Nachi w czasie walk na Morzu Jawajskim.Mal. Takeshi Yuki

Krownikitypu Myk

KR

O

WN

IKI T

YPU

M

Y

K

G

RZEG

OR

Z B

UK

AA

20numer specjalny

Grzegorz BukaaCena 39,00 z

Haguro na wodach macierzystych krtko przed wybuchem wojny.Mal. Takeshi Yuki

Hag

uro,

193

0. K

adu

b i n

adbu

dw

ki

redn

iosz

are,

cz

po

dwod

na c

zerw

ona.

Rys.

Grz

egor

z To

mcz

ak

Ashi

gara

, Sp

ithe

ad 1

937.

Kad

ub

i na

dbud

wki

sza

re,

cz

po

dwod

na c

zerw

ona.

My

k, M

orze

Jaw

ajsk

ie 1

942.

Kad

ub

i nad

bud

wki

sza

re,

cz

po

dwod

na c

zerw

ona.

Rys.

Grz

egor

z To

mcz

ak

My

k,

Sing

apur

194

5. K

adu

b i

nadb

udw

ki w

kam

ufla

u

szar

ym i

ciem

nosz

arym

, cz

p

odw

odna

cze

rwon

a.

Tarnowskie Gry 2007

Grzegorz Bukaa

Krownikitypu Myk

OKRTY WOJENNE numer specjalny 20

Uwaga!

Wszelkich informacji dotyczcych cen oraz warunkw nabycia innych naszych tytuw udzielamy listownie, telefonicznie

i e-mailem pod adresem redakcji.

Okadka: Nachi w okresie walk na Morzu Jawajskim, 1942 r. Mal. Krzysztof Brandt

Strona tytuowa: Ashigara w poowie lat trzydziestych. Fot. Maru Special

Krowniki typu Myk

Grzegorz Bukaa

Redaktor serii: Jarosaw MalinowskiRysunki: Waldemar KaczmarczykPlansze kolorowe: Grzegorz Tomczak Opracowanie graficzne: Jarosaw MalinowskiSkad, druk ioprawa: Drukpol, Tarnowskie Gry

rda fotografii/Photo credit:Zbiory Lars AhlbergZbiory Arthur D. Baker IIIZbiory Siegfried BreyerZbiory Shizuo FukuiZbiory Jarosaw MalinowskiNational ArchivesWright & LoganMaru SpecialShips of the WorldWarship International

ISBN EAN 978-83-915653-7-7ISBN 83-915653-7-8

ISSN 1231-014X

Copyright Wydawnictwo Okrty Wojenne 2007

Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz tej ksiki nie moe by kopiowana wadnej formie, ani adny-mi metodami mechanicznymi ani elektronicznymi, cznie zwykorzystaniem systemw przechowywania i odtwarzania informacji bez pisemnej zgody waci-ciela praw autorskich.

All right reserved. No part of this book may be repro-duced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, includiong photocopying, recording or any information storage and retreival system without written from copyright owner.

Niniejsza monografia zawiera trzy rozkadwki z 5 planami okrtw w skali 1:400.Stanowi one jej integraln cz i nie mog by sprzedawane oddzielnie.

WydawcaWydawnictwo Okrty Wojenne

Krzywoustego 16, 42-605 Tarnowskie Grywww.okretywojenne.pl

tel. (032) 384-48-61e-mail: okrety@ka.home.pl

MONOGRAFIE NA TOPIE!

POLECAMY!

3Pierwsze zaoenia Polityki ObronyCesarstwa zostay ogoszone w dniu4 kwietnia 1907 r. i stanowiy gwne wy-tyczne dla japoskiego planowania strate-gicznego w okresie nast pnych pi tnastulat. W tajnym zaczniku jako gwnychprzeciwnikw wymieniono na pierwszymmiejscu Carsk Rosj , a nast pnie USAi Francj . Jednak same zaoenia byyoparte na dowiadczeniach niedawno za-koczonej wojny rosyjsko-japoskiej oraztez goszonych przez kmdr por. Sat Tet-sutar wykadowcy w Wyszej SzkoleMorskiej. W ramach tych zaoe Cesar-ska Flota powinna by skoncentrowanawok omiu pancernikw i omiu kr-ownikw pancernych zbudowanychwoparciu o jak najnowoczeniejsze planyi nie starszych ni osiem lat. Jednak am-bitny program od samego pocztku na-trafia na przeszkody natury finansoweji niezrozumienia wrd cywilnych polity-kw. Nieco wczeniej Admiralicja przygoto-

waa kolejny program rozbudowy wasnejfloty, w ktrym proponowano budowtrzech pancernikw o wypornoci20 000 ton, czterech krownikw pan-cernych o wypornoci 18 500 ton, trzechkrownikw owypornoci 4500 ton, sze-ciu o wypornoci 900 ton i dwudziestuczterech owypornoci 400 ton niszczycie-

li oraz szeciu okr tw podwodnych. Poszeregu spotka z Ministrem Finanswprogram zosta znacznie zmniejszony(dwa pancerniki, trzy krowniki pancer-ne, trzy krowniki, sze duych i osiemmaych niszczycieli oraz sze okr twpodwodnych). Ponownie zrewidowanyi okrojony do dwch pancernikw, kr-ownika pancernego, trzech maych kr-ownikw, jednego duego niszczycielai dwch okr tw podwodnych zosta onzatwierdzony do realizacji w czasie 23 se-sji Parlamentu (28 grudnia 1906-28 mar-ca 1907 r.). Pomimo zatwierdzenia reali-zacja caego programu bya znacznieopniona z powodu kopotw finanso-wych. Najbardziej godnym podkreleniajest fakt, e jedyny zatwierdzony krow-nik pancerny zosta zlecony angielskiejstoczni Vickersa i defakto sta si poukoczeniu budowy krownikiem linio-wym. Tak oto zakoczy si pewien etaprozwoju w Cesarskiej Marynarce Wojen-nej, ktra po przej ciu okr tu nazwanegoKong i ocenie jego mo liwoci taktycz-no-technicznych cakowicie porzucia dal-szy rozwj krownikw pancernych. Odtego momentu szybkie skrzydo floty mia-y stanowi krowniki liniowe dysponu-jce znacznie wi ksz prdkoci i silniej-sz artyleri od dotychczas budowanychjednostek.

W ramach kolejnych Programw z lat1910-14 dla ukrycia przed cywilnymi poli-tykami zamwiono kolejne trzy jednostkitypu Kong (oficjalnie klasyfikowane ja-ko krowniki pancerne). Pomimo tegocoraz bardziej dawaa o sobie zna po-trzeba posiadania duych krownikwcharakteryzujcych si silnym uzbroje-niem i odpowiednim zasi giem do dzia-a zwiadowczych na rozlegych wodachPacyfiku. Due znaczenie wczesnego roz-poznania szybko zostao docenionewkrgach japoskich admiraw iwNo-wym Programie Uzupenie dla Mary-narki Wojennej ogoszonym 15 maja1910 r. przez Ministra Marynarki wice-adm. Sait Minoru zarezerwowano miej-sce dla nowego typu krownika. Cayplan zakada wybudowanie siedmiu pan-cernikw, trzech krownikw pancer-nych, czterech krownikw II klasy, kr-ownika do zada specjalnych (Toku-mu janykan), dwudziestu szeciu nisz-czycieli i dziesi ciu okr tw podwodnychdo 1 kwietnia 1919 r. Na posiedzeniu rz-du wdniu 12 lipca 1910 r. program ten zo-sta w caoci odrzucony jako zbyt ambit-ny. W nieznacznie zmienionej formie zo-sta on ponownie przedstawiony do za-twierdzenia we wrzeniu 1911 r. iobejmo-wa on: siedem pancernikw, dwa kr-owniki I klasy, dwa krowniki do zada

Ashigara na redzie Spithead midzy 11 a 19 maja 1937 roku. To wanie dziki temu europejskiemu tourne okrt sta sinajbardziej znanym japoskim krownikiem. Fot. Wright and Logan

Geneza budowy okrtwGeneza budowy okrtw

4specjalnych, zktrych jeden by przewidy-wany do zastpienia okr tu pomocnicze-go Anegawa (eks-rosyjski Angara, zasi g10 000 Mm /11 wzach, prdko maksy-malna 20 wzw), dwudziestu szeciuniszczycieli i dziesi ciu okr tw podwod-nych z realizacj do 1 kwietnia 1920 r.adna z tych jednostek nie doczekaa sirealizacji, a cay program zosta odrzuco-ny na kolejnych sesjach parlamentu w la-tach 1912-1914.16 kwietnia 1914 r. nastpia zmiana na

stanowisku Ministra Marynarki i miejsceswojego poprzednika zaj wiceadm.Yashir Mutsur. Niedugo po obj ciuswojego stanowiska przedstawi on nowepropozycje do Planu 8-8 (czyli omiupancernikw i omiu krownikw pan-cernych, a defakto liniowych). 22 czerwcazostay one zatwierdzone przez SekcjSpraw Obronny w Radzie Ministrw.Kolejnym krokiem byo przedstawienieprzez Rad Ministrw zredukowanejwersji tego programu dla parlamentu ja-ko pierwszy krok do penej jego realizacji.W nowym Programie 8-4 znalazo simiejsce dla trzech krownikw zwia-dowczych uzbrojonych kady w czterydziaa kal. 200 mm. Jednak wybuch Iwoj-ny wiatowej zniweczy wszystkie plany,ktre ostatecznie zostay 25 grudnia 1914r. opnione na kolejnej sesji parlamentu.Nowy Minister Marynarki piastujcy to

stanowisko od 10 sierpnia 1915 r. wice-adm. Kat Tomosabur zaprezentowaponownie przedwojenny plan Rady Mi-nistrw, ktry tylko czciowo zosta za-twierdzony przez Sekcj Spraw Obronnyw dniu 10 wrzenia 1915 r. Trzy dnipniej sporzdzono i przesano do raty-fikacji przez parlament bardzo okrojonwersj tego programu. Wczasie 37 posie-dzenia parlamentu (1 grudnia 1915 - 9 lu-ty 1916 r.) zosta on przegosowany i za-twierdzony 24 lutego 1916 r. Zakada onbudow pancernika Nagato, lekkich kr-ownikw (krowniki II klasy) Tenryi Tatsuta, niszczyciela Tanikaze, okr twpodwodnych 14, 19 i 20, oraz zbiornikow-ca Sunosaki. Jak wida ponownie nieuwzgldniono budowy krownikwzwiadowczych. W tej sytuacji wiceadm.Tomosabur postanowi umieci ich bu-dow wprogramie wnoszc poprawk dozatwierdzonego iprzegosowanego doku-mentu.Program budownictwa okr towego za-

twierdzony w 1916 r. przewidywa budo-w dwch maych krownikw, przedktrymi postawiono zadania przewodni-kw flotylli dla nowych niszczycieli znaj-dujcych si jeszcze na deskach krelar-skich. Jednostki zostay zaprojektowaneprzez 4 Sekcj Budownictwa Okr towe-go Departamentu Technicznego Mary-narki w1915 r. iotrzymay 13 maja 1916 r.

czyli jeszcze przed pooeniem st pek na-zwy Tenry iTatsuta (rozpoczcie ich bu-dowy nastpio odpowiednio 15 maja i 24lipca 1917 r.). W tym czasie odoono napniej projekt duych krownikwzwiadowczych.Nie oznacza to e nie prowadzono ad-

nych prac nad ich wersjami rozwojowymi.Arsena Marynarki w Kure otrzymazadanie zmodernizowania dzia kal.200mm L/45 Vickersa model z 1908 r.,a 22 wrzenia 1916 r. Morska Rada Tech-niczna przedoya wst pny projekt no-wych jednostek Admiralicji: Wyporno: 7200 t (normalna) Prdko: 36 wzw Uzbrojenie: 12 x 140 L/50 3 Nendo

Shiki (4 x II) umieszczone na dziobie i ru-fie, kilka (nie mniej ni cztery) na poje-dynczych stanowiskach na rdokrciu.W planie uwzgl dniono rwnie mo li-wo zainstalowania dzia kal. 200 mm pozakoczeniu ich prac modernizacyjnych.8 wyrzutni torped 610 mm (4 x II) w sta-ych wyrzutniach zamontowanych w ka-dubie. Pancerz: 76 mm pas pancerza burto-

wego i pokadowego z stali o podwyszo-nej wytrzymaoci na rozciganie. Zasi g operacyjny: 6-8000 Mm/14

wzachGodnym zauwaenia jest, e po raz

pierwszy zaproponowano instalacj wy-

Protoplastami krownikw cikich byy krowniki pancerne. Na fotografii weterani wojny japosko-rosyjskiej Iwatei Yakumo w roli jednostek szkolnych w latach dwudziestych. Fot. zbiory Jarosaw Malinowski

5rzutni torped kal. 610 mm, ktre stanowi-y najnowsze osignicie japoskiegoprzemysu zbrojeniowego. wier wiekupniej z ich znacznie udoskonalon wer-sj spotka si U.S. Navy ponoszc szeregdotkliwych strat.Podczas 38 posiedzenia parlamentu

w dniu 25 stycznia 1917 r. odrzucono po-prawk zaproponowan przez MinistraMarynarki. Jednak po gruntownym prze-analizowaniu programu rozbudowy U.S.Navy z 29 sierpnia 1916 r. na specjalnymposiedzeniu parlamentu 14 lipca 1917 r.japoskie koa polityczne przyznay nie-zbdne fundusze na realizacj kolejnegokroku Programu 8-4. Woparciu oprzy-znane rodki finansowe zaplanowanow cigu najbli szych siedmiu lat wybudo-wanie: trzech pancernikw Mutsu, Kaga,Tosa, dwch krownikw liniowychAkagi iAmagi, trzech krownikw zwia-dowczych, szeciu krownikw ulepszo-nego typu Tenry, dwudziestu siedmiuniszczycieli, osiemnastu okrtw pod-wodnych i trzech jednostek pomocni-czych. Koszt budowy pojedynczego kr-ownika zwiadowczego wst pnie okrelo-no na 6 915 078 yen.W poowie 1917 r. dotary do Japonii

pierwsze wiadomoci o danych taktycz-no-technicznych amerykaskich krow-nikw zamwionych w ramach NavyAppropriation Act z 29 sierpnia 1916 r.Porwnujc dane amerykaskich okr -tw z wasnymi projektaqmi Admiralicjazadecydowaa si na zmian wczeniej-szych zaoe konstrukcyjnych. Pod ko-niec tego roku dokonano kilku zmianw samym Programie 8-4. Na miejscepierwotnie zatwierdzonych do realizacjitrzech krownikw zwiadowczych i sze-ciu krownikw ulepszonego typuTenry zaproponowano budow omiukrownikw II klasy po 5500 t.Dokumentacj techniczn jednostek

o wypornoci 5500 t przygotowano tegosamego roku w 4 Sekcji BudownictwaOkrtowego Departamentu Techniczne-go Marynarki Wojennej jako plany roz-wojowe jednostek typu Tenry. W po-cztkowym zamyle miay zastpi po-przednio planowane okrty o wyporno-ci 3500 t przeznaczone do penienia roliprzewodnikw flotylli niszczycieli i jed-nostek zwiadowczych dziaajcych w ra-mach zgrupowania floty. Kolejne trzykrowniki tego typu zostay zaaprobo-wane do budowy w dniu 12 marca1918 r. na 40 posiedzeniu Parlamentu(25 grudnia 1917 r. -26 marca 1918 r.)w ramach kolejnego Programu 8-6

(tj. osiem pancernikw i sze krowni-kw liniowych).Rwnoczenie w Morskim Departa-

mencie Technicznym trway prace naddalszym ulepszeniem planw duych kr-ownikw zwiadowczych. Wst pne pracezakoczono wpoowie 1917 r. i nie majcjeszcze wszystkich rysunkw technicz-nych zaoenia zostay przesane do ak-ceptacji przez Admiralicj , ktra na po-cztku 1918 r. zaaprobowaa przedsta-wiony projekt. Wyporno: 8000 t (normalna) Prdko: 35,5 wza Uzbrojenie: 10-12 dzia 140 mm L/50

3 Nendo Shiki (5-6 x II), ustawione w pi-ramid . W czci dziobowej przewidywa-no monta trzech wie , a na rufie dwch-trzech wie . W momencie za koczeniamodernizacji dzia kal. 200 mm L/50 za-kadano ich instalacj wkonfiguracji 4 x IIustawionych w superpozycji na dziobiei rufie. Uzbrojenie torpedowe miao siskada z omiu wyrzutni torped 610 mm(po cztery na burcie) zainstalowanych nastae w kadubie. Pancerz: Pokad pancerny i burtowy

mia osania urzdzenia napdowe i ko-mory amunicyjne. Zasi g operacyjny: Okoo 6000 Mm/

14 wzach.Przedstawione i zatwierdzone plany zo-

stay wczone do pierwszego powojenne-go programu rozbudowy floty japoskiejznanego jako Program 8-8 (tj. osiempancernikw i osiem krownikw linio-wych). Przewidywa on wprowadzenie dosuby czterech pancernikw (Nr 9-12),czterech krownikw liniowych (Nr 13-16), czterech duych krownikw, omiurednich krownikw, trzydziestu dwchniszczycieli, dwudziestu omiu okr twpodwodnych, pi ciu kanonierek i osiem-nastu jednostek pomocniczych. Rwno-czenie zakadano budow po jednymkrowniku zwiadowczym i jednym o wy-pornoci 5 500 t w czterech kolejnych la-tach budetowych poczwszy od 1920/21do 1923/24. Realizacj caego programuplanowano zakoczy do 1 kwietnia 1928r. Zosta on zatwierdzony do realizacji naposiedzeniu rzdu w dniu 2 czerwca 1919r., ale sprzeciwi si tym planom Parla-ment na 43 nadzwyczajnym posiedzeniuw dniach 1-29 lipca 1920 r. Ostatecznieogoszony 1 sierpnia 1920 r. programprzewidywa min. budow czterech kr-ownikw zwiadowczych owypornoci po8000 t i omiu dodatkowych lekkich kr-ownikw o wypornoci 5500 t. Koszt bu-dowy pojedynczego krownika zwia-

dowczego zosta wst pnie ustalony na11000000 yen. Odsun o to wczasie roz-poczcie prac o rok i pierwsze okr ty zo-stay autoryzowane w roku budetowym1921/22. Zgodnie z planami Admiralicjipierwsze okr ty miay nalee do serii lek-kich krownikw o wypornoci 5500 t.Powodem tej decyzji byo to, e Admirali-cja i Departament Morski nie miay jesz-cze ostatecznych planw dotyczcychuzbrojenia jednostek 8000 t, ktre oficjal-nie zaklasyfikowano jako Duy ModelKrownika (Dai gata Junykan) i we-dug obowizujcych norm jako Krow-niki I klasy. Tymczasem po przeciwnej stronie Pa-

cyfiku U.S. Navy rozpocz a budow seriidziesiciu krownikw typu Omaha(CL-4). Na przeomie padziernika i li-stopada 1920 r. zapada decyzja o zwi k-szeniu ich gwnego uzbrojenia z omiudzia ulokowanych w kazamatach dodwunastu dzia 152 mm L/53, z ktrychcztery miay znale si w wieach usta-wionych na dziobie i rufie. Dodatkowokrowniki byy uzbrojone wcztery dziaakal. 76 mm plot, sze wyrzutni torpedkal. 533 mm (2 x III), dwie katapultyi cztery wodnosamoloty. Zasi g okr twmia wynosi 8000 Mm /15 wzach. Po-mimo wzrostu wypornoci do 7500 t stdi zmniejszeniu prdkoci do 33,75 wzasalwa burtowa amerykaskich okr twwzrosa do 381 kg. Drugim wakim argumentem przema-

wiajcym za wzrostem uzbrojenia no-wych japoskich krownikw bya wizy-ta kurtuazyjna zoona przez nowy brytyj-ski krownik Hawkins w 1920 r. Uko-czony w lipcu 1919 r. i od padziernika te-go samego roku penicy funkcj jednost-ki flagowej Royal Navy na wodach chi-skich zrobi ogromne wraenie nazwiedzajcych oficerach japoskich.Szczegln uwag w swoich raportachzwracali oni na uzbrojenie skadajce siz siedmiu dzia kal. 190 mm L/50 Mk VI(7 x I) dajc okr towi salw burtowo masie 544 kg. Dobre opancerzeniei prdko w granicach 30 wzw czyniyjednostk prawie idealnym krowni-kiem zwiadowczym. Zasi g Hawkinsawynosi 5400 Mm /14 wzach.Dotychczasowe plany opracowane

w japoskich biurach konstrukcyjnychbyy zdecydowanie sabsze od ich zagra-nicznych odpowiednikw. Salwa burto-wa projektowanych KrownikwI klasy przy pierwotnie zakadanymuzbrojeniu w dziesi -dwanacie dziakal. 140mm L/50 dawaa tylko w grani-

6cach 380-456 kg. Po rozpatrzeniu rapor-tw przedstawionych przez japoskichoficerw w Admiralicji podj to decyzjo uzbrojeniu projektowanych jednostekw dziaa o kalibrze 180, 190 lub 200 mm.Pierwsze zmodernizowane dziaa tegoostatniego kalibru rozpoczto wanie te-stowa wArsenale wKure. W lecie 1921 r. kmdr Hiraga Yuzuru

szef 4 Sekcji Budownictwa Okr towegoDepartamentu Technicznego Marynarkiprzedstawi nowe plany krownikwzwiadowczych przewyszajce ameryka-skie jednostki typu Omaha Wyporno: 7500 t (normalna) Prdko: 35 wzw Uzbrojenie: 6 x 200 mm L/50 (6 x I),

6 wyrzutni torped 610 mm.Ci ka artyleria miaa by umieszczo-

na w pojedynczych wieach ustawionychw ksztacie piramidy na dziobie i rufie.Przy proponowanym uzbrojeniu ci arsalwy burtowej wynosi 691 kg. Wyrzutnietorped zostay umieszczone na stae wka-dubie w konfiguracji trzy stanowiska nadanej burcie. Nowatorsko rwnie zostazaprojektowany kadub pozwalajcy nazaoszczdzenia jego ci aru i polepszeniacharakterystyk taktyczno-technicznych.Wczci dziobowej burtowe i pokadowepyty pancerne zostay wzniesione dla po-lepszenia wytrzymaoci wzdunej kadu-ba, ktra nast pnie opadaa na rufie,gdzie osiga najni sz wysoko. Po

przedstawieniu Podstawowych Planw(Kihon Keikaku) kmdr Hiraga odbyw sierpniu 1921 r. dug rozmow zMini-strem Marynarki wiceadm. Kat Tomo-sabur sugerujc zastpienie planwopracowanych w 1918 r. nowym projek-tem. Po uzyskaniu akceptacji dokona-nych zmian prace projektowe zostay za-koczone w poowie 1922 r. Po dugich wahaniach Admiralicja za-

aprobowaa przedstawione plany w pa -dzierniku 1921 r. i polecia doczy doPlanu 8-4 budow maego krownika.Jednostka zostaa zaprojektowanaw 1921 r. przez asystenta kmdr Hiragi kmdr por. Fujimoto Kiku i miaa posu-y dla przetestowania zaoe konstruk-cyjnych przewidywanych do zastosowaniana duych krownikw zwiadowczych.Po zakoczeniu prac projektowych nowylekki krownik otrzyma nazw Yubarii zosta zbudowany w stoczni Sasebo Ka-igun Ksh w cigu czternastu miesi cy.Cofnijmy si teraz w czasie. W dniu

11 listopada 1918 r. zakoczya si I woj-na wiatowa bdca pierwsz tak krwawwojn XX wieku. Pomimo zwyci stwa siAliantw nad pastwami Centralnymi(gwnie: Niemcy i Austro-Wgry) orazposzerzeniu brytyjskich i japoskich wpy-ww kolonialnych o terytoria na odebra-ne Niemcom wAfryce iwodach Pacyfiku,budety zwyci skich pastw zostay po-wanie nadszarpni te. Rwnoczenie po-

wolne przestawienie gospodarki z pro-dukcji wojennej na cywiln nie sprzyjaoforsowaniu wydatkw na realizacj kolej-nych coraz bardziej ambitnych progra-mw zbrojeniowych. Szczeglnie ostropowysze zjawisko wystpio wW. Bryta-nii, Woszech i Japonii. Natomiast w Sta-nach Zjednoczonych Ameryki Pnocnej,gdzie gospodarka nie ucierpiaa w trakciedziaa wojennych, a wprost przeciwnieznacznie wzbogacia si handlujc w po-cztkowym okresie z obiema stronamikonfliktu, dono do rozbudowy U.S.Navy na niespotykan dotychczas skal .Bacznie przygldajca si temu z drugiejstrony oceanu Japoska Admiralicja, ktrawodpowiedzi opracowaa wasny program,znany whistorii jako Program 8-8.Jednakju od samego pocztku zdawano sobiespraw , e pena realizacja tego ambitne-go zamierzenia oznaczaa gospodarczruin pastwa. Na pocztku latdwudziestych zarwno wUSA jak iwpo-zostaych pastwach dao si odczu wy-rane zmczenie narastajcym wycigiemzbroje morskich. Realizujc uchwaKongresu USA sekretarz stanu CharlesHughes 10 lipca wystosowa do rzdw:W. Brytanii, Japonii, Francji i Woch za-proszenie na konferencj rozbrojeniow,ktrej miejscem mia zosta Waszyngton.Po wymianie not dyplomatycznych usta-lono, e obrady konferencji rozpoczn si12 listopada tego samego roku.

Krownik Yubari posuy do przetestowania linii kaduba planowanych krownikw cikich. Fot. Ships of the World

7Po uroczystym otwarciu obrad konfe-rencji jako pierwsze na sal obrad trafiypancerniki, bdce miernikiem potgimorskiej danego pastwa, a przez to co-raz bardziej skomplikowane i drosze. Podugich obradach uzgodniono maksymal-ny tona jednostek tej klasy jaki dany krajmg posiada i z nazwy wymieniono,ktre jednostki miay nadal pozostawczynnej subie. Rwnoczenie okrelo-no maksymaln charakterystyk po-jedynczego pancernika: wyporno35 000 t std1 i maksymalny kaliber dziaartylerii gwnej na 406mm (16 cali).Wprowadzono take zakaz budowy no-wych okr tw przez najbli sze dziesi lat. Jedyn furtk bya mo liwo moder-nizacji istniejcych jednostek pod warun-kiem, e wyporno okr tu nie wzroniepowyej 3000 t std i zostanie spoytkowa-na na wzmocnienie obrony przeciwlotni-czej oraz zabezpiecze podwodnej czcikaduba (tabelka poni ej).Kolejnym punktem obrad byy okr ty

podwodne, ktre trafiy na sal obrad 6stycznia 1922 r. Propozycja przedstawicie-la W. Brytanii lorda Lee zaprzestaniabudowy jednostek tej klasy i zomowaniawszystkich pozostajcych w subie spo-tkaa si ze zdecydowanym sprzeciwemz strony: USA, Francji, Japonii i Woch.Francja wraz z pozostaymi pastwami(z wyjtkiem USA) czujcymi si skrzyw-dzonymi przy podziale tonau pancerni-kw i wyczuwajce nieprzychylne nasta-wienie w tej kwestii W. Brytanii ostro ob-staway przy swoim stanowisku. Ostrysprzeciw by jednym z powodw, dla kt-rego nie okrelono maksymalnego tona-u dla poszczeglnych pastw. Pomimopodpisania wszystkich kocowych posta-nowie konferencji przez przedstawicielidelegacji francuskiej, rzd Francji odm-wi ratyfikowania tego punktu. Pomimonaciskw dyplomatycznych z stronny in-nych pastw, gwnie W. Brytanii pozo-sta on niewzruszony, a do kolejnej kon-ferencji morskiej. Jedynym sukcesemmiaa by humanitaryzacja wojny pod-wodnej, jednak jak pokazay dowiadcze-nia pniejszych lat zostaa to tylko mar-tw litera ukadu.Trzecim zagadnieniem, ktre trafio na

sal obrad byy okr ty lotnicze. Nie znajcjeszcze penych mo liwoci jednostek tejklasy ograniczono si w tym przypadku

tylko do narzucenia grnych limitw wy-pornoci i kalibru uzbrojenia dla pojedyn-czego okr tu. Wyporno nowo budowa-nych okr tw okrelono na 27 000 t std,uzbrojenie nie wi ksze ni dziesi dziakal. 203 mm (8 cali). Zezwolono rwniena przebudow niektrych pancernikwi krownikw liniowych znajdujcych siw trakcie budowy lub bdcych w subiena lotniskowce. Po przebudowie pojedyn-cza jednostka nie moga przekroczy wy-pornoci 33 000 t std i posiada maksy-malnie uzbrojenie niewikszego odomiu dzia kalibru 203 mm. (USA: typSaratoga, Japonia: Kaga, Akagi, W. Bry-tania: typ Glorious, Francja: Barn). Po-dobnie jak w przypadku pancernikwustalono rwnie grne limity tonaowedla kadej z flot (tabelka powyej).Zajmijmy si teraz szerzej kolejnym

punktem obrad krownikami. Wyko-rzystywane do tej pory gwnie jako oso-na konwojw i linii komunikacyjnych kr-owniki pancerne wykazay cakowitnieprzydatno do tego rodzaju suby.Ich gwnymi wadami byy: zbyt maaprdko i wra liwo na atak okr tupodwodnego. W czasie pierwszej wojnywiatowej Admiralicja Royal Navy razemzBiurem Projektowym opracowaa i skie-rowaa do realizacji projekt krowni-kw, ktrych gwnym zadaniem miaoby zwalczanie niemieckich rajderwoperujcych na wasnych szlakach eglu-gowych. Jednostki typu Hawkins zostayukoczone ju po zakoczeniu dziaawojennych przy swoich parametrach tak-tyczno-technicznych (wyp. 9500 t std, ar-tyleria gwna skadajca si z siedmiudzia kal. 190 mm, 29 wzw) reprezen-toway cakowicie nowe podejcie do za-gadnienia budowy i wykorzystania du-ych krownikw. Pragnienie zatrzyma-nia tych nowoczesnych okr tw w subieoraz amerykaskie projekty okr tw tejkategorii owypornoci 10 000 t std uzbro-jonych w dziaa kal. 203 mm zawayyostatecznie na kocowych parametrachtaktyczno-technicznych nowej klasy kr-ownikw. Po wstrzymaniu budowy pan-

cernikw admiraowie widzieli w nowychjednostkach nast pcw duych okr twartyleryjskich mogcych swobodnie dzia-a na liniach komunikacyjnych przeciw-nika, jak rwnie osania wasne konwo-je i podobnie jak w latach I wojny wiato-wej zwalcza nieprzyjacielskie krownikipomocnicze dziaajce w charakterze raj-derw. W razie napotkania silniejszegood siebie przeciwnika wykorzystujc duprdko mogy uchyli si od spotkaniaz nim i naprowadzi wasne pancerniki.Realizujc to ostatnie zaoenie na pierw-szych budowanych jednostkach zaowoco-wa tzw. kult prdkoci. Dla jej osi-gni cia powi cano wiele istotnych dlaokr tu parametrw konstrukcyjnych ta-kich jak: pancerz, czy warunki mieszka-niowe dla zag. Szczeglnie ostro pierw-szy z tych punktw wystpi na jednost-kach brytyjskich i francuskich, ktre zo-stay cakowicie pozbawione pancerzaburtowego. Z uwagi na nieprzychylne stanowisko

Francji odnonie limitw tonaowych dlapozostaych klas okrtw zostay (po-dobnie jak w przypadku okrtw lotni-czych) okrelone tylko grne granice,ktrych nie mogy przekroczy nowoprojektowane jednostki. Kaliber dzia zo-sta okrelony na 203 mm (8 cali) i mak-symalna wyporno pojedynczego okr-tu 10 000 t std.W tabeli (na nast pnej stronie) zostay

przedstawione pierwsze jednostki zbudo-wane przez sygnatariuszy powyszegotraktatu. (W tabeli nie zostay uj te jed-nostki japoskie bdce tematem opra-cowania.).Ostatecznie konferencja zakoczya

si podpisaniem traktatu rozbrojeniowe-go w dniu 6 lutego 1922 r. i stanowio toniewtpliwy sukces dyplomacji USA. Po-stanowienia konferencyjne obowizywaydo 31 grudnia 1936 r. Przed upywem te-go terminu miano zwoa nast pn kon-ferencj , na ktrej miano ponownie roz-patrzy problemy zbroje morskich. Jed-nak mrzonk okazao si powstrzymaniewydatkw na kolejny wycig zbroje. Pie-

Limity tonaowe dla pastw uczestnikw konferencji

Pastwo: USA W. Brytania Japonia Wochy Francjatona : 525 000 t 525 000 t 315 000 t 175 000 t 175 000 t

Limity tonaowe dla pastw uczestnikw konferencji

Pastwo: USA W. Brytania Japonia Francja Wochytona : 135 000 t 135 000 t 81 000 t 60 000 t 60 000 t

1. Dla lepszego uzgodnienia stanowisk na konferencji wy-pracowano ujednolicony system podawania wypornocipojedynczego okr tu. Jako jednostk wypornoci przy-j to ton angielsk = 1 016 kg i obejmowaa ona jed-nostk cakowicie wyekwipowan, ale bez zapasu paliwai wody kotowej.

nidze przeznaczane do tej pory na budo-w kolejnych coraz nowoczeniejszychpancernikw zostay przesuni te na roz-budow nieco zaniedbywanych lekkich sinawodnych i jakby na zach t dla po-wi kszenia swych flot nie zostay okrelo-ne limity tonaowe krownikw, niszczy-cieli i innych typw jednostek, co w kon-sekwencji doprowadzio do kolejnej eska-lacji wycigu zbroje na morzu. By onszczeglnie forsowany przez pastwa,ktre w swym mniemaniu zostay skrzyw-dzone przy podziale limitw tonaowychgwnych okr tw floty jakimi nadal byyuwaane pancerniki. Odnonie JaponiiParlament ratyfikowa umow 17 sierp-nia 1923 r. Osiemnacie jednostek z Programu

8-6 i 8-8 zostao ponownie zleconychdo budowy w lutym i marcu 1922 r. Pie-nidze na ich budow zostay przyznanez kwot pierwotnie przewidzianych na bu-dow pancernikw i krownikw linio-wych. Kolejny program zosta ogoszonyju 3 lipca 1922 r i zawiera budow pi -

dziesiciu dziewiciu jednostek bojo-wych. Zaakceptowany zosta on przezparlament na 43 posiedzeniu w marcu1923 r.Budow nast pnych szeciu krowni-

kw zatwierdzono na 46 posiedzeniu par-lamentu (27 grudnia 1922 r.-27 marca1923 r.). W czasie posiedzenia parlamen-tu zalegalizowano rwnie budowdwch pierwszych jednostek, ktrepniej otrzymay nazwy Kako i Furuta-ka. Z zatwierdzonej liczby sze nowychkrownikw dwie jednostki miay nale-e do typu 7100 t dla stworzenia jedno-rodnego dywizjonu skadajcego siz czterech jednostek. Pienidze w wyso-koci po 15 000 000 yen za okr t zatwier-dzono na rok budetowy 1923/24. Prowi-zorycznie jednostki zostay nazwane: Dai3 K-ky Junykan i Dai 4 K-ky Ju-nykan. Cztery nast pne krowniki mia-y mie wyporno standardow 10 000t i naleay ju do typowych przedstawi-cieli krownikw waszyngtoskich.Wszystkie te jednostki rozpocz to budo-

wa wramach 1923 Nowego Uzupenia-jcego Programu Budowy Okrtw(w zgodnoci zKonferencj Waszyngto-sk) (Taish 12 Nendo (Washingtonjyaku niyoru) Kantei Seiz ShinhojKeikaku). Pienidze przeznaczone na ichbudow pierwotnie zostay przyznane nakrowniki liniowe i pancerniki.Oficjalna klasyfikacja krownikw

opieraa si na ogoszonej 21 marca1898 r. nocie nr 34 Kryteria klasyfikacjiokrtw wojennych i torpedowcwprzez Morski Departament. Poniewaokrty miay wyporno normaln7000 t metrycznych zostay jeszcze przednadaniem nazw zaklasyfikowane jakoKrowniki I klasy (Itt Junukan)i nieoficjalnie nazywane jako Ci kiekrowniki (Jry Junykan).Ostatecznie zatwierdzone w sierpniu

1921 r. plany prezentuje tabelka nanast pnej stronie (w nawiasach odchykipo ukoczeniu jednostek).Jak wida z zestawienia jednostki

w chwili zlecenia do budowy nie dotykay

8

Pastwo: W. Brytania USA Francja Wochy

Typ: Kent Pensacola Duquesne TrentoWypornostd: 9964 t 9096 t 10 160 t 10 511 tppw: 13 630 t 13 290 t 12 200 t 13 548 tWymiary (m): 192 x 20,8 x 6,8 (std) 178,5 x 19,9 x 5,9 (std) 191 x 19 x 6,3 (std) 197 x 20,6 x 6,8 (std)Uzbrojenie: 8 x 203 mm L/50, 10 x 203 mm L/55, 8 x 203 mm L/50, 8 x 203 mm L/50,

4 x 102 mm L/45 plot Mk V, 4 x 127 mm plot L/25, 8 x 75 mm plot L/60, 16 x 100 mm plot L/47,4 x 40 mm plot Mk II, 6 wt 533 mm, 8 x 37 mm plot, 4 x 40 mm plot L/39,

8 wt 533 mm, 2 katapulty, 4 wodnosamoloty 6 wt 550 mm, 8 wt 533 mm,1 katapulta, 1 wodnosamolot 1 katapulta, 2 wodnosamoloty 1 katapulta, 3 wodnosamoloty

Pancerz (mm):pb: - 76 (102)1 - 70pp: 76 76 (44)1 30 50part: 25 38 30 70pstd: 76 38 30 50 Napd:

4 zespoy turbin 4 zespoy turbin 4 zespoy turbin 4 zespoy turbinparowych Parsonsa parowych Parsonsa parowych Rateau-Bretagne parowych Parsonsa

z przekadniami redukcyjnymi, z przekadniami redukcyjnymi, z przekadniami redukcyjnymi, z przekadniami redukcyjnymi,8 kotw wodnorurkowych, 8 kotw wodnorurkowych, 9 kotw wodnorurkowych, 12 kotw wodnorurkowych,trjwalczakowych Admiralicji trjwalczakowych trjwalczakowych trjwalczakowych Yarrow

White - Forster Guyot du TemplePr dko: 31,5 w 32,5 w 33,75 w 36 wMoc maszyn: 80 000 KM 107 000 KM 120 000 KM 150 000 KMZasi g: 10 400 Mm /11 w 10 100 Mm /15 w 4500 Mm /15 w 4160 Mm /16 wZaoga: 685 ludzi 653 (700)3 ludzi 605 ludzi 723 (781)2 ludziJednostki Berwick, Cornwall, Salt Lake City Tourville Triestebliniacze: Cumberland, Suffolk,

Australia, Canberra

1. Breyer S. Die Washington - Kreuzer als Schlachtsschiff-Ersatz, Marine Arsenal Band 18. Podzum-Pallas 19922. Breyer S. Die Washington - Kreuzer als Schlachtsschiff-Ersatz, Marine Arsenal Band 23. Podzum-Pallas 19933. Ewing S. American cruisers of World War II, Missoula 1984

9nawet grnych limitw ustalonych nakonferencji. Zlecenie na budow Dai 2 K-ky Ju-

nykan jak do chwili nadania nazwy11 sierpnia 1922 r. nazywano Furutakprzekazano 20 czerwca 1922 r do stoczniMitsubishi Shipbuilding & EngineeringCo. wNagasaki. Wczerwcu 1923 r. stocz-nia otrzymaa zlecenie na zbudowanieDai 4 K-ky Junykan, ktry 18 wrze-nia tego roku otrzyma nazw Aoba.Budowa krownika Dai 1 K-ky Ju-

nykan od 9 padziernika 1922 r Kakozostaa 20 czerwca 1922 r. przekazanastoczni Kawasaki Dockyard Co. w Kobe,ktra rwnie wczerwcu 1923 r. otrzyma-

a zamwienie na Dai 3 K-ky Ju-nykan. 11 sierpnia 1922 r. jednostkaotrzymaa nazw Kinugasa.Budow krownikw rozpoczto

17 listopada (Kako) i 5 grudnia (Furuta-ka) jeszcze przed oficjalnym autoryzowa-niem przez parlament ich budowy. Budo-w drugiej serii rozpocz to 23 stycznia1924 r. (Kinugasa), a ostatniej jednostki4 lutego 1924 r. (Aoba).Zgodnie z decyzj z 3 czerwca 1905 r.

Ministra Marynarki Yamamoto Gonno-hyoe o nazewnictwie KrownikwI klasy miay one nazwy gr. Zgodniez t decyzj 11 sierpnia 1922 r. Dai 2 K-ky Junykan otrzyma nazw Furutaka

od gry Furutakasan na wyspie Etajimalecej w Prefekturze Hiroshima. Tegosamego dnia nadana zostaa rwnienazwa dla Dai 3 K-ky Junykan-Kinu-gasa.Nazwa pochodzi od gry Kinugasa-san lecej w Prefekturze Kt. Nato-miast losy nazwy Kako s bardziej nie-zrozumiae. Zgodnie z decyzj MinistraMarynarki Sait Minoru z 1913 r. kr-owniki o wypornoci mniejszej ni7000 t metrycznych otrzymyway nazwyrzek i strumykw. Pierwotnie ta nazwabya przewidziana dla krownika z serii5500 t. Jego budowa zostaa rozpoczta15 lutego 1922 r., jednak na podstawieporozumie waszyngtoskich jego budo-

Pierwszym japoskim krownikiem cikim by Kako, na fotografii z lat 1927-30, charakteryzujcy si pojedynczymi wieami ar-tylerii gwnej. Jego jednostk siostrzan by Furutaka. Fot. zbiory Lars Ahlberg

Projekt Furutaka Kako Aoba

Wyporno:std: 7100 t std 8100 t std 7950 t std 8300 t stdnormalna: 7500 t std 8500 t std 8500 t std 8840 t std2/3 na prbach 8586 t 9544 t 9540 t 9820 t

Wymiary (m):Dugo: 185,17 m, 176,78 pp m, 181,36 (183,53) KLWSzeroko: 16,51 m, 15,48 (15,77) KLWZanurzenie:dzib: 4,50 (5,67)rufa: 4,50 (5,35)ppw: 10,07

10

wa zostaa przerwana 17 marca. Nie sbli ej znane powody przeniesienia tej na-zwy na Dai 1 K-ky Junykan i oficjal-nego nadania jej 9 listopada 1922 r. jed-nostce o wypornoci powyej 7000 t me-trycznych. Potok Kakogawa pyniew Prefekturze Hygo. Jako ostatniw dniu 18 wrzenia 1923 r. otrzyma na-zw Dai 4 K-ky Junykan i brzmiaaona Aoba od gry Aobasan lecejw Prefekturze Miyagi. 3 lipca 1922 r. Szef Sztabu Admiralicji

wiceadm. Takaeshi Takanabe przedstawikmdr Yuzuru Hiradze wytyczne dla no-wych krownikw o parametrach tak-tyczno-technicznych zgodnych z zaoe-niami podpisanej i ratyfikowanej przez ja-poski Parlament 17 sierpnia 1923 r. kon-ferencji. Po serii spotka w onie samejAdmiralicji po wi conych ustaleniu ogl-nych zaoe zostay wypracowane nast -pujce zaoenia nowych okr tw: Uzbrojenie: osiem dzia kal. 200 mm

rozmieszczonych w dwudziaowych wie-ach, z ktrych trzy dziobowe miay byustawione w piramid i jednej na rufie. Ci kie uzbrojenie przeciwlotnicze:

cztery dziaa kal. 120 mm na pojedyn-czych stanowiskach Uzbrojenie torpedowe: osiem wy-

rzutni torped kal. 610 mm w podwjnych

nieobrotowychstanowiskach usytuowa-nych na rufie poni ej pokadu grnego. Pancerz: komory amunicyjne miay

zosta zabezpieczone przed trafieniempociskiem kal. 203 mm, pozostae czciokr tu przed pociskami kal. 155 mm. Bierna ochronna przeciwtorpedowa

miaa obejmowa: bbel przeciwtorpedo-wy w rejonie urzdze napdowych Prdko maksymalna: 35,5 wza Zasi g operacyjny: 10 000 Mm/

13,5wzach Moliwo przenoszenia dwch

wodnosamolotw.Po szczegowym zapoznaniu si z -

daniami kontradm. Hiraga wprowadzido nich w czasie dugich i zaartych dys-kusji z przedstawicielami Admiralicji na-st pujce poprawki: Zwi kszenie uzbrojenia do dziesi -

ciu dzia kal. 200 mm rozmieszczonychw podwjnych wieach poprzez dodaniejednej wiey ustawionej wsuperpozycji narufie. Powodem wprowadzenia dodatko-wej wiey byy raporty wywiadu japo-skiego pracujcego w USA donoszceo planach krownikw uzbrojonychw dziesi dzia kal. 203 mm. Zwi kszenie skutecznoci biernej

osony przeciwtorpedowej przez wprowa-dzenie wzdunej grodzi rozcigajcej si

w kadubie za bblem przeciwtorpedo-wym Zmniejszenie zasi gu operacyjnego

do 8000 Mm/13,5 wzach pozwalajcegona swobodne operacje w rejonie wyspmacierzystych.Rozmieszczenie wyrzutni torpedo-

wych w rejonie maszynowni byo bardzoniebezpiecznym rozwizaniem z powodumo liwoci w przypadku poaru lub eks-plozji gowic torpedowych powstania roz-legych uszkodze. Dodatkowo znaczniewi kszy ci ar nowych torped powodo-wa, e po odpaleniu stykay si z po-wierzchni morza pod zbyt duym ktem,ktry powodowa negatywne oddziaywa-nie na mechanizmy torpedy. Dla zaradze-nia tym problemom zaproponowanoprzeniesienie stanowisk na poziom po-kadu redniego.W1923 r. nieugi ty Hiraga zosta skie-

rowany do USA i W. Brytanii dla zapo-znania si z nowinkami technicznymi sto-sowanymi w budownictwie okr towym,a dokoczenie rozpocz tej dokumentacjinowych okr tw przypado jego bardziejugodowemu zast pcy kmdr ppor. KikuFujimoto. Przygotowane przez niegowst pne plany zostay przedstawione doakceptacji 18 maja 1923 r., a w dniu25 sierpnia 1923 r. otrzymay zgod na re-

Kolejnym stadium rozwoju japoskich krownikw cikich byy Aoba (na fotografii krtko po wcieleniu do suby) i Kinugasa. Za-stosowano na nich dwudziaowe wiee artylerii gwnej. Fot. Ships of the World

alizacj . Podstawowe parametry taktycz-no-techniczne nowych jednostek zostayokrelone na nast pujco: Wyporno: 10 000 t std i 11 850 t

metrycznych przy 2/3 wypornoci bojo-wej2. Maksymalna prdko 35,5 wza

przy mocy maszyn 130 000 KM.Zasi g: 8000 Mm /13,5 wzach przy

penym zapasie paliwa. Uzbrojenie: dziesi dzia kal.

200mm (5 x II) i cztery dziaa przeciwlot-nicze kal. 120 mm (4 x I). Jedna katapulta i dwa wodnosamo-

loty. Ksztaty kaduba, ukad napdowy

oraz niektre rozwizania konstrukcyjnezosta adoptowane z wczeniejszych pla-nw krownikw typu Kako i Aoba.Znacznie powi kszona zostaa dziobowanadbudwka dla polepszenia warunkwpracy i pomieszczenia dodatkowego wy-posaenia.Nast pca kmdr Hiragi i gwny projek-

tant okr tw kmdr ppor. Fujimoto ju powst pnej akceptacji przedstawionych pla-nw przez Admiralicj uleg naciskowi zestrony zwolennikw zwi kszenia uzbroje-nia torpedowego i artyleryjskiego. Pierw-

si z nich kierujc si swoj wizj przy-szych dziaa wojennych wprowadzili dogotowych planw instalacj omiu wy-rzutni torped 12 Nendo Shiki w nieobro-towych podwjnych stanowiskach na wy-sokoci maszynowni, natomiast drudzypowi kszyli ci kie uzbrojenie przeciw-lotnicze do szeciu pojedynczych dziakal. 120 mm.Wmarcu 1923 r. Parlament zaaprobo-

wa budow czterech krownikw i za-twierdzi odpowiednie fundusze na reali-zacj zamierzenia. Dwie pierwsze jed-nostki miay zosta zbudowane z pieni -dzy zatwierdzonych na Rok Budetowy1923/24, natomiast dwie ostatnie miayzosta sfinansowane z Roku Budetowe-go 1924/25. Wst pne koszty budowy zo-stay oszacowane na 21 900 000 yen zaokr t.Zlecenie na budow dwch pierw-

szych jednostek oznaczonych jako K-kyu Junykan (Due Krowniki) nr 5i 6 zostay przekazane przez Admiralicjwiosn 1923 r. do budowy stoczniom pa-stwowym: Yokosuka Kaigun Ksh iKu-re Kaigun Ksh. 10 grudnia 1923 r. dla dwch pierw-

szych krownikw zostay oficjalnie za-

twierdzone nazwy. W ten sposb nr 5 stasi Myk, a nr 6 Nachi. Ju po zoeniu zamwienia na budo-

w dwch pierwszych jednostek 1 wrze-nia 1923 r. wielkie trzsienie ziemi na-wiedzio prowincj Kant. Spowodowaoto zmniejszenie rodkw finansowychpierwotnie przeznaczonych na budownowych jednostek i powane zniszczenieinfrastruktury technicznej stoczni Yoko-suka Kaigun Ksh. Pomimo tego poo-enie st pki pod pierwsz jednostk na-stpio 25 padziernika 1924 r. na pochyl-ni nr 2, natomiast budow jednostki bli-niaczej rozpocz to 26 listopada 1924 r. napochylni nr 3, ktra zostaa wyduonao 50 m przed rozpoczciem budowy kr-ownika.Jesieni 1924 r. Admiralicja zoya za-

mwienie na dwie kolejne jednostki tymrazem wprywatnych stoczniach: Kawasa-ki Dockyard Company Kbe Works,gdzie jednostka o numerze 7 otrzymaanumer stoczniowy 545 i stoczni Mitsubi-shi Shipbuilding & Engeneering Compa-

Uroczyste wodowanie kaduba krownika Myk w dniu 16 kwietnia 1927 roku. Uroczysto t zaszczyci sam cesarz Hirohito.Pochylnia zostaa odbudowana po trzsieniu ziemi z 1923 roku. Fot. Naval Historical Center

2. Na 2/3 wypornoci bojowej skadao si : 1/4 zapasu pali-wa, 3/4 zapasu amunicji, 2/3 zapasu wody pitnej i zasila-jcej koty.

12

ny Nagasaki Works, gdzie okr t o nume-rze 8 zosta wpisany do rejestru stocznio-wego pod numerem 420.16 lutego 1925 r. zostay oficjalnie za-

twierdzone nazwy dla dwch ostatnichjednostek tego typu. Nr 7 otrzyma nazwAshigara, natomiast nr 8 Haguro.Jako pierwsza do budowy krownika

z drugiej pary przystpia stocznia w Na-gasaki, gdzie uroczyste pooenie st pkinastpio 16 marca 1925 r. Prawie miesicpniej 11 kwietnia rozpocz to budo-w ostatniej jednostki tego typu.W dniu 24 grudnia 1925 r., kiedy ka-

dub Nachi pozostawa jeszcze na stocz-niowej pochylni doszo do nieszczliwe-go wypadku. Na cz dziobow okr turwnoczenie przewrciy si dwa dwigistoczniowe powanie uszkadzajc w tymrejonie kadub jednostki i zabijajc trzechrobotnikw stoczniowych. Jak wykazaopniejsze dochodzenie powodem wy-padku byo rwnoczesne przenoszeniezbyt wielkiego obcienia przez dwigi. Uroczyste wodowanie pierwszego

okrtu, ktremu nadano oficjalnie na-zw Myknastpio 16 kwietnia 1927 r.,a na uroczystoci by obecny cesarz Hiro-hito. Jednostka bliniacza pomimo op-nienia budowy wypadkiem i pniejszymdochodzeniem zostaa spuszczona na

wod z omiomiesi cznym opnieniem15 czerwca tego samego roku w obecno-ci ksi cia Nashimoto Morimasa. Kolej-nym okrtem spuszczonym na wod byHaguro, ktrego wodowanie odbyo si24 marca 1928 r. i jako ostatni zosta wo-dowany w dniu 22 kwietnia tego samegoroku Ashigara. Wpoowie 1928 r. do Biura Konstruk-

cyjnego zostao skierowane daniezwikszenia liczby wyrzutni torpedzomiu do dwunastu wczterech nieobro-towych potrjnych stanowiskach 13 Shiki.danie to zostao spenione i wyrzutnietorpedowe zostay rozmieszczone na po-ziomie pokadu redniego. Jednak ichumiejscowienie spowodowao radykalnezmniejszenie przestrzeni, na ktrej miaazosta zakwaterowana zaoga. Analizujcto zagadnienie za zgod Admiralicji z ty-u dziobowej nadbudwki wok pierw-szego komina stworzono dodatkowe po-mieszczenia mieszkalne dla zaogi po-przez podniesienie obu burt o jeden po-kad. Na dachu tych pomieszcze zostaypo obu stronach komina zainstalowanopojedyncze stanowiska dzia kal. 120 mm.Kalkulacja wypornoci przeprowadzonaprzez Morski Departament Technicznystwierdzia zwikszenie wypornociookoo 500 t std. Wprowadzenie tych po-

prawek do planw konstrukcyjnych,wchwili gdy okr ty byy ju na etapie pracwykaczajcych spowodowao opnie-nia w ich przekazaniu do suby. Przyka-dowo Nachi zosta ukoczony bez dodat-kowych pomieszcze i po odbyciu prbzdawczo-odbiorczych ponownie trafiw rce stoczniowcw, ktrzy dokonaliniezbdnej przebudowy.Podobnie jak w przypadku wczeniej-

szych jednostek nie odstpiono i w tymwypadku od stosowania nazewnictwa po-chodzcego od nazw wzgrz, gr i wulka-nw. Myk nazwa pochodzi od wulka-nu Myksan lecego w PrefekturzeNiigata.Nachi nazwa pochodzi od gry Nachi-san lecej w Prefekturze Wakayama.Ashigara nazwa pochodzi od gryAshigarasan lecej w zachodniej czciPrefektury Kanagawa.Haguro nazwa pochodzi od gryHagurosan lecej w Prefekturze Yama-gata.Wszystkie powysze nazwy zostay

nadane po raz pierwszy jednostk Cesar-skiej Marynarki, ale ju wczeniej zostayzarezerwowane dla planowanych i osta-tecznie nie wybudowanych duych kr-ownikw z Programu 8-8.

Myk w trakcie budowy w stoczni Marynarki Wojennej w Yokosuka, padziernik 1928 roku. Fot. zbiory Siegfried Breyer

13

KADUB

Linie kaduba wprowadzone przezkmdr Hirag do planw wczeniejszychkrownikw owypornoci 7100 t std (ty-py: Kako i Aoba) zostay adoptowane doplanw omawianych jednostek. Gadko-pokadowy typ pokadu z silnie wzniesio-nym dziobem uksztatowanym w typowyjaposki ksztat spaszczonej litery Sdajcna dziobie (zgodnie z planami) wysokowolnej burty 9,14 (7,94 m rzeczywista poukoczeniu) m nad konstrukcyjn liniwodn. Na rdokrciu mi dzy wrgami82-302 wysoko wolnej burty wynosia5,94 m (4,74 m) i na rufie zmniejszaa sido 5,03 m (3,69 m). Poni ej linii zanurze-nia rozciga si w rejonie rdokrcia nadugoci 93 m bbel przeciwtorpedowy(ang. bulges), ktry w rejonie maszynow-ni i kotowni mia g boko 2,50 m. Jegoposzycie zostao wykonane z pyt stali HTo gruboci 12,7-14 mm. Bbel dla lepsze-go zabezpieczenia jednostki przed eks-plozj miny lub torpedy zosta wzdunie

przedzielony na dwa przedziay. W czciwewn trznej znajdoway si zbiorniki pa-liwa, natomiast cz zewn trzna pozo-stawaa pusta. Podczas dziaa wojen-nych przewidywano wypeni przedziazalepionymi rurami stalowymi, ktrezwi kszay wyporno o okoo 200 t stdjednoczenie polepszajc mo liwoci roz-prowadzenia siy wybuchu i utrzymaniasi na powierzchni wody w razie uszko-dzenia. Na poszyciu zewn trznym bblaznajdoway si st pki przeciwprzechyo-we odugoci 59,60 m iwysokoci 1,22 m.Za przedziaami bulges wewntrz kadu-ba znajdowaa si wzduna grd prze-ciwtorpedowa wykonana z dwch nito-wanych z sob pasw stali HT majcychgrubo po 29 mm. Pyty pancerza burto-wego tworzce pas pancerny na wysoko-ci pokadu redniego opieray si nawzdunikach pokadw polepszajc tymsamym wytrzymao wzdun kaduba.W pierwotnie opracowanych planach

zakadano, e ci ar kaduba bdzie wy-nosi 30,8 % (3803 t) przy 2/3 wypornoci

bojowej. Na ukoczonym jako pierwszymkrowniku Nachi ci ar kaduba wynosi4040 t (30,4% wypornoci) i na Myk3945 t (29,7% wypornoci). Stanowio toprzekroczenie zakadanego ciaruo 145-240 t. Jednak musimy pami ta, ew trakcie budowy nastpio przekrocze-nie wypornoci standardowej, ktra osta-tecznie osign a 10 980 t std, skutkiemubocznym byo pogorszenie dzielnocimorskiej okr tw i zmniejszenie wysoko-ci wolnej burty do powyej podanychwartoci. Ograniczao to rwnie prd-ko maksymaln okr tw, zasi g dziaa-nia i zapas wypornoci na pniejsze mo-dernizacje i przezbrojenia.

MODERNIZACJA 1934/35 r.Wczasie prac modernizacyjnych zwi-

zanych zwzmocnieniem uzbrojenia prze-ciwlotniczego na omawianych krowni-kach zainstalowano nowe bulges poprzezobudowanie dotychczas istniejcych.Okazao si to konieczne zpowodu wzro-stu wypornoci i zmniejszenia tym samym

Dane taktyczno-Dane taktyczno-technicznetechniczne

Myk w stoczni Marynarki Wojennej w Yokosuka, basen Koumi w dniu 20.01.1929 r. Uwag zwracaj wyloty dwch trzyrurowychwyrzutni torped w burcie krownika.Na drugim planie Aoba w czasie instalacji pierwszej katapulty. Fot. zbiory Lars Ahlberg

14

statecznoci okr tw. Nowe bble o wy-sokoci 4,04 m zwikszyo szerokookr tw z 17,88 do 18,99 m i rozcigaysi od podstawy wiey nr 3 na dziobie dopodstawy wiey nr 5 na rufie, a na rdo-

krciu jego grna granica przebiegaanieznacznie poni ej poziomu redniegopokadu. Nowe poszycie bulges zostaowykonane z stali HT o gruboci od 5 mm(gra) do 14 mm (d) i mogy one wy-

trzyma kontaktow eksplozj 200 kgmateriau wybuchowego. Masa nowychbbli wynosia 680 t.

Po przeprowadzeniu wszystkich pracmodernizacyjnych okazao si , e przy

Haguro w trakcie prac wyposaeniowych. Fot. Ships of the World

Nachi w marszu z maksymaln prdkoci podczas prb odbiorczych w listopadzie 1928 roku. Fot. zbiory Shizuo Fukui

Ashigara

20.08.19

29 r. Dob

rze widoc

zny wzn

ios po

kad

u w

czci dziob

owej i

brak oso

nprzeciwod

amko

wych na

stano

wisk

ach dz

ia k

al. 1

20 m

m.

Fot. Ships of the

World

16

2/3 wypornoci bojowej (13 963 t std dlaMyk) zanurzenie zwikszyo siz 6,23m do 6,28 m przy dugoci na liniiwodnej 201,71 m. Z powodu zwi kszeniazanurzenia prdko maksymalnazmniejszya si do 34 wzw.

MODERNIZACJA 1939-1941Zainstalowane w czasie wczeniejszej

modernizacji bulges zostay usuni te. No-we bble zainstalowane na ich miejscupowi kszyy szeroko jednostek do 20,73m oraz znacznie polepszyy zdolnociokr tw do utrzymania si na powierzch-ni po kontaktowej eksplozji miny lub tor-pedy poni ej linii wodnej, a take w raziewypadku. Rwnie w nowych bulges wy-gospodarowano osobny przedzia na wy-sokoci linii wodnej przewidziany po roz-poczciu dziaa wojennych do wypenie-nia zalepionymi rurami. Pozostaa prze-strze wewn trzna zostaa podzielona napi tnacie przedziaw wodoszczelnychna kadej z burt, z ktrych pi znajduj-cych si w rejonie kotowni mogo zostawykorzystane jako zbiorniki paliwowe.Specjalnie dla nich zainstalowano dodat-kowe pompy paliwowe pozwalajce naprzetaczanie zgromadzonego wnich ma-zutu do zbiornikw rozchodowych znaj-dujcych si wprzedziaach kotowni. Po-zostaych dziesi przedziaw zostao

przystosowanych do kontrbalastowaniajednostek. Dla usuni cia lub zmniejsze-nia trymu dziobowego przewidywano wy-korzystanie dwch przedziaw, a dla try-mu rufowego jeden przedzia. Pozostaesuyy dla zniwelowania przechywbocznych. Powysze dane odnosz si dlabulges znajdujcych si na jednej burcie.Po przeprowadzeniu kalkulacji okazaosi , e nowe bulges wykonane z stali Du-col ogruboci 9-16 mm mogy wytrzymakontaktow eksplozj 250 kg materiauwybuchowego. Nowe stpki przeciw-przechyowe miay dugo 61 m i wyso-ko 1,35 m.

NADBUDWKI

Nadbudwka dziobowa miaa wyso-ko 32 m od kilu lub 27 m od linii wod-nej ibya podzielona na osiem poziomw.Zaczynajc poziomami od pokaduochronnego do gry (stanu na 1929 r.):

Poziom pokadu ochronnegoNa obu burtach znajdoway si wenty-

latory toczce do dziobowych kotownipowietrze. Nad nimi w czci dziobowejnadbudwki usytuowano magazyn czcizamiennych, a za nim kolejno radiostacji magazyn z czciami elektrycznymi. Nalewej burcie ulokowano stanowisko od-palania dzia gwnej artylerii.

Poziom dolnego pokadu pomostuWewntrz na lewej burcie znajdowa

si : magazyn, przedzia z akumulatoramiawaryjnego owietlenia oraz magazynczci zamiennych do radiostacji. W cz -ci dziobowej usytuowano korytarz i naprawej burcie magazyn z rodkami piro-technicznymi. W czci rodkowej umiej-scowiono radiostacj z przyleg po pra-wej burcie central telefoniczn. Idc da-lej wkierunku rufy na prawej burcie znaj-dowa si kolejny magazyn.

Poziom pokadu redniego pomostuWewntrz znajdowao si : nie opance-

rzone stanowisko sternika, magazyn cz -ci zamiennych dla kalkulatora artyleryj-skiego, pomieszczenie nawigatora i nadprzewodami z dziobowych kotowni ma-gazyn instrumentw nawigacyjnych. Nazewntrz: po obu burtach usytuowanodolne stanowiska obserwacyjne, podsta-wy dalmierzy, 40 cm aldisy i 110 cm re-flektory typu SU.

Grny pokad pomostuWewntrz znajdowao si : w czoo-

wych pomieszczeniach kajuta wypoczyn-kowa dla dowdcy okr tu na lewej i jegozast pcy na prawej burcie, za nimi po-mieszczenie z mapami razem z zegaremokr towym i stanowisko nawigatora na

Ashigara w sierpniu 1929 r. Fotografia dobrze ukazuje pocztkowy wygld kaduba krownikw z burtowymi wyrzutniami torpedoraz pojedynczymi dziaami kal. 120 mm. Fot. Ships of the World

17

lewej burcie, za klatk schodow zlokali-zowano pomieszczenie centrali telefo-nicznej i goniometru. Na zewntrz poobu stronach nadbudwki ustawiono:dwa dalmierze: jeden o bazie optycznej3,5 m typu 14 Shiki sucy dla artyleriiprzeciwlotniczej i drugi o bazie optycznej

1,5 m typu 14 Shiki sucy dla celw na-wigacyjnych.

Platforma kompaswNa cianie frontowej znajdowao si:

grne stanowisko obserwacyjne z lune-tami binookularowymi i bezporednio

za nim wbogato oszklonym pomieszcze-niu stanowisko nawigatorw, dalejw stron rufy usytuowano radiostacj ,a za ni Centrum Bojowe poczonezmagazynem map. Na zewntrz znajdo-wa si: po obu burtach 40 cm aldisy, sta-nowiska kontroli reflektorw, daloce-

Dwa ujcia Myk wykonane w Szanghaju, prawdopodobnie w 1933 roku. Dziki tym fotografiom moemy si bliej przyjrze wy-gldowi, uzbrojeniu jak i wyposaeniu okrtu z tego okresu suby. Fot. zbiory Siegfried Breyer

18

lownik dla torped 14 Shiki i przekanikdla cikich dzia przeciwlotniczycho kursie celu.

Poziom SokutekiNa przedniej cianie znajdowao si :

stanowisko wykrelania kursu i bezpo-rednio za nim woszklonym pomieszcze-niu kalkulator artyleryjski (13 Shiki Soku-tekiban) okrelajcy kurs i prdko celu,za nim pomieszczenie wypoczynkowe dlaobsugi tej czci dziobowej nadbudwkiimagazyn flag sygnaowych.

Poziom dowodzenia gwn artyleriWewntrz znajdowao si : stanowisko

bezporedniego kierowania dziaami kal.200 mm obsugiwane przez II oficera ar-tylerii.

Gwne stanowisko kierowania ogniem artylerii

Znajdowa si tutaj gwne stanowiskokierowania ogniem 14 Shiki, gdzie byywypracowywane przez I oficera artyleriidane do prowadzenia ognia. Z tego miej-sca byy przesyane poziom ni ej i nast p-nie przekazywane w postaci kta kurso-wego i kta podniesienia dzia do po-szczeglnych wie artyleryjskich.Za dziobow nadbudwk znajdowa

si komin, na ktrego paszczu przebiega-y przewody parowe. Poni ej komina od-prowadzajcego dym z kotowni nr 1 i 2umieszczono po obu burtach nawiewnikido tych kotowni. Bezporednio za nad-budwk nad pomieszczeniami mieszkal-nymi zaogi ustawione zostay po obu

burtach pojedyncze stanowiska dziaprzeciwlotniczych kal. 120 mm. Pomi dzystanowiskami dzia redniej artylerii znaj-dowaa si rusznikarnia. Posuwajc sidalej wkierunku rufy na wysokoci kocadziobowego komina ulokowano dziaakal. 120 mm z stanowiskami ich dowo-dzenia i naprowadzania. Na szczycie ma-ej wieyczki usytuowanej pomi dzy ko-minami znajdowa si samotny 110 cm re-flektor SU, a pod nim nawiewniki dorufowej kotowni. Przed drugim komi-nem na platformie umieszczono dwa po-jedyncze karabiny maszynowe Lewisaokal. 7,7 mm. Pomi dzy nimi przechodzikomin z kuchni okr towej. Po obu stro-nach rufowego komina znajdoway sidwa ostatnie stanowiska pojedynczychdzia kal. 120 mm i stereoskopowy dal-mierz 14 Shiki o bazie optycznej3,5m sucy artylerii przeciwlotniczej.Pomi dzy kominem i nadbudwk usta-wiono trjnony maszt, do nogi ktregoprzytwierdzono bom adunkowy umo li-wiajcy podnoszenie wodnosamolotwz powierzchni morza i ponownego ichustawienia na katapulcie. Za kominemznajdowaa si rufowa nadbudwkamieszczca: stanowisko kierowania re-flektorami, hangar dla wodnosamolotw,radiostacj, stanowisko obserwacyjnei zapasowe stanowisko kierowaniaogniem artylerii wyposaone wkalkulatorartyleryjski 13 Shiki.Bezporednio za rufow nadbudwk,

a przed wieami artyleryjskimi nr 4 i 5 naprawej burcie bya ustawiona katapultaKure Shiki 1 G Shashutsu. Pomi dzy jej

stanowiskiem i lew burt znajdoway sinawiewniki do maszynowni.W chwili ukoczenia budowy rednia

liczebno zag krownikw wynosia764 oficerw, podoficerw i marynarzy.Dla ich zakwaterowania przewidzianotrzy rejony okr tw: na poziomie dolnegopokadu w rejonie maszynowni, pokadredni nad kotowniami i nadbudwkaw rejonie dziobowego komina. Kwateryoficerskie znajdoway si w czci dziobo-wej na dolnym i rednim pokadzie. Takierozmieszczenie zaogi wpywao negatyw-nie na jej samopoczucie szczeglnie w re-jonach tropikalnych, gdzie panujce upa-y powalay ludzi z powodu udarw ciepl-nych. Jeszcze w czasie budowy zdecydo-wano si na nieznaczne ulepszenie syste-mu wentylacyjnego i zastosowania lino-leum w pomieszczeniach szeregowej za-ogi. Krtko po wcieleniu jednostek dosuby stan liczebny zag zosta zwi k-szony do 792 ludzi. Wchwili wcielenia do suby na pokad

zabierano nast pujcy zestaw rodkw ra-towniczych: dwa 9 m kutry ustawione poobu stronach dziobowej nadbudwki, naobu burtach w rejonie dziobowego masz-tu usytuowano dwie 11 mmotorwki (po1930-31 r. dodatkowo zabierano jeszczedwie), jeden 6 mi jeden 8 mszampan usy-tuowane w rejonie rufowej nadbudwki.

MODERNIZACJA 1934-1935Pomi dzy rufowym kominem i wie

artylerii gwnej nr 4 stworzono pokadci kich dzia przeciwlotniczych lub po-kad ochronny.Zuwagi na wzrost zasi gu nowych tor-

ped do 20 000 m zainstalowano na dzio-bowej nadbudwce Stanowisko StrzelaTorpedowych (Suiraisen Shiki Schi)skadajce si z kalkulatorw przeliczaj-cych kurs i prdko celu. Ich stanowiskazostay ulokowane po obu stronach nad-budwki w wieyczkach i dwch stano-wisk odpalania torped 92 Shiki Surai Ho-iban usytuowanych w wieyczkach poobu stronach dziobowej nadbudwki napoziomie platformy kompasw. Zmodernizowano rwnie urzdzenia

cznoci. Istniejce radiostacje nadaw-czo-odbiorcze zostay zastpione nowszy-mi. Cz wygospodarowanego miejscapo zdemontowanych kadubowych wy-rzutniach torped przeznaczono na zain-stalowanie dodatkowej aparatury radio-wej poniewa istniejce do tej pory stano-wisko przy zapasowym dalocelowniku ru-fowym okazao si za mae dla pomiesz-czenia nowych zestaww cznoci. Zmo-

Jedna z mess zaogi po wydaniu posikw. Fot. Ships of the World

19

dernizowano rwnie komunikacj we-wntrz okr tw.

Liczebnemu zwi kszeniu ulegy zaogiposzczeglnych okr tw z powodu za-okr towania dodatkowych artylerzystwdla obsugi dzia przeciwlotniczych, pilo-tw i mechanikw lotniczych. Na ich za-kwaterowanie przeznaczono reszt po-mieszcze zajmowanych do tej pory przezwyrzutnie torped. Po ponownym wciele-niu do suby operacyjnej zaogi krow-nikw osign y liczebno od 814 do 832ludzi. Z uwagi na planowane dziaaniawklimatach ciepych i gorcych zainstalo-wano we wszystkich przedziaach zajmo-wanych przez zaogi dodatkowe wentyla-tory, a nowe pomieszczenia mieszkalnewyposaono w filtry przeciwgazowe.

W padzierniku 1935 r. usunitoz dziobowej nadbudwki reflektory typuSU ina ich miejsce zainstalowano dalo-celowniki dla dzia przeciwlotniczych 91Shiki Ksha Schi. Usytuowane do tegoczasu w ich pobli u karabiny maszynowekal. 7,7 mm zostay przeniesione z plat-formy rufowego komina na skrzyda dzio-bowej nadbudwki.

MODERNIZACJA 1939-1941

Poziom pokadu ochronnego

Na obu burtach znajdoway si wenty-latory toczce do dziobowych kotownipowietrze. Nad nimi znajdowa si

wdziobowej czci nadbudwki magazynczci zamiennych, a za nim kolejno ra-diostacja imagazyn z czciami elektrycz-nymi. Na lewej burcie ulokowano stano-wisko odpalania dzia gwnej artylerii.Na prawej burcie magazyn z rodkami pi-rotechnicznymi.

Poziom dolnego pokadu pomostuNa obu burtach znajdoway si wenty-

latory toczce do dziobowych kotownipowietrze. Nad nimi znajdowa siw dziobowej czci przedzia kodowania,korytarz i centrala telefoniczna nr 2, a zanim kolejno radiostacja nr 1 i przedziaz akumulatorami dla jej awaryjnego zasi-lania. Na lewej burcie ulokowano stano-wisko rozkodowywania i pomieszczeniegotowoci dla artylerzystw ci kich dziaprzeciwlotniczych. Na prawej burcie wy-gospodarowano miejsce na magazynprzyborw nawigacyjnych.

Poziom pokadu redniego pomostuWewntrz znajdowao si : nie opance-

rzone stanowisko sternika, pomieszcze-nie kontroli uszkodze nr 1, korytarz, po-mieszczenie nawigatora i nad przewoda-mi z dziobowych kotowni magazyn in-strumentw nawigacyjnych. Na zewntrz:po obu burtach usytuowano dolne stano-wiska obserwacyjne, stanowiska wkm-wkal. 13,2 mm; dalocelownik dla ci kichdzia przeciwlotniczych 91 Shiki i miejsce

schronienia dla artylerzystw obsuguj-cych wkm-y.

Grny pokad pomostuWewntrz znajdowao si : w czoo-

wych pomieszczeniach kajuta wypoczyn-kowa dla dowdcy okr tu na lewej i jegozast pcy na prawej burcie, za nimi zloka-lizowano pomieszczenie centrali telefo-nicznej nr 3 i punkt pierwszej pomocymedycznej. W czci rufowej ulokowanoCentrum Bojowe. Na zewntrz po obustronach nadbudwki znajdoway si:cztery dalmierze: dwa o bazie optycznej3,5 m typu 14 Shiki sucy dla artyleriiprzeciwlotniczego (usuni te na Myk)i dwa obazie optycznej 1,5 m typu 14 Shi-ki suce dla celw nawigacyjnych.

Platforma kompaswNa cianie frontowej znajdowao si :

w bogato oszklonym pomieszczeniu sta-nowisko nawigatorw, idc dalej w stronrufy centrala telefoniczna nr 4 i pomiesz-czenie zmapami. Na zewntrz usytuowa-no: dalocelownik dla torped 91 Shiki ra-zem z stanowiskiem odpalania torped 92Shiki, 60 cm aldis i stanowiska obserwa-cyjne wyposaone w 12 i 18 cm lunety bi-nookularowe.

Poziom SokutekiNa przedniej cianie znajdowao si :

stanowisko wykrelania kursu i bezpo-

Ashigara w Kilonii - 14.05.1937 r. Dobrze widoczne rdokrcie i brak rufowych wyrzutni torped. Fot. Ships of the World

20

rednio za nim woszklonym pomieszcze-niu kalkulator artyleryjski (92 Shiki Soku-tekiban) okrelajcy kurs i prdko celu,za nim pomieszczenie transmisji danychdo dzia artylerii gwnej i magazyn flagsygnaowych. Na zewntrz zlokalizowanostanowiska kontroli i naprowadzania re-flektorw oraz stanowiska obserwacjiprzeciwlotniczej.

Gwne stanowisko kierowaniaogniem artylerii

Znajdowa si tutaj w osonitym po-mieszczeniu dalocelownik 94 Shiki Hio-ban Shjun Schi razem z 6 m dalmie-rzem 14 Shiki. Na Myk dalmierz znaj-dowa si woddzielnym zamknitym po-mieszczeniu znajdujcym si z tyu zadalocelownikiem. W czci rufowej usy-tuowano dwie anteny radiotelefonu90 Shiki.Za dziobow nadbudwk zainstalo-

wano nowy trjnony maszt palowy.Mniej wi cej w jego poowie zamontowa-no pomieszczenie goniometru z antenkierunkow na szczycie. Poni ej masztupozostawiono nawiewniki toczce po-wietrze do kotowni. Pomi dzy masztemi dziobowym kominem zbudowano po-most pod dwa reflektory typu 92 Shikio rednicy lustra 110 cm, a pod nimi ulo-kowano stanowiska dzia kal. 127 mm.Wich cieniu ustawiono skrzynki z amuni-cj gotow do natychmiastowego uycia.Pomi dzy kominami znajdowa si po-

most z dwoma ostatnimi reflektorami 92Shiki i nieco poni ej stanowiska dziaekkal. 25 mm, za ktrymi w zamkni tychwieyczkach ulokowano 4,5 m dalmierze89 Shiki dla artylerii przeciwlotniczej. Na-st pnie rufowy komin, na ktrego pasz-czu umieszczono stanowiska naprowa-dzania dziaek przeciwlotniczych i z tyuniego (patrzc od dziobu) platformz dwoma ostatnimi stanowiskami dziaekprzeciwlotniczych kal. 25 mm. Za komi-nem usytuowano cakowicie przebudo-wany maszt z bomem adunkowym prze-znaczonym dla podnoszenia zwody wod-nosamolotw, ktry jedn nog przecho-dzi przez rufow nadbudwk . Na jej da-chu zainstalowano rezerwowy dalocelow-nik 94 Shiki i stanowisko obserwacyjne.Pomi dzy katapultami i szynami na po-kadzie ochronnym zarezerwowanym dlawodnosamolotw znajdoway si na-wiewniki do maszynowni. Poni ej w rejo-nie katapult na kadej burcie umieszczo-no na sponsorach dwa stanowiska wy-rzutni torped.Dodatkowe wyrzutnie torped i dziaka

przeciwlotnicze zwi kszyy zaog okr -tw do okoo 891 ludzi. W czasie prac re-montowych Haguro i Nachi zostay przy-stosowane do penienia roli okr tw fla-gowych dywizjonw (wwczas zaoga li-czya w czasie pokoju okoo 920 ludzi),a dwie pozostae jednostki przystosowa-no do penienia funkcji okr tw flago-wych floty (wwczas zaoga skadaa si

w okresie pokojowym z okoo 970 ludzi).Ponownie zostay zmodernizowane ra-

diostacje, ktrych liczb zwi kszono dlaskutecznego wypeniania przez okrtynowych zada. Jednostki flagowe floty Myk i Ashigara otrzymay dziobowemaszty o wysokoci 32 m dla zwi kszeniazasi gu nowych urzdze cznoci, a an-teny radiowe zlokalizowane na wieachartylerii gwnej nr 2 i 4 na wszystkichokr tach zostay zmodernizowane.

NAPD

Dla osigni cia wymaganej przez Ad-miralicj prdkoci 35,5 wza okazao siniezbdne zwi kszenie mocy urzdzenapdowych do 130 000 KM. Za zgodi wiedz 5 Wydziau Morskiego Departa-mentu Technicznego zaplanowano urz-dzenia napdowe stanowice ulepszonwersj pocztkowo przewidywan do za-instalowania na krownikach liniowychtypu Amagi zaprojektowanych przezkmdr Hirag w 1919 r.Zesp napdowy skada si z czte-

rech zespow turbin parowych Kanpon.Jednostrumieniowa turbina miaa moc32 500 KM przy 320 obr./min ruby nap -dowej. Byy to turbiny akcyjne jednoprze-pywowe, ktre byy preferowane po nienajlepszych dowiadczeniach z turbinamireakcyjnymi niskocinieniowymi zastoso-wanymi na wczeniejszych jednostkach.Turbiny zostay rozmieszczone wczterechmaszynowniach przedzielonych wzdu -

Myk w 1942 roku. Wzdu linii kaduba biegnie pas urzdzenia demagnetyzacyjnego. Fot. zbiory Siegfried Breyer

21

nymi i poprzecznymi grodziami wodosz-czelnymi. Pojedynczy zesp skada siz dwch czci wysoko i dwch czciniskocinieniowych poczonych poprzezprzekadni redukcyjn z rub napdo-w. Dziobowa maszynownia napdzaazewn trze ruby napdowe, a rufowa we-wn trzne.Czci niskocinieniowe mieciy si

z tyu kadej turbiny, a ich moc zostaaokrelona na 4500KM przy 180obr./min.Cinienie pary przy penej mocy wynosio17,25 kg /cm2 i po wyjciu z turbin spadaodo 0,155 kg /cm2. Wczeniej stosowane wyposaenie dla

uzyskania prdkoci krowniczej nie zo-stao wprowadzone do projektu nowychjednostek. Krowniki otrzymay specjal-nie opracowany dla nich nowy systemskadajcy si z dwch turbin krowni-czych (trjstopniowych o ci arze 3 t, du-goci 0,96 m i cinieniu roboczym pary17,25 kg /cm2) majcych moc jednostko-w 3750 KM przy 140 obr./min. Kadaznich poprzez sprzgo zostaa podczo-na do czci wysokocinieniowej turbinumieszczonych w dziobowej maszynownii napdzaa zewn trzne ruby. Para powyjciu z trzeciego stopnia turbiny kr-owniczej i cinieniu 3,59 kg/cm2 byaprzesyana na pierwszy stopie czci wy-sokocinieniowej turbiny.W czasie rejsu z wykorzystaniem tur-

bin krowniczych dziobowa maszynow-nia obracaa zewn trzne ruby napdowei generatory elektryczne. Rufowa maszy-nownia bya cakowicie wyczona z ru-chu i odczona od napdzanych przezni wewn trznych rub. Aby zmniejszyopory pywania turbiny krownicze na-pdzay generator, ktry z kolei przesyaprd elektryczny o napi ciu 225 V do sil-nika elektrycznego obracajcego nieru-chomymi wewn trznymi rubami nap -dowymi. Cae to na wskro nowoczesnewyposaenie miao jednak wad : bardzokopotliwe okazao si pynne przejciezpywania na dwch rubach do porusza-nia si na czterech rubach przy gwatow-nej zmianie prdkoci (np. w czasie akcjibojowej).Dla odzyskania wody z przepracowa-

nego czynnika roboczego zastosowanoosiem skraplaczy typu Unfilux o po-wierzchni 762 m2. Kady z kondensato-rw posiada niezalen pomp odpro-wadzajc skroplon wod z powrotemdo zbiornikw wody kotowej. Na jed-nostkach zostay rozmieszczone w nast -pujcy sposb: cztery znajdoway si po-ni ej i cztery wzdu wszystkich czci ni-

skocinieniowych turbin. Kada z maszy-nowni posiadaa dwa gwne i dwa po-mocnicze wentylatory Sirocco orazpomp chodzc, chodziark oleju i trzypompy olejowe. Cakowita dugo ma-szynowni wynosia 32,06 m.Par do zasilania turbin wytwarzao

dwanacie kotw typu Kanpon RO-Gprzystosowanych wycznie do opalaniapaliwem pynnym. Cinienie roboczew kotach wynosio 20 kg/cm2 przy tem-peraturze pary 100C i powierzchnigrzejnej pojedynczego kota wynoszcej970 m2. Walczak parowy mia rednic1,27 m i dugo 4,67 m; natomiast dwawalczaki wodne miay rednic0,74m i dugo 4,63 m. Koty zostayrozmieszczone w dziewiciu kotow-niach, ktre odprowadzay dym dodwch kominw. W kotowniach nr 1-3koty zostay ustawione parami i nie zo-stay przedzielone poprzecznymi gro-dziami. Wpozostaych kotowniach ka-dy kocio znajdowa si w osobnychprzedziaach stworzonych przez wzdu-ne i poprzeczne grodzie wodoszczelne.Kada kotownia posiadaa gwnpomp wodn i jedn na dwa koty pom-p pomocnicz. Dugo przedziawkotowni wynosia 49,40m.

Dla pierwszych dwch okrtw urz-dzenia napdowe zostay wykonaneprzez stocznie marynarki wojennej,w ktrych byy budowane, natomiast dlaAshigary zostay wykonane przez KureKaigun Ksh, a dla Haguro przezYokosuka Kaigun Ksh.Generatory elektryczne miay suma-

ryczn moc 735 kW i wytwarzay prdonapiciu wyjciowym 225 V. Trzy gene-ratory napdzane przez turbiny majcemoc jednostkow 200 kW zostayumieszczone przed przedziaami ma-szynowni na poziomie pokadu magazy-nowego. Kady z okrtw otrzyma tak-e awaryjny generator o mocy 135 kWnapdzany przez silnik spalinowy Die-sla. Planowany zasi g krownikw zosta

okrelony na 8000 Mm/14 wzach przyzapasie paliwa wynoszcym 2470 t.W rzeczywistoci wynosi tylko7000Mm/14 wzach, co byo spowodo-wane ma efektywnoci urzdze nap -dowych i przekroczeniem zakadanej wy-pornoci i zanurzenia. PrzykadowoNachi przy wypornoci okoo 12 000 t stdi redniej prdkoci 13,9 wza w czasiegodziny spala 4,25 t mazutu, natomiastHaguro przy wypornoci 12 000 t std

Zaoga maszynowni w trakcie wachty. Fot. Ships of the World

22

i redniej prdkoci 14,29 wza spala3,53 t mazutu na godzin .Ci ar urzdze napdowych wynosi

okoo 2730 t std. Przykadowo dla Nachirozkad ciarw by nastpujcy:268 t std turbiny, 172 t std przekad-nie redukcyjne, 215 t std way i rubynapdowe, 140 t std urzdzenia po-mocnicze, 625 t std koty, 75 t std kominy zpaszczami, 235 t std ruroci-gi i przewody, 745 t std woda w prze-wodach i kotach, olej itp., 75 t std nie-znane. Krowniki posiaday cztery trjopa-

towe ruby napdowe o rednicy 3,85 m;ktre przy caej naprzd obracay sizprdkoci 320 obr./min. Jeden ster zba-lansowany mia powierzchni 19,83 m2.

MODERNIZACJA 1935 r.Sprawiajce w czasie pywania duo

kopotu wyposaenie krownicze w po-staci generator-silnik elektryczny zostaozastpione przez dwie mae turbiny in-dukcyjne dla pynniejszego przejciaz prdkoci ekonomicznej do penej. Tur-biny zostay podczone do wewn trz-nych rub napdzanych przez rufow ma-szynowni i byy zasilane par z turbinkrowniczych dziobowej maszynowni.Pomieszczenia kontrolno-manewrowew maszynowniach zostay zmodernizo-wane, a kada z kotowni zostaa wyposa-ona w stanowisko kontrolno-manewro-we.

MODERNIZACJA 1939-1941

Turbiny

Mae turbiny indukcyjne zainstalowa-ne w poowie lat trzydzietych zostay zde-montowane z powodu ponownych ko-potw w przejciu z prdkoci krowni-czej na maksymaln. Na ich miejscewprowadzono udoskonalenie polegajcena tym, e para po wyjciu z dziobowychturbin krowniczych przepywaa do ru-fowej maszynowni na cz wysokocinie-niow turbin, co powodowao obracaniesi wszystkich czterech rub napdowychw czasie pywania z prdkoci ekono-miczn i podnosio jej warto.

KotyW kotach zostay wymienione rurki,

a przy szeciu z nich zainstalowano prze-grzewacze pary. Usuni to dotychczasowepalniki zast pujc je nowymi bardziejekonomiczniejszymi oraz polepszonowentylacj samej kotowni. Wszystkie po-wysze zmiany pozwoliy na ograniczenia

w zuyciu paliwa. Ponownie zostay zmo-dernizowane stanowiska kontrolno-manewrowe przez zainstalowanie w nichna miejscu rur gosowych telefonw.

ZasigMaksymalny zapas paliwa zabierany

przez okr ty do gwnych zbiornikw zo-sta zmniejszony z 2472 t do 2214 t. Pozatym istniaa mo liwo zabierania dodat-kowych 480 t do dziesi ciu przedziawzlokalizowanych w bulges. Po zakocze-niu modernizacji oczekiwano zwi ksze-nia zasi gu jednostek do 8500 Mm/14 w -zach, jednak po zmniejszeniu zapasu pa-liwa i wzrocie wypornoci oraz zanurze-nia powysz warto osign a poziom7900 Mm/14 wzach. W praktyce efek-tywny zasi g uzyskany przez Myk wy-nosi 7463 Mm/14 wzach.

GeneratoryMoc generatorw zostaa zwi kszona

z 735 kW do 1250 kW poprzez zainstalo-wanie bardziej wydajnych urzdze i do-danie pitego generatora spalinowego narednim pokadzie pomi dzy kotowninr 5 i 6.

PANCERZ

Zastosowany na krownikach typuMyk system opancerzenia zapewniaskuteczn oson przed bezporednimitrafieniami pociskw o kalibrze do 155mm na rednich odlegociach walki.Rozplanowanie i umiejscowienie pance-rza burtowego pozwalao rwnoczeniena zwi kszenie wytrzymaoci wzdunejkaduba stanowic jego integraln kon-strukcj .Pancerz burtowy na caej swej dugoci

posiada jednakow grubo 102 mm izo-sta wykonany zpyt stali NVNC nachylo-nych pod ktem 12 w gb kaduba.Wprzeciwiestwie do wczeniejszych jed-nostek pancerz burtowy zosta rozci-gni ty od dziobowych do rufowych ko-mr amunicyjnych. W czci dziobowejmia dugo 24,75 m i wysoko 2 m.Wrejonie urzdze napdowych pas bur-towy posiada dugo 81,65 m iwysoko3,50 m; natomiast na rufie jego dugowynosia 17,20 m przy wysokoci 2 m. Zawyjtkiem rejonu maszynowni i kotownisi ga on do wysokoci dolnego pokadu,natomiast przy urzdzeniach napdo-wych do poziomu pokadu redniego.Przy planowanych 2/3 wypornoci bojo-wej (11 850 t std) mia on si ga powyejkonstrukcyjnej linii wodnej na wysoko0,46 m (dzib i rufa); jednak po ukocze-

niu, a jeszcze przed prbami morskimiokazao si , e sam pas burtowy wystajenad powierzchni wody na dziobie i rufietylko na 30 cm, natomiast w rejonie rd-okrcia na wysoko 1,80 m. Za burtowym pasem pancernym znaj-

dowaa si wzduna pionowa grd pan-cerna wykonana z stali HT majca na g-rze grubo 4 mm iwczci dolnej wmiej-scu zetkni cia si z grodzi przeciwtorpe-dow 5 mm. Suya ona do wychwytywa-nia odamkw i nitw, ktre mogy po-wsta przy bezporednim trafieniu wpan-cerz burtowy i zabezpiecza przed ich pe-netracj w gb kaduba.Grodzie pancerne zamykajce na ko-

cach pas burtowy zostay wykonane z sta-li NVNC o gruboci 76-89 mm. We-wntrz tak zbudowanej cytadeli pancer-nej usytuowano wszystkie istotne dla pra-widowego funkcjonowania okr tu me-chanizmy i urzdzenia.Pancerz horyzontalny zosta umiesz-

czony na pokadzie rednim i mia nadurzdzeniami napdowymi grubo 35mm (stal NVNC). Dugo jego wynosia81,65 m. Zewn trzne krzywizny pokadubyy wykonane z pyt pancernych o gru-boci 32 mm i dugoci 1,52 m (stalNVNC). Dodatkowo grny pokad zostawzmocniony w rejonie rdokrcia dwo-ma pytami pancernymi z stali HT. Grnapyta miaa grubo 12,7-25,4 mm nato-miast dolna 16 mm gruboci.Jak ju zostao wspomniane wczeniej

(Rozdzia: KADUB) podwodne zabez-pieczenie kaduba skadao si z bulgesi wzdunej grodzi przeciwtorpedowej.Grd zostaa wykonana z dwch odpo-wiednio uksztatowanych i poczonychnitami pyt stali HT o gruboci po 29 mmrozcigajc si od dolnego kraca burto-wego pasa pancernego do podwjnegodna. Zabezpieczenie to bazowao na sys-temie opracowanym przez kmdr Hiragdla pancernikw typu Nagato i Kaga.Praktycznie testy zostay przeprowadzo-ne na kadubie zwodowanego i nieuko-czonego pancernika Tosaw dniach 8 i 12czerwca 1924 r. Wczasie pierwszego testuprzy burcie pancernika eksplodowaa tor-peda 8 Nendo Shiki 1 G posiadajcagowic bojow omasie 300 kg. W czasiekolejnego testu na drugiej burcie eksplo-dowaa torpeda 8 Nendo Shiki 2 Gomasie gowicy bojowej 346 kg. Obie eks-plozje spowodoway 6 przechy i zalaniewod ssiadujcych pomieszcze. Po do-konaniu oblicze stwierdzono, e podob-ny system zastosowany na krownikachtypu Myk pozwoli na efektywne po-

23

Rys. Walde

mar Kaczm

arczyk

Przekrj na wrdz

e 18

4 krow

nika M

yk

skala 1:20

0

Po uko

czeniu bu

dowy

Po m

odernizacji w

rok

u 19

36Po

mod

ernizacji w

rok

u 19

41

Sche

mat opa

ncerzenia krow

nik

w ty

pu M

yk

(grubo

ci p

ancerza w m

m)

wstrzymanie i rozproszenie kontaktowejeksplozji 200 kg trotylu.Paszcz komina zosta osoni ty pyta-

mi pancernymi o gruboci 88,5 mm i wy-sokoci 1,83 m powyej redniego poka-du i na zewntrz pytami o gruboci 70mm. Opancerzenie komina zostao w ca-oci wykonane z stali NVNC.Burty w rejonie przedziau maszynki

sterowej zostay osoni te pytami stalo-wymi NVNC o gruboci 25-50 mm. Stanowisko dowodzenia krownikw

nie zostao opancerzone.Barabety artylerii gwnej byy chro-

nione powyej pokadu dolnego przez cy-lindryczne pyty wykonane z stali NVNCo gruboci 76 mm. Natomiast wiee byyosoni te 25 mm pancerzem wykonanymz stali CNC. czny ci ar opancerzenia na Myk

wynis 2033 t co stanowio 15,3% masyprzy 2/3 wypornoci bojowej. Dla jedno-stek bliniaczych wynosi on odpowied-nio: Nachi 2024 t (15,2%) i Ashigara 2023 t (15,2%). Nieznane s nato-miast dokadne wartoci dotyczceHaguro.

MODERNIZACJA 1936Badajc skutki tajfunu na uszkodzo-

nych okr tach 4 Floty zapada decyzja

o ponownym skierowaniu do stoczni jed-nostek typu Myk. Modernizacja zosta-a przeprowadzona przez Sasebo KaigunKsh pomidzy styczniem-marcemi obejmowaa zainstalowanie jednome-trowej szerokoci pasw 25 mm pancerzawykonanego ze stali Ducol na bokach po-kadu redniego powyej pancerza burto-wego i po obu stronach kilu. Miao to po-lepszy przenoszenie wzdunych obci-e przez kadub i nieznacznie wzmocniopancerzenie okr tw.

UZBROJENIE

W chwili ukoczenia budowy okr tyzostay uzbrojone w: 10 x 200 mm (5 x II),6 x 120 mm przeciwlotniczych (6 x I),2 x 7,7 mm (2 x I) i 12 wyrzutni torped610mm (4 x III). Na pocztku lattrzydziestych dziaa gwnej artylerii zo-stay wymienione na dziaa o kal. 203mm.Dziaa kal. 200 mm L/50 3 Nendo Shi-

ki 1 G 20 cm zostay zainstalowanew wieach typu D zaprojektowanychspecjalnie dla jednostek typu Mykprzez in . Chiyokichi Had . Stanowiskastanowiy zmodernizowan wersj wietypu C, w ktre zostay wyposaonedwie wczeniejsze jednostki typu Aoba.Podobnie jak na wczeniejszych jednost-

kach typu Kako dziobowe wiee artyle-ryjskie zostay zgrupowane w piramid .Same stanowiska miay nastpujce wy-miary: 8 m dugoci, 6m szerokocii 2,15m wysokoci. Odlego pomi dzydziaami w wiey wynosia 1,9 m; a red-nica czci obrotowej 5,03 m. Opance-rzenie w czci czoowej wykonanoz25mm pyt stalowych HT lub CNC, bo-ki 20 mm idach 6,4 mm. Admiralicja bar-dzo naciskaa na zabezpieczenie wieprzed trafieniem pociskami kal. 155-203mm, ale wymagao to pogrubienia pan-cerza czoowego do 150 mm, 100 mm da-chu i 50 mm bokw. Osigni cie powy-szych wartoci spowodowao zwi kszenieciaru pojedynczej wiey do okoo200 t (z dotychczasowych 159 t). Instala-cja zmodernizowanych w ten sposbwie pocigaa za sob potrzebuwzgldnienia dodatkowych 200 t.Z ostateczn decyzj wstrzymano si doprb odbiorczych jednostek, a nastpniez powodu przecienia okrtw pomyszosta cakowicie zarzucony.Wiee miay napd elektro-hydraulicz-

ny wykorzystujcy olej mineralny. Instala-cja bya bardzo haaliwa i nie zastosowa-no dla niej chodzenia pomimo czstegoosigania przez olej temperatury 40C.Haaliwo napdu negatywnie oddzia-

24

Ashigara w 1937 r. Dobrze widoczne bulges, skrcony maszt dziobowy oraz dwudziaowe stanowiska dzia kal. 127 mm. Warto zwr-ci uwag na stosunkowo ma odlego bulajw dolnego pokadu od linii wodnej. Fot. Ships of the World

ywaa na artylerzystw obsugujcychwiee i komory amunicyjne.Dwa silniki elektryczne o mocy jed-

nostkowej 75 KM napdzay dwie pompyhydrauliczne Janney rozmieszczone nakadej burcie w przedziale usytuowanymponi ej wiey dajc im prdko obroto-w 650 obr./min. i cinienie robocze35kg/cm2. Cinienie to byo dostarczanesilnikowi hydraulicznemu, ktrym doko-nywano zmiany kta podniesienia dziaz prdkoci 6/sek. i rwnoczenie nap -dza windy amunicyjne. Awaryjna instala-cja wykorzystujca si ludzkich mi nipozwalaa tylko na zmian kta podnie-sienia luf. Obrt wie by mo liwy dzi kisilnikowi elektrycznemu o mocy 50 KMnapdzajcemu silnik i pomp hydrau-liczn. Samo urzdzenie do obrotu wieyskadao si z koa limakowego i koa z -batego bdcego czci suportu.

W wieach zainstalowanych na oma-wianych krownikach komora pociskwzostaa umieszczona poniej pokadupancernego, abezporednio pod ni znaj-dowaa si komora adunkw miotaj-cych. Z tych pomieszcze pociski i adun-ki miotajce byy wycigane rczniei umieszczane pionowo na podajnikach,

anast pnie kierowane do dzia w central-nej czci barabety z prdkoci pi ciupociskw i adunkw miotajcych na mi-nut . adowanie do dzia nast powaoprzy kcie elewacji +5. Na przeomie 1931 r. i 1932 r. dotych-

czasowa artyleria gwna skadajca siz dzia kal. 200 mm zostaa zastpiona na

25

Charakterystyka taktyczno-techniczna dzia kal. 200 mm L/50 3 Nendo Shiki 1 G 20 cm

Kaliber: 200 mmDugo lufy: 10,0 mPr dko wylotowa: 870 m/sek.ywotno lufy: okoo 300 strz.Szybkostrzelno: 5 (efektywna: 2) strz./minMaksymalny zasi g (kt 40): 26 700 m Kty podniesienia: - 5 + 40Ci ar pocisku: 110 kgCi ar adunku miotajcego: 32,63 kgZapas pociskw na luf : 130 szt.

Ashigara w ciekawym ujciu z dziobu w kierunku wie artylerii gwnej i pomostu. Przed wie A widoczny pcienny tentchronicy zaog przed palcym socem. Fot. Maru Special

26

Rys. Walde

mar Kaczm

arczyk

Dziaa kal. 20

3 mm L/50 3 Nen

do Shiki 2 G 20

cm

w w

iey nr 1 krow

nika M

yk

(193

2 r.)

skala 1:10

0

Dalmierz na wieach nr 2 i 4

M

yk (1

932 r.)

Myk i Nachi dziaami o kal. 203 mm.Podobna operacja zostaa przeprowadzo-na na przeomie 1933 i 1934 r. na dwchpozostaych jednostkach bliniaczych Ashigarze i Haguro. Powodem powy -szych zmian byo denie do wykorzysta-nia grnych limitw uzbrojenia ustalo-nych jeszcze na Konferencji w Waszyng-tonie. Nowe dziaa zostay zaprojektowa-ne przez in . Chiyokichi Had i wprowa-dzone na uzbrojenie od 25 lipca 1931 r.pod oznaczeniem 203 mm L/50 3 NendoShiki 2 G 20 cm.W czasie instalacji nowych dzia wi k-

szego kalibru poczyniono odpowiedniemodyfikacje komr amunicyjnych i sa-mych podajnikw. Zdemontowano starewindy amunicyjne i zastpiono je nowymiwindami typu kubekowego. Stwarzayone mniejsze niebezpieczestwo, e poeksplozji nieprzyjacielskiego pocisku we-wntrz wiey pomie przedostanie si dokomr amunicyjnych. W czasie pniej-szej modernizacji zostay wprowadzonedodatkowe zabezpieczenia przeciwdeto-nacyjne, ktre zmniejszyy niebezpiecze-stwo eksplozji samych komr amunicyj-nych. Windy typu kubekowego skada-y si z kubw lub klatek wykonanychz miedzi (dla zapobieenia powstaniaiskry) poczonych przewodem bez ko-ca nawijanym przez koo napdzane odkorbowodu lub hydraulicznego tokai pokonyway drog pomi dzy komor,a wie w cztery sekundy pozwalajc nadostarczenie czterech pociskw i czterechadunkw miotajcych w cigu minuty.Jeden podajnik obsugiwa jedn lufwwiey. Po wypadku na Ashigarze (Patrzrozdzia: Kalendarium Suby), w kt-rym zgin o czterdziestu jeden ludzi zain-

stalowano na wszystkich jednostkach te-go typu przedmuchiwacze luf, ktre za-pobiegay cofni ciu si ognia po wystrza-le w gb wiey. Nowy typ wind amunicyjnych zwi k-

szy ci ar pojedynczej wiey do 168 t.Zaoga wiey skadaa si zdziewi tna-

stu artylerzystw.Po wejciu do suby ci ka artyleria

przeciwlotnicza skadaa si z szeciu dziakal. 120 mm L/45 zainstalowanych na po-

jedynczych podstawach typu B. Stano-wiska jak i same dziaa byy nie osoni te,a ich naprowadzanie w paszczynie pio-nowej i poziomej odbywao si rcznie.Maksymalna prdko obrotu stanowi-ska wynosia 6/sek., a prdko podno-szenia iopuszczania luf 4,5/sek. adowa-nie dzia mogo odbywa si przy wszyst-

27

Charakterystyka taktyczno-techniczna dzia kal. 120 mm L/45

Kaliber: 120 mmDugo lufy: 5,60 mPr dko wylotowa: 825 m /sek.ywotno lufy: 700-1000 strz.Szybkostrzelno: 11 (6-7 efektywny) strz./minMaksymalny zasi g

poziomy: 15 600 mpionowy: 10 100 (efektywny: 8450 m)

Kty podniesienia: - 10 + 75Ci ar pocisku: 20,45 kgCi ar adunku miotajcego z usk: 32,5-34 kg

Pojedyncze dziaa kal. 120 mm bez osonprzeciwodamkowych na Nachi, grudzie1928 roku. Fot. zbiory Shizuo Fukui

Charakterystyka taktyczno-techniczna dzia kal. 203 mm L/50 3 Nendo Shiki 2 G 20 cm

Kaliber: 203 mmDugo lufy: 10,31 mPr dko wylotowa: 835 m/sek.ywotno lufy: okoo 320 strz.Szybkostrzelno: 4 (efektywna: 3) strz./minMaksymalny zasi g (kt 40): 28 900 m Kty podniesienia: - 5 + 40Ci ar pocisku: 125,85 kgCi ar adunku miotajcego: 33,8 kgZapas pociskw na luf : 120 szt.Sia przebicia dla stali NVNC z odlegoci:10 000 190 mm15 000 150 mm18 000 120 mm20 000 125 mm29 400 74 mm

Charakterystyka taktyczno-techniczna dzia kal. 127 mm L/40 89 Shiki

Kaliber: 127 mmDugo lufy: 5,28 mPr dko wylotowa: 720 m/sek.ywotno lufy: 800-1500 strz.Szybkostrzelno: 14 (efektywna 11-12) strz./minMaksymalny zasi g

poziomy: 13 200 mpionowy: 8100 (efektywny: 7400 m)

Kty podniesienia: - 8 + 90Ci ar pocisku: 23,45 kgCi ar adunku miotajcego z usk: 34,45 kgZapas pociskw na luf : 210 szt.

kich ktach podniesienia. Ci ar stanowi-ska na tej podstawie wynosi 7,8 t. Dopie-ro w 1930 r. podstawy zostay zastpioneprzez nowsz wersj B2 napdzanelektro hydraulicznie. Prdko obrotustanowiska B2 wynosia 10/sek., aprd-ko podnoszenia i opuszczania luf6,5/sek. adowanie mogo odbywa siprzy wszystkich ktach podniesienia nie-zalenie od typu stanowiska. Ciarpojedynczego stanowiska B2 razemz 1,6-3,2mm oson przeciw bryzgowwynosi 10 t.Po przezbrojeniu w latach 1934/35

ci ka artyleria przeciwlotnicza skadaasi z omiu dzia kal. 127 mm L/40 zain-stalowanych na dwudziaowych podsta-wach A1 Mod 1. Prace konstrukcyjnenad nowym modelem dziaa majcegozastpi dotychczas stosowane dziaaprzeciwlotnicze kal. 76 mm L/40 na du-ych jednostkach rozpocz to w 1928 r.pod kierunkiem in . Chiyokichi Hada.Pierwsze prby poligonowe zostay prze-prowadzone w1931 r. ipo ich pomylnymzakoczeniu zostay wprowadzone douzbrojenia w dniu 6 lutego 1932 r. podoznaczeniem 89 Shiki 12,7 cm.Podstawa dziaa miaa napd uzyski-

wany z silnika elektrycznego o mocy10KM przy 700 obr./min. Prdko obro-tu poziomego przy napdzie mechanicz-nym wynosia maksymalnie 6/sek.,

28

Ciekawe ujcie burty krownika Myk w 1936 roku. W centrum fotografii widocz-ne dwulufowe dziao kal. 127 mm. Fot. Warship International

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

Dziao uniwersalne kal. 127 mm L/40 89 Shiki

skala 1:100

a maksymalna prdko podnoszeniai opuszczania dzia 12/sek. Wprzypadkuawarii silnika istniaa mo liwo rcznegonaprowadzania na cel. Obsuga pojedyn-czego stanowiska skadaa si z jedenastuartylerzystw. Ci ar stanowiska z pod-staw A1 Mod 1 w skad ktrej wcho-dzia 2mm osonie zapewniajca osonprzeciw bryzgom fal wynosia 24,5 t. P-wiee zostay rozstawione po obu burtachna wysokoci kominw na poziomie po-kadu ochronnego. Komory amunicyjneznajdoway si na pokadzie rednimw pobli u kotowni nr 1. Z tego miejscabyy transportowane windami amunicyj-nymi do poziomu pokadu ochronnegoi rcznie przenoszone do dzia. adowa-nie odbywao si rcznie przy wszystkichktach podniesienia.W czasie prac modernizacyjnych prze-

prowadzonych w latach 1939-1941 na po-kadach krownikw zainstalowanostandardowe dziaka kal. 25 mm. Orygi-nalnie dziaka byy francusk wersj dzia-ka Hotchkissa wz. 1930. Zmodyfikowanawersja przez dodanie tumika pomieniniemieckiej firmy Rheinmetall bya bu-dowana na licencji wArsenale Yokosukapod oznaczeniem 96 Shiki 25 mm Kiju1Gata.6 sierpnia 1936 r. wprowadzono na

uzbrojenie si japoskich zarwno samedziaka jak i podwjne podstawy. Stano-wiska miay napd elektryczny (silnikomocy 1 KM) pozwalajcego na zapew-

29

Obsuga dwulufowego dziaka kal. 25 mm. Fot. Ships of the World

Charakterystyka taktyczno-techniczna dziaek kal. 25 mm L/60 96 Shiki Kiju 1 Gata

Kaliber: 25 mmDugo lufy: 1,5 mPr dko wylotowa: 900 m /sek.ywotno lufy: 3-15 000 strz.Szybkostrzelno: 220-240 (efektywna: 110-120) strz/minMaksymalny zasi g

pionowy (80): 5250 m (efektywny zasi g przy zwalczaniu samolotw 1 500 m).poziomy (50): 7500 m

Kty podniesienia: - 10 + 80Ci ar pocisku: 243-262 gZapas pociskw na luf : 2000 szt.

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

Pojedycze dziako przeciwlotnicze kal. 25 mm L/60

skala 1:50

30

nienie maksymalnej prdkoci obrotu po-ziomego w granicach 18/sek., natomiastw pionie 12/sek. Kade z stanowisk zo-stao wyposaone w system kierowania

ogniem 95 Shiki. W praktyce z biegiemczasu okazao si , e powysze wartoci szbyt mae dla zwalczania coraz szybszychamerykaskich samolotw. Ci ar po-

dwjnego stanowiska wynosi 1,1 t.(Wprowadzone w 1941 r. potrjne stano-wisko 1,8 t; natomiast pojedyncze stano-wisko z 1943 r. miao ci ar 785 kg).Dziaka mogy by adowane przy ka -dym kcie podniesienia.

Komory amunicyjne znajdoway simi dzy wieami nr 1 i 2. Pi tnastopoci-skowe magazynki byy podnoszone przezpodajniki na wysoko redniego pokaduna prawej burcie. Od tego miejsca byytransportowane na rdokrcie do pod-nonikw znajdujcych si bezporednioprzy stanowiskach dziaek 25 mm.

Zaoga skadaa si z siedmiu artylerzy-stw (w przypadku potrjnego stanowi-ska z dziewi ciu).

W trakcie przezbrojenia w 1935 r zain-stalowano osiem wkm-w 13,2 mm plotH Shiki (2 x IV). Zostay one rozmiesz-czone po obu stronach dziobowego ko-mina na miejscu zajmowanym dotych-czas przez stanowiska kierowania ogniemprzeciwlotniczym dla dzia kal. 120 mm.

Podobnie jak w przypadku dziaekkal. 25 mm rwnie wkm-y 13,2 mm zo-stay skonstruowane przez francusk fir-m Hotchkissa i prawa do budowy licen-cyjnej zakupiono 4 lutego 1933 r. Od1935 r. czyli od chwili wprowadzenia ich

Dane taktyczno-techniczne karabinu maszynowego kal. 7,7 mm 92 Shiki

Kaliber: 7,7 mmDugo lufy: 1,28 mPr dko wylotowa pocisku: 745 m/sek.Szybkostrzelno: 550 strz./minMaksymalny zasi g:

poziomy (50): 4000 m (efektywny 1000 m)pionowy (85): 3000 m (efektywny 300 m)

Kty podniesienia: - 15 + 75Ci ar pocisku: 11,35 g

Charakterystyka taktyczno-techniczna wkm-w kal. 13,2 mm L/76 H Shiki

Kaliber: 13,2 mmDugo lufy: 1 mPr dko wylotowa: 800 m/sek.Szybkostrzelno: 475 (efektywna: 250) strz./minMaksymalny zasi g:

pionowy (kt 85) 4500 m (efektywny zasi g przy zwalczaniu samolotw 1000m).poziomy (kt 50) 6400 m

Kty podniesienia: - 10 + 85Ci ar pocisku: 49,6-51,8 gZapas pociskw na luf : 2500 szt.

Rys. Waldemar Kaczmarczyk

Potrjne dziako przeciwlotnicze kal. 25 mm L/60

skala 1:50

31

na uzbrojenie japoskich okr tw otrzy-may oficjalne oznaczenie H Shiki13mm. Pociski byy adowne wpi tnasto-pociskowych magazynkach.Ci ar pojedynczego stanowiska wy-

nosi 213 kg (1 Gata) lub 113 kg (6 i 7 Ga-ta), podwjnego stanowiska 313 kg, po-czwrnego 1 163 kg. Naprowadzanie pio-nowe i poziome stanowisk byo rczne.Pocztkowe maokalibrowe uzbrojenie

skadao si z dwch karabinw maszyno-wych Lewisa kal. 7,7 mm. Licencja na je-go budow zostaa zakupiona wW.Bryta-nii i od 1926 r. uruchomiono ich produk-cj w Japonii pod oznaczeniem 92 Shiki7,7 mm Kijun. Ci ar podstawy wynosi26kg. Pociski byy adowane w stu poci-skowych tamach amunicyjnych. Ich de-monta z pokadw japoskich okr twrozpocz to pod ko