H νέα ειδική σχέση Γαλλίας-Ηνωµένου Βασιλείου και η Διεθνής παρέµβαση στη Λιβύη

Το Νοέµβριο του 2010, οι δύο στρατιωτικά µεγαλύτερες ευρωπαϊκές δυνάµεις, το

Ηνωµένο Βασίλειο (ΗΒ) και η Γαλλία, προχώρησαν σε µια Συνθήκη Συνεργασίας για την Άµυνα και την Ασφάλεια1, η οποία προβλέπει µεταξύ άλλων τη δηµιουργία κοινής εκστρατευτικής δύναµης, κοινής ολοκληρωµένης δύναµης αεροπλανοφόρων και κοινής υποδοµής υποστήριξης πυρηνικών κεφαλών. Μια τέτοια συµφωνία, σε αυτό τουλάχιστον το µέγεθος, είναι πρωτοφανής για τα ευρωπαϊκά µεταπολεµικά δεδοµένα, καθώς τα δύο αυτά κράτη αντιπροσωπεύουν περίπου τις µισές ευρωπαϊκές αµυντικές δαπάνες, ενώ έχουν τις πλέον ισχυρές και ικανές ένοπλες δυνάµεις2. Επίσης είναι και τα δύο ευρωπαϊκά µόνιµα µέλη του Συµβουλίου Ασφαλείας (ΣΑ) του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών (ΟΗΕ). Μόλις 4 µήνες µετά, η κρίση στη Λιβύη έµελλε όχι µόνο να αναδείξει τη σηµασία

της συµφωνίας αυτής, αλλά και να κατοχυρώσει έµπρακτα την ανάγκη για συνεργασία µεταξύ των δύο µεγάλων ευρωπαϊκών δυνάµεων. Τα συµφέροντα των δύο χωρών στην περιοχή ήταν και είναι αναµφισβήτητα έντονα. Ωστόσο, αν και πρόκειται για µια περιοχή στη “γειτονιά” της Ευρώπης, η κρίση αυτή έδειξε δύο παθογένειες. Πρώτον, τη δυσκολία να υπάρξει δράση σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, λόγω της ασυµφωνίας µεταξύ των κρατών-µελών (στην προκειµένη περίπτωση µε πρωτοστάτη τη Γερµανία). Δεύτερον, τις µικρές επιχειρησιακές δυνατότητες των ευρωπαϊκών δυνάµεων, στον τοµέα της προσβολής ισχύος εκτός του εδάφους τους. Έτσι, κρίθηκε απαραίτητη η συνδροµή και των ΗΠΑ στις επιχειρήσεις, τόσο λόγω µεγέθους δυνάµεων που µπορούσαν να διαθέσουν, όσο και σε δυνατότητες ελέγχου και διοίκησης (Command & Control). Το παρόν άρθρο θα ασχοληθεί µε τις επιχειρησιακές ανάγκες και δυνατότητες

Γαλλίας και ΗΒ, καθώς και µε τη νέα στρατηγική σχέση µεταξύ των δύο κρατών την οποία επιβάλουν οι ανάγκες αυτές.

Η Συνθήκη Συνεργασίας για την Άµυνα και την Ασφάλεια Στις 2 Νοεµβρίου 2010 ο Βρετανός Πρωθυπουργός David Cameron και ο Γάλλος

Πρόεδρος Nicolas Sarkozy συµφώνησαν να προχωρήσουν στη συνεργασία σε θέµατα άµυνας, εξοπλισµών και αµυντικής τεχνολογίας. Η συµφωνία αυτή επικυρώθηκε µε

1Για το πλήρες κείµενο της Συνθήκης βλ. «Treaty Between the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and the French Republic for Defence and Security Co-Operation.» Foreign & Commonwealth Οffice. http://www.fco.gov.uk/resources/en/pdf/3706546/3892733/21824849/TrFrance1.2010DefenceSec (πρόσβαση Απρίλιος 2011) 2Πιο αναλυτικά για τα χαρακτηριστικά της εν λόγω συµφωνίας βλ. The International Institute for Strategic Studies. «The ambitious UK-France defence accord.» Strategic Comments 16, αρ. 9 (October 2010): 1-3

τη Συνθήκη Συνεργασίας για την Άµυνα και την Ασφάλεια, η οποία θα τεθεί σε ισχύ από τη στιγµή που θα επικυρωθεί από τα κοινοβούλια των δύο χωρών. Η Συνθήκη αφορά σε συνεργασία µεταξύ των ενόπλων δυνάµεων των δύο κρατών, στην κοινή χρήση πόρων και υλικού, καθώς και στη σταδιακή ολοκλήρωση των αµυντικών τους βιοµηχανιών. Επίσης, προωθείται η ανταλλαγή τεχνολογίας σε θέµατα υποστήριξης των πυρηνικών τους οπλοστασίων, µε κατεύθυνση την περαιτέρω συνεργασία για (µελλοντική) κοινή πυρηνική αποτροπή. Όπως φαίνεται και από τη Διακήρυξη3 τα δύο κράτη αντιλαµβάνονται το επίπεδο

της αναµεταξύ τους αλληλεξάρτησης, καθώς και τα κοινά χαρακτηριστικά τους. Είναι και τα δύο Ευρωπαϊκά κράτη, µέλη του ΝΑΤΟ, της ΕΕ, µόνιµα µέλη του ΣΑ και Πυρηνικά Κράτη. Επιθυµούν λοιπόν, όπως διακηρύττουν, να γίνουν «ηγέτες» στην άµυνα και την ασφάλεια σε ευρωπαϊκό (και όχι µόνο) επίπεδο και επιθυµούν να συνεργαστούν για να µπορούν να αντιµετωπίσουν καλύτερα τις νέες προκλήσεις και απειλές. Μιλώντας για απειλές εναντίων των συµφερόντων τους, αυτοµάτως αναγνωρίζουν πως αυτά συµπίπτουν ή, ακόµα περισσότερο, είναι κοινά. Αποφάσισαν λοιπόν να συνεργαστούν περισσότερο σε διάφορους τοµείς και για διάφορους λόγους.

Α. Κοινή εκστρατευτική δύναµη Οι δύο δυνάµεις αποφάσισαν την ανάπτυξη µιας κοινής εκστρατευτικής δύναµης,

η οποία θα περιλαµβάνει και τα τρία σώµατα (στρατός ξηράς, ναυτικό, αεροπορία) και θα είναι ικανή να ανταποκριθεί άµεσα σε µια ευρεία γκάµα επιχειρήσεων οποιασδήποτε έντασης.

B. Αεροπλανοφόρα Η συνεργασία στα αεροπλανοφόρα στοχεύει στην απόκτηση δυνατότητας

επιχειρήσεων των αεροσκαφών των δύο κρατών από τα πλοία του άλλου. Μάλιστα, το ΗΒ αποφάσισε την ενσωµάτωση τεχνολογιών στα υπό-ναυπήγηση αεροπλανοφόρα του έτσι ώστε να µπορούν να υποστηρίξουν τα ήδη επιχειρησιακά γαλλικά αεροσκάφη. Στόχος είναι µέχρι το 2020 να µπορεί να αναπτυχθεί ανά πάσα στιγµή µια δύναµη αεροπλανοφόρου (task force) µε σκάφη και αεροπλάνα και από τα δύο κράτη.

C. Αεροµεταφορές Και τα δύο κράτη συµµετέχουν στην ανάπτυξη του µεταγωγικού Α400Μ. Με αυτό

το δεδοµένο, προχωρούν στην ανάπτυξη ενός κοινού προγράµµατος υποστήριξης για τους µελλοντικούς τους στόλους, µε στόχο τη µείωση του κόστος, τη

3«UK–France Summit 2010 Declaration on Defence and Security Co-operation.» The official site of the Prime Minister's Office. 2 November 2010. http://www.number10.gov.uk/news/statements-and-articles/2010/11/uk%E2%80%93france-summit-2010-declaration-on-defence-and-security-co-operation-56519 (πρόσβαση Απρίλιος 2011).

διαθεσιµότητα ανταλλακτικών, την από κοινού διοικητική µέριµνα και την εκπαίδευση των πληρωµάτων.

D. Υποβρύχια Σε αυτόν το τοµέα τα κράτη αποφάσισαν να προχωρήσουν στην ανταλλαγή

τεχνολογίας για τα µελλοντικά τους πυρηνικά υποβρύχια, ενώ η συνεργασία αυτή θα καταστήσει πιο αποδοτικά αµφότερα τα προγράµµατα ανάπτυξης.

E. Αντίµετρα σε θαλάσσιες νάρκες Και σε αυτό τον τοµέα, αποφάσισαν τη συγχώνευση των βιοµηχανικών τους

δυνατοτήτων στην ανάπτυξη αντιµέτρων για τις θαλάσσιες νάρκες, µε στόχο τη µείωση του κόστους, τόσο στη φάση της ανάπτυξης όσο και της κατασκευής.

F. Δορυφορικές επικοινωνίες Τα κράτη θα αξιολογήσουν την προοπτική µελλοντικής συνεργασίας στον τοµέα

των δορυφορικών επικοινωνιών, πάλι µε στόχο τη µείωση του συνολικού κόστους, χωρίς όµως να διακινδυνεύουν την εθνική τους κυριαρχία.

G. Εναέριος ανεφοδιασµός και αεροµεταφορά προσωπικού Το ΗΒ προσφέρθηκε να εξετάσει την πιθανότητα να διαθέσει στη Γαλλία τη

δυνατότητα χρήσης των αεροσκαφών εναέριου ανεφοδιασµού του, εάν καταλήξουν σε µια συµφέρουσα οικονοµικά και κοινώς αποδεκτή πρόταση.

H. Μη-επανδρωµένα συστήµατα αέρος Τα µη-επανδρωµένα αεροσκάφη έχουν γίνει µέρος του σύγχρονου πεδίου µάχης.

Και τα δύο κράτη διατηρούν στο οπλοστάσιό τους τέτοια συστήµατα, ωστόσο έχουν και προγράµµατα ανάπτυξης νέων, τα οποία αποφάσισαν να συγχωνεύσουν, µε στόχο τη µείωση του κόστους και τη δυνατότητα κοινών επιχειρήσεων των δυνάµεών τους. Μακροπρόθεσµα αποφάσισαν να θέσουν κοινές απαιτήσεις για την ανάπτυξη µελλοντικών τέτοιων συστηµάτων.

I. Αµυντική βιοµηχανία Τα κράτη συµφώνησαν να δουλέψουν προς τη δηµιουργία µιας ενιαίας

Ευρωπαϊκής αµυντικής βιοµηχανίας, µε στόχο τη µείωση των εξόδων έως και 30%. Η στρατηγική αυτή θα µεγιστοποιήσει την αποτελεσµατικότητα της βιοµηχανίας και της τεχνολογίας και θα αυξήσει την αλληλεξάρτηση.

J. Έρευνα και Τεχνολογία Στόχος είναι η διάθεση €50εκατ. από κάθε κράτος για κοινή έρευνα και ανάπτυξη

τεχνολογίας, κυρίως σε θέµατα δορυφορικών επικοινωνιών, µη-επανδρωµένων συστηµάτων, ναυτικών συστηµάτων και πολύπλοκων οπλικών συστηµάτων. Επίσης, προβλέπεται η χρηµατοδότηση από κοινού επιστηµονικών τοµέων όπως η προσοµοίωση επιχειρησιακών σεναρίων και η εκπόνηση διδακτορικών διατριβών.

K. Ασφάλεια Κυβερνοχώρου Οι απειλές στις υποδοµές –και όχι µόνο- των κρατών στον κυβερνοχώρο

αναγνωρίζονται ως εξαιρετικά σηµαντικές και έτσι οι δύο χώρες θα συνεργαστούν µε στόχο την ασφάλεια, κυρίως των συνδεδεµένων µεταξύ τους υποδοµών.

L. Αντιµετώπιση της Τροµοκρατίας

Τέλος, τα κράτη δεσµεύονται να συνεργαστούν στην αντιµετώπιση της τροµοκρατίας, τόσο στο εσωτερικό τους, όσο και εκτός των συνόρων τους. Οι τοµείς της συνεργασίας αυτής θα είναι ο έγκαιρος εντοπισµός των απειλών, ο διαµοιρασµός πληροφοριών και η αποτροπή τροµοκρατικών επιθέσεων µε ΡΒΧΠ όπλα.

Τα κίνητρα της Συνεργασίας και η παρέµβαση στη Λιβύη Η εν λόγω Συνθήκη µπορεί να εξηγηθεί µε διάφορα θεωρητικά εργαλεία. Αρχικά,

οι απαραίτητες υποθέσεις εργασίας είναι οι εξής: Πρώτον, παρότι µόνιµα µέλη του ΣΑ, τα δύο αυτά κράτη δεν µπορούν να

χαρακτηριστούν “µεγάλες δυνάµεις” µε την παραδοσιακή έννοια του όρου. Αν και ασκούν µεγάλη πολιτική επιρροή, τα ποσοτικά τους στοιχεία δεν µπορούν να συγκριθούν µε αυτά των ΗΠΑ., της Ρωσίας, αλλά και της Κίνα, ή ακόµα και άλλων αναδυόµενων δυνάµεων όπως της Ινδίας. Δεύτερον, το σύγχρονο δικτυοκεντρικό περιβάλλον επιχειρήσεων απαιτεί ένα

ιδιαίτερα υψηλό κόστος ανάπτυξης, συντήρησης και λειτουργίας των ενόπλων δυνάµεων. Επίσης, µετά την πτώση του Σοβιετικού µπλοκ, οι επιχειρησιακές ανάγκες των δυτικών δυνάµεων έχουν µεταβληθεί από άµυνα εδάφους σε προβολή ισχύος εκτός της επικράτειας. Το πρώτο σηµαντικό κίνητρο λοιπόν που οδήγησε τα δύο αυτά κράτη στη

συνεργασία είναι η µείωση του κόστους προβολής ισχύος, σε όλα τα επίπεδα, δηλαδή στην ανάπτυξη, τη συντήρηση και τη λειτουργία των οπλικών συστηµάτων. Οι δύο Δυνάµεις δηλαδή, προσπαθούν µέσω της συνεργασίας να διατηρήσουν ένα µέρος της ισχύος τους, αντιλαµβανόµενες ότι βρίσκονται και οι δύο σε “καθοδική πορεία” στον παγκόσµιο συσχετισµό ισχύος. Το δεύτερο κίνητρο για συνεργασία των δύο κρατών είναι πιο πολύπλοκο. Με

δεδοµένα ότι η Γαλλία ανέκαθεν επιθυµούσε ανεξάρτητο ρόλο της Ευρώπης στο Δυτικό Κόσµο και η νέα κυβέρνηση του ΗΒ φαίνεται να αναθεωρεί τη βρετανική ατλαντική πολιτική, θα µπορούσαµε εύλογα να υποθέσουµε πως η κίνηση αυτή των δύο κρατών αποσκοπεί στο να αποτελέσει το πρώτο βήµα µιας περαιτέρω και βαθύτερης συνεργασίας µεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών στα θέµατα άµυνας και ασφάλειας. Ιστορικά, η πρώτη προσπάθεια ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αφορούσε στην πολιτική ενοποίηση σε θέµατα άµυνας και ασφάλειας (Δυτικο-Ευρωπαϊκή Ένωση - ΔΕΕ). Ωστόσο, το εγχείρηµα αυτό δεν πέτυχε και η µέχρι τώρα πορεία της ΕΕ στηρίχθηκε στη µέθοδο του spillover effect. Έτσι, θα µπορούσε ίσως η παρούσα προσπάθεια συνεργασίας να θεωρηθεί η αρχή µιας περαιτέρω συνεργασίας των Ευρωπαϊκών Κρατών (ή κάποιων από αυτά) µε απώτερο στόχο ακόµα και τη δηµιουργία ευρωπαϊκών ενόπλων δυνάµεων. Η επέµβαση στη Λιβύη φαίνεται αρχικά να στηρίζει το πρώτο επιχείρηµα ως προς

τα κίνητρα της συνεργασίας αυτής. Τα ευρωπαϊκά κράτη (µε εξαίρεση τη Γερµανία), αν και φάνηκαν να επιθυµούν έντονα να εµπλακούν σε επιχειρήσεις, αυτό κατέστη δυνατό µόνο µετά τη συµφωνία και την έµπρακτη στήριξη των ΗΠΑ. Άρα η ΕΕ, είτε ως οργανισµός, είτε ως “συµµαχία” κρατών δεν µπορεί να εκτελέσει ακόµα

επιχειρήσεις προβολής ισχύος, ούτε καν στην ίδια τη “γειτονιά” της. Η εποχή όπου το ΗΒ µπορούσε από µόνο του να διεξάγει πόλεµο στα Φώκλαντς, ή η Γαλλία να επιχειρεί στην Αφρική, έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Ένα ερώτηµα το οποίο γεννάται βεβαίως είναι το τι θα συµβεί εάν απειληθούν τα συµφέροντα της µιας χώρας (πχ νέα κρίση στα Φωκλαντς), τη στιγµή που η εκστρατευτική δύναµη θα είναι κοινή. Η Στρατηγική των δύο Κρατών Α) Ηνωµένο Βασίλειο Από την πρωτοβουλία που οδήγησε στην Συνθήκη του St Malo το 1998 µαζί µε

την Γαλλία και που έδωσε γέννηση στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άµυνας (ΕΠΑΑ) µέχρι την Συνθήκη Συνεργασίας του περασµένου Νοέµβρη,το ΗΒ πέρασε αρκετά δύσκολα χρόνια υπερασπιζόµενο την στρατηγική του να διατηρήσει ακέραια την ‘ειδική σχέση’ µε τις ΗΠΑ αλλά και να µην µείνει εκτός των ευρωπαϊκών δρώµενων. Κεντρικό στοιχείο της βρετανικής στρατηγικής παραµένει η εξισορρόπηση των ΗΠΑ µέσα από την ‘ειδική σχέση’ και την συµµετοχή σε πολυεθνικές δυνάµεις που οι τελευταίες συγκροτούν για τις πολεµικές επιχειρήσεις τους και γενικά διαµέσου της στενής σχέσης που οι δυο χώρες έχουν. Για αυτό τον λόγο το ΗΒ έχει αλλάξει και έχει προσαρµόσει τις Ένοπλες Δυνάµεις του µε σκοπό αυτές να µπορούν να συµµετέχουν ως µέρη πολυεθνικών αποστολών και να µην αντιµετωπίζουν προβλήµατα διαλειτουργικότητας στις από κοινού στρατιωτικές επιχειρήσεις µε τις ΗΠΑ. Το τελευταίο αποτελεί πλέον το σύγχρονο νόµισµα στην αγορά της διεθνούς

επιρροής. Εποµένως, εύκολα συµπεραίνει κανείς ότι από τη στιγµή που το ΗΒ διαθέτει µια προνοµιακή µεταχείριση στην ροή πληροφοριών και θεωρείται πιστός αλλά και αξιόπιστος σύµµαχος των ΗΠΑ, είναι “εκ των ων ουκ άνευ” η διατήρηση της ικανότητας της να είναι πρώτη επιλογή της Ουάσιγκτον στην συγκρότηση πολυεθνικών εκστρατευτικών σωµάτων. Μια διευκρίνηση είναι απαραίτητη εδώ. Το σοκ που υπέστησαν οι Βρετανοί από τις επεµβάσεις σε Ιράκ κ Αφγανιστάν, οπού αποκαλύφθηκε ότι η επιρροή τους στην λήψη αποφάσεων της άλλης πλευράς του Ατλαντικού είναι µάλλον περιορισµένη, τους οδήγησε στο συµπέρασµα οτι η συµµετοχή τους δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδοµένη ή αυτόµατη στο όνοµα ενός “προεπιλεγµένου Ατλαντισµού”. B) Γαλλία Η Γαλλία µετά την υπογραφή της Συνθήκης του St Malo ακολούθησε τον δρόµο

της ανάπτυξης των ευρωπαϊκών αµυντικών ικανοτήτων µε σκοπό να εξισορροπήσει τις ΗΠΑ όχι µέσω µιας “ειδικής σχέσης” αλλά µέσω µιας ανταγωνιστικής αµυντικά και πολιτικά Ευρωπαϊκής Ένωσης µε την ίδια ηγέτιδα. Όντας η έτερη εκ των δυο πυρηνικών ευρωπαϊκών δυνάµεων και κατέχοντας µόνιµη θέση στο Συµβούλιο Ασφαλείας η Γαλλία αποφάσισε να χρησιµοποιήσει ως πολλαπλασιαστές ισχύος αυτά

τα δυο στοιχεία και να ακολουθήσει τον ανεξάρτητο δρόµο που χάραξε ο Ντε Γκωλ το 1966 µε την αποχώρηση της από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Η Γαλλία είχε ως ακρογωνιαίο λίθο της στρατηγικής της την εξισορρόπηση της ισχύος των ΗΠΑ µέσω της αυτονόµησης της και της διατήρησης του ηγεµονικού ρόλου της εντός της ΕΕ χωρίς όµως να έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση µε την υπερδύναµη. Η στρατηγική αυτή δεν µπορούµε να πούµε ότι ήταν πετυχηµένη

µακροπρόθεσµα. Από τη µια η Γαλλία απογοητεύτηκε από την ανικανότητα των κρατών-µελών της ΕΕ να προχωρήσουν στην δηµιουργία µιας αξιόπιστης ΕΠΑΑ, η οποία για διάφορους λόγους παρέµεινε µια δευτερεύουσα επιλογή υπό την βαριά σκιά του ΝΑΤΟ, το οποίο παρέµεινε σηµείο αναφοράς για την πλειοψηφία των 25 και µετέπειτα 27. Από την άλλη, οι αντιπαραθέσεις της µε τις ΗΠΑ (όπως π.χ. κατά την διάρκεια του πολέµου στο Ιράκ το 2003) µόνο αποµόνωση της εξασφάλισαν, όχι µόνο στο διεθνές σύστηµα, αλλά και ακόµα και στο ευρωπαϊκό. Ο Νικολά Σαρκοζί διέγνωσε αυτά τα λάθη και µε µια συµβολική πλην ουσιαστική κίνηση ξαναέβαλε το Παρίσι στο παιχνίδι πετυχαίνοντας µε ένα σµπάρο δυο τρυγόνια. Αφ’ ενός κατήργησε τον διαχωρισµό ανάµεσα σε Ατλαντιστές και Ευρωπαιστές εντος της ΕΕ αφ’ ετέρου επαναπροσέγγισε τις ΗΠΑ µε ένα πιο ορθολογικό τρόπο. Συµπεράσµατα Η Συνθήκη Συνεργασίας για την Άµυνα και την Ασφάλεια αποτελεί σίγουρα

καινοτοµία τουλάχιστον για το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν. Πρόκειται για µια προσπάθεια των δύο Κρατών να διατηρήσουν ένα δεδοµένο επίπεδο ισχύος, µειώνοντας ταυτόχρονα το κόστος. Η κίνηση αυτή κρίνεται θετικά, καθώς και η διαφαινόµενη τάση να αποκτήσει η ΕΕ

έµπρακτη πολιτική επιρροή. Ωστόσο, η επέµβαση στη Λιβύη κατέδειξε τις παθογένειες και τα “κενά” στη δυνατότητα των ευρωπαϊκών κρατών να προβάλουν ισχύ, ακόµα και στην άλλη πλευρά της Μεσογείου. Η Ευρώπη µπορεί και πρέπει να αποκτήσει τη δυνατότητα επέµβασης µε στρατιωτικά µέσα, είτε ως ανεξάρτητος δρων, είτε ως συµµαχία των επιµέρους κρατών. Το σίγουρο πάντως είναι πως τα κράτη παραµένουν ορθολογικοί δρώντες οι οποίοι

προσαρµόζονται στις απαιτήσεις και τις απειλές των καιρών. Η συνεργασία µεταξύ ΗΒ και Γαλλίας δείχνει αυτή ακριβώς την τάση των κρατών να προσαρµοστούν στις νέες διεθνείς συνθήκες, προσπαθώντας να πετύχουν την µεγαλύτερη δυνατή χρησιµότητα για τους πόρους τους οποίους διαθέτουν.

Σταµάτης Ζαχαριάδης

Ιωάννης-Μάριος Τσάλτας