Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal

Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal

HKMYET- MLLYE GAZETES ZERNE BR NCELEME

Hseyin DORAMACIOLU

Doktora Tezi

Ankara, 2007

HKMYET- MLLYE GAZETES ZERNE

BR NCELEME

Hseyin DORAMACIOLU

Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal

Yeni Trk Edebiyat Bilim Dal

Doktora

Ankara, 2007

KABUL VE ONAY

Hseyin DORAMACIOLU tarafndan hazrlanan Hkimiyet-i Milliye zerine Bir

nceleme balkl bu alma, 20. 09. 2007 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda

baarl bulunarak jrimiz tarafndan Doktora Tezi olarak kabul edilmitir.

Prof. Dr. Bilge ERCLASUN (Bakan) (Danman)

Prof. Dr. bide DOAN

Do. Dr. Yakup ELK

Do. Dr. Nesrin KARACA

Do. Dr. Fatma S. KUTLAR-OUZ

Yukardaki imzalarn ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

Prof. Dr. rfan AKIN Enstit Mdr

BLDRM

Hazrladm tezin tamamen kendi almam olduunu ve her alntya kaynak

gsterdiimi taahht eder, tezimin kat ve elektronik kopyalarnn Hacettepe

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits arivlerinde aada belirttiim koullarda

saklanmasna izin verdiimi onaylarm:

Tezimin tamam her yerden eriime alabilir.

Tezim sadece Hacettepe niversitesi yerlekelerinden eriime alabilir.

x Tezimin yedi yl sreyle eriime almasn istemiyorum. Bu srenin sonunda

uzatma iin bavuruda bulunmadm takdirde, tezimin tamam her yerden

eriime alabilir.

20. 09. 2007

Hseyin DORAMACIOLU

i

ZET

DORAMACIOLU, Hseyin, Hkimiyet-i Milliye zerine Bir nceleme, Doktora Tezi,

Ankara, 2007

Hkimiyet-i Milliye gazetesi 10 Ocak 1920de yayn hayatna balamtr. Gazete, Gazi

Mustafa Kemal tarafndan kurulmu ve TBMMnin bir nevi resm yayn organ olarak grev

yapmtr.

Mill Mcadele dnemi gazetelerinin nderi ve haber kayna olan gazetede Mustafa Kemal,

bu gazetede ke yazarl yapmtr. Onun bilgisi ve denetiminde yaymlanan makaleler,

gnmze k tutan zgn yazlardr.

Tezde Mustafa Kemal ve arkadalarnn kaleminden kan bu makaleler incelenmitir.

Yazlar, sosyal, siyas, asker, kltrel ve edeb yazlar alt balklarnda tasnif edilmitir.

Gazeteden alnan haber yazlar tek tek incelenirken dnemin kltrel, siyas ve tarih durumu

da ele alnmtr. zellikle Mill Mcadeleyi grp yaayanlarn eserlerinden yola klarak

yazlar incelenmitir. Yunus Ndi, smet nn, Aka gndz, Hamdullah Suphi, E. B.

apolyo bunlardan birkadr.

Hkimiyet-i Milliye gazetesi igal yllarnda kamuoyu oluturmak ve halkn Mill

Mcadeleye katlmn salamak amacyla yaymlanmtr. Anadolu ve stanbul igal

altndayken yazlarn birou Mustafa Kemal imzasyla veya yldz iaretiyle yaymlanmtr.

Balangta yazlarn isimsiz ama yldz iaretiyle yaymlanmasnn sebebi hakknda eitli

sylemler tretilmitir. Mustafa Kemal, bu gazetenin Anadolunun Sesi olduuna inand

iin ve gazetenin belli bir grubun deil, btn Anadolunun simgesi olduunu gstermek iin

yazlarn altna ismini koymamtr, denilmitir. Mustafa Kemal, bu gazeteyi Mill irdenin bir

yayn organ hline dntrmtr. Btn bunlara ek olarak bu gazete vastasyla iinde

bulunulan dnemde igal kuvvetlerinin balatt propagandalara kar halk uyarlmtr.

Hkimiyet-i Milliyede d politikamzn nasl olmas gerektii hakknda da yazlar

yaymlanm ve Avrupann ikiyzl olduu ve Trkleri sevmedikleri sk sk vurgulanmtr.

Mustafa Kemalin imzasz yaynlad bu bayazlar, Mill Mcadeleye rehberlik etmitir.

Ayrca, mill bilinci zinde tutan dier yazlar vastasyla da istikll mcadelemiz halka

gnbegn duyurulmutur.

Gazetede hemen her konuda halk bilgilendirmek iin yazlar yazlmtr. Bylece hem Mill

Mcadelenin baaryla srdrlmesi salanm hem de toplumsal kltrlenme sreci

hzlandrlmtr.

ii

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal, Mill Mcadele, Hkimiyet-i Milliye, Anadolunun igali, toplumsal kltr,

medeniyet

iii

ABSTARCT

DORAMACIOLU, Hseyin, A Study On Hkimiyet-i Milliye, Doctorate Thesis, Ankara,

2007

The newspaper of Hkimiyet-i Milliye had began to publish at 10 January 1920. This newspaper

had been founded by Mustafa Kemal and worked as a official organ of TBMM. Mustafa Kemal studied

and controlled on as an editor have been enlightened our age by this newspaper that leader and

origin of National Struggle period,

This articles that writted by Mustafa Kemal and his close friends were examined in this thesis. The

articles classified as social, political, military, cultural and literary titles. Cultural, political and

historical structer of that age had examined when news articles were researched.

The articles were studied benefiting from the people who especially had seen National

Struggle. Some of them are Yunus Ndi, smet nn, Aka gndz, Hamdullah Suphi, E. B.

apolyo.

The newspaper of Hkimiyet-i Milliye had been published to constitute public opinion and to

join the people to National Struggle.

Most of the articles had been published by Mustafa Kemal, using single star sing when

Anatolia and stanbul under the occupation.

A lot of different pronunciations had been said about articles that published nameless and single

star sign. t was said that Mustafa Kemal hadnt put his name under this articles because of he

believed that this newspaper sound of all Anatolian people.

Mustafa Kemal, had transformed this newspaper as an organ of National determination. n

edition to all, people had been warned against propaganda of occupiers.

The articles about how must be our exterior policy and its pointed out that Europe has an

hypocritical face and hasnt been like Turks.

This leading articles that published by Mustafa Kemal, had guided to national Struggle. Also

our ndependence Struggle had been announced to Turkish people publishing articles day to

day.

The articles had been writted about every subject for inform to the people at the newspaper.

So our National Struggle had been fastened.

iv

Key Words

Mustafa Kemal, National Struggle, Hkimiyet-i Milliye, occupation of Anatolia, social

culture, civilization.

v

NDEKLER

ZET..i

ABSTRACT...iii

NSZ..vii

GR: MLL MCADELE YILLARI

0.1. TARH VE SYAS DURUM....1

0.2. GAZETE NERYATI FKR VE HKMYET- MLLYENN

ORTAYA IKII...11

1. BLM:

YAZILARIN DEERLENDRLMES

1.1. SOSYAL YAZILAR.20

1.1.1. Zafer Kutlamalar, Bayram ve nemli Gnler ..20

1.1.2. Hill-i Ahmer ve Sosyal Yardmlar ...25

1.1.3. ocuklar Himaye.......29

1.1.4. Eitim, Kltr, Kongre ve Sosyal Kurumlar .....34

1.1.5. Mill Mcadele Bilinci ...41

1.1.6. Spor Faaliyetleri, Deprem, Hastalk ve Susuzluk Gibi Gncel Olaylar..46

1.2. SYAS YAZILAR....51

1.2.1. Mtareke ve Sulh Muahedesi..51

1.2.2. ngiltere ile Mnasebetler...58

1.2.3. Fransa ile Mnasebetler..63

1.2.4. Rusya ile Mnasebetler...67

1.3. ASKER YAZILAR..73 1.3.1. gallerin Balamas....73

1.3.2. nn Meydan Muharebeleri..78

1.3.3. Yunan Vaheti....83

1.3.4. Sakarya Muharebeleri.....90

1.3.5. Bakumandanlk Meydan Muharebeleri.................99

1.4. KLTREL YAZILAR..104

vi

1.5. EDEB YAZILAR / Devrin Edeb erevesi.....112

1.5.1. MLL MCADELE HKYELERNN NCELENMES....116

1.5.1.1. Aka Gndz, Tel rgler Arasnda117

1.5.1.2. Aka Gndz, Eskiehir Titriyor ve Yanyor...123

1.5.1.3. Aka Gndz, lm ldren Kurun...128

1.5.1.4. Aka Gndz, Bir Yarm Mezarn Huzurunda.134

1.5.1.5. Aka Gndz, Karacabeyle Kermasti Arasnda..139

1.5.1.6. Aka Gndz, Gzel, yi ve Zengin.146

1.5.1.7. Aka Gndz, Ali le Dlger Emine...152

1.5.1.8. Aka Gndz, lm Meselesi..158

1.5.1.9. Aka Gndz, Aksu Matemhanesi...163

1.5.1.10. Aka Gndz, Denizlerin ifte ntikam..169

1.5.2. MLL MCADELE RLERN DEERLENDRLMES.175

1.5.2.1. Ali Ekrem, Trk Askerine ..175

1.5.2.2. Ali Ekrem, Trk Askerine (Tahlil)..178

1.5.2.3. Orhan Seyfi, Anadolu Topra182

1.5.2.4. Orhan Seyfi, Anadolu Topra (Tahlil)...184

1.5.2.5. Ali Ekrem, Trk li......187

1.5.2.6. Ali Ekrem, Trk li (Tahlil) ....188

1.5.2.7. Ali Ekrem, Sancak...192

1.5.2.8. Ali Ekrem, Sancak (Tahlil) .193

1.5.2.9. Bursa Mebsu Muhiddin Beha, Bahar ve Bursa.195

1.5.2.10. Bursa Mebsu Muhiddin Beha, Bahar ve Bursa (Tahlil)....196

1.5.2.11. Cemil Sinan, stikll ....199

1.5.2.12. Cemil Sinan, stikll (Tahlil)....201

2. BLM:

HKMYET- MLLYEDEN SEME YAZILAR VE RLER.204

2.1. Heyet-i Tahririye, Hkimiyet-i Milliye.....204

2.2. Mustafa Kemal, Ermeni Mezlimi207

2.3. Trabzon Mebsu Hsrev, stanbul Felketi..209

2.4. Mustafa Fehmi, stanbul Ahalisine Beyannme....212

vii

2.5. mzasz, Hkimiyet-i Milliyenin Tecellsi......214

2.6. Melek Reid, Dvel-i tilfiye Mmessillerine....218

2.7. mzasz, Anadolunun Sesleri...219

2.8. mzasz, stanbulda ngiliz Oyunlar...223

2.9. Meclis-i Mebsn Reisi Celleddn rif, Mebsn- Millete.227

2.10. mzasz, Mill Dncelerden: Sevmek Kannu..230

2.11. mzasz, Avrupa ve Biz.232

2.12. Ruen Eref, Asker Geerken...234

2.13. mzasz, Trk Varl236

2.14. mzasz, Esbb- Nifk..239

2.15. mzasz, Mara..241

2.16. mzasz, Adana ile Gelen Mjde..243

2.17. mzasz, Adana Kahramanlarmz Nasl Karlad?........................................245

2.18. Bolu Mebsu Tunal Hilm, Topu Mar248

2.19. Mehmet kif, Cephelerde Kahraman Mchitlerimize...251

3. BLM:

BBLYOGRAFK FHRST253

4. BLM:

KONU FHRST449

4.1. Sosyal Yazlar.449

4.2. Siys Yazlar..479

4.3. Asker Yazlar.533

4.4. Kltrel Yazlar..550

4.5. Edeb Yazlar..552

SONU.553

KAYNAKA....562

EKLER..566

ZGEM..572

viii

KISALTMALAR

AAM : Atatrk Aratrma Merkezi

AAMD : Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi

ABD : Anabilim Dal

AKM : Atatrk Kltr Merkezi

Bas. : Bask

bkz. : baknz

ev. : eviren

Der. : Derleyen

Do. Dr. : Doent Doktor

DTCF : Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi

Ens. : Enstits

Fak. : Fakltesi

r. Gr. : retim Grevlisi

Prof. Dr. : Profesr Doktor

s. : sayfa

Sos. Bil. : Sosyal Bilimler

TBMM : Trkiye Byk Millet Meclisi

TDE Bl. : Trk Dili ve Edebiyat Blm

TDK : Trk Dil Kurumu

TTK : Trk Tarih Kurumu

. : niversitesi

Yay. Haz. : Yayna Hazrlayan

ix

NSZ

10 Ocak 1920de ilk nshasnn yaymlanmasyla yayn hayatna balayan Hkimiyet-i

Milliye, 10 Ocak 1920 ile 30 Ekim 1920 arasnda haftada iki gn olarak yaymlanm, 30

Ekim 1920den itibaren de haftada gn karlmaya balanmtr. 20 Ocak 1921de gerekli

alt yapnn olumasyla birlikte on sekiz gnlk ksa bir aradan sonra 7 ubat 1921de ilk

gnlk Hkimiyet-i Milliye yaymlanmtr. Bunun yannda sadece cumartesi gnleri yayna

ara verilmitir.

Hkimiyet-i Milliye gazetesi Anadoludaki dier gazeteler iin srekli bir haber kayna

olmutur. Hkimiyet-i Milliye yaynland srada gnlk 50006000 tirajl bir gazete olmu

ve Mill Mcadeleyi balangcndan sonuna kadar takip edip desteklemitir. Hkimiyet-i

Milliyede eitli siyasal ve gnlk olaylar ilenmitir. lk yayma balad 1920den 1923

ylna kadar arlkl olarak Sevr antlamas, Mill Mcdele, Kurtulu Sava, eitim, kltr

ve sosyal meseleler zerinde durulmutur.

Hkimiyet-i Milliye gazetesi TBMM ktphanesinde bulunan mikrofilmlerden yararlanlarak

taranmtr. Bu aamada incelememiz kapsamna giren ve 1920 ile 1923 yllar arasnda kan

700 saylk 1751 gazete sayfas incelenmitir. Her sayfada hangi yaznn bulunduu satr

numarasna varncaya kadar yazlmtr. Ayrca gazetede nemli grdmz makale ve

haber yazlar, konularna gre tasnif edilip ayr bir balkta incelenmitir.

Tezin Giri blmnde Mill Mcadele yllar, tarih ve siyas durum, gazete neriyat fikri ve

Hkimiyet-i Milliyenin ortaya k konular iki ayr balkta incelenmitir. I. Blmde

yazlarn deerlendirilmesi yaplmtr. Bu blmdeki yazlar sosyal, siyas, asker, kltrel ve

edeb olmak zere be ayr balkta incelenmitir. II. Blmde gnmz alfabesine evrilen

19 ayr yaz ve iir Hkimiyet-i Milliyeden seilerek teze alnmtr. III. Blmde yer alan

bibliyografik fihristte gazetede yer alan btn yaz balklar sayfa ve satr numaralaryla

birlikte yazlmtr. Son olarak IV. Blmde ise konu fihristi yaplmtr. Sonuta da

Hkimiyet-i Milliye gazetesi genel olarak deerlendirilmitir.

Doktora sresince rencisi olduum, bilimsel ve fikr anlamda kendisinden ok ey

rendiim, konunun tespitinden son aamasna kadar ilgi ve yardmlarn grdm sayn

hocam Prof. Dr. Bilge ERCLASUNa sonsuz teekkr ederim. Doktora yazma srecinde

tezimle ilgilenen ve bilimsel aratrma yaparken bana desteini hep canl tutan sayn hocam

x

Prof. Dr. F. Tulga OCAKa da teekkr ederim. Tkenmez sabr ve gler yzyle bana her

zaman destek olan, tezimin ortaya kndan sonulanna kadar hep yardmlarn grdm

sayn hocam Prof. Dr. bide DOANa da mteekkir olduumu belirtmek isterim. Ayrca

lisans renimimden balayarak rencisi olduum ve Yeni Trk edebiyat derslerinin

temellerini kendisinden rendiim sayn hocam Do. Dr. Yakup ELKe; bilimsel metot ve

yazma sreci hakknda sorular sorduum sayn hocam Do. Dr. S. Dilek YALIN-ELKe

teekkr ederim. Ayrca Doktora yeterlik dneminden bu yana tezimle yakndan ilgilenen

sayn hocam Do. Dr. Nesrin TAIZADE-KARACAya da teekkr ederim. Doktora

derslerinde kendisinden Osmanlca dersi aldm ve Osmanlcamn ilerlemesine byk

katklar olan sayn hocam Do. Dr. FATMA S. KUTLAR-OUZa ayrca teekkr bir bor

bilirim. Ayrca zaman zaman grlerine bavurduum r. Gr. Dr. Gonca GKALP-

ALPARSLANa ve Ar. Gr. Serdar ODACIya da teekkr ederim.

Bununla birlikte doktoram sresince yllarn verdii eitim tecrbeleriyle bana yol gsteren

emekli retmen, babam Mehmet DORAMACIOLUna ve annem Aye

DORAMACIOLUna teekkr etmek benim iin vicdan bir bortur. Ayrca kendisi de

retmen olan ve her anlamda bana destek olan eim Zleyha DORAMACIOLUna

teekkr ederim. Son olarak, aratrmalarm sresince bana hep destek olan kardeim Emre

DORAMACIOLUna da teekkr ederim.

1

GR: MLL MCADELE YILLARI

01. TARH VE SYAS DURUM

I. Dnya Harbinden yenik olarak kan devletler tek tek bar antlamalar yaparlar.

Fakat en ar artlar tayan antlama Osmanl Devleti ile yaplr. Mondros Mtarekesi

imzalandktan sonra ttihat ve Terakki son kongresini yaparak kendisini fesheder. Bu

srada Talat, Enver ve Cemal Paalar bir Alman denizalts ile yurt dna kaarlar.

Bunun zerine Damat Ferit Paa hkmeti kurularak byk ounluu ttihat olan

Meclis-i Mebsan feshedilir ve ttihat dmanl yurt geneline yaylr.1 Bu srada

Damat Ferit Paa da milliyeti aydnlar tutuklatmaya balar. Ziya Gkalp ile Hseyin

Cahit tutuklananlar arasndadr. Bu skntl gnlerde Mustafa Kemal, Karadeniz

blgesindeki Rum ekiyay cezalandrmak zere 9. Ordu Mfettiliine tayin edilir. Bu

srada dman kuvvetleri Anadoluyu igal etmeye balarlar. Franszlar, Adana ve

evresini, ngilizler Gneydou Anadoluyu ve Batumu, talyanlar Antalya ve

dolaylarn igal etmilerdir. O gnlerde Paris Konferans yaplm ve Dou

Anadolunun Ermenilere, zmirin Yunanllara verilmesi kararlatrlmtr. Rum ve

Ermeni aznlklar bulunduklar blgelerde faaliyete geerek Trkleri katletmeye

balamlardr. Bu srada Anadoluda savunma cepheleri kurulmu ve lkenin pek ok

blgesinde Mill Cemiyetler ortaya kmtr. Edirnede Trakya Paaeli Mudafaa-i

Hukuk Cemiyeti, Erzurumda Vilyat- arkiye Mdafaa-i Hukuk- Milliye Cemiyeti,

Balkesirde Hareket-i Milliye ve Redd-i lhak Cemiyeti, Trabzonda Muhafaza-i

Hukuk- Milliye Cemiyeti kurulmutur.2

Anadoludaki sileri cezalandrmak grevi padiah tarafndan kendisine verilen Mustafa

Kemal, Bandrma Vapuru ile Samsuna gitmek zere yola kar. Fakat saray ve igal

kuvvetleri onun dncelerinden habersizdirler:

1 Meclis-i Mebusann kapatlmas ve ttihat dmanl hk. bkz. GNER, Zeki, Mill Mcadele Balarken Trk Kamuoyu (Basn, Siyasi Partiler, Trk Kamuoyu), T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1999, s. 239 2 Bu cemiyetlerin faaliyetleri ile ilgili olarak ayrca bkz. GNER, Zeki, Mill Mcadele Balarken Trk Kamuoyu (Basn, Siyasi Partiler, Trk Kamuoyu), T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1999, s. 241

2

Mustafa Kemal, 19 Maysta Samsuna kar ve btn mlk mirlere birer tamim gndererek iglin miting ve telgraflarla her tarafta protesto edilmesini ister. (nder 1994: 442)

Mustafa Kemalin ars cevapsz kalmaz. Ali Fuat (Cebesoy), Rauf (Orbay) Bey ve

Kzm Karabekir onu desteklerler. Mustafa Kemal, Amasya Tamimini yaynlar.

Burada Mill Mcadelenin esaslar ortaya konulur. Sivasta Mill bir kongre

toplanaca haber verilir. Ve her bir sancaktan er ye gndermeleri istenir. Daha

sonra Mustafa Kemal, Erzuruma gider ve Mondros Mtarekesine ramen silah

brakmam olan Kzm Karabekir tarafndan karlanr. Bu srada Mustafa Kemal,

resm grevinin sona erdiini bildiren bir telgraf alr. stanbul Hkmeti onu geri

armaktadr. Bunun zerine askerlikten ve resm vazifesinden istifa ettiini, artk

milletin bir ferdi olarak mcadele edeceini bildiren telgrafn stanbula eker.

Ardndan Erzurum Kongresinde bakanla seilir. Burada nemli baz kararlar alnr.

Mustafa Kemal, 2 Eyllde Sivasa gider ve 4 Eyllde balayan Sivas Kongresine

katlr. Kongrede btn Mdafaa-i Hukuk cemiyetlerinin birletirilmesine karar verilir

ve Heyet-i Temsiliye ad verilen bu kuruluun bana getirilir. Bu srada stanbulda

Damat Ferit Paa kabinesi dalm ve yerine Ali Rza Paa Hkmeti kurulmutur.

Yeni hkmet, Bahriye Nazr Slih Paay, Mustafa Kemalle grmesi iin

Amasyaya gnderir. Bunun zerine Salih Paa ile Heyet-i Temsiliye Reisi Mustafa

Kemal Paa gn boyunca grp baz kararlar alrlar: Seimler yaplacak, Meclis-i

Mebsan tekrar alacak, bu meclisin Sivas Kogresinde alnan kararlar kabul etmesi

iin allacaktr. Mustafa Kemal, ardndan Heyet-i Temsiliye ve kolordu

komutanlaryla yapt toplantda Meclis-i Mebsann sanbulda toplanmasna ve

Mecliste bir Mdafaa-i Hukuk grubunun kurulmasna karar verir. Seimler yaplr ve

yeni Mebslar seilir. Bunlardan bir ksm stanbula gitmeden nce Ankaraya urar.

Mustafa Kemal, kendilerinden zellikle Kuva-y Milliye etrafnda kenetlenmi bir grup

oluturmalarn ister. Ankaraya gelemeyen mebuslara da eitli yollarla bu konuda bilgi

verilir. 12 Ocak 1920de Meclis-i Mebsan alr. Ancak stanbulun o gnk artlar

iinde bir Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti grubu kurulmaz. Bunun yerine meclisteki

milliyeti Mebslar Felh- Vatan grubunu olutururlar. Hamdullah Suphi de bu grubun

iinde yer alr. Ve Felh- Vatan Grubu gizli bir toplant yapar:

Bu itimada Hsrev Bey, Mustafa Kemalin gnderdii Misak- Mill metnini okuyunca Hamdullah Suphi sz alarak Misak- Millnin kabuln teklif eder.

3

Neticede Misak- Mill, Meclis-i Mebsann 28 Ocak 1920 tarihli gizli celsesinde kabul edilir. (Serarslan 1995: 82)

tilf Devletleri 16 Mart 1920de stanbulu resmen igal edip resm makamlara el

koyarlar. Bu arada Meclis-i Mebsan datlr. Mustafa Kemal, bu igali protesto eder.

Trk milliyetileri birer birer tutuklanarak Maltaya srgn edilir.3

Srgnler devam ederken Hamdullah Suphi, E. B. apolyo, Hseyin Avni, Halide Edip,

Yusuf Akura, Ruen Eref, Veled elebi, zzet Ulvi, Aka Gndz, Besim Atalay ve

Tunal Hilmi gibi aydnlar da Ankaraya kaar.4 Bu hdiselerin cereyan ettii ortamda

Damat Ferit Paa hkmeti yeniden sadarete getirilir ve Mustafa Kemal stanbul

hkmeti tarafndan idama mahkum edilir. gal kuvvetlerinin Anadoluya yaylmalar

aralksz devam etmektedir. Bu srada Damat Feritin kkrtmasyla Kuva-y Milliyeye

kar Kuva-y nzibatiye kurulur. Anadoluda i isyanlar balar.

Mustafa Kemal, 19 Mart 1920de yaynlad bir tamimle Ankarada kurulacak bir

meclis iin seim yaplmasn ister. Ayrca Ankarada kurmay tasarlad Meclisin

yeni yelerini semek iin illere, sancaklara ve kolordu komutanlklarna Heyet-i

Temsiliye adna talimatlar gnderir. Mustafa Kemal, o dnemdeki dncelerini yle

ifade edecektir:

stanbuldaki Meclis saldrya urarken benim Anadoluda dndm ey, ulusu mutlaka bir noktaya balayarak almalarm srdrmek oldu. Fakat o noktann birka kiiden oluan kk bir kurul olmasn zayf bir giriim buldum. Byk bir meclis olsun dedim, ayn zamanda bu meclisin yetkisi de byk olsun istedim. (Arar 1969: 34-35)

Seimler yaplr ve 23 Nisan 1920de TBMM trenle alr. Ankarada Mustafa

Kemalin bakanlnda geici bir hkmet kurulmutur. Bu meclise stanbul Meclis-i

Mebsanndan doksan iki milletvekili katlm; ayrca Maltaya srlen on drt

milletvekili de Ankaraya gelmitir. Bu tarihte Trkiye Byk Millet Meclisinin 3

Sayl Byk Millet Meclisi cr Vekillerinin Suret-i ntihbna Dir Kanun adn

tayan yasada on bir kiiden oluan Bakanlklar saylmtr:

Pazartesi gn Byk Millet Meclisinin itimnda hiren kabul edilmi olan icr vekilleri kanunu mucibince icr vekillerinin intihbt rey-i hfi ile icr olunmutur. ntihbt neticesinde zevt- tiye, ihrz- ekseriyet eylemilerdir:

3 Malta srgnleri hakknda ayrca bkz. AKDER, Necati, Hamdullah Suphi Tanrverde Milliyet Fikri ve Milliyetilik Mefkuresi, Trk Kltr Dergisi, Temmuz 1966, Say: 45, S. 754 4 Trk aydnlarnn Ankaraya ka serveninin ayrntlar iin bkz. NAD, Yunus, Kurtulu Sava Anlar; Gazete, Dergi, Basn ve Yayn A.. Yay., stanbul, 1997, S. 241

4

eriye ve Evkf Vekletine Karacabey Mfts Mustafa Fehm Efendi, Hariciye Umru Vekletine Bekir Smi Bey, Dhiliye Umru Vekletine Cmi Bey, Shhiye ve Muavenet-i timiye Vekilliine Doktor Adnan Bey 5

Bu srada Yunanllar Bursay igal eder. Bu hdise yurtta ve TBMMde byk bir

znt yaratr. Bursadan ok kt haberler gelmektedir. Mecliste bu igal mzakere

edilirken ilerinde Bursa Mebsu Muhittin Behann da bulunduu bir grup milletvekili

alamaya balar. Mecliste igal ile ilgili iddetli mnakaalar olur. Meclis,

sorumlularn cezalandrlmasn ister. Bursa Kumandan Bekir Sami Bey vazifeden

alnr.

Sevr Bar 10 Austos 1920de imzalanarak Trkiye paylalmtr. Sevre imza atanlar

arasnda Rza Tevfik de vardr. Bu srada douda Kzm Karabekir kumandasndaki

ordu Kars ele geirir. Ardahan, Batum ve Gmrnn boaltlmas istenir. Dman

buralar terk eder.

Ancak bat cephesinde durum hi de iyi deildir. Anadoluda Mill Meclis kurulup Mill

Mcadele balarken Anadolunun hemen her yannda hince ayaklanmalar birbirini

izler ve hzla yaylr. Mustafa Kemal Paa bu srada 15. Kolordu Kumandan Kzm

Karabekir Paaya gnderdii yazsnda durumu ve endielerini yle aklar:

Dmanlarmzn lkemizde bir i sava karma giriimi baarya ulamak zeredir. Aznavur ve Dzce hdiseleri stanbulun ve ngilizlerin pek cidd ve kapsaml bir ekilde bu ie sarldklarn gstermekte ve zmit ve Adapazar yrelerinde de el altndan nemli giriimde bulunduklar anlalmaktadr. stanbula yakn Trk ve erkez blgeleri tevik ve aldatlmaya pek elverilidir. Bu akmn nne geilmezse, bu ktln Sivas erkez blgesine yaylmasna da mani olunamaz. (Karabekir 1960: 502)

lk ayaklanmalar Anzavur syanlar diye tanmlanr. Anzavur Ahmet, stanbulda igal

gleri tarafndan grevlendirilen bir kiidir. Anzavur, Yunanllara kar savunma

hattnn kurulmaya baland ve Kuv-y Milliye hareketinin olumaya balad her

yerde ayaklanmalar karm ve tm gcyle Kuv-y Milliyeyi yok etmeye almtr.

Ancak, Gevye civarnda yenilgiye uratlp kamaya zorlanan Anzavur tekrar yeni bir

giriimde bulunmamtr. Ayn tarihte Konya isyan balam ve isyan Padiah yanls

Konya Valisi krklemitir. Ordu birlikleri isyan bastrr. Ancak bu defa da Deliba

adnda bir haydut, Konyay basar ve isyan yaylr. Bu isyan da glkle bastrlabilir.

Yunan saldrlaryla i isyanlar arasnda sk bir balant vardr. Nisan 1920den

5 mzasz, cr Vekilleri Heyetinin ntihb, Hkimiyet-i Milliye, 5 Mays 1336 / aramba, Numara 27, Sayfa 3, Stun 2

5

balayarak i isyanlar sistematik olarak ortaya kar ve igal gleri tarafndan kumanda

edilir:

Bylece i isyan hareketleri ve d dman saldrs birbirinden ok uzak mesafelerde, fakat birbiriyle uyumlu olarak dzenli bir biimde gelimitir. (nn 1985: 202)

Yunan ordusu i isyanlarla uramamz frsat bilir ve Haziran 1920de genel saldrya

geerek Anadolu ilerine kadar ilerler. Yunanistann hedefi Sevri Ankaraya kabul

ettirmektir:

eer Yunanistan kuvvet kullanarak barn imzalanmasn salarsa, bir taraftan Pontus ve Ermenistan ieren birliin kurulmas, dier taraftan Trklerin stanbuldan uzaklatrlmas ve Yunanistann Edremit sahillerine kadar yaylmas gerekleecekti. Yunanistan, Trkiyede byk devletlerin payna eit bir blgeyi igal ve Boazlarn denetimini elde edeceini dnmekteydi. (Bayur 1973: 49-51)

Yunan saldrlar sonunda Bursaya doru kuvvetlerimiz geri ekilir. Bursa igal edilir.

Bu srada ngilizler de Mudanya ve Bandrmaya asker kartrlar. Bu muharebeler

srasnda asker birliklerimizde insan gc ok eksiktir. Cephane yok gibidir. Bu

gelimeler zerine Mecliste bu yenilgi grlr ve byk tartmalar olur. Mustafa

Kemal, yenilginin gerekelerini sralar. Yunan ordusu karsnda Mill kuvvetlerimiz

yeterli olanaklara kesinlikle sahip deildir. Btn Bat Anadoluda hatta tm yurtta

kuvvet denebilecek bir asker birlik yoktur. Asker kuvvet iin zaman gerekmektedir.

Yunanllar Bat Anadoluda baar elde ettikten sonra Tekirdaa asker kartrlar.

Yunan ordusu ilk cidd kar koymaya Karaaata rastlar. Trk birlikleri yeterli madd

ve asker gce sahip olmadndan Yunanllar durduramaz. Yunanllar ele geirdikleri

Trakyada zulmler yaparlar:

Trakyada Yunan zulm arttka artyor. Gmlcinede Mektep Mdr Osman Aa ve eraftan birok zavt ikence ile idam edilmilerdir. Birka gn evvel aldmz malumata gre Trakyada vesit-i nakliye bahanesiyle zavall kyl zevtn elinde at, kz, manda, merkep ne bulurlarsa almaya balamlardr.6

Yunanllar ele geirdikleri blgeler zerinden Anadolu zerine yrmeye balarlar.

Getikleri her yerde kan ve gzya brakrlar. Yunan Tmeni, Gmlcineden sonra

Edirneye doru taarruza geer:

Yunan ordusu, Anadoluda Bat cephesinde yapt umum taarruzda muvaffak olduktan sonra 20 Temmuz 1920 tarihinde Tekirdaa bir tmen kard. Tekirda blgesinde ok dank bir halde bulunan Elli Beinci Tmen toplanmaya vakit

6 mzasz, Trakyada, Hkimiyet-i Milliye, 22 Austos 1337 / Pazartesi, Numara 269, Sayfa 2, Stun 1-2

6

bulamadan, Yunan tmeni, Edirneye doru yrmeye balad. (Atatrk 1980: 67)

Mtarekeden sonra Ermeniler, Trkleri kitle halinde ldrmeyi srdrrler. Bir taraftan

Yunanllar ve Batl igalciler ile uraan Trk halk dier taraftan da Rumlarla

Ermenilerin dmanca saldrlarna maruz kalmlardr. 1920 sonlarnda bu durum artk

katlanlmaz hale gelir:

Rumlar ve Ermeniler, yzlerce yl birlikte yan yana yaadklar Trkleri imdi dman olarak gryorlard. Trkler, onlarn bunca yl varlklarna ses kartmayp birlikte yan yana yaamlardr. Oysa imdi durum deimi, neredeyse Trklerin yaamalarna imkn tannmaz olmutur. Bu byk deiiklik ve dmanlk, Trkler asndan her eyi insanlkla izah etmeye alanlar da dehete drmtr. (Baykara 1985: 39)

Haziran 1920de Ermeniler Oltu evresini istil ederler. Trkiye Byk Millet Meclisi

Hkmeti Ermenistana bir ltimatom verir, ancak bir sonu alnamaz. Eyll aylarnda

ise kar saldrya geilir. Sarkama ve Merdeneke girilir. Ardndan ordumuz Kars

kurtarr ve Ermenistan ile Kars Muahedesi imzalanr:

Trkiya Hkmeti ile Ermenistan Hkmeti arasnda imza edilen ibu muhedenme mucibince tasrih edilen hudutlar dhilinde olmak zere Kars ve civar Trkiyaya braklmtr.7

Bu gelimelerden sonra Gmr Anlamas imzalanr. Bu anlama ile Osmanl

Devletinin 1877 seferiyle kaybettii topraklar geri kazanlr. Mill Mcadelede Dou

Cephesi bu anlamalarla gvence altna alnrken Anadolunun igli durmakszn

devam eder. Yunan ordusu 6 Ocak 1921de btn cephelerden saldrya geer.

Yunanllar, abuk sonu alma hevesindedir. Kral Konstantin, taht tekrar ele geirir,

ardndan erkez Ethem ve kardeleriyle dostluk kurar. Yunan ordusu Eskiehir

mevzilerinde karlanr. Bir tmen asker de erkez Ethem kuvvetlerini bastrmak iin

braklr. Asker son derece yorgun ve bitkindir. smet Paa, askerin durumunu arpc

biimde yle anlatr:

Ordu, dman karlamak zere erkez Ethemin karsndan ekilmi, nnye sevk edilmekteydi. Geri yrye baladk. Giderken iki gnde aldmz mesafeyi bir gnde alarak askeri yrtyordum. Sonunda birlikleri Ktahyaya getirdim. Asker biraz dinlensin, biraz uyusun diye orada trenler hazrlattm. Asker yorgun halde geliyor, birlikler dalmadan, dayanabilecek bir halde sava alanna yetisin diye nlemler alyorum. Yorgun ve bitkin bir halde istasyona yetien askeri adeta zorla iterek vagonlara bindiriyoruz. ndirirken de yle Kollarndan ekerek zorla indirdik. Asker bu kadar yorgun, bitkin durumda (nn 1985: 202)

7 mzasz, Kars Muhedenmesi, Hkimiyet-i Milliye (Bayaz), 26 Terin-i Evvel 1337 / aramba, Numara 334, Sayfa 1, Stun 1-2

7

Yunan birlikleri Bursa blgesinden ilerleyerek gnde nn nlerine ular ve

istasyonu igal eder. smet Paa hemen nnye gelir ve sava balar. stasyon,

Yunanllardan geri alnr. Bu olay, I. nn Sava olarak hafzalarda yer edecektir.

Cephede Yunan kuvvetleri karsnda bu sava verilirken erkez Ethem kuvvetleri de

Gedizde ordu birliklerine kar saldrya gemitir. Bu sava, gn srdkten sonra

erkez Ethem cepheyi terk etmek zorunda kalmtr. Kuvvetleri dalan erkez Ethem,

Yunanllara iltica etmitir:

Birinci nn Sava ile ulusal mcadelenin gerek asker safhasna girilmitir. Kuv-y Milliyeye mit balanmtr. Ayrca Padiaha dayanan ne kadar dmanca hareket varsa hepsi bertaraf edilmi olur. Bylece ordu kurmak iin gerekli salam ilkelerin yararl kabul edilmitir. (nn 1985: 245)

Birinci nn Muharebesinin d siyaset alannda etkisi Londrada bir konferansn

toplanmas olacaktr. nn muharebeleri tilaf Devletlerinin ve Yunanistann Misak-

Millyi kabul etmeleri iin yeterli olmamtr. nn Muharebelerinden on be gn

sonra Pariste toplanan mttefikler TBMMnin de katlaca bir konferansn Londrada

toplanmasn kararlatrrlar. Sadrazam Tevfik Paa, telgrafla Mustafa Kemale

Londrada bir konferans toplanacan ve bu konferansla ilgili olarak Ankaradan

yaplmas istenen hususlar sralar. Mustafa Kemal ise Trkiyenin mukaddertnda tek

meru ve bamsz kuvvetin Trkiye Byk Millet Meclisi olduunu ve bu meclisin

konferansa dorudan davet edilmesi gerektiini cevaben bildirir. Mustafa Kemal,

mstakil bir heyet hazrlar ve heyetin bana Bekir Sami Bey getirilir. Bu srada talyan

Hriciye Nazr Kont Sforza, Trkiye Byk Millet Meclisini resmen konferansa davet

eder. Heyet Londraya geer. Ancak konferans, hibir ey zmlenemeden sona

erecektir.

Londra Konferans daha bitmeden Yunan ordusu tm cephelerde saldrya geer.

Yunanllar I. nn Harbinden yeni kan Trk ordusunun toparlanmasna izin

vermeden deiik kollardan saldrrlar. Ani balayan muharebe drt gn srer. 31 Mart

1921de kar saldrya geen Trk ordusu dman kamak zorunda brakr. Bu, II.

nn zaferidir. Mustafa Kemal Paa, cephe kumandan smet Paay kutlamak iin bir

telgraf gnderir. Telgrafnda:

Siz orada yalnz dman deil, ulusun maks talihini de yendiniz. (Atatrk 1980: 172)

8

diyecektir. II. nn Muharebesinden ay sonra Yunan ordusu tekrar genel saldrya

geer. On be gn sren ve Ktahya Eskiehir Savalar diye anlan bir dizi muharebe

yaplr ve ordumuz Sakaryann dousuna ekilir. Bu ekili, esasnda zaruridir.

Yunanllar II. nn Muharebesinden sonra genel seferberlik yapm, gerek cephane

gerekse insan says bakmndan ordumuzdan ok stn bir kuvvete sahip olarak

saldrya gemitir. Ancak o gnk Trkiye artlarnda byle bir seferberlik yapma

imkn yoktur. Bylece iki ordu arasnda asker g, ara-gere ve silah bakmndan

byk oranszlk domutur. zellikle ordu birliklerinin tatlar ok eksik olduundan

birliklerin hareket kabiliyeti de adeta imknsz hale gelmitir. Bu durumda izlenen

strateji, Yunan genel taarruzuna direnmek ve saldrya gemeyerek yeni ordu

kurabilmek iin zaman kazanmak eklinde belirlenmitir. Mustafa Kemal Paa 18

Temmuz 1921 gn Bat Cephesi Kumandan smet Paa ile kararghnda yapt

grme sonucunda u karara varr:

Orduyu Eskiehirin kuzeyinde ve gneyinde toplayp dmanla arasna mesafe konulsun ki asker takviye edilebilsin. Bunun iin Sakaryann dousuna ekilmek gerekir. Eer dman takip ederse hareket ssnden uzaklaacak ve yeniden menzil hatlar kurmak zorunda kalacaktr. Ve beklemedii birok glklerle karlaacaktr. Buna karlk olarak ordumuz toplu olarak daha elverili koullara sahip olacaktr. (nn 1985: 251)

Bu plna uygun olarak temmuzun sonlarna doru askerlerimizin byk bir ksm

Sakaryaya gelir ve nehri geip dmanla balanty keser. Ordumuz, Sakaryann

dousunda mevzilenir. Birliklerimiz, Ktahya Eskiehir savalarndan sonra zarara

uramadan bu cepheye gelmitir. Bu geri ekili srasnda dmana hemen hemen hibir

ey kaptrlmamtr. Cephede bu gelimeler olurken Mecliste: Ordu nereye gidiyor?,

Bu hareketin sorumlusu nerededir? Ulus nereye srkleniyor? tartmalar

alevlenecektir. Mecliste neriler tartlr. En nemlisi Mustafa Kemal Paa ordunun

bana gesin! nerisidir. Bu neriyi sunan milletvekillerinin dnceleri farkldr. Bir

ksm milletvekilleri, artk ordunun tamamen yenildiine, durumun dzeltilmesine

olanak kalmadna ve dolaysyla Mill Mcadelenin kaybedildiine inanmlardr.

Bunlarn dncelerine gre, bozguna uram ve yenilgisi devam edecek olan ordunun

banda kumandann kiilii de bozguna urayacaktr ve bylece Mustafa Kemal, tarih

sayfasndan silinecek ve ondan kurtulmu olacaklardr. ounluu oluturan dier

milletvekilleri ise ona gvendikleri iin Mustafa Kemalin ordunun bana gemesini

istemekteydiler.

9

Mecliste oluan bu tartmalar ve grmeler sonucunda Mustafa Kemal Paa

Bakumandanla getirilir ve Trk tarihinin en byk muharebelerinden saylan

Bakumandanlk Meydan Muharebeleri yaplr. Ordumuz Yunan ordusunu hezimete

uratr. Mustafa Kemal Paann mehur sz: Ordular! lk hedefiniz Akdenizdir, leri!

Sz ilk defa bu muharebelerde sylenmitir:

Trkiya Byk Millet Meclisi Ordular, Afyon Karahisar, Dumlupnar meydan muharebelerinde zalim ve marur bir ordunun ansr- asliyesini inanlmayacak kadar az bir zamanda imh eden byk ve necip milletimizin fedakrlklarna lyk olduunuzu ispat ediyorsunuz. Sahibimiz olan byk Trk milleti istikblinden emin olmakla hakldr. () Ordular! lk hedefiniz Akdenizdir, leri! 1-9-1338 Trkiya Byk Millet Meclisi Reisi Bakumandan Mustafa Kemal 8

Trk ordusu hibir engel olmadan bir ayda yrnecek mesafeyi on drt gnde savaarak

ilerleyip Sakaryadan zmire ular. Bu, o dnem koullarnda muhteem bir zaferdir.

Dman vatandan karlm, zafer kazanlmtr. Bundan sonra daha g iler vardr.

Yeni bir Trk Devleti kurmak iin acil ve radikal kararlara ihtiya vardr. Osmanl

Devletinin yklmasnda mil olan Osmanl Devlet yaps ve geleneinin bir an nce

deitirilmesi gerekmektedir. Osmanl Devletini yneten devlet ricali, bunu yzeysel

baz yeniliklerle geitirmi; alnan borlar sadece lks ve israf iin harcanm ve devlet

iten ie rmt. Yaplan yeniliklerin tek bir amac vard, o da var olan Osmanl

devlet yapsn korumak ve eski muhteem gnlere geri dnebilmekti. Ancak kkl

hamleler yaplmyordu:

ada dnyay ekillendiren balca kuvvetler ilim ve teknik, demokrasi, kitleleri tekiltlandran organizasyonlar, btn millete ve insanla hitap eden telefon, telsiz, radyo ve televizyon gibi haberleme, bilgi ve kltr yayma aralardr. Osmanl Devleti Avrupada Rnesanstan sonra gelien yeniliklerden haberdar olmad, kendi iine kapal yaad iin yklmtr. (Kaplan 2001: 68)

Mustafa Kemal, Osmanl Devletini felaketlere srkleyen sebepleri grm ve

kazanlan byk zaferden sonra yeni bir Trk Devleti kurarken acil ve radikal kararlar

almak zorunluluunu fark etmitir. O, btn bu milleri gz nne alarak, Saltanat ve

Hilfeti kaldrmtr. 29 Ekim 1923te yeni bir ynetim biimi olan Cumhuriyeti ilan

etmitir.

8mzasz, Gazi Ba Kumandanmzn Ordu ve Milletimize Hitben Beyannmesi, Hkimiyet-i Milliye (Bayaz), 2 Eyll 1338 / Cumartesi, Numara 596, Sayfa 1, Stun 1-2-3-4-5-6

10

Trk milletinin kazand bu muhteem zaferler ve TBMMnin ald kararlar

Hkimiyet-i Milliyede gnbegn takip edilmi ve Anadolu sathna duyurulmutur. Tek

haber alma vastas olarak gazetenin kullanld bir ortamda, Hkimiyet-i Milliyenin

stlendii bu vazife hakikaten ok mhimdir.

11

0.2. GAZETE NERYATI FKR VE HKMYET- MLLYENN ORTAYA

IKII

stanbulun resmen igal edilmesinden sonra Trk aydnlarna ynelik srgnler balar.

zellikle vatann seven ve milliyeti bir kimlik tayan Trk yazarlar hakknda

tutuklama emri karlr. Tutuklama emri verilen listedeki isimlerin banda Hamdullah

Suphi, Hseyin Chit ve Halide Edip gibi isimler vardr. Ayrca Aka Gndz, E. B.

apolyo, Yusuf Akura, Reit Glip, Mustafa Necati, Celal Sahir, Ruen Eref, Veled

elebi, zzet Ulvi, Besim Atalay, Tunal Hilmi, Yunus Ndi gibi Mill Mcadele

taraftar aydnlarn da tutuklular listesinde adlar gemektedir. Bunun zerine Hamdulah

Suphi Ankaraya kamay baarr. Daha sonra Hlide Edip, Dr. Adnan Bey ve Yunus

Ndinin de trenle stanbuldan Ankaraya kalar dier aydnlara yol gsterici olur.

Bundan sonra Mill Mcadele taraftarlar art arda Ankaraya hareket ederler:

Mill Mcadeleye katlmak zere Ankaraya hareket edenlerden bir dieri de Halide Ediple Dr. Adnan Beydir. 16 Mart 1920de zbekler Tekkesine snrlar ve Anadoluya gemenin arelerini ararlar. Basnn etkisini bilen Halide Edip Ankara yolunda, bir ajans kurulmas ve gazete karlmas hususunda Yunus Ndi ile anlar. Bunun zerine Yunus Ndi, Hkimiyet-i Milliyeyi kurar, ayrca Anadolu Ajans kurulur. (Ercilasun 1995: 65-66)

stanbuldan Ankaraya kamak o gnn artlar ierisinde olduka g bir itir. Ancak,

btn bu olumsuzluklara ramen isimlerini sraladmz bu aydn insanlar, kendi

aralarnda Anadoluyu igalden kurtarmann arelerini konuurlar. Bunun iin ilk

teebbs, silahl mcadelenin yannda fikr mcadeleyi de balatmak olarak

kararlatrrlar. Hlide Edip, bir haber ajans kurulmas fikrini ortaya atar. Bu dnceyi

stanbuldan Ankaraya kaarken yolda Yunus Ndiye aklar. Sra bu ajansa ad

vermeye gelmitir:

-Bana Anadolu Ajans en iyi bir isim gibi grnyor. -Bana da yle. Deil mi, evvel kendini ve mmknse btn vatan kurtaracak olan Anadoludur. O halde kararmz vermi olalm: Anadolu Ajans -Evet, Anadolu Ajans hanmefendi (Ndi 1997: 242)

Hlide Edip ile Yunus Ndi Ankaraya ulatklarnda Mustafa Kemale Anadolu Ajans

kurma fikrini aarlar. Mustafa Kemal, Hlide Edipe yoldaki izlenimlerini sorar:

Ben hemen Yunus Ndi Beyle yolda konutuumuz ajans meselesini atm. Ne harici dnya, ne memleketin ii, mill hareketin manasn anlayamamlard. nk

12

bu hususta haber alamyorlard. Ona Yunus Ndi Beyle Anadolu Ajans olarak ie balamay konutuumuzu anlattm. (Advar 1998: 13)

Hlide Ediple Yunus Ndinin Ankaraya gelilerinden ksa bir sre sonra kurulan

Anadolu Ajans, Hkimiyet-i Milliye gazetesi iin her gn haber kaynakl yapmtr.

Bu ajansn kurulmas, Hkimiyet-i Milliye iin byk bir nem tamaktadr. Anadolu

Ajansnn ilk alan da Hlide Ediptir:

Hlide Edip de Ankaraya geldiinin beinci gn kararghta dar ve uzun odalardan birinin kendisine ayrldn belirtir. Burann eyas, dosya raflar, sandalye, iki masa ve eski bir yaz makinesinden ibarettir. Hlide Edip, Anadolu Ajansnn ilk brosu saylabilecek bu odada, daha nce szn ettii ngilizce gazetelerin siyasete ilikin ksmlarn tercme eder, Mustafa Kemal Paann ktibi Hayati Beyin getirdii telgraflar arasndan Anadolu Ajans ve Hkimiyet-i Milliye gazetesi iin gerekli paralar keserdi. (Tekeli 2005: 27)

Anadolu Ajans kurulduktan sonra Hlide Edip, Mustafa Kemale gazete karmak

gerektiinden bahseder. Mustafa Kemal, esasen Hlide Edipin kendisine teklif ettii

gazete neriyat fikrini ok nceden beri dnmektedir. nk igal gleri igalin

meruluunu kendi gazeteleri ile savunmaktadrlar. Ayrca Kuva-y Milliyecileri de

vatan haini ilan etmektedirler:

Gazeteler, tilf Devletlerinin ve stanbul Hkmetinin zoru ile olacak, padihn fermann, meihatn fetvasn byk harflerle iln ediyorlard. Ferman ve fetvada Kuva-y Milliyecileri ldrmek vaciptir. denilerek gya eriat namna vatandalar ktle, birbirini ldrmee srkleniyordu. (Bayar 1965: 2)

gal kuvvetleri, matbuat vastasyla Anadolunun igalini meru gstermeye

almaktaydlar. Bu sistemli mcadelenin karsna kacak gl bir yayn organ

gerekmekteydi. Mustafa Kemal, artlarn olgunlatn grnce Hkimiyet-i Milliyeyi

kurmaya karar vermitir. Ayrca, Mill Mcadele devam ederken yaplan kongrelerin

kararlarnn tm yurda duyurulmas gerekmekteydi. zellikle Sivas Kongresi balad

srada lkenin byk bir ksm igal altndayd. Edirneden, Karadenizden hatta

Adanadan bile Mustafa Kemali destekleyen delegeler imknszlk ve igal nedeniyle

Sivas Kongresine katlamamlard. Onlara kongrede alnan kararlarn ulatrlmas

zaruriydi:

Ayrca bu kongrede arlkl konu olan Manda altna girme dncesi, Rauf (Orbay) Beyin Amerikada yllardan beri Trkiye aleyhine yaplmakta olan propagandalarn yaratt kt izlenimi dzeltmek amacyla Amerikan Kongresinden yurdu inceleyecek ve gerei grecek bir kurulu armak fikrini ortaya atmasyla daha da glenmi oldu. (Kansu 1988: 249-250)

13

Mustafa Kemal, bu kongrede grd ve mill duygulardan habersiz szde aydnlardan

dolay halka ve aydnlara Mill Mcadele uurunu alamak ve mill bilinci

kuvvetlendirmek amacyla gazete neriyat fikrini dnmeye balad. Gazete kararak,

herhangi bir lkenin mandas, himayesi altna girmek dncesinin yanllna kar

halk ve aydnlar uyarmak istiyordu. Ayrca, kongrelere gelemeyen delegelere gazete

gnderilebilecek ve bylece alnan kararlar onlara kolayca ulatrlabilecekti. Btn

bunlara ek olarak bu gazete vastasyla iinde bulunulan dnemde igal kuvvetlerinin

balatt propagandalara kar halk uyarlabilecekti. inde bulunulan ortamda matbuat,

nemli bir mcahede vastasyd:

stanbul ve Anadoludaki igal kuvvetleri, kendilerini bir igalci deil, koruyucu olarak gstermek ve onlarn direnilerini engellemek amacyla beyannmeler yaynlamaktaydlar. (Gner 1990: XII)

Bu beyannmelere ve propagandalara kar Mustafa Kemal, Hkimiyet-i Milliyeyi bir

savunma silah gibi kullanmtr. gal kuvvetlerinin stanbuldaki baz gazeteleri kendi

emellerine let ederek Mill Mcadele aleyhinde yaptklar yaynlara kar Mill

Mcadeleyi savunan bir gazete gerekiyordu. Bu nedenle Mustafa Kemalin Ankarada,

karmay dnd Hkimiyet-i Milliye, bu alanda byk bir boluu doldurmu

olacakt. Bunun zerine Sivas Kongresi sona ererken Mustafa Kemal, kongre

yelerinden retmen Rsim Beye gazete karma isteini aklam ve kendisinden

bu konuda destek beklemiti. Rsim Bey de Mustafa Kemal Paann bu istei zerine

rde-i Milliye gazetesini Sivasta kurmu ve yayna balamt. Bylelikle Hkimiyet-i

Milliyenin bir nevi ekirdeini oluturacak olan ilk Mill Mcadele gazetesi rde-i

Milliye kurulmu oldu. Gazetenin yazlarnn byk bir ksm Mustafa Kemal tarafndan

imzasz olarak yaymlanmt. Bu gazete, ksa zamanda byk ilgi grm ve yl

yaymlanm, ancak 1922 yl sonlarnda madd imknszlklar neticesinde kapanmt.

Mustafa Kemal, Sivastan Ankaraya giderken bu gazeteyi btn makinalaryla ve

elemanlaryla tamak istemi, fakat Sivas Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti yeleri gazetenin

Sivasta kalmas iin srar etmilerdi. Bu srada Ankarada bulunan Ankara Vilayet

Gazetesi de dzensiz aralklarla yayn yapmaktayd. Mustafa Kemal, bu gazeteyi Mill

irdenin bir yayn organ hline dntrmek istiyordu. Bu zaman zarfnda aydnlarn

stanbuldan Ankaraya kap gelmeleri ve bunlarn bir ounun yazar ve airlerden

olumas Mustafa Kemalin gazete neriyat dncesini fikriyattan fiiliyata

14

dntrmesine zemin hazrlam oldu. O, Ankara Vilayet Gazetesini mill irdenin bir

yayn organ hline dntrmek istiyordu. Ayrca, Hkimiyet-i Milliyeye ilk nce

Anadolunun Sesi adn vermek istemi, ancak daha sonra Sivastaki rde-i Milliyeyi

artrd iin Hkimiyet-i Milliye ismini uygun grmt:

Gazetenin ad belirlenmiti ama ortada matbaa ve kat yoktu. Valilikten yayn imtiyaznn alnmas gerekiyordu. Ankara Vali Vekili Defterdr Yahya Glip bu izni kolayca verdi. Gazetenin imtiyaz hakk ve sahiplii Recep Zht (Soyak)a verildi. Bir matbaa kuruluncaya kadar gazetenin Ankara Vilyet Matbaasnda yaymlanmas dnlmt. (nder 1994: 446-447)

Bu srada Ankaraya gelmi olan Mazhar Mfit Kansu, yaynlad hatralarnda

Hkimiyet-i Milliye gazetesinin kurulmas srasnda karlalan zorluklarla ilgili olarak

bizlere u bilgileri vermektedir:

Gazete karabilmek iin Vilyet Matbaasndan istifade etmek lazmd. Gerek kt, gerekse tab hususunda muavenete muhta idik. Usulen gazetenin neri iin vilyete mracaatla msaade-i resmiyesini aldk muavenet iin de vali vekiline beni gnderdiler. Hkmete gittiim ve vali vekili Yahya Glip Beyin odasna girdiim zaman, defterdar, mektupu, jandarma kumandan ve sir erkn- vilyet de odada bir eyler grmekte idiler. Beni yanna oturtmutu. Gizlice fsldama kabilinden: Paann selam var, Hkimiyet-i Milliyeyi karacaz. Bize Vilyet matbaasndan dn olarak kt vermenizi ve tab iin lazm gelen hurft vesireyi ihzar edinceye kadar Matbaa-y Vilyetden yardm edilmesini rica ediyor, dedim. Benim bu gizli szlerim zerine Yahya Glip Bey yksek bir sesle: Ne demek efendim, gazete karacak iseniz kd vilyet mi verecek? Matbaa-y Vilyet sizin mlikaneniz midir? Olamaz efendim, byle eyler usl ve nizma mugayirdir. Ben usl ve nizma mugyir iler iin Heyet-i Temsiliye filan tanmam, diye att tuttu. Dorusu ben ardm. Yahya Glip Beyin bu tarz- hareketi ve cevb beni hayrette brakt gibi odada hazr bulunanlar da hayrete sevk etti. Benim de sert bir cevap vereceimi tahmin eden memur efendiler, birer birer odadan ekilip gittiler. Yalnz kalnca Yahya Glip Bey bir kahkaha att: Nasl, almm beendin mi? Defterdara, mektupuya, jandarma kumandanna, ben Heyet-i Temsiliye tanmam diye attk tuttuk. Bu adamlar da: Amma yaman vali, Heyet-i Temsiliyenin muavenet rzasn reddetti, diyecekler. Be birader, byle eyler sorulur mu? Matbaa-y Vilyet de sizin, ben de sizin, biz de sizin; ne kadar kt isterseniz alnz. Matbaa mdrne lzm gelen emirleri veriniz, dedi. Ve smarlad kahveyi itikten sonra mektebe geldim. Vakay anlattm arkadalarla epeyce gldk. Bu suretle Hkimiyet-i Milliyeyi karmaa baladk. (Kansu 1960: 503)

Hkimiyet-i Milliye iin Ankara Ulusta ilk TBMM binasnn yaknnda bulunan Veli

Hann birinci katnda iki oda kiraland. Yaz heyeti bu odaya yerletirildi. Gazetenin

karlaca eski Vilyet Matbaas da Ankara Valiliinin alt katndayd. Bu gazete,

15

btn alanlar ve matbaa makinalaryla Hkimiyet-i Milliyeye devredilmiti. Ancak

bu matbaa alanlar yal mrettiplerden oluuyordu:

Matbaann bir mdr, kolla evrilen yal bask makinasnn bir makinisti, iki de mrettibi vard. Bu mrettipler gnde ancak iki stun yaz dizebiliyorlar, ikindi ezan okununca da grevlerinden ayrlarak evlerine gidiyorlard. Haftada iki defa ve imdilik drt sayfa olarak yaynlanmasna karar verilen Hkimiyet-i Milliye byle yetersiz bir matbaada kyordu. (apolyo 1960: 192)

Gazete, Mustafa Kemalin denetiminde kyor; yazlar onun bilgisi dahilinde ve gerekli

yerler bizzat Mustafa Kemal tarafndan dzeltilerek yaynlanyordu. Bylece Mustafa

Kemal, bu zor artlarda bir yandan cephe ile ilgilenirken dier yandan bir nevi editrlk

vazifesini de yapm oluyordu. Ayrca gazetenin Anadolunun muhtelif yerlerine

gnderilmesi iiyle de bizzat ilgileniyordu. Mustafa Kemal, Hkimiyet-i Milliyenin

yedi yz nshasn stanbulda anakkale Mstahdem Komutan Miralay evki Beye

kendisi gndermitir:

Ama, Ayan ve Mebslar Meclislerine mensup yelere bunlarn datlmas, bayilerle de satlp abone kaydnn yaplmasyd. Abone cretleri de Ziraat Bankasna yatacakt. (zkaya 1989: 60)

Gazete yazlarnn yaynlanmasnda ve datlmasnda Mustafa Kemalin yakn arkada

Hakk Behi de grev almt. Mustafa Kemal dncelerini genellikle ona not ettirmi,

ardndan gazetede yaynlancak olan dier yazlar tek tek incelemitir:

Hkimiyet-i Milliyenin ilk bayazsn Mustafa Kemal, Hakk Behie not ettirerek yazdrmt. (nder 1994: 448)

Mustafa Kemalin Hakk Behie not ettirerek yazdrd gazetenin ilk says iki yaprak

olarak km ve birinci sayfas gazetenin ilk bayazsna ayrlmt. Btn bir sayfay

dolduran bayazda gazetenin tutaca yol ve Mill Mcadelenin hedefleri u ifadelerle

sralanyordu:

Bugnden itibaren mevki-i intiara kan ve stunlarnda btn Anadolu ile onu alakadar eden muhitlerin ahval u hdisatn ihtiva edecek olan gazetemize bu ismi tesadfi olarak vermedik. Gazetemizin ismi, ayn zamanda takip edecei tarik-i mchedenin de nevidir. Diyebiliriz ki Hkimiyet-i Milliye, milletin mdfaa-y hkimiyeti olacaktr9

9 Heyet-i Tahririye, Hkimiyet-i Milliye (Bayaz), 10 Knn- Sni 1336 / Cumartesi, Numara 1, Sayfa 1, Stun 1-2-3-4

16

Bylece 10 Ocak 1920de yayn hayatna balayan gazetenin ilk bayazs Mustafa

Kemalin tashihi ile kaleme alnm oluyordu. Yaznn devamnda, lkenin iinde

bulunduu durum izh edildikten sonra gazete neriyatna duyulan gereksinim dile

getirilmitir. Mustafa Kemalin imzasz yaynlad bu bayazlar, Mill Mcadeleye

rehberlik etmitir. Ayrca, mill bilinci zinde tutan dier yazlar vastasyla da istikll

mcadelemiz halka gnbegn duyurulmutur.

Hkimiyet-i Milliyenin karlmaya baland dnemde Trk toplumu, yzyllardr

devam eden Batllama cereyanlar arasnda fikr bir sarsnt geirmekteydi. Bu

sarsnty ortadan kaldrmak ve halka mill dnce uurunu ve sorumluluunu

kazandrmak iin gazete ok nemliydi. Gazete vastasyla mill irade organize edilip

para para olan direni hareketlerinin birletirilmesi salanacakt:

Bat Medeniyeti hakknda dnceler bir sarsnt geirmekte, Bat Emperyalizmiyle kartrlmaktadr. Fakat Atatrk, inklplarn deimez iki prensip zerine oturtmasn bilmitir: milliyetilik ve medeniyetilik. Mustafa Kemal, Mill Mcadelede Trk bnyesi iinden fkran mill iradeyi evvel organize etmitir. nce para para olan direni hareketlerini birletirir ve merkez bir uura ve iradeye balar. (Ercilasun 1995: 35)

Mustafa Kemal, Mill Mcadeleyi merkez bir uura ve iradeye balama vastas olarak

Hkimiyet-i Milliyeyi semitir. Ayrca inklplarn fikr plndan, amel sahaya

aktarmak iin en iyi vastann da o gnk artlarda gazete olduunu dnmtr. Bu

nedenle Hkimiyet-i Milliyeye ayr bir nem verip bayazlarda srekli mill

bamszlktan sz etmitir. Ayrca gazetenin dier sayfalarnda Trk kltr zerine

aratrmalar yapan zzet Ulvnin ve Veled elebinin Trklk kavram zerine yapt

almalarnn yaynlanmasn salamtr. mzasz olarak yaymlanan ve Mustafa

Kemalin kaleminden kt belirtilen yazlar igal yllarnda aralksz olarak

okuyucularn karsna kmtr. Mill Mcadele boyunca yaynlanan dier bayazlarn

da Mustafa Kemale ait olduu sylenmektedir:

Hkimiyet-i Milliye gazetesinin bayazlarna imza konmam, baz makalelerin altna tek bir yldz atlmtr. Bu yazlarn Atatrkn kaleminden kt ya da Atatrk tarafndan dikte ettirildii sylenmektedir. (zkaya 1989: 69)

Mustafa Kemal, bu gazetenin Anadolunun Sesi olduuna inand iin ve gazetenin

belli bir grubun deil, btn Anadolunun simgesi olduunu gstermek iin yazlarn

altna ismini koymamtr, denilebilir.

17

Hkimiyet-i Milliye, kstl imknlaryla ve zor artlarda yaynn srdrmeye balar.

Ancak kt ve mrekkep sknts had safhaya ular. Bu srada gazetenin resm sahibi

Recep Zhtdr. Mustafa Kemal astemen olan Recep Zhty (Soyak) gazeteye

mdr olarak atamtr. Ancak gazetenin elemanlarnn hepsi yal mrettiplerden

ibarettir. E.B. apolyo, bunlarn en gencinin elli yanda olduunu yazyor:

Bir gnde en fazla drt kumpas dizebilen bu yal mrettipler gece almann gnah olduunu syleyip ikindiye kadar ancak almlardr. (apolyo 1960: 194)

Mustafa Kemal, gazetenin yaz ileri mdr ve imtiyaz sahibi Recep Zht imzasyla 5

Mart 1920de stanbulda Harbiye Nezareti Bayaveri olan Salih Beye bir telgraf

ekmi ve ok acele bir apograf makinas, yeteri kadar yedek muambas ve

mrekkebi istemitir:

Ayrca Eskiehir Mutasarrflndan istenen 442 okka gazete kdndan 272 okkas ancak 20 Nisanda Ankaraya ulamtr. stanbuldan gnderilecek ktlarn celbi konusunda Mustafa Kemal, Bursada 14. Kolordu Komutan Vekili Bekir Sami Beye de 15 Nisan 1920 tarihli bir telgraf gndermitir. (nder 1994: 453)

Bu telgraftan da anlalaca zere kat ve mrekkep sknts gazetenin yayn

hayatnn devamna engel olacak seviyeye ulamt. Birka kez Ankara arsnda

esnaftan paket kd aranm, bunlardan uygun bulunanlara gazete baslmtr. Bu zor

artlarda Hkimiyet-i Milliye bir hamle yaparak 47. saysndan sonra 18 Temmuz

1920den itibaren haftada gn kmaya balad. stanbulda yaynlanan Yeni Gn

gazetesinin sahibi Yunus Ndi ayn dnemde Ankaraya gelmi ve burada Vilyet

matbaasnda Yeni Gn gazetesini ayn adla karmaya balamt. Bunun iin

stanbuldan getirdii mrettiplerden ikisini Hkimiyet-i Milliyede almak zere

grevlendirdi. Yine bu srada Eskiehirde erkes Ethemin gndelik olarak kard

ve Bolevizm propagandas yapt iin Rusyadan yardm gren Yeni Dnya gazetesi

de yaynn srdrmekteydi. erkes Ethem yakalanp cezalandrldktan sonra bu

gazetenin tm makinalar da Hkimiyet-i Milliyeye devredildi:

Ayn yln aralk aynda Yeni Dnya gazetesi Ankaraya getirildi. erkes Ethem olayndan sonra onun ihanetini paylaan Yeni Dnyaya el konularak, dizgi kasalar ve makinalar Hkimiyet-i Milliye gazetesine devredildi. (Coar 1963: 128-129)

18

Mustafa Kemalin Hkimiyet-i Milliyeyi her gn kartmak dncesi Yeni Dnya

gazetesinin devrinden sonra mmkn hale gelmitir. 22 Ocak 1921de gazetenin 100.

says km, ondan sonra da yayna iki hafta ara verilmiti. Bu sre zarfnda

Hkimiyet-i Milliyenin her gn basld Tahan karsndaki ahr temizlenmiti:

Matbaa makinas, Tahan karsndaki Velihann ahrna yerletirilmiti. Bu ahr kova kova su dkerek temizlemeye almlar, harf kasalarn da bir keye dizmilerdi. Yeni makinann yannda Vilyet Matbaas ta devrinden kalma bir yarata benziyordu. Hele yeni makinann bir gaz motoru vard ki bunun yardm ile sahifeleri basabiliyor, elle evirmeye lzum kalmyordu. Ahrn biraz tesinden dar merdivenlerle klan iki oda. Yllar boyu kimbilir kimler yatm buralarda? Odalardan biri gazetenin yaz odas, dieri de Mdafaa-y Hukuk Cemiyetinin merkezi. Anadolunun bu tarih hannn ahr mrettiphane olduu sralardayd. Mustafa Kemal Paa yatp kalkt istasyondaki binada Hseyin Ragp (Baydur) karsna oturtmutu. Hkimiyet-i Milliyeyi her gn karacaz, bununla sen megul olacaksn, dedi. () ki haftalk aradan sonra 6 ubat 1921 sabah, Velihann ahrn grltye boan makineden Hkimiyet-i Milliyenin ilk gnlk nshas kyordu. O sabah gne daha yeni ykselmiti ki ehirde mevcut tek otomobil hann avlusuna kadar giriyordu. Mustafa Kemal gelmiti. Khne merdivenin her basama, izmelerinin altnda ayr ayr ses vermiti. Yaz ileri odasnda iskemlelerden birine ilimi, gnlk balayan gazetesinin bu ilk nshasn bir mddet sevinle seyretmiti. ylesine mesuttu ki! Tek yaprakl da olsa u gazete ile, ok kark bir manzara arz eden meclise de bir istikamet verebilecekti. (Coar 1963: 130)

Giderek makinalarn yenileyen ve bunun yannda yazar kadrosunu genileten

Hkimiyet-i Milliye, 6 ubat 1921 tarihinden itibaren gnlk olarak yaynlanmaya

balanmtr. Hkimiyet-i Milliye gazetesi yurt ii cephe haberleri iin znikte srekli

muhabirler bulundurmutur. Bunlar, haberleri srekli olarak telgraflarla Ankaraya

bildirmilerdir. Muhabirlerce gnderilen bu haberler gazetenin son sayfasnda

stihbrt ad altnda yaynlanmtr. Yurt dna ise yabanc dil bilen muhabirler

gnderilmi ve dzenli olarak yurt d yaynlar takip ettirilmitir. Bu dncelerle

yayn hayatna balayan Hkimiyet-i Milliye gazetesi, Mill Mcadele boyunca

Anadoludaki dier gazeteler iin srekli bir haber kayna olmutur. Bu yllarda

Anadolu basn, Hkimiyet-i Milliyeyi tek kaynak olarak tanyp takip etmitir.

stanbul basn ise ar bir sansr altnda olduundan Mill Mcadeleyi bir macera

olarak grmtr. Onlara gre mill bamszlk sadece gl bir lkenin himayesine

girmekle olabilirdi. Hkimiyet-i Milliye ise onlardan ok farkl dnerek yaynlaryla

bamszlk yolunda mcadeleye balamtr. nk bamszlk, mill hedeflere

ulamann ilk basamadr:

19

Mill lknn merhalesi bamszlk, Mill birlik ve fthat olmakla beraber bunlar birbirine tedhl etmitir. (...) Trkler Anadoludaki Kurtulu Savayla lklerinin ilk merhalesinde pek parlak bir baar gsterdikten sonra tabii ve tarih bir kaytla lklerinin ikinci basamanda bulunuyorlar. (Atsz 1956: 48-49)

Hkimiyet-i Milliye, halkn bamszlk dncesini ve Mill Mcadele bilincini

krkleyip Gazi Mustafa Kemal Paann yannda ve safnda yer alm, bununla birlikte

Mill Mcadele boyunca yaynna hi ara vermeyerek her gn yeni bir heyecanla mill

bamszlktan sz etmitir.

Hkimiyet-i Milliye yaynland srada gnlk 50006000 tirajl bir gazete olmu ve

1920de kurua, 1921den itibaren de be kurua satlmtr. Daha sonra 1923te

tekrar kurua inen gazetede bir daha fiyat deimemitir.

Hkimiyet-i Milliyede ilenen siyasal ve gnlk olaylar yllara gre deimitir. lk

yayma balad 1920de arlkl olarak Sevr Antlamas, Mill Mcadele, d

haberler, eitim, ve lkeler aras siyas ilikiler konular zerinde durulurken 1921de

Sakarya Zaferi ve Yunan zulmlerine arlk verilmi, ayrca Mill Mcadele, Eitim,

ktisat, Hrici ve Dahil Haberler genel olarak irdelenmitir. 1922de ise yine Mill

Mcadele merkezli yayna devam eden gazete, ktisat, Eitim ve D Haberlerle

yaynn srdrmtr. 1923te Mill Mcadele yazlar devam etmitir. Ayrca Sulh

Muahedesi ad altnda Lozan Antlamasndan bahsedilmi ve D Haberlere son

sayfada devam edilmitir.

Hkimiyet-i Milliye, Cumhuriyetten sonra 1934 ylna kadar ayn adla yaynn

srdrdkten sonra 4794. saydan itibaren Ulus adn almtr.

20

I. BLM: YAZILARIN DEERLENDRLMES

1.1. SOSYAL YAZILAR

1.1.1. Zafer Kutlamalar, Bayram ve nemli Gnler

Mill Mcadele devam ederken kazanlan zaferler halka moral vermi ve heyecanl zafer

kutlamalarn beraberinde getirmitir. Zafere ve sevince susam olan kitleler

Mehmetiin kazand her muharebeden sonra sokaklara kp meydanlarda toplanm

ve zaferi kutlamlardr. Halk, kendini askerle ayniletirerek askerin her zaferini kendi

zaferi saymtr. Trk milleti, ordu ile ylesine bir olmutur ki askerin en kk bir

ihtiyacn kendi ihtiyacndan ncelikli grmtr. Trk varlnn en son kalesi olan

Anadolu dman eline gemesin diye halk, ortaya mallarn ve canlarn koymutur.

Kazanlan muharebeler de ylesine cokulu kutlanmtr ki sokaklarda herkes kendini el

ele, kol kola bulmutur:

Dn Ankara bir zafer gn yaad. kinci nn Meydan Muharebesini kazanan ordumuzun ve bu orduya maddeten ve manen destek olan milletin yaad ne cokulu ne heyecanl bir gnd. Mektepliler, esnaf cemiyetleri, halk topland. Alay tekbirlerle Byk Millet Meclisi nne geldi. Herkesin gznde zaferin verdii nee ve saadet okunuyordu.10

Yaanan zaferler halkta moral ve heyecan oluturmutur. Zaferlerin ardndan gelen her

sevin yeni bir zaferin daha dorusu istikllimizin ve tam bamszlmzn bir teminat

olmutur. Halk, birok ilde zafer kutlamalar yaparak heyecanl nutuklar sylemi,

bylelikle Trk toplumu Gazi Mustafa Kemale her gn biraz daha balanmtr. Her

zafer kutlamasnn ardndan halk, dman kovacana dair ahd etmitir. Gazetede bu

tr haberlere ska rastlamaktayz:

Hayat- istikllimizi mahve alan ve sevgili Anadolumuzu p-y kahr altnda ezmek isteyen hunhar dmann Anavatanmzdan karlmas iin btn halk yek vcut olmutur, btn Anadolu ayaktadr. Ve istikll-i mill temin edilene kadar da oturmayacaktr.11

10 mzasz, Ankara Dn Heyecanl Bir Zafer Gn Yaad, Hkimiyet-i Milliye, 3 Nisan 1337 / Pazar, Numara 149, Sayfa 1, Stun 2-3-4 11 mzasz, Btn Anadolu Ayakta, Hkimiyet-i Milliye, 26 Austos 1337 / Cuma, Numara 273, Sayfa 2, Stun 1-2

21

Anadolu insannn bu zafer heyecan ve istei neticesiz kalmam ve ardndan yeni

zaferleri de beraberinde getirmitir. Zaferlerin devam ancak orduya yeni katlmlarla

mmkn olmutur. Trk ordusu yllardr yaplan savalardan dolay bitkin bir hle

dmtr. Ancak her geen gn orduya yeni katlmlar olmu ve zellikle camilerde

vatan mdafaas hakknda etkili vaazlar verilmitir. Ankarada silah altna alnacaklar

iin byk enlikler yaplm ve bu kutlamalar davul, zurna eliinde adeta bir bayram

edasyla yaplmtr. Ayrca yeni kazanlan Sakarya Zaferi de bu enliklere ayr bir nee

katmtr:

Ankara yeni silah altna arlan hemehrilerinin erefine dn pek ulvi ve muhterem bir gn hazrlad. Trkn bu kadar can dman olan Yunanllar nne katacak olan bu gazilerimiz namazgahta Rablerine snarak dua ettiler. Ordumuzun muvaffakiyeti sabahtan beri Ankara semalarn inleten davul ve kudm seslerine ayr bir kudret ilave ediyor gibiydi. Btn ehir davullarn ve asker mzkalarn arkasna taklmt. arnn her tarafnda byk kk bayraklar sallanarak kalplerde mid ve srur husule getiriyordu. Hac Bayram Veli hazretlerinin cami-i erif ve trbesine gidilerek belediyece iki kurban kesildi. Sancak- erifler kaldrlarak binlerce halktan mrekkep bir halkn omuzlarnda en din vecdler iinde namazgha doru gtrld. Namazghta eriye Vekili Fehm Efendi Hazretleriyle Afgan Sefiri, Vali ve birok zevat bulunuyordu. Namazghta cihadn kudsiyetinden, ve fezilinden bahsedilen bir vaaz verildi.12

Zaferler art arda gelmeye balaynca yurdun drt bir yanndan gelen telgraflarn says

da gittike artmtr. Telgraflarda vatan mdafaas iin her trl destee hazr olunduu

sylenerek fedakrln her trlsne amade olduklarn kamuoyuna gazete vastasyla

ilan etmilerdir. Bu ilanlar dosta gven, dmana ise korku vermeyi amalamtr:

Hrriyet ve istikllimize nil olma arzumuzun istihsli iin ve vatanmzn istikllini gzleri grmeyen ve kulaklar iitmeyen basiretsiz insanlara gstermek iin her trl fedakrla hazr olduumuzu ve ordunun her trl emrine mde olduumuzu efkr- ummiyeye ilna karar verdik.13

Hassadan ekilen bu telgraftan onlarcas her gn gazetede neredilerek halkn ne

derecede fedakr ve istikll-i mill iin azimli olduklar iln edilmitir. Anadolu

basnna nderlik yapan Hkimiyet-i Milliye bylelikle efkr- umumiye diye tavsif

edilen kamuoyunu bilinlendirerek zafer kutlamalarn yaymlarken bile Anadolunun

mill birlik ve beraberliine bir nevi tercman olmutur. Sakarya Zaferi bilindii gibi

Yunan ordusunun geriye doru ekiliinin ve byk zaferin en ciddi safhasdr. Eer

12 mzasz, Ankarann Dnk Mstesna Manzaras, Hkimiyet-i Milliye, 10 Eyll 1337 / Cumartesi, Numara 288, Sayfa 1, Stun 1-2 13 mzasz, Anadoluda Mzhirt, Hkimiyet-i Milliye, 13 Eyll 1337 / Sal, Numara 291, Sayfa 2, Stun 3-4

22

dman, Sakaryada bizi yenseydi Ankaradaki Mill Meclis bile tanp baka bir ile

tanacak ve ardndan zlmeler balayacakt. Bylesine kritik bir srete Sakaryadan

zaferle kmamz Trk halknda tarifi imknsz bir sevin oluturmutur. Halk, sabahn

ilk klarndan gece yarlarna kadar elenmi ve fener alaylar dzenlenmitir. Herkes,

yeni zaferlerin birbirini takip edeceine gnlden inand iin zafer kutlamalar sabaha

kadar devam etmitir:

Btn Ankara akama kadar sevin haberleriyle alkaland. leden sonra ise mzka, davul ve kudm sesleri btn halkn sevin avazeleri Ankara ufuklarnda akisler yapyordu. Sabahn ilk saatinden akama kadar bu sesler devam etti. Gece fener alaylar bu manzaray itmam eyledi.14

Sakarya Zaferi sadece Ankarada deil Anadolunun deiik ehirlerinde de cokuyla

kutlanmtr. Ordumuzun kesin zaferinden haberdar olan halk, evlerinde duramam ya

meydanlara koup davullarla elenmi ya da camileri doldurup dualar etmitir.

Zonguldaktan Glpazarndan, Karakseden ve Adapazarndan ayn gn ekilen

telgraflar halkn ortak duygularn yanstmas bakmndan o gnn koullarnda nem

arz etmektedir:

Zonguldak: 13 Eyll (Muhabir-i mahsusamzn telgrafdr) Byk ordumuzun byk zaferine muttali olan Zonguldak halk bugn bir umman gibi taarak Allaha hamd ederken btn lem-i slmn kanayan kalplerine ifa-bah olan zafer mjdelerini temin eden byk Trk ordusuna, Byk Millet Meclisine minnet ve kran hislerinin ilnn kymetdr Bakumandanmzdan niyaz ve istirham ediyoruz.15

Mustafa Kemale olan ballk ve sevgi gn getike Anadoluya dalga dalga

yaylmtr. Gerek bat illerimizden ve gerekse Gneydou Anadolu Blgesi illerinden

gnderilen mektuplar ve telgraflar Zafer cokusuna ayr bir renk katmtr. Resm

dairelerde zafere duyulan zlem ve sevin Hkimiyet-i Milliyede ifadesini bulmutur:

Mardin: Kahraman ordumuzun azm cehd ile ortaya koymu olduu mcahede-i milliyede muvaffak olarak hain dmanlarmz mtehassl bir derecede makhur etmesi Mardin muhitini pek li bir aaa ile srura sevk etti. Messest- resmiye ve mehfil-i umumiye ordumuzun bir kat daha muvaffakiyetini Cenb- Hakdan niyaz eylemitir.16

14 mzasz, Ankarada Zafer enlikleri, Hkimiyet-i Milliye, 14 Eyll 1337 / aramba, Numara 292, Sayfa 2, Stun 1-2 15 mzasz, Anadoluda Sakarya Zaferi, Hkimiyet-i Milliye, 15 Eyll 1337 / Perembe, Numara 293, Sayfa 1, Stun 5-6 16 mzasz, Anadoluda Emsalsiz Zafer enlikleri, Hkimiyet-i Milliye, 22 Eyll 1337 / Perembe, Numara 300, Sayfa 2, Stun 1-2

23

Hkimiyet-i Milliyede sadece zafer enliklerine deil bayram kutlamalar ve bayram

merasimlerine de geni yer ayrlmtr. yi ve kt gnlerde her zaman halkn yannda

olan Hkimiyet-i Milliye gazetesi toplumun duygularna bir nevi tercman olmutur.

zellikle Mustafa Kemalin de bu merasimlere veya kutlamalara katlmas canl bir

tablo suretinde gzler nne serilmitir. Onun dier kumandanlarla ve halkla i ie

bayram namazna gitmesi ve tebrikleri kabul gazetede ayrntsyla verilmitir:

Hazirann 18ine tesadf eden Ramazan Bayramnn birinci gn mutad muyede-i resm Ankarada mersim-i mahsusa ile icr edilmitir. Sabahleyin erkenden Mustafa Kemal Paa Hazretleri maiyetlerinde Erkn- Harbiye-i Umumiye Reisi Miralay smet Bey bulunduu hlde Hac Bayram- Veli Cmi-i erifine mevsalat ederek doruca mahall-i mahsusada ahz- mevki eylemilerdir. Cmide pek byk bir izdiham vard. Ahali, Mebsan ve Kuv-yi Milliyenin kiymettr kumandanlarndan Edhem Bey ve mfrezesi efrd, res ve memrn-i hkmet, hibir mersim ve terifta tabi olmakszn diz dize, omuz omuza saflar tekil eylemilerdir. (...) Mustafa Kemal Paa Hazretleri bayram namazn mtekip cmiden karak avluda bulunan Hc Bayram- Veli trbesini ziyret ve baz zevtn tebriktn kabulden sonra cmi kapusunda bulunan bir mfreze piyde ve polis efrd tarafndan selamlanarak maiyetleri ile beraber otomobile rakib olmulardr. Bu srada asker bando defa selam havas alm ve ahli Mill Kuvvetler, asker, esir Halifeleri iin Pdiahm ok yaa! nidasyla dua etmilerdir.17

Gazetede bu tablo ok canl bir ekilde tasvir edilmi ve okuyuculara duyurulmutur. Bu

yaznn yaymland 1336 (1920) senesinde henz Mill Mcadele devam etmekteydi.

Yani henz Cumhuriyet ilan edilmemiti. Halk, hl yukardaki yazda olduu gibi

Padiahm ok yaa! diye nida ediyordu. te Mustafa Kemal, Mill Mcadele sona

erince de cahillikle mcadele edecektir. Bylesi bir ortamda kazanlan Cumhuriyet Trk

tarihi sayfalarn altn harflerle dolduran byk bir baar olmutur.

Sosyal olaylardan biri olan ziyafet ve mevlt gibi hadiselere Hkimiyet-i Milliyede yer

ayrlarak sava yllarnda bile Trk halknn toplumsal olaylara duyarl olduu

gsterilmek istenmitir:

Lozandaki itima mnasebetiyle orada bulunan Trk Yurdu tarafndan istikll-i milliyeyi mdafaa iin ehit den hedmzn ruhuna ithaf edilmek zere mevlt okutulmutur. Fakat bu ecnebi memleketinde mevlt-hn bulmak olduka g olmutu. Burada konferansa katlan zevt mevlt sebebiyle mesailerine iki saat ara vermek zorunda kalmlardr. Mevltten sonra konferansa dhil olmulardr.18

17 mzasz, Bayram Mersimi, Hkimiyet-i Milliye, 24 Haziran 1336 / Perembe, Numara 40, Sayfa 4, Stun 2 18 etin, Lozanda Mevld, Hkimiyet-i Milliye, 20 Austos 1337 / Cumartesi, Numara 267, Sayfa 2, Stun 1

24

Konferansa giden Trk heyeti konferans devam ederken ve birtakm karalar alnrken

mevlde katlmlar ve konferansa iki saat ara verip tekrar itirak etmilerdir.

Mill Mcadele yllar olduka meakkatli gemitir. Bu skntl gnlerde bir yandan

halktan asker toplanm bir yandan da yeni zbitler yetitirilmitir. Mustafa Kemal,

Harp Okullarndan zbit olarak mezun olanlara mutad olarak merasimle ziyafet

vermitir. Bylelikle zbitler hem taltif edilmiler hem de Bakumandanmza olan

sevgileri, muhabbetleri biraz daha artmtr. Muharebe yllarnda ve daha sonralar

samimiyet ve kran hisleriyle dolu ortamlarda bu ziyafetler verilmitir:

Geenlerde tahsillerini ikml ederek ahdetlerini aldklarn yazdmz zabit vekilleri iin bir kran ve samimiyet ifadesi olarak Byk Millet Meclisi Reisi Gazi Mustafa Kemal Hazretleri tarafndan dn bir ziyafet verilmi ve ziyafette birok zevat da hazr bulunmulardr.19

Mustafa Kemal, Mill Mcadeleyi asker dehasyla srdrrken bir taraftan da sosyal

hdiselerden uzak durmayp sadece katlmc deil, aktiviteleri organize eden

konumunda bulunmutur. Bylelikle Mill Mcadele zaferle devam ederken onun asker

dehasnn yannda ynetim ve idare sahasnda ayr bir deha olduunu grmekteyiz.

19 mzasz, Bir Ziyafet, Hkimiyet-i Milliye, 11 Tern-i Sni 1336 / Perembe, Numara 74, Sayfa 2, Stun 1

25

1.1.2. Hill-i Ahmer ve Sosyal Yardmlar

Mill Mcadele yllarnda art arda devam eden savalar, dman istillar ve sefalet

yznden zellikle muharebelere sahne olan yerlerin durumu olduka znt vericidir.

Sakarya civarnda bulunan Mihalick ve kylerinde Yunan istils sona erince Hill-i

Ahmer hemen yardmlarna balamtr. Bu yardmlar halka ve askere moral vermi ve

sosyal alanda cidd bir grev stlenmitir. zellikle dman askerlerinin yakp harabeye

evirdikleri yerlerde yaayan insanlara yardmlar Hill-i Ahmer vastasyla

ulatrlmtr. Yunanllar, geri ekilirken bile ekildikleri yerleri atee verip tarlalar

talan etmilerdir:

Ahlk ve vicdan her trl alka-i ahlkiyeyi unutacak kadar alalan dman ordusu urad kasaba ve kyleri bir harabeye evirmitir.20

Harabeye dnen bu yerlere yaplan yardmlar halkn tevecchn ekmitir. Bylelikle

hem halkn yaralar sarlm hem de Mill Mcdeleye ve Ankara ynetimine olan

ballklar ve muhabbetleri artmtr. Hill-i Ahmer yardmlar datrken bu blgelere

arlk vermi ve yklan yerler tekrar ina edilmitir:

Yanan kylerin, yurtlarn daha muntazam ve daha elverili bir tarzda tekrar inas iin byk bir mukavemet lazmdr ve bu mevcuttur. Halk, hayattan ylgn ve mitsiz deildir. Btn zyit pek az zamanda telfi edecek kadar maneviyt yksektir.21

Hakikaten de pek az zamanda yaralar sarlm ve Mill Mcadelede zaferler elde

edilmitir. Yunan ordusunun geri ekiliini mteakip gnlerde Hkimiyet-i Milliye

muhabirleri blgeye gitmi ve cephe gerisindeki intibalarn gazetede u ifadelerle

yaymlamlardr:

Malup Yunan ordusu Sakaryada yedii mthi darbenin acsn Mihalck ve civarndaki Trk kylerinden ve Trk kyllerinden ald. Ve zamann en feci eserlerini Mihalck tekil eden 40 para kyde gsterdi. Mihalcktaki 40 kyn hepsi kmilen yaklmtr. Ve ta ta stnde kalmayacak surette tahrip edilmitir. Yanmayan ve yaklmayan kylerde ise ne hayvan ve ne de eya braklmtr. Yunan zulmnden kurtarlan zavall kyllerimiz pek feci bir felaket ierisinde bulunmaktadrlar. Haymana kylerinde ise biare halk harap evlerinin duvarlar dibinde gecelemektedirler.22

20 A.A., Felketzede Kyllerimize Yz Bin Lira, Hkimiyet-i Milliye, 8 Eyll 1338 / Cuma, Numara 602 Sayfa 1, Stun 2-3 21 mzasz, Mihalk Felketzedelerine Yardm, Hkimiyet-i Milliye, 22 ubat 1338 / aramba, Numara 438 Sayfa 2, Stun 1-2 22 mzasz, Hill-i Ahmerin Pek Byk Muvenetleri, Hkimiyet-i Milliye, 29 Eyll 1337 / Perembe, Numara 307, Sayfa 2, Stun 1-2

26

Bu vaziyette bulunan halkmza Hill-i Ahmer yardm elini uzatan tek kurulu olmutur.

Bu cemiyet sadece cephe gerisindeki halka deil ayn zamanda cephede de

askerlerimize ynelik nemli yardmlarda bulunmutur. Savata askerin fanilasndan

orabna kadar bilcmle ihtiyalarn bu cemiyet tedarik etmitir:

Hill-i Ahmer Ankara murahhasl imdiye kadar vaki muavenetlerine de ilveten cephede dmandan baka bir de edid-i heviye ile arpmakta olan zbit ve askerlerimize pek makbule geecek bir hediye olmak zere 10.000 kaln yn fanila hediye etmitir. Dn bu fanilar teslimi esnasnda grdk. Kaln ve halis ynden maml ve harpden evvelki mamltdan olan bu fanilalar askerlerimizi en iddetli souklardan muhafaza edecek derecede salam ve mkemmeldir.23

Bu yardmlar askere manev destek vererek Mill Mcadeleyi srekli zinde tutmaya

yardmc olmutur. Hkimiyet-i Milliyede Hill-i Ahmer ile ilgili daim haberlere

tesadf ediyoruz. zellikle bu cemiyeti tantmak ve halktan gelen yardmlar arttrmak

gayesiyle Hill-i Ahmerin yapt yardmlar tek tek kamuoyu nnde Hkimiyet-i

Milliye vastasyla duyurulmutur:

bandan beri faaliyet ve yardm ile yz binlerce felaketzedeyi lmden kurtarmaya ve her trl ihtiyalarn temine muvaffak olmu olan Hill-i Ahmerimiz en mekr hizmetini bu sefer Anadoluda gsterdi ve mahrumiyetin ve sefaletin en ac ekillerini grm olan Anadolulu rkdalarmz daimi minnet ve kran iinde brakt.24

denilerek bu cemiyetin toplumsal yaralar sarmada gsterdii cehd gayret takdirle

karlanmtr. Ancak bu faaliyetlerin devam ettirilebilmesi iin madd kaynak

gerekmekteydi. Hill-i Ahmerin en nemli geliri halktan gelen yardmlar olmutur.

Yaplan balarn devam etmesi o yllarda hayati nem tamaktayd. Gerek halk ve

gerekse devlet ricalinin yapt bireysel veya toplu balar Hkimiyet-i Milliyede

yaymlanarak halk buna tevik edilmitir. Bazen yurt dndan zellikle Suriye ve

Msrdan Mill Mcadele iin yardmlar gelmitir:

Msrl dindalarmzn Sakarya havalisinde harap olan kylerimizin muhta halkna bir muavenet olmak zere 37.250 lira gnderdiini ve bunun iin Hill-i Ahmer Ankara Murahhasl tarafndan biri Mihalcka dieri Haymana, ncs de Kavuncu kprsnden cephe hatlarmza kadar olan havalide tevzimatda bulunmak zere heyet gnderildiini yazm idik. () Yunan ordusu Sakarya havalisinden ekilir ekilmez en mhim i, a kalan ahalinin

23 mzasz, Hill-i Ahmerimizin Kahramanlarmza Hediyesi, Hkimiyet-i Milliye, 19 Terin-i Evvel 1337 / aramba, Numara 327, Sayfa 2, Stun 1-2 24 mzasz, Hill-i Ahmerin Pek Mhim Muvenetleri, Hkimiyet-i Milliye, 29 Eyll 1337 / Perembe, Numara 307, Sayfa 2, Stun 1-2

27

iaesini temin oldu. Ve bunun iin Ankara murahhaslar olarak 20 bin kilo buday, 5 bin kilo tuz, miktar- kfi amar ve malzemeyi gnderdik.25

Yaznn devamnda yaplan yardmlarn nerelere harcand da listelenerek halkn

gveni kazanlmaya allmtr. Yardmlar listeleme hadisesine Hkimiyet-i

Milliyenin dier nshalarnda da rastlamaktayz:

Hill-i Ahmer, Sivrihisar ve havalisine muavenetde bulunmak zere bir heyet gnderdi. Eczac Salih, Dr. Kmuran, Hill-i Ahmer memurlarndan Necati Beylerden mteekkil bir heyet evvelki gn Sivrihisara mteveccihen hareket eylemilerdir. Bu heyet Sivrihisar ve havalisinde dman tarafndan ihrak edilen kyler ahalisine tevzi edilmek zere beraberinde 30.000 kilo buday, 5.000 kilo tuz, 400 para amar, bin metre Amerikan fanila ve kuma, iki yz byk makara tire - nk bunlarn ine ve tirelerini bile toplamlardr!- mikdar- kfi para gndermitir. Mihalck havalisine yeni bir muavenet olmak zere bu sabah trenle be bin kilo tuz daha gnderilmitir.26

Yaplan yardmlar liste halinde kamuoyuna tm ayrntlaryla duyurulmutur. Gazete,

hem bu yardmlar tek tek sralam hem de Anadoludan gelen yardmlara yer

vermitir. Anadolunun farkl blgelerinden Hkimiyet-i Milliye vastasyla kamuoyuna

duyurulan dayanma ve destek szleri gazetede yaymlanmaya devam etmitir:

Anadolu mchede-i milliyenin bir an evvel tahakkuku iin maln da cann da vermeye azmetmi ve ahd imnn srn gstermeye balamtr. Lice kasabasndan ekilen telgraf sreti: milletimizi esir etmek iin hcum eden melun dmana l-yezel bir imnla mukavemet eden kahraman ordumuzun bilumum mer ve zbitnnn ihtiyct iin her trl fedakrla hazr olduumuzu iln eyleriz.27

Bu szler, toplumsal dayanmay o sava yllarnn sosyal psikolojisini gstermesi

asndan nemlidir. Hill-i Ahmere yaplan yardmlar zaman zaman blgesel nitelikli

olmutur. Bazen tek bir ilde yardm toplanyor ve bu yardmlar cemiyete

gnderiliyordu. Antakyallar 16.781 lira yardm gnderdiler cmlesiyle balayan bir

yazy burada anmak yerinde olacaktr:

Antakya Mfts Hac Skp Efendi riyasetinde teekkl ederek faaliyete balayan Hill-i Ahmer heyeti ilk olarak topladklar 16.781 liray Antakya Selmet Belde Cemiyeti Reisi Slih Azmi ve Doktor Nuri Abdi Beyler vastasyla Adanaya gndermilerdir. Bu para Adanadan Osmanl Bankas vastasyla Ankarada Hill-i Ahmer Murahhaslna irsl edilmitir.28

25 mzasz, Sakarya Felketzedelerine Yardm, Hkimiyet-i Milliye, 20 ubat 1338 / Pazartesi, Numara 436, Sayfa 2, Stun 4-5 26 mzasz, Hill-i Ahmer, Hkimiyet-i Milliye, 28 Terin-i Evvel 1337 / Cuma, Numara 336, Sayfa 2, Stun 2 27 mzasz, Her Yerden Fedkarlk Sesleri, Hkimiyet-i Milliye, 9 Eyll 1337 / Cuma, Numara 287, Sayfa 2, Stun 3-4 28 mzasz, Antakyann Yardm, Hkimiyet-i Milliye, 22 Mart 1338 / aramba, Numara 462, Sayfa 1, Stun 6

28

Yaplan bu tr yardmlar Ankarada Hill-i Ahmer vastasyla ihtiyac olan blgelere

aktarlyordu. Dman ordularnn malup edilip Sakarya zaferinin kazanld gnleri

souk gnler takip etmiti. Yunan ordusunun birka ay nce ekildii bir zaman

diliminde hl yaralar tam anlamyla sarlmamt. Hill-i Ahmer, yine savan harabeye

evirdii Eskiehir ve Seyitgazide k yardmlar adn verdii datmlarna devam

etmitir:

Eskiehir ve Seyitgazide dman tarafndan tahrip edilen kylerin ahlisine Ankara Hill-i Ahmer Murahhasl dnk trenle be yz kiilik amar, yn fanila, bin ift orap, bin ift ocuk ve kadn elbiseleri gndermitir. Ayn trenle Eskiehir civar halkna da be yz yn fanila, yz seksen yorgan, bin ift orap ve elli tane sac kaplar sevk olunmutur. Bu hafta zarfnda ise stanbuldan Hill-i Ahmer tarafndan iki yz adr, iki bin kat amar, 300 takm kazma krek ve sir inaat malzemesi gnderilmitir.29

Bu satrlarda grld zere stanbulda vatansever insanlar tarafndan Hill-i

Ahmere yardmlar toplanmtr. Bu yardmlar Anadoluya gizlice gnderilmitir:

stanbuldan aldmz haberlere gre Hill-i Ahmer, Anadoluya yardm iin stanbuldan bu gne kadar yz elli bin lira toplam bulunuyor. Anadoluda istikll-i mill iin mcahede eden mill kuvvetlerimize ve harpten yoksul den kylerimize bu ineler yaplmaktadr. () Bugn stanbul son haddine varncaya kadar btn mlik olduu maddi ve manevi tazyiklerle, zaruretlerle zayflam gsne Anadolu gazetelerini efkatle bastryor.30

Hkimiyet-i Milliye gazetesi Anadoluda atelenen Mill Ruhu daima canl tutmu ve

Mill Mcadelenin adeta bel kemiini oluturmutur. Bu yardmlar sayesinde Mill

Mcadele devam ettirilmi ve bilindii gibi byk zaferlere ulalmtr. Bylesine

skntl gnlerde Hill-i Ahmer Cemiyeti durmadan alm ve sava derin yaralarn

sarmtr. Hkimiyet-i Milliye muhabirleri de cephede bulunup askerin ve halkn moral

gcn zinde tutmak iin bir yandan zafer haberleri yaymlarken dier yandan da sanki

Hill-i Ahmer murahhas gibi bu cemiyeti takip edip halka ve askere yaplan yardmlar

yerinde grp gn gnne kamuoyuna bildirmilerdir. Bylelikle bir yandan halkn

yardmlar Hill-i Ahmere akm bir yandan da cephede Milli Mcadele devam

ettirilmitir. Hkimiyet-i Milliye gazetesi de bu yardmlar zincirinin bir halkas gibi bir

sorumluluk stlenmitir.

29 mzasz, K Yardmlar, Hkimiyet-i Milliye, 27 Terin-i Sni 1338 / Pazartesi, Numara 671, Sayfa 2, Stun 3 30 R.,G, Hill-i Ahmer, Hkimiyet-i Milliye (Bayaz), 29 Nisan 1337 / Cuma, Numara 172, Sayfa 1, Stun 1-2-3

29

1.1.3. ocuklar Himaye

Hkimiyet-i Milliyede sosyal ierikli yazlar daha ok Mill Mcadelenin sosyal

yapdaki konumu ile ilgili yazlardr. Mill Mcadele devam ettii srada Trk

toplumunda yllardr devam eden savalarn vermi olduu ylgnlk ve psikolojik

ykm, Mill Mcadelenin devam asndan olumsuz bir faktrdr. Gazetede zellikle

mill ruhu ortaya karmay hedefleyen yazlarda beklenen zaferlerin ancak mill

hkimiyetin tecellisi ile vcda gelebilecei ve Trk milletinin lm kalm

mcadelesinde baarya ulamasnn ancak mill birlik, beraberlik ve sosyal dayanma

ile mmkn olabilecei sk sk tekrarlanmtr. te Himye-i Etflin yardmlar sosyal

dayanmay gstermesi bakmndan nem arz etmektedir.

Hkimiyet-i Milliyede ocuklar himaye ile ilgili yazlara zel bir nem verilmitir.

Bilhassa muharebe meydanlarnda ehit denlerin kimsesiz kalan evlatlarna yardm

elini uzatan Himaye-i Etflin yapt yardmlara gazetede rastlamaktayz:

Harb meydanlarnda can veren istikll ehidlerinin emanet brakt mukaddes yetimlere bakmak maksadyla ortaya atlan teebbsten bahsetmek istiyoruz.31

eklinde balayan yaznn Sakarya Muharebelerinin devam ettii bir zaman diliminde

Bayaz olarak neredilmesi ve muharebe haberlerinin nnde yer almas o dnem

Trkiyesinde ocuklara verilen kymeti gstermesi ynyle nemlidir. Gazetenin dier

nshalarnda ocuklar himaye eden Himye-i Etflin madd kaynaklar hakknda

bilgiler verilmitir. Himaye-i Etfl ancak yaplan madd yardmlarla ayakta

durabilmitir. Mustafa Kemalin de bu kurulua bizzat yardmda bulunduu gazetede

ifade edilmitir:

Gazi Paa kumandanmz Fatma Hanmn iftliini Himye-i Etfle devretmilerdir. Buras ehit yavrularmz iin bir mektep olacaktr.32

diye devam eden yazda grld gibi Mustafa Kemal, bu kurulua yardm

yaplmasnda nc olmutur. Yaplan balar bilhassa savata anne-babasn kaybetmi

ve sokakta kalan ocuklar iin sarf edilmitir. Sadece barnma ve snma mekan

31 mzasz, ocuklar Himye, Hkimiyet-i Milliye (Bayaz), 7 Temmuz 1337 / Perembe, Numara 229, Sayfa 1, Stun 1-2 32 mzasz, Himaye-i Etfal Nasl hya Ediliyor?, Hkimiyet-i Milliye, 15 Terin-i Evvel 1338 / Pazar, Numara 634, Sayfa 2, Stun 3-4