Halavar GS EIA-EMP

Ջրային Տնտեսության Ծրագրերի Իրականացման Գրասենյակ

ՈՌՈԳՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ԱՐԴԻԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

Գեղարդալճի Ինքնահոս Ոռոգման Համակարգ

Բնապահպանական և Սոցիալական Ազդեցության Գնահատում

Հոկտեմբեր 2015

Բովանդակություն

Error! Bookmark not defined.Բացատրագիր

Error! Bookmark not defined.1Ընդհանուր տեղեկություններ

132Քաղաքականություն, իրավական և վարչական կառուցվածք

Error! Bookmark not defined.3.1Ազգային իրավական և կարգավորող կառուցվածք

Error! Bookmark not defined.3.2Ազգային իրավական և կարգավորող կառուցվածք

Error! Bookmark not defined.3.3Հիմնական կառուցվածք

Error! Bookmark not defined.3Շրջակա միջավայրի վրա և սոցիալական ազդեցության գնահատման մեթոդաբանությունը

304.1. Ընդհանուր մեթոդաբանություն

324.2. Կարմիր գետի հիդրոլոգիական հոսքի հաշվարկը

404.3 Մթնոլորտային օդի աղտոտվածության հաշվարկը

424.4 Շինարարության ընթացքում խմելու և կոմունալ ջրի պահանջարկի հաշվարկը

434.5 Աղմուկի մակարդակի հաշվարկը

Error! Bookmark not defined.4Ծրագրի նկարագրությունը եւ հիմնավորումը

445.1Նախագծի նպատակը

455.2Առաջարկվող նախագծի նկարագրությունը

545.3Ելակետային տեղեկատվություն

545.3.1Բնական միջավայր

665.3.2Սոցիալ-տնտեսական պայմաններ

775.3.3Հիդրոլոգիա

Error! Bookmark not defined.5Այլընտրանքային նախագծեր

856.1Այլընտրանք “Ոչ մի գործողություն”

856.2Առաջարկված այլընտրանքներ

876Դրական և բացասական ազդեցություններ և մեղմացում

887.1 Նախագծային փուլ

897.2 Շինարարական փուլ

7.2.1 Բնապահպանական և սոցիալական ազդեցությունները շինարարության

փուլում 89

987.2.2 Մեղմացնող և արդիականացման միջոցառումներ շինարարության փուլում

1147.3 Շահագործման փուլ

1147.3.1 Բնապահպանական և սոցիալական ազդեցությունները շահագործման փուլում

1207.3.2 Մեղմացնող և արդիականացման միջոցառումներ շահագործման փուլում

1217.4 Շահագործումից հանելու փուլը

1247Հիմնական պատասխանատու մարմիններ

1248.1Գործակալություններ

1268.2Հաշվետու պատասխանատու մարմիններ և ժամանակացույց

1278.3Բյուջե

1278Դժգոհություններ և բողոքների լուծում

Error! Bookmark not defined.9Հանրային խորհրդակցություն

Error! Bookmark not defined.Հավելվածներ

Հավելված Ա: Բնապահպանական և սոցիալական կառավարման պլան131

Հավելված Բ: Մոնիտորինգի պլան145

Հավելված Գ: Պատահարի մասին հաշվետվության ձևը153

Հավելված Դ: Դաշտային ամսական բնապահպանական կառավարման հարցաթերթիկ154

Հավելված Ե: Տեղեկանքների ցանկ158

Հավելված Զ: Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի ջրօգտագործման թույլտվություն160

Հավելված Է: Հանրային լսումների հայտարարություններ163

Հավելված Ը: Նոյեմբերի 19, 2014 Հանրային լսումներ Գողթում168

Հավելված Թ: Հանրային լսումներ Երևանում171

Հավելված Ժ: Հանրային լսումներ Հացավանում 172

Հավելված ԺԱ: Համայնքային հողերի օգտագործման համաձայնություններ176

вä²ìàôØܺð

ՀԴ Հայկական Դրամ

ՓԲԸ Փակ Բաժնետիրական Ընկերություն

ՇՄԱԳՇրջակա Միջավայրի վրա Ազդեցության Գնահատում

ՇՄԱԳՓ Շրջակա Միջավայրի վրա Ազդեցության Գնահատում և Փորձաքննություն

ԲԿՊ Բնապահպանական կառավարման պլան

ՇՄՍԱԳ Շրջակա միջավայրի վրա և սոցիալական ազդեցության գնահատում

ԲՍԿՊ Բնապահպանական և սոցիալական կառավարման պլան

ՀՆԱՀամախառն Ներքին Արդյունք

ԲԼՀ Բողոքների Լուծման Հանձնաժողով

ԲԼՄ Բողոքների Լուծման Մեխանիզմ

ՀԷԿՀիդրոէլեկտրակայան

ՈՀՎՀԾ Ոռոգման համակարգերի վերականգնման հրատապ ծրագիր

ՈՀԱԾ Ոռոգման համակարգերի արդիականացման ծրագիր

ԲՊՆ Բնապահպանության նախարարություն

ԱԺ Ազգային Ժողով

ՈԿԿ Ոչ կառավարական կազմակերպություն

ԳՔ Գործառնական քաղաքականություն

ԾԻԳ Ծրագրերի Իրականացման Գրասենյակ

ՀՀՀայաստանի Հանրապետություն

ՎԳՊ Վերաբնակեցման Գործողությունների պլան

ՎՔՇՎերաբնակեցման քաղաքականության շրջանակ

ՋՏՊԿ Ջրային տնտեսության պետական կոմիտե

ՊՀ Պետական Հաստատություն

ՊՈԱԿ Պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն

ԲՀՊՏ Բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ

ՏԱ Տեխնիկական առաջադրանք

ՄԱԿ ԵՏՀ Միավորված ազգերի կազմակերպության Եվրոպայի տնտեսական հանձնաժողով

ԱՄՆ դոլար ԱՄՆ դոլար

ԱՎԾ Ազգային վիճակագրական ծառայության

ՀԲՀամաշխարհային բանկ

ԱՀԿ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն

ՋՕԸՋրօգտագործողների ընկերություն

Բացատրագիր

Ներածություն

Անկախությունից հետո, Հայաստանի Հանրապետության (ՀՀ) տնտեսական կառուցվածքը էապես փոխվել է: Նախկինում արդյունաբերական հանրապետությունը դարձել է ագրարային երկիր: Սակայն, ագրարային տնտեսությունը կանգնած է լուրջ խոչընդոտների առջև կապված ժամանակակից ոռոգման համակարգերի բացակայության հետ: ՀՀ կառավարությունը խոշոր ջանքեր է գործադրում այդ խնդիրը լուծելու համար, օգտագործելով ինչպես սեփական, այնպես էլ միջազգային կազմակերպությունների ռեսուրսները: Համաշխարհային Բանկի աջակցությամբ ՀՀ կառավարությունը իրականացրեց Ոռոգման համակարգերի զարգացման ծրագիրը և Պատվարների անվտանգության I և II ծրագրերը. Այդ ծրագրերը օգնում են ապահովել 8 խոշոր ոռոգման համակարգերի շահագործումը: Այդ միջամտությունների մեջ են մտնում մայր և երկրորդական ջրանցքների առավել վատթարացած հատվածների վերականգնումը՝ 260 կմ, 126 հիդրոտեխնիկական կառույցներ (ջրանցույցներ և սիֆոններ), 310 կմ դրենաժային ցանց, 11 պոմպակայաններ, 238 խորքային հորեր, վտանգավոր վիճակում գտնվող 74 ջրամբարներ, և 26 000 հա սպասարկող երրորդ կարգի ջրանցքներ: Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ իրականացված մեկ այլ աշխատանք է Ոռոգման համակարգերի վերականգնման հրատապ ծրագիրը (ՈՀՎՀԾ): Այն ներառում է Թալինի և Արմավիրի ոռոգման համակարգերի երկու հիմնական ջրանցքների վերականգնումը և ջրօգտագործման արդյունավետության բարելավումը ընտրված երկու ոռոգման համակարգերում:

Գյուղատնտեսության նախարարության Ջրային տնտեսության պետական կոմիտեն (ՋՏՊԿ) Համաշխարհային բանկի աջակցությամբ ոռոգման ծրագրերն իրականացնող գործակալություն է, իսկ Ջրային տնտեսության ծրագրերի իրականացման գրասենյակը (ԾԻԳ) պատասխանատվություն է կրում նրանց ամենօրյա կառավարման, մոնիտորինգի եւ գնահատման համար:

Ներկայումս Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը օգտագործում է Համաշխարհային բանկի ֆինանսավորումը Ոռոգման համակարգերի արդիականացման ծրագրի (ՈՀԱԾ) իրականացման համար, և պատրաստում է ոռոգման համակարգերի արդիականացման նոր ծրագիր: ՈՀԱԾ-ի ֆիզիկական ներդրումների տակ նախատեսված են մի քանի պոմպակայաններն ինքնահոս համակարգերի փոխակերպումն ու վերակառուցումը և առաջնահերթ ջրանցքների վերականգնումը: Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգը ՈՀԱԾ -ի ներդրումների մի մասն է:

Ազգային բնապահպանական և սոցիալական կանոնակարգ ՀԲ կիրառելի քաղաքականությունը

Հայաստանի Հանրապետությունում, Հայաստանի բնապահպանական խնդիրները կարգավորվում են ըստ մի շարք օրենսդրական ակտերի, այդ թվում` Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման եւ փորձաքննության օրենքի: Սույն օրենքը կարգավորում է շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման գործընթացը, և տարբեր տեսակի տնտեսական գործունեությունների թույլտվությունը: Սույն օրենքի պահանջների համաձայն, Գեղարդալճի վերակառուցումը ինքնահոս ոռոգման համակարգի, ենթակա է բնապահպանական փորձաքննության և դրական եզրակացության ստացման (այսինքն բնապահպանական թույլտվություն) նախքան շինարարական աշխատանքների սկսելը:

ՈՀԱԾ-ը դիտարկում է ՀԲ ԳՔ / ԲՔ 4.01 Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատում: ՈՀԱ ծրագրի իրականացման և Գեղարդալճի ինքնահոս համակարգի վերակառուցման աշխատանքների համար պահանջվող ֆիզիկական գործունեության ծավալների և բնության, ինչպես նաև նման շինարարական աշխատանքների հետևանքով ակնկալվող ընդհանուր տեսակների ազդեցությունների հիման վրա , այն դասակարգվում է որպես բնապահպանական B կատեգորիա և շրջակա միջավայրի վրա և սոցիալական ազդեցության գնահատումը (ՇՄՍԱԳ) անհրաժեշտ է:

ՈՀԱԾ-ը դիտարկում է ՀԲ ԳՔ / ԲՔ 4.09 Վնասատուների կառավարում, քանի որ ակնկալվում է, որ սպասարկման տարածքում բարելավված ոռոգման ծառայությունների հետևանքով գյուղատնտեսությունը կակտիվանա, և կմշակվեն ավելի մեծ քանակությամբ գյուղատնտեսական կուլտուրաներ, որն էլ կհանգեցնի թունաքիմիկատների ինտենսիվ օգտագործմանը: Չնայած որևէ անհրաժեշտություն չկա վնասատուների կառավարման պլան ստեղծելու համար, սակայն նախագծի մեջ նախատեսված է նաև թունաքիմիկատների անվտանգ տեղափոխումն ու վնասատուների կառավարման համար կիրառելի տեխնիկան:

ՈՀԱԾ-ը կֆինանսավորի Գեղարդալճի պատվարի բարձրացումը, որն անհրաժեշտ է արդիականացման՝ ոռոգման համակարգը ջրամբարից սնելու համար, և հետևաբար, դիտարկում է ԳՔ / ԲՔ 4.37՝ Պատվարների անվտանգությունը:

ԳՔ / ԲՔ 4.12 դիտարկում է հարկադիր տարաբնակեցումը, քանի որ նոր ոռոգման խողովակաշարերի շինարարությունը , ինչպես նաև գոյություն ունեցող խողովակների վերականգնումը կարող են առաջացնել հողօգտագործման ժամանակավոր սահմանափակում:

ՈՀԱԾ-ը նաև դիտարկում է ՀԲ ԳՔ/ԲՔ 7.50 Միջազգային Ջրային Ուղիների Ծրագրեր: ºÃ» Íñ³·ÇñÁ ÙÇç³½·³ÛÇÝ çñ³ÛÇÝ áõÕÇÝ»ñÇ Ñ»ï ¿ ϳåí³Í, ÇÝãå»ë ûñÇݳϪ ·»ï, çñ³Ýó, ÉÇ× Ï³Ù ÝٳݳïÇå ³ÛÉ çñ³ï»ëù»ñ, áñáÝó ÑáëùÇ ×³Ý³å³ñÑÇÝ áñáß³ÏÇ ³ñ·»ÉùÝ»ñ ϳÝ, ϳ٠ó³Ýϳó³Í ·»ï ϳ٠çñ³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ¨áõÛÃ, áñÁ ÑáëáõÙ ¿ 2 ϳ٠³í»ÉÇ ï³ñ³ÍùÝ»ñáí (ϳ٠ó³Ýϳó³Í ³ÛÉ íï³Ï ϳ٠çñ³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ¨áõÛÃ, áñÝ ³Ûë çñ³ÛÇÝ áõÕáõ µ³Õ³¹ñÇã ¿); Íáí³Ëáñß, Íáí³Íáó, Ý»Õáõó ϳ٠çñ³Ýóù, áñÁ ßñç³å³ïí³Í ¿ 2 ϳ٠³í»ÉÇ ï³ñ³ÍùÝ»ñáí ϳÙ, »Ã» ÙÇ ï³ñ³ÍùÇ Ý»ñëáõ٠ϳ µ³ó ÍáíÁ ¨ ³ÛÉ ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ϳåáÕ Ï³ñ¨áñ çñ³Ýóù:

Ծրագրի նկարագրությունը

Ջրային Տնտեսության Ծրագրերի Իրականացման Գրասենյակ ՊՀ (Պատվիրատու) 2010 թ-ին պատվիրել է Գեղարդալճի ջրամբարի և "Յոթ աղբյուր" խմելու ջրի աղբյուրի ավելցուկային ջրի արդյունավետ օգտագործման ծրագիրը՝ Ազատ գետի ջրային ռեսուրսների արդյունավետության բարձրացման նպատակով: Այս աշխատանքներն իրականացրել է «Հայջրնախագիծ ինստիտուտ» ՓԲԸ-ն նախնական նախագծի մակարդակով: Այս առաջադրանքը սերտորեն կապված է ներկայիս Գեղարդալճի ինքնահոս համակարգի հետ և օգտակար է նախագծի հիմնավորման համար:

Գեղարդալճի ոռոգման համակարգը գտնվում է ՀՀ Կոտայքի մարզի տարածքում: Ներկայիս ոռոգման համակարգը աշխատում է պոմպերով և իր մեջ ներառում է 3 պոմպակայաններ՝ սպասարկելով 6 համայնքների մոտ 1000 հա ոռոգելի հողատարածքներ: Ողջաբերդի, «Ջրվեժ-Ձորաղբյուր» Այգեգործական միավորման, Ջրվեժի Անտառ-պուրակ արգելոց համալիր պետական ոչ առևտրային կազմակերպության (ՊՈԱԿ) հողատարածքները ոռոգվում են Ազատի ջրամբարից Ազատի քառաստիճան պոմպակայանով, իսկ Հացավան և Գեղադիր համայնքների հողերը ոռոգվում են Հացավանի և Գեղադիրի պոմպակայաններով: Այս պոմպակայաններին սպասարկում են «Կոտայք» ՋՕԸ-ն և «Գառնի-Գեղարդ» ՋՕԸ-ն:

Ներկայիս պոմպային ոռոգման համակարգը շատ անհուսալի է տարբեր պատճառներով: Պոմպակայանները ֆիզիկապես մաշվել ու հնացել են, ճնշումային խողովակաշարերն անցնում են անկայուն տեղանքով, որն առաջացնում է խողովակների հաճախակի խափանում: Պոմպակայանները չունեն պատկան կառույցներ և գտնվում են տեխնիկապես վատ վիճակում:

Գեղարդալճի Ինքնահոս Ոռոգման համակարգի ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է բարձրացնել Գեղարդալճի ջրամբարի ծավալը՝ 2,4 մլն մ3-ից մինչև 3,4 մլն մ3 1448 հա գյուղատնտեսական նշանակության հողերը ոռոգելու նպատակով: Սա ներառում է 705 հա գյուղատնտեսական հողեր Գողթ համայնքում,որոնք ներկայումս ոռոգվում են գոյություն ունեցող Գեղարդալիճ-Գողթ խողովակաշարի միջոցով եւ 743 հա գյուղատնտեսական նշանակության հողեր Հացավան, Գեղայր, Ողջաբերդ, «Ջրվեժ-Ձորաղբյուր» Այգեգործական միավորման, Ջրվեժի Անտառ-պուրակ արգելոց համալիր համայնքներում 26 կմ խողովակաշարի կառուցման շնորհիվ մինչև Ազատ գետի 4-րդ աստիճանի պոմպակայանի ճնշման ավազան: Ներկայումս, այդ 743 հա գյուղատնտեսական նշանակության հողերը ջուր են ստանում Գեղադիրի, Հացավանի և Ազատի 4-րդ աստիճանի պոմպակայանների միջոցով: Առաջարկվող նախագծով ինքնահոս ջուր կմատակարարվի ծրագրի շրջանակում գտնվող բոլոր 1448 հա հողերին:

Նախագծի նախահաշվային արժեքը կազմում է մոտ $ 8,3 մլն, իսկ տնտեսական շահութաբերությունը՝ (ERR) 26,3%.

Բնապահպանական և սոցիալական ելակետային հարցեր

Գեղարդալճի ոռոգման համակարգը ազդեցություն կունենա Գողթ, Կամարիս, Գեղադիր, Հացավան և Ողջաբերդ համայնքների վրա, ինչպես նաև «Ջրվեժ-Ձորաղբյուր» Այգեգործական միավորման և Ազգային արգելոցի վրա: Ոռոգվող տարածքը կազմում է 1448.8 հա, որոնց սպասարկում են 3 պոմպակայաններ: Ողջաբերդի, «Ջրվեժ-Ձորաղբյուր» Այգեգործական միավորման , Ջրվեժի Անտառ-պուրակի հողատարածքները ոռոգվում են Ազատի պոմպակայանի միջոցով՝ Ազատի ջրամբարից, իսկ Հացավանի և Գեղադիրի հողատարածքները ոռոգվում են Հացավանի և Գեղադիրի պոմպակայանների միջոցով, և ջուրը վերցվում է Ազատ գետից:

Մարզի գյուղական համայնքների գործազրկությունն ու աղքատությունը վերագրվում է գյուղատնտեսական հողերի թերի օգտագործմանն ու ենթակառուցվածքների թույլ զարգացվածությանը: Ազդակիր համայնքների բնակչության 70-80 %-ը ներգրավված է գյուղատնտեոսության մեջ: Հիմնական գյուղատնտեսական մշակաբույսերից են ցորենը, բանջարեղենը, մրգերը, անասնակերը և այլն: Անասնապահության հիմնական ուղղությունը կաթնամթերքի արտադրությունն է: Ջրամատակարարման վատ վիճակի հետ է պայմանավորված գյուղատնտեսական մթերքների արտադրության նվազումը: Ազդակիր համայնքներում մշտական սեզոնային արտագաղթը պայմանավորված է գյուղատնտեսությունից ստացած ցածր եկամտով, զբաղվածության հնարավորությունների բացակայությունով:

Նախագծի տարածքի կլիմային հատուկ է ցուրտ և ձյունառատ ձմեռը: Միջին տարեկան ջերմաստիճանը -4˚C է, միջին ամսական ջերմաստիճանը -14˚C է հունվարին, -6˚C՝ ապրիլին, 8˚C՝ հուլիսին և -2˚C հոկտեմբերին: Բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանը -42˚C և դիտվել է հունվարին, իսկ բացարձակ առավելագույն ջերմաստիճանը դիտվել է հուլիսին և եղել է 24˚C:

Ռելիեֆն ունի հիմնականում միջին կտրտվածություն: Զգալի տարածքներ են զբաղեցնում ձորակային, խիստ թեքություն ունեցող հարթությունները, ինչպես նաև լվացված մերկ լանջերը:

Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի անմիջական հարևանությամբ բնության հատուկ պահպանվող տարածքներ (ԲՀՊՏ) չկան:Գեղարդալճի համակարգին ամենամոտը գտնվում են հետևյալ ԲՀՊՏ-ները, որոնք սակայն դուրս են գտնվում ծրագրի ուղղակի և անուղղակի ազդեցության գոտուց՝ հեռավորության պատճառով.

§Խոսրովի պետական արգելոց¦- ստեղծվել է 1958թ-ին, և գրավում է 23878 հա տարածք: Այստեղ պահպանվում են կենտրոնական Հայաստանի չոր նոսրանտառային, ֆրիգանային ու կիսաանապատային լանդշաֆտները՝ համապատասխան բուսական ու կենդանական եզակի համակեցություններով:

§Էրեբունի պետական արգելոց¦- ստեղծվել է 1981թ-ին: Ներկայիս արգելոցի տարածքը կազմում է 89.0 հա: Արգելոցի ստեղծման նպատակն է՝ Արարատյան հարթավայրի հազվագյուտ և անհետացող վայրի բույսերի և կենդանիների տեսակների, հատկապես վայրի ցորենի հարյուրից ավելի տարատեսակների գենոֆոնդի ու դրանց ապրելավայրի պահպանությունը:

§Ջրվեժ անտառ-պուրակ¦- զբաղեցնում է 404 հա տարածք, հիմնադրվել է 1977թ-ին չոր լեռնատափաստանային և կիսաանապատային գոտիների տարածքում, 100-ից ավելի տեսակի թփեր և ծառեր աճեցնելու համար, ներառյալ 21 բույսերի տեսակներ, որոն ք գրանցված են Կարմիր գրքում:

Ակնկալվող բնապահպանական և սոցիալական ազդեցությունները և նրանց մեղմացումը

Գեղարդալճի ոռոգման ինքնահոս համակարգի շինարարության հետ կապված ակնկալվող բնապահպանական եւ սոցիալական ռիսկերը չափավոր են և հնարավոր է արդյունավետ կերպով մեղմացնել: Այդ հնարավոր ազդեցությունները ներկայացվում են սույն բացատրագրում և առավել մանրամասն քննարկվում են ՇՄՍԱԳ հաշվետվության Գլուխ 7-ում՝ համապատասխան մեղմացնող միջոցառումների հետ միասին:

Շինարարության փուլի ազդեցությունները.

Շինարարության փուլի ընթացքում կարող են դիտարկվել որոշ բացասական ազդեցություններ շրջակա միջավայրի վրա, ինչպիսիք են օրինակ, մակերևութային եւ ստորերկրյա ջրերի աղտոտումը, հողերի և լանդշաֆտի դեգրադացիան, հողի էրոզիան, որը կարող է լինել հողի հանույթի արդյունք, հողի և շինարարական աղբի ոչ պատշաճ հեռացում /տեղադրում, վառելիքի, քսուկների, և այլ նյութերի արտահոսք, ժամանակավոր շինարարական հրապարակի օգտագործում (շին. ճամբարներ, ավտոկայաններ, պահեստներ և այլն), հանքերի շահագործում, օդի ժամանակավոր աղտոտում, որը կարող է լինել շինարարության ընթացքում խիտ երթևեկության արդյունք, աղմուկ և թրթռումներ էքսկավատորի աշխատանքի ժամանակ, ինչպես նաև հնարավոր ազդեցություն բուսական ծածկույթի վրա:

Շինարարության փուլի ընթացքում կարող են լինել որոշ սոցիալական ազդեցություններ, որոնցից են շինարարության հետ կապված երթևեկության աճը, ժամանակավոր ազդեցություններ հողի օգտագործման և տեղական զբաղվածության վրա:

Շինարարության փուլի մեղմացնող միջոցառումները

Շինարարության փուլի ռիսկերը կարող են արդյունավետ կերպով մեղմացվել, եթե ձեռք առնվեն հետևյալ միջոցառումները.

-Պահպանել շինարարական մեքենաներն ու մեխանիզմները լավ տեխնիկական վիճակում:

-Մեքենաների և մեխանիզմների սպասարկումը (վառելիքի լիցքավորում, լվացում)պետք է իրականացնել սպասարկման կենտրոններում կամ շին հրապարակում հատուկ նախատեսված վայրում, որը կունենա պատշաճ պայմաններ՝ վառելիքի և քսուկները հոսքը բնական ջրային մարմիններ թույլ չտալու համար:

- Մեքենաներն ու մեխանիզմներն առաջնորդել գոյություն ունեցող կամ նախատեսված մոտեցնող ճանապարհներով, որպեսզի բնական բուսածածկույթին ավելորդ անգամ վնաս չհասցվի:

- Մեքենաներն ու մեխանիզմները պետք է աշխատեն աշխատանքային ժամերին և պարապ ժամանակ շարժիչը պետք է անջատել:

- Հողի վերին շերտերն ու ենթաշերտերը պահպանել առանձին, հետագայում դրանք հետլիցքի և շինհրապարակի վերականգնման համար օգտագործելու նպատակով:

- Շինարարական նյութերն ու շինարարական թափոնները պահել շին. հրապարակի ներսում և պարբերաբար հեռացնել դրանք հատուկ նախատեսված վայրեր:

- Հնարավորության սահմաններում գնել իներտ շինանյութ (ավազ, խիճ, քար) արդեն գրանցված գործող վաճառողներից:

-Ապահովել հստակ հաղորդակցություն տեղի բնակիչների հետ շինարարության հնարավոր բացասական ազդեցության վերաբերյալ, հաստատել մատչելի բողոքների ընթացակարգ և բողոքների լուծման մեխանիզմներ:

Շահագործման փուլի ազդեցությունները:

Բնապահպանական ազդեցությունները շահագործման փուլում ներառում են ազդեցություն Կարմիր գետի հոսքի և ջրբաժանի ընդհանուր ջրային ռեսուրսների վրա, ինչպես նաև ազդեցություն լանդշաֆտի, բուսական և կենդանական աշխարհի վրա, աղմուկ և հողի օգտագործում:

(ա)Հողի էրոզիա, աղակալում և հիմնայնացում

Գեղարդալճի ինքնահոս համակարգի շահագործումը կարող է բացասական ազդեցություն ունենալ նախագծի ազդակիր տարածքի հողերի վրա, մասնավորապես հողերի բնական հավասարակշռության պայմանների վրա (աղակալման, հիմնայնացման, տոքսիկության և կլանման ցուցանիշի աճ), որը կարող է պայմանավորված լինել ոռոգման ջրի աղտոտման և/կամ աղի կամ այլ քիմիական միացություններով հարստության հետ, ինչպես նաև էրոզիա, եթե ոչ պատշաճ ոռոգման տեխնիկա է կիրառվում:

(բ)Թունաքիմիկատների օգտագործման աճ

Ոռոգման ծառայությունների բարելավված մատուցումը և երկար տարիներ ոռոգման պատճառով չօգտագործված հողերի կրկին ոռոգումը ամենայն հավանականությամբ կակտիվացնի գյուղատնտեսությունը Գեղարդալճի ինքնահոս համակարգի տարածքում: Դա անուղղակիորեն կխթանի թունաքիմիկատների օգտագործումը: Թունաքիմիկատների հնարավոր աճն ու ոչ պատշաճ օգտագործումը շրջակա միջավայրի աղտոտման ռիսկեր է պարունակում և սպառնում է մարդկային առողջությանը:

(գ)Ազդեցությունը Գեղարդալճի ջրամբարի վրա

Գեղարդալճի ինքնահոս համակարգի կառուցումը որոշակի ազդեցություն է նախատեսում նաև ջրամբարի վրա: Մասնավորապես, ջրամբարի պահեստավորման ծավալի աճը լրացուցիչ ռիսկեր կստեղծի շահագործման և պահպանման համար: Նման ռիսկերը մանրակրկիտ կերպով ուսումնասիրվում են նախագծման փուլում թե խորհրդատուի, թե պատվարի անվտանգությունն ապահովող մարմինների կողմից:

(դ)Ազդեցությունը Կարմիր և Գողթ գետերի ջրային էկոհամակարգերի վրա

Հիմնական ակնկալվող ազդեցությունը (տարեկան 2,185 մլն մ 3 լրացուցիչ ջրառ գարնանային հեղեղային ամիսների ընթացքում) Կարմիր գետի վրա է (դերիվացիոն ջրանցքի կետի ներքին բյեֆ) և Գողթ գետի վրա, քանի որ Կարմիր գետն ի վերջո թափվում է Գողթ գետի մեջ:

Կարմիր և Գողթ գետերի վրա ազդեցության գնահատման հիմնական չափանիշներից մեկը բնապահպանական թողքն է, որը որոշվում է համաձայն ՀՀ Կառավարության 30 հունիսի 2011 թվականի N 927 որոշման: Բնապահպանական թողքը հաշվարկված է 0.85մ3/վրկ, որը կազմում է գետի դիտարկված տարիների համար սեզոնային ժամանակաշրջանում առավել նվազագույն ելքեր ունեցող 10 իրար հաջորդող օրերի միջին ելքը: Դա ժամանակի ընթացքում ֆիքսված քանակություն է (սովորաբար համընկնում է այն ժամանակահատվածի հետ, երբ ոչ մի մարդածին ճնշում չկա գետի հոսքի և պայմանների վրա, որի ներքո գոյություն ունի ջրային կյանք հայկական գետերում) և երաշխավորված է անգամ երաշտի տարիներին: Բաժին 7.3.1-ում կատարված վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Գեղարդալճի համակարգի ջրառի ներքին բյեֆում բնապահպանական թողքը (նվազագույն հոսքը, որ մնում է գետի հունի մեջ ջրառից հետո) կարող է լավ պահպանվել նախագծից հետո: Օրինակ, Կարմիր գետում Կարմիր ջրանցքի դերիվացիոն կետի ներքին բյեֆում 2 անգամ ավելի շատ ջուր կմնա (որը չունի ձկնային կենդանական աշխարհ և հարուստ ջրային կենսաբազմազանություն, քանի որ սեզոնային բնույթ է կրում), քան պահանջվում է բնապահպանական թողքի համար:

Ստորև ներկայացված հիդրոգրաֆը (նախագծից առաջ և հետո) ցույց է տալիս որ նախագիծը նաև էկոլոգիայի և հիդրոլոգիայի վրա չի կարող էական ազդեցություն ունենալ, հաշվի առնելով, որ լրացուցիչ ջրառը տեղի է ունենում գարնանային վարարման ամիսներին և այդպիսի ջրառը փոքր է համեմատած ընդհանուր եղածի հետ: Հետևաբար Գառնու ջրանցքի վերին բյեֆի Գողթ գետի հատվածում գետի հոսքի նվազեցումը Գեղարդալճի ծրագրի համար կատարվող լրացուցիչ ջրառի պատճառով կկազմի գետի տարեկան հոսքի 6%-ից մի փոքր ավել, և այսպիսով չի կարող շրջակա միջավայրում էական փոփոխությունների հանգեցնել:

Calculated flow upstream the next water user, before and after the project, mln m3

Ամփոփելով, պետք է ասել, Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգը չի կարող էական ազդեցություն ունենալ շրջակա միջավայրի կամ ներքին բյեֆի ջրօգտագործողների վրա:

Շահագործման փուլում հնարավոր սոցիալական ազդեցություններից են սպասարկման տարածքի համայնքների տնտեսական օգուտները, ինչպես նաև ջրօգտագործման համար մրցակցությունը:

Մեղմացնող միջոցառումները շահագործման փուլում

- Հիդրոտեխնիկական կառույցների, խողովակների և ջրանցքների պատշաճ պահպանում համակարգի շահագործման ողջ ընթացքում:

- Հողի որակի պարբերաբար մոնիտորինգ Գեղարդալճի համակարգի սպասարկման տարածքում վատթարացման անցանկալի միտումների վաղ հայտնաբերման և ուղղիչ գործողությունների շտապ ձեռնարկման համար:

- Ձեռք բերել գետի ջրի որակի տվյալներն ու սկրինինգ կատարել, և եթե ջրի պարունակության մեջ աղտոտող նյութերի մեծ քանակություն հայտնաբերվի, ապա նման դեպքերում անհրաժեշտ է շտապ տեղյակ պահել համապատասխան մարմիններին:

-Կարմիր գետի ջրային կյանքին ոչ մի էական վտանգ չի սպառնում, որովհետև փաստացի ջրի պահանջարկի հնարավոր է հանդիպել առանց նրա սեզոնային դինամիկայի կազմալուծման: Այս դատողությունը հաստատվում է նախագծից առաջ և հետո Կարմիր գետի հոսքի վերլուծությամբ, որը ներկայացվում է ՇՄԱԳ հաշվետվության Գլուխ 6-ում: Նաև, ինչպես ցույց է տալիս վերլուծությունը ներքին բյեֆի բոլոր ջրօգտագործողները կստանան նույն քանակությամբ ջուր, ինչպես հիմա:

-Գեղարդալճի ինքնահոս համակարգի տարածքի բուսական և կենդանական աշխարհի վրա ոչ մի էական ազդեցություն չի կարող լինել, քանի որ էկոհամակարգի ֆունկցիոնալությունը չի խախտվի և էկոհամակարգի մասնատում տեղի չի ունենա:

-Բնապահպանական հոսքի պահանջների համապատասխանությունը վերահսկելու և վստահ լինելու համար, որ միայն ջրի թույլատրելի քանակ է բաց թողնվում, պետք է լրացուցիչ մոնիտորինգի կետ տեղադրվի Կարմիր ջրանցքի դերիվացիայի տեղում:

-Բարձրացնել հանրային իրազեկությունը, կրթել և խթանել թունաքիմիկատների անվտանգ օգտագործումը և համապատասխան մեթոդների կիրառումը վնասատուների կառավարման համար Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի ջրօգտագործողների մեջ:

-Ջրամբարի ծավալի ավելացման հետ կապված ռիսկերը նվազեցնելու համար, մասնագետները տրամադրում են համապատասխան նախագծային լուծումներ: Մասնավորապես պատվարի վերայառուցման ընթացքում հատուկ տեխնոլոգիա պետք է կիրառվի (բենտոնիտի թաղանթ/ծածկույթ), որը հետագայում կբացառի ֆիլտրացիոն ելքը և դրա հետ կապված ռիսկերը:

Բնապահպանական և սոցիալական կառավարման պլան

Սույն ՇՄՍԱԳ հաշվետվությունը կրում է բնապահպանական և սոցիալական կառավարման պլանը(ԲՍԿՊ), որը մշակվել է շինարարության և շահագործման փուլերում շրջակա միջավայրի վրա բացասական ազդեցությունը մեղմելու, գործունեության նկատմամբ վերահսկողություն և մշտադիտարկումներ կազմակերպելու նպատակով, որպեսզի համապատասխանի ազգային բնապահպանական օրենսդրությանը:

ԲՍԿՊ-ն ընդգրկված է մրցութային փաստաթղթերում և աշխատանքային պայմանագրի անբաժանելի մասն է: Շինարարության կապալառուն պատասխանատու է իրականացնել ԲՍԿՊ-ով նախատեսված բոլոր միջոցառումները շինարարության ընթացքում: ԲՍԿՊ-ի վերահսկողությունը իրականացնում է ԾԻԳ-ը շինարարության փուլում, և կփոխանցի ՋՕԸ-ին շահագործման փուլում:

Հանրային մասնակցություն

Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի նախագծման գործընթացը ընդգրկում է մի շարք հանրային լսումներ և քննարկումներ՝ ոռոգման հետ կապված սոցիալ-տնտեսական հարցերի շուրջ, այդ թվում ՋՕԸ-ի ներկայացուցիչներ, Մարզպետարանի (տեղական կառավարություն) ներկայացուցիչներ, գյուղապետարանի վարչական ղեկավարներ և նախագծի հետ առնչվող այլ մարդիկ: Հասարակական խորհրդակցությունները ներկայացված են Հավելված H-ում և G-ում: ՇՄԱԳ-ի սկզբնական հաշվետվությունը ենթարկվել է բնապահպանական փորձաքննության, որն իր մեջ ներառում էր հանրային լսումների անցկացում ՀՀ օրենսդրության համաձայն:

Սույն վերջնական ՇՄԱԳ հաշվետվությունը պետք է պատրաստվի էլեկտրոնային տարբերակով հայերեն և անգլերեն լեզուներով և հասանելի լինի բոլորին, իսկ թղթե պատճենները հայերեն լեզվով հասանելի կլինեն Կոտայքի մարզպետարանում (տարածաշրջանային մարմին) , որպեսզի ծրագրի հետ անմիջական առնչություն ունեցող մարդկանց համար հեշտ լինի ձեռք բերելը:

1 ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՏԵՂԵԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

Հայաստանի Հանրապետությունը հանդիսանում է դեպի ծով ելք չունեցող երկիր (29,800 կմ 2) Սև եւ Կասպից ծովերի միջև, հյուսիսից սահմանակից է Վրաստանին, արևելքից՝ Ադրբեջանին, հարավից՝ Իրանին և արևմուտքից՝ Թուրքիային: Կլիման լեռնային մայրցամաքային է` շոգ ամառներով և ցուրտ ձմեռներով: Հայաստանի բնական ռեսուրսներն են՝ մոլիբդեն, ցինկ, ոսկի, արծաթ, կապար, մարմար, գրանիտ եւ հանքային աղբյուրի ջուր:

Հայաստանի բնակչությունը պաշտոնապես դե յուրե գնահատվում է 3.018.854 (2,871,771 դե ֆակտո), ըստ 2011 թ. անցկացված մարդահամարի վերջնական արդյունքների, որը հայտարարված է 2013 թ. բնակչության 98% - ը էթնիկ հայեր են, 1.2% եզդի, 0.5% ռուսներ են, 0.3% այլ ազգերի ներկայացուցիչներ:

Հայաստանի աշխատուժի գնահատվում է 1.24 մլն մարդ, իսկ գործազրկության մակարդակը կազմում է 10.5%: Աշխատուժի զբաղվածությունը Հայաստանի տնտեսությունում բնութագրվում է հետևյալ կերպ: արդյունաբերություն և շինարարություն - 24.5%; գյուղատնտեսություն և անտառային տնտեսություն - 24.6%; առևտուր - 17.3%; կրթական համակարգ - 13.4%, այլ- 22.2%:

Հայաստանի հանրապետության քարտեզը

Հայաստանի տնտեսության կառուցվածքը էականորեն փոխվել է 1991թ. անկախություն ձեռք բերելուց ի վեր: Ոռոգվող գյուղատնտեսության զգալիորեն նվազումը պայմանավորված է ոչ գործառնական մեխանիկական ոռոգումով (բարձր էլեկտրաէներգիայի գներով) և հերթական ծախսերի եւ պահպանման բացակայության պատճառով քայքայված ենթակառուցվածքներով . Սա, ի թիվս այլ գործոնների, հանգեցրել է խիստ գործազրկության՝ հատկապես գյուղական վայրերում: Միջազգային դոնորների աջակցությամբ իրականացվող բարեփոխումները ձեռնարկվել և շարունակում են ձեռնարկվել՝ երկրում տնտեսական իրավիճակը վերականգնելու համար:

Ըստ «Սոցիալական պատկերը և աղքատությունը Հայաստանում, 2012 թ.» ուսումնասիրության (կատարվել է ԱՎԾ-ի կողմից), աղքատությունը շարունակում է խնդիր մնալ Հայաստանում: 2011 թ.-ին աղքատության մակարդակը հաշվարկվել է 35.0% , ինչը ցածր է նախորդ տարվա համեմատությամբ (35.8%): 2011 թ., բնակչության ավելի քան մեկ երրորդը (35%) եղել է աղքատ, 19,9% -ը եղել է շատ աղքատ և 3,7% -ը՝ ծայրահեղ աղքատ:

ՀՀ կառավարությունը , միջազգային կառույցների զգալի աջակցությամբ շարունակում է ամրապնդել իր մակրոտնտեսական կառավարումը: 2013թ. մեկնարկած ՈՀԱԾ-ը կիրականացվի շուրջ չորս տարիների ընթացքում, որը հիմնված է Համաշխարհային բանկի և Հայաստանի Հանրապետության միջև կնքված վարկային պայմանագրի վրա և նպատակաուղղված է ՋՕԸ-ների զարգացման և ոռոգման ենթակառուցվածքների բարելավմանը:2 Քաղաքականություն, իրավական և վարչական կառույցներ3.1 Ազգային օրենսդրություն

Հայաստանի անկախության հռչակումից ի վեր (1991թ.) ՀՀ օրենսդրությունը վերանայվել է, որի նպատակն էր ստեղծել ավելի համապարփակ պետական քաղաքականություն`էկոլոգիական պահպանության և կայուն զարգացման համար: Հաշվի առնելով արագ փոփոխվող տնտեսական իրավիճակն`ընդունված օրենքները ենթարկվել են բազմաթիվ փոփոխությունների, իսկ որոշ դեպքերում ընդունվել են նոր օրենքներ:

3.1.1. Սահմանադրություն

Համաձայն ՀՀ Սահմանադրության (ընդունվել է 1995թ.-ին և լրամշակվել է 2005թ.-ին) Հայաստանի Հանրապետությունը ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական և իրավական պետություն է: ՀՀ Սահմանադրության 10-րդ հոդվածի համաձայն` պետությունն ապահովում է շրջակա միջավայրի պահպանությունը, վերարտադրությունը և բնական պաշարների ողջամիտ օգտագործումը:

3.1.2. Օրենսգրքերը

· ՀՀ Հողային օրենսգիրք (2001թ.)

Հողային Օրենսգիրքը սահմանում է պետական հողերի կառավարման հիմնական ուղղությունները, ներառյալ` տարբեր նպատակների, ինչպես օրինակ գյուղատնտեսական նշանակության, բնակավայրերի, արդյունաբերության և ընդերքօգտագործման, էներգետիկայի, կապի և հաղորդակցության գծերի, տրանսպորտի և այլ նպատակների համար հատկացված հողերը: Օրենսգիրքը սահմանում է հատուկ պահպանվող տարածքների հողերը, ինչպես նաև այլ հատուկ նշանակության հողերը: Այն նաև սահմանում է հողի պահպանմանն ուղղված միջոցառումները, ինչպես նաև պետական մարմինների, տեղական իշխանությունների և քաղաքացիների իրավունքները հողի նկատմամբ:

· ՀՀ Ջրային օրենսգիրք (2002թ.)

Ջրային Օրենսգրքի հիմնական նպատակն է երկրի ջրային պաշարների պահպանության իրավական հիմքերի ապահովումը, oգտագործելի ջրային ռեuուրuների արդյունավետ կառավարման միջոցով քաղաքացիների և տնտեuության պահանջների բավարարումը, ինչպես նաև ապագա սերունդների համար ջրային պաշարների պաhպանության ապահովումը: Կարգավորում է ջրամատակարարումը տարբեր նպատակների համար, ներառյալ` ոռոգումը և կենդանիների համար ջրարբիացման իրականացումը:

· ՀՀ աշխատանքային օրենսգիրք (2004)

Սույն օրենսգիրքը կարգավորում է կոլեկտիվ և անհատական աշխատանքային հարաբերությունները, սահմանում այդ հարաբերությունների ստեղծման, փոփոխման և դադարեցման հիմքերը և դրանց իրականացման, իրավունքների, պարտականությունների կարգը և աշխատանքային հարաբերություններում սուբյեկտների պատասխանատվությունները, ինչպես նաև աշխատողների անվտանգության ապահովումն ու առողջության պահպանման պայմանները: Գեղարդալճի համակարգի շինարարական աշխատանքների ընթացքում, բոլոր աշխատանքային հարաբերությունները պետք է համապատասխանեն սույն օրենքի պահանջներին:

· ՀՀ Անտառային օրենսգիրք (2005)

Սույն օրենսգիրքը կարգավորում է Հայաստանի Հանրապետության անտառների եւ անտառային հողերի կայուն կառավարման` պահպանության, պաշտպանության, վերականգնման, անտառապատման եւ արդյունավետ օգտագործման, ինչպես նաեւ անտառների հաշվառման, մոնիտորինգի, վերահսկողության եւ անտառային հողերի հետ կապված հարաբերությունները: գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի շահագործման հետ միասին կբարելավվի ջրամատակարարումը Ջրվեժ անտառ-պուրակ: Ջրվեժը անտառային պուրակ է 408 հա ընդհանուր մակերեսով: Պուրակի մեծ մասը ծածկված է անտառով: Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի նախագծի շրջանակներում կոռոգվի Ջրվեժ անտառ-պուրակի 260 հա տարածք: Այդ տարածքները ներկայումս ոռոգվում են Ազատի 4-րդ աստիճանի պոմպակայանի միջոցով, որը գտնվում է քայքայված վիճակում և այդպիսով, ոռոգումն ապահով չէ:

· ՀՀ ընդերքի մասին օրենսգիրք (2011)

ՀՀ տարածքում ընդերքօգտագործման սկզբունքներն ու կարգը, ընդերքն oգտագործելիu բնությունը և շրջակա միջավայրը վնաuակար ազդեցություններից պահպանության խնդիրները, աշխատանքների կատարման անվտանգության ապահովման, ինչպես նաև ընդերքօգտագործման ընթացքում պետության և անձանց իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության հետ կապված հարաբերությունները կարգավորվում են Հայաստանի Հանրապետության 2011թ. նոյեմբերի 28-ի ընդերքի մասին օրենսգրքով:

Օրենքը սահմանում է այն նախապայմանները, որոնք կարող են հիմք հանդիսանալ ընդերքօգտագործման արգելման համար:

Գեղարդալճի ջրամբարի պատվարի բարձրացման համար անհրաժեշտ կլինի օգտագործել լիցք, որն իրականացնելու համար նախատեսվում է 2 ավազակավի հանքերի և 1 խճաքարի հանքի շահագործում: Այդ գործընթացները կարգավորվում են ՀՀ ընդերքի մասին օրենսգրքի համաձայն:

3.1.3. Բնապահպանական օրենսդրություն

Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման և փորձաքննության մասին օրենք (2014թ.)

Յուրաքանչյուր նախատեսվող, կառուցվող, վերակառուցվող, վերազինվող, ընդլայնվող և լուծարվող գործունեություն, որը կարող է ազդեցություն ունենալ շրջակա միջավայրի վրա, ենթակա է բնապահպանական փորձաքննության, համաձայն “Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման և փորձաքննության մասին” 2014 թ. Հայաստանի Հանրապետության օրենքի: Օրենքը սահմանում է փորձաքննության ենթակա գործունեության տեսակները և չափանիշները: Գործունեության տեսակներն ըստ դրանց ազդեցության փաթեթի բաժանվում է երեք կատեգորիայի՝ A, B, C: Կատեգորիաները սահմանված են ելնելով գործունեության ծավալներից, բնութագրերից և շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության մակարդակից: A կատեգորան ընդգրկում է այնպիսի մեծածավալ արտադրական գործընթացներ, որոնք ելնելով պրակտիկայից ունեն զգալի ազդեցություն շրջակա միջավայրի վրա, մասնավորապես հանքարդյունաբերությունը, քիմիական արտադրությունները, վտանգավոր թափոնների տեղափոխումը, վերամշակումը կամ թաղումը, մետաղների, շինանյութերի և այլ ապրանքատեսակների մեծ արտադրողականությամբ կայանքները, ջերմային էներգիայի արտադրության խոշոր կայանքները և այլն: B կատեգորիան ներառնում է գործնականում նույն գործունեության տեսակները, սակայն ավելի փոքր մասշտաբների կամ արտադրողականությամբ: C կատեգորիան դա այն գործունեության տեսակներն են, որոնք ունեն որոշակի ոչ մեծ ազդեցություն շրջակա միջավայրի վրա, սակայն չեն պահանջում այդ ազդեցության գնահատում:

Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգը դասակարգվում է որպես C կատեգորիայի ոռոգման նախագիծ: Պետական փորձաքննության կարգը բաղկացած է 2 փուլից: Առաջին փուլի ընթացքում, որը տևում է 1 ամիս, Բնապահպանության նախարարությունը և բնակչությունը տեղեկացվում են նախագծի մասին (ամփոփ բովանդակությամբ) և տեղի է ունենում հանրային խորհրդակցության առաջին փուլը: Բնապահպանության նախարարությունը պարտավորվում է դասակարգել նախագիծը և ՇՄԱԳ-ի համար ՏԱ է առաջարկում, եթե դասակարգման արդյունքում պահանջվում է ՇՄԱԳ: C կատեգորիայի համար ՇՄԱԳ չի պահանջվում, սկզբնական փուլում միայն ծանուցում և հասարարակական լսումներ:

Ըստ ՀՀ Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման և փորձաքննության մասին օրենքի 16-րդ հոդվածի, փորձաքննության գործընթացը C կատեգորիայի համար ավարտվում է նախնական փուլում և փորձագիտական կարծիքը տրվում է այդ փուլի ավարտին: Կարծիքը տրվում է նախնական գնահատման դիմումի հիման վրա և ամբողջական ՇՄԱԳ հաշվետվության անհրաժեշտություն չկա: Հետևաբար, ըստ ՀՀ օրենսդրության, չնայած C կատեգորիայի համար նախատեսված աշխատանքների համար ՇՄԱԳ չի նախատեսվում, սակայն նրանք դեռևս ենթակա են փորձաքննության:

· Բուսական աշխարհի մասին ՀՀ օրենք (1999թ.)

Օրենքը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության պետական քաղաքականությունը բնական բուսական աշխարհի գիտականորեն հիմնավորված պահպանության, պաշտպանության, օգտագործման և վերարտադրության բնագավառում: Օրենքը սահմանում է բուսական աշխարհի ուսումնասիրության, պետական մոնիտորինգի, պետական հաշվառման նպատակները, ինչպես նաև բուսական աշխարհի մասին կարմիր գրքի մշակման պահանջները և մոտեցումները, բուսական աշխարհի օբյեկտները նպատակային օգտագործման համար հատկացնելու պայմանները, յուրահատկությունները և սահմանափակումները, օգտագործման իրավունքի դադարման հիմքերը, բուսական աշխարհի պահպանման և օգտագործման տնտեսական խրախուսման, ինչպես նաև հսկողության իրականացման վերաբերյալ դրույթները: Թեև Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի տարածքում՝ ներառյալ Ջրվեժ անտառ-պուրակը, կարմիր գրքում գրանցված բուսատեսակներ չեն հայտնաբերվել, սակայն բուսական ծածկույթին որոշակի վնասն անխուսափելի է, այնպես որ սույն օրենքի պահանջները պետք է հաշվի առնել:

· Կենդանական աշխարհի մասին ՀՀ օրենք (2000)

Օրենքը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության պետական քաղաքականությունը բնական կենդանական աշխարհի գիտականորեն հիմնավորված պահպանության, պաշտպանության, օգտագործման և վերարտադրության բնագավառում: Օրենքը սահմանում է կենդանական աշխարհի ուսումնասիրության, պետական մոնիտորինգի, պետական հաշվառման նպատակները, ինչպես նաև կենդանական աշխարհի մասին կարմիր գրքի մշակման պահանջները և մոտեցումները, կենդանական աշխարհի օբյեկտները նպատակային օգտագործման համար հատկացնելու պայմանները, յուրահատկությունները և սահմանափակումները, օգտագործման իրավունքի դադարման հիմքերը, կենդանական աշխարհի պահպանման և օգտագործման տնտեսական խրախուսման, ինչպես նաև հսկողության իրականացման վերաբերյալ դրույթները: Թեև Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի տարածքում կարմիր գրքում գրանցված կենդանիների տեսակներ չեն հայտնաբերվել, այնուամենայնիվ իրականացվող շինարարական աշխատանքները կփոխեն որոշ կենդանիների ապրելակերպի պայմանները, այնպես որ սույն օրենքի պահանջները պետք է հաշվի առնել:

· Թափոնների մասին ՀՀ օրենք (2004թ.)

Օրենքը կարգավորում է թափոնների հավաքման, փոխադրման, պահման, մշակման, օգտահանման, հեռացման, ծավալների կրճատման և դրանց հետ կապված այլ հարաբերությունների, ինչպես նաև մարդու առողջության և շրջակա միջավայրի վրա բացասական ազդեցության կանխարգելման իրավական և տնտեսական հիմքերը: Օրենքը ամրագրում է թափոնների գործածությունը, պետական քաղաքականության հիմնական սկզբունքները և ուղղությունները, պետական նորմավորումը, հաշվառումը և վիճակագրական տվյալների ներմուծումը, դրանց պահանջների և մեխանիզմների իրականացումը, թափոնների վերամշակման սկզբունքները, թափոնները պետական մոնիտորինգի ներկայացնելու պահանջները, թափոնների քանակի նվազեցմանն ուղղված գործողությունները, ներառյալ` բնության օգտագործման համար վճարները, ինչպես նաև թափոններն օգտագործող իրավաբանական և ֆիզիկական անձանց կողմից մարդու առողջությանը և շրջակա միջավայրին հասցված վնասների փոխհատուցումը և պետական մոնիտորինգի ու իրավախախտումների նկատմամբ կիրառվող պահանջները:

Քանի որ շինարարական աշխատանքների հետևանքով առաջանում են շինարարական թափոններ, դրանց վերջնական տեղակայումն ու պահպանումը պետք է իրականացվեն համաձայն սույն օրենքի պահանջների:

· Բնապահպանական վերահսկողության մասին ՀՀ օրենք (2005)

Սույն Օրենքը կարգավորում է Հայաստանի Հանրապետության բնապահպանական օրենսդրության իրականացման հանդեպ հսկողության կազմակերպման և իրականացման ապահովման հարցերն, ինչպես նաև սահմանում է հսկողության յուրահատկությունների, համապատասխան ընթացակարգերի, պայմանների և հարաբերությունների, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետությունում բնապահպանական հսկողության հիմքում ընկած իրավական և տնտեսական հիմունքները:

Սույն օրենքի համաձայն Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի համար կիրառելի բնապահպանական օրենսդրական պահանջները պետք է վերահսկվեն բնապահպանական պետական տեսչության կողմից:

3.1.4Ջրային ռեսուրսներ

Ջրօգտագործողների ընկերությունների (ՋՕԸ) և Ջրօգտագործողների ընկերությունների միությունների (ՋՕԸՄ) մասին ՀՀ օրենք (2002)

ՋՕԸ-ները և ՋՕԸ-ների միությունները ստեղծվել են ոռոգման ենթակառուցվածքը արդյունավետորեն շահագործելու և պահպանելու համար, և հուսալի ոռոգման ջուր ապահովելու ՋՕԸ անդամների համար, պետք է հավաքեն ջրի վճարները և ներկայացնեն ու պաշտպանեն ջրօգտագործողների իրավունքները:

Ընկերությունների և միությունների նպատակների մեջ (հոդված 4) հարկ է նշել հետևյալ կարևոր խնդիրները : ոռոգման համակարգը շահագործելը, պահպանելը, սպասարկման տարածքում գտնվող ոռոգման համակարգը եւ ջրային աղբյուրները վերականգնելը եւ շինարարական աշխատանքներ իրականացնելը, ջրամատակարարումը կառավարելը, ինչպես նաեւ ջրերը նպատակային ու արդյունավետօգտագործելը, ջրային օբյեկտներն աղտոտելը եւ սպառումը կանխելը, հողերի բարելավման նպատակով անհրաժեշտ միջոցառումներ իրականացնելը,ցամաքուրդի hամակարգն սպասարկելը, բնապահպանական անվտանգությունն ապահովելը, հողատարման երեւույթներիեւ հողերի աղակալումն ու գերխոնավացումը կանխելը, ինչպես նաեւ ոռոգման համակարգի,ջրհավաք կառույցների պաշտպանությունն ապահովելը: Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի նախագծի շրջանակներում կառուցվող ոռոգման համակարգի կառավարումը իրականացնելու է "Սևան-Հրազդան" ջրամատակարարման գործակալությունը առնելով, որ ներկայումս համակարգի ջրօգտագործման թույլտվությունը տրվել է նրանց:

Ջրի ազգային քաղաքականության հիմնադրույթների մասին ՀՀ օրենք (2005)

Oրենքի խնդիրներն են ապահովել ջրային ռեսուրսների առաջարկի և պահանջարկի ձևավորման գործընթացի իրականացումը, սահմանել ջրային ռեսուրսների օգտագործման գերակայությունները, կազմել ջրավազանային կառավարման պլանները:

Ջրային ռեսուրսների օգտագործման բոլոր ծրագրերն, այդ թվում և ոռոգման ասպարեզում, պետք է համապատասխանեն ջրավազանային կառավարման պլաններին: Հաշվի առնելով թիրախային համայնքներին անվտանգ և հուսալի ոռոգման ջուր մատակարարելու հիմնական նպատակը, ապա Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի նախագիծը սերտորեն առնչվում է այս օրենքի հետ:

Ջրի ազգային ծրագրի մասին ՀՀ օրենք (2006)

Օրենքի նպատակն է օգտագործելի ջրային ռեսուրսների արդյունավետ կառավարման միջոցով բնակչության եւ տնտեսության պահանջների բավարարման, շրջակա միջավայրի էկոլոգիական կայունության ապահովման, ռազմավարական ջրային պաշարի կազմավորման եւ օգտագործման, ազգային ջրային պաշարի պահպանությանն ուղղված միջոցառումների սահմանումը(կարճ, միջին և երկարաժամկետ):Հաշվի առնելով թիրախային համայնքներին անվտանգ և հուսալի ոռոգման ջուր մատակարարելու հիմնական նպատակը, ապա Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի նախագիծը սերտորեն առնչվում է այս օրենքի հետ:

3.1.5. Գյուղատնտեսության օրենսդրություն

Գյուղատնտեսական հողերի մելիորացիայի մասին ՀՀ օրենք (2005)

Սույն օրենքով կարգավորվում են հողերի բերրիության պահպանության և բարձրացման, հողատարումից և աղակալումից պաշտպանման, գյուղատնտեսական շրջանառության մեջ սակավ բերրի հողերի ընդգրկման նպատակով գյուղատնտեսական հողերի մելիորացիայի հետ կապված հարաբերությունները: Ոռոգման համակարգը բարելավվելու նախագծի նպատակը սերտորեն առնչվում է գյուղատնտեսական հողերի որակի պահպանման հետ:

Բուսասանիտարիայի մասին ՀՀ օրենք (2006)

Օրենքը կարգավորում է բուսասանիտարիայի ոլորտում կառավարման լիազոր մարմնի և ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց միջև հարաբերությունները: Այն ուրվածգում է բուսասանիտարիայի ոլորտի հիմնախնդիրները, բույսերի պահպանության միջոցների պետական գրանցման ընթացակարգերը, պարարտանյութերի ներմուծման վերաբերյալ եզրակացությունների տրամադրման կարգը, ինչպես նաև սահմանում է հողերի մշակման ժամանակ պարարտանյութեր օգտագործելիս անձանց պարտականությունները: Օրենքն ուղղակիորեն առնչվում է ծրագրին` հաշվի առնելով ծրագրով ակնկալվող բարելավումների արդյունքում պեստիցիդների օգտագործման աճը:

Սոցիալական ապահովման օրենսդրություն

Հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին ՀՀ օրենք (1993)

Օրենքը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետությունում հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության իրավական, տնտեսական ու կազմակերպական հիմունքները, հաշմանդամներին հանրապետության մյուս քաղաքացիների հետ համահավասար հնարավորություններ ապահովելու նպատակով նրանց իրավունքների եւ ընդունակությունների իրականացման համար առավել բարենպաստ պայմանների եւ արտոնությունների տրամադրման պետական քաղաքականության հիմնադրույթները:

Ոռոգման ջրի բաշխման ժամանակ պետք է հաշվի առնել սույն օրենքի պահանջները, վստահ լինելու համար, որ հաշմանդամների իրավունքները պաշըպանված են:

Կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների ապահովման մասին ՀՀ օրենք (2013)

Սույն օրենքը սահմանում է քաղաքական, սոցիալական, տնտեսական, մշակութային եւ հասարակական կյանքի այլ ոլորտներում կանանց եւ տղամարդկանց հավասար իրավունքների եւ հավասար հնարավորությունների ապահովման երաշխիքները եւ կարգավորում է դրանց առնչությամբ ծագող հարաբերությունները:

Ծրագրի իրականացման ընթացքում կարող են խնդիրներ առաջանալ ոռոգման ջրի բաշխման և կապալառուի կողմից տեղական աշխատուժի ներգրավման ժամանակ:

Պատմության եվ մշակույթի անշարժ հուշարձանների ու պատմական միջավայրի պահպանության եվ օգտագործման մասին (1998)

Այս օրենքի նպատակն է հուշարձանների պահպանության և օգտագործման բնագավառի իրավական հիմքերի սահմանումը և այդ գործունեության ընթացքում ծագող հարաբերությունների կարգավորումը: Հոդված 15-ը ներառում է`հուշարձանների հայտնաբերումը և պետական հաշվառումը, հուշարձանների պահպանության գոտիների սահմանումը, պատմական բնակավայրերի, դրանց առանձին հատվածների պատմամշակութային հիմնավորման նախագծերի կազմումը, Հոդված 22-ը պահանջում է, որ հուշարձաններ ներառող տարածքներում շինարարական, գյուղատնտեսական և այլ կարգի աշխատանքների համար հողի հատկացումները, համաձայնեցվեն լիազորված մարմնի հետ (Պատմության և մշակույթի հուշարձանների պահպանության բաժին):

Հաշվի առնելով այն փաստը, որ Գեղարդալճի ինքնահոս ոռոգման համակարգի նախագծային տարածքից ոչ հեռու կան պատմական և մշակութային վայրեր, ապա նախագծային աշխատանքների ընթացքում հաշվի են առնվում օրենքի պահանջները:

Հողերի օգտագործման և պահպանման նկատմամբ վերահսկողության մասին ՀՀ օրենքը (2008)

Սույն օրենքով սահմանվում են հողերի արդյունավետ օգտագործման և պահպանման, հողային օրենսդրության պահանջների կատարման նկատմամբ վերահսկողության իրականացման խնդիրները, ձևերը, վերահսկողություն իրականացնող մարմինները, ստուգող և ստուգվող անձանց իրավունքներն ու պարտականությունները, ստուգումների իրականացման կարգերը։ Սույն օրենքը տարածվում է Հայաստանի Հանրապետության հողային ֆոնդում առկա բոլոր հողամասերի օգտագործման և պահպանության վրա` անկախ դրանց նպատակային նշանակությունից, սեփականության և (կամ) օգտագործման իրավունքի սուբյեկտներից։ Նախագծի իրականացման համար անհրաժեշտ է ժամանակավոր և մշտական հողօգտագործում և այդ հողերի ռացիոնալ օգտագործումը կիրականացվի համաձայն այս օրենքի:

3.2 Ազգային իրավական և կանոնակարգող կառուցվածք

Հայաստանը մի շարք միջազգային համաձայնագրերի մասնակից է, այդ թվում` երկարաժամկետ անդրսահմանային օդի աղտոտվածության, կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ Միացյալ ազգերի շրջանակային կոնվենցիային,Միջազգային կարևորության խոնավ տարածքների կոնվենցիային, հատկապես որպես ջրային միջավայր (Ռամսար, 1971թ.), համաշխարհային մշակույթի և բնական ժառանգության պահպանման կոնվենցիային (Փարիզ, 1972թ.), ՄԱԿ-ի կենսաբազմազանության կոնվենցիային (Ռիո դե Ժանեյրո,1992թ.), շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման անդրսահմանային ենթատեքստում ՄԱԿ-ի ԵՏՀ կոնվենցիային, անդրսահմանային գետերի և Միջազգային լճերի պահպանության և օգտագործման մասին ՄԱԿ-ի ԵՏՀ կոնվենցիայի (Հելսինկի, 1992 թ.) և այլն:

Ստորև բերված են այն կոնվենցիաները, որոնք վավերացված են ՀՀ կողմից և առնչվում են ներկայացվող նախագծին:

Աղյուսակ 1: Միջազգային կոնվենցիաներ, որոնց միացել է Հայաստանը

N

Անվանում, ընդունման վայր  և տարեթիվ

Վավերացվել է

ՀՀ-ի կողմից

Ուժի մեջ է

ՀՀ-ի համար

1

ԳԼՈԲԱԼ ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՆԵՐ

 

 

2

«Միջազգային կարևորության խոնավ տարածքների մասին, հատկապես որպես ջրաթռչունների բնակավայր» կոնվենցիա (Ռամսար, 1971թ.)

1993թ.

ՀՀ-ն միացել է որպես իրավահաջորդ

1993թ.

3

«Համաշխարհային մշակութային և բնական ժառանգության պահպանության մասին» կոնվենցիա (Փարիզ, 1972թ.)

1993 թ.

որպես իրավահաջորդ

1993թ.

4

ՄԱԿ-ի «Կենսաբանական բազմազանության մասին» կոնվենցիա (Ռիո դե Ժանեյրո, 1992թ.)

31.03.1993թ.

14.05.1993թ.

5

ՄԱԿ-ի «Անապատացման դեմ պայքարի» կոնվենցիա (Փարիզ, 1994թ.)

23.06.1997 թ. 

30.09. 1997թ.

6

«Միգրացվող վայրի կենդանիների տեսակների պահպանության մասին» կոնվենցիա  (Բոնն, 1979թ.)

27.10.2010 թ.

01.03.2011թ.

7

§Միջազգային առևտրում առանձին վտանգավոր քիմիական նյութերի և պեստիցիդների վերաբերյալ նախնական հիմնավորված համաձայնության ընթացակարգի կիրառման մասին¦ կոնվենցիա (Ռոտերդամ, 1998թ.)

10.09.1998 որպես իրավահաջորդ

24.02.2004

ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՆԵՐ

 

 

8

ՄԱԿ-ի ԵՏՀ «Անդրսահմանային ենթատեքստում շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման մասին» կոնվենցիա (Էսպո, 1991թ.)

14.05.1996թ.

10.09. 1997թ.

9

«Ռազմավարական էկոլոգիական գնահատման մասին» արձանագրություն (Կիև, 2003թ.)

25.10.2010թ.

24.04.2011թ.

10

ՄԱԿ-ի ԵՏՀ «Շրջակա միջավայրի հարցերի առնչությամբ տեղեկատվության հասանելիության, որոշումների ընդունելու գործընթացին հասարակայնության մասնակցության և արդարադատության մատչելիության մասին» կոնվենցիա (Օրհուս, 1998թ.)

14.05.2001թ.

01.08.2001թ.

11

ՄԱԿ-ի ԵՏՀ «Միջազգային լճերի և անդրսահմանային ջրհոսքների պահպանության և օգտագործման մասին» կոնվենցիա (Հելսինկի, 1992թ.)

 

 

12

«Ջրի և առողջության մասին» արձանագրություն (Լոնդոն, 1999թ.)

Վավերացման փուլում է

 

13

Լանդշաֆտների եվրոպական կոնվենցիա (Ֆլորենցիա, 2000թ.)            

23.03.2004թ.

01.07.2004թ.

14

«Եվրոպայի վայրի բնության և բնական միջավայրի պահպանության մասին» կոնվենցիա (Բեռն, 1979թ.)

26.02.2008թ.

01.08.2008թ.

Համաշխարհային բանկի գործառնական քաղաքականության դրույթները

Համաշխարհային բանկի OP/BP 4.01 “Բնապահպանական գնահատում”-ը համարվում է բանկի բնապահպանական և անվտանգության (աշխատանքի պաշտպանության) քաղաքականությունների հովանի ուղղորդիչը:

Այս քաղաքականությունները կարևոր են քանի որ օգնում են, որ բնապահպանական և սոցիալական հնարավոր բացասական հետևանքները նույնանան, նվազեցվեն և պատշաճ կերպով մեղմացվեն: Այս քաղաքականությունը հատուկ ուշադրության է արժանանում նախագծի նախապատրաստական և հաստատման ընթացքում: Համաշխարհային բանկը յուրաքանչյուր առաջարկվող նախագծի համար սկրինինգ է իրականացնում՝ որոշելու համար իրականացվող ՇՄՍԱԳ-ի չափն ու տեսակը: Վարկառուն պատասխանատվություն է կրում Պաշտպանիչ Քաղաքականության համար պահանջվող ցանկացած գնահատման համար Համաշխարհային Բանկի անձնակազմի կողմից տրված ընդհանուր խորհրդատվության հետ միասին:

ՈՀԱԾ-ը դիտարկում է Համաշխարհային Բանկի հետևյալ Պաշտպանիչ Քաղաքականությունները:

Աղյուսակ 2: Ծրագրի քայլերը ՀԲ քաղաքականության ուղեցույցերի պահանջներով

Անվտանգության քաղաքականության անվանումը

Քաղաքականության պահանջները՝ կապված Գեղարդալճի ինքնահոս համակարգի հետ:

OP 4.01

Բնապահպանական գնահատում

Համաձայն ՀԲ-ի պահանջների Գեղարդալճի նախագիծը պետք է ենթարկվի շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման և պատրաստի համապատասխան հաշվետվություն:

OP 4.04

Բնական միջավայր

Նախագծային փուլում պետք է ուսումնասիրվեն նախագծի ազդակիր շրջանները վտանգված բնական միջավայրը որոշելու համար: Նախազգուշական մոտեցում պետք է ցուցաբերել բնական ռեսուրսների կառավարման նկատմամբ, բնապահպանական կայուն զարգացումն ապահովելու համար:

Վնասատուների կառավարում (OP 4.09)

Վնասատուների կառավարում, քանի որ ակնկալվում է, որ սպասարկման տարածքում գյուղատնտեսությունը բարելավված ոռոգման ծառայությունների հետևանքով կակտիվանա, և կմշակվեն ավելի մեծ քանակությամբ գյուղատնտեսական կուլտուրաներ, որն էլ կհանգեցնի թունաքիմիկատների ինտենսիվ օգտագործմանը: Չնայած որևէ անհրաժեշտություն չկա վնասատուների կառավարման պլան ստեղծելու համար, սակայն նախագծի մեջ նախատեսված է նաև թունաքիմիկատների անվտանգ տեղափոխումն ու վնասատուների կառավարման համար կիրառելի տեխնիկան:

Ֆիզիկական մշակութային ռեսուրսներ (OP/BP 4.11)

Այս քաղաքականությունը առաջացել է այն ծրագրերից, որոնք հանգեցնում են մշակութային արժեքներին վնաս հասցնելու ռիսկին (օր.՝ այն ծրագրերը, որոնք ներառում են լայնածավալ պեղումներ, հողատեսքերի տեղահանում, շրջակա միջավայրի մակերևութային փոփոխություններ կամ ոչնչացումներ):

Հարկադիր վերաբնակեցում (OP/BP 4.12)

Այս նախագծի համար պատրաստվել է Վերաբնակեցման քաղաքականության շրջանակ (ՎՔՇ), որը կկարգավորի նախագծի իրականացման հետ կապված հարկադիր վերաբնակեցումն ու հողակորուստները, ներառյալ հողի կորուստ, հողի ժամանակավոր օգտագործում, արտադրական ակտիվների կորուստ կամ այդպիսի ակտիվների ձեռքբերում և բացասական ազդեցո�