НАСТАНУВАЊЕ

После проширувањето на царштината, Хамураби се завртел кон средување на

земјиштето по прашањето на единствен законодавно – правен систем. Се смета дека е

донесен во последната декада на неговото владеење, околу 1780 год п.н.е. Се состои од

три дела.

Во првиот дел хамурабие опширно зборува за својата улога према својот народ која

е одредена од страна на боговите.

Во вториот дел, според Шеловата нумерација, сместени се 282 члена кои всушност

се конкретни законски прописи и самата суштина на Хамурабиевиот законик.

Во третиот дел Хамурабие ги повикува поданиците на почитување на законикот,

обеќавајќи награди и божествена заштита од проклетства и зли сили, на сите оние кои се

наоѓаат внатре во ѕидините на неговиот храм односно оние кои се под негова власт и кои

се придржуваат до законите заканувајќи се со тешки клетви и закани за оние кои тоа не го

прават и кои законот не го признаваат.

Статусно право

Дел од Хамурабиевиот закон

Вавилонското општество се дели на:

- Мушкенум ( високо свештенство, дворски чиновници)

- Авилум ( слободни луѓе), кои се наоѓаат под заштита на законот,

- Вардум ( робови),кои како и стоката се сметаат за имот на располагање на

господарот.

Паралелно со сите можни економски градации, во општата маса на слободните жители

се разликуваат уште чисто правни категории,па се среќаваме со уште еден слој,

мушкенум, кој според правата се наоѓа помеѓу робовите и слободните лиѓе. Се

споменуваат уште многубројни слуги кои немале сопствен имот, туку за својата

работа добивале заработка во натура или пари.

Авилум

Авилум се најбројната категорија на вавилонското општество, сопствениците на

земјата, селаните, трговците, занаетчиите, учествуваат во работата на градските

собранија, кои ја задржале локална самоуправа и судството, а водат сметка и за

градските финансии

Вардум

Вардум или роб бил најнискиот слој на вавилонското општество. Извоте на

ропството биле различни: војните, раѓање од родители робови, купување од трговците

со робови, кривична осуда и должничко ропство. Сепак, за разлика од времето на

третата династија Ура, се превземаат мерки слободните Вавилонци да несмеат да

паднат во ропство. ( само тешките престапници повлекување лишување од слобода).

Главната причина за претворање на масата во робови била зависноста заради

задолжување, а хамурабиевите закони се обидуваат таа зависност да ја ограничат. За

тоа нетреба да се чудиме поради тоа што немилосрдните акции на зеленашите, од кои

страдале не само сиромасите, туки и мнгу сопственици, предизвикале општо

незадоволство и му нанесувале штета на царот, кој на тој начин ги губел поданиците

(пораи тоа што робот во целина му припаѓал на господарот). Долгот можеле да го

одработат не само должникот, туку и неговата жена и деца, и тоа само во рок од три

години, при што, за разлика од робовите, тие зависни луѓе се штителе со законот и

лихварот (оној на кого долгот му се обработувал) одговарал со живото на својот сим за

насилна смрт на должниковиот син кој би го обработувал татковиот долг.

Робот бил своина на господарот и кљако ознака на својот статус носи абитум

( жиг), кој го симнувал само со наредба и одобрение на господарот. Тој можел да го

продаде или да го ослободи, но неможел да ја продаде робинката која му родила деца,

иако може да ја задржи како робинка. Децата стануваат слободни после смртта на

таткото.Криењето на туѓ роб повлекувало смртна казна. Робот можел да склопува брак

со слободни луѓе и некои договори со присуство на сведоци. Повреда на робот се

наплаќала со половина на вредноста на робот, а убиството морало да се надополни со

друг роб.

Робот станувал слободен ако плати откуп, ако господарот го ослободи, после

смртта на неговиот татко, ако е дете на робинка и слободен човек, после три години

ако е должник заради задолжение и ако оди во друга земја и таму ако некој го откупи

после враќањето во Вавилон.

Мушкенум

Мушкенум е слојот на населението чиј правен статус не е доволно јасен. Тие биле

сопственици, делумично дури и робовласници, можеле да засниваат фамилии, но

нивните јуридистиочки права биле ограничени ( подредената положба се огледува

според прашањето на кривичното право, како што се претпоставува, во врска со

потеклото). За нанесување на телесни повреди на мушенумот , виновникот се казнува

според принципот на композиција, а за иста таква повреда ако е во прашање авилум,

виновникот се казнувал по принципот на талиона („ око за око, заб за заб“).

Членови од законот

Член 196 Ако човек му извади око на друг човек, неговото око ќе му се извади ( око за

око); Член 197 Ако тој скрши коска на друг човек и неговата коска ќе биде скршена;

Член 198 Ако човек му го извади окото на мушкенумот или му скрши коска, треба да

плати мина злато; Член 200 Ако човек му скрши заби на себе рамен според статусот и

нему треба да му бидат скршени ( заб за заб); Член 202 Ако некој нападне човек

повисок според статус, треба јавно да прими 60 удари со камшик за волови; Член 204

Ако мушкенум нападни дру мушкенум, треба да плати 10 шекели во пари. Но

мушкенумот имал поволности во некои сегменти;Член 216 Ако лекар направи голем

засек со нож за операција и излечи или расечи тумор (над окото) со нож за операција и

спаси око, треба да прими 10 шекели во пари;Член 217 Ако пациентот е мушкенум,

тогаш треба да прими 5 шекели во пари;Член 221 Ако лекарот излечи скршена коска,

пациентот треба да му плати 5 шекела во пари.Член222. ако пацинтот е мушкенум

треба да плати 3 шекели;Член 199 Ако човек му го извади окото на туѓ роб, или му

скрши коска, треба да плати половина од вредноста на неговите; Член 205 Ако робот

го нападни господарот, треба да му се отсече увото; Член 217 Ако лекарот направи

некој оперативен зафат над нечиј роб, и го излечи или му спаси око, тогаш

сопственикот на робот плаќа 2 шекела.

ОБЛИГАЦИОНО ПРАВО

Во Вавилон среќаваме многу облигационо – правни договори, чија форма, како

битен услов за заклучување на правна работа, се барала само во поедини случаи,

Ugovor o kupoprodaji - Ne utvrđuju se obaveze, već samo volja stranaka u pogledu pravne

svojine, predmet kupoprodaje može biti pokretna i nepokretna imovina, robovi pa čak i djeca,

zakonik je gotovo uvijek utvrdio cijenu stvari, a prijenos stvari je bio završavan simboličnim

stavljanjem palice preko nje, što je označavalo novog sopstvenika, prodavac nije prolazio bez

posljedica za skrivanje nedostataka stvari ili za prodaju tuđeg vlasništva (evikcija).

Ugovor o zakupu - U pitanju je najčešće zemlja i stanovi, rokovi se kreću od 1-5 godina,

zakupnina se plaćala u obliku plodova (1/3, 1/2 ili 2/3 prinosa).

Ugovor o najmu - U pitanju su stoka (magarac,vo), prevozna sredstva (kola,brod), rob ili

slobodan čovjek, predviđa se cijena najma i nadoknada eventualne štete.

Ugovor o ličnom najmu - Reguliše najam raznih kategorija radnika i majstora, koji strogo

odgovaraju za kvalitet urađenog posla.

Član 228.

Ako graditelj gradi nekome kuću i završi je, onda treba da mu se plati dva šekela u novcu

po svakom sar-u površine.

Član 229.

Ako graditelj izgradi kuću za nekoga, i ne izgradi je valjano, i kuća se sruši i ubije

vlasnika, onda graditelja treba dati da se ubije.

Član 230.

Ako ubije sina vlasnika, treba da se ubije sin graditelja.

Član 231.

Ako ubije roba vlasnika, onda on treba da plati drugim robom vlasniku kuće.

Član 232.

Ako uništi dobra, onda treba da kompenzira štetu, i također zato što je nije dobro

sagradio, treba da je ponovo izgradi o svom trošku.

Ugovor o zajmu - Spriječava zloupotrebe povjerioca, dužničko ropstvo svedeno na tri godine,

samovoljno plijenjenje imovine dužnika dovodi do gubitka zajma, ubijanje dužnika se

nadoknađuje smrću svog sina (ako se radi o avilumu) ili plaćanjem novčane kazne i gubljenjem

zajma (ako se radi o vardumu), ako je imovina dužnika stradala od nepogoda, predviđaju se

olakšice, a visina kamata za zajmove je utvrđena (1/3 za zajam u žitu i 1/5 za zajam u srebru).

Ugovor o ostavi - Predviđa čuvanje tuđih stvari, zahtijeva pismenu formu i prisustvo svjedoka,

utajenje povjerene imovine (žita) nadoknađuje se dvostruko.

Porodično pravo [uredi]

Car se u praksi obračunavo sa tradicijama patrijarhalne porodice. Muž je imao pravo da na

mjestu ubije ženu-nevjernicu i njenog zavodnika. Za saučesništvo u ubistvu svog supruga žena-

prevarnica je nabijana na kolac, a za hrđavo ponašanje i rasipništvo žena je istjerivana iz kuće ili

pretvarana u robinju. Sin koji udari, odnosno, ošamari oca kažnjavan je odsjecanjem šake, dok se

batinanje sina uopšte nije smatralo prijestupom.

Iako je brak u suštini bio monogam, bilo je izuzetaka kada je muž mogao dovesti drugu ženu

(ako mu prva ne podari potomstvo ili je bolesna), ali je dužan da zadrži prvu ženu, u odnosu na

koju je druga žena u podređenom planu.

Član 145.

Ako čovjek uzme ženu i ona mu ne rodi djecu, i on odluči da uzme drugu ženu i dovede

je u kuću, toj drugoj ženi ne treba da se prizna jednakost sa prvom.

Brak je dozvoljen između različitih društvenih staleža, ali je zabranjen između roditelja i djece,

kao i maćehe i pastorka (o pobočnom rodu se ništa ne govori kao o smetnji pri sklapanju braka).

Brak sklapa mladoženja i otac (brat ili neki drugi muški srodnik) nevjestin, dok se razvedena

žena i udovica može udati za “čovjeka svog srca”.

Tirhatu je neobavezan poklon nevelike vrijednosti koji mladoženja daje nevjestinom ocu. U

slučaju da bez valjanog razloga mladoženja odbije mladu, njen otac zadržava tirhatu, a ako on

odbije mladoženju vraća tirhatu dvostruko.

Član 159.

Ako neko donese imovinu u punčevu kuću, i plati tirhatu, gleda za drugom ženom i kaže

svom puncu: ”Ja ne želim tvoju kćerku”, mladin otac može da zadrži sve što je dobio.

Član 160.

Ako je čovjek donio imovinu u tastovu kuću i platio tirhatu, ako onda otac devojke kaže:

”Ja ti neću dati svoju kćerku”, onda treba da vrati duplo sve što je dobio.

Nudunu su vrijedniji pokloni u pokretnim i nepokretnm stvarima koji se daju prije ili za vrijeme

braka kako bi muž materijalno obezbjedio ženu. Ako joj nije dao nudunu, onda udovica ima

pravo na jednak dio nasljedstva, a ako udovica napusti kuću i preuda se, nuduna ostaje djeci.

Šeriktu su pokloni koji nevjestini roditelji daju kao miraz. S tim upravlja muž, ali u slučaju

raskida braka, miraz se vraća ženi, ali on prelazi djeci (ako ih nemaju, onda se vraća ženinim

roditeljima).

Član 138.

Ako čovjek poželi da se odvoji od žene koja mu nije rodila djecu, on treba da joj da iznos

njene tirhatu i miraza kog je donijela sa sobom iz očeve kuće, i nek je pusti da ide.

Član 139.

Ako nije bilo tirhatu-a onda treba da joj da minu zlata kao poklon zbog puštanja.

Član 140.

Ako je muškenum, onda nek joj plati trećinu mine zlata.

Za dugove stečene u braku, odgovornost podjednako snose oba bračna druga, a za dugove prije

braka žena može da traži garanciju prije udaje da neće biti prodana u roblje zbog njih.

Član 151.

Ako žena koja živi u čovjekovoj kući, napravi ugovor sa svojim mužem, da je

zajmodavac ne može zatvoriti (dan joj je dokument na osnovu toga) ako je muž napravio

dugove prije braka, zajmodavac je ne može zadržati zbog toga. Ali ako je žena napravila

dug prije ulaska u brak, njenog muža zajmodavac ne može zatvoriti zbog toga.

Brak prestaje smrću jednog od supružnika ili razvodom. Muž može da otjera ženu koja je

nemarna ne davši joj ništa ili je učiniti robinjom, ali bez dobrog razloga, zakon to zabranjuje.

Ako muž padne u zarobljeništvo, ženi se dozvoljava odlazak kod drugog samo ako nema

dovoljno sredstava za život, ili će biti naređeno da je bace u rijeku. Ako se muž vrati iz

zarobljeništva, dužna je da mu se vrati samo ako nije okaljao domovinu (djeca iz drugug braka

ostaju s ocem).

Član 141.

Ako čovjekova žena, koja živi u njegovoj kući poželi da ode iz nje, padne u dugove,

pokuša da ruinira kuću ponižavajući muža, i pravno je osuđena (kriva je), ako njen muž

odluči da je pusti, može da ide ali neće ništa dobiti kao poklon zbog otpuštanja, ali ako

njen muž odluči da je zadrži, i uzme drugu ženu, onda ima da ostane u kući muža kao

robinja.

Član 142.

Ako se žena posvađa sa mužem i kaže: ”Ti nisi dobar (ponižavaš me) prema meni”,

razlog za ženinu presudu mora biti opravdan. Ako je nevina i nema greške na njenoj

strani, onda krivica ne smije napasti ovu ženu i smije uzeti miraz i vratiti se u kuću

roditelja.

Član 143.

Ako nije nevina, ali ostavi muža i upropasti kuću, ponižavajući muža, treba da se baci u

rijeku.

Član 131.

Ako čovjek optuži ženu, ali ona nije zatečena sa drugim čovjekom, ona mora da da

zakletvu i onda se može vratiti kući.

Član 132.

Ako je “prst uperen” na nečiju ženu po pitanju drugog muškarca, ali nije uhvaćena da

spava sa njim, ona treba da skoči u rijeku za svog muža.

Nasljedno pravo [uredi]

Imovinu naslijeđuju sinovi koji produžuju potomstvo i kult predaka. Sin prvenac nema prednost

u odnosu na ostale. Otac ne može proizvoljno da liši sina nasljedstva (da ga razbaštini), već to

mora da učini sudskim putem.

Član 168.

Ako čovjek želi da istjera sina iz kuće, i odluči to prije sudije: ”Ja želim da izbacim sina”,

tada sudija treba da ispita njegov razlog. Ako je sin kriv zbog razloga radi kojeg pravno

ne treba da ide iz kuće, otac ga ne može izbaciti.

Član 169.

Ako je kriv zbog važne greške, zbog koje mu može pravno oduzeti sinovljev status u

kući, otac treba da mu oprosti prvi put, ali ako se to ponovi, onda mu treba obespraviti

status u kući i izbaciti ga.

Kćerke su dobijale miraz pa su se isključivale iz nasledstva. Samo su sveštenice mogle da

naslijeđuju, ali pošto se nisu smjele udavati niti imati potomstvo, nasljedstvo se vraćalo braći.

Udovica može da ostane u kući pokojnog muža i da živi od prihoda šeriktua i nudune, ali ih ne

može otuđiti. Sinovi koje je rodila robinja naslijeđuju samo ako ih je otac nazivao sinovima u

toku života (ako ih je priznao), a usvojena djeca stiču sva nasljedna prava kao i zakonita, ali gube

nasljedno pravo u prethodnoj porodici (ovdje se vide elementi testamentalnog nasljeđivanja koje

Hamurabijev zakonik nije poznavao).

Ostali zakonici [uredi]

Prije Hamurabija također su postojali je pokušaja donošenja jednog jedinstvenog pravnog akta

koji će obuhvatiti sve bitne segmente društva i odrediti represivne mjere za prekršioce istog.

Postoje sljedeći zakonici:

Zakonik Ur-Namua (osnivača treće dinastije Ura) koji je ujedno zvanično najstariji pisani

pravni akt, čuva se u Muzeju Starog istoka u Istanbulu)

Zakonik Bilalame (miroljubivog vladara Enšue), čuva se u iračkom muzeju starina u

Bagdadu

Zakonik Lipit-Ištara (vladara grada Isine), čuva se u philadelphijskom muzeju.

Hamurabijeva stela

Vrh s reljefom Hamurabijeve stele.

Hamurabijeva stela je crna bazaltna stela visoka 213 cm koja je pronađena u Suzi u današnjem

Iranu, a danas se čuva u muzeju Louvre u Parizu. Na njenom vrhu se nalazi reljef visok 71,1 cm

s prikazom cara Hamurabija ispred akadskog boga sunca Šamaša koji sjedi okrunjen na

simboličnoj planini. Šamaš nosi rogatu kapu, a u rukama drži vladarsku palicu i prsten pravde, a

iz ramena mu isijava svjetlost. Božanska moć nad smrtnim Hamurabijem je očita u njegovim

besmrtnim dimenzijama. Hamurabi je prikazan kako prima blagoslov zakonika koji se nalazi

ispisan ispod reljefa.

Hamurabijev zakonik [uredi]

Stražnja strana stele s nastavkom zakonika.

Hamurabijev zakonik je skupina pravnih popisa što ih je u jedinstvenom zakonodavnom djelu

izdao 1792.-1750. g. pr. Kr. babilonski car Hamurabi. Negdje se datira od 1930.-1888. g. pr. Kr.,

a negdje opet u 1694. g. pr. Kr.

Hamurabijev zakonik je iznimno podrobna kodifikacija babilonskog prava i ujedno dragocjen

izvor o gospodarskim i socijalnim prilikama drevnih civilizacija antičkog Istoka. Iako ističe da je

nastao kao zaštita slabih od jakih, podržava tradicionalnu klasnu podjelu jer su kazne

pripadnicima nižih klasa za isti zločin oštrije.

Zakonik, pisan klinastim pismom na akadskom jeziku u 300 izreka u 51 stupcu, sastoji se od tri

dijela: prologa ili uvoda i zakonskih propisa izloženih u 282 člana, te epiloga. Obuhvaća propise

pojedinih grana prava: stvarnog, obveznog, obiteljskog, bračnog i kaznenog, ali ne u cjelini.

Zakonik je predviđao vrlo stroge kazne. Tri vrste kazni se ističu u zakonu:

Talionsko pravo, ekvivalentno biblijskom "oko za oko" važilo je na primjer u smrtnoj kazni za

graditelja čija kuća bi se srušila i ubila vlasnika.

Ponekad su kazne bile zločinačke – npr. U slučaju da pacijent umre na operacijskom stolu,

doktoru bi bila odsječena ruka.

Najnelogičnije kazne su bile u slučajevima nevjere gdje bi se krivica mjerila jedino mogućnošću

okrivljene osobe da pluta na vodi.

Hamurabijev zakonik bio je važan izvor pozitivnog prava u robovlasničkim državama Srednjeg

istoka.

Хамурабиев законик

Од Википедија, слободната енциклопедија

Хамурабиевиот законик на стела

Друга страна на стелата со релјеф

Кос поглед на стелата

Хамурабиевиот законик (создаден ~ 1760 п.н.е.) е еден од првите збирки закони

(законици или кодекси) и најдобро зачуваниот пример на овој вид на документ од

Месопотамија. Создател на законикот е Хамураби. Претходни збирки на закони се

Законикот на Ур-Наму, крал на Ур (~ 2050 п.н.е.), Законикот на Ешуна (~ 1930 п.н.е.) и

Законикот на Липит-Иштар од Исин (~ 1870 п.н.е.).

Законикот набројува кривични дела и ним соодветните казни, како и решенија за чести

спорови и водич за поведение на граѓаните. Во законикот нема место за објаснувања и

опрадвувања, но, се разбира, дава можност за изложување на докази. За опсежен преглед,

видете Вавилонско право.

Законикот стоел јавно, на очиглед на секој; така, никој не можел да се оправдува дека не

го познавал законот. Меѓутоа стручњаците претпоставуваат дека во тоа време ретко кој

обичен граѓанин знаел да чита.

Содржина

 [скриј] 

1 Историја

2 Видете исто така

3 Белешки

4 Наводи

5 Надворешни врски

[уреди] Историја

Хамураби (~ 1810 п.н.е. – 1750 п.н.е.) сметал дека тој бил избран од боговите да му ги даде

законите на неговиот народ. Во предговорот на законикот тој вели:

„... Ану и Бел ме повикаа по име мене, Хамураби, воздигнатиот принц, којшто има страв

од Бога, да го донесам владеењето на правдата на земјата, да ги уништам злобните и

оние кои прават лошо; за силните да не ги повредуваат слабите; за да владеам врз луѓето

како Шамаш, да донесам светлина на земјата, да придонесам кон благосостојбата на

човештвото...“[1]

Во горниот дел од стелата, Хамураби е прикажан пред престолот на богот на сонцето

Шамаш.

Закооните се нумерирани од 1 до 282 (недостасуваат бр. 13 и 66-99) и се испишани на

старовавилонски на 2.5-метарска стела од црн базалт[2] Стелата била откриена во декември

1901 во Суза, Елам, денешен Хузестан, Иран, каде била запленета од Еламскиот крал

Шутрук-Нахунте во XII век п.н.е. Денес е изложена во музејот Лувр, Париз.

Овој законик е првиот во кој стои дека некои закони се толку основни, што дури ни кралот

не може да ги менува. Хамураби ги исшишал законите во камен, за да бидат

непроменливи. Се верува дека изреката „Око за око, заб за заб“ потекнува од овој законик.

Хамурабиевиот законик бил еден од многуте збирки закони во древниот Близок Исток.

Највеќето од овие законици произвлегле од слични култури и сродни народи во рамките

на релативно мал простор, па така содржат пасуси слични еден на друг. Закониците како

претходниот законик на Ур-Наму, од династијата Ур-III (XXI век п.н.е.), хетитскиот

законик (~ 1300 п.н.е.) и Тората (~ 1400 п.н.е. под Мојсеј) се одликуват со сличности со

Хамурабиевиот законик и другите законици од истата географска територија.