Sızıntılar: Harcama akımından çıkanlar olup, kapalı

ekonomide tasarruflar (S) ve vergilerden (TA) oluşmaktadır.

Enjeksiyonlar: Harcama akımına yapılan ilaveler olup,

kapalı bir ekonomide yatırımlar (I), kamu harcamaları (G)

ve transfer ödemelerinin harcamada kullanılan kısmından

(c.TR) oluşmaktadır.

Dengede; sızıntılar ve enjeksiyonlar eşit olacaktır:

𝑆 + 𝑇𝐴 = 𝐼 + 𝐺 + 𝑐𝑇𝑅

Vergiler ve Çoğaltan

Gelir vergileri çoğaltanı küçültmektedir.

Gelir vergisinin çoğaltan katsayısını küçültmesi,

verginin uyarılmış tüketim harcamalarındaki artışı

azaltmasının sonucudur.

• Burada 𝑡 ↑→ 𝛼 ↓

Çünkü kişilerin harcanabilir gelirleri azalacaktır.

1

1 c ct

Otomatik Stabilizatör Olarak Gelir Vergileri

Otonom talepteki bir değişmenin gelir ve hasıla düzeyi

üzerindeki etkisini azaltan her türlü mekanizmaya

otomatik stabilizatör denir.

Otomatik stabilizatörler ekonomiyi enflasyondan ve

ekonomik krizlerden koruyucu özelliğe sahiptirler.

Örneğin gelir vergisi bir otomatik stabilizatördür. Çünkü,

gelir vergisi, çarpanın değerini düşürerek, otonom

harcamaların, gelir düzeyine etkisini azaltır.

Özellikle gelir vergisi, memur maaşlarında olduğu gibi

artan oranlıysa, otomatik stabilizatör olma özelliği daha

da artacaktır.

Otomatik Stabilizatör Olarak Gelir

Vergileri

Örneğin gelir vergisi bir otomatik stabilizatördür. Çünkü,

gelir vergisi, çarpanın değerini düşürerek, otonom

harcamaların, gelir düzeyine etkisini azaltır.

Özellikle gelir vergisi, memur maaşlarında olduğu gibi

artan oranlıysa, otomatik stabilizatör olma özelliği daha

da artacaktır.

Diğer Otomatik Stabilizatörler

Kamu Harcamaları,

Kamuda Çalışanların Oran Olarak Yüksekliği ve

İşsizlik sigortası

de otomatik stabilizatör işlevi görecektir. Çünkü; kamu

harcamaları ve kamuda çalışanların alacakları ücretler, büyük

ölçüde devletin kontrolü altındadır. Herhangi bir ekonomik kriz

durumunda da devlet çalışanlarına ücretlerini tam ödeyeceği

(veya kamu harcamalarını arttırabileceği için) bireyler krizden

az etkileneceklerdir (2008 Krizinde Türkiye’nin az

etkilenmesinin en önemli nedenlerinden birisi de budur).

Veya işlerin iyiye gittiği ve enflasyonist baskının oluştuğu

durumlarda devlet kamu harcamalarını azaltarak, piyasaların

soğumasını sağlayabilecektir.

Götürü Vergilerin Çoğaltan

Üzerindeki Etkisi

Vergilerin gelir düzeyinden bağımsız olarak belirlendiği

bir durumda (spesifik vergi):

Vergiler biçiminde gösterilir.

Bu durumda vergilerin varlığı çoğaltanın değerini

etkilemeyecek ama harcanabilir geliri azaltacaktır:

Burada denge gelir düzeyini şöyle formüle edebiliriz:

TA TA

YD Y TA TR

0

1 1

1 1Y A C cTA cTR I G

c c

Gelir Vergisinde Bir Değişmenin Etkisi

Gelir vergisi, milli gelirin tüketime harcanabilecek

kısmını azalttığı için, toplam harcama eğrisi, verginin

olmadığı duruma göre yatıklaşır.

Vergi oranındaki bir indirim ise, toplam harcama

eğrisinin eğimini artırır ve denge gelir düzeyini

yükseltir.

Vergi oranı t1 iken t2 ve gelir düzeyi de Y1 iken Y2

olmuşsa, ∆t=t2–t1 ve Y=Y2-Y1 olmak üzere vergi

oranındaki değişmelerin denge gelir düzeyine etkisi:

ŞEKİL 5-11: VERGİ ORANINDA BİR AZALMANIN ETKİLERİ.

Gelir vergisi oranında bir düşme tüketicilerin harcanabilir gelirini artıracaktır. Ayrıca gelirin tüketilebilir oranı da yani çoğaltan da artacaktır. Toplam talep AE2'ye dönerken eğimi eski duruma göre artmıştır. vergi indirimi aynen marjinal tüketim eğiliminin artması gibi etki yapmaktadır. Bu arada gelir düzeyi de yükselerek Y2'ye çıkmıştır.

Gelir, Hasıla

E1

AE1= A +c(1-t1)Y

Y2

Pla

nla

na

n h

arc

am

ala

r

AE Y=AE

450

Y

A

AE2= A +c(1-t2)Y

Y1

E2

Kamu Harcamalarında Bir Değişmenin Etkisi

Kamu harcamalarında kadarlık bir artış, gelir

düzeyini çoğaltana bağlı olarak artıracaktır.

Denge geliri düzeyindeki değişme:

G

1

1 (1 )Y G G

c t

ŞEKİL 5-12: KAMU HARCAMALARINDAKİ BİR ARTIŞIN ETKİSİ.

Kamu harcamalarındaki artış planlanan harcama eğrisini yukarıya AE2'ye kaydırır. Hasıla da Y1'den Y2'ye yükselir. Ama burada çoğaltan Şekil 5-6'dakine göre daha küçüktür.

Gelir, hasıla

E2

E1

AE1= A 1+c(1-t)Y

AE2= A 2+c(1-t)Y

Y2

Pla

nla

na

n h

arc

am

ala

r

AE Y=AE

450

Y Y1

A 2

A 1

G

Y t)-c(11

1

∆G =∆Y

Transfer Ödemelerinde Bir Artışın Etkisi

Transferlerde bir artış, otonom talebi artıracaktır. Zira

transferler ( ) nispetinde planlanan harcamaların bir

parçasıdır.

Transferler, kişilerin harcanabilir gelirini, YD, artırır ve

bu da tüketimi uyararak ( ) kadar bir artışa yol açar:

Transferlerin gelir düzeyine etkisi, aynı miktardaki bir

reel kamu harcamasına göre daha düşüktür.

cTR

cTR

1

1 (1 )Y c TR

c t

Bütçe

Burada bütçenin gelir düzeyi ile ilişkisini kuracağız.

Kamu otoritelerinin uyguladığı maliye politikası bütçe ile

ortaya çıkar. Bütçe fazlasının artması toplam talebi

azaltırken, bütçe açığının artması toplam talebi artırıcı

yönde etkilemektedir.

Bütçe fazlası, BS, kamu gelirlerinin yani vergilerin, TA,

kamu harcamalarını ( + ) aşan kısmıdır.

G TR

( )BS TA G TR

Denk Bütçe Çoğaltanı

Varsayalım ki kamu harcamaları ile vergi miktarları

aynı anda ve eşit miktarda artırılmış olsun. Bu durumda

bütçe büyümekle birlikte, bütçe dengesi değişmeden

kalacaktır.

Ama gelir düzeyi de değişmeden mi kalır?

Bu sorunun cevabı hayır olacaktır. Bunun nedeni denk

bütçe çoğaltanıdır ve değeri birdir. Gelir ve hasıla

düzeyi tam olarak kamu harcamaları ile aynı miktarda

artar.

AÇIK EKONOMİDE DENGE GELİR

DÜZEYİ

İhracat, yurtiçi üretime yönelik yabancı talebi

gösterirken, İthalat ülkede oturanların yabancı mal ve

hizmetlere talebini gösterir. İhracat ile ithalatın farkına

net ihracat denir.

Bu durumda yurtiçinde üretilmiş mallara yönelik toplam

talep:

–NX X M

AE C I G NX

ŞEKİL 5-14: DIŞ TİCARET VE TOPLAM TALEP.

İhracat > ithalat ise toplam talep eğrisi yukarı kayar, gelir düzeyi yükselir. İhracat < ithalat ise

toplam talep eğrisi aşağı kayar, gelir düzeyi düşer.

Gelir, hasıla

E3

E2

AE=C+ I +G

AE'=C+ I +G +NX2

Y2

Pla

nla

na

n h

arc

am

ala

r

AE

Y=AE

450

Y Y1

A2AE

A1AE

NX2>0 AE’’=C+ I +G +NX1 E1

NX1<0

Y0

İhracat ve İthalat Fonksiyonları

İhracat, yurtiçi üretime yönelik dış taleptir. İhracatı

yabancı ülkelerin gelir düzeyi, ihracata konu mallara

yönelik talebin gelir ve fiyat esnekliği, diğer ülkelerin bu

malı ihraç ettiği fiyat, ülkelerin dış ticaret rejimleri gibi

unsurlar belirlemektedir.

Bu nedenle ihracatı, ihracatçı ülkenin gelir ve hasıla

düzeyinden bağımsız olarak oluşan otonom bir değişken

olarak kabul ediyoruz. 𝑋

İthalat, bir ülke sakinlerinin yabancı mallara yönelik

talebidir. İthalat, ülkenin gelir düzeyinin bir

fonksiyonudur:

İthalatın da tüketim gibi otonom (𝑀 ) ve uyarılmış olmak

üzere iki kısmı vardır.

Eşitlikteki m katsayısı marjinal ithalat eğilimi olup

gelirdeki bir birimlik artışın ne kadarının ithalata gittiğini

gösterir.

M M mY

ŞEKİL 5-15: İHRACAT VE İTHALAT FONKSİYONLARI.

Burada, ihracat otonom kabul edilecektir: İhracat her bir gelir düzeyinde X gibi sabit bir değere eşittir (sol panel). Bir ülkenin geliri attıkça ithalatı da artar. İthalatın bir otonom kısmı, bir de uyarılmış kısmı vardır. Uyarılmış ithalat marjinal ithalat eğilimine, m, bağlıdır ki bu katsayı ülkenin artan gelirini hangi oranda ithalat için kullandığını gösterir (sağ panel).

Gelir, hasıla

İhra

cat

X

Y

X

Gelir, hasıla

İthala

t

M

Y

M

M=M +mY

Net İhracat

Bir ülkenin ihracatının ithalatını aşan kısmına net ihracat

veya dış ticaret fazlası denir.

Gelir düzeyi yükseldikçe net ihracat azalmaktadır.

– –NX X M X M mY

ŞEKİL 5-16: NET İHRACAT.

Net ihracat gelir düzeyinin bir fonksiyonudur. Y0 gelir düzeyinden önce ihracat ithalattan, sonra ise ithalat ihracattan fazla olmaktadır. Net ihracat eğrisi negatif eğimli bir eğridir.

Y0 Y Gelir, hasıla

M=M +mY

İhra

cat,

ithal

at

X,M

NX>0

NX<0

E

Net

ihra

cat

NX

Y Y0 Gelir, hasıla

NX

0

0

X

Denge Gelir Düzeyi

Planlanan toplam harcamalar ile hasılanın eşitliği:

Bu eşitliği denge gelir düzeyi için çözersek:

( – )AE Y C I G X M

–Y C cTR I G X M cY ctY mY

0

1

1 (1 )Y A

c t m

Sızıntılar ve Enjeksiyonlar

Açık ekonomide sızıntılar; Tasarruflar (S), vergiler (TA)

ve ithalattan (M) oluşur.

Açık ekonomide enjeksiyonlar ise; Transfer ödemelerinin

harcamada kullanılan kısmı (c.TR), özel yatırımlar (I),

kamu harcamaları (G) ve ihracattan (X) oluşur.

Dengede sızıntılar, enjeksiyonlara eşit olacaktır:

cTR I G X S TA M

ŞEKİL 5-17: NET İHRACAT VE GELİR SEVİYESİ İLİŞKİSİ.

İhracat,otonom harcama doğrusunu yukarı kaydırır; İthalat ise sızıntıları temsil eden eğriyi yukarıya kaydırır. Enjeksiyonlar ile sızıntıların kesiştiği yerde yeni denge noktası oluşur. Bu yeni denge, eskisinin sağındadır, zira burada net ihracat pozitif (ithalat < ihracat) olarak alınmıştır.

Sız

ıntı

lar

ve e

nje

ksi

yonla

r

0

Gelir, hasıla

E2

S,TA,

X ,M,

A

Y0 Y

C + I +G +c TR

Y0’

S+TA

A + X -M

E1

A

X -M

S+TA+mY

Dış Ticaret Çoğaltanı

Açık ekonomide, c+s+t+m = 1 olmak üzere çoğaltan:

Açık ekonomide çoğaltanın değeri, kapalı ekonomiye

göre daha küçüktür.

Burada 𝑚 ↑→ 𝛼 ↓ çünkü ithalat ekonomide bir sızıntıdır.

1

1 (1 )c t m

Örnek: 1) C=100+0,75YD 𝐼 =200 𝐺 =300 t=0.10 TR=100

X=200, M=200+0.10Y

a)Denge milli geliri bulunuz.

b) Denge harcanabilir geliri bulunuz.

c) Denge harcama miktarını bulunuz.

d) Denge tasarruf düzeyini bulunuz.

e) İhracat100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi

bulunuz.

f) Otonom ithalat 100 birim arttığında denge milli gelirdeki

değişmeyi bulunuz.

g) Marjinal ithalat oranı %20’ye yükseldiğinde denge milli gelir

nasıl değişir?

Ödev: 1) C=100+0,80YD 𝐼 =200 𝐺 =200 t=0.10 TR=200

X=100, M=100+0.10Y

a)Denge milli geliri bulunuz.

b) Denge harcama miktarını bulunuz.

c) Denge harcanabilir geliri bulunuz.

d) Denge tasarruf düzeyini bulunuz.

e) İhracat100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi

bulunuz.

f) Otonom ithalat 100 birim arttığında denge milli gelirdeki

değişmeyi bulunuz.

g) Marjinal ithalat oranı %20’ye yükseldiğinde denge milli gelir

nasıl değişir?

h) Marjinal tüketim eğilimi 0.90 olursa denge milli gelir nasıl

değişir?

i) Transfer ödemeleri 100 birim artarsa denge milli gelir me kadart

değişir?

Ödev: 2) C=200+0,80YD 𝐼 =300 𝐺 =100 TA=250 TR=100

X=100, M=200+0.20Y

a)Denge milli geliri bulunuz.

b) Denge harcama miktarını bulunuz.

c) Denge harcanabilir geliri bulunuz.

d) Denge tasarruf düzeyini bulunuz.

e) İhracat100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi

bulunuz.

f) Otonom ithalat 100 birim arttığında denge milli gelirdeki

değişmeyi bulunuz.

g) Marjinal ithalat oranı %20’ye yükseldiğinde denge milli gelir

nasıl değişir?

h) Marjinal tüketim eğilimi 0.90 olursa denge milli gelir nasıl

değişir?

i) Transfer ödemeleri 100 birim artarsa denge milli gelir me kadart

değişir?

Ödev: 3) C=100+0,80YD I=200+0.20Y 𝐺 =200 t=0.10

TR=200 X=100, M=100+0.10Y

a)Denge milli geliri bulunuz.

b) Denge harcama miktarını bulunuz.

c) Denge harcanabilir geliri bulunuz.

d) Denge tasarruf düzeyini bulunuz.

e) İhracat100 birim arttığında denge milli gelirdeki değişmeyi

bulunuz.

f) Otonom ithalat 100 birim arttığında denge milli gelirdeki

değişmeyi bulunuz.

g) Marjinal ithalat oranı %20’ye yükseldiğinde denge milli gelir

nasıl değişir?

h) Marjinal tüketim eğilimi 0.90 olursa denge milli gelir nasıl

değişir?

i) Transfer ödemeleri 100 birim artarsa denge milli gelir me kadart

değişir?

Dış Yansıma

• İhracatın uyarılmış bir kısmı olduğu hesaba katılınca

çoğaltan mekanizmasına benzer bir durum gözlenir.

X=F(𝑌𝑓, REER); M=F(𝑌 𝑑 , 𝑅𝐸𝐸𝑅)

• Bizim ülkede gelir düzeyi herhangi bir şekilde arttı diyelim.

Bu artış, marjinal ithalat eğilimine bağlı olarak ithalatımızı

artırırken, diğer ülkelerin geliri de artacak, bu ise yine diğer

ülkelerin ithalatını ve bizim ihracatımızı artırarak, bizim

mallarımıza yönelik talebi ve gelirimizi artıracaktır. Bu süreç

böylece sürecektir, ki bu mekanizmaya “dış yansıma” denir.

Dış Yansıma

• Bunun tersine ise Dilenci Komşu Politikası ya da

İşsizliğim İhracı adı verilmektedir. Yani; bir ülke işsizliği

azalabilmek için yerli malı kullanımına ağırlık verip,

ithalat talebini düşürdüğünde, karşı ülkenin ihracatı ve

istihdamı düşecek, işsizlik oranları artacaktır. Böylece

buradaki işsizlik karşı ülkeye ihraç edilmiş ve komşu,

dilenci durumuna getirilmiş olacaktır.

KEYNESYEN MODELDE TOPLAM ARZ EĞRİSİ

Keynesyen toplam arz eğrisi yatay olup, veri fiyat düzeyinde

firmaların talep edilen her miktarı arz edebileceğini ima eder.

Ekonomide işsizliğin varlığı, firmalara cari ücret düzeyinde,

diledikleri kadar işgücü kullanma ve üretimlerini artırma

imkanı verir. Böylece firmaların marjinal üretim maliyeti

değişmeden üretim hacmi artırılabilir ve veri fiyattan talep

edilen her miktar arz edilebilir.

Bu durumda, toplam talebin artması, fiyat düzeyi değişmeden

hasıla düzeyini artıracaktır.

ŞEKİL 5-18: KEYNESYEN TOPLAM ARZ EĞRİSİ.

Keynesyen durumda arz esnekliği sonsuzdur, yani toplam arz eğrisi yataydır. Bu durumda toplam talepte bir artış fiyat düzeyini artırmadan hasıla düzeyini artıracaktır.

Gelir, hasıla

Fiy

at düzeyi

0 Y

AD1

Y1

P

E1 AS P0

AD2

E2

Y2