Upload
hariciye-dergisi
View
254
Download
9
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Savaşın 100. Yılında Balkanlar dosya konusu ve Suzan Kardeş özel söyleşisiyle...
Citation preview
HARİCİYEODTÜ DIŞ POLİTİKA VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER TOPLULUĞU AYLIK DÜŞÜNCE DERGİSİ ᎐ NİSAN 2013
DDPPUU İİTT YYÖÖNNEETTİİMM KKUURRUULLUU BBAAŞŞKKAANN IIMMEEHHMMEETT ÖÖRRNNEEKK
DDPPUU İİTT AADDII NNAA İİMMTTİİ YYAAZZ SSAAHH İİ BBİİÖÖZZGGEE BBOOZZTTAAŞŞ
SSOORRUUMMLLUU YYAAZZII İİ ŞŞLLEERRİİ MMÜÜDDÜÜRRÜÜ VVEEEEDDİİTTÖÖRR
OOSSMMAANN CCİİ HHAANN SSEERRTT
YYAARRDDIIMMCCII EEDDİİTTÖÖRRYYUUNNUUSS EEVVEEDDEENNCCİİ
GGÖÖRRSSEELL TTAASSAARRIIMMAA.. CCEEMM ÇÇAAKKII RR
SSPPOONNSSOORR TTAAKKIIMMIICCAANNSSUU ÇÇEELLİİ KKEERR
KKOONNUUKK YYAAZZAARRPPRROOFF.. DDRR.. MMUUSSTTAAFFAA TTÜÜRRKKEEŞŞ
YYAAZZAARRLLAARRBBEEDDİİ AA AAKKBBAAŞŞ
EERRDDOOĞĞAANN AARRAABBAACCIIOOĞĞLLUUAASSEENNAA AATTII LL
AAGGAA BBAAYYRRAAMMOOVVCCAANNSSUU ÇÇEELLİİ KKEERRSSUULLTTAANN EERRBBAAŞŞ
YYUUNNUUSS EEVVEEDDEENNCCİİEEKKIIMM KKII LLII ÇÇ
İİ NNCCİİ SSEERRPPİİ LL KKUUTTSSAARRSSEELLDDAA LLEEVVEENNTT
TTEEYYMMUURR NNAAGGHH II BBAAYYLLİİGGÖÖZZDDEE OOTTLLUUÖÖZZGGEE ÖÖKKTTEEMM
EESSİİ NN ÖÖZZAARRSSLLAANNÖÖZZLLEEMM ÖÖZZKKAANN
TTII LLYYAANNAA SSKKEENNDDEERRVVUUSSLLAATT NNUURR ŞŞAAHH İİ NN
EEYYÜÜPP ŞŞEENNOOĞĞUUZZHHAANN UULLUUYYUURRTT
BBAARRTTUU ÜÜNNLLÜÜAAHHMMEETT TTAAHHAA YYEEKKEELLEERR
SSEELLMMAA YYII LLMMAAZZEESSMMAA YYÜÜCCEELL
OOSSMMAANN CCİİ HHAANN SSEERRTTEESSMMAA YYÜÜCCEELL
İİ LLEETTİİ ŞŞ İİMMOORRTTAA DDOOĞĞUU TTEEKKNN İİ KK ÜÜNN İİVVEERRSSİİTTEESSİİİİ KKTTİİ SSAADDİİ VVEE İİ DDAARRİİ BBİİ LLİİMMLLEERR FFAAKKÜÜLLTTEESS İİUU LLUU SSLLAARRAARRAASS II İİ LLİİ ŞŞKKİİ LLEERR TTOOPPLLUULLUUKK OODDAASS II
0066553311 AANNKKAARRAA//TTÜÜRRKKİİ YYEETTEELL:: ((33 11 22 )) 22 11 00 3300 5566
wwwwww..hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii .. ccoommwwwwww..hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii ..bbll ooggssppoott.. ccoomm
hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii@@ggmmaa ii ll .. ccoomm
BBAASSKKIIAALLLLAAMMEE TTAANN IITTIIMM VVEE MMAATTBBAAAACCII LLII KKAAJJ AANNSS:: KKII ZZII LLII RRMMAAKK CCAADDDDEESSİİ NNOO:: 11 22 //660066664400 KKAAVVAAKKLLIIDDEERREE ÇÇAANNKKAAYYAA//AANNKKAARRAATTEELL:: ((331122)) 441177 5588 5599 // FFAAKKSS:: ((331122)) 441177 6677 1133
MMEERRKKEEZZ:: KKII ZZ KKUULLEESSİİ SSOOKKAAKK NNOO::3300//66GG ..OO..PP.. ÇÇAANNKKAAYYAA//AANNKKAARRAA
TTEELL:: ((331122)) 444477 7711 5566 // FFAAKKSS:: ((331122)) 444477 7711 2277bbii ll ggii@@aa ll ll aammee..oorrgg
SSÜÜRREELLİİ ,, YYEERREELL,, ÜÜCCRREETTSSİİ ZZ
YYII LL 22 ,, AAYY 33,, SSAAYYII 66
HARİCİYE
DDPPUU İİTT YYÖÖNNEETTİİMM KKUURRUULLUU BBAAŞŞKKAANN IIMMEEHHMMEETT ÖÖRRNNEEKK
DDPPUU İİTT AADDII NNAA İİMMTTİİ YYAAZZ SSAAHH İİ BBİİÖÖZZGGEE BBOOZZTTAAŞŞ
SSOORRUUMMLLUU YYAAZZII İİ ŞŞLLEERRİİ MMÜÜDDÜÜRRÜÜ VVEEEEDDİİTTÖÖRR
OOSSMMAANN CCİİ HHAANN SSEERRTT
YYAARRDDIIMMCCII EEDDİİTTÖÖRRYYUUNNUUSS EEVVEEDDEENNCCİİ
GGÖÖRRSSEELL TTAASSAARRIIMMAA.. CCEEMM ÇÇAAKKII RR
SSPPOONNSSOORR TTAAKKIIMMIICCAANNSSUU ÇÇEELLİİ KKEERR
KKOONNUUKK YYAAZZAARRPPRROOFF.. DDRR.. MMUUSSTTAAFFAA TTÜÜRRKKEEŞŞ
YYAAZZAARRLLAARRBBEEDDİİ AA AAKKBBAAŞŞ
EERRDDOOĞĞAANN AARRAABBAACCIIOOĞĞLLUUAASSEENNAA AATTII LL
AAGGAA BBAAYYRRAAMMOOVVCCAANNSSUU ÇÇEELLİİ KKEERRSSUULLTTAANN EERRBBAAŞŞ
YYUUNNUUSS EEVVEEDDEENNCCİİEEKKIIMM KKII LLII ÇÇ
İİ NNCCİİ SSEERRPPİİ LL KKUUTTSSAARRSSEELLDDAA LLEEVVEENNTT
TTEEYYMMUURR NNAAGGHH II BBAAYYLLİİGGÖÖZZDDEE OOTTLLUUÖÖZZGGEE ÖÖKKTTEEMM
EESSİİ NN ÖÖZZAARRSSLLAANNÖÖZZLLEEMM ÖÖZZKKAANN
TTII LLYYAANNAA SSKKEENNDDEERRVVUUSSLLAATT NNUURR ŞŞAAHH İİ NN
EEYYÜÜPP ŞŞEENNOOĞĞUUZZHHAANN UULLUUYYUURRTT
BBAARRTTUU ÜÜNNLLÜÜAAHHMMEETT TTAAHHAA YYEEKKEELLEERR
SSEELLMMAA YYII LLMMAAZZEESSMMAA YYÜÜCCEELL
OOSSMMAANN CCİİ HHAANN SSEERRTTEESSMMAA YYÜÜCCEELL
İİ LLEETTİİ ŞŞ İİMMOORRTTAA DDOOĞĞUU TTEEKKNN İİ KK ÜÜNN İİVVEERRSSİİTTEESSİİİİ KKTTİİ SSAADDİİ VVEE İİ DDAARRİİ BBİİ LLİİMMLLEERR FFAAKKÜÜLLTTEESS İİUU LLUU SSLLAARRAARRAASS II İİ LLİİ ŞŞKKİİ LLEERR TTOOPPLLUULLUUKK OODDAASS II
0066553311 AANNKKAARRAA//TTÜÜRRKKİİ YYEETTEELL:: ((33 11 22 )) 22 11 00 3300 5566
wwwwww..hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii .. ccoommwwwwww..hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii ..bbll ooggssppoott.. ccoomm
hhaarrii ccii yyeeddeerrggii ss ii@@ggmmaa ii ll .. ccoomm
BBAASSKKIIAALLLLAAMMEE TTAANN IITTIIMM VVEE MMAATTBBAAAACCII LLII KKAAJJ AANNSS:: KKII ZZII LLII RRMMAAKK CCAADDDDEESSİİ NNOO:: 11 22 //660066664400 KKAAVVAAKKLLIIDDEERREE ÇÇAANNKKAAYYAA//AANNKKAARRAATTEELL:: ((331122)) 441177 5588 5599 // FFAAKKSS:: ((331122)) 441177 6677 1133
MMEERRKKEEZZ:: KKII ZZ KKUULLEESSİİ SSOOKKAAKK NNOO::3300//66GG ..OO..PP.. ÇÇAANNKKAAYYAA//AANNKKAARRAA
TTEELL:: ((331122)) 444477 7711 5566 // FFAAKKSS:: ((331122)) 444477 7711 2277bbii ll ggii@@aa ll ll aammee..oorrgg
SSÜÜRREELLİİ ,, YYEERREELL,, ÜÜCCRREETTSSİİ ZZ
YYII LL 22 ,, AAYY 33,, SSAAYYII 66
HARİCİYEAYLIK DÜŞÜNCE DERGİSİ
2
3
DDıı şş PPooll ii ttii kkaann ıınn TTeemmeell TTaaşşll aarrıı :: EEnneerrjj ii vvee GGüüvveenn ll ii kk
Ekonomik gelişmelerin sürdürülebilmesi, sanayi ve
teknolojiye dayalı üretim ve projelerin devamının
sağlanabilmesi için dış politikada önemini ve
güncell iğini koruyan ilk konu enerji olmaktadır.
Bitmek üzere olan kaynakların alternatifleri neler
olabil ir, nası l daha ucuza veya daha kârla enerji elde
edilebil ir, enerji güvenliği nası l sağlanabil ir gibi
konular uluslar arası i l işkilerin ve küresel güçlerin dış
politikada en çok konu edindiği ve rol oynadığı
alanlardır. Ülkelerin nasıl ve nereden enerji elde
edeceği ise beraberinde bir diğer sorunu
oluşturmuştur: güvenlik. Enerji yolları nası l kontrol
altında tutabileceği, oluşabilecek herhangi bir siyasi
krizde enerji kaynaklarına ve ticaretine nasıl yön
verilebileceği ülkelerin güvenliği garanti altına
alabilecek hamlelere ve anlaşmalara yönlendirmiştir.
Son zamanlarda Çin’in askeri yatırımları ve Asya-
Pasifikte askeri bir hâkimiyet kurma çabaları buna
örnek gösterilebil ir. Aşırı si lahlanmadaki artış, Çin’in
askeri gücünü Rusya ve ABD’nin askeri gücüyle
dengede tutma çabaları , Kuzey Kore’nin ABD’nin
güven vermeyen ve dış politikada emperyal yani kural
tanımayan güç olarak hareket etmesine rağmen
nükleer denemeleri Asya-Pasifikte bir güç
mücadelesinin başladığının göstergesidir.1
21 . Yüzyıl ın ilk yarısında enerji üretiminin %87’si fosil
yakıtlar, %6’sı yenilenebil ir ve % 7’si ise nükleer
enerjiden karşılanmaktadır. Elektrik üretiminde ise
yaklaşık yüzde 64,5’ini fosil kaynaklardan (yüzde 38.7
kömür, yüzde 18.3 doğal gaz, yüzde 7.5 petrol) elde
edilmektedir.2 Petrol ve doğalgaz konusunda dışa
bağımlı l ık ve bunların hangi yollarla ticaretinin
gerçekleştiri leceği ise enerji ticareti için Türkiye gibi
yerel ve ulaşım ağlarını barındıran bir güç için
güvenlik tehlikesi oluşturmaktadır.
Enerji gereksiniminde ülkelerin bu derece dışa bağımlı
ve birbirlerine muhtaç olması dünyanın yeni odak
merkezinin Asya-Pasifik’e doğru kaydığını
göstermektedir. ABD tek başına dünya petrol
tüketimin %25’i gerçekleştirmekte olup petrole
bağımlı l ık oranı 2025’e kadar %54’ten %70’e çıkacağı
öngörülmektedir. Bir diğer tabirle günlük petrol
tüketimin 95 milyon varilden 1 15 milyon varile
varılacağı tahmin edilmektedir. Bu aşırı tüketimin
temel nedeni ise “Amerikan yaşam tarzı” olarak kabul
edilen otomobil kullanımına aşırı yönelimdir.3 Bu
ihtiyaç nedeniyle ABD enerji politikalarını Orta
Doğu’da gerek işgallerle gerek askeri üslerle
şekil lendirmekte ve aynı politikaları Asya’nın içlerine,
Pasifik kıyı larına kadar gerçekleştirmektedir. Dünya
enerji kaynaklarının % 75’inin de Avrasya’da
bulunduğunu göz önünde bulundurursak ABD’nin
gerçekleştirmek istediği politikalarla birl ikte Rusya
gibi bölgesel bir güç, Çin ve Hindistan gibi yükselen
güçler için de dengelerin nasıl değiştiğini ve Asya’da
enerji ve güvenlik temell i bir mücadelenin nasıl
yürütüldüğü daha net bir tablo olarak ortaya
çıkmaktadır. ABD’l i devlet adamı Zbigniew Brezezinski
‘Büyük Satranç Tahtası ’ adlı eserinde Orta Asya’nın
önemini şu şekilde dile getirmiştir: “Dünyanın süper
kıtalarından olan Orta Asya’ya diğer bir tabirle
Avrasya’ya hâkim olan herhangi bir güç, dünyanın
4
ekonomik olarak en verimli bölgelerinden ikisini
oluşturan Batı Avrupa ve Doğu Asya üzerinde
muazzam bir nüfuz kurabilecektir. Dünya haritasına
şöyle bir kabaca bakmak bile, bize Orta Asya’ya
hâkim olan gücün Orta Doğu’ya ve Avrupa’yı da
otomatik olarak kontrol edeceğinin ipucunu
vermektedir. Bir jeopolitik satranç tahtası
konumundaki Orta Asya ekseninde, birbirinden ayrı
bir Asya ve Avrupa politikası tasarlamak mümkün
değildir. Orta Asya ekseninde yer alan güç
dengelerindeki herhangi bir değişikl iğin Amerika’nın
küresel üstünlüğü ve tarihi mirası üzerinde can alıcı
etkileri olabilecektir.” 4
Doğal gaz ve petrol açısından ikinci dışa bağımlı
unsur ise AB’dir ve küresel tüketimin % 16’sını
gerçekleştirmektedir. Petrolün yüzde 45’ini Orta
Doğu’dan, doğal gazın yüzde 48’i Rusya Federasyonu,
yüzde 22’i Norveç ve yüzde 27’i Cezayir’den elde eden
AB, Kuzey Denizindeki petrol rezervlerinin en geç
2050’ye kadar tükeneceğini öngördüğünden alternatif
enerji kaynakları arayışı içindedir.5 Enerji politikaları 8
Mart 2006’da Avrupa Komisyonu “Sürdürülebil ir,
Rekabetçi ve Güvenli Enerji için Bir Avrupa Stratejisi”
adında bir kitap yayınlamıştır ve bu kitapta yeni
enerji politikasının ilkeleri belirti lmiştir:
»» Gaz ve elektrik iç pazarını tamamlama
»» Enerji iç pazarının arz güvenliği ve üye devletlerle
dayanışma sağlanması
»» İkl im değişikl iğine olan maliyetleri ve katkıları
kapsayan ve genelde herkesin AB’nin enerji
birleşiminin arz güvenliği, rekabetçil ik ve
sürdürülebil ir kalkınma hedeflerini yerine getirmesine
olanak tanıyan, farklı enerji kaynakları üzerine
topluluk çapında gerçek bir tartışma yapılması
»» Avrupa’nın kendi Lizbon Stratejisi ’ne uygun olarak
iklim değişikl iğinin getirmiş olduğu meydan
okumalarla ilgilenmeye yönelik bir strateji ortaya
koyulması
»» Stratejik bir enerji teknoloji planı
»» Ortak bir enerji dış politikası
»» Değişen koşullar ve yenilenen politikalar ise 201 1
yı l ında yayımlanan “Energy 2020: A strategy for
competitive, sustainable and secure energy” adlı
belgede yer verilmiştir.Belirti len öncelikler;
»» Avrupa’da enerji verimlil iği oluşturmak
»» Bütünleşmiş bir Avrupa pazarı elde etmek
»» Tüketicileri güçlendirmek, emniyet ve güveni
sağlamak
»» Enerji teknolojisi alanında Avrupa liderliğini
gerçekleştirmek
»» AB enerji pazarının dış hacmini güçlendirmek 6
Bu ilkeler doğrultusunda ABD ve AB’nin enerji
politikalarını kıyaslayacak olursak AB enerji arz
güvenliği, rekabet gücü ve çevrenin korunmasını 3
temel unsur olarak kabul etmekte olup; ABD’yse
güvenliği sağlamaya ve enerjiyi ihtiyacını gidermeye
yönelik kural tanımaz ve saldırgan bir politika
izlemektedir.
Putin’le beraber otoriter hale gelen, dış politikada
bağımsız hareket edebilen Rusya ise enerji
politikalarının merkez ülkesi haline gelmiştir.
Rusya’nın doğalgaz tekeli Gazprom dünya
doğalgazının % 25’ini el inde bulundurmakla beraber
150.000 km2’l ik boru hattı ağına sahiptir.7 Dünyanın
en büyük doğal gaz ihracatçısı , ikinci büyük petrol
ihracatçısı ve üçüncü büyük enerji tüketicisi olan
Rusya bu enerji hacmini hem iç politikasını
düzenlemek ve reformlar gerçekleştirmek hem de dış
politikada borçları temizlemek amaçlı kullanmıştır.8
Bu şekilde düzenlemelerle Rusya güçlü hale gelse de,
teknoloji ve boru hatlarının altyapı yetersizl iği
Rusya’nın bir diğer önemli problemleri arasındadır.
Rus boru hatları düşük kalitel i mallardan inşa edilmiş
olup ortalama yaşları 22’dir.9 Enerji politikasında
aktifl iğini uzun vadede sürdürmek isteyen Rusya,
enerjiyi bir silah olarak kullanıp Batı ’yı tedirgin
etmekte, Japonya’ya ve Çin’e göre teknolojik ve sanayi
altyapı yetersizl iğine rağmen bölgede lider güç olma
5
amacındadır. Bununla birl ikte ŞİÖ ve Avrasya
Ekonomi Topluluğu dışında oluşabilecek bir Avrasya
Birl iği için kendini l ider olarak görmekte, doğal gaz
açısında kendisine rakip olabilecek Kazakistan,
Özbekistan ve Türkmenistan ile il işkileri
geliştirmektedir. İran’dan gelen doğal gaz ihracat eden
ülkeler için kurulması öngörülen gasOPEC teklifi
Batı ’yı güvenlik açısından sıkıntıya sokmakta ve
ABD’yi Asya ülkelerini Rusya’nın etkisi altından
çıkararak Rusya, Çin’i ve İran’ı çevrelemeye yönelik bir
politikaya yönlendirmiştir.10
YYeenn ii RRaakkii pp:: ÇÇiinn
Dünya nüfusunun %20’sini barındıran ve 9 milyon
596 bin km2 ‘l ik alanda yer alan Çin oldukça önemli
bir dinamizme sahip olmakla birl ikte, ekonomik
büyümedeki hızı bu şekilde devam ederse 2020
yıl ında ABD’den daha fazla bir iç üretim hacmine
sahip olacağı beklenmektedir.1 1 Çin dünya ham petrol
tüketiminin yaklaşık % 10'unu tüketmektedir. Artan
Dünya petrol ihtiyacının %40'ı ise Çin'in ihtiyacından
gelmekte olup petrolde %55 oranında dışa bağımlıdır.
Uluslararası Enerji Ajansı 'na Çin’in günde 10 milyon
varil olan petrol tüketimi 2030 yıl ında %70 artarak 17
milyon varile çıkacağı öngörmektedir.12 Hem ticari
i l işkilerden hem de enerji hatlarından dolayı Asya-
pasifik deniz yollarının önemi günden güne artmış
olup, enerji açısından Asya-Pasifik deniz yollarına
hâkim olan Çin, enerji ihtiyacını giderebilmek için
Ortadoğu, Afrika ve Latin Amerika’dan sonra
önceliğini Orta Asya bölgesine yöneltmiştir. Bu durum
özell ikle ABD için Rusya ve Çin’i çevrelemek üzere
tampon bölge oluşturma politikasını tehdit etmiştir.
ABD-Çin il işkilerinin tarihsel süreci İngiltere- Çin
arasında 1839-1842 yıl larında gerçekleştiri len Afyon
Savaşı ve İngiltere’nin Çin’deki hâkimiyetini
kaybetmesiyle başlamıştır. İngiltere’nin Çin’deki etkisini
kaybetmeye başladığını gören ABD 1784’te Kanton
Limanına Çin İmparatoriçesi isimli gemiyi yollayarak
ilk temasa geçmiştir. Afyon Savaşı ’ndan sonra ise Çin’i
kaybettiğini anlayan İngiltere ABD’nin müdahalesine
ses çıkarmamış ve ABD-Çin arasındaki Wang Hiya
“Barış, Dostluk ve Ticaret Sözleşmesi” nin 1844’te
imzalanmasına göz yummuştur. 1898’de Fil ipinleri
işgal eden ABD Pasifik’te güç elde etmiştir.13
21 . yüzyıl ın başından itibaren Afganistan ve Irak
savaşlarıyla oldukça fazla ekonomik harcamalar altına
giren ABD Ortadoğu’ya odaklanıp Çin’in gelişimini
gözden kaçırmıştır. Fakat geç de olsa 5 Ocak 2012
tarihinde Amerikan Savunma Bakanlığı Pentagon
tarafından yeni bir strateji belgesi oluşturulup ve bu
belgede Çin’in “yeni rakip” olduğu belirti lmiştir.14
Bununla beraber Çin’de biz güvenlik kaygısı oluşmuş
olup askeri harcamalara yönelmiştir. Think Tank
Project 2049 Enstitüsü’nün raporuna göre Çin İHA (
İnsansız Hava Aracı) filosuna aşırı miktarda yatırım
yapmıştır.15 ABD’yle askeri gücünü dengede tutmaya
çalışmakta ve Pasifik’te deniz yolları hâkimiyetini
sağlamlaştırma çabasında olan Çin’in enerji kaynaklı
güvenlik kaygısı burada kendini göstermektedir.
BBööll ggeeddeekkii GGüüçç DDeennggeell eerrii
Asya kıtası çok kutuplu bir bölge olarak süregelmiştir
çünkü Çin yükselen bir güç var olmamış aksine
bölgesel bir güç olarak oluşmuştur. Bununla birl ikte
ABD Asya’da hegemon bir güç olamamış ancak Çin’le
güç dengelerini kurmak zorunda olan bir ülke
olmuştur. Sonuç olarak Asya ABD-Çin-Rusya üçgeni
bulunmaktadır diyebil iriz.16 2008 43. Münih
Güvenlik Zirvesi’nde Putin açıklamalarıyla bu durumu
belirtmiştir: “ABD dünyada istediğini yapabileceğini
sanıyor; tehlikeli bir biçimde güç kullanıyor. Kimse
kendini emniyette hissetmiyor ve nükleer silâh
edinmek istiyor. Dünyada NATO ve Avrupa Birl iği ’nin
tek başına karar alamaz, bu yüzden kararları BM
vermelidir. Tek kutuplu dünya ne demek? Bu kavramı
ne kadar süslerseniz süsleyin, bu dünyada tek bir güç
merkezinin, tek bir kuvvetin, tek bir patron olması
demek. Bu demokratik değil , bazıları bize demokrasi
dersi veriyor. Ancak demokrasiyi kendileri öğrenmek
istemiyor.” diyerek ABD’ye açıkça karşı çıkmıştır.17
6
Asya’da Kuzey Kore Çin’le ittifak halindeyken, ABD’nin
en iyi müttefikleri Japonya ve Güney Kore olmuştur.
Bunun dışında Orta Asya’da Özbekistan, Kırgızistan
gibi ülkeler cephe ülke görevi üstlenmektedir.
Kırgızistan’daki yönetim değişikl iği ve Kırgızistan’ın
ABD’yle olan yakınlığı , ABD’nin Çin’e karşı oluşturmak
istediği cepheyi göstermektedir. Buna ek olarak
Rusya’ya ve İran’a doğalgaz satan Türkmenistan Çin’le
enerji işbirl iği geliştirmekte Çin-Türkmenistan
doğalgaz boru hattını kurmuş bulunmaktadırlar. 2009
yıl ında devreye giren bu boru hattıyla beraber 2012
yıl ında Türkmenistan’dan Çine ihraç edilen doğal gaz
miktarını yı l l ık 25 milyar metreküp arttırmak amaçlı
enerji anlaşma yapılmıştır.18
RReeffeerraannssll aarr1 . Aydın,N. ( Ağustos,18 2008) http://www.enerji2023.org/index.php?option=com_content&view=article&id=103:abdnn-ve-rusyanin-yen-guec-poltkalari-ve-tuerkye&catid=15:stratej&Itemid=255 Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)2. Bayraç,N. ( Şubat,4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)3. Bayraç,N. (Şubat,4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)4. Saraç, E. ( 2008) Rus Dış Politikasını Şekil lendiren Temel Dinamikler Çerçevesinde RusyaFederasyonunu- Orta Asya Türk Cumhuriyetleri (Türkistan) İ l işkileri 1991-1999. s: 4,5 http://eprints.sdu.edu.tr/475/1/TS00627.pdf Erişim tarihi ( 17Mart 2013)5. Bayraç,N. ( Şubat,4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)6. Kısacık,S. (Temmuz,23 2012) 21 . Yüzyılda Avrupa Birl iği ’nin Enerji Temin Güvenliği Bağlamında Fırsatlar ve Karşılaşı lan Risklerhttp://politikaakademisi.org/?p=1926 Erişim tarihi ( 17 Mart 2013)7. Bayraç,N. ( Şubat, 4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)8. Kısacık, S. ( Temmuz,23 2012) 21 . Yüzyılda Avrupa Birl iği ’nin Enerji Temin Güvenliği Bağlamında Fırsatlar ve Karşılaşı lan Risklerhttp://politikaakademisi.org/?p=1926 Erişim tarihi ( 17 Mart 2013)9. Bayraç,N. ( Şubat, 4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)10 .Ekinci, A. C. ( Kasım,3 2008) OPEC Benzeri Doğalgaz Karteli Tartışmalarıhttp://enerjigundemi.org/portal/index.php/edit%C3%B6rden/itemlist/tag/ENERJ%C4%B0%20G%C3%9CNDEM%C4%B0.html?start=32 Erişim tarihi (21 Mart 2013)1 1 . Bayraç,N. ( Şubat, 4 2010) http://www.turksam.org/tr/a1909.html Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)12. Yıldız,D. ( Mart, 7 2013) Dünya Enerji Oyununu Çin Belirleyecek ! http://www.usgam.com/tr/index.php?l=807&cid=1837&konu=16 Erişim tarihi (19 Mart 2013)13. Akbal,Ö. ( Mart,3 2013) Asya-Pasifikte Güç Mücadelesi http://www.21yyte.org/tr/yazi6853-Asya_Pasifikte_Guc_Mucadelesi.html Erişim tarihi ( 20Mart 2013)14. Akbal,Ö. ( Mart,3 2013) Asya-Pasifikte Güç Mücadelesi http://www.21yyte.org/tr/yazi6853-Asya_Pasifikte_Guc_Mucadelesi.html Erişim tarihi ( 20Mart 2013)15 .Aru,Ç. ( Mart,14 2013) Çin Ordusu, Dünyanın En Büyük ve Gelişmiş İHA Filosunu Oluşturmaya Çalışıyorhttp://www.turk.internet.com/portal/yazigoster.php?yaziid=41469 Erişim tarihi ( 20 Mart 2013)16. Ross,R. S. ( Spring, 1999) The Geography of the Peace: East Asia in the Twenty-First Century http://www.jstor.org/stable/2539295?seq=3 Erişimtarihi ( 20 Mart 2013)17.Aydın,N. ( Ağustos,18 2008) http://www.enerji2023.org/index.php?option=com_content&view=article&id=103:abdnn-ve-rusyanin-yen-guec-poltkalari-ve-tuerkye&catid=15:stratej&Itemid=255 Erişim tarihi ( 14 Mart 2013)18. Orazgylyjow, D. (Ocak,25 2012) Türkmenistan-Çin Enerji İşbirl iği Gelişiyor http://www.haber1 .com/yazar/turkmenistan-cin-enerji-isbirl igi-gelisiyor.html Erişim tarihi ( 20 Mart 2013)
7
Bir ülke düşünün. ‘Ülke’nin yüzölçümü Türkiye’nin
en küçük il i Bayburt’tan bile daha küçük olsun. Hatta
şöyle bir ipucu daha vereyim, ODTÜ’nün kampüsü o
ülkenin tam 171 katı büyüklüğünde! Söz konusu
ülkemizin nüfusu ise sadece 836. Yine okulumuzla
kıyaslarsak 90.000’in üzerinde mezunumuz bir gün
toplansa o ülkenin yaklaşık 107 katı bir nüfus
oluşturacak. Nüfusuna bakıp ülkeyi küçümsersek
tabiki aldanmış oluruz. Nitekim ülkenin devlet
başkanı Hindistan nüfusu kadar bir topluluğun,
yaklaşık 1 ,1 milyar, bir nevi ‘l ideri’ sayıl ıyor. Evet,
bildiniz, Vatikan’dan bahsediyorum.
Papalık seçimlerinin yapıldığı Sistine Şapeli ’nden zor
da olsa sonunda beyaz duman çıkması Katolik
dünyadaki krizin aşı lmasında yeterli olacak mı
bil inmez ama Katolik Hristiyanların ruhanî l ideri Papa
16. Benedikt’in görevini bırakması tüm dünyada
kelimenin tam anlamıyla deprem etkisi yarattı . Papa,
açıklamasında seçildiği 19 Nisan 2005 tarihinden bu
yana ‘suyun çok dalgalı olduğundan ve rüzgarın
tersten estiğinden’ yakınarak ‘artık bu görevi
yürütecek yaşta ve güçte’ olmadığını söyledi ve 1 1
Şubat 2013 itibariyle istifa etti .[ 1 ] 16. Benedikt’in
yerine ise yeni ‘adını ’ yoksulluk ve barışı simgeleyen
Aziz Francis’ten alan Arjantinli Jorge Mario Bergoglio
seçildi. Papa neden istifa etti? Yeni Papa 1 . Francis
kim? Yeni Papa’yı bekleyen sorunlar ne? Bu soruların
cevaplarını vermeden önce kısaca Vatikan’ı tanıyalım.
Papalık kurumunun tarihi oldukça eskiye dayanıyor.
İnanışa göre İsa’nın havarilerinden olan Petrus Roma
İmparatoru Nero tarafından M.S. 64 yıl ındaki Büyük
Roma Yangınından sorumlu tutularak çarmıha
gerdiril ir. Petrus’un İsa adına kil ise kurumunu başlatıp
piskoposluk rolünü oynadığına kanaat getirilerek
Papalık kurumunun temelini attığı varsayıl ır. 15.
Yüzyıldan önce Papalık dini vecibelerinin yanında
siyasal , ekonomik ve hatta askeri bir çok fonksiyona
sahipti. Papalık Avrupa’da adeta devletlerüstü bir yapı
gibi hareket ediyor, vergi topluyor, büyük topraklar
satın alıyor, Engizisyon mahkemeleri kurup insanları
yargıl ıyor, para karşıl ığı günahları affediyor (?)
bununla da kalmayıp devletleri birleştirip ordular
toplayarak Haçlı Seferleri adıyla bil inen savaşları
gerçekleştiriyordu. Martin Luther’in öncülük ettiği
Reform, Hristiyanlığı Katolikl ik ve Protestanlık olmak
üzere ikiye bölerek kil isenin dünyevi hayattaki tekelini
kırmayı başardı. 1890 yıl ına kadar bir devlet olarak
var olan Papalık bir ara İtalyan hakimiyetine girdiyse
de kurum 1929 yıl ında İtalya’yla Lateran Anlaşması ’nı
imzalayarak kendi bağımsız Vatikan devletini kurdu.
Katolik Hıristiyanların ruhâni l ideri Papa aynı
zamanda Vatikan Devleti ’nin de başındaki isim.
Vatikan’ın gelirleri arasında yatırımlar, gayrimenkul
gelirleri, Katolik birey ve organizasyonlardan gelen
bağışlar bulunuyor ve bu kaynaklar Vatikan
Bürokrasisi olan Curia’nın yanı sıra diplomatik
misyonlar ve medya kuruluşlarında kullanıl ıyor. Buna
göre 201 1 ’de Vatikan’ın geliri 308 milyon $ gideri ise
326 milyon $ idi.
Papa 16. Benedikt’in istifasına gelirsek istifa kelimesi
birçoğumuza sıradan bir kelime gibi gözükse de
istifayı sunan Papa olunca durum hiç de sanıldığı
kadar kolay değil . Papa 16. Benedikt yüzlerce yıl l ık
kil ise tarihine istifa eden ‘üçüncü’ papa olarak geçti.
Öte yandan istifa eden iki selefinin talihi ise hiç de
parlak değil . 1294 tarihinde Papalık tacını giyen 79
yaşındaki Pietro Angeleri, nam-ı diğer 5. Celestine,
vaftizci Yahya öğretisinden geliyordu ve bu öğreti
münzevi hayatı savunarak yokluk koşullarında
�
8
yaşamayı tercih ediyor, et yemeyi ve şarap içmeyi
reddediyordu. Zaten istemeyerek göreve geldiği
Papa’l ığının üstünden henüz 5 ay geçmişti ki
görevinden ayrıldığını açıkladı. İstifası onun için adeta
zor günlerin başlangıcı oldu, halefi 8. Boniface
tarafından hapse atı ldı ve mahkumiyetinin 2. yı l ında
1296 yıl ında hücresinde hayatını kaybetti. Ölümünün
üzerinden 17 yıl geçtikten sonra dönemin papası 5.
Clemente tarafından aziz ilan edilmesi ise ‘hapiste
ölen Papa’ gerçeğini elbette ki değiştirmeyecekti.
Kardinal Angelo Correr, 30 Kasım 1406 günü Papa 12.
Gregory adını alarak papalık tacını giydiğinde kurum
oldukça zor günler yaşıyordu. Nitekim Papalık Roma
ve Avignon adıyla ikiye bölünmüş, Katolik
Hristiyanların ruhanî olarak iki l ideri ortaya çıkmıştı .
Çiftbaşlı l ığı ortadan kaldırmak için kurulan Costanza
Konseyi her iki Papa’nın da görevi bırakarak yerlerine
tek bir papa seçilmesini istedi. Bunun üzerine 12.
Gregory 9 yıldır yürüttüğü Papalık görevini 1415
yıl ında bırakmak zorunda kaldı .[2] Bu açıdan
bakıldığında 16. Benedikt’in seleflerine göre bilerek ve
isteyerek ‘kendini emekliye ayırdığı ’ söylenebil ir.
Papa 16. Benedikt yaşlı ve yorgun olduğunu, görevini
yeterince iyi yapamayacağını düşündüğünü söylerek
görevden ayrıldı . Ne var ki istifanın kendisi açısından
nedeni olan bu açıklama Papalık makamında kabul
gören bir görüş değil . Nitekim Papalar görevlerini
ancak ‘öldüklerinde’ bırakabil iyorlar. Hepimizin
hatırlayacağı üzere Papa 2. Jean Paul öldüğünde 84
yaşındaydı ve hayatının son yıl larında uzun yıl lar
mücadele ettiği kanser hastal ığının yanına parkinson
hastal ığı da eklenmiş bu hastal ık konuşma, duyma ve
hatta yürüme yetisini bile elinden almıştı . 1878’de
Papa olan 8. Leon ise tamı tamına 94 yaşındayken
ölmüştü.[3]
Yaşı ve sağlığı Papalık için elverişl i olan 16. Benedikt’in
görevden ayrılmasının arkasında yatan nedenler ise
biraz farklı . Kurum yüzyıl lardır çocuklara cinsel
istismar (pedofil i) ve kil ise içindeki eşcinsel birl iktelik
skandallarıyla çalkalanıyor ve görünen o ki 16.
Benedikt bunlardan istifa edecek düzeyde rahatsız
olmuş.
Pedofil i skandallarının patlama noktasını rahiplerin
kendilerini tamamen Allah’a adamaları için dünyevi
zevklerden vazgeçmeleri yemini oluşturuyor. Buna
göre din adamları kil isedeki görevlerine başlarken
bakirl ik/bekaret yemini ediyorlar. Bunu kabul etmeyip
görevlerini bırakan din adamı ise tabi ki yok değil .
Resmi olmayan verilere göre Papa 2. Jean Paul göreve
gelmeden önce 100.000’den fazla din adamı evlenmek
için rahipliği bırakmış. Pedofil i skandallarının
örnekleri ise sayılamayacak kadar çok. Nüfusunun
%80’i Hristiyan olan Hırvatistan’da Ivan Cucek adlı
rahip 16 yaşındaki bir kız çocuğuna sarkıntı l ık
etmekten 3 yıl hapse mahkum edilmişti .[4] Yine bir
kil ise skandalı İrlanda’da patlak vermiş İrlanda Katolik
Kil isesi ’nin l ideri Kardinal Sean Brady’in 1975 yıl ında
pedofil rahip Brendan Smyth tarafından tacize
uğrayan çocukların isim ve adreslerinin bulunduğu
listeyi el inde bulundurduğu ancak bu listeyi polisle
veya ailelerle paylaşmadığı BBC’de yayınlanan bir
programda ortaya çıkmıştı . Smyht adı ise İrlanda
Katolik Kil isesi ’nin yüzkarası olarak tarihe geçecek
nice pedofil i skandalına karışmış, son olarak 1997’de
12 yıl hapis cezası almıştı .[5]
Katolik Kil isesi ’nin pedofil i skandalları sadece sıradan
rahiplerle sınırl ı değil . 1980’l i yı l larda çok sayıda
pedofil i pisl iğinin üzerine örtmek ve yetkil i
makamlara bildirmemekle suçlanan Amerikan
Kardinal Roger Mahony itirazlara rağmen Papayı
seçen 1 15 kardinal arasında yer aldı . Mahony’nin
örtbas ettiği skandal sayısı ise, ki bunun için 10
milyon dolar aldığı iddiaları olayı daha da rezalet bir
boyuta taşıyor, hiç de görmezden gelinecek gibi değil ,
tam 129 olay var![6] Roma Katolik Kil isesi ’nin
başındaki isim Kardinal Keith O’Brien’ın 4 rahibe
cinsel istismarda bulunduğu iddiası da Vatikan’a
bomba gibi düşmüş, 14 Şubat’ta Papa 16. Benedikt
O’Brien’ın istifasını kabul etmişti .[7]
Evlenmeleri yasak olan rahiplerin gay birl ikteliklere
yönelmeleri de madolyonun diğer yüzünü oluşturuyor.
Veriler 1980’lerde Amerika’yı vuran HIV/Aids
salgınının Katolik rahipler arasındaki öldürme
oranının ulusal ortalamadan 3 kat fazla olduğunu
gösteriyor. La Repubblica gazetesinin Papa 16.
Benedikt’in istifa nedeninin Vatikan’ın sivil merkezi
Curia içindeki gay lobisi olduğu iddiaları da gündeme
bomba gibi düşmüş durumda. [8] ‘Vatileaks’ diye
anılan ve Papa 16. Benedikt’in 3 kardinale hazırlattığı
raporda Curia’daki gay lobisinden ve onların çarpık
9
i l işkilerinden söz edil irken grubun ayyuka çıkmamak
adına şantaj işlerine bulaştığı da belirti l iyor. Tek
nüshası olan raporda eşcinsel grupların, Roma
yakınlarındaki bazı vil la ve saunalarda seks yapmak
amacıyla gizl ice buluştuğu ve 17 Aralık’ta söz konusu
raporu okuyan Papa’nın görevi bırakmaya karar
verdiği bildiri l iyor.
Yeni Papa Jorge Mario Bergoglio, nam-ı diğer 1 .
Francis, ise 1936 Bounes Aires doğumlu. Arjantinli
Bergoglio 731-741 yıl larında görev yapan Suriyeli 3.
Gregory’den beri, yani tam 1272 yıl aradan sonra
seçilen Avrupalı olmayan ilk Papa. Bununla birl ikte
kendisi her ne kadar Avrupalı olmasa da
Bergoglio’nun atalarının İtalyan olduğu bil iniyor.
Bergoglio’nun babası demiryolu işçisi bir İtalyan
annesi ise ev kadını ve Bergoglio’nun 4 kardeşi var. 76
yaşındaki Bergoglio’nın adı Papalık seçimlerinde favori
olarak öne çıkmasa da ismi ikibinli yı l lardan itibaren
Arjantin Kil isesi ’nde sıkça anıl ıyor, politik tartışmalara
girmekten kaçınmıyor, cumhurbaşkanlarıyla
görüşmelerinde ülkenin ekonomi politikalarını
eleştirip gençlerin madde kullanımından şehirlerin
sokak güvenliğine kadar birçok konuda görüş
bildiriyordu. Papalık koltuğunun ilk Arjantinlisi ve ilk
Güney Amerikalısı ülkesindeki tüm sosyal
tartışmalarda muhafazakarlıktan ödün vermeyen
tutumunun yanı sıra boşanmanın kolaylaştırı lması,
eşitl ikçi evli l ik düzenlemesi ve kürtajın hak olması
dahil birçok konuda muhalif bir duruş sergilediği
bil iniyor. Yeni Papa’nın Türkiye’yi i lgilendiren boyutu
da 1915 olaylarının soykırım olduğunu iddia etmesi.
Bu görüş onun uluslararası ve tarihsel tartışmalara
dair yaklaşımının ilginç bir detayı olarak kabul
edilebil ir.[9]
226. Papa olan Mario Bergoglio hakkındaki önemli bir
nokta da 1 . Francis’in ilk Cizvit Papa olması. Cizvitler,
Katolik Kil isesi ’nin sadece erkeklere açık olan İsa
Tarikatı olarak bil iniyor ve dünya çapında yaklaşık 19
bin üyesi var. 1 .2 milyarlık Katolik Kil isesi ’nin başında
sayıca nispeten küçük sayılabilecek bir tarikatın
mensubunun bulunması da önemli bir nokta olarak
kabul edilebil ir. Bergoglio 1969 yıl ında Cizvitl iğe kabul
edilmiş. 16. Yüzyıl Avrupa’sında kurulan tarikat
misyonerliği hedefliyor ve üyeleri zenginlikten uzak,
itaatkar ve namuslu bir hayat sürme yemini ediyor.
Aynı şekilde Bergoglio’nun da mütevazi hayatı dikkat
çekiyor. Biyografisini yazan yazarlardan olan Francesca
Amrogetti Bergoglio’nun Buenos Aires’teyken metro
ve otobüsü kullandığını , Roma’ya gitmesi gerektiğinde
ise ekonomi sınıfı uçuşu tercih ettiğini söylüyor.
Analist Eric Camara da Bergoglio’nun Vatikan’ı
ziyareti sırasında kardinal lerin kuşandığı kırmızı ve
mor renkli gösterişl i kıyafetler yerine üzerinde siyah
bir cübbe ile dolaşmayı sürdürdüğünü aktarıyor. Bu
açıdan bakıldığında Vatikan’da yeni dönemin
şatafattan uzak olacağı izlenimi çıkarılabil ir. Bütün
bunlara rağmen kendisini tanıyan üst düzey din
adamlarından Osvaldo Musto Bergoglio’nun geleneğe
sırt dönmediğini söylüyor ve ekliyor “Ötenazi, idam
cezası , kürtaj, eşcinsel ler veya rahiplerin evlenmeme
yemini gibi konularda en az Papa 2'inci Jean Paul
kadar Kil isesi 'nin geleneksel i lkelerinden asla taviz
vermez.”[ 10] Son olarak yeni Papa’nın onyıl lardır tek
akciğerle yaşadığı ve Buenos Aires’in San Lorenzo de
Almagro futbol takımını tuttuğu da diğer bilgiler
arasında.
Peki yeni dönemde Papa’yı neler bekliyor? Guardian
yazarı Andrew Brown’a göre Papa’yı bekleyen
meseleler arasında Vatikan bürokrasisinin merkezi
Curia’da reform talepleri, din adamlarının evlenmesi
meselesi ve İslam’ın giderek güçlenmesi yer alıyor.[ 1 1 ]
Curia’ya dair reform taleplerinin gelme nedeni ise
kurumun çağın ihtiyaçlarına artık cevap verememesi.
1500 yıldır reforma direnen bu yapı için reformun
gerçekleşmesi demek Curia’nın İtalyan siyasetiyle
bağını koparması ve sıkça tekrarlanan skandallara bir
son verilmesi anlamına gelebil ir. Reformun Curia’nın
gücünü ne derece etkileyeceği konusunda Liberaller
ve Muhafazakarlar görüş ayrıl ığı içindeler. Nitekim
Liberaller reformun yerel kil iseleri sorumluluk sahibi
yapacağını böylece kil iselerin dini vecibeleri yerine
getirirken daha hassas davranacağını savunurken
10
RReeffeerraannssll aarr1 . Deutsche Welle Türkçe, 2013, Papa Vatikan’dan ayrıldı , Erişim [10.03.2013] http://www.dw.de/papa-vatikandan-ayr%C4%B1ld%C4%B1/a-166348022. CNN Türk, 12 Şubat 2013, İstifa Eden Papaların Makus Talihi, Erişim [07.03.2013]http://www.cnnturk.com/2013/yasam/diger/02/12/istifa.eden.papalarin.makus.tal ihi/696159.0/index.html3. Deniz Ülke Arıboğan, Akşam Gazetesi, 13 Şubat 2013, Benedicus XVI ’nın İstifası , Erişim [07.03.2013]http://www.aksam.com.tr/yazarlar/benedictus-xvinin-istifasi/haber-1693294. NTVMSNBC, 27 Mart, Hırvatistan’da kil iseye pedofil i girdi, Erişim [10.03.2013] http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/73515.asp?cp1=15. Haber7, 2 Mayıs 2012, İrlanda Kil isesinde Pedofil i Skandalı , Erişim [10.03.2013] http://www.haber7.com/guncel/haber/876014-irlanda-kil isesinde-pedofil i-skandali6. NTVMSNBC, 13 Mart 2013, Vatikan’da duman yok kötü koku var, Erişim [13.03.2013] http://www.ntvmsnbc.com/id/25428444/7. The Guardian, 25 Şubat 2013, Cardinal Keith O'Brien resigns amid claims of inappropriate behaviour, Erişim [10.03.2013]http://www.guardian.co.uk/world/2013/feb/25/cardinal-keith-obrien-resigns8. Haber Türk, 23 Şubat 2013, Papa’nın istifasının nedeni gay lobisi mi? Erişim [20.03.2013]http://www.haberturk.com/dunya/haber/822608-papanin-istifasinin-nedeni-gay-lobisi-mi9. Güneş Çelikkol, BBC Türkçe, 15 Mart 2013, Arjantin’in Papası , Erişim [18.03.2013]http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2013/03/130315_papa_celikkol.shtml10. BBC Türkçe, 14 Mart 2013, Papa: İ lk Cizvit, İ lk Latin Amerikalı , İ lk Francis, Erişim [20.03.2013]http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2013/03/130314_papa_profil .shtml1 1 . Andrew Brown, The Guardian, 14 Mart 2013, The papal agenda: what wil l be in the new pope’s in-tray. Erişim [20.03.2013]http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/14/papal-agenda-new-pope
Muhafazakarlar tırmanan liberalizmin başını ezmek
için daha başka yollar geliştiri lebileceği görüşünde.
Yeni Papa’nın el atması gereken bir diğer konu da
Katolik nufüsta meydana gelen düşüş. Brown 1 ,2
milyarlık Katolik nufüsunun %40’ını barındıran Latin
Amerika’da Avrupa’da da olduğu gibi Protestanlığa
veya İslam’a geçen ya da ateist olanların sayısının
arttığına dikkat çekerek yeni Papa’nın bu gidişata dur
diyecek çareler aradığını belirtiyor. Rahiplerin
evlenmesi tartışması ise adeta alev topuna dönmüş
durumda. Yeni Papa’nın bu konuda muhafazakar bir
tavır takınacağı tahmin edilebil ir. Skandallara ise nasıl
dur diyeceği merak konusu.
Sonuç olarak Vatikan’ın geleceği karanlık bulutların
dağılmasına bağlı . ‘Erken emeklil ik’ hakkını kullanan
16. Benedikt bu yolla krizin ne derece derin olduğunu
gösterdi. Kil ise’nin içinde pedofil i ve eşcinsel l ik
tartışmaları , Vatikan bürokrasisindeki pus perdesi ve
buna bağlı reform talepleri, Kil ise’nin dışında ise kan
kaybeden bir Katolikl ik ve imajı fena halde çizilen
Papalık kurumu Papa 1 . Francis’i ivedi önlemler
almaya zorlayacak. Vatikan’ı çetin yıl ların beklediği ise
aşikar.
1 1
Tam adıyla Hugo Rafael Chávez Frías 5 Mart 2013
Salı günü fiziki anlamda hayatına veda etti. Fiziki
anlamda demişken, tersi bir manada metafizik bir şey
kastetmiyorum. Politika dersinin sınavlarındaki yorum
sorularında karşımıza çıkan, politikaya dair herhangi
bir olayın genel yorumlamalarından bihaber, Çoğulcu,
Marksist veya Elitist olma ihtimali olan örnek insan
olsam bile Chavez’in öldükten sonra bile kendi halkı
başta olmak üzere, dünya emekçi halklarının
gönüllerinde varlığını sürdürebilecek bir adam
olmasından şüphe etmezdim. Hugo Chávez, işçi
devletlerinin ve halk demokrasilerinin
mevzilenmelerinin ve kendilerinin püskürtüldüğü ve
bu yenilginin mutlak bir son olarak teorize edildiği
dönemin karanlığının varlığını hissettirdiği bir
dönemde aydınlatıcı ve umut verici bir rol oynamıştır.
Türkiye kapital izminin ekonomik, sosyal ve kültürel
politikalarının külfetinden muzdarip öğrenci gençlik
kesimlerinin bir parçası olan bizlerin, kardeş
Veneuzella halklarının örnek liderinin hayatını ve
yaptıklarını gözden geçirmemiz Chávez’in bu rolünü
bir adım daha ilerden tartışmamıza vesile olacağına
inanıyorum. Ki bu tartışmanın bu boyutu, bizim
gelecek istencimize farklı bir yan kazandıracağını da
ümit ediyorum. Şimdi Chávez’in hayatına ve
yaptıklarına bir göz atalım.
AArrkkaa BBaahhççeeddee YYeenn ii BBii rr GGeedd ii kk
Hugo Chávez, 28 Temmuz 1954 yıl ında Venezuela’nın
Barinas eyaletinin Sabeneta şehrinde yoksul bir ailenin
çocuğu olarak doğdu. Beysbolla i lgilenen Chavez
resim, müzik ve tiyatroyla da haşır neşir oldu. Liseyi
1971 ’de bitirdikten sonra Venezuela Askeri
Akademisinde yüksek eğitimini tamamladı. İ letişim ile
siyasi ve askeri bil imler üzerine eğitim aldı . Bir süre
siyaset bil imi dersi veren Chavez 1982 senesinde ordu
içinde “Bolivarcı Devrimci Hareket” (MBR-200)
örgütlenmesini kurdu. Halk arasında örgütlenen sol,
sosyalist ve devrimci örgütler ile ordu içindeki
muhalif kanatlarla il işkilerini geliştirerek 1992
senesinde Carlos Andres Perez başkanlığındaki
iktidara başarısız bir darbe girişiminde bulunarak
tutuklandı. Hapsolduğu 2 sene boyunca halk arasında
tanınırl ı l ığı ve itibarı arttı . Siyasi yelpazenin sol
eğil imli siyasi partileriyle il işki geliştirmesi sonucu,
neoliberal politikaların hakim olduğu dönemi tarif
eden Dördüncü Cumhuriyete karşı “Beşinci
Cumhuriyet Hareketi”ni kurdu. Ekonomik reform
sözleri vererek 1998 senesinde başkan adayı olduğu
seçimleri kazandı.2
Chavez’in katı ldığı en son seçimde “Miranda Kolektifi”
adında bir grubun Chavez için başlattığı bir
kampanyadan bir resim. Venezuela gençliği için
negatif bir anlamı bulunan “Beta” kelimesi, Chavez’de
“Otro Beta”, yani “Öteki Beta”, kötülüğe karşı savaşan
her şey anlamını buluyor.3
11 999988’’ddeenn 220011 33 ’’ee BBooll ii vvaarrccıı DDeevvrriimm
98’ yıl ında iktidara gelen Chavez ve hareketi 2002’de
Venezuela sermaye güçlerinin desteğinde olan bir
askeri darbe geçirmesine rağmen, güçlü halk
desteğiyle darbeyi boşa düşürerek tekrar görevinin
başına geldi. İrlandalı Raidió Teil ifís Éireann
televizyonu üyelerinin çektiği “Devrim Televizyondan
Yayınlanmayacak” ve John Pilger tarafından 2007’de
çekilen “ War On Democracy” belgeselleri darbe
girişiminin Venezuela sermayesi, Katolik kil isesi ve
ABD hükümeti bağlantı larını açıkça gözler önüne
sermektedir.
�
12
Emekçi halklar tarafından bu denli sahiplenilen
Chavez, tam anlamıyla gerçek bir halk demokrasisi
olmasa bile, kendi yarattığı örneğin ne gibi getirileri
olduğunu kanıtl ıyor. İşte Chavez’in ulusal anlamdaki
politikaları i le dış politika çerçevesine dair
söylenebilecekler:
MMeemmll eekkeetttteekkii PPooll ii ttii kkaa ll aarrıınn ıınn SSoonnuuççll aarrıı
»» Venezuela ekonomisi on yılda yüzde 47.4 büyüdü.
Sadece 2012 ilk döneminde büyüme oranı yüzde 5.6
olarak açıklanmıştı .
»» Yerel sorunlarla ilgilenen 30 bin yerel halk konseyi
oluşturuldu, halkın sosyal sorunların tespit ve
çözümüne doğrudan katıl ımı sağlandı.
»» Son on yılda sosyal hizmetlere ayrılan bütçe yüzde
60.6 oranında artırı ldı . (772 milyon dolar) Bütçenin
yüzde 42.3’ünü sosyal yatırımlara ayrıldı .
»» Eşitsizl ik yüzde 54, yoksulluk yüzde 44 oranında
azaldı . 1996 yıl ında yüzde 40’a ulaşan aşırı yoksulluk
oranı yüzde 7.3’e düşürüldü.
»» İşsizl ik yüzde 1 1 .3’ten yüzde 7.7’e düştü. Sosyal
güvenceye sahip olanların sayısı üç kat arttı .
»» Misyon adı verilen sosyal programlardan 20 milyon
Venezuela vatandaşı yararlandı.
»» Chavez öncesinde ciddi bir sorun olan okuma-
yazma sorunu UNESCO verilerine göre tamamen
ortadan kalktı .
»» Parasız eğitim sayesinde bugün Venezuelal ı anaokul
yaşındaki çocukların yüzde 72’si anaokuluna gidiyor,
i lköğretimde okullaşma oranı yüzde 85.
»» Binlerce yeni okul inşa edildi. Devlet okullarında
öğretmen sayısı beş kat arttı , 65 binden 350 bine
ulaştı .
»» Bolivarcı Üniversiteler adıyla yeni ve ücretsiz
üniversiteler kuruldu. Üniversiteye devam eden
gençlerin oranı yüzde 83’e yükseldi ve bu bakımından
Venezuela Latin Amerika’da ikinci, dünyada ise 15.
sırada bugün.
»» 1998 yıl ında nüfusun yüzde 21 ’inin yetersiz
beslenmeden mustarip olduğu ülkede, bu oran yüzde
5’e indi. Gıda tekellerinin pahalı ürünleri karşısında,
üretimi ucuz gıdaların satı ldığı MERCAL isimli
süpermarket zinciri oluşturuldu.
»» 1980’lerde gıda ürünlerinin yüzde 90’ı ithal edil irken
bu oran yüzde 30’a düşürülmüş durumda.
»» Bugün 4 milyonu çocuk 5 milyon Venezuelal ıya
okullarda ücretsiz gıda sağlanıyor.
»» Son bir buçuk yılda yoksullar ve orta gelirl i ler için
250 bin ucuz konut üretildi .
»» Çocuk ölümlerinin oranı binde 25’ten binde 13’e
düşürüldü.
»» Nüfusun yüzde 96’sının temiz suya ulaşımı sağlandı.
»» 1998 yıl ında 10 bin kişiye düşen doktor sayısı 18’den
58’e yükseldi.
»» Sadece Barrio Adentro isimli ücretsiz birinci ve
ikinci basamak sağlık hizmeti verilmesini içeren
programla ülkeye gelen 8 bin 300 Kübalı doktor, 7
bin klinik kurdu, bu kliniklerde 1 .4 milyon insanın
hayatı kurtarıldı .
»» Son 6 yılda 19 bin 840 evsiz sokakta yaşamaktan
kurtarıldı .
»» Özel sübvansiyonlar sayesinde normal fiyatların
yüzde 34-40’ı arasında daha ucuz satış yapan kamu
eczaneleri ağı oluşturuldu.4
DDıı şş PPooll ii ttii kkaaddaakkii KKoonnuummuunnaa DDaa ii rr
Venezuela’nın uluslar arası politikasını konuşma sırası
gelince, i lk elden ABD ile olan il işkileri akla gelir.
Chavez’in emperyalizme karşı koyduğu dirençle
şekil lenen Venezuela dış politikası i le memleketinde
uygulamakta olduğu halkçı politikaları , onun politik
karakterini uluslar arası alanda tariflendiriyordu. Bir
yandan emperyalistler arasındaki çelişkilerden
yararlanarak uluslar arası politikada mevzilerini
arttırıyor. Diğer yandan ise Latin Amerika
ülkelerindeki görece halkçı ve ilerici hükümet
güçleriyle uluslar arası politik, ekonomik ve sosyal
anlamda birl ik, dayanışma ve yardımlaşma
platformları kurarak güçlü bir odak kurmaya
çalışıyordu. Bu platformlar Amerika Halkları için
Bolivar İttifakı (ALBA) , Güney Amerika Ulusları Birl iği
(UNASUR), PetroCaribe, PetroSur, TeleSur, ALBA
Bankası , Güney Bankası ve Karayip ve Latin Amerika
Devletleri Topluluğu (CELAC) ‘dur. Bölgenin
Amerikan işbirl ikçisi sermayeleri ve ABD’nin herhangi
bir yansıması bu güçlerin olduğu ittifaklara
giremiyordu. Bu vesileyle Chavez, ABD ve onun yerli
işbirl ikçilerinin kabusu haline geliyordu. ABD’nin
13
Chavez’e karşı açıkça sergilediği düşmanlıklar,
imparatorluğun asıl korkularını gün yüzüne
çıkarıyordu:
»» 2005 yıl ında Condoleezza Rice, Chavez’in “bölge
için bir tehdit” olduğunu açıkladı. CIA Venezuela’yı “5
sıcak bölge” l istesine aldı .
»» Medya Patronu Pat Robertson açık açık Chavez’i
öldürmenin milyonlarca dolar harcamaktan daha
kolay olacağını söyledi.
»» 2006’da zamanın ABD Ulusal İstihbarat Direktörü
John Negroponte, Venezuela’yı ABD için bir tehlike
olarak adlandırdı. Savunma Bakanı Donald Rumsfeld
ise Chavez’i Hitler’le karşı laştırdı .
»» Beyaz Saray, Venezuela’yı “Terörizme karşı yeterli
desteği vermeyen” ülkeler l istesine koydu.
»» ABD’l i şirketlerden silah ya da askeri malzeme
almasının yasakladı.
»» 2008’de Pentagon, 4. Filosunu, Latin Amerika ve
Karayipler’de görevlendirdi. 1950 yıl ında devre dışı
bırakılan 4. filo o zamandan beri çal ışmıyordu.
»» Chavez, 2010 yıl ında Kolombiya’da “Anti-Amerikancı
güçlere karşı” 7 askeri üs kurma kararı aldı .
Uluslararası basında Chavez’in bir diktatör, bir tiran,
Amerika düşmanı bir terörist olduğu yazılmaya
başlandı. Venezuela’nın imajı şiddet, güvensizl ik, suç,
yozlaşma ve kaos olarak şekil lendirilmeye çalışı ldı .5
PPeekkii YYaa SSoonnrraa??
Tekrar ve tekrar atıfta bulunulabileceği gibi
Sovyetlerin ve halk demokrasilerinin yenilgisi;
“Proletarya İktidarı”nın, “İşçi Sınıfı Sosyalizmi”nin
veyahut “Bil imsel Sosyalizm”in politik arenada itibar
kaybetmesine vesile oldu. Bu sonuç gerek sosyalizmin
öznesi olan işçilerin ve emekçilerin politikleşmesinin
önüne ket vurdu, gerekse “muhalif” olarak gözüken,
göreceli anlamda demokratik eğil imlerin yayılmasının
önünü açtı . 90’lar öncesinden beri var olan dünya
emekçi halklarının mücadelesinde sıcak noktalardan
biri olan Latin Amerika halklarının demokrasi ve
özgürlük mücadelesi de bu sonucun getirilerinden
etkilendi. “21 .yy sosyalizmi” diye tarif edilen “yeni”
olan sosyalizm ise asl ında Latin Amerika ülkelerindeki
hükümetlerde karşıl ığını bulan “sosyalist”, “eski geril la
l ideri” veya “sendikacı” gibi politik aktörlerin seçimle
iş başına gelmesi, ve ertesinde göreceli demokratik
uygulamalara girişmesinden ibarettir. Çıkışında
üretim araçlarının özel mülkiyeti mevzusunu
barındıran sınıf çelişkisinin sonucunun, işçi sınıfı
önderliğinde geniş halk yığınlarının üretim araçlarını
ve siyasal iktidarı ele geçirmesiyle ancak gerçek
anlamda bir sosyalizmden bahsedilebil ir. Keza şu gün
bile basına az çok yansımalarından yola çıkarak Latin
Amerika’da 90’l ı yı l larda iktidara gelmiş bir kısım
“solcu” l iderlere demokratiklik meselesinde tam
anlamıyla kefil olunamayacağı açıktır. ( Elbette yapılan
en ufak bir demokratik girişime karşı coşa gelen
sermaye basınından bahsetmiyorum. ) Lakin Chavez
bunların dışında tutulabil ir. Memleketinin petrol
gelirini halkının yararına kullanan ve halkı için önüne
çıkan engelleri güç kullanarak ezmekten çekinmeyen
bir l iderdi.
Chavez sonrası dönemde Venezuela’da birçok politik
değişim olması muhtemeldir. Halkın elinde var olan
sosyal ve ekonomik olanaklar ve bunların getirdiği
doyum, emperyalistlerin ve onun yerel işbirl ikçilerinin
saldırı larına karşı halkı kendi mevzilerini koruma
ihtiyacına bir kez daha itecektir. Özetle, Chavez
döneminin etkileri Venezuela halkının kendi bil incinde
kalıcı anlamda yer edecektir. 6,7
RReeffeerraannssll aarrGörsel1 . Aydın Çubukçu, “Başkan Baba’nın mirası”, (22/03/2013) , http://evrensel .net/news.php?id=52316, (Erişim Tarihi: 26 Mart 2013)2. Elif Görgü, “Dünyadan bir Chavez geçti”, (06/03/2013) , http://www.evrensel .net/news.php?id=50761 , (Erişim Tarihi: 25 Mart 2013)3. Dış Haberler, “Çizgilerle Chavez”, (05/08/2012) , http://www.evrensel .net/news.php?id=33828, (Erişim Tarihi: 25 Mart 2013)4. Elif Görgü, “Dünyadan bir Chavez geçti”, (06/03/2013) , http://www.evrensel .net/news.php?id=50761 , (Erişim Tarihi: 25 Mart 2013)5. gös.yer.6. Aydın Çubukçu, “Başkan Baba’nın mirası”, (22/03/2013) , http://evrensel .net/news.php?id=52316, (Erişim Tarihi: 26 Mart 2013)7. Immanuel Wallerstein, “Karizmatik bir l ider ve sonrası”, (23/03/2013) , http://www.evrensel .net/news.php?id=52350, (Erişim Tarihi:26 Mart 2013)
14
Gürcistan Sovyetler Birl iği ’nden ayrıldıktan sonra,
hükümet ilk kez darbe girişimi olmadan 1 Ekim 2012
tarihinde yapılan parlamento seçimleri i le değişti .
Gürcistan'daki seçimlere ilgi fazlaydı ve bir çok
uluslararası kuruluş seçimleri yakından izledi. 7.
dönem parlamento seçimlerinde, Ivanishvil i ’nin
başında bulunduğu Gürcistan Hayali Koalisyonu %54,
Saakashvil i ’nin l iderliğini yaptığı Birleşik Ulusal
Hareket Partisi ise %41 ,51 civarında bir oy oranı elde
etmişti ve Ivanishvil i parlamentodaki çoğunluğu ele
geçirerek seçimleri kazanmıştı . Böylece 2003 yıl ında
"Gül Devrimi"yle başa gelen Saakashvil i 'nin” dönemi
geride kalmış oldu. Saakaşvil i ’nin Parlamento
seçimlerini kaybetmesi bir çok soruyu da
beraberinde getirdi ve en çok merak edilen sorular ise
şunlar oldu: Seçimlerin sonucu Rusya’nın geri
dönüşünü mü gösteriyor? Gürcistan Saakashvil i ’yi
istemiyor mu? Bu sorulara cevap vermeden önce 9
sene önce neler olmuştu ve Saakashvil i döneminde ne
gibi değişikl ikler oldu kısaca bir göz atmak isterim.
GGüü ll DDeevvrriimmii vvee SSaaaakkaaşşvvii ll ii DDöönneemmii
2003 yıl ı Kasm ayında Kafkasya’da daha önce hiç
görülmemiş bir devrim gerçekleşti . Tarihte çok nadir
rastlanan bir halk harekatı olmuştu Gürcistan’da,
çünkü bir damla kan dökülmeden hiç kimsenin
yaralanmadığı bir devrim gerçekleşmişti.
Gürcistan’nın bağımsızl ığını kazanmasından bu yana
Devlet Başkanı olan Eduard Şevardnadze’ nin görevini
bırakmak zorunda kalmasıyla sonuçlanan barışçı l bir
halk harekatı olmuştu Gül Devrimi. Bu olayın
ardından 4 Ocak 2004 tarihinde devlet başkanlığı
seçimleri yapıldı ve Saakaşvil i , oyların çoğunluğunu
alarak Devlet Başkanı seçildi. 28 Mart tarihinde
yapılan parlamento seçimlerini de çoğunlukla Ulusal
Hareket-Demokratlar’ın kazanmasıyla iktidarı
tamamen ele almış oldu2 Devrimden sonraki sene
Saakaşvil i hiç zaman kaybetmeden kendi reformlarına
başladı ve ilk işi , bir çok Sovyet ülkesinde de yayılmış
olan yolsuzluk ve rüşvete Gürcüstan’da son vermek
oldu. Onlarca eski hükümet yetkil isi ve memuru
rüşvet almak ve devlet gelirlerini kendi zimmetine
geçirmek suçlamasıyla hapse atı ldı . Artık sadece
devlet memurlari değil normal vatandaşlar da rüşvet
teklif ederse o da suç olarak kabul edilecekti. Bundan
başka, Saakaşvil inin attığı en önemli adımlardan biri
de Şevardnadze döneminde Avrupa Birl iği ve
NATO’yla çok iyi olmayan il işkilerin yeniden
canlandırı lması, işbirl iğinin sağlanması ve NATO’ya
üye olmak çabaları oldu. Fakat Gürcistan’a NATO
üyeliği yolunun oldukça açık bir şekilde belirmiş
olması ve Gürcistan’nın AB ile olan il işkilerini daha da
geliştirmesi, bölgede etkin bir rol oynayan Rusya’nın
hiç hoşuna gitmedi.3 Eski Sovyet ülkesi olan
Gürcistan’ın NATO üyeliğine alınacak olması iki ülke
arasındaki i l işkilerin soğumasına neden oldu. “Rusya,
1991 ’den günümüze Gürcistan’da etnik sorunlar ile
yakından ilgilenmiş olması, Batı ’nın Gürcistan
üzerinden bölgeye yerleşmesini kabul edilemez bir
gelişme olarak görüyordu, çünkü bu durum Rusya
için Güney Kafkasya’da nüfuzunun giderek zayıflaması
anlamına geliyordu”4 Bu reformlara cevap olarak da
Rusya Güney Osetya ve Abhazya’ya olan desteğini
yineledi ve bu bölgelerde Rus barış güçlerinin daha da
arttırı lacağını belirtti . Gürcistan tarafı bu durumu
provokasyon olarak değerlendirdi ve Rusya’yı barışı
korumak yerine bölgedeki gücünü artırmak ve
kontrolü kaybetmemeye çalışmakla suçladı. Karşı l ıkl ı
suçlamalar ve iki tarafın da birbirinin hoşuna
gitmeyecek adımlar atması asl ında Ağustos’ta
patlayacak savaşın habercisiydi. Temmuz ve Haziran
aylarında Gürcistan’ın Abhazya ve Güney Osetya’yla
arasındaki sürtüşme geril im noktasına tırmandı ve
artık savaş kaçınılmaz bir hal almaya başladı. 1
Ağustos’ta Gürciler ve Osetler arasında çatışmalar
başladı ve 7 Ağustos’ta Gürcistan G. Osetya’nın
başkentine saldırdıgını ve başkenti kontrolü altına
aldıgını açıkladı. Fakat bu saldırıya Rusya’nın cevabı
gecikmedi ve 8 Ağustos 2008 Cuma günü Rus
askerleri Güney Osetya’ya girdi. 5 gün devam eden
savaşta Gürcistan mağlup olmuştu ve 16 Ağustos’ta
barış anlaşması imzalanarak ateşkes ilan edildi.5
Savaştan sonra Gürcistan Bağımsız Devletler
Topluluğu’ndan ayrılarak Rusya’yla olan tüm
diplomatik il işkilerini de kesti. Savaş Gürcistan’ın
sosyal ve ekonomik hayatına bir bomba gibi
�
15
düşmüştü ve ülkedeki bir çok ticari faaliyetin
durmasına neden olmuştu. Sonuç olarak ekonomik ve
sosyal hayat durma noktasına gelmişti . Fakat bu
durum uygulanan verimli ekonomik reformlar
sayesinde toparlanmıştı . İstatistiksel bilgilere
bakıldıgında Gürcistan ekonomisinin yakın
zamanlarda daha da geliştiğini görebil iriz. Son olarak
Gürcistan’daki parlamento seçimleri ve yukarıda
belirttiğim sorulara değinmek isterim.
GGüürrccii ssttaann ’’ddaakkii PPaarrll aammeennttoo SSeeççiimmll eerrii :: RRuussyyaa ’’nn ıınn GGeerrii
DDöönnüüşşüü mmüü??
Yukarda belirtdiğim gibi, İvanishvil inin başında
bulunduğu Gürcistan Hayali Koalisyonu parlamento
seçimlerini “%53 oranında oy alarak kazanmıştı . Bu
durum pek çok insanı şaşırtmış ve akla ilk gelen soru
ise “Seçimlerde Rusya’nın parmağı var mı?” şeklinde
olmuştu. Fakat mevcut durumda Ivanişvil i ’yi kapalı
kutu olarak görebil iriz çünkü büyük çaplı bağışlar ve
yardımlar ile Rusya’da edindiği servetin dışında
Ivanişvil i hakkında çok fazla bir bilgi yoktur. Bidzina
Ivanishvil i ’nin hayatının büyük bir bölümünü Rusya’da
geçirmesi ve kişisel servetini neredeyse tamamen
Rusya’da oluşturmuş olması, onun Rus devlet
adamları i le olan il işkilerini de göz önünde
bulunduran analistler tarafından, Gül Devrimi
sürecinin sona ermek üzere olduğu ve Rusya’nın
Gürcistan’daki siyasal , toplumsal ve ekonomik
etkinliğinin artacağı şeklinde değerlendirilmiştir.6
Bundan başka Gürcü halkının Rusya’ya yakınlığıyla
bil inen bir muhalefet l iderine neden oy verdiği merak
konusudur. Rusya ile sınırların kapatılması genel
olarak halkın orta ve alt kısmını etiklemişti çünkü bir
çok insan geçici olarak Rusya’da çalışyor veya ithalat
ve ihracat yapıyordu. Ayrıca her sene çiftçilerin çoğu
ürünlerini Rusya’ya ihraca ediyor ve ordan
kazandıkları parayla geçimlerini sağlıyorlardı. Ancak
savaştan sonra bu durum da sona erdi ve Rusya’nın
kapılarını Gürcü mallarına kapatmasıyla, ekonomik
kriz had safhaya ulaştı . 2008 yıl ında yaşanan savaş,
Gürcistan ekonomisini geriletmekle birl ikte var olan
borçlara yeni borçlar eklemişti7. Bu yüzden de halkın,
ülkedeki ekonomik durumun çok iyi olmaması ve
işsizl ik sorunundan dolayı zengin bir işadamına
yöneldiği düşünülebil ir. Halka karşıl ıksız yardımlar
yaparak saygınlık kazanan İvanişvil i ’ye, Gürcü
toplumunun sorunların çözümü için umut olarak
bakmaya başladığı ifade edilebil ir. İvanişvil i ’nin
seçimleri kazanmasının en büyük nedenlerinden biri
zengin bir iş adamı olması ve yaptığı parasal
yardımlardır, çünkü ekonomik bakımdan zor durumda
olan insanlar hükümetin yarattığı karamsar tabloyu
düzeltebilecek gücü İvanaşvil i ’de görüyor.
Önümüzdeki yıl Gürcistan’a dikkat artacaktır ve yeni
hükümetin dış politikaya nasıl bir yaklaşım getireceği
merak edilmektedir. Özell ikle, Gürcistan’ın yüzünü
tekrar batıdan Rusya’ya mı çevireceği ve AB ve
NATO’lya entegrasyonda nasıl bir süreç izleneceği
merak edilmektedir.
RReeffeerraannssll aarr1 . Göktürk TÜYSÜZOĞLU, “Gürcistan’da Parlamento Seçimleri: Rusya’nın Geri Dönüşü mü?”,(08 Ekim 2012) ,http://tuicakademi.org/index.php/yazarlar1/95-gokturk-tuysuzoglu-tum-yazilari/3576-gurcistanda-parlamento-secimleri-rusyanin-geri-donusu-mu?format=pdf, (Erişim Tarihi : 9 Mart 2013)2. BBC, “How the Rose revolution happened”, (10 Ekim 2005) , http://news.bbc.co.uk/2/hi/4532539.stm , (Erisim Tarihi: 12 Mart 2013) .3. Guner Ozkan, “Medvedev, Gürcistan ve Rusya’nın “Yakın Çevre”si”,(Mart 2012)http://www.usakanalist.com/detail .php?id=510#.UGclaDc6bTp, (Erism Tarihi: 12 Mart 2013)4. Hasan Ozertem, “USAK Gurcistan Krizi Degerlendirme Raporu”,(Agustos 2008) ,http://www.academia.edu/2449567/USAK_GURCISTAN_KRIZI_DEGERLENDIRME_RAPORU, (Erisim Tarihi: 9 Mart 2013) .5. Reha Yilmaz, “Bağımsızl ık Sonrası Dönemde Rus-Gürcü İ l işkileri”,(Eylul 2012)http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=1 130:bagim, (Erisim Tarihi: 9 Mart 2013) .6. Elnur Ismailov, “ Secim Sonrasi Gurcistan”,(Ekim 2012) ,http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=2238:secim-sonras-guercistan-&catid=86:analizler-kafkaslar&Itemid=148, (Erisim Tarihi: 10 Mart 2013) .7. Ozertem, “USAK Gurcistan Krizi Degerlendirme Raporu”
16
Avrupa'nın üçüncü büyük ekonomisi İtalya'da
yapılan seçimlerde çıkan sonuçlar ülkede yeni bir
hükümet kurulmasının kolay olmayacağını gösterdi.
Birleşik Devletlerde başlayan ve dünyayı etkileyen
finansal kriz, yansımasını Avrupa Birl iğinde “Euro
Krizi” olarak gösterdi. Krizin derinden yaşandığı
ülkelerinden biri olan Avrupa'nın üçüncü büyük
ekonomisi İtalya krizi atlatacak kurtarıcısını arıyor.
201 1 ’den beri ekonomik krizle başı dertte olan
İtalya’da, dönemin başbakanı Silvio Berlusconi’nin aynı
yıl ın kasım ayında istifa ederek başbakanlık koltuğunu
boşaltmasından sonra ekonomi profesörü ve bir
dönem Avrupa Komisyonu İç Pazar, Gümrük ve
Rekabet Komiserliği görevini yürüten Mario
Monti göreve getirilmişti . Monti’nin uyguladığı iflasın
eşiğindeki İtalyan ekonomisini güçlendirmeye yönelik
kemer sıkma önlemleri İtalyan halkını daha da zor
durumda bıraktı . İşsizl ik oranlarındaki artış, al ınan
önlemlerin halka istenilen şekilde yansımadığını
gösterdi. Ve 2013 bütçe oylamasından sonra Monti
istifa edince, ülkede halk yeni meclisi ve senatoyu
oluşturmak üzere sandık başına geçti 1. 24 Şubat Pazar
günü başlayan oy kullanma süreci, 25 Şubat günü
sona erdi. Çift kanatl ı parlamentonun üst kanadı olan
Cumhuriyet Senatosu seçimleri için 43 milyon, alt
kanadı olan Temsilciler Meclisi seçimleri için ise
yaklaşık 47 milyon seçmen sandık başına gitti . Senato
seçimleri için 60 bin 431 sandık ile alt kanadı
Temsilciler Meclisi için oyların kullanıldığı 61 bin 446
sandığın tamamı açıldı ve oylar sayıldı2.
İçişleri Bakanlığı 'nın verilerine göre kesinleşen
sonuçlarda Demokratik Parti öncülüğündeki merkez
sol ittifakı, 630 sandalyeli Temsilciler Meclisi
seçimlerini yüzde 29.55 ile kazanırken, Silvio
Berlusconi’nin liderliğindeki merkez sağ koalisyonu
oyların yüzde 29.18’ini aldı . Berlusconi’nin bu oy
seviyesine ulaşması seçim tahmininde bulunanları
şaşırtırken, ikinci büyük sürprizi ise sistem, klasik
siyasetçi ve AB karşıtı söylemleriyle seçim
kampanyasında göz dolduran 63 yaşındaki sinema
oyuncusu ve komedyen Beppe Gril lo’nun Beş Yıldız
Hareketi Partisi yaptı . Mevcut siyasete tepki olarak
doğan ve seçimlere herhangi başka bir parti i le ittifak
yapmadan tek başına katı lan Beş Yıldız Hareketi,
oyların yüzde 25.54’ünü alarak Temsilciler Meclisi ’nde
tek başına en çok oyu alan parti oldu. Teknokrat eski
başbakan Mario Monti ise, oyların ancak yüzde
10.56’sını alarak hayal kırıkl ığına uğradı. Temsilciler
Meclisi 'nin mevcut başbakanı olan Özgürlük ve
Gelecek Partisi Lideri Gianfranco Fini, barajı dahi
aşamayarak meclis dışında kaldı3.
Ulusal bazdaki oy oranlarıyla değil , bölgesel çoğunluğa
göre dağıl ım yapılan 315 sandalyeli Cumhuriyet
Senatosu seçimlerinde ise hiçbir oluşum yeterli
çoğunluğa ulaşamadı. Merkez sol koalisyonu yüzde
31 .63, merkez sağ koalisyonu yüzde 30.72 ve 5 Yıldız
Hareketi yüzde 23.79 oy alırken, Mario Monti yüzde
9.13 oyda kaldı .
Seçimlerde koltuk dağıl ımları ise şu şekilde
gerçekleşti;
�
Temsilciler Meclisi - Toplam koltuk sayısı : 630
Cumhuriyet Senatosu - Toplam koltuk sayısı : 315
17
Hükümet kurmak için Senato'da 158 sandalye sayısına
ulaşma zorunluluğu olduğu İtalya'da açıklanan
rakamlara göre ne merkez sol koalisyonu ne de
merkez sağ koalisyonu hükümet kurma şartını yerine
getiremiyor. Sonuçların İtalya'yı yeni dönemde
koalisyona zorlaması nedeniyle mevcut belirsizl ik
içindeki kil it isim Beş Yıldız Hareketi Partisi l ideri (her
ne kadar kendisini böyle bir hareketin lideri olarak
görmese de) Beppe Gril lo olarak yorumlanıyor. Ancak
Beş Yıldız Hareketi’nin sağ ve sol partiler ile
koalisyona karşı çıkması nedeniyle hükümetin
kurulması kolay görünmüyor. İtalya Cumhurbaşkanı
Giorgio Napolitano’nun ise hükümet kurma görevini
hangi partiye ve lidere vereceği belirsizl iğini
korumakta.
Seçim sonuçları; halkın önemli bir kısmının krizden
eski başbakan Silvio Berlusconi’yi sorumlu
tutmadığını gösterirken bir önceki başbakan Mario
Montinin ise beklenenden düşük oy alması,
seçmenlerin bir önceki hükümetin kemer sıkma
politikalarını ve reformlarını sert bir şekilde
reddetmesi olarak değerlendirildi . Seçimin sürpriz
sonuçlarından bir diğeri de çoğunluğunu işsiz ve
skandallardan bıkmış gençlerin oluşturduğu Beş Yıldız
Hareketi. Hareketin merkez sağ ve merkez-sol
koalisyonlarına rakip çıkması İtalyan halkının mevcut
politikacılara gösterdiği büyük bir tepki olarak da
yorumlandı.
Meydanlarda toplanarak ve özell ikle de internet
üzerinden örgütlenerek büyüyen Beş Yıldız Hareketi;
mevcut düzene tepkil i , yeni ve genç siyasetçilere
mecliste koltuk şansı tanıyor. Hareketin hiçbir
üyesinin mil letvekil l iği ve senatörlük deneyiminin
olmamasıyla beraber üyelerin birçoğunun kadın
olması İtalya’da kadınların parlamentodaki temsil
oranını yüzde 20'den yüzde 31 'e çıkardı4.
Espiril i kişi l iği ve lafını esirgemeyen üslubuyla
dikkatleri çeken Beş Yıldız Hareketi’nin baş temsilcisi
Beppo Gril lo seçimlerin ardından “Milyonlarla aynı
hayali paylaşıyorum. Şimdi taze enerjimizle politikaya
son derece farklı bir yön verebil iriz” diyor. Gril lo’nun,
partisine üye mil letvekil i ve senatörlerden
alışı lagelmedik istekleri var. Parlamenterliğin siyasi
kariyer basamağı yapılmasına izin vermemekte kararlı
görünen lider, partisine üye mil letvekil i ve
senatörlerden mevcut işlerini bırakmalarını , iki
dönemden fazla parlamenterlik yapmamalarını ve üç
bin Euro’dan fazla maaş almamalarını şart koşuyor.
Gril lo; “Aradaki fark hareketin bütçesine aktarılacak.
Bizim için politikaya atı lan kimse zengin olmayacak.
Ve özenle kontrol edilecek” diyerek aşina olunan
liderlerden uzak çizgisiyle dikkatleri çekiyor5. Gril lo,
aynı zamanda İtalya'nın Euro Bölgesi 'nden çıkmasının
ciddi şekilde tartışı lmasından yana olan bir l ider.
Seçim sonuçlarındaki muamma sadece ülke içinde
değil , Avrupa Birl iği ülkelerinde de huzursuzluğa ve
endişeye neden oldu. Mevcut belirsizl ik durumda
sadece İtalyanların değil AB’nin de olumsuz
etkileneceğini dile getiren liderler, İtalya’da bir an önce
istikrarlı bir hükümet kurulmasını talep ediyorlar.
Avrupa Parlamentosu Başkanı Martin Schulz, “İtalya,
Birl iğin 3. en büyük ekonomisi ve en önemli üye
ülkelerinden biri. Aynı zamanda bir G8 ülkesi.
Dolayısıyla İtalya’da olan her şey bizi de etkiler. Orada
istikrarlı bir hükümet kurulması çok önemli.” şeklinde
konuşurken; Fransa Maliye Bakanı Pierre Moscovici,
İtalyan seçim sonuçlarının sorunlar yarattığını ama
Avrupa tek para biriminin bundan etkilenmeyeceğini
söyleyerek İtalya’da AB ile uyum içinde çalışacak bir
hükümetten yana olduğunu belirtti . Aldığı düşük oy
oranıyla kendisini destekleyen Euro Bölgesi l iderlerine
hayal kırıkl ığı yaşatan Mario Monti’nin yeniden
yapılandırma konusunda kaydettiği başarılara dikkat
çeken Almanya Dışişleri Bakanı Guido Westerwelle ise
yaptığı açıklamada İtalya’nın özell ikle Avrupa’daki borç
krizi i le olan savaşta önemli rol oynadığını ve yeni
kurulacak hükümetin de daha önceki hükümet
tarafından uygulanan reformları devam ettirmesini
umduğunu dile getirdi. İspanya Dışişleri Bakanı
Garcia Margallo çok daha endişeli ifadeler kullanarak,
seçimlerin hiç bir yere gitmeyen bir sıçrayış olduğunu
ve bu durumun gerek İtalya gerekse Avrupa için iyi
haber olmadığını vurguladı6,7.
18
Seçimler sonucunda Brüksel ’deki Avrupa
Milletvekil leri de endişelerini dile getirdiler. Avrupa
Milletvekil inden Charles Tannock: “Meclis siyasi
tecrübesi ve ekonomik programı olmayan insanlardan
oluşacak. Euro’ya karşı olduklarını söylüyorlar, ancak
sonuçta hükümetin kurulmasına katkıda bulunmak
durumundalar. Ortada yönetilmesi gereken bir ülke
var.” derken, bir başka Avrupa Milletvekil i Elmar
Brok: “İtalya ve Avrupa Birl iği ’nin geleceği için ve
rekabeti artırmak için uygulanan reform programı
açısından hükümet ve meclisin sorumluluklarını
yerine getireceğini umuyorum.” dedi. Diğer bir
Avrupa Milletvekil i Jo Leinen ise, “Umarım Avrupa’da
sol kesim ile yapıcı çözümlere doğru ilerlenir. Popülist
yaklaşıma yönelik İtalya’dan ders çıkarılmalı .”
yorumunda bulundu8.
Seçimlerdeki bu kaos, finans piyasalarında da kaosa
yol açtı . Malî krizin pençesindeki İtalya’da istikrarlı bir
hükümetin kurulamaması halinde, Avrupa’daki borç
krizinin derinleşmesinden korkuluyor. Avrupa ve ABD
borsaları İtalyan seçim sonuçlarına düşüşlerle tepki
verirken, İtalyan hükümet bonolarının faizleri de hızla
yükselerek İtalya'nın borçları konusundaki kaygıları
derinleştirmiş oldu9.
Seçimlerin Euro krizine etkisini Deutsche Welle
Medya Kuruluşu’na değerlendiren Deutsche Bank
ekonomistlerinden Nicolaus Heinen, yüksek işsizl ik
oranlarının hayata geçirilen reformların bir sonucu
değil , aksine 10 yıldan uzun süredir kötü işleyen
ekonominin ve işvereninin lehine, işsizlerin ise
aleyhine birikmiş olan sorunların bir sonucu
olduğunu vurgulayarak Mario Monti’nin reform
çabalarının başarısız olmasını kimsenin üzerine düşen
görevi yerine getirmemesine bağlıyor. Ancak Heinen
tüm bu olumsuz gelişmelere rağmen, borç krizinin
tırmanacağını düşünmeyenlerden. Zira Avrupa Merkez
Bankası ne pahasına olursa olsun Euro’yu kurtarmak
için her şeyin yapılacağı sözünü vermiş durumda.
Ancak ekonomi uzmanlarına göre bu da başka bir
tehlikeyi beraberinde getiriyor. Çünkü ekonomistler,
Avrupa Merkez Bankası ’nın bu desteğinin ilelebet
devam edemeyeceği uyarısında bulunuyorlar10.
RReeffeerraannssll aarr1 . Esra Ergan, “İtalya Seçimleri”, (02/03/2013) , http://akademikperspektif.com/2013/03/02/italya-secimleri/, (Erişim Tarihi: 15/03/2013)2. “İtalya'nın seçim sonucu belirsizl ik çanlarını çaldırdı”, (26/02/2013) , http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1310101-italyanin-secim-sonucu-belirsizl ik-canlarini-caldirdi, (Erişim Tarihi: 15/03/2013)3. “İtalya seçimlerinin galibi yok”, (26/02/2013) , http://www.dw.de/italya-se%C3%A7imlerinin-galibi-yok/a-16628332, (Erişim Tarihi:20/03/2013)4. “İtalya'da siyasi çıkmaz”, (15/03/2013) , http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2013/03/130315_italya_meclis.shtml, (Erişim Tarihi:20/03/2013)5. Nihat Halici , “İnternet İktidara Taşıyor”, (21/03/2013) , http://www.dw.de/internet-iktidara-ta%C5%9F%C4%B1yor/a-16687548,(Erişim Tarihi: 22/03/2013)6. “İtalyan seçim sonucu Avrupa'yı titretti”, (26/02/2013) , http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2013/02/130226_italya_siyasikriz.shtml,(Erişim Tarihi: 15/03/2013)7. “AB İtalya’da istikrarlı bir hükümet istiyor”, (26/02/2013) , http://tr.euronews.com/2013/02/26/ab-italya-da-istikrarli-bir-hukumet-istiyor/, (Erişim Tarihi: 22/03/2013)8. “İtalya’da seçim sonuçları Brüksel ’i kaygılandırıyor”, (26/02/2013) , http://tr.euronews.com/2013/02/26/italya-da-secim-sonuclari-bruksel-i-kaygilandiriyor/, (Erişim Tarihi: 20/03/2013)9. Bkz. [6]10. Danhong Zhang & Başak Demir, “Sandıktan kaos çıktı”, (26/02/2013) , http://www.dw.de/sand%C4%B1ktan-kaos-%C3%A7%C4%B1kt%C4%B1/a-16630357, (Erişim Tarihi: 22/03/2013)
HARİCİYE
2119
HARİCİYE
20
Balkan Savaşları (1912-1913) , 19. yüzyıldan beri
devam eden çatışma süreçlerinin devamı olduğu,
kendisinden sonraki uyuşmazlıklara zemin hazırladığı
için Avrupa ve Balkan tarihinde oldukça önemli bir
yere sahiptir. Günümüzde yaşanan gerginliklere bol
miktarda malzeme sunduğu ölçüde de güncell iğini
korumaktadır. 2012-2013 yıl ları Balkan Savaşları ’nın
100. Yıl ına rastladığı için konu 200’ün üzerinde
konferans ve toplantı larda ele al ındı ve süreç
yayınlarla devam etmektedir. Bu kadar çok sayıda
konferans ve toplantı ların yapılması da konunun
önemine ve güncell iğine işaret etmektedir.
Bu kadar önemli bir savaş nasıl okunabil ir? Balkan
Savaşları hakkında ortaya çıkan literatürün
ayrıntı larına girmeden bazı genel tespitler yaparak işe
başlayabil iriz. Ulusal bir mesele olarak Balkan
Savaşları sonuçları bakımından en genel anlamda
bazıları için bağımsızl ığa giden sürecin başlangıcı ,
bazıları için ulusal bütünleşmenin mihenk taşı ,
bazıları için yeni toprak kazancı; dolayısıyla genişleme,
bazıları için kısmen kazanç ve kısmen kazanılandan
kayıp ve bazıları için ise felaket olarak ele
al ınmaktadır. Balkan Savaşları sonunda imzalanan
antlaşmalar, çizilen sınırlar ve ortaya çıkan yeni
durumlar bu yaklaşımın argümanını destekler
nitel iktedir. Şöyle ki; Balkan Savaşları Arnavutluk’un
bağımsızl ığının ilan edilmesinde önemli bir dönüm
noktasıdır, Sırpların bütünleşmesi doğrultusunda yeni
toprak ve nüfus elde etttikleri için önemli bir
aşamadır, Yunanistan yeni topraklar elde ederek
genişlemiştir, Bulgaristan Birinci Balkan Savaşı ’nda
geniş topraklara sahip olmuş, fakat İkinci Balkan
Savaşı ’nda kazandıkları toprakların önemli bir kısmını
kaybetmiştir, Romanya’nın genişlemesi için İkinci
Balkan Savaşı zahmetsiz bir fırsat sunmuştur. En çok
kaybedenin kendisi olması bakımında ise Osmanlı
Devleti için tam bir felaket olmuştur. Özetle Balkan
Savaşları toprak, yeni nüfus ve güç il işkileri
bakımlarından çok ciddi değişimlere/dönüşümlere yol
açmıştır.
Balkan Savaşları ’nı neden olduğu dış ve iç göçler
açısından ele alan çalışmaların gösterdikleri de
oldukça önemli ve çarpıcıdır. Balkan Savaşları
esnasında ve sonucunda çok sayıda insan kitlesi
yerlerinden ayrılmak zorunda bırakılmıştır. Göçe tabii
tutalan kitleler büyük zorluklarla karşı laşmış,
ulaştıkları yeni yerlere zor koşullarda tutunmaya
çalışmışlardır. Göç üzerine yapılan çalışmaların
çoğunluğu sayısal verilere odaklanmaktadır. Göçün
ürettiği yeni yaşam biçimleri, kültürel döşümler ve
iktisadi ve siyasal yapılara katı l ımları gibi meseleler
üzerine yapılan çalışmalar ise oldukça sınırl ıdır.
Balkan Savaşları ’nı askeri ve stratejik açıdan ele alan
çalışmalar nispeten daha çoktur. Fakat bu çalışmaların
büyük çoğunluğu her muharebeyi ayrı bir savaş gibi
ele almakta ve daha vahimi Balkan Savaşları 'nı Avrupa
düzeninin dışında gelişen bir durum gibi ele
almaktadırlar. Sorun bununla da sınırl ı değildir,
Balkanlar adeta “sorun üreten, güvenlik tüketen” sui
generis bir bölge olarak sunulmaktadır. Gerçekte ise
Balkanlar Avrupa düzeninde ortaya çıkan
gelişmelerin/sorunların en hızl ı karşı l ık
bulduğu/yansıdığı ve her dönemde stratejik önemi
yeniden üretilen bir rekabet/nüfuz mücadelesi alanı
olagelmiştir. Balkan Savaşları bölge dışı aktörlerin
rekabetini yansıttığı gibi, bölge içi küçük ve orta
ölçekli aktörlerin kimi zaman birleşik ve bazen de
birbirine karşı çatışmalarını da göstermektedir.
Balkan Savaşları uluslararası i l işkiler disiplinine
oldukça zengin malzeme sunmaktadır. Kaygan
zeminde değişken ittifakların hızla oluşup
bozulduğunu gösteren en önemli örneklerden biridir
Balkan Savaşları . Balkan Savaşı ’nın başlangıcında
yapılan gizl i antlaşmalara dayalı değişken ittifaklar, bu
dönem emperyalizminin Balkanlar ve yakındoğu
bağlamında oluşturduğu açık-gizl i ittifaklardan
bağımsız olarak ortaya çıktığını örtük biçimde
vurgulayan çalışmalar, Balkanları sui generis bir birim
olarak ele alma eğil imindedir, böylece Balkan
Savaşları ’nı bölgesel düzleme çekerek Balkanları
sistemin dışında özel bir olay gibi algı lanmasına yol
açmaktadır. Halbuki sorun yerel veya bölgesel bir
mesele değildi. Bu, son olarak vurgulamak istediğim
yaklaşımın da ip ucunu vermektedir. Balkan Savaşları
�
i le kapital izmin genişlemesi arasındaki i l işki göz ardı
edilmemelidir.
Kapital izm ve emperyalizm merkez kapital izm ile
çevrede bulunan az gelişmiş kapital izmler arasında
eşitsiz ama birleşik gelişmelere yol açtı bu da merkez
ile çevre arasındaki bağımlı l ığın sürdürülebil ir
kıl ınmasını sağladı. Merkez kapital izmin baskısı
altında Balkan Savaşı ’nın gerisinde yatan dürtü toprak
genişlemesidir. Toprak genişlemesi ise yeni nüfusun
katıl ımını sağlamayı, böylece üretim, kaynakların
zenginleşmesi, yeni pazarların ortaya çıkması ve
sermaye birikiminin güçlenmesini öngörmüştür. Bu da
eski genişleme politikalarından farklı olarak,
bağımsızl ık ve ulusal bütünleşme ideoloji leri yoluyla
toplumları ortak bir irade üretmelerine yol açmıştır.
Bütün bunların yerel ve bölgesel düzlemle sınırl ı
kalmadığı , merkez kapital izmde yaşanan
genişlemelerin çevreye sirayet etmesi sonucu
Balkanlar bölgesinde de yeniden üretilmesine yol
açtığı bil inmektedir. Balkan Savaşları ’nda halkların
birbirine karşı savaşmasının gerisinde yatan dürtü
kapital izmin bölgesel ve yerel düzlemde yansımaları
olduğu görüşünü savunan yaklaşımlar bu alanda
yapılan çalışmaların son kategorisini oluşturmaktadır.
Yazımın başında sözünü ettiğim “Balkan Savaşları
nası l okunabil ir” sorusunun cevabı bu analiz
yaklaşımlarının bütününde yatmaktadır. Kısaca
belirtmek gerekirse, Balkan Savaşları , Avrupa
düzleminde 19. yüzyıldan beri devam eden
çatışmaların devamı nitel iğinde ama fii len bölgesel
düzlemde ortaya çıkan bir savaştır. Birinci Balkan
Savaşı ’nda Balkan Devletleri topluca bir araya gelerek,
Osmanlı Devleti ’ni Balkan topraklarından dışarı
atmayı hedefledi. Bunu da başardı, fakat İkinci Balkan
Savaşı ’nda Balkan Devletleri aynı nedenlerle (toprak
genişlemesi, nüfus ve pazar genişlemesi, sermaye
birikimini artırmak vb) birbirine karşı savaştı lar. Bu
savaş aynı zamanda Avrupa kapital izminin genişleme
isteminin Balkanlara yansımasının dışında değil ,
bunun uzantısıdır. Balkan Savaşları sonucunda
Arnavutluk bağımsızl ığını elde etti, Sırbistan ve
Yunanistan genişlediler, Bulgaristan ilkinde genişledi,
ikincisinde kazandıklarından önemli bir kısmını
kaybetti, Romanya fırsatı kaçırmadı ve en çok
kaybeden Osmanlı Devleti oldu. Bu tarih aynı
zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nun deneme
yanılma yöntemiyle birinden diğerine geçtiği
Osmanlıcı l ık ve pan-İslamcıl ık arayışlarının sonuna
gelindiği ve daha sonra Turancı arayışlara yönelip,
bunun da uygulanamaz olduğunu farkettiği bir
dönemdir. Bu süreç Osmanlı İmparatorluğu’nun
yıkımı sonucunda Anadolu’nun dahi fii l i işgale maruz
kalması karşısında Türkler için ulusal bir meseleye
dönüşerek Türk ulusçuluğuna yöneliş gerçekleşti .
Savaşın nedenleri, süreçleri, bağlamı bir bütün olarak
ele al ındığında, Balkan Savaşları ’nın ulusal bir mesele
olduğu gibi, sınıfsal nitel iğinin de göz ardı edilmemesi
ve bütün bunların kapital izm içinde okunması
gereken bir savaş olduğunu belirtmek mümkündür.
21
22
Her toplumun belleğinde unutulması veya
yüzleşilmesi gereken kötü anılar, toplumsal hatalar,
acı lar vardır. Balkan ülkelerini ele al ırsak eğer,
bunların belki de en ağır olanlarıyla karşı laşırız. Bölge
olarak Balkanlar, dünyanın en karmaşık ve sorunlu
bölgelerinden biri olagelmiştir. Bu bölge daha çok kısa
zaman önce dünyanın gördüğü en kanlı ve acımasız
savaşlara, katl iamlara, soykırıma tanık olmuştur. Bu
yıl lar boyunca Balkan ülkelerinin hedefi yüzlerini batı
toplumuna çevirmekti. Çok genel olarak, 1990’lardan
itibaren bölgede önce, güç boşluğunu dolduran etkil i
bir ABD vardı. Ancak ABD’nin objektifi , bölgede
istikrar ve barışı sağlamaktı. Bu yıl larda pasif bir
komşuluk sergileyen Avrupa Birl iği ’nin ise bölgedeki
çıkarlarını ve bu bölgede var olacak istikrarın kendi
güvenlik politikaları için ne kadar önemli olduğunu
fark etmesi 1990’ların ikinci yarısına denk
düşmektedir. 2000’lerde ise genişleme dalgalarıyla,
bölgede demokrasinin ve serbest pazarın gelişmesi
için daha etkil i adımlar atan bir AB karşımıza
çıkmaktadır.
Sovyetler Birl iği ’nin dağılması i le birl ikte,
bağımsızl ıklarını yeni kazanmış balkan ülkeleri ve
dönemin Avrupa Topluluğu arasında il işkiler
kurulmaya başlanmıştır ve bu bölge, Yugoslavya
Federal Cumhuriyeti ’nin parçalanma sürecine
girmesiyle AB gündemine gelmiştir. Ancak, soğuk
savaş sonrası sistemde, Balkanlarda oluşan güç
boşluğu, 1990’larda çoğunlukla ABD’nin varlığıyla
dengelenmiştir.i Bil indiği üzere, Sırbistan, Hırvatistan,
Slovenya, Makedonya, Bosna-Hersek ve Karadağ
olmak üzere altı devletten oluşan, Yugoslavya Federal
Cumhuriyeti, 1945’te Mareşal Joseph Broz Tito
liderliğinde, federal bir anayasa hazırlanarak
kurulmuştur.ii Tito’nun ölümüyle dağılma sürecine
giren Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ’nin, 1991 yıl ında
dağılmasıyla bu devletlerin arasında krizlerin çıkması,
henüz ortak bir dış politika ve güvenlik politikası
oluşturamayan dönemin Avrupa Topluluğu’nu da
etkiledi. Bu bölgede çıkan sorunlar AT’nin ortak bir
güvenlik politikasına ihtiyacı olduğunu ortaya
çıkarıyordu. 1992 yıl ında Maastrich Antlaşması ’nın
imzalanmasıyla birl ik, güvenlik alanında yeni bir
döneme girmiş oldu. 1991 yıl ında Almanya’nın
Slovenya ve Hırvatistan’ı tanımasının ardından Avrupa
Birl iği ’de bu iki ülkeyi, 15 Ocak 1992’de tanımak
zorunda kalmıştı .i ii Ardından AB, 6 Nisan 1992’de
Bosna Hersek’i tanıdı . Ancak Avrupa Birl iği ’nin
Yugoslavya Krizi sırasındaki yetersiz tutumu, AB’nin
ergenlik çağı olarak nitelendirilmiştir ve Balkan
Ülkeleri’nin AB’nin güvenil irl iğini sorgulamasına neden
olmuştur.iv
1990’ların başında, Balkan ülkeleri için AB tarafından
Güneydoğu Avrupa ülkeleri tanımı kullanılmıştır ve ilk
politikalar bu yaklaşıma uygun olarak benimsenmiştir.
1990’ların sonlarında ise Batı Balkanlar (Eski
Yugoslavya’dan ayrılan ülkelerden oluşan bölge) terimi
l iteratüre girmiş ve bu ülkelere yönelik politikalar
uygulanmıştır. Ancak, Balkanlarda, özell ikle daha
sonraları AB tarafından Batı Balkanlar olarak
adlandırı lacak bölgede, 1990’ların ilk yarısında AB, çok
etkil i politikalar izleyememiştir.v 1990’ların sonlarına
kadar, bölgede ABD çok daha etkil i ve güçlü bir
unsurdu. Bosna Hersek’teki savaşı durduran Dayton
Anlaşması ABD’nin arabuluculuğuyla imzalanmıştı .
ABD’nin Balkanlardaki varlığının daha çok bu bölgede
istikrarın sağlanmasına yönelik olduğunu
söyleyebil iriz.
AB’nin Balkan ülkelerine yönelik ilk politika girişimi
Royaumont Süreci'dir. 1995 yıl ında Fransa’nın
önerisiyle oluşturulmuştur ve AB, bu süreç ile
kültürel ve sosyal önyargıları aşmak ve sınır ötesi
işbirl iğini güçlendirmek isteyen sivil toplum
örgütlerini bir araya getirerek bölgenin istikrarına
katkıda bulunmayı amaçlamıştır. Ayrıca, Royaumont
Süreci, 9 Kasım 1998 tarihinde, Bakanlar Konseyi
kararı i le Avrupa Birl iği 'nin Ortak Dışişleri ve
Güvenlik Politikası kapsamına alınmıştır.vi
Batı Balkanlarda sağlanacak istikrarın AB için çok
gerekli olduğu gerçeği, AB’nin bu amaca yönelik
politikalar geliştirmesine neden olmuştur. Bunlardan
ilki, demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü geliştirmeyi
ve aynı zamanda ülke ekonomilerinin yeniden
yapılandırı lmasını amaçlayan ‘Bölgesel Yaklaşım’
politikasıdır.vii Bölgesel yaklaşım politikasının bir diğer
amacı ise Dayton Anlaşması ’nın önemini artırmaktır.
(oktem.ozge@gmail .com)
�
23
Bölgesel yaklaşım, 90’ların ikinci yarısından itibaren
AB’nin Balkanlara yönelik politikasındaki değişimi
gözler önüne sermektedir. Bölgesel Yaklaşım politikası
şartl ı l ık bazlı bir politikadır. Mültecilerin ülkelerine
dönüşlerinin sağlanması, AB üyesi ülkelerde kaçak
olarak yaşayan vatandaşlarının geri kabulü, azınl ık
haklarının ve insan haklarının geliştiri lmesi, serbest
seçimlerin yapılması ve Dayton Anlaşması ’nın
uygulanması gibi başl ıklar, AB’nin politika
kapsamındaki ülkelerle ikil i i l işkilerin geliştiri lmesi için
öne sürdüğü şartların bir kısmıdır.vii i
1999 yıl ında ise AB tarafından ‘İstikrar ve Katıl ım
Süreci’ (Stabil isation and Association Process – SAP)
adı altında yeni bir politika oluşturulmuştur. Bu
politika üç unsurdan oluşmaktadır. Bunlar; ‘İstikrar ve
İşbirl iği anlaşmaları ’, bu ülkelere yönelik tek taraflı dış
ticaret ödünleri ve Batı Balkanlara yönelik finansal
yardımdır.ix Anlaşı lacağı üzere bu politika’nın amacı
da Batı Balkan ülkeleri i le i l işkileri artırmak ve bunun
bir önkoşulu ve aynı zamanda sonucu olarak bu
ülkelerin reform süreçlerini hızlandırmaktır.
1999’da yeni ve daha kapsamlı adımlar atı lmasının
önemli bir nedeni de Kosova Krizi ’dir. Kosova krizi,
1998 Şubat’ında, Başını Arnavutların çektiği, ayrıl ıkçı
Kosova güçleri i le düzenli Yugoslavya ordusu birl ikleri
arasındaki çarpışmalar ile başlamış, 1999 yıl ında
NATO’nun Yugoslavya’yı bombalaması i le devam
etmiştir.x NATO’nun bu müdahalesi, soğuk savaş
bittikten sonra kendisine yeni bir rol hazırlama
yolunda atı lan bir adımdır. Soğuk Savaş döneminde
kurulma amacı üye devletlerine bir saldırı olduğunda
onları savunmak olan NATO, kendi üyesi olmayan bir
devlete müdahalede bulunuyordu.xi Kosova krizi
sırasında AB yetersiz kalmıştı . Bu durum, AB’nin
güvenlik politikalarının yeniden tartışı lmaya
başlanmasına neden oldu ve bunun sonucunda,
Haziran 1999’da Köln Zirvesi ve Aralık 1999’da
Helsinki zirveleriyle, ortak güvenlik ve savunma
politikası (AGSP) yönünde bir takım adımlar atı lmış
oldu. Helsinki Zirvesi’nde, amacı Petersberg
Görevleri’ni yerine getirmek olan ve 50 – 60 bin
kişiden oluşacak bir Askeri Gücün oluşturulması
kararlaştırı lmıştır. Bu politika’nın ilk uygulama yeri
yine Balkanlar’dır. Bosna-Hersek’te üç yıl l ığına görev
yapacak bir polis gücü (Althea) oluşturulmuştur.xii
2000’l i yı l lara geldiğimizde bir önceki döneme göre
Balkanlarda istikrarın arttığını görebil iriz. Peki bu
durumda AB’nin Balkanlara yönelik genişleme
dalgasının ve reformlarının etkileri var mıydı? 1999
yıl ında oluşturulan SAP politikası kapsamında yer alan
İstikrar ve Ortaklık Anlaşması (Stabil isation and
Association Agreement – SAA) Batı Balkan ülkelerinin
AB üyeliği yolunda attıkları bir adım olarak
oluşturulmuştur ve temel amaçları , AB ile bu ülkeler
arasında bir serbest ticaret alanının
oluşturulmasıdır.xii i Bunun ötesinde AB’nin 90’ların
ikinci yarısından itibaren uyguladığı politikalar, mali
yardımın yanında şartl ı l ık içeriyordu ve bu nedenle en
azından mülteciler, serbest pazar, demokrasi ve adalet
gibi konularda bir takım olumlu adımların atı lmasına
neden olduğunu söyleyebil iriz.
AB’nin, 2000’lerde Balkanlar’daki polis güçleri ve
askeri operasyonlarından bahsetmeden önce kısaca
değinmemiz gereken bir diğer konu ise ABD’nin dış
politikasındaki değişimdir. Balkanlarda, 90’ların
başından beri var olan ABD etkisi , 9/1 1 saldırı larının
ardından ABD’nin dikkatini Orta Doğu’ya
kaydırmasıyla azalmıştır ve bu da bu bölgede, AB’nin
çok daha etkin rol almasına neden olan önemli
gelişmelerden biridir.
Makedonya, AB’nin AGSP kapsamında ilk görev
üstlendiği ülkelerden biridir. Mart 2003’te AB,
Concordia operasyonunu başlatmıştır. Proxima Polis
Misyonu ise 15 Aralık 2003’te, hukuk düzeninin
sağlanması ve örgütlü suçla mücadele amacıyla
görevlendirilmiştir. Daha sonrasında ise Proxima Polis
Misyonu’nun yerine geçen AB Polis Danışma Ekibi, 14
Aralık 2005 ve 30 Haziran 2006 tarihleri arasında 30
kişil ik bir ekiple sınır polisi , yolsuzluk ve örgütlü suçla
mücadele gibi konularda, gözlem ve danışmanlık
hizmeti vermiştir.xiv AB, Kosova Krizi ’nde de ülke
bağımsızl ığını i lan etmeden önce EULEX isimli bir
AGSP görevi ve Kosovalı makamlara yardımcı olması
amacıyla bir Özel Temsilci atamıştır.xv
Balkan ülkeleri, AB’nin genişleme stratejisinde arka
sıralarda bulunmaktaydı. Buna rağmen 2000’lerden
itibaren AB, çeşitl i platformlarda, Balkan ülkelerinin,
Avrupa Birl iği ’nin potansiyel adayları olduklarını
vurgulamaktadır. 23 – 24 Kasım 2000 tarihinde,
Zagreb’de gerçekleştiri len zirvede Batı Balkan
ülkelerinin de ‘potansiyel AB adayları ’ oldukları
belirti lmiştir. Akabinde, 2002 Kopenhag Zirvesi’nin
sonuç bildirgesinde Balkan ülkelerinin adaylık
süreçlerinde destekleneceğini belirti lmiştir.xvi 19 – 20
Haziran 2003 tarihinde düzenlenen Selanik Zirvesinde
de Batı Balkanlar’ın entegrasyonuna yönelik öneriler
24
sonuç bildirgesinde yer almıştır. Bu öneriler arasında,
i lerleme raporlarına benzer ‘Avrupa Ortaklığı
Raporları ’nın’ hazırlanması ve Batı Balkan ülkelerinin,
bu raporlarda belirlenen konulara yönelik bir ‘eylem
planı’ hazırlanması vardır. Ayrıca, daha önce
bahsedilen SAA’ların imzalanması da Batı Balkan
ülkelerinin AB entegrasyonu sürecinde önemli
unsurlardır. Bu anlaşmalarda yer alan bütün kriterler
tam olarak yerine getiril irse, ülkeler tam adaylık
başvurusu yapabilmektedirler.xvii
Bunlardan sonra, 2007 yıl ında Romanya ve
Bulgaristan’a tam üyelik verilmesi ve Hırvatistan’ın da
katı l ım anlaşmasını imzalaması, AB’nin Balkan
genişlemesinin somut göstergeleri olmuştur. Kosova
ve Sırbistan arasında ise AB var olan sorunların
çözümüne yönelik adımlar atmaktadır. Kısacası , AB
üyeliğinin gerektirdiği durumsall ık, sorunlu ülkelerin
olumlu adımlar atmasına neden olmaktadır. Örneğin;
Avrupa Birl iği, Sırbistan'ın müzakere tarihi alabilmesi
için Kosova ile il işkilerini düzeltmesini şart koşuyor.
Sırbistan Başbakanı İvitsa Daçiç "Kosova'daki Sırplar
konusunda bir çözüme varmak için çalışıyoruz. Bu
çaba, AB'den tarih almak için değil , orada normal bir
yaşamın devam etmesi içindir"xviii şeklinde bir
açıklama yapsa da bu konuda AB’nin etkisini göz ardı
etmek zor.
Balkan ülkelerinin, AB’nin, komşuları ve aynı zamanda
Ortadoğu ve Karadeniz bölgelerine geçiş yolları olması
açısından, Balkanlarda sağlanacak istikrar ve barış
ortamı Avrupa Birl iği açısından oldukça önemlidir. İ lk
yıl larda çok etkil i olamasa da AB, Yugoslavya’nın
dağılmasından günümüze kadar Balkan ülkelerine
yönelik politikalar uygulamıştır. Bu politikalar,
1990’ların ikinci yarısında daha önem kazanmış ve
2000’lerden itibaren daha da etkil i olmuştur. AB’nin
bölge üzerindeki yapıcı gücünün artmasında en
önemli etken üyelik sözleridir ve AB, Balkan ülkelerine
üyelik sözleri vererek bu ülkelerin ekonomik ve
demokratik açıdan daha güçlü olmaları , adalet
sistemlerinin geliştiri lmesi ve güvenliklerinin
sağlanması için destek vermektedir.
RReeffeerraannssll aarr1 . Tayyar Arı & Ferhat Pirinççi, “Soğuk Savaş Sonrasında ABD’nin Balkan Politikası”, Alternatif Politika, Cilt 3, Sayı 1 , (Mayıs 201 1 ) , sf: 32. Emine Akçadağ, “Balkanların Güvenliğinde AB ve Türkiye etkisi”, (21 Ocak 201 1 ) ,http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=936:balkanlarn-guevenliinde-ab-ve-tuerkiye-etkisi&catid=95:analizler-balkanlar&Itemid=143 , (Erişim Tarihi: 15 Mart 2013)3. Bilgin Çelik, “AB’nin Batı Balkanlar Sorunu” (28.05.2007) , http://dir.groups.yahoo.com/group/balgoc/message/21217?var=1 , (ErişimTarihi: 22 Mart 2013)4. Esra Diri, “Avrupa Birl iği ’nin Balkanlar Politikası”, www.bilgesam.org/tr/images/stories/sunular/abbalkanlar.ppt , (Erişim Tarihi: 15Mart 2013)5. Elif Üçkan Dağdemir, “Batı Balkan Ülkeleri i le Türkiye'nin Avrupa Birl iği 'ne Tam Üyelik Olası l ıkları Üzerine Bir Değerlendirme”,Ankara Üniversitesi SBF Dergisi , Cilt 59, Sayı 1 , ( 2004) , sf: 926. Gös. yer7. Mirzet Mujezinoviç, “Avrupa Birl iği ’nin Batı Balkan Politikası Çerçevesinde Bosna Hersek ile İ l işkileri”, Uluslararası Hukuk ve Politika,Cilt 3, Sayı 12, (2007) , sf: 698. Gös. yer9. Bilgin Çelik, gös. Yer10. Fil ip Slavkovic, “Kosova Savaşı ’ndan 10 yıl sonra acılar hâlâ taze”, (24 Mart 2009) , http://www.dw.de/kosova-sava%C5%9F%C4%B1ndan-10-y%C4%B1l-sonra-ac%C4%B1lar-h%C3%A2l%C3%A2-taze/a-4121652 , (Erişim Tarihi:22 Mart 2013)1 1 . Hikmet Erol, “Soğuk Savaş Sonrası NATO’nun Yeni Konsept Arayışı ve Kosava Müdahalesi”, (25 Temmuz 2010) ,http://www.tuicakademi.org/index.php/kategoriler/balkanlar/234-soguk-savas-sonrasi-natonun-yeni-konsept-arayisi-ve-kosava-mudahalesi , syf:2, (Erişim Tarihi: 20 Mart 2013)12. Emine Akçadağ, gös. yer13. Mirzet Mujezinoviç, a.g.e., sf: 7114. Fehmi Ağca, “Batı Balkanların Geleceğinde Avrupa Birl iği ve Türkiye’nin Rolü” (2010) ,http://girisim.comu.edu.tr/dergial l/eskisyilr/5in1/fagca.pdf , (Erişim Tarihi: 22 Mart 2013)15. Emine Akçadağ, gös. Yer16. Bilgin Çelik, gös. yer17. Mirzet Mujezinoviç, a.g.e., sf:7218. “AB'den Sırbistan'a Kosova şartı”, (18 Mart 2013) , http://www.gercekgundem.com/?p=533513 , (Erişim Tarihi: 22 Mart 2013)
25
2007’de ABD’de mortgage sisteminin çıkmazagirmesiyle başlayan ekonomik bunalım sadece ABD’dedeğil pek çok ülkede etkisini hissettirdi. Yunanistan,ekonomik krizden etkilenen ülkelerin en başındagelmektedir. Küresel ekonomik krizin gelişim sürecive bu krizin Yunan ekonomisi ve siyasi sistemiüzerine yansımalarına yer vermeden önce sizeçocukken okuduğumuz bir masalı hatırlatarak yazımabaşlamak istiyorum. Hepimiz bir kere bile olsa“Ağustos Böceği ve Karınca”nın masalınıokumuşuzdur. Kimilerine göre Yunanistan “ağustosböceği” misali bütün yaz boyunca buzuki eşl iğindeşarkılar söylemiş, sirtaki yapmış ve uzo içmişti. Sonrakış gelip de hazırdakiler bitince Yunan halkı zordurumda kalmıştı . Yunanistan’daki ekonomik krizinnedenini Yunan tembell iği i le açıklamak sizce tatminedici bir yanıt mıdır? Yoksa neoliberalizminsorunlarını halının altına iterek bir çocuk masalınınarkasına mı sığınıyoruz?
KKüürreesseell EEkkoonnoommii kk KKrrii zzABD’de gerçek dünya ile sanal dünya arasındaki farkınbüyümesi sonucunda ortaya çıkan ekonomik krizküresel bir nitel iğe bürünerek Yunanistan’ın başınıçektiği Avrupa Birl iği ülkelerine de sıçradı. LehmanBrothers’ın iflas etmesiyle patlak veren ekonomik krizpek çok finansal kuruluşun ve bankanın da sonunugetirdi. 2010’da bir kademe daha derinleşen kriz, pekçok Avrupa ülkesinde kamu borçlarının ve bütçeaçıklarının GSYİH’lere oranının sürdürülemez birboyuta ulaşmasıyla ““ BBaattıı kkaappii ttaa ll ii zzmmiinn iinn bbuunnaa ll ıımmıınnaaddöönnüüşşttüü .. ”” AB ülkelerinde yaşanan kamu borçlarındankaynaklı krizin sebepleri nelerdi? 2008 öncesindehükümetler kolay kredi alarak sağlıksız bir biçimdebüyüdüler ve borçlandılar. 2008 kriziyle birl ikte dedeyim yerindeyse sert bir kayaya çarptılar.Uluslararası ticaret dengesizl ikleri, konut fiyatlarındakibalonvari yükselişi takip eden sert düşüşler, finanskuruluşlarının spekülatif işlemleri özell ikle GüneyAvrupa’yı vuran ekonomik krize yol açtı .1
KKaappii ttaa ll ii sstt eekkoonnoommiinn iinn yyaappıı ss ıınn ıı aann ll aammaaddaann kküürreesseelleekkoonnoommii kk kkrrii zz iinn nneeddeenn ll eerriinn ii ddeeğğeerrll eenndd ii rrmmeekk ssoorruunnuunnaass ıı ll sseebbeebbiinn ii ggöözz aarrdd ıı eettmmeemmii zzee yyooll aaççaarr..
Kapital ist ekonominin bir canlanıp bir durması
herhangi bir ülkenin yanlış politikalar uygulamasındanziyade onun işleyiş yapısından kaynaklanmaktadır.Kapital ist ekonominin büyüme dönemlerini takip edendurgunluk dönemleri dünya ekonomisini krizesürüklerken beraberinde işsizl ik ve yoksulluğu dagetirmektedir. Bir kısır döngü gibi geçmişte yaşanansorunları karşımıza tekrardan çıkarmaktadır.2 EmileZola’nın, 1800’lü yıl ların ikinci yarısında ParisBorsası ’nda yapılan spekülatif işlemleri ve toplumayansıyan acı sonuçlarını anlattığı “Para” isimliromanının günümüzden pek de bir farkı yoktur. Bubağlamda yaşanmakta olan bu kriz dönemsel vekendisini yeniden yapılandırmak zorunda olankrizlerden birisidir.
KKoonnddrraa ttii eeffff DDaa ll ggaa ll aarrıı
Rus iktisatçı Nikolai Dimitrieviç Kondratieff teorisindekapital izmin devresel bir hareket olduğunu veekonomik bunalımdan sonra yoluna yeni bir döngüyledevam edebileceğini savundu. Dünyada en sonKondratieff Dalgaları 1940’ların sonlarında ortaya çıktıve yaklaşık 60 yıl o dalganın getirmiş olduğudalgalanma içinde yaşandı. Bu dalgalanmanın ikinciyarısında ise neoliberal ekonominin getirdiği piyasamerkezli bir sisteme geçildi. KKaappii ttaa ll ii zzmmiinn öönneemmll ii bbii rrppaarrççaass ıınn ıı oo ll uuşşttuurraann ffiinnaannss kkeessiimmiinn iinn bbuu kkrrii zz iinn mmeerrkkeezz iioo llmmaassıı kküürreesseell kkaappii ttaa ll ii zzmmiinn nnaass ıı ll aayyaakkttaa kkaa ll aaccaağğııssoorruu ll aarrıınn ıı ddaa bbeerraabbeerriinnddee ggeettii rrmmeekktteedd ii rr..3
Neoliberal ekonomi piyasaların liberal leşmesini,deregülasyonu, parlamentonun yetkilerinin
�
kısıtlanmasını , devlet kuruluşlarının özelleştiri lmesini,kamu harcamalarının azaltı lmasını gerektirir. SSöözzüüeedd ii ll eenn ppooll ii ttii kkaa ll aarrıınn ,, sseerrmmaayyee vvee eemmeekk aarraass ıınnddaakkii ggüüççii ll ii şşkkii ss iinn ii sseerrmmaayyee ll eehh iinnee ddeeğğii şşttii rreenn öözzeell ll ii kkll eerr ttaaşş ıı dd ıı ğğııaaççıı kkttıı rr.. Gelir dağıl ımının bozulması, özelleştirme veserbest piyasa ekonomisi sermaye birikimininhızlanmasına yol açtı . Finans piyasası aktörleri içinvergi indirimleri, yatırımları kolaylaştıran yasaldüzenlemeler ve özelleştirmeler yapıldı . Yeni piyasalaryaratan, düzenlemeleri azaltan, yönetim boşluklarınıarttıran, önleyici mekanizmaları kaldıran birçok yasaldüzenleme 1980’lerden beri finans sermayesiningücünü arttırdı . İş organizasyonunun yenidenyapılandırı lmasıyla firma içi rekabet arttı , ücretlerdüşürüldü, sosyal haklar kısıtlandı ve çalışma saatleriuzadı. Düşük ücretleri dengelemek ve emekçilerifinans sektörüne entegre etmek için taksitle ödemeler,tüketici kredileri ve kredi kartı kullanımı teşvik edildi.Sistem bir yandan emekçileri geçimlerini sağlamasıiçin borçlanmaya veya tasarrufa iterken bir yandan daonları sigorta ve yatırım fonlarını yöneten kurumlararacıl ığıyla finans piyasalarına yönlendirdi. Bu sistemberaberinde ekonomik istikrarsızl ıkları , çel işkileri vekrizleri getirdi.4
Kriz her ne kadar başlangıçta bir ipotekli konut kriziolarak ortaya çıkmışsa da zamanla l ikitide krizinedönüşerek reel sektöre sıçradı. Bu durum gelişmekteolan ve yükselen piyasa ekonomilerini derindenetkiledi.5
Küresel ekonomik krizin oluşum sürecini en iyigösterenlerden birisi de ““II nn ss ii ddee JJ oobb”” isimli CharlesFerguson imzalı belgesel filmdir. Finans dünyasınınönemli isimleriyle, politikacılarla, akademisyenlerle vegazetecilerle yapılan röportajlara yer vererek sisteminnasıl yozlaştığını açık bir şekilde göstermektedir. MattDamon tarafından seslendirilen film, krizin İzlanda,İngiltere, Fransa, Singapur ve Çin’in ekonomilerininası l etkilediğini de anlatmaktadır. Ayrıca subprimekredilerin riskli krediler grubunda yer almasınarağmen bu risklerin göz ardı edilerek nasılkullanılmasına izin verildiği gözler önüneserilmektedir.
KKrrii zz iinn ,, YYuunnaann eekkoonnoommii ss iinnee vvee ssii yyaasseettiinnee eettkkii ll eerriinn iiiinncceell eemmeeddeenn öönnccee AAvvrruuppaa BBii rrll ii ğğii ’’nn iinn eekkoonnoommii kk kkrrii zzeekkaarrşş ıı aa llmmıı şş oo ll dduuğğuu öönn ll eemmll eerrddeenn bbaahhsseettmmeezzsseekkyyaappbboozzuunn ppaarrççaa ll aarrıınnddaann bbii rrii ss ii eekkssii kk kkaa llmmıı şş oo ll uurr..
Euro Bölgesi’ne dahil olan üye devletlerde ortak parabirimi olan Euro’nun kullanılması ve bu ülkelerdepara politikasının Avrupa Merkez Bankası aracıl ığıylayürütülmesi ekonomik krizin kısa sürede yayılmasınayol açmaktadır. AB üyesi ülkelerin finans ve reel
sektörlerinin yüksek entegrasyon düzeyi de ülkelerinbirbirinden etkilenme seviyesi ve hızını arttırmaktadır.Örneğin, Yunanistan’daki sorunların domino etkisiyaratarak Portekiz, İrlanda, İspanya ve İtalya gibi EuroBölgesi’nde yer alan ülkelerde krizin derinleşeceğineyönelik kaygıları arttırması üzerine bazı ülkelerdetahvil fiyatları düştü, faiz oranları ve borçlanmamaliyetleri ise yükseldi.6
KKrrii zzee KKaarrşş ıı AAll ıınnaann ÇÇöözzüümm ÖÖnneerrii ll eerrii vvee MMeekkaann ii zzmmaa ll aarrKriz yaşayan AB üyesi ülkeler incelendiğinde, krizinher ülkede farklı nedenlerden kaynaklandığıgörülmektedir. Yunanistan’da yaşanan kriz kamusektöründeki problemler sonucu ortaya çıkarken,İrlanda’da bankacıl ık ve emlak sektöründeki zayıfl ıklarekonomik krize yol açtı . Portekiz’de cari açığınoldukça yüksek seviyelerde olması ve İspanya’da iseyetersiz iç ve dış talep nedeniyle ekonomik krizgörüldü. Avrupa Birl iği ekonomik krizin etkilerinihafifletmek için çeşitl i mekanizmalar oluşturdu.Kurulan mekanizmaların amacı ülkelerin borçlanmamaliyetlerini düşürmekti. Borçlanma maliyetlerini kısasürede düşürebilmenin en etkil i yollarından birisiEuro Bölgesi’nin bir bütün olarak borçlanması ve maliproblemlerle karşı karşıya kalan üye devletlere dahauygun koşullarda kredi temin etmektir.7
Bu amaçla oluşturulan mekanizmalar:Ödemeler Dengesi FonuKredi HavuzuAvrupa Finansal İstikrar Mekanizması (EFSM)Avrupa Finansal İstikrar Fonu (EFSF)Rekabet Paktı
Avrupa Birl iği üyesi devletler arasında tartışmalarıberaberinde getiren “Rekabet Paktı” üzerinde durmakistiyorum.
Sınırların ortadan kalktığı küresel dünya düzenindeülkeler arasındaki rekabet her zamankinden dahaşiddetli hale geldi. Çin ve Hindistan gibi ülkelerindüşük iş gücü maliyeti ve esnek üretim yapılarısayesinde kazanmış oldukları rekabet gücü, krizdöneminde AB ülkelerinin ekonomik toparlanmasınıdaha da zorlaştırdı . Bu sorunları aşmak için AvrupaKomisyonu 3 Mart 2010’da “Avrupa 2020 Stratejisi :Akıl l ı , Sürdürülebil ir ve Kapsayıcı Büyüme İçinStrateji” yi kabul etti .
PPeekkii ,, RReekkaabbeett PPaakkttıı ’’nn aa yyöönneell ii kk eell eeşşttii rrii ll eerr nneell eerrdd ii ??Rekabet Paktı ’nın bütçe dengesine il işkin anayasalhükümleri getirmesi, maliye politikasının uygulanmasıkonusunda mevcut esneklikleri önemli ölçüdekaldıracaktı . Ayrıca hükümetlerin büyüme ve sosyalgelişmeye yönelik politikalarını sınırlandıracağı için AB
26
üyesi devletler arasındaki gelişmişl ik farkıkapatı lamayacaktı . Rekabet Paktı ’na yönelik eleştiri lerözell ikle Güney Avrupa ülkelerinden geldi. Maliyepolitikasına getirilecek kısıtlamalar yüzündenekonomik büyümeyi olumsuz etkileyeceğinisavundular. Bunun üzerine Pakt’ın bazı hükümleriyumuşatı ldı .8
EEkkoonnoommii kk KKrrii zz iinn YYuunnaann ii ssttaann ’’aa EEttkkii ll eerriiÖncelikle, Yunan ekonomisinin kriz öncesidurumundan kısaca bahsedelim. Yunanistan’da 20.Yüzyıl ın ilk yarısına kadar tarıma dayalı bir ekonomihüküm sürdü. Tütün ihracatı , gemi, inşa vetaşımacıl ığından elde edilen gelirler ve yurt dışındayaşayan Yunanlı ların ülkeye gönderdikleri döviz Yunanekonomisinin temel taşlarını oluşturdu. Sanayileşmehareketleri cunta yönetimi sırasında kesintiye uğradıve siyasi istikrarsızl ığın doğal bir sonucu olarakekonomide durgunluk dönemi yaşandı. Cuntanınyüksek gümrük duvarları ve korumacı bir politikabenimsemesi ekonomide rekabetçi yapının oluşmasınıengelledi. Ancak 1981 ’de Avrupa Birl iği üyeliği i lebirl ikte Yunanistan için siyaset ve ekonomi alanındayeni bir dönem başladı. 1991-1995 yıl ları arasındaekonomik büyüme Avrupa Birl iği ortalamasınınoldukça gerisinde kaldı . Bütçe açığı , borç stoku veyabancı yatırımların eksikliği dönemin en önemlisorunlarındandı. Günümüzde de Yunan ekonomisi busıkıntı lar ile yüzleşmektedir. 1998’de hükümet AvrupaPara Birl iği ’ne katı l ım kararı almasıyla kapsamlıözelleştirmeleri başlattı . 1990’larda başarıl ı maliistikrar programları i le ekonomik büyüme ivmekazandı, hatta 1996-2005 yıl ları arasında Avrupaülkelerinin büyüme oranlarını yakaladı. Ancak finanskesimindeki kontrol edilemeyen kredi açığı işsizl ik veyüksek enflasyona yol açtı . İşsizl ik oranı 2006-2008yıl ları arasında azalma gösterse de krizin başlangıcıylabirl ikte işsizl ik oranları arttı .9
YYuunnaann ii ssttaann ’’ddaakkii eekkoonnoommii kk kkrrii zz iinn bbaaşşll ıı ccaa sseebbeeppll eerriinneell eerrdd ii ??
Bütçe açığının gayri safi mil l i hâsı lası içerisindekipayının artması, AB’den alınan yardımların etkin birşekilde kullanılamaması, vergi kaçakçıl ığı ve yolsuzlukvakalarının görülmesi Yunanistan’da ekonomik krizeyol açtı . Kredi derecelendirme kuruluşuStandard&Poors’un ülkeyi yatırım yapılamaz ilanetmesi küresel piyasalarda düşüşe neden oldu.10
Ayrıca ekonomik büyümenin dış borç kaynaklı olmasıYunanistan’ın kamu borçlarını arttırdı . 2000’de 150milyar Euro seviyesinde olan Yunanistan’ın kamuborçları geçtiğimiz 10 yıl içerisinde %100 oranındaartış göstererek 2009’da 300 milyar Euro seviyesineulaştı . Kısacası , kamu borçlarındaki artışa rağmenkamu gelirlerinde aynı oranda artış sağlanamadı.1 1
Ayrıca uluslararası finansal kriz Yunanistan’ıngelirlerinde önemli bir oranda düşüşe yol açtı . Birçokyatırım projesinin askıya alınması, yatırım mallarıithalatı ve petrol fiyatlarındaki yükseliş, gemicil ik veturizmden elde edilen kazançları azalttı .12
YYuunnaann ii ssttaann ’’aa YYaarrdd ıımm PPaakkeettiiYunanistan’daki ekonomik krizin diğer AB ülkelerinesıçramaması ve Euro’nun korunması amacıyla EuroAlanı ülkeleri ve IMF 2010’da ortak bir finansalmekanizmanın kurulması için anlaştı lar. AB ve IMF‘nin katkısıyla 1 10 milyar Euro tutarındaki 3 yıl vadelikurtarma paketi Yunanistan’a verildi.13 Euro BölgesiEkonomi ve Maliye Bakanları , Yunanistan’ın ikinciuyum programını 14 Mart 2012’de onayladılar.Yunanistan’a bir önceki paketten kalan tutarın yanısıra, 2014 yıl ına kadar olan dönem için 130 milyarEuro tutarında ilave kaynak sağlandı.14
EEkkoonnoommii kk KKrrii zz SSoonnuuccuunnddaa OOrrttaayyaa ÇÇıı kkaann SS ii yyaass iiMMaannzzaarraa
Yunanistan’da 2010 yıl ından itibaren uygulanan kemersıkma politikaları önemli siyasi ve sosyal maliyetleri deberaberinde getirdi. Alınan tedbirlerin ekonomiksorunların çözümüne yönelik olumlu etkileri henüzgörülmemekle birl ikte işsizl iğin artması, refahseviyesinin düşmesi geniş halk kesimlerini bu süreçteolumsuz etkiledi. Kamu borç krizi neoliberal mantıkiçerisinde çözülmeye çalışı ldı , böylece krizde ikincidalgaya neoliberalizmin otoriter araçlarla yenidenyapılandırı lma süreci damga vurdu. Avrupa Birl iğiiçinde neoliberal entegrasyon derinleşirken, sosyaleşitsizl ik ve baskılar arttı . Almanya neoliberalpolitikaların yenilenmesinde başrolü üstlendi. Borçluülkelerin Avrupa Finansal İstikrar Fonu ve IMFfonlarından yararlanması için radikal istikrarönlemleri alması şart koşuldu.15 PPeekkii ,, bbuunn ll aarr nnee ggii bbiiöönn ll eemmll eerrdd ii ??
Kamu maliyesinde disiplini sağlamak için ücretlerazaltı ldı , emekli l ik reformu kapsamında tasarruftedbirleri almak için emekli l ik maaşları donduruldu veemeklil ik yaşı yükselti ldi . Bütçe gelirlerini arttırmakamacıyla vergi oranları yükselti ldi , katma değer vergisiarttırı ldı ve özelleştirme uygulamaları devreyesokuldu. Ayrıca aile ve çocuk yardımları i le işsizl ikyardımları düşürüldü. Böylece emekçilerin çalışma veyaşam koşulları iyice zorlaştı .16
Yunan halkı bu tasarruf tedbirlerine sokak gösterilerive grevler yaparak tepki gösterdi. Bu tasarruftedbirlerinin daha uzun yıl lar uygulanacağınınanlaşı lması toplumsal huzursuzluk ve siyasiistikrarsızl ığı da beraberinde getirdi. 201 1 ’dePapandreu Hükümeti bir yandan AB tarafından
27
28
dayatı lan sıkı maliye politikaları , diğer yandantoplumsal ve siyasi muhalefetten gelen baskılarnedeniyle istifa etti . Reformların uygulanması içingeçici nitel ikte teknokrat bir hükümet kuruldu.17
YYuunnaann ii ssttaann hheemm aaşş ıı rrıı ssaağğıınn hheemm ddee rraadd ii kkaa ll ssoo ll uunnyyüükksseell ii şş iinnee ssaahhnnee ooll dduu ..
Yunanistan’da 7 Mayıs ve 12 Haziran 2012’de yapılanher iki seçimden de siyasi yelpazenin uçlarında yeralan partilerin güçlenerek çıkması hükümetüzerindeki siyasi ve toplumsal baskıyı daha daarttırdı .1974’ten bu yana ülkeyi yöneten YeniDemokrasi Partisi ve sosyal demokrat PASOK’unarkasındaki toplumsal destek azaldı . Radikal solkoalisyon SYRIZA, YDP’nin arkasından ikinci sırayaoturdu. Irkçı Altın Şafak örgütü ise krizden bunalanYunanlı ların çözümü nasıl Nazilerin ideolojisindearadığına dair çarpıcı bir örnek oldu. Partinin oyları%7’leri bularak 21 mil letvekil iyle Yunan meclisinegirdi.18
SSYYRRII ZZAA1991 ’de KKE’nin ikiye bölünmesi yeni bir oluşumunbaşlangıcına katkı sağladı. Siyaset sahnesinde belirenbu yeni parti: Sinaspismos, yani değişim yanlısı solgüçlerin ittifakıydı.1993 genel seçimlerinde %2.94’lükoy oranıyla meclisin dışında kaldı . Kısa süredeSinaspismos’un oyları %6’nın üzerine çıkarak meclisegirdi. 2000’lerin başında Sinaspismos, çevrecilere,eşcinsel lere, anarşistlere ve mülteci hakkısavunucularına işbirl iği çağrısında bulundu. 2004’teyeni bir sol blokun kuruluşuna öncülük ederekSYRIZA (Radikal Sol İttifak) kuruldu. Sol ittifak gençneslin katı l ımına büyük önem verdi. 2008’de poliskurşunu ile can veren lise öğrencisi Alexis’inarkadaşlarının yanında Alexis Tsipras’ın SYRIZA’sı yeraldı . Ekonomik krizin derinleşmesi ve kemer sıkmapolitikaları SYRIZA’nın oy oranlarını arttırarak sonseçimlerde Yunanistan’ın ikinci büyük partisikonumuna erişmesini sağladı.19
Seçimlerden kısa bir süre önce Alexis Tsipras ile
yapılan bir röportajda kendisine şöyle bir sorusoruluyor:” Neden Yunan halkı böyle kritik birsorunun yönetimi için tecrübesiz bir SYRIZAhükümetine güvensin?”
Hugo Chavez’in politikalarının bir hayranı olaraktanınan Tsipras, toplumun biraz daha rahatlaması veonlara alternatif bir bakış açısının sunulması içinekonomik yapının yeniden düzenlenmesi gerektiğinisöylüyor. Bu doğrultuda memorandumunpolitikalarının ve Avrupa Komisyonu, Avrupa MerkezBankası ve IMF ile yapılan ikraz antlaşmalarının biryana bırakılması gerektiğini sözlerine ekliyor.20
Emekçiler de Alexis Tsipras ile aynı görüşleripaylaşıyor. 8 Ekim 201 1 ’de Londra’da 600 delegeninkatı ldığı “ Kemer Sıkmaya Karşı Avrupa” Konferansıdüzenlendi. Bankaların demokratik kontrol altınaalınması, özel bankaların toplumsallaştırı lması vefinans piyasalarının düzenlenmesi önerildi. PRIMEEconomics düşünce kuruluşunun direktörü AnnPettifor da hükümetler ve merkez bankaların elitleridesteklemek yerine tam istihdamı ve sürdürülebil iryerel ekonomik faaliyetleri sağlaması gerektiğinisavundu.21
AAll ttıınn ŞŞaaffaakk ÖÖrrggüüttüüHrisi Avgi (Altın Şafak) , Niko Mihaloliakos tarafından1985’te kuruldu. Altın Şafak 1990’larda paramiliter birörgütlenme sürecine girdi. Birçok örgüt üyesi,Sırpların yanında yer alarak Bosnalı larla ve Hırvatlarlaçatıştı lar. Nasyonal sosyalizm yanlısı partisempatizanları Neonazi olarak adlandırı lmaktan hiçrahatsızl ık duymadılar. Hatta partinin bayrağındakisembol Nazi işaretini akıl lara getirmektedir. AltınŞafak 2007’de” Avrupa Açıl ımı” gerçekleştiripAlmanya’da Nazi hareketinin devamı olan NPD ileil işkiler kurdu. Ekonomik krizin derinleşmesindensonra yabancı ve mülteci karşıtl ığı üzerinden oyoranlarını arttırdı . 2009 seçimlerinde oy oranınınsadece %0.46 olduğunu düşünürsek, 2012seçimlerinde 21 mil letvekil iyle meclise girmesi onlaradına büyük bir başarıdır.22
YYaazz ıınn ıınn ssoonn kkıı ssmmıınnddaa eekkoonnoommii kk kkrrii zz iinn YYuunnaann ii ssttaann ddaaddaahh ii ll oo llmmaakk üüzzeerree ppeekk ççookk üü ll kkeeddee nnaass ıı ll ıı rrkkççıı ll ıı ğğıı ddaabbeerraabbeerriinnddee ggeettii rrdd ii ğğii üüzzeerriinnddee dduurrmmaakk ii ssttii yyoorruumm..
Yakın geçmişte gücünü arttıran sağcı yönetimler(Avusturya, Fransa, İtalya, Bush yönetiminde ABD) altve üst gelir grupları arasında uzlaşmayı sağlamak içinmil l iyetçil iği arttırmaya çalıştı lar.23 Avrupa Konseyibünyesinde faaliyet gösteren Irkçıl ık veHoşgörüsüzlükle Mücadele Komisyonu, küreselekonomik krizin Avrupa’da ırkçıl ığı arttırdığı ve üye
29
devletlerin bu tehlikeye karşı dikkatl i olmasıgerektiğini belirtti . Raporda, sosyal yardımlarınazalması ve iş imkânlarının düşmesiyle birl ikte,göçmenlere yönelik ırkçı saldırı ların artmasındanendişe duyulduğu ifade edildi.24
Yunanistan’da yabancı-mülteci karşıtl ığı üzerinden oyoranını arttıran Altın Şafak’tan 21 mil letvekil ininmeclise girmesi en çarpıcı örneklerden birisidir.Geçmişten günümüze ekonomik krizlerin siyasisistem ve sosyal yaşam üzerine yansımalarınıincelediğimiz zaman, içe kapanan devletlerdedemokratik sistemin zayıfladığını , şovenist veköktendinci siyasi marjinal akımların güçlendiğinigörmekteyiz.
Sonuç olarak, küresel ekonomik kriz ülkelerin siyasi,sosyal ve ekonomik yapılarını derinden etkiledi.Neoliberal politikalara karşı artan tepkiler birçok ABülkesini siyasi krize sürükledi. Siyasi yelpazeninuçlarında yer alan partiler oy oranlarını arttırarakmeclise ilk defa bu kadar fazla sayıda mil letvekil i i legirdiler. IMF-AB denetimindeki kemer sıkmaönlemleri eylemler ve grevler ile protesto edildi.Mevcut sistem kısır bir döngü içinde ve ekonomikkrizler birbirini bell i süre aralıkları i le tekrar ediyor.Acaba neoliberalizm bu krizden sonra kendisine nasılbir çıkış kapısı bulabilecek? Gerçi bu seferde kimilerikarşımıza post-neoliberalizm ile çıkıp mevcut sisteminproblemlerinin çözülebileceğini savunuyorlar. Tabi bu
çözüm yolları ayrı bir tartışması konusu. Kendilerinidemokrasi, eşitl ik ve adaletten yana gösteren kişilerinyöntemlerinden birisinin otoriterizm olması ayrı birparadigma yaratıyor. Ekonomik kriz sonrasında artansosyal geril imi önlemek için muhaliflerin susturulmayaçalışı lması sistemdeki çelişkinin çarpıcı bir örneğidir.Hatırlarsanız yazıma Ağustos Böceği i le Karınca’nınmasalından alıntı yaparak başlamıştım. Yunanistan’dabaş gösteren ekonomik krizin nedeni gerçekten Yunanhalkının tembell iğinden mi kaynaklanıyor? Yoksasistem kendi hatalarını örtbas etmek için bubahanelerin arkasına mı sığınıyor? O zaman size şöylebir örnek vereyim: Hollanda’da Groningen ÜniversitesiBüyüme ve Kalkınma Merkezi’nin yaptığı anketçalışmasına göre, Yunan emekçisi yı lda ortalama 1900saat çalışıyor. AB’de haftalık ortalama çalışma süresi40,3 iken Yunanistan’da 42 saat. Ayrıca eğer Yunanemekçileri tembelse şirketler nasıl kar elde edebildi?
Mevcut sistemin bir diğer sorunu ise halkıntaleplerinin göz ardı edil iyor olmasıdır. Devletekonomiye karışmasın diyerek halkın sağlık, eğitimgibi temel hizmetleri almasına ve devletin kaynaklarınısosyal amaçlar için kullanmasına karşı çıkan bazıkişi ler resmen üç maymunu oynuyorlar. Sokaklardayatan çocukları ya da işini kaybettiği için intihar edeninsanları ne görüyorlar ne duyuyorlar ne de bu konuüzerine konuşuyorlar. Sanki hiçbir şey yaşanmamışgibi yollarına devam ediyorlar…
RReeffeerraannssll aarr1 . Burak Cop, Güney Avrupa’da Ekonomik Kriz ve Toplumsal Hareketler,(Mart,2013), Küresel Eğilimler Serisi Çalışma Kâğıdı No:5, s.2 ,http://mercury.ethz.ch/serviceengine/Files/ISN/159611/ipublicationdocument_singledocument/8df1ecc5-16b5-4080-953e-145fe49c1023/en/KE-5_2013_Cop.pdf, (ErişimTarihi: 9 Mart 2013)2. Serap Durusoy ve Ömür Şamiloğlu, AB’nin Zayıf Ekonomik Halkası Yunanistan’ın Ekonomik Krizi Dinecek Mi? ,Alternatif Politika, Cilt:4, Sayı:1 , (Mart 2012) ,s.86 , http://www.alternatifpolitika.com/page/docs/subat-2012-sayi1 /fulltext/serapdurusoy-omursamiloglu.pdf, (Erişim Tarihi:10 Mart 2013)3. a.g.e, s.86-874. Prof. Dr. Gülten Demir, Post Neoliberalizm? Kriz ve Sonrası Üzerine, Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi , Sayı 1 , (Aralık 201 1 ) , s.6http://www.marmarasosyaldergi.org/makale/1 .pdf, (Erişim Tarihi: 10 Mart 2013)5. Serap Durusoy ve Ömür Şamiloğlu, a.g.e, s.88-896. TC. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, Avrupa Birliği’nde Küresel Finansal Krize Karşı Alınan Önlemler ve Birliğin Rekabet Gücünün ArttırılmasınaYönelik Girişimler: “Euro Rekabet Paktı” , (Mayıs 2011), s.3-5, http://www.alternatifpolitika.com/page/docs/subat-2012-sayi1/fulltext/serapdurusoy-omursamiloglu.pdf,( Erişim Tarihi:12 Mart 2013)7. a.g.e, s.8-108. a.g.e, s18-22-239. Serap Durusoy ve Ömür Şamiloğlu, a.g.e, s.92-93-9710. Erdal Tanas Karagöl, Cari Açık Tartışmaları Gölgesinde Küresel Ekonomik Kriz ve Türkiye Ekonomisi, SETA Analiz , (Kasım 201 1 ) , s.5,http://file.setav.org/Files/Pdf/analizcari-acik.pdf, (Erişim Tarihi:15 Mart 2013)1 1 . TC. Başbakanlık Avrupa Birl iği Genel Sekreterliği, a.g.e, s.3-412. Serap Durusoy ve Ömür Şamiloğlu, a.g.e, s.9413. TC. Başbakanlık Avrupa Birl iği Genel Sekreterliği, a.g.e, s.514. Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birl iği Bakanlığı , Ekonomik ve Mali Politikalar Başkanlığı , Özgür Uçar, Yunanistan’ın Euro Bölgesinden AyrılmasınınOlası Ekonomik Etkileri,(Temmuz 2012) , http://www.abgs.gov.tr/files/EMPB/grexit_impact_on_turkey_print_version.pdf, (Erişim Tarihi:16 Mart 2013)15. Prof. Dr. Gülten Demir, a.g.e, s.1 116. Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birl iği Bakanlığı , Ekonomik ve Mali Politikalar Başkanlığı , Özgür Uçar, a.g.e, s.1 117. Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birl iği Bakanlığı , Ekonomik ve Mali Politikalar Başkanlığı , Özgür Uçar, a.g.e, s.1718. Niko Stelya, Yunanistan’ın Yükselen Yıldızları, (13.05.2012), http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1087845&CategoryID=81 (ErişimTarihi: 17 Mart 2013)19. a.g.e20. Ekathimerini.com, Interview: SYRIZA Chief Alexis Tsipras, (03.07.2012), http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_wsite1_1_03/06/2012_445183 (ErişimTarihi: 20 Mart 2013)21 . Hayri Kozanoğlu, 10 Soruda Avro Bölgesinde Kriz,( 03.11.2011), http://www.muhalefet.org/yazi-10-soruda-avro-bolgesinde-kriz-hayri-kozanoglu-28-146.aspx (ErişimTarihi: 21 Mart 2013)22. Niko Stelya, a.g.e23. Prof.Dr. Gülten Demir, a.g.e, s. 1624. Radikal , Ekonomik Kriz Avrupa’da Irkçıl ığıArtırdı,(04.05.2012) ,http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1087017&CategoryID=81%20, (Erişim Tarihi: 22.03.2012)Görsel1 . http://blog.sosyonomi.com/?p=1288Görsel2. http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18490930
30
Balkanlar tarih boyunca hemen hemen tüm medeniyetlerin
ilgi odağındaki bir coğrafya olmuştur. Her yöne açılan yollar
üzerindeki konumu; bölgenin kültürel zenginliklerine katkısı
olduğu kadar, toplumsal, tarihsel trajedilerin ana nedenlerinden
biridir. Asya’nın, Doğu Akdeniz’in, Afrika’nın ve sıcak denizlerin
zenginliklerine ulaşabilmek ve bölgede güvenliği sağlamak için,
Avrupa’daki tüm büyük güçler, Balkanlar uğruna yüzyıllar süren
kanlı savaşlar yapmışlardır. Bu yüzden Balkanlar birtakım
mücadelelerin merkezi olmuştur.1 Kosova da bu açıdan önemli
olan bir bölgedir. Coğrafi konumu nedeniyle Kosova, Balkanların
en merkezi noktasındadır. Kosova nüfusunun %90-92’sini
Arnavutlar, ortalama %5’ini ise Sırplar oluşturmaktadır. Sırplar
Arnavutlardan sonra en büyük nüfusa sahip ikinci ulustur.
Kosovada yaşayan diğer etnik gruplar ise, Türkler, Boşnaklar,
Makedonlar, Romlar, Aşkaliler, Çerkezler, Goraniler ve
Mısırlılardır. Kosova nüfusunun yaklaşık %95’i Müslümandır.
Kosova Sorunu uluslararası toplumun gündemine 1990’lı
yıllarda gelmiştir. Türkiye’de ve dünyada ağırlıklı olarak Kosova
sorununun temelinde Sırp milliyetçiliği ve yayılmacılığının
olduğu düşünülmektedir. Ancak sorunu sadece bir etnik
grubun üzerine yıkmak, sorunun tamamen yanlış
yorumlanmasına neden olacaktır. Bu yüzden sorunu daha iyi
kavrayabilmek için geçmişin detaylı biçimde incelenmesi
gerekmektedir.
Kosova Balkan Savaşlarının sonuna kadar Osmanlı
hâkimiyetinde kalmıştır. I. Dünya Savaşı yıllarında Kosova
toprakları, Avusturya- Macaristan ordusu işgaline uğramıştır.
Ancak Avusturya- Macaristan ordusu Balkanlarda yenilgiye
uğramış, Kosova tekrar 1918’de Sırp hâkimiyetine girmiştir. I.
Dünya Savaşı sonunda Sırplar, 1 Aralık 1918’de Sırp- Hırvat-
Sloven Krallığını kurmuştur. Kurulan Krallıkta, % 41 nüfus oranı
ile Sırplar çoğunluğu oluşturmaktaydı. 1929’da başa geçen Kral
Alexander Karayorgiyeviç Krallığın ismini Yugoslavya Krallığı
olarak değiştirmiştir. Eyaletler her birinde Sırp nüfus çoğunluğu
olacak biçimde dokuza bölünmüştür. 1938 yılında Yugoslav
Komünist Partisi genel sekreteri olan Tito, Kosovalılar için hayati
önem taşıyordu çünkü Komünist parti, eyaletlerin bölünme
politikasını ve Sırbistan burjuvazisini sert bir dille eleştiriyordu.
Ayrıca Arnavutlar için de eşit haklar istiyordu. 1946’da Tito
döneminde Kosova’ya sınırlı yetkilere sahip Sırbistan’a bağlı
‘özerk toprak’ statüsü verilmiştir. Bu statü Kosova Arnavutlarını
Sırp hâkimiyetinden kurtarmaya yönelikti. Tito yönetiminin
temel politikası küçük Sırbistan ve büyük Yugoslavya idi. Bu da
Kosova Arnavutlarının biraz olsun rahatlamasına neden
olmuştur. Ancak 1963’de Yugoslavya Sosyalist Federal
Cumhuriyetinde yürürlüğe giren yeni anayasa Kosova’nın
özerklik statüsünü daha düşük seviyeye indirmiştir. Bu da
Kosova’da büyük tepkilere neden olmuştur. Arnavutların talebi
göz önünde bulundurularak 1974 yılında yeni reformlar
yapılmış, Kosova’nın yetkileri genişletilmiştir. 4 Mayıs 1980’de
Tito’nun ölümü Yugoslavya’nın dönüm noktalarından biridir.2
Tito’nun ölümüyle bölgede önemli bir denge unsuru ortadan
kalkmış, Yugoslavya’nın yeniden nasıl yapılanması gerektiği
konusunda tartışmalar başlamıştır. Miloseviç liderliğindeki Sırp
yönetimi 1989 yılında Kosova’nın Yugoslavya anayasasında yer
alan özerkliğini kaldırıp merkeziyetçi bir yapı oluşturmak için
harekete geçince Kosova Sorunu yeni bir döneme girdi. Buna
karşın 1991 yılında Arnavutlar kendi parlamentolarını
oluşturmuş, yine aynı yıl halkın % 99’u Kosova’nın bağımsızlığı
yönünde oy kullanmıştı. Bu referandumu yasadışı ilan eden Sırp
yönetimi Kosova’ya yönelik baskısını arttırmaya başlamıştı.
Bunun üzerine silahlı direniş yolu ile seslerini duyurmaya çalışan
Arnavutlar Kosova Kurtuluş Ordusu (UÇK) adı altında
örgütlendiler. 1998 yılında Miloseviç yönetimi, UÇK saldırılarına
karşılık Kosova’ya “etnik temizlik” hareketine girişmişti. Bu
uygulama dünya kamuoyunda Miloseviç yönetimine yönelik
tepkiyi arttırmıştır. Tüm uyarılara rağmen bu politikayı
değiştirmeyen Miloseviç yönetimine karşı, NATO, 24 Mart
1999’da askeri müdahale için düğmeye bastı. Askeri müdahaleye
daha fazla dayanamayan Miloseviç, uzlaşmayı kabul etti.
Anlaşmaya göre Kosova, kâğıt üzerinde üç yıl Yugoslavya’nın bir
parçası gibi görünecek, üç yıl sonunda Yugoslavya ile bir
bağlantısı kalmayacaktı. Buna ek olarak, bölgede istikrarı
sağlamak için hem Kosova Gücü (KFOR) hem de BM Kosova
Geçici Yönetim Misyonu (UNMIK) oluşturulmuştur.3 Her şeye
rağmen, uluslararası toplumun yönetimi altında olan Kosova, 17
Şubat 2008 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu bağımsızlık
silahlı bir örgütün yürüttüğü savaş ve Batı’nın bağımsızlığı
desteklemesi sonucunda ulaşılmıştır. Bu yüzden Kosova’nın
bağımsızlık ilanı bir dönüm noktasıdır.
�
RReeffeerraannssll aarr1 . Murat Eliçal ışkan, ‘’Balkanlar’’, 21 şubat 2007 http://www.cografya.gen.tr/siyasi/jeopolitik/balkanlar.htm, (Erişim Tarihi: 21 Mart 2013)2. Fatma Taşdemir, Pınar Yürür, ‘’Kosova sorunu: Tarihi ve Hukuki bir değerlendirme’’, G.Ü.İ .İ .B.F. DERGİSİ , Sayı 3, 1999, s. 140.3. Gözde Kıl ıç Yaşın, ‘’Bitmeyen Savaş: Kosova-Sırbistan’’, 24Ağustos 201 1 , http://www.21yyte.org/tr/yazi6274-Bitmeyen_Savas_Kosova_Sirbistan.html,(Erişim Tarihi: 18 Mart 2013)
31
21 Mayıs 2006 tarihinde Karadağ’da yapılan
referandum sonucunda %55,5 bağımsızl ık isteği
çıkması ve 3 Haziran 2006’da ülkenin bağımsızl ığını
i lan etmesiyle büyük Yugoslav birl ikteliğinden geriye
kalan Sırbistan-Karadağ devleti de ayrılmış oldu.1
Yugoslavya’nın dağılmasının ardından günümüze
kadar gelen süreçte balkan devletleri kendi
aralarındaki sınır ve azınlık sorunlarını tam olarak
çözümleyebilmiş değil . Son olarak Kosova ve
Karadağ’ın Sırbistan’dan ayrılması da bölgenin pamuk
ipliğine bağlı siyaseti ve tam olarak belirginleşmemiş
sınır görünümüyle ilgil i yeni soru işaretlerini
beraberinde getirdi. Peki, yüzyıl lardır aynı coğrafyada
beraber yaşamış ve yakın il işkileri olan Sırpların ve
Karadağlı ların ayrılmasındaki temel sebepler nelerdi?
Bunu anlamak için Sırbistan-Karadağ tarihine
bakmakta fayda var.
Güneydoğu Avrupa’da bulunan bu iki mil let 7. yy da
güney Slavlardan olan Sırpların bölgeye
yerleşmesinden bu yana hep yan yana yaşamışlardır.2
Karadağlı ların kökeninin ise bölgede yaşayan eski
Arnavutlara dayandığı düşünülmektedir. Ortaçağ
boyunca Sırplar bölgede iril i ufaklı devletler kurmuş,
i lk defa 14.yy da Osmanlı larla karşı laşmışlardır. 1 .
Murat döneminde Sırp Sındığı ve 1 . Kosova savaşları
yapılmış, bölge tam olarak 1521 yı l ında Kanuni
döneminde Osmanlı hâkimiyetine girmiştir.3 Osmanlı
hâkimiyetinde özerk olan bölgede, hakimiyet altına
alındıktan sonra bölgeye Osmanlı tarafından
yerleştiri len Müslüman halk ve Hıristiyan halk yıl larca
bir arada rahat bir biçimde yaşamıştır; ta ki gerileme
devrine kadar. Bu devirde Avusturya ve Rusya’yla
yapılan savaşlar Sırbistan-Karadağ topraklarını savaş
alanına çevirmiş, yı l lardır refah içinde yaşayan halkı
huzursuz etmiştir. Fransız ihtilal ının getirdiği
mil l iyetçil ik akımının da etkisiyle balkan halkları
ayaklanmış, bağımsızl ıklarını istemişlerdir. Özell ikle
panslavist politikası nedeniyle Rusların da desteğini
alan Sırplar ve Karadağlı lar isyanları bastırı lmaya
çalışı lsa da başarıl ı olmuş, 1878 yıl ında da Berlin
Antlaşmasıyla bağımsızl ıklarını kazanmışlardır. Bu
sayede kısa bir süreliğine Sırbistan ve Karadağ iki ayrı
devlet olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir ta ki Balkan
Savaşları patlak verene kadar. Balkan Savaşları bölge
tarihindeki dengeyi değiştiren kil it taşı olaylardan
biridir. 1912 yıl ındaki 1 . Balkan Savaşında Osmanlı
Devletinin aciz durumundan yararlanmak isteyen
Sırbistan, Karadağ, Yunanistan ve Bulgaristan
birleşerek Osmanlıya savaş açmış, Edirne’ye kadar
ilerleyerek Osmanlı için ciddi tehdit oluşturmuştur.
Anlaşma sonucunda da Osmanlının balkanlarda kalan
topraklarını kendi aralarında paylaşmışlardır. Ancak
bir süre sonra Bulgaristan’ın fazla toprak alması bu
devletleri birbirine düşürmüş, kendi aralarında
savaşmaları 2. Balkan savaşına neden olmuştur. 10
Ağustos 1913 tarihinde yapılan Bükreş Antlaşmasıyla
42 gün süren 2. Balkan Savaşı noktalanmıştır.4 1 .
Dünya Savaşının başlamasıyla balkanlarda dengeler
tekrardan değişmiştir. 4 yıl süren savaş boyunca
binlerce Sırp ve Karadağlı hayatını kaybetmiştir. 1 .
Dünya savaşının ardından balkan coğrafyasının
geleceğini değiştiren en önemli olaylardan bir diğeri
gerçekleşmiştir ki bu olay 1918de Yugoslavya’nın
kurulmasıdır. Günümüzdeki Hırvatistan, Sırbistan,
Karadağ, Makedonya, Slovenya ve Bosna Hersek
devletlerini kaplayan bu büyük birl ik var olduğu süre
boyunca ‘ortak Yugoslav’ kimliği yaratı lmaya çalışı lmış,
ancak etnik farklı l ıklar buna müsaade etmemiş, ülkede
sürekli etnik çatışmalar yaşanmıştır. 2. Dünya
Savaşında komşularının aksine mihver devletler olarak
adlandırı lan Almanya, İtalya ve Japonya’ya katı lmayı
reddeden Yugoslavya Naziler tarafından işgal edil ip
parçalandı.5 Ülkenin bazı bölgeleri Almanlar İtalyanlar
ve Bulgarlar tarafından işgal edil irken bazı bölgelerine
de bağımsızl ık verildi. Bu yıl larda Yugoslavya’da büyük
soykırımlar gerçekleştiri ldi . Direniş için çeşitl i örgütler
kurulsa da başarıl ı olan ayaklanma hareketi Josip Tito
yönetimindeki Yugoslavya Komünist Partisinin
ayaklanması oldu. Kendilerini’’ Partizan’’ olarak
adlandıran birl ikler Sovyet birl iklerinin desteğiyle
Belgrad’ı ele geçirip Yugoslavya’ya hakim olmuştur ve
2 Aralık 1945te Demokratik Yugoslavya
Federasyonunu kurduklarını i lan etmişlerdir.6 Ancak
�
32
hayatını Yugoslav kimliği oluşturmaya adayan Josip
Broz Tito’nun Yugoslavyası çok uzun ömürlü
olamamıştır.7 Soğuk Savaş döneminin ardından doğu
bloğunda başlayan çözülme zaten sorunlu olan
Yugoslavya’nın da dağılmasına vesile olmuştur. 1992
yıl ında Hırvatistan, Bosna-Hersek, Slovenya ve
Makedonya bağımsızl ıklarını i lan etmiştir. Büyük
Yugoslavya’dan geriye sadece Sırbistan-Karadağ ve iki
özerk bölge (Voyvodina ve Kosova) kalmıştır. Bu
devletin adı Yugoslavya Federal Cumhuriyeti olarak
2001 yıl ına kadar kalmış, 2001 yıl ında Yugoslavya ismi
tamamen kaldırı lmış, 4 Şubat 2003’te de ülkenin adı
Sırbistan-Karadağ olarak değiştiri lmiştir.8 Sırbistan-
Karadağ olarak ülkenin ömrü yalnızca 3 yıl
sürmüştür. 2006 ‘da Karadağ’da yapılan referandum
sonucu Yugoslavya’dan geriye kalan son devletler de
ayrılmıştır.
Sırbistan-Karadağ’ın kuruluşundan ayrıl ışına kadar
olan dönemi tarihine inceledikten sonra şimdi de
ayrıl ış sürecine ve ülkelerin günümüzdeki durumuna
bakalım. Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki
Sırbistan-Karadağ devletinin toplam nüfusunun
yaklaşık %5 ini Karadağlı lar oluşturuyordu ve sadece
yoğun olarak yaşadıkları Karadağ’da çoğunluk
durumundaydılar; bu da ayrı bir devlet kurmak
istemelerini anlaşı labil ir kılan bir unsurdur. 2006’ da
yapılan referandumdan önce AB,Karadağ ‘ın
bağımsızl ığını tanımak için %55 barajını şart
koymuştu. Referandum öncesi yapılan kamuoyu
araştırmalarında Karadağlı ların yaklaşık %52 si
bağımsızl ığı destekliyordu, Sırp tarafı ise bu isteği
onaylamıyordu. İşte bu noktada Karadağlı ların
ayrılmasında Sancak bölgesinde yaşayan Müslüman
Boşnaklar kil it rol oynamıştır.9 Sancak bölgesi 1912
Balkan Savaşı sonrası Sırbistan ve Karadağ arasında
paylaştırı lmış stratejik açıdan önemli bir bölgedir.
Referandum dönemi Sancak (‘)ta yaşayan Müslüman
Boşnaklar için de ikilemi ve sorunları beraberinde
getirmiştir. Eğer Karadağ’ın ayrılmasını desteklerlerse
Sancak da iki ülke arasında bölünecekti, ama bir
yandan da Sırp baskısından kurtulmuş olacaklardı.
Nitekim Sancak halkı oyunu Karadağ’ın
bağımsızl ığından yana kullandı ve AB tarafından öne
sürülen %55lik barajın %55,5 ile geçilmesine yardımcı
oldu.10
GGüünnüümmüüzzddee SS ıı rrbbii ssttaann vvee KKaarraaddaağğ
3 Haziran 2006 itibariyle Sırbistan, ayrılan Sırbistan-
Karadağ devletinin halefi olduğunu ilan etmiştir,
bundan dolayı uluslararası kuruluşlardaki statüsünü
korumaktadır. Sırbistan 1 Mart 2012 tarihinde AB aday
ülke statüsünü kazanmıştır. Karadağ bağımsızl ık
ilanından sonra BM genel kurulunun oturumunda
oylama yapılmadan, üyeliğe il işkin bir karar üzerine
BM’nin 192. üye ülkesi olarak kabul edilmiştir.1 1 15
Aralık 2008 tarihinde Avrupa Birl iğine üyelik için
başvuruda bulunmuş, 17 Aralık 2010 tarihinde de aday
ülke statüsünü kazanmıştır. Karadağ bugünkü haliyle
doğusunda Arnavutluk ve Kosova, kuzeyinde
Sırbistan, batısında Hırvatistan, Bosna-Hersek,
güneyinde de Adriyatik denizi bulunan Avrupa’nın
Kosova’dan sonra en yeni ikinci devletidir. Gerek
coğrafi konumları , gerek bölgenin karmaşık yapısı
düşünüldüğünde Sırbistan da Karadağ da göz ardı
edilmemesi gereken önemli devletlerdir.
RReeffeerraannssll aarr1 . ‘’Sırbistan hakkında temel bilgiler ‘’ http://www.belgrad.be.mfa.gov.tr/ShowInfoNotes.aspx?ID=121212 (erişim tarihi 13 mart 2013)2. Ebru Aslıer ‘’Sırbistan İslam birl iği- Sırbistan tarihi’’ ,(22 ağustos 201 1 ) ,http://www.balkangunlugu.com/v3/index.php?option=com_content&view=article&id=6446:sirbstan-slam-brl-sirbstanin-tarh&catid=94:arama-celeme&Itemid=563 (erişim tarihi 15 mart 2013)3. gös. yer.4. İ lyas Şakiroğulları ‘’Balkan Savaşları ’’ (15 Şubat 2013) ,http://www.balkangunlugu.com/v3/index.php?option=com_content&view=article&id=9400:balkan-savalar-&catid=215:lyas-akiroullar&Itemid=150 (erişim tarihi 10 mart 2013)5. Ebru Aslıer gös.yer.6. İ lyas Şakiroğulları gös.yer.7. Uğur Okuyucu ‘’Karadağ’ın Sırbistan’dan Ayrıl ışı Sürecindeki Kil it Nokta: ‘’Sancak Bölgesi’’ (17 Mart 2010)http://www.turksam.org/tr/a1950.html (erişim tarihi 18 mart 2013)8. Ebru Aslıer gös.yer.9. Uğur Okuyucu gös.yer.10. Uğur Okuyucu gös.yer1 1 . ‘’Karadağ Bm’nin 192. Üyesi oldu’’(28 haziran 2006) http://www.mil l iyet.com.tr/2006/06/28/son/sondun32.asp (erişim tarihi 23mart 2013)
33
Asıl suçlu paylaşı lamayan Büyük İskender mi?
I I I . Aleksandros ya da bil inen adıyla Büyük İskender,
milattan önce yaşamış olmasına rağmen, milattan
sonra bu kadar ortalığı karıştıracağını aklının
ucundan dahi geçirmiş midir acaba? Bu kadar sevilen
efsane lider için, Yunan mıdır, Makedon mudur
tartışmaları iki mil let arasında hala çözülememişken,
bu iki mil letin İskender’in mil l iyetinden çok daha
önemli bir çekişmeleri vardır ki; o da uluslar arası
gündeme “Greek- Macedonian Naming Dispute”
olarak yansıyan isim sorunudur.
En basit şekilde ifade etmek gerekirse; Yunanistan,
Makedonya Cumhuriyeti ’nin “Makedonya” ismini
kullanmasını istemiyor. Bunun nedenlerini açıklamaya
ismin kelime anlamı ve tarihçesiyle başlarsak sorunun
kökeni daha net bir şekilde anlaşı labil ir.
Makedonya’nın lügatta en bil inen haliyle yaklaşık 2-3
anlamı vardır. İ lk olarak Makedonya deyince akla,
doğal olarak, bir Balkan ülkesi olan Makedonya
Cumhuriyeti gelmektedir. İkincisi , Yunanistan’ın
kuzeyinde yer alan bir bölgenin adıdır. Bu lokasyonel
tanımların yanında, “Macedoine” kelimesi Fransızca’da
çeşitl i parçalardan oluşan yamalı bohça, sebze ve
meyve salatasıdır.1 Ayrıca, Makedonya’nın, Osmanlı
Devleti ’nde cografi terim olarak kullanımı yoktur;
coğrafi isim olarak adını i lk çağlarda bu bölgede
yaşayan Makedlerden alan Makedonya’nın yer ismi
olarak kullanımı Avrupalı lar tarafından ancak 19. yy’da
görülmeye başlanmıştır.2
Yunanistan’ın sadece “Makedonya” isminin
kullanımıyla değil , Makedonya tarihi, bayrağı, dil i ve
Makedon halkının kökeniyle de sorunları vardır.
Makedonya’nın kendi öz tarihi olduğunu kabul
etmeyip, Makedon tarihinin Helen tarihiyle bağlantı l ı
olduğunu ve Büyük İskender’in Makedon değil Yunan
olduğunu iddia etmektedirler. Bayrak sorununa
gelince, Makedonya Cumhuriyeti ’nin ilk bayrağında
Vergina Güneşi sembolü bulunmaktaydı ki bu
sembolün
Büyük İskender’in babası 2. Phil ip’e ait olduğu, kesin
olmamakla birl ikte, düşünülmektedir. Vergina da
Yunanistan’ın kuzeyinde bulunan bir şehirdir.
Yunanistan bu sembolün Makedonya halkıyla bir ilgisi
olmadığını savunarak değiştiri lmesini talep etti.
1995’te bayraktaki sembolün değişmesiyle bayrak
sorunu çözülmüş oldu. Dil konusunda da
Makedoncanın özgün bir dil değil Yunancanın bir
dialektiği olduğunu savunuyorlar. Son olarak, bazı
Yunanlar, Makedon halkının Slav değil , Yunan kökenli
olduklarını bile dile getiriyorlar.
Bu argümanlardan yola çıkarak , “Makedon” diye ayrı
bir ulusun varlığını kabul etmeyen Yunanlı ların bakış
açısına göre “Makedon” tarihi temeli olmayan bir
kavramdır. Dolayısıyla “Makedonya” denildiğinde
Yunanistan’ın kuzeyinde yer alan coğrafi bölge akla
gelmekte ve “Makedon” da bu bölgede yaşayan Yunan
olarak görülmektedir.3
Peki, Yunanistan’ın ası l korktuğu şey yerel bir
bölgesinin adının ve kendi tarihlerinin çalınması ya da
diğer bir deyişle sahiplenilmeye çalışı lması mıdır? Bu,
korkulardan birisidir ama asıl korku Makedonya’nın
Yunanistan’dan toprak talep etme ihtimalidir. İşte bu
korkudan dolayı, Yunanistan Makedonya’ya Üsküp
Cumhuriyeti gibi alternatif isimler üretmektedir.
1991 yıl ında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti
himayesinden ayrılarak bağımsızl ığını i lan etmiş olan
Makedonya; Türkiye, Amerika ve Rusya da dâhil
yaklaşık 1304 ülke tarafından “Makedonya
Cumhuriyeti” olarak tanınmış olsa da, 1993 yıl ında
Birleşmiş Mil letler’e üyeliği Yunanistan’ın çabaları
�
34
sonucu “Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti”
(F.Y.R.O.M.) adıyla onaylanabilmiştir. BM’nin yanında
Avrupa Birl iği ve IMF de ülkeyi, F.Y.R.O.M. adıyla
tanıdıklarını açıklamışlardır.
1994’e gelindiğinde, Clinton’ın görevlendirmesiyle BM
özel arabulucu sıfatıyla Matthew Nimetz duruma
müdahale etmiştir İkil i görüşmelerle sorunu çözmeye
çalışan arabulucu, “Makedonya Cumhuriyeti” isminin
resmî, yarı resmî ve uluslararası diğer kuruluşlarda ve
yine çok taraflı antlaşma, anlaşma ve evraklarda
“Kuzey Makedonya Cumhuriyeti” şeklinde
kullanılmasını önermiştir.5 “Makedonya” isminin
artık tek başına hiç bir devlet tarafından resmî isim
olarak kullanılamayacağı, her iki taraf ülkenin de,
“Makedonya” ve “Makedon” isimleri üzerine hiçbir
siyasî ve ticarî hak talep edemeyecekleri maddeleri de
bu öneri metninde yer almıştır. İki ülke, Nimetz’e
göre, birbirlerinden toprak talep etmeyeceklerine dair
birbirlerine garanti vermeli ve Makedonya
Cumhuriyeti ’nin uluslar arası örgütlere üyeliği
yolundaki engeller kaldırı lmalıdır. Bu arabuluculuk
sonrası , 1995’te iki ülke arasında Interim Accord
imzalanmış, yukarıda bahsettiğim “Vergina Güneşi”
sembolü de Makedonya bayrağından kaldırı lmıştır.
2005’te Avrupa Birl iği ’ne aday ülke statüsü verilmiş
olan Makedonya, AB üyeliği sürecinde Yunanistan
tarafından veto edilmiş, NATO zirvesine davet
edilmesi de Yunanistan tarafından engellenmiştir.
Üyelik müzakereleri süreci için de birl ik,
Makedonya’ya isim sorununu çözme koşulu
koymuştur.
VMRO-DPMNE hükümeti 2006 yıl ından itibaren
Üsküp Havaalanı ismini “Büyük İskender Havaalanı”
şeklinde değiştirmiş ve ülkenin dört bir yanına
İskender heykelleri yapmaya başlamıştır. Bu adımlar
VMRO-DPMNE hükümetinin “Antiquisation”
politikasının bir parçasıdır. Bu da Avrupa Birl iği ve
NATO üyeliği bekleyen Makedonya’nın uluslar arası
kamuoyu tarafından kınanmasına ve provakatif
damgası yemesine neden olmuştur.
2008’de Matthew Nimetz’in tekrar devreye girmesiyle
birl ikte taraf ülkeler görüşmüş, bu görüşme sonucu
Demokratik Makedonya Cumhuriyeti gibi olası yeni
isimler ortaya çıkmıştır. Aynı yıl içinde, New York’da
bir araya gelen taraflara Nimetz’in revize edilmiş
önerisi; “Coğrafi tanımlamalar ve tüm amaçlara
hitaben” vurgusuyla Makedonya teriminin iki ülke
tarafından da kullanma hakkı verilmesi ve
Makedonya-Üsküp Cumhuriyeti isminin uluslararası
i l işkilerde kullanılmasıdır. 2 ülke yine de çözüme
yaklaşmamıştır.
Yine 2008’de, Makedonya Yunanistan’ı 13 Eylül 1995
tarihli Interim Accord’ın 1 1 . Maddesini ihlal etmekten
Uluslararası Adalet Divanı’na dava etmiştir. 201 1 ’de
Divan, Yunanistan’ı Makedonya’yı 2008 NATO
zirvesine davetini engellemesi nedeniyle suçlu
bulmuştur. Bu karar soruna çözüm olmamışsa da,
Makedonya bu kararı büyük bir başarı olarak
yorumlamıştır.6
Sonraki 2 yıl l ık süreç boyunca, Nimetz arabuluculuk
yapma devam etmiş ancak net bir sonuç
alınamamıştır. Son olarak da 2012’de taraf ülkelerin
temsilcileriyle New York’ta bir araya gelmiştir ancak
bu görüşmeden çıkan sonuçlar henüz kamuoyuyla
paylaşı lmamıştır.
Bu tarihsel süreç ve bilgiler ışığında, Yunanistan’ın
Makedonya’yı irredantizm ile suçladığı sonucunu
çıkarmaktayız. Ancak Makedonya Başbakanı Gjorge
Ivanov’un da dediği gibi “Bu noktada kazananlar ve
kaybedenler diye bir kategori yoktur. Bölgemizin
geleceği ve ortak geleceğimiz için birl ikte
çalışmalıyız.”7 Ayrıca, ortada irredantizm amacının
olmadığına kanıtı olarak Makedonya anayasasının 49.
Maddesine “Cumhuriyet, başka ülkelerin egemenlik
haklarına ve iç işlerine karışmayacaktır.” ifadesinin
eklenmesini de gösterebil iriz.8
Bu olaya dâhil olmamış bir ülkenin vatandaşı olarak,
objektif yaklaşmaya çalıştım ancak taraf ülkelerin
insanları ne düşünüyor diye merak etmekten de
kendimi alamadım. Bu yüzden ulaşabildiğim Yunan ve
Makedon arkadaşlarıma konuyla ilgil i fikirlerini
sordum. Selanik’te yaşayan ve hukuk okuyan
arkadaşım Eleftheria; Makedonya’nın hiçbir tarihi ve
kültürel birikiminin olmadığını , Yunanistan’ın
Makedonya’yı , “Makedonya Cumhuriyeti” olarak
tanıması durumunda Makedonya’nın Yunanistan’dan
toprak talep edeceğini hatta bu kadarla da kalmayıp
daha da ileri gidecekleri görüşünde. Elefhteria aynı
zamanda, Makedonya Cumhuriyeti toprakları
içerisinde ‘Makedonya’ olarak anılan bir yerin
olmadığını belirtiyor ve “Makedonya sürekli sorun
çıkarıyor, Avrupa Birl iği ’nde yeri yok.” diyor. Girit’te
yaşayan başka bir Yunan arkadaşım, Nikos;
Makedonya’nın sorunu büyütmemesi gerektiği,
35
isimlerinin “Üsküp Cumhuriyeti” olarak
değiştiri lmesinin çok da büyük bir olay olarak
görülmemesi gerektiğini söylüyor. Üsküp’te yaşayan ve
avukatlık yapan Stefan ise, uluslar arası hukuka göre,
Makedonya Cumhuriyeti ’nin Yunanistan’daki
Makedonya bölgesinden çok farklı bir yetki alanı
olduğunu ve bu farklı l ığa rağmen bir ülkenin adının
değiştiri lmesi gerektiği argümanlarını saçma
bulduğunu söylüyor. Her ülkenin herhangi bir sebebe
dayalı olarak kendine isim seçmekte özgür olduğunu
ve herhangi bir ülkenin de başka bir ülkeden isim
değiştirme talebinde bulunmasının kabul edilemez
olduğunu düşünüyor. Bu yorumlara bakarsak, bu
çözüm sürecine bürokratlar ve devlet adamları
tarafından halk da dâhil edilmelidir. Aksi takdirde
sorun hangi tarafın lehine çözülürse çözülsün, halk
tatmin olmayacaktır.
Sonuç olarak, Makedonya yayılmacı politikalar peşinde
değildir. Ancak, Makedonya Cumhuriyeti, uluslararası
arenada kabul edilebil irl iğini daha fazla Büyük
İskender heykeli yaparak değil , daha çok diplomatik
girişimlerde bulunarak sağlamaya çalışmalıdır.
Yunanistan, tarihini ve bölge isminin telifini korumak
istemekte haklıdır ancak batıya entegre olmaya ve
kalkınmaya ihtiyacı olan bir Balkan ülkesi önünde bu
kadar durmamalıdır. NATO ve Avrupa Birl iği üyeliği
Makedonya’yı şu an olduğu noktadan çok daha ileri
noktalara taşıyacak, ve belki de kim bil ir, gerçek bir
Avrupa ülkesine dönüştürecektir. Bu yüzden,
Yunanistan ve Makedonya Nimetz’in arabuluculuğuna
artık cevap vermeli ve uluslar arası gündemi bu
sorunla meşgul etmemelilerdir.
RReeffeerraannssll aarr1 . İsmail Hami Danismend, İzahlı Osmanlı Kronolojisi , C. IV, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1972, s. 344.2. Fikret Adanır, Osmanlı İmparatorlugu’nda Ulusal Sorun ile Sosyalizmin Olusması ve Gelismesi, Makedonya, Osmanlıİmparatorlugu’nda Sosyalizm ve Mill iyetçil ik, 1876-1923, İstanbul 1995, s. 540.3. Outkou Kırl ı Ntokme,” Çağdaş Yunanistan’ın 19 Yıl l ık Makedonya “Sorunu””, 22.09.2010http://www.abanaliz.com/haberdetay.asp?ID=273 (Erişim Tarihi: 20.03.2013)4. Macedonia country profile, 24.01 .2012, (Erişim Tarihi: 20.03.2013) , http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1067125.stm5. gös.yer.6. gös.yer.7. Evelina Topalova,” Macedonia Wins a Battle But Not the War in Name Dispute with Greece,1 1 .12.201 1 ,http://www.euinside.eu/en/news/macedonia-has-won-a-battle-but-not-the-war-in-the-name-issue-with-greece (Erişim Tarihi: 19.03.2013)8. “MAKEDON SORUNU HAKLARININ YOK SAYILDIĞI AZINLIK: MAKEDONLAR”, http://didemotru.blogcu.com/makedon-sorunu/4206959)(Erişim Tarihi: 19.03.2013)
Balkanların büyük lideri Tito’nun ölümüyle
beraber, bölgede yaşayan farklı mil letleri bir arada
tutan birl ik ve beraberlik düşüncesi de yok olmaya
başlamıştır. 1990’ların başında ülke istikrarı bozulmuş
ve ülkede sosyal ve ekonomik sorunlar patlak
vermişti. Yugoslavya’nın dağılmasından sonra başta
Miloşeviç olmak üzere bazı l iderler kendi güçlerini
arttırmak için mil l iyetçil iği si lah olarak kullanmaya
başlamıştır. Slovenya ve Hırvatistan’ın bağımsızl ıklarını
i lan etmesinden sonra Sırbistan ve Bosna’da yaşayan
Sırplar Yugoslavya Federasyonuna sadık kalacaklarını
i lan etmişlerdi. Fakat Boşnak hükümeti bunu kabul
etmedi ve Sırplarla Bosnalı Müslümanlar arasında
çatışmalar başladı. Bu çatışmalara Yugoslav halk
ordusu müdahale etti . Aynı dönemde kurulan Sırp
Halkın Parlamentosu Bosna Hersek’in Yugoslavya
içinde kalmasına karar verdi. 1992’nin ortalarına
gelindiğinde Sırplar Sırbistan’ın yardımıyla Bosna
Hersek topraklarının yaklaşık 1/3’ini ele geçirmiş ve
bununla da kalmayıp başkent Saraybosna’yı kuşatma
altına almışlardı.1 Bunun üzerinde 1993 yıl ında Vance-
Owen planı önerildi. Bu plana göre Bosna’nın 10
kantona ayrılması öngörülmüş fakat bu karar Bosna
Sırp parlamentosu tarafından kabul edilmemiştir.
Ülkede devam eden çatışmaların Boşnak halkını ciddi
bir şekilde tehdit etmesi nedeniyle Birleşmiş Mil letler
güvenlik konseyi ülkede 6 güvenli bölge ilan etmiş ve
bu bölgeleri korumak için 25.000 asker sevk etme
kararı almıştır. Fakat verilen karar uygulanabil ir
olmamış, Sırplar Srebrenitsa’da çocuk, kadın
ayırmadan binlerce Boşnak’ı katletmiştir. 1995’te
NATO, hava harekâtı i le duruma müdahale etmiş ve
bu harekâttan sonra Sırplar, ABD tarafından ortaya
atı lan Bosna Barış Planı için müzakere masasına
oturmuşlardır. Harekâttan sonra Dayton’a katı lmayı
kabul eden Sırplar ülkedeki çatışmaları sona erdirecek
ve yeni bir idari düzenleme sağlayacak Dayton Barış
Antlaşmasını imzalamışlardır.
DDaayyttoonn '' ddaann SSoonnrraa
Devletin adı değiştiri lmiş ülke biri Bosna Hersek
Federasyonu diğeri de Bosna Sırp Cumhuriyeti olmak
üzere iki entiteye ayrılmıştır. Bu iki entite arasında
gerçek veya hukuki bir sınır olmamakla birl ikte
uluslararası güç tarafından denetlenen 1400 km
uzunluğunda Entiteler arası sınır hattı vardır. Anlaşma
sivil ve askeri olmak üzere iki düzenleme
içermektedir. Anlaşmanın askeri sorumluluğu ise
NATO’ya aittir.2
Anlaşmanın sivil yönlerinin uygulanması ise
Saraybosna’da oluşturulan Yüksek Temsilcil ik Ofisi ’nin
sorumluluğundadır. Yüksek Temsilcil ik Ofisi ülkenin
en imtiyazlı organı olup cumhurbaşkanını görevden
alma dâhil birçok yetkiye sahiptir. Bu açıdan bakınca
Dayton Barış Antlaşması etnik çatışmalar için bir
çözüm olarak görülebilmekle birl ikte bu topraklardaki
mil letler arası sorunlara çözüm olmaktan çok
uzaktadır. Dayton Antlaşması bu sorunları çözmek
yerine sadece dönüştürmüştür.3 Ülkedeki
bölünmüşlükler halen devam etmektedir. Bütün
bunların yanı sıra federasyonun karar alma
sürecindeki tıkanıklık, ülkenin bütünleşmesini ve
istikrar sağlamasını daha da zorlaştırmaktadır.
Görünen o ki barış adına yapılan bu antlaşma
Bosna’ya sahte bir demokrasi kazandırmış, Boşnak
politikacılarını ulusal düzeyde bağımsız karar
alamama durumuna düşürmüştür.
RReeffoorrmm ÇÇaabbaa ll aarrıı vvee SSoonnuuççll aarrıı
Dayton’dan sonra, ABD ve AB, ülkede devam eden
siyasi krizi ve karar alma mekanizmalarının
sorunlarını çözmek için Bosna Hersek siyasetçilerine
Butmir reform paketini sunmuştur. Fakat ABD, AB ve
diğer aktörlerin Bosna üzerindeki amaçlarının farklı
olması nedeniyle Butmir Sürecinden kayda değer bir
başarı elde edilememiştir. AB’nin hedefi, BM şemsiyesi
altında çalışan Yüksek Temsilcil ik Ofisinin yetkilerinin
AB içinde oluşturulan Bosna için AB Özel Temsilcisine
devredilmesini sağlamak ve bu süreçte ABD’nin
desteği i le Bosna Hersek’in merkezi devlet yapılarını
güçlendirmek üzere anayasa reform paketini Boşnak,
Sırp ve Hırvat l iderlerine kabul ettirmekti. Anayasa
reform paketini destekleyen ABD ise Yüksek
Temsilcil ik yetkilerinin AB Özel Temsilcil iğine
devredilmesine ve Yüksek Temsilcil ik’in fii len
kapatılmasına karşıydı.4 Başarısızl ıkla sonuçlanan bu
süreçten faydalanan tek taraf Bosna Sırp
36
�
37
RReeffeerraannssll aarr1 . Orhan. & Oğuzhan, İ ., “Bosna-Hersek Ülke Raporu”, Ankara: Türk İşbirl iği ve Kalkınma Ajansı Yayını , 1999, s.72. Orhan, Y. & Oğuzhan, İ ., “Bosna-Hersek Ülke Raporu”, Ankara: Türk İşbirl iği ve Kalkınma Ajansı Yayını , 1999, s.93. Belloni, R. “State Building and International Intervention in Bosnia”, London and New York:Routledge.4. Woerhel, S. ”Bosnia: Current Issues ans U.S. Policy” , Congresssional Research Service, R40479,20 Haziran 201 1 , S.1_14.5. Türkeş, M., Rüma,İ .R., Akşit,S., Açar,A. “Kriz Sarmalında Bosna Hersek: Devlet Krizi”, Boğazici Üniversitesi-TÜSİAD Dış PolitikaForumu Araştırma Raporu, 2012
Cumhuriyetinin yükselen lideri Milorad Dodik oldu.
Dodik bu süreç boyunca hem ulusal gruplara hem de
uluslararası aktörlere değişik politikalar uygulamıştır.
Bir yandan Hırvatların üçüncü entite fikrini
desteklemiş diğer yandan da Kosova’nın bağımsızl ığı
i le Sırp Cumhuriyeti ’nin statüsü arasında il işki
kurarak, gerektiğinde uluslararası aktörleri ve
Boşnakları , Sırp Cumhuriyeti ’nin bağımsızl ığını i lan
etmekle tehdit etmiştir.5
İİ zzzzeettbbeeggoovvii çç'' iinn PPaarrttii ss ii MMeeccll ii ss DDıı şş ıı
1995’ten sonra Bosna’da demokrasiyi tehdit eden
birçok kriz yaşanmakla birl ikte Boşnaklar arasında
günümüze kadar süregelen bir dayanışma ve iki
büyük partinin koalisyonu vardı. Demokrat Eylem
Partisi (SDA) , Bosna’nın lideri olarak bil inen Aliya
İzzetbegoviç tarafından kurulan mil l iyetçi partidir.
SDP de en az SDA kadar mil l iyetçi fakat çok kültürlü
sosyal demokrat bir partidir. SDA ve SDP’nin
arasındaki anlaşmazlıklar 2012 yıl ındaki bütçe
anlaşmazlıklarıyla ortaya çıkmıştır. SDA, SDP ve diğer
Sırp ve Hırvat partileri tarafından önerilen bütçeyi
desteklemeyi kabul etmeyince bu iki parti yollarını
ayırmış ve SDA’nın yetkil i leri SDP tarafından görevden
alınmıştır.
""KKööll ee OOllmmaayyaaccaağğıı zz !! BBoossnnaa HHeerrkkeess SSaaddeeccee KKeenndd iinnee vvee
HHaa ll kkll aarrıınnaa AAii ttttii rr.. ""
Aliya İzzetbegoviç’in bu sözü bugün Bosna’nın
Boşnaklara ait olup olmadığını sorusunu akıl lara
getirmektedir. Barış antlaşmasından sonra Bosna
demokrasiyi elde etmiş midir, yoksa hala diğerleri
tarafından ezil iyor mudur?
Bütün bu soruların yanıtı olumsuz olmasına rağmen
Boşnaklar hala ülkenin istikrarı ve bütünlüğünü
korumak için Dodik’in yaptıklarını görmezden geliyor
ve üçüncü bir entiteyi, zaten bölünmüş olan ülkenin
daha da bölünmemesi amacıyla meclisteki haklarının
çoğunu Hırvatlara bırakmışlardır.
38
Türkiye’nin son yıl lardaki öne çıkan politik söylemi
kuşkusuz istikrar. Türk dış politikasında da kalkınma
ve gelişim için barış ve istikrarın gerekli l iğinin
vurgulaması hiç şaşırtıcı değil . Bu doğrultuda önce
bölgesel daha sonrada küresel boyutta Türk dış
politikasında istikrarı ve barışı vurgulayan söylemler
öne çıkıyor. Son yıl larda bu istikrara yönelik
geliştiri len en önemli politikalarından biride
komşularla sıfır sorun politikası .1 Türkiye bu
politikayla kendi adına sorunsuz komşuluk il işkileri,
barış ve en önemlisi dış politikada istikrar öngördü
fakat bu politika bölgenin karmaşık dengelerinden
ötürü sadece ideal olarak kaldı . Komşularla sıfır sorun
politikası başlarda eylem planı olarak düşünüldü ama
geçen zaman ve komşularımızla il işkilerimiz bize
gösteriyor ki komşularla sıfır sorun politikası yalnızca
bir idealdir ve bir eylem planına dönüşememiştir.
‘Türk dışişleri kaynakları sıfır sorun politikasına
Yunanistan’ı başarıl ı bir örnek olarak gösteriyorlar2
ama Yunanistan’la son yıl lardaki i l işkilerimiz birkaç
suni ya da zaruri yakınlaşma dışında çokta iç açıcı
değil buda bize gösteriyor ki Türk dışişleri olaya biraz
iyimser yaklaşıyor.
Türkiye’yle Yunanistan arasında geçmişten günümüze
çözümü zor birçok sorun var. Kuşkusuz bu sorunların
en büyüğü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin varlığı .
Adadaki soruna bir çözüm getirmeden Yunanistan’la
aramızda sıfır sorundan bahsetmek büyük
hayalperestl ik doğrusu. Bu sorunun çözümünde ise
Yunanistan sürece pek barışçı l yaklaşmıyor.
Yunanistan’ın resmi dış politikasında KKTC’nin
adadaki varlığı isti la ve işgal olarak kabul edil iyor.3 Bu
şartlar altında Yunanistan’la i l işkilerimizin pek de
samimi olmadığını söyleyebil iriz çünkü Yunanistan
Türkiye’yi resmi olarak işgalci ya da istilacı olmakla
suçlarken bu iki ülke arasında sıfır sorundan
bahsetmek zor. Adada KKTC varlığına Türkiye
penceresinden bakarsak Türkiye her ne kadar
uluslararası camiada kendini soruna çözüm için çok
barışçı l gösterse de Kıbrıs sorunu Türkiye’nin hem iç
politikasında hem de dış politikasında yumuşak karnı.
Türkiye’nin atacağı her adım iktidar partisi açısından
çok kritik hem Türkiye kamuoyu hem de KKTC
kamuoyu sorunun çözümünde barış taraftarı olsa da
adada Rum kesimine ya da Yunanistan’a taviz
verilmesine barış için bile olsa kolay kolay tahammül
edemez. Bu şartlar altında ikil i i l işkilerde kısa vadede
çözüm pek kolay gözükmüyor. İki ülke arasında tek
sorun Kıbrıs değil kıta sahanlığı sorunu iki ülkesinde
geçmişten gelen kangren olmuş sorunlardan biri.
Yunanistan, Türkiye ile herhangi bir anlaşma
yapmadan kıta sahanlığını "eşit uzaklık" i lkesine göre
tek taraflı bir biçimde saptayarak, bölgede yabancı
şirketlere petrol arama izni vermeye başlamıştır.
Böylece Yunanistan Ege denizi kıta sahanlığının
tamamını kendisinin sayma eğil imine girmiştir.
Türkiye'de, kıta sahanlığının Ege Denizi 'nin en derin
noktalarından geçen hatta göre sınırlandırı labileceği
görüşünden hareket ederek 1 Kasım 1973'te, TPAO'ya,
Anadolu'nun doğal uzantısı , yani kendi kıta sahanlığı
saydığı yerlerde (ki bazı Yunan adalarının batısına
düşüyorsa) petrol arama ruhsatı vermiştir. Yunanistan
bunu 7 Şubat notasıyla protesto etmiş ve böylece
sorun tırmanmıştır. Yunanistan, Ağustos 1976'da
sorunu, Birleşmiş Mil letler Güvenlik Konseyi ve
Uluslararası Adalet Divanı 'na götürdü. Güvenlik
Konseyi, taraflarla görüşmelere başlama ve Adalet
Divanı 'na başvurma önerisinde bulundu. Divan,
Yunanistan'ın "ihtiyatı tedbir" istemini 1 1 Eylül 1976'da
reddetti. Ayrıca divan, üç yıl sonra, 1979 Ocağında,
Ege Denizi Kıta Sahanlığı konusunda yetkisiz
olduğuna karar verdi. Taraflar arasında Kasım 1976'da,
Bern'de yapılan toplantıda, kıta sahanlığı konusunda
yapılacak olan görüşmelerde nasıl davranılacağını
belirleyen birtakım kurallar saptandı. Ancak
görüşmeler kesildikten sonra, Yunanistan Bern
Bildirisi 'ni tanımadığını açıkladı. Mart 1987'den sonra
kendi kıta sahanlığı olduğunu iddia ettiği bölgede
petrol arama izni verdi. Bunun üzerine Türkiye 25
Mart 1987'de Yunan adalarının çevresinde petrol
arayacağını belirtti . Silahlı çatışma olası l ığının çok
yaklaştığı bir bunalım doğduysa da 27 Mart’ta her iki
taraf şimdiki karasuları dışına çıkmayacaklarını
açıkladılar. Kıta sahanlığı konusunda Yunanistan'ın
görüşleri şunlardır. a)Türk kıyısı boyunca dizilmiş
olan Yunan adaları , Yunan ülkesinin ayrılmaz
parçalarıdır. Bu adaların takımada oluşturanlarında en
uç noktalar birleştiri lerek bu çizginin içi "takımada
suyu" kabul edilmektedir. Böylece, Türk kıyılarındaki
�
39
RReeffeerraannssll aarr1 . Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Komşularla Sıfır Sorun Politikamız, http://www.mfa.gov.tr/komsularla-sifir-sorun-politikamiz.tr.mfa (15.03.2013)2. Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı , Türkiye Yunanistan İ l işkileri, http://www.mfa.gov.tr/turkiye-yunanistan-siyasi-i l iskileri.tr.mfa(14.03.2013)3. Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs, The Cyprus Issue , http://www.mfa.gr/en/the-cyprus-issue/, (15.03.2013)4. Adnan Önder , Türk Yunan İ i l işkileri(Kıta Sahanlığı Meselesi) , 20085. Ata Altun, Erdoğan-Samaras Görüşmesi, http://www.haber7.com/yazarlar/prof-dr-ata-atun/999207-erdogan-ve-samaras-gorusmesi(19.03.2013)
Yunan adalarının batısında Türkiye'ye kıta sahanlığı
kalmamaktadır. b)Adalar kıta sahanlığına sahiptir ve
bu kıta sahanlığının sınıflandırı lması, kıta ülkeleri i le
eşit koşullarda yapıl ır. c)Kıta sahanlığı konusunda
antlaşma yapılmamışsa, Türkiye ile adalar arasında
eşit uzaklık ilkesi uygulanmaktadır. Türkiye ise
hakkaniyet ilkesi gereğince bir tespit yapılması
gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca, kıta sahanlığının
sınırlandırı lmasında doğal uzantı esastır. Ülkesini
savunmakta, bir bölgede adaların bulunmasının kıta
sahanlığı açısından "özel durumlar" oluşturduğunu,
Ege Denizi 'nin bir "yarı kapalı" deniz olduğunu iddia
etmektedir. Kıta sahanlığı sorununu çözmek amacıyla,
konuyu sürekli olarak uluslararası forumlara
götürmek eğil iminde olan Yunanistan karşısında
Türkiye, gene sürekli olarak, karşı l ıkl ı görüşme ve
anlaşmanın esas olmasını i leri sürmektedir.4
Yunanistan son zamanlarda yaşadığı ekonomik
krizinde etkisiyle bu konuyu tekrar gündeme getirmiş
ve bölgede varlığı iddia edilen enerji kaynaklarının
aranması için yabancı birkaç şirketle anlaşmaya
varmıştır. Bu durum Türk Yunan ikil i i l işkileri için her
an yeni geril imlere yol açabil ir. Yaşanmış ve yaşanması
olası geril imler Türkiye Yunanistan il işkilerini sıfır
sorunun dışına itiyor. Yunanistan Türkiye’yi küresel
dünya konjonktüründe savaş çok zor bir ihtimal
olmasına rağmen hala muhtemel bir düşman olarak
gördüğünü yaşadığı derin ekonomik krize rağmen
askeri harcamalarını kısmamak için AB ve diğer
kendisine kredi veren kurum ve ülkelere direnerek
ispatlamıştır. Yunanistan askeri harcamaları kısmama
tutumunun yanı sıra Türkiye’yle son zamanlarda
il işkileri bozulan İsrail ’le birçok ortak askeri tatbikat
yaparak Türkiye ile olan il işkilerinde ne kadar samimi
olduğunu uluslararası camiada sergilemiştir.
Türkiye Yunanistan il işkilerindeki büyük sorunlara
rağmen son yıl larda ikil i i l işkilerde gelişmelerde
yaşanmıştır. Özell ikle Yunanistan’ın içinde bulunduğu
ekonomik durum iki ülke il işkilerine olumlu
yansımıştır. Daha birkaç hafta önce gerçekleşen
Erdoğan-Samaras görüşmesinde yirmi beş antlaşma
imzalandı. Basına aksettiği şekli i le ticaret hacminin
arttırı lması, Ege uyuşmazlığı i le Kıbrıs sorununun
çözümü, terörle mücadelede işbirl iği , Azınlıkların
mutlu hayat sürmesi ve Heybeliada Ruhban
Okulu'nun açılması şeklinde. Buna her iki ülkenin
Dışişleri, İçişleri ve Polis teşkilatlarının teröre kaşı
ortak mücadele yapması da dahil . Tarihin farklı
dönemlerinde Türkiye Yunanistan yakınlaşmaları hem
ekonomik hem de politik olarak gerçekleşmişti.
Örneğin ‘1950'l i yı l ların sonlarında Türkiye ile
Yunanistan arasındaki dostluk il işkileri ve yaklaşımlar,
özell ikle Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Adnan
Menderes ile Yunanistan Başbakanı Konstantin
Karamanlis arasında başlamıştı . T.C. Dışişleri Bakanı
Fatin Rüştü Zorlu ve Yunanistan Dış İşleri Bakanı
Evangelos Averof'un da büyük katkıları , yapıcı ve
olumlu yaklaşımları i le dönemin en önemli konuları
olan AET'ye yani bu günün Avrupa Birl iği 'ne giriş ve
Kıbrıs konusunda mutabakatla sonuçlanmıştı .
Gerçekte bu il işkileri zehirleyen Kıbrıs konusu oldu.
Makarios'un adada Kıbrısl ı Türkleri yok farz edip tüm
adaya hakim olmak istemesi, neredeyse bir buçuk asır
sonra düşmanlıkları bir kenara bırakıp dostluk
köprüleri kurmaya çalışan Türkiye ile Yunanistan'ın
arasını açarak, bu yakınlaşmayı sona erdirdi.5 Bu ve
bunun gibi birçok yakınlaşma tarihi gelişmelerle
sekteye uğramıştır ve her geçen gün var olan sorunlar
daha katı laşmış ve çözümü zor bir hal almıştır ama
ortak düzenlenen bakanlar kurulu toplantı ları ve iki
ülke arasındaki ekonomik yakınlaşmalar ikil i i l işkiler
için umut vaat ediyor. Şu haliyle Türk-Yunan ikil i
i l işkileri sıfır sorundan uzak ama uzun vadede bazı
gelişmeler yaşanabil ir. Türkiye İsrail i l işkilerinde
hemen geçtiğimiz günlerde yaşanan gelişmeler büyük
sorunları aştı ve Türk diplomasi tarihine altın
harflerle yazıldı bu gibi sürpriz gelişmeler Türkiye
Yunanistan ikil i i l işkilerindeki politik sorunlarında
çözümünün imkânsız olmadığını gösteriyor yeter ki
her iki tarafta barışı ve istikrarı istesin.
40
Bulgari stan ’da son yaşanan olayl ara
baktığımızda , yaşanan ların asl ında çok da şaşı rtı cı
olmadığın ı görebi l i riz. Sebebi ü lken in geçmişinde
yatmaktad ır çünkü, bu yaşanan pol i tik sorun lar
i lk deği ld ir, son da olmayacaktı r.
İ kinci Dünya Savaşı ’ndan sonra özel l ikl e de Doğu
Avrupa’da esen komünizm rüzgârl arı Bu lgari stan ’ı
da vurmuştu tabi ki . Bu lgar Komünist Parti si ’n in
başındaki Todor Zhivkov l iderl iğinde 27 yı l
geçiren ülkedeki tüm demokratik muhalefet
etkisiz ha le getiri lmiş, tarım ortaklaştı rı lmış,
endüstri mi l l i l eşti ri lmiş ve Bulgar Ortodoks
Ki l i sesi devletin yönetimine geçmişti . i 1 989’da
başl ayan demokratikleşme dönemi Zhivkov’un
görevden al ınmasıyl a ve İkinci Dünya Savaşı ’ndan
sonraki i l k çok parti l i seçimle başl asa da , ad ın ı
Bu lgar Sosya l i st Parti si ol arak değişti ren komünist
partin in seçimleri kazanması pek de kabul ed i l i r
bir şey deği ld i . Yen i anayasa ça l ı şmaları sürerken ,
bir yandan da halkın verd iği tepki l erin
sonucunda, 1 991 ’de tekrarl anan parl amento
seçimleri Demokratik Güçler Birl iği ’n in
ga l ibiyetiyle sonuçlan ınca , beklenen demokratik
süreç tekrar can lanmış oldu . Ancak, komünizmin
yıkı l ı şından sonraki süreçte, düzgün işl eyen bir
demokrasiye, market ekonomisine, refaha ve
huzura u laşmak o kadar da kolay olmadı
Bulgari stan için ; süregelen pol i tik i stikrarsızl ıkl ar
ve grevler 1990’ l ı yı l l arın sonuna kadar sürdü. i i
2000’ l i yı l l arda i se, Avrupa Birl iği kabul sürecine
başl ayan Bulgari stan , amaçlad ığı market
reformların ı , pol i tik ve sosya l a l an l ardaki
değişikl ikl eri büyük ölçüde gerçekleşti rerek 1 Ocak
2007’de birl iğe kabul ed i lmiş ol sa da; sosya l
a l andaki yetersizl ik, pol i tik ve ekonomik
yozlaşma idd ia l arı , organ ize suçlarl a mücadeledeki
eksikl ikl er, birl iğin Bulgari stan ’a gönderdiği
ekonomik yard ımları dondurmasına sebep oldu . i i i
2010 yı l ında Bulgari stan ’ı tekrar uyaran AB
ülkeleri , özel l ikl e Almanya ve Fransa , herhangi bir
gel i şme göremedikleri takdirde Bulgari stan ’ın
Schengen bölgesine a l ınmayacağın ı i v net bir
şeki lde bel i rterek, sorunun büyüklüğüne ve
önemine dikkat çekti l er.
Bir başka sorun ise ü lken in komünist dönemden
kalan nükleer tesi sl eriyle i lgi l i yd i . AB süreci gereği
ol arak Kozloduy nükleer santra l in in a l tı
reaktöründen dördü kapatı l ınca , ü lken in enerj i
üretimin in öneml i bir bölümünü kaybedi lmişti
asl ında . Avrupa’daki öneml i enerj i
ihracatçı l arından olan Bulgari stan , yen i bir
nükleer santra l l e üretime tekrar başl amak istese
de, bu proje askıya a l ınmak zorunda kald ı . v
20 Şubat 2013’te Boiko Borisov’un
başbakan l ığındaki hükümetin düşmesine sebep
olan olay i se, görünüşte, Ocak ayında birden
yükselen elektrik fatura l arı ol sa da , bir anda
patl ak veren bir durum deği ld i bu . Önceki
yı l l ardan beri biriken huzursuzluk, birbiri ard ına
gelen zamlar, düşük maaşl ar ve yüksek işsizl ik, bir
türlü yükselmeyen refah seviyesi ha lkın artık
�
41
dayanacak gücünün olmadığın ın bir göstergesiyd i
belki de. Hükümetin i stifasın ın bi l e
sakin leşti remediği ha lkın tepkisi , yüksek
seviyelerdeki pol i tik ve ekonomik yol suzluğa ,
ü lkedeki tekel l ere, yı l l ard ır süregelen yoksu l luğa
ve genel ol arak hata l ı ol an siyasi si steme karşıyd ı .
Zaten var olan ekonomik krizin üstüne eklenen
siyasi kriz, durumu daha da içinden çıkı lmaz bir
ha le getiriyor.
Ü lkede iktidarı oluşturabi l ecek h içbir siyasi
partin in hükümet kurma görevin i kabul
etmemesiyle birl ikte artan siyasi krizi bir derece
hafifletmek amacıyl a Cumhurbaşkan ı Plevnel iev
tarafından kurulan teknokrat hükümet, 1 2
Mayıs’ta yapı l acak olan erken seçimlere kadar
ü lkeyi kimin yöneteceği sorununa geçici bir
çözüm sunuyor.vi Geçici hükümetin başına
getiri l en , ayn ı anda hem başbakan l ık hem de dış
i şl eri bakan ı görevlerin i üstl enen diplomat Marin
Raykov, seçime kadar olan bu kısa dönemle i lgi l i
birtakım al ı şmaların ın olduğunu duyurmuştu .
Bun ların en öneml i l eri ol an düşük gel i rl er, emekl i
maaşl arı sorun larıyl a i lgi l end iklerin i bel i rten
Raykov’a , Cumhurbaşkan ı Plevnel iev de bir kaç
tavsiyede bulundu. Sosya l ve siyasa l krizin
ekonomik krize dönüşmesine izin veri lmemesin in
büyük önem taşıd ığın ı , enerj i konusunda
tekelci l iğe karşı bir yasa tasarı sın ın ve etki l i bir
düzen leme kurulunun gerekl i l iğin i vurgulayan
Cumhurbaşkan ı , "En öneml i sorun düşük
gel i rl erd ir; iyi eği tim ve yatı rımla yen i i şyerlerin in
açı lması l azım. Şu andaki bakan ların kı sa
zamanları var. Belki en fazl a 3 ay. İ şl erin i
yapmalarına izin verel im ve ondan sonra on ları
yargı l aya l ım." d iye konuştu .vi i
Hafta l arca süren karı şıkl ık, bel i rsizl ik ve
protestol arın ard ından görevlendiri l en geçici
hükümetin varl ığı ne yazık ki ha lkın eylemlerin i
son landırmadı . Ü lkede sayı sı 460’dan fazl a ol an
siyasi parti l erin hepsin in yasaklanmasın ı i steyen
protestocu lar, şimdi de başkent Sofya’da
parl amento ve Sofya Üniversi tesi arasında çad ırl ar
kurmaya başl ad ı .vi i i Sayı sı yavaş yavaş artan
çad ırl arın ne zaman toplanacağı bi l inmez ama,
protestocu lar i steklerin in gerçekleşmesi için
siyasi l erin çabalad ığın ı görmedikçe h içbir yere
gidecek gibi gözükmüyorlar. Ta leplerin i sı ra l ayan
eylemci l erin başl ı ca i stekleri i se; parl amentonun
feshedi lmesi ve erken seçime gid i lmesi yerine
Büyük Mi l l et Mecl i sin in kurulması ve anayasan ın
değişti ri lmesi . Parl amentoya bir önceki seçimle
seçi l en mi l l etveki l l erin in yüzünü bi l e görmek
istemediklerin i bel i rten kalaba l ığın eylem
stratej i l erindeki değişimin , 20 Şubat’ta Varna
Beled iyesi önünde protesto amaçl ı kendin i yakan
Plamen Goranov’un ölmesi olduğu san ı l ı yor. i x
Şubat’ın son larında , çözüm arayı şı i çin bir araya
gelen ve ara l arında sinema yönetmeni Andrey
Slabakov, Bulgar flüt virtüözü Christi an Koev gibi
ün lü lerin de bulunduğu bir başka grup, ortak bir
ta lep l i stesi üzerinde ça l ı şmaktaydı . Grubu birkaç
fikir etrafında toplad ıkl arın ı söyleyen Slabakov;
mümkün olduğu kadar fazl a sayıda vatandaşı
temsi l edecek ulusa l bir komite oluşumunda
oldukların ı bel i rtti . x Benzer arayı şl ar içinde olan
başka gruplar da; tekel l erin oluşturduğu mal i
yükü aza l tma çal ı şmaları , el ektrik yasasında
değişikl ik, mevcut seçim sisteminden çoğunluk
si stemine geçiş ve vatandaşl arın mi l l etveki l l erin i
geri çağırmasına olanak veren yasa l hükümler gibi
kararl arın gerekl i l iğin i savundular.xi
Öte yandan , üyelerin in çoğun luğunu Türklerin
oluşturduğu Bulgari stan ’daki üçüncü büyük
siyasa l parti Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH)
onursa l başkan ı Ahmet Doğan ’a ocak ayında
yapı l an su ikast giri şimi , xi i gündeme bomba gibi
düşmüştü . Partin in 8. ol ağan kurul tayında
gerçekleşen sa ld ı rıda yara a lmayan Ahmet Doğan ,
42
asl ında o gün parti genel başkan l ığından istifa
etmeyi plan l ıyordu . Doğan ’ın yerine genel
başkan l ık görevine seçi l en Lütvi Mestan da dah i l
olmak üzere, bir çok pol i tik l ider sa ld ı rıyı kınad ı .
Sa ld ı rgan ı motive eden neden ise bir türlü
çözülemedi . Ama tahmin ler gösteriyor ki ,
Mestan ’ın da deyimiyle Bulgari stan ’daki uyumlu
etn ik model in mimarı ol an Ahmet Doğan ’axi i i karşı
yapı l an bu sa ld ı rın ın temel inde, ü lkeyi siyasa l ve
sosya l bunal ımlara ek olarak etn ik bir krize doğru
sürüklemek isteyen kesimler var.
Mayı staki genel seçimin sonuçlarına göre
kurulacak olan hükümetin , tüm bu sorun ları
kusursuz bir şeki lde çözüp çözmeyeceği henüz
bi l inmese de, şunu söyleyebi l i rim ki , Bu lgari stan
artık daha fazl a karı şıkl ığı ka ld ı racak bir durumda
deği l . Zaten var olan pol i tik, ekonomik ve sosya l
sorun lara bir yen isin in daha eklenmesi , çok
şiddetl i ol ayl ara ve toplumsal çatı şmalara neden
olabi l i r; şu an barı şçı l yöntemlerle eylemlerin i
sürdüren ve yozlaşmış devlete karşı birl eşmiş olan
halkın bölünmesine yol açabi l i r. Bu ise h iç
kimsen in i stemeyeceği sonuçlar doğuracaktı r.
1 989’da komünizme karşı başl ayan
demokratikleşme süreci protestol arı gibi ha lkın
ruhunu ve heyecan ın ı yansı tan ve hafta l ard ır
sürmekte olan eylemler, sorun ları çözmeye yönel ik
sağlam adımlar atı lmadıkça da sürecek gibi
görünüyor.
RReeffeerraannssll aarr1 . U .S. Department of State, “Bulgaria”, (Eylül 2007) , http://www.infoplease.com/country/profiles/bulgaria.html, (Erişim Tarihi: 24 Mart2013)2. BBC Haberleri, “Bulgaria profile”, (13 Mart 2013) , http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17202996, (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)3. BBC Haberleri, (a.g.e)4. BBC Haberleri, (a.g.e)5. BBC Haberleri, (a.g.e)6. Radoykov, I ., & Kaya, Y., “Bulgaristan-da siyasi kriz -HÖH, hükümet kurma görevini ret etti , 12 Mayıs'ta erken seçim yapılacak-Cumhurbaşkanı Plevneliev, erken seçime kadar teknokratlardan oluşan hükümet kuracak”, (5 Mart 2013) ,http://www.lidergazete.com/genel/bulgaristan-da-siyasi-krizn-hoh-hukumet-kurma-gorevini-ret-etti-n-12-mayista-erken-secim-yapilacakn-cumhurbaskani-plevneliev-erken-secime-n-kadar-teknokratlardan-olusan-hukumet-kuracakn-n-fotografli-goruntulu-h26065.html, (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)7. Haber Sol, “Bulgaristan’da geçici hükümetin başbakanı atandı”, (12 Mart 2013) , http://haber.sol .org.tr/dunyadan/bulgaristanda-gecici-hukumetin-basbakani-atandi-haberi-69707, (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)8. CNN Türk, “Bulgaristan’da protestolar şekil değiştirdi”, (4 Mart 2013) ,http://www.cnnturk.com/2013/dunya/03/04/bulgaristanda.protestolar.sekil .degistirdi/698800.0/index.html, (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)9. CNN Türk, (a.g.e)10. Dimitrova, S., “Bulgarlar köklü siyasi değişikl ikler için bastırıyor”, (2013, Şubat 27) ,http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/tr/features/setimes/features/2013/02/27/feature-01 , (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)1 1 . Dimitrova, S., (a.g.e.)12. Radikal , “Bulgaristan’da Ahmet Doğan’a suikast girişimi”, (19 Ocak 2013) ,http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1 1 17635&CategoryID=81 , (Erişim Tarihi: 24 Mart 2013)13. Sözer, G., “Bulgaristan’da siyasi kriz”, (21 Şubat 2013) , http://www.haberler.com/bulgaristan-da-siyasi-kriz-4355151-haberi/, (ErişimTarihi: 24 Mart 2013)Görsel1 . http://www.haberler.com/bulgaristan-daki-hukumet-krizi-4352929-haberi/Görsel2. http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalGaleriHaber&ArticleID=1 1 17674&CategoryID=81&HaberPage=1
43
Kültürel zenginliğin en güzel örneklerinden biridir
Balkanlar. Tarih boyunca bir çok uygarlığa ev sahipliği
yapmış ve bir çok mil letten gelen insanların bir arada
yaşadığı potaya dönüşmüştür. Osmanlı Döneminde
Rumeli olarak da adlandırı lan Balkanlar coğrafyası
‘Romalının yaşadığı yer’ anlamına gelmektedir.
Geçmişten bugüne değin Antik Yunan uygarlığı , Roma
İmparatorluğu, Bizans ve Osmanlı İmparatorluğunun
etkisi altına girmiş ve bu uygarlıkların Anadolu ve
Asya münasebetleri sırasında bir köprü görevini
üstlenmiştir. Tarihsel gelişimi ve coğrafi konumu bir
çok mil letten insanı bir araya getirmiş ve böylece
Balkanlar bir kültür hazinesine dönüşmüştür.
Balkanlarda bugün konuşulan dil ler Arnavutça,
Azerice, Boşnakça, Bulgarca, Ermenice, Gagavuzca,
Gürcüce, Hırvatça, İstriotça, İstro-Romanca, İtalyanca,
Karadağca, Kil ise Slavcası , Kuzeybatı Kafkas dil leri,
Kırım Tatarcası , Macarca, Makedonca, Megleno-
Rumence, Pomakça, Rumence, Romanca, Rusça,
Slovakça, Slovence, Sırpça, Tatarca, Türkiye Türkçesi,
Ukraynaca, Ulahça, Yahudi İspanyolcası ve Yunancadır.
Balkanlar, günümüzde her ne kadar kültürel
zenginliği i le ön plana çıksa da, bu coğrafyada ulus-
devlet sisteminin ortaya çıkışı ve ardından komünizm
sonrası yaşanan iç karmaşıklıklar; hükumetlerin
uyguladığı politikalarla birl ikte farklı kültürlerin bir
arada yaşayabilmesi için gerekli olan azami hoşgörüyü
yok etmiş ve yerine toplumda ötekileştirmeye, etno-
kültürel farklı l ığı kurtulunması gereken tümör olarak
görülmesine sebep olmuştur. Balkan hükumetlerinin
azınlık politikaları sadece kültür erozyonuna değil
aynı zamanda büyük insan kayıplarına da sebep
olmuştur. Tek dil , tek din,tek mil let ışığında
uygulanan soykırım, etnik sürgün, sınırdışı etme,
devlet dil inden soyadı edinme gibi politikalar 1912-13
de yaşanan Balkan Savaşları i le başlamış ve 1990lı
yı l ların sonuna kadar sürmüştür.Bugün, Francesco
Capotorti tarafından 1978 yıl ında yapılan azınlık
tanımı genel bir çerçeve oluşturmuştur. Buna göre
azınlık, "bir devletin nüfusunun gerikalanına göre
sayısal olarak az olan, egemen konumda bulunmayan,
- o devletin vatandaşı olan - üyeleri nüfusun geri
kalanından farklı etnik, dinsel yada dilsel özell iklere
sahip olan ve kültürlerini, geleneklerini, dinlerini ya da
dil lerini korumaya yönelik üstü örtülü de olsa
dayanışma duygusu gösteren bir grup" olarak
tanımlanmaktadır.1 Bugün ise sorulması gereken
sorulardan birisi de Balkan ülkelerinde bulunan
azınlıkların hangi haklara sahip olduğu ve bu hakların
pratikte uygulanabil irl iğidir. Azıklıklar,ulus-devlet
sistemi içerisinde homojenize toplum yapısına engel
teşkil ediyor gibi algı lalanabilmiş olsa da bir ülkenin
bütünlüğünü tehdit eden unsur azınlıklar değil ;
toplum içinde çoğunluk-azınlık arasındaki i l işki; ki bu
il işkinin kimyası ülkenin ekonomik durumuna,
uygulanan politikalara ve medyanın toplumdaki
psikolojik etkisine bağlı olarak gelişmekle birl ikte,
insanların birbirine karşı tutumudur. Baskın Oran’ın
da vurguladığı gibi; dirl ik, ‘tek’ olmaktan değil ‘bir’
olmaktan gelir.
BBaa ll kkaann ll aarrddaa AAzzıınn ll ıı kkll aarrıınn KKaannuunn ii HHüükküümmll eerrii
Balkanlarda Yugoslavya’ nın dağılması ve komünizmin
sona ermesi var olan ülkelerle birl ikte yeni ülkelerin
doğmasına vesile olmuştur. Bu sırada 1990’l ı yı l larda
Bosna-Hersek ve Kosova’da yaşanan trajik olaylar çok
sayıda insanın hayatını yitirmesine sebep olmuş ve bir
çok insanın da zorunlu göçüne sebebiyet vermiş ve
insanların hayatını büyük oranda etkilemiştir. Ancak
ülkelerin Batı ’ya entegre olmaya başlaması ve
Uluslararası Toplum’un uyguladığı politika ve
yaptırımlar, devletleri azınl ıklar konusunda yasal
hükümlerin verilmesini doğurmuştur. Balkan
devletlerinin yasal hükümleri Birleşmiş Mil letlerin
İnsan Hakları Bildirgesi i le doğru orantıda olmakla
birl ikte, Kopenhag kriterlerini de yerine getirmekle
yükümlüdürler. Bazı develetlerin hükümlerine göz
atmak yararlı olacaktır.
Arnavutluk’ ta bulunan azınlıklar hükümlere göre
toplum içinde kendi dil inde ifade edebil ir. Her ne
kadar Arnavut dil i resmi dil olsa da, azınl ı ların ana
dil lerinde eğitim görmelerini sağlayacak kanunlar
vardır.2
Bosna-Hersek’te ise Dayton Antlaşması i le getirilen
anayasa yönetimde farklı bir yapı oluşturmuştur.3
Devlet, Sırp Cumhuriyeti ve Bosna-Hersek
�
44
Federasyonu olmak üzere iki ayrı entiteden
oluşmaktadır. Bu iki ayrı entitede üç farklı mil let(
Boşnak, Sırp ve Hırvat) temsil edilmekte ve hiç bir
grup bir diğerine üstünlük sağlamamaktadır. Dayton
Accord tarafından kurulan bu iki bölüm uluslar arası
toplumun kabul ettiği 1992 Avrupa Bölgesel ve
Azınlık Dil leri Şart’ ını4 ve Ulusal Azınlıkların
Korunmasına il işkin Çerçeve Sözleşmesi’ ini5
imzalamıştır. Bunun üzerine , 2003 te çıkarılan kanun
azınlıkların proporsiyonel olarak idari ve yargısal
alanda temsil edilmesini ön görür.
Hırvatistan 2002’ de çıkarılan anayasa içerisinde
Hırvat mil letinden gelen vatandaşlarla farklı etnik
kökenden gelen vatandaşların eşit haklara sahip
olacağı temin edilmişitir. İ laveten, azınl ık haklarının
uluslararası standarda uygun olması gerektiği
vurgulanmıştır. Hırvatistan 2013 Temmuzunda
Avrupa Birl iği ’ nin 28. üyesi olması sürecinde azınlık
haklarının gelişmesi bekleniyor.Anayasa içerisinde
ayrıca azınlıkların hem yerel hem bölgesel anlamda
kendilerini temsil edebilecekleri Azınlıklar Konseyleri
ve bir tane Ulusal Azınlık Konseyinin var olması
gerekli l iğini belirtir.
Kosova’da 2008 kanununa göre Arnavutça ve Sırpça
resmi dil ler olmakla birl ikte, Türkçe, Boşnakça ve
Rumence belediye seviyesinde resmi dil lerdir. Aynı
zaman da Kosova, azınl ıkların sınır ötesi dayanışma ve
işbirl iğine izin vermektedir. 6
Makedonya’ da ise 2001 de Ohrid Anlaşmasına göre
şekil lenen yasal azınl ık hükümler vardır.7 Ohrid
Antlaşmasının bir çok maddesinde özell ikle Arnavut
kökenli azınl ık hakları yer almaktadır. Makedonya, her
ne kadar bölgesel imtiyaz vermese de özell ikle
Arnavut azınlıklarına yerel özerk yönetimleri intikal
etmiştir. Buna ilaveten, hükümlerde bulunan Madde
7, ulusal boyutta yüzde 20 nin üzerinde kullanılan dil ,
resmi dil olarak geçmektedir.
Karadağ’ın resmi dil i Karadağca olmakla birl ikte Kiril
ve Latin alfabesinin eşitl iği kanunda geçmektedir.8
Yerel yönetimler ise çoğunlukla azınlıkların yoğun
olarak bulunduğu bölgelerde vardır. Karadağ’ın diğer
azınlık hükümleri anayasanın ikinci bölümünde yer
alır.
Sırbistan ise diğer ülkelere oranla azınlıklar
konusunda daha üstün sayılabil ir. Anayasasında
soykırım yasağı, hüküm olarak yer almakla beraber
bunun dışında azınlıkların haklarını genişleten spesifik
kanunlar vardır 2002 de getirilen Ulusal Azınlıkların
Hak ve Özgürlüklerini Koruma kanunu ilke Eğitim ve
Azınlık Dil lerinin Resmi olarak kullanılması bu
kanunlardan ikisidir. Ayrıca bu kanunlar hakkında
hüküm verse de, spesifik olarak azınlıklar
sıralanmamaktadır. (Nitekim Bosna-Hersek,
Hırvatistan ve Makedonyada azınlıklar
sıralanmaktadır.)
Bulgaristan’ da bulunan Türk, Pomak, Makedon ,
Çerkez, Tatar,Çingene ve Gagavuz grupları 1980lerin
J ivkov yönetiminde eritme politikalarına maruz
kalmışlardır. Bunlara örnek olarak 1984-89 arasında
uygulana İsim değişikl iği ve 1989 da uygulanan
Zorunlu Göç politikası örnek verilebil ir.Ancak Doğu
Bloğunun yıkılması ardından 1991 de yeni bir anayasa
çıkarılmış ve bu anayasa içerisinde bu politikalar terk
edilmiş ve tersine politikalar izlenmiştir. Ayrıca
Anayasa içerisinde ‘ulusal azınl ık kavramı’
geçmemiştir. Bulgaristan, Türkiye ve Yunanistanda
olduğu gibi Anayasasında hiç bir separatist görüşe
vermemiştir. Ayrıca, 1991 de Türklerin Hak ve
Özgürlük Hareketi Anayasa Mahkemesi tarafından
siyasi bir parti olarak tanınmıştır. Bunlara ilaveten
diğer Balkan ülkelerinde olduğu gibi AB ile uyum
süreci başlamış ve bu süreç içerisinde Ekim 2001 de
Bakanlar Kurulunca, Bulgaristan hükümeti ‘İnsanlar
Bulgaristan’ın Zenginliğidir’adı altında program
yapmış ve bu programın özel bir bölümü ‘Azınlıkların
Entegrasyonu’ nda hedefler belirlemiştir.Bu hedefler,
Avrupa standartları i le uyumlu olarak Bulgaristan’ın
etnik azınlıklarını topluma kazandırmaya yöneliktir.9
UU ll uussll aarr AArraass ıı AAzzıınn ll ıı kk HHüükküümmll eerrii
Hükümlerin bir çoğu Birleşmiş Mil letler ve Avrupa
Birl iği içerisinden gelmektedir. Azınlıklar devlet
içerisinde ve devletler arası barış ve güvenlikte önemli
bir yer tutmaktadır. Bunun için uluslar arası
toplumun da ilgilendiği bir konudur. Yapılan
sözleşmelerden ve bildirilerden bir kaçı aşağıda
sıralanmıştır:
1948 Birleşmiş Mil letler İnsan Hakları Evrensel Bey-
annamesi
1950 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
1965 Irk Ayrımının Bütün Biçimleriyle Ortadan
Kaldırı lması Sözleşmesi
1966 Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi
1992 Ulusal ya da Etnik, Dinsel ve Dilsel Azınlıklara
Mensup Kişilerin Haklarına İ l işkin Bildirge
45
1993 Kopenhag Kriterleri
1998 Ulusal Azınlıkların Korunması Çerçeve
Sözleşmesi
PPrraa ttii kkttee AAzzıınn ll ıı kk HHaakkll aarrıı
Azınlık hakları hukuk devleti içerisinde yasal
hükümler içerisinde hukuki olarak korunuyor olsa da,
kanunlar azınlıkların ası l durumları hakkında pek az
şey söyler. Toplumun içerisinde yaşayan etnik
grupların ne kadar topluma adapte olduğu,
uygulanan politikaların başarısı ve her şeyden öte
azınlıkların toplum içerisinde uğradığı ayrımcıl ığı ne
kadar önleyebildiği bil inmiyor. Doğu bloğunun
yıkılması ve Yugoslavya’nın dağılması Balkan devlerini
ekonomik açıdan Batı ’ya bağımlı hale getirmiş ve Batı ,
Balkan Devletlerini komünizm sonra Avrupa Birl iğine
entegre etmek istemiştir. Bu yüzden, Bosna-Hersek ve
Kosova iç savaşlarının ardından, milenyum ile birl ikte
Balkan Devletleri AB Uyum Sürecine girmiştir. Tarih
boyunca büyük güçlerin etkisinde kalan Balkanlar
komünizmden sonra Batı ’nın ekonomik desteğini
alarak ekonomik krizlerini aşmak ve gelişmek
istemişlerdir. Bu uyum süreci siyasi ve ekonomik
katı l ım, eğitim ve sağlık gibi bir çok alana hitap
etmiştir.
Balkan devleti içerisinde bulunan ve başka bir Balkan
devletinin vatandaşı olan etnik gruplar daha çok
eğitimde ana dil talebinde bulunmuşlar ve ayrıca
devlet içerisinde siyaset ve bürokraside yer almak
istemişlerdir. Nitekim, Arnavutluk’ ta Yunanlı ların
çoğunlukta bulunduğu bölgelerde iki okulda 9.sınıfa
kadar Yunanca eğitim verilmektedir. Kosova’da ise
eğitim Arnavutça,Sırpça,Boşnakça ve Türkçe dil leri i le
organize olmuş ve diğer yerel dil lerle de dersler
verilmektedir. Makedonya’da ise temel eğitim
Makedonca, Arnavutça,Türkçe ve Sırpça dil lerinde
verilmektedir. Ancak Bosna-Hersek’de durum farklıdır.
İki farklı entiteden oluşan Bosna-Hersek de hiç bir
azınlık dil inde eğitim verilen bir örnek yoktur.Ayrıca
Sırp Cumhuriyetinde azınlıkların dini eğitim hakkı
mültecilerin dönmesini önlemek için önlenir. Her ne
kadar yasal hükümlerde anadilde birincil ve ikincil
eğitim hakkı tanınsa da bu uygulamaya
koyulmamaktadır.Bosna-Hersek’te iki entite de toplum
içinde ayrımcıl ık hala sürmektedir.
Balkan ülkelerinde her ne kadar temel eğitimde
azınlık dil lerinde eğitim veril iyor olsa da bir çoğunun
üniversitelerinde sadece devletin resmi dil inde eğitim
verilmektedir.
Siyasi ve ekonomik katı l ım alanında girişimler yol
kaydediyor olsa da bunlar yetersiz
kalmaktadır.Azınlıkların siyasette temsilcileri sayısı
parlementoda ondur. (153 kişiden) Karadağ’da ise
etnik Arnavutlar, Müslümanlar,Boşnaklar ve Hırvatlar
politik ilerlemede yer almaktadırlar. Nitekim 2005’te
parlementonun 75 koltuğundan 1 1 ’ ine sahiplik
etmişlerdir. Ekonomik alanda ise Birçok Balkan
ülkesinde azınlığın işsizl ik oranını azaltmak için
hükümetler fonlar yaratmıştır. Bu fonların neredeyse
tamamı bütün Balkan ülkelerinde fakir, eğitimsiz,evsiz
olan Çingeneler için oluşturulmuştur.Ancak bir çok
Çingenenin devlette kaydı bulunmadığı için bu fonlar
ulaştırı lamıyor. Bunun haricinde, ekonomik alanda
Bulgaristan’da Zorunlu Göç ile ülkesinden çıkarılan
Türklerin yarısı Bulgaristan’a dönmüş ve
döndüklerinde bıraktıkları mal varlıklarını geri almak
istediklerinde devlet ile vatandaşlar arasında
anlaşmazlıklar çıkmıştır.
Bugün, azınlık hakları her ne kadar Balkan
devletlerinin Avrupa Birl iği Uyum Sürecinde önemli
bir yer teşkil etmekte ve Avrupa’nın teşvikleri i le
‘Romen Azınlığın On Yıl ı ’(Hırvatistan) , ‘Çingenelerin İş
Hayatına Katıl ımı’(Karadağ) ,’Azıklıkların
Günü’(Arnavutluk) gibi projelere imza
atı lmıştır.Ancak bir çok etnik grup hala siyasi,
ekonomik ve sosyal ayrımcıl ığa uğramaya devam
etmekte ve kanunen alınan kararlar pratikte
uygulanırken sekteye uğramaktadır. Ancak aralarında
bir azınlık grubu var ki, gittiği her yerde toplumun
fakir sınıfı olmaktan kurtulamamıştır: Çingeneler.
Bosne-Hersek’te bulunan sayısı 75.000-100.000
Çingenelerin %99'u işsiz.Kosova’da 250.000 den fazla
mülteci ve mecburi göçmen bulunuyor. Sırbistan’da
ise bu sayı 300.000 i geçiyor. Arnavutluk’ta Romen
Çocukların %50 si hayatı boyunca okula hiç
gidemiyor. Bosna-Hersek’te Romen çocukların %30'u
temel eğitimini bitirebil iyor. Hırvatistan’da
Çingenelerin okuma-yazma bilmeyenlerin oranı %32.6
iken, Çingene olmayanların okuma-yazma bilme oranı
%97.1 . Sırbistan’da Çingenelerin işsizl ik oranı %69.9.
2006’da Arnavutluk’ta yaşayan Balkan-Mısır kökenli
azınl ık grubu azınlık sayılmadığı için hükümet
yardımından mahrum edildi. 2007’de Romanya ve
Bulgaristan’dan Fransaya göçen binlerce Çingene
2010’da evsiz kaldı .
46
RReeffeerraannssll aarr1 . Çağatay Okutan, ‘Teori ve Uluslararası Metinlerde Azınlık Tanımı’, Ankara SBF Dergisi , Sayı 59, s.592. 21 Haziran 1995 Arnavutluk Anayasası , Madde 103. Encyclopedia Britannica, Dayton Accords, http://www.britannica.com/EBchecked/topic/153203/Dayton-Accords4. Avrupa Bölgesel ve Azınlık Dil leri Şartı ,1992, http://hub.coe.int/5. Ulusal Azınlıkların Korunmasına il işkin Çerçeve Sözleşmesi,1995, http://www.avrupakonseyi.org.tr/antlasma/aas_157.htm6. Kosova Anayasası , 2008, http://www.kushtetutakosoves.info/repository/docs/Kosova.Cumhuriyeti.Anayasasi.pdf7. Ohrid Anlaşması, 2001 , http://www.unhcr.org/refworld/publisher,IRBC,,MKD,3f7d4dc91c,0.html8. Bilgehan Atsız Gökdağ, Balkan Ülkelerinin Anayasalarında Dil Kullanımı İ le İ lgil i Düzenlemeler, 2012, s.69-97http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1019526915_G%C3%B6kda%C4%9FBilgehanAts%C4%B1z-prof-69-97.pdf9. Aydzan Nevrezova,Bulgar Yönetiminde Azınlıklar,Uluslarası İ l işkiler Anabil im Dalı Master Tezi Ankara 2006
AAyyrrıı ccaa BBaakkıınn ıı zz1 . Avrupa’da Özgürlük Arayan Halklar, http://www.eurominority.eu/version/tur/2. Avrupa Konseyi, http://hub.coe.int/3. ’Kar’, Aida Begic,2008, http://www.sinegoz.com/bosnak/kar-snijeg-2008/4. ’Yeraltı ’, Emir Kusturica, 1995,http://www.sinegoz.com/sirp/yeralti-underground-1995/5. ‘The Avoidable War’,George Bogdanich,1999, http://topdocumentaryfilms.com/yugoslavia-the-avoidable-war/6. ’The Death of Yugoslavia’,1995, http://topdocumentaryfilms.com/death-of-yugoslavia/
47
1912 Balkan Harbinin acı hüsranıyla kaybettiğimiz
Rumeli topraklarının bir parçası olan Batı Trakya’da
üç il vardır. Bunlar İskeçe(Ksanthi) , Rodopi ve
Evrus’dur. Meriç nehriyle Türkiye ile sınır komşusu
olan Batı Trakya ‘da Türk nüfusunun yoğun olarak
yaşadığı yerler; İskeçe ve Gümilcine’nin (Komotini)
merkezi i le bu şehirlere bağlı ova köyleridir. Maalesef
Türkiye ile Batı Trakya Türkleri arasında iletişim yolu
olan Dedeağaç (Alexandrapolis) , bölge Türklerine
uygulanan yoğun baskı sonucu göç etmeleri ve yoğun
Rum göçleri sebebiyle Türk yoğunluğunu
kaybetmiştir. Benzer bir durum Bulgaristan’da da
mevcuttur. Kırcaali ’deki yoğun Türk yerleşkesine
karşın Haskova’da hemen hemen hiç Türk yerleşkesi
yoktur. Balkan Harbinin bitmesiyle birl ikte Batı
Trakya, Bulgaristan egemenliğine geçmiştir. Bununla
birl ikte bölge halkına Bulgar çetelerinin zulümleri,
Osmanlı devletinde bölge hassasiyetlerini artırdı . Bu
sebeple Yüzbaşı Kuşçubaşı Eşref’in emrindeki bir
müfreze bölgeye gönderilmiştir. Bölge Türk halkı da
mücadelelere katı lmıştır. Gümilcine ve İskeçe’de
yoğunluklarının da etkisiyle 31 Ağustos 1913’te ‘Garbi
Trakya Hükümet-i Muvakkatesi’ni kuran bölge halkı ,
29 Eylül 1913 tarihinde imzalanan İstanbul
antlaşmasıyla, diğer bir deyişle Bulgaristan’ın
Osmanlı ’yı tasfiye etmesiyle, destek göremeyerek 25
Ekim 1913 günü hükümeti feshetti. 1918 yıl ında 1 .
Dünya Savaşı ’nı kaybeden Bulgarlar Batı Trakya’dan da
çekilmek zorunda kaldı . Anadolu’nun her bir
parçasında olduğu gibi mil l i direniş burada da
görüldü. Bunun bir örneği olan Batı Trakya Müdafa-i
Hukuk Cemiyeti, Kurtuluş Savaşı boyunca mücadele
etti . 1923 yıl ında Lozan Barış Antlaşmasıyla Batı
Trakya Yunanistan ‘a bırakılmıştır.
Yunanistan’a bırakılması ne kadar acı bir durum olsa
da yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti, bölge
Türklerinin haklarını Lozan’da yasal çizgilerle koruma
altına aldı . Bundan sonraki Batı Trakya Türklerinin
sorunları ekseriyetle Türk dış politikasına endekslidir.
1923-1938 arasındaki dönem Batı Trakya Türklerinin
son yüzyıl içerisindeki en rahat dönemini oluşturdu
Mustafa Kemal’in varlığı gerek Yunanistan, gerekse
Batı için bir tereddüt kaynağı idi. Bölge dengelerini de
unutmamak
gerekir. Bulgaristan kaybettiği topraklar nedeniyle
yayılmacı politika güttü. Bu sebepledir ki Makedonya
ve Batı Trakya üzerinde söz sahibi olmaya çalıştı . Bu
da Yunanistan’ı Türkiye’ye yaklaştırarak Balkan
Antantının kurulmasına zemin hazırladı . 2. Dünya
Harbinin başlaması ve Almanya’nın Balkanlara
girmesiyle barış antlaşmaları rafa kalktı ve savaş
kanunları yürürlüğe girdi. Batı Trakya da bu
saldırı lara maruz kaldı ve işgal edildi. Genel olarak bir
toprağı işgal ettikten sonra o bölgede var olabilmek
halk tabakasındaki bağlı l ıkla paraleldir. Bu sebeple
Almanlar işgal ettikleri bölgede birçok toplumla
işbirl iğine gitmiştir. Yunanistan’daki İngil iz etkisi bu
toplumun Türkler olmasını sağladı. Bu da Türklerin
işgal döneminde aşırı zorluk çekmesini önledi ama
savaş kısıtl ı l ıkları da beraberinde getirir. Bu nedenle
Türkler, Yunan ordu saflarında da görülmüştür.
1945 yıl ında 2. Dünya Savaşının bitmesiyle birl ikte
Soğuk Savaş başladı. Akdeniz’e açılan Ege’nin iki ayrı
anahtarı Türkiye ve Yunanistan da bu savaş
dengelerinde iç karışıklarla yalpalıyordu. Yunanistan
birçok Balkan ülkesi gibi bünyesindeki Türk
toplumundan korkuyordu. Türk toplumunun bölgede
etkil i bir kuvvet oluşturması ve bu kuvveti ekonomik,
sosyal , idari, dini boyutlara taşıması da en korkulu
rüyasıydı. Bu Türkiye için de bir idealdir. 100.yı l ına
yaklaşan Cumhuriyet tarihinde yayılmacı görüşü
benimsemeyen, bulundukları ülkelerde müreffeh
yaşatmayı amaç edinen Türkiye, bölgede barışı
kollayan ülke olmuştur. Bizim için Türk asıl l ı
Yunanistan vatandaşlarının, aslen Batı Trakya
sınırlarını da aşarak ekonomik bir güç olması, idari
bir güç olması ve Yunanistan’ın demokratikleşme
sürecinde asli unsurlarından birini teşekkül etmesi
Mustafa Kemal ‘den bize kalan büyük bir ülküydü
fakat Yunanistan ırkçı yaklaşımlarla Türk toplumunu
dini ve kültürel bütünlüğüyle kabul etmedi. Batı
Trakya’ya göçmen yerleşimleriyle demografik yapıyı
bozmaya çalıştı . Türkçe ve Türk ile işbirl iği yerine
mücadele etmeyi seçti. 1936’da çıkarılan ‘Yasak Bölge ‘
kanuna göre, Batı Trakya Bulgaristan sınırından 25
km derinlikteki bölge ‘Yasak Bölge’ i lan edildi. Bölge
halkının seyahat hakkı sınırlandırı ldı ve bölgedeki
sos
�
syal olanaklar asgariye indirgendi, bölgeye girişlerde
özel izin belgesi mecburiyetine dayandırı ldı . Bölge
okullarına Türkçe bilmeyen hocalar gönderildi. İdari
boyutta Yunan makamları akıl almaz yöntemlerle
Türk toplumunun önünü kesmeye çalıştı . Bağımsız
mil letvekil i seçilebilmesi için %3 barajı konuldu. Sadık
Ahmed ve Ahmet Faikoğlu meclis kapalı oturumlarına
Türk ajanı oldukları gerekçesiyle al ınmadılar.
Ekonomik boyutta ise Türk topraklarına istimlak
kanunlar çıkartı ldı . Türklerin evlerine bakım
yapmasına bile müsaade edilmedi. Bu tutum ve
davranışlar Türk toplumunda kırgınlıklara sebep olsa
da Yunanistan’ı devletleri olarak görmeye devam
ettiler. Dini olarak Türkiye ile bağlantı ları koparmaya
çalışan Yunanistan din adamlarının Mısır gibi Orta
Doğu ülkelerine gitmelerinin önünü açtı . Bir anlamda
başarıl ı olsalar da günümüzde Türkiye’de yetişen genç
din adamları sayesinde bu durum düzelti lmiştir.
Yunan hükümetleri özell ikle Balkanların kaynadığı
80ler ve 90larda baskılarını yoğunlaştırdı . Bunda
Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekatının da büyük etkisi
olmuştur. Bu tarihle birl ikte Yunanlı larda
mil l iyetçil iğin dozajı ırkçıl ığa kaymıştır. Dini değerleri
ikinci plana bırakan Yunanistan tüm gücüyle Türklüğe
ve Türkçeye saldırmıştır. Kasım 1984‘te eski
Gümilcine valisi Papadimas, Türk derneklerinin
tabelalarındaki ‘Türk’ kelimesinin kaldırı lması için
dava açtı . Kazandı. 1985 senesinde aynı derneklerin
zararlı faaliyetleri olduğunu ileri sürerek kapatılmasını
istedi. Bu da haklı bulundu. 1991 senesine kadar
kapatılma hükmü yerine getirilmedi. Bununla birl ikte
1984 senesinde tabelaları indirildi . Tabelaları indirilen
dernekler; 1927 senesinde kurulan İskeçe Türk Birl iği,
1936’da kurulan Batı Trakya Türk Öğretmenler Birl iği
ve 1938 yıl ında kurulan Gümilcine Türk Gençler
Birl iği idi . 1989 Haziran seçimlerinde parlamentoya
giren Dr. Sadık Ahmet 5 Kasım 1989’da tekrarlanan
seçimlerde İbrahim Şerif ile birl ikte yürüttüğü seçim
kampanyasında halkı geleyana getirdiği ve Türk
kelimesini kullanarak halk arasında toplumsal huzuru
bozduğu gerekçesiyle 25 Ocak 1990’da yapılacak
duruşmaya celbedildiler. Ceza yasasının 192. maddesi
çerçevesinde, kamu düzenini bozmaktan 18’er ay
hapse mahkum edildiler. Mahkemeyi izleyen fanatik
Yunanlı lar zafer sloganları atarak Türk dükkanlarına
ve evlerine saldırdı. Türkiye’ye giden birçok Batı
Trakya Türk’ü Yunan anayasasına Türkleri sürmek için
konulmuş 19. maddeye dayanılarak Yunan
vatandaşlığından çıkarıldı . ABD Dışişleri Bakanlığının
1991 insan hakları raporuna göre 1988’de en az 122,
1990 Haziran ayında 66 Batı Trakya Türk’ü
vatandaşlıktan çıkarıldı .1991 ’dede 544 Batı Trakya
Türk’ü Yunan vatandaşlığından çıkartı ldı . Türk
toplumunun kendi müftüsünü seçme hakkını da gasp
eden Yunan hükümeti Gümilcine’ye müftü atadı.
İskeçe’ye de aynı şekilde atama yaptı. Bu sefer
toplumda tepkiye sebep oldu. İskeçe Bölge Din
Görevli leri Heyeti 26 Ağustos 1990’da 15 gün süreyle
camileri kapatmaya karar verdiler. Gümilcine Din
Adamları Heyeti de bu durumu destekledi.
Günümüze gelindiğinde Türkiye de okumuş birçok
Batı Trakya Türk’ü bölge ve Türkiye arasında güçlü bir
ufuk birl iği sağlıyor. Hala Altın Şafak partisi gibi Türk
toplumunu Yunanistan’dan ayırmaya çalışan
zihniyetler var olsa da Türkler topraklarında
varlıklarını sürdürüyorlar. Yunan makamlarınca Türk
nüfusu 50.000 civarı belirti lse de Türkler 130.000
civarında olduğunu dile getiriyorlar. Nüfusları ne
kadar olursa olsun Batı Trakya Türkleri, Türkiye’ye,
Osmanlı ’nın o bölgedeki en değerli mirasıdır. Bu
miras, 100 yıl içinde zulüm görse dahi bugün varlığını
korumaya devam etmekte ve gelecekte de devam
edecektir.
48
49
Balkanlar üzerine çok yazıl ıp çizildi . Çok şeyler
söylendi. Sadece Balkan Savaşları değil , Yugoslavya’nın
çöküşü de acı hatıralar bıraktı zihinlerde. Türkiye’de
bugünlerde bir “Balkanlar’a dönüş” yaşanmakta.
Türkiye olarak uzun yıl lar unuttuğumuz, ihmal
ettiğimiz bir coğrafyayı yeniden keşfediyoruz. Bu
siyasi ya da diplomatik bir uyanıştan çok halklar
arasında oluyor. Müziğiyle, folkloruyla, dansıyla,
mutfağıyla hatta dil leriyle… Bu uyanış şüphesiz
tesadüfi olmadı. Sanat ve edebiyat dünyasından
başlayan bir uyanıştı . İşte bizleri bu uyanışa öncülük
eden önemli isimlerden birisi Suzan Kardeş’e
götürmek istiyoruz. Balkanların bağlarını , nehirlerini,
sevdalarını öğrendiğimiz Suzan Kardeş röportaj
teklifimizi de kabul etti . Neşeli bir röportaj
gerçekleştirdik.
HHaarrii ccii yyee:: BBii rrkkaaçç yyıı ll öönnccee kkaappaattttıı ğğıınn ıı zz mmeeyyhhaanneenn ii zz iinn
ii ssmmii oo ll ssuunn aa ll bbüümmüünnüüzzüünn ii ssmmii oo ll ssuunn…… HHeepp aayynn ıı ..
BBeekkrrii yyaa .. NNeedd ii rr bbuu BBeekkrrii yyaa '' nn ıınn hh ii kkaayyeessii ??
SSuuzzaann KKaarrddeeşş :: Babamın lakabıdır ve eski
Yugoslavya’daki meyhanesinin adıydı.
ÇÇookk şşeeyyll eerr kkoonnuuşşuu ll dduu ,, yyaazz ıı ll dd ıı ,, ççii zz ii ll dd ii .. FFaakkaatt oorraa ll aarrddaa
ddooğğmmuuşş ,, KKoossoovvsskkaammii ttrraavvii ttcceeaa ssookkaakkll aarrıınnddaa bbüüyyüümmüüşş
bbii rrii oo ll aarraakk ssii zz iinn ggöözzüünnüüzzddeenn bbaakkmmaakk ii ssttii yyoorruuzz .. OO
ttoopprraakkll aarrddaa bbuunnccaa hhaa ll kkıı bbii rr aarraaddaa ttuuttaann nneeyydd ii ?? NNee
ooll dduu ddaa bbuu bbii rrll ii kktteell ii kk bboozzuu ll dduu ,, hhaarrii ttaa ll aarr ddeeğğii şşttii ??
Bu soruyu kendini halktan büyük sanan büyüklere
sormak lazım bence.
Bir arada yaşayan halkın böyle bir sorunu yoktu.
Hiçbir zaman olmaz zaten. Birl ikte büyüyen çocuklar
düşman olamaz. Sınırları büyükler koyar.
İİ yyii kkii bbuurraaddaass ıınn ıı zz .. İİ yyii kkii TTüürrkkii yyee ssii zz ii ttaann ıı yyoorr,, sseevvii yyoorr..
AAmmaa bbii rr ddee bbuunnuunn bbii rr aarrkkaa ppll aann hh ii kkaayyeessii vvaarr.. GGööçç.. .. ..
NNee eekkssii kkttii TTüürrkkii yyee'' ddee ssii zzee ggöörree BBaa ll kkaann ll aarrddaa ooll aannddaann??
AAzzıınn ll ıı kk oollmmaakk.. .. GGööççmmeenn oollmmaakk.. .. .. NNeell eerr hh ii sssseettttii rrdd ii ss ii zzee??
Bununla ilgil i sadece şunu söyleyebil irim. Sene 1969.
Babam dedi ki “Tito ölünce burada kardeş kardeşi
vuracak, ben sizi selamete götüreceğim.” Ve aslında
kendi topraklarımıza getirdi bizi. Biz orada yaşayan
bir Türk sülaleydik.
BBii ll ii yyoorrssuunnuuzz bbaarrıı şşaa ttooppll uummccaa ii hh ttii yyaaccıımmıı zz ıınn ooll dduuğğuu bbii rr
ddöönneemmddeeyyii zz .. TTüürrkkii yyee'' ddee aazz ıınn ll ıı kk oollmmaakk nneedd ii rr bbuunnuu
TTüürrkk ooll aarraakk aann ll aammaakk zzoorr.. SS ii zz aann ll aayyaabbii ll ii yyoorrssuunnuuzzdduurr
ffaarrkkll ıı oo llmmaayyıı ,, ffaarrkkll ıı ll ıı ğğıı ??
Ben kendimi hiç bir zaman azınlık olarak görmedim.
Zaten biz Yugoslavya’da da Türk’tük, buradada aynı.
Biz Kosovska mitrovica’da 500 yıl tek bir cami ile
müslümanlığımızı tek bir Türk okuluyla
Türklüğümüzü koruduk. Başka bir ülkede bu
duyguyla ve geleneklerle yaşamak çok onurlu bir
duygu.
OO ttoopprraakkll aarrıınn ttüürrkküü ll eerriinn ii şşaarrkkıı ll aa rrıınn ıı
sseessll eenndd ii rrii yyoorrssuunnuuzz ,, OOssmmaann ll ıı CCuummhhuurrii yyeettii ffii llmmiinnddee
KKoossoovvaa ll ıı ZZeerraaffeett,, SSeekksseenn ll eerr'' ddee ttaa ttll ıı bbii rr mmuuhhaaccii rr
bbaabbaannnneeyyii ccaann ll aanndd ıı rrıı yyoorrssuunnuuzz .. OO ttoopprraakkll aarrıı
öözzll eedd ii ğğiinn ii zz ii ççiinn bbööyyll ee pprroojj eell eerrddee yyeerr aa ll ıı yyoorrssuunnuuzz
dd ii yyeebbii ll ii rr mmii yyii zz?? İİ ççiinnddee BBaa ll kkaann ıınn oollmmaadd ıı ğğıı pprroojj eell eerr ddee
tteekkll ii ff eedd ii ll ss iinn ii sstteerr mmii yydd iinn ii zz??
�
50
Tabi ki oynamak isterim. Camiamızda uzun yıl lar
makyöz ve kuaför olarak hizmet verdim. Göçmen
olarak bil inen biriyim. Böyle tekliflerin gelmesi normal
bence. Başarırım diye bana güveniyorlar demek ki.
Bana ilk güvenen YILMAZ ERDOĞAN'dır. Bir Demet
Tiyatro'da penceredeki kadın olarak. Daha sonra
GANİ MÜJDE Osmanlı Cumhuriyeti i le bana
güvenmişti. Ve şimdi de halen devam eden Seksenler
dizisine beni öneren BURCU GÜVEN’dir. Sizin
vesilenizle buradan da teşekkür etmiş olayım.
TTüürrkkii yyee'' ddee ssoonn oonn yyıı ll ddaa mmüüzzii kkll ee,, tteell eevvii zzyyoonn ll aa bbii rr
BBaa ll kkaann ii ll ggii ss ii bbaaşşll aadd ıı aarrttaarraakk ggii dd ii yyoorr.. BBaa ll kkaann
dd ii zz ii ll eerriinnddeenn ,, mmuuttffaağğıınnaa ,, ttaarrii hh iinnee ddeekk bbii rr ttaakkii pp bbaaşşll aadd ıı
hhaa ll kkttaa .. BBuurraaddaa eell bbeettttee ss ii zz iinn kkaattkkıınn ıı zz ggöözz aarrdd ıı
eedd ii ll eemmeezz .. AAnnccaakk ssii zz nneeyyee bbaağğll ıı yyoorrssuunnuuzz bbuu ii ll ggii yyii ??
Ben sahnede mümkün olduğunca yerel ve Balkan
şarkılarını kullanıyorum zaten.Balkan müziği
Avrupa’da her zaman sevilen bir müzik türüdür.
Bence Türkiye’de sevilmesinin nedeni GORAN
BREGOVİÇ ve ELVEDA RUMELİ dizisidir. Balkan
Savaşı ’nın da büyük etkisi vardır. 20. Yüzyıl ın yüz
karası savaşlarından biridir halen devam eden savaşlar
gibi. Türkiye çok uzak sandığı bir ülkenin burnunun
dibinde olduğunu fark etti. Türk halkı Avrupa’nın
içinde bu kadar Müslüman’ın var olduğunu fark etti.
Oradaki unutulmuş halkı fark etti. Ne güzel ki
devletin ilgisi , özenii l işkileri güçlendirmek için hala
devam etmektedir
BBii rr rreekkll aamm ffii llmmii ii ççiinn HHaa ll uukk BBii ll ggiinneerr'' ee yyaappttıı ğğıınn ıı zz oo
mmüütthh ii şş AAttaa ttüürrkk mmaakkyyaa jj ıı yyll aa ddaa hhaattıı rrll aann ıı yyoorrssuunnuuzz ..
TTüürrkkii yyee'' ddee mmaakkyyaa jj ssaannaattıı ii ççiinn ddaa iimmaa aadd ıı ggeeççeenn
iinn ssaann ll aarrddaann ooll dduunnuuzz .. NNeedd ii rr ppeekkii bbuu bbeecceerriinn iinn
kkaayynnaağğıı ?? YYeetteenneekk mmii ,, aa ii ll eeddeenn mmii ggeell ii yyoorr yyookkssaa eeğğii ttiimm
mmii ??
Her birisi hayatımda devam ediyor. Makyözlük beni
ben yapan mesleğimdir.
MMeeyyhhaannee,, mmüüzzii ssyyeenn ll ii kk,, mmaakkyyöözzll üükk,, ooyyuunnccuu ll uukk ttaammaamm
ddaa EEggyyppttooll oogg ((MMıı ss ıı rr BBii ll iimmccii )) oo llmmaa hheevveessii ççookk rraadd ii kkaa ll
ggeell dd ii bbii zzee.. NNeeddeenn MMıı ss ıı rr?? VVaarr mmıı bbööyyll ee ffaarrkkll ıı ii ll ggii ll eerriinn ii zz ,,
hhoobbii ll eerriinn ii zz??
Bana da öyle geliyor zaten. Bu bir hayal . Sadece bir
dönem okuduğum kitaplardan etkilendim sanırım.
Küçükken arkeolog olmak isterdim. Bu yüzden olabil ir.
OODDTTÜÜ '' yyee ççookk ii ss iimm ggeell ii pp ggii dd ii yyoorr.. NNeeddeenn SSuuzzaann KKaarrddeeşş
ddee oollmmaassıınn ddeedd ii kk.. GGeellmmeeyyii hh ii çç ddüüşşüünnddüünnüüzz mmüü
OODDTTÜÜ '' yyee,, AAnnkkaarraa '' yyaa??
Çoook geldim ama bell i ki siz gelmemişsiniz
dinlemeye. (Birl ikte kahkaha atıyoruz.)
HHaayyaa ll ll eerriinn ii zz ii ggeerrççeekkll eeşşttii rreebbii llmmii şş vvee hhaattttaa bbii rr ii ççeecceekk
ffii rrmmaassıınn ıınn bbuu kkoonnuuddaakkii rreekkll aammıınnddaa ooyynnaammıı şş bbii rrii
oo ll aarraakk bbii zz ggeennççll eerree ttaavvssii yyeenn ii zz ii aa ll aarraakk rrööppoorrttaa jj ıımmıı zz ıı
bbii ttii rrmmeekk ii ssttii yyoorruuzz ..
Gençler; size tavsiyem, lütfen çok çalışın. Hayalleriniz
için çalışın ve lütfen umutsuzluğa kapılmayın, olmaz
demeyin. Mesela ben size güzel bir örneğim. Ben 47
yaşında ilk albümümü yaptım. SEZEN AKSU yaptı
ama o bende bu ışığı görmeseydi, çal ışkanlığımı
görmeseydi yapmazdı. Ben 29 yıl çal ıştım kendisiyle.
İ lk albümden sonra ben kendim 5 albüm daha
yaptım. Şimdi 7. albümümü yapıyorum. Adı CANIM
POP İSTEDİ . Gün gelir canınız ne isterse onu
yaparsınız. Yeter ki çal ışın. Çok sevdiğim ve kendi
sözüm olan bir şey diyeceğim size. Kendi
tecrübelerime dayanarak söylüyorum. YERDE
PARLAYAN BİR ŞEYİ EĞİLİP ALIRSINIZ, işe yararsa
alır yüksek bir yere koyarsınız, yaramazsa atarsınız.
Ama muhakkak eğil ip al ırsınız. SEVGİLER
DDeerrggii eekkiimmii zz vvee ookkuurrll aarrıımmıı zz aadd ıınnaa bbuu kkeeyyii ffll ii ssoohhbbeett
ii ççiinn ççookk tteeşşeekkkküürr eeddeerrii zz ..
51
Ermenistan kendi standartlarında sakin ama bir o
kadar da olayl ı ve renkli bir seçim dönemini geride
bıraktı . Meydanda kamp kurup açlık grevlerini
uzunca bir müddet sürdüren adayları mı ararsınız,
seçim öncesi bir başka aday tarafından suikaste
uğrayanları mı? Hatta haklarında yolsuzluk davaları
açı larak gözü korkutulup vazgeçiri len potansiyel
rakipleri mi?
Ermenistan halkı 18 Şubat tarihinde cumhurbaşkanını
seçmek için sandık başına gitti . Bu seçim, 2008
yıl ında yapılan ve sonrasındaki itiraz gösterilerine
güvenlik güçlerinin müdahalesiyle 10 kişinin ölümüne
kadar varan “Kanlı Mart” olaylarının yaşandığı
seçimden daha “sakin” geçti . Fakat seçimde hile ve
usulsüzlüklerin yapıldığı iddiaları ayyuka çıkmış
durumda. Halkın sonuçlar açısından heyecansız ve
umutsuz olduğunun açıkça gözlenildiği seçimlerde,
Serj Sarkisyan karşısında dişl i bir rakip
bulunmadığından oyların %58lik bir kısmını alarak
ikinci kez devlet başkanlığı görevine geldi . Bu sonucu
ne yazık ki, Sarkisyan’ın döneminde gösterdiği
başarıya ve halkın durumdan memnuniyetine
bağlamak mümkün değil . Görülen o ki, rakiplerinin
başarısızl ığı ve basiretsizl iği Sarkisyan’a bu zaferi
adeta altın tabakta sundu.
Ermenistan ekonomisi ciddi sorunlarla karşı karşıya,
işsizl ik ve başka ülkelere göçen kalifiye eğitimli insan
sayısı ise gün geçtikçe artıyor. Dünya Bankası
verilerine göre Ermenilerin %36sı yoksul luk sınırının
altında yaşıyor.1 Ayrıca Azerbaycan ve Türkiye ile
sınırlarının kapalı oluşu bu küçük ülkeyi dünyadan
oldukça izole bir hale getiriyor. Ne var ki
Ermenistan’a maliyeti politik ve ekonomik açıdan çok
ağır olsa da, Azerbaycan topraklarının % 20’l ik bir
kısmını oluşturan Dağlık Karabağ bölgesindeki
işgal ini de geri çekmemekte inat ediyor. Ekonomik
darboğazın doğal bir sonucu olarak da 3 milyonluk
nüfusun yaklaşık üçte biri başta Rusya ve Türkiye
olmak üzere başka ülkelere göçmekte ve hatta başka
vatandaşl ıklara geçmektedirler. Halkın yönetimden
umutsuzluğu ve gelecekten beklentilerinin azal ışı bu
seçimlerin daha da sönük ve iddiasız geçmesine yol
açtı . Halktaki bıkkınl ık gözle görünür ölçüde artmış
durumda. Vatandaş, başkanlık seçimlerinin
kendilerinin yaşam şartlarında bir değişikl ik
yaratmayacağının da oldukça farkında.
SSaarrkkii ssyyaann ’’ıı nn RRaakkii ppll eerrii
Asl ına bakıl ırsa, Sarkisyan’ı zorlayabilecek rakipler
bulunmaktaydı. Fakat pek de gizemli olmayan bir
şekilde seçim öncesi bir bir aday olmayacaklarını
açıkladı lar. Ermenistan’ın i lk cumhurbaşkanlığı
görevinde bulunan ve 2008 seçimlerinde de en
yüksek ikinci oyu toplayan Levon Ter-Petrosyan
adaylığını artık yaşlandığı gerekçesiyle koymadı. Bir
başka aday, 2004 yıl ında Ermenistan’ın en zengin 3 iş
adamından biri olan Müreffeh Ermenistan Partisi
l ideri Gagik Tsarukyan’ın seçimlerde aday olacağı i lan
edilmesine rağmen, kendisi seçimden kısa bir süre
önce aday olmayacağını açıkladı . Agos Gazetesinden
Rober Koptaş’ın haberine göre bunun nedeni şu
şekilde açıklanıyor; “Haziran ayında Tsarukyan’ın
Partisi ’nin mil letvekil lerinden ve eski dışişleri
bakanlarından Vartan Oskanyan’ın yöneticisi olduğu
Civil itas Vakfı ’nın hesapları yoluyla kara para
aklandığı suçlamasıyla açı lan soruşturma, Tsarukyan’a
çok net bir gözdağı anlamını taşıyordu. Şüphesiz, eski
Sovyet ülkelerinde çok iyi bil inen türden bir ayak
oyunuydu bu”.2 Asl ında Tsarukyan oldukça renkli bir
sima, politikadan çok anlamamasına rağmen halk
tarafından sevil iyor ve saygı duyuluyor. Hatta yaşadığı
bölge olan Kotayk bölgesinin “kral ı” olarak da anıl ıyor.
İnsanları kendi iş yerlerinde çal ıştırıp onlara iş
olanakları sunuyor. O bölgede yaşayan halk onun
yaptırdığı kil iseye gidiyor, Tsarukyan’ın sağladığı
eğitim ve sağlık imkânlarından yararlanıyor.3 O
bölgedeki işsizl ik ve diğer problemleri çözmüş olması
ve halkın refah seviyesini yükseltmesi ülke için de bir
nebze umut verici olabil irdi . Ne yazık ki Tsarukyan da
adaylıktan vazgeçti ya da vazgeçtiri ldi .
�
52
Daha seçimler gerçekleşmeden, seçimin adil ve
demokratik bir ortamda yapılmadığı ve sonuçların
adil olacağına inanmadığı gerekçesiyle Mil l i
Mutabakat Partisi l ideri ve Siyaset Bil imci Andreas
Ghukayan açlık grevine başladı ve günlerce bu grevi
parlamento önünde sürdürdü. Ulusal Onay Partisi
l ideri Aram Harutyunyan ise seçimlere ‘Sovyet tarzı ’
diyerek aday olmaktan çekilmişti . Yüzde 4’lük desteği
olan Taşnaktsutyun Partisi de tüm adaylar aleyhine
geçersiz oy kullanılması çağrısı yaptı .4
Adaylardan bir diğeri, Mil l i İrade Birl iği Partisi
başkanı Paruyr Hayrikyan ise seçim öncesi dönemde
suikasta uğrayarak omuzundan vurulmuş ve bu
talihsiz olay halk tarafından ona karşı acıma ve
sempati duyulmasına neden olmuştu. Fakat olayın
sonrasında Hayrikyan’ın üst üste spekülatif ve tutarsız
iddiaları oluşan sempatiyi tam tersine dönüştürdü.
Seçimde aldığı oy yüzdesi de bunu kanıtlar nitel ikte.
Ermenistan’daki suikast davasını araştıran
mahkemeler seçimlere aday bir başka parti l ideri olan
Yardon Setrakyan’ı olayla ilgisi olduğu ve azmettirdiği
iddiasıyla tutukladı ve 2 ay ceza verdi.5 Üstelik
Setrakyan’ın seçimlerde bir iddiası yokken böyle bir
suça karışması ortada küçük hesapların döndüğü
izlenimini yarattı . Beklendiği gibi bu iki aday da seçim
sonuçlarında herhangi bir varlık gösteremedi.
Miras Partisi ’nden Raffi Hovhanniyan bu durumda en
dişe dokunur aday haline geldi ve kendinden
beklenmeyen bir başarı göstererek oyların %38’l ik bir
kısmını aldı . Fakat bu sonucu sadece Hovhanniyan’a
olan destek olarak değil de muhaliflerin Sarkisyan’a
karşı ortak bir tavır içine girme çabası olarak görmek
lazım. Eski Amerikan vatandaşı ve ünlü Ermeni
tarihçi Richard Hovhanniyan’ın oğlu olan Miras Partisi
l ideri, Ermenistan’ın ilk Dış İşleri Bakanlığı görevine
de getirilmiş fakat bir yıl sonra istifa etmiştir.
Amerikanvari politikaları , sokaklarda vatandaşla tek
tek el sıkışması, protesto yöntemleri i le Hovhanniyan,
Sarkisyan gibi Eski Sovyet mantığı politikacılarının
çok anlamayacağı bir aday.
SSeeççiimm ssüürreeccii vvee ssoonnuuççll aarrıı
Seçim süreci de hile iddiaları gölgesinde geçti; oyların
düzgün sayılmadığı ve ülkede bulunmayan 1milyona
yakın kişi adına oy kullanıldığı iddiaları muhalifler
tarafından çokça dile getirildi . Kayıtl ı seçmen olarak
görünen fakat asl ında Ermenistan’da yaşamayan başka
ülkelere çalışmak için göçmüş büyük bir çoğunluk var
ülkede ve bu kişilerin adına oy kullanıldığı görüşü çok
yaygın. Zaman gazetesi haberinde verilen detaylara
göre seçimlere katı l ım ancak %60'a ulaşabildi ve
sadece 1 .519.000 kişi oy kullandı. 50 bin seçmen
kâğıdı geçersiz sayıldı . Seçmenler bu kâğıtlarda
isimlerin yanına farklı isimler de eklemişlerdi. Kim
Kardashian, Charles Aznavour, Chuck Norris ve çizgi
film karakterlerinin isimlerini yazanlar dışında,
salatal ık resmi çizenlere de rastlandı.3 Hem seçime
katıl ım hem de seçim sürecinde yaşananlar, halkın
seçimleri ve sonuçlarını çok da ciddiye almadığını
gösterir nitel ikte.
Oylama sonuçları ise kimsede şaşkınlık yaratmadı.
Herkes seçimi Serj Sarkisyan’ın rahat bir şekilde
kazanacağını tahmin ediyor, hatta bil iyordu. Yüzdeler
ise şaşırttı çünkü halk cephesinde memnuniyetsizl ik
bu kadar konuşulurken Sarkisyan’ın oy oranlarının
artış göstermesi, muhalefetin gün geçtikçe güç
kaybettiği şeklinde yorumlandı.
Sonuçları adil ve kabul edilebil ir bulmayan Raffi
Hovhanniyan öncelikle Siyaset Bil imci Andreas
Ghukayan ile birl ikte Anayasa Mahkemesine seçim
sonuçlarının iptali için başvurunda bulundu. Fakat
mahkeme yeterli deli l ve gerekçe görmeyerek bu isteği
geri çevirdi. Merkez Seçim Kurulu'nun 25 Şubat'ta
açıkladığı nihai sonuçların geçerli l iğini koruduğu
belirti ldi .6 Bunun ardından seçimleri kaybetse dahi
sert ve saldırgan bir tavır takınmayacağını önceden
belirten Hovhanniyan, açlık grevine başladı. Miras
Partisi l ideri, Erivan’daki Özgürlük Meydanında bu
sessiz eylemini ona destek olanlar ile birl ikte
sürdürerek basının ve kamuoyunun dikkatini
çekmekte. Fakat Hovhanniyan, Sarkisyan’la görüşme
kapılarını da kapamış değil , diyaloğa açık olduğunu
ifadelerinde yineliyor.
53
YYaabbaannccıı ggöözzll eemmccii ll eerr
“Seçimlerde AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan
Hakları Ofisi , AGİT Parlamenterler Asamblesi, Avrupa
Konseyi Parlamenterler Meclisi ve BDT Parlamenterler
Meclisi gibi birçok kuruluş gözlemcil ik yapmıştır.
Başta AGİT (Avrupa Güvenlik ve İşbirl iği Teşkilatı)
‘nın gönderdiği grup seçimlerin “normal”, nispeten
daha sakin ve bir sorun yaşanmadan geçtiğini
belirtseler de kamuoyunun genel kanısı bu şekilde
değil . ODTÜ Tarih bölümünde “Emergence and
Evolution of the Armenian Question” başlıkl ı yüksek
lisans dersini de veren Emekli Büyükelçi Ömer E.
Lütem, Hovhanniyan’ın kamuoyunun dikkatini çekmek
için yapmış olduğu açlık grevinin işe yaradığını ve
bazı gözle görünür somut gerçeklerin gözlemcileri
tekrar kararlarını gözden geçirmeye ittiğini belirtti .
Özelikle seçimde genel oy kullanma oranı %60 iken
Sarkisyan’ın birinci olarak çıktığı sandıklarda oy
kullanma oranı %80 olduğunun gözlenmesi,
Ermenistan’da yaşamayan seçmenler adına Sarkisyan
lehine oy kullanılarak, seçimlere hile karıştırı ldığı
gerçeğini gözler önüne sermiştir. Bunun üzerine AGİT
’den gelen gözlemci grubun durumu tekrar gözden
geçirip nihai raporun en yakın zamanda
açıklanacağını ifadelerine ekleyen Lütem, 2008
yıl ındaki seçimlerde de usulsüzlük yapıldığını , bunu
destekler nitel ikte raporların yayınlandığını ama
bunların seçim sonucu değiştirmediğini belirtti .7
NNaass ıı ll ookkuunnmmaa ll ıı ??
Türkiye şu an için Ermenistan üzerinde aktif bir
politika yürütmemektedir. Ermenistan’da yapılan
seçimlerin de en başında tahmin edildiği gibi
Sarkisyan’ın zaferiyle sonuçlanmasıyla, iki ülke
arasında ufukta yeni bir müzakere, diyalog ve ya
herhangi bir uzlaşma yolu da görünmemekte.
Ermenistan’nın sınırlarının kapalı olduğu bir diğer
komşusu olan Azerbaycan ise uluslararası kamuoyuna
Ermenistan’daki seçimlerin geçerli l iğinin tartışı l ır
olduğunu söyleyip şikâyette bulunmaktadır.8 Fakat
Sarkisyan’ın yerine seçilebilecek bir başka isim ile
müzakere edilebileceği ya da bu yeni ismin sorunun
çözümüne bir katkı sağlayabileceği düşünülmüyor. Bu
iki ülke arasındaki meseleler yıl lardır Amerika’daki
AGİT Minsk grubu tarafından yürütülmekte ve henüz
hiçbir mutabakata varılamamaktadır. Maalesef,
Ermenistan Dağlık Karabağ’daki işgalini yakın bir
zamanda da çekecek gibi görünmemektedir.
Her ne kadar yabancı gözlemciler geçen seçimlerde
olduğu gibi usulsüzlük yapıldığına dair bir rapor
hazırlasalar da atı alan Üsküdar’ı geçmiştir bir kere.
Yabancı gözlemcilerin politik amaçlarla gördüklerini
rapor etmedikleri düşünülüyor. Bu durumu, Rusya ve
diğer büyük devletlerin şu an ilgi ve enerji lerini bu
bölgeye çevirmek istememeleri şeklinde de
yorumlamak mümkün. Dahası , seçimin yapılmasından
ve sonuçların açıklanmasının üzerinden 24 saat bile
geçmeden Rusya devlet başkanı V. Putin, Sarkisyan’ı
telefonda tebrik edip onun liderliğinin Rusya
açısından kabul edil irl iğini ve meşruluğunu gayri
resmi bir şekilde teyit etmiştir. Putin‘i takiben
Avrupalı l iderler, Barak Obama ve hatta Türkiye de
Sarkisyan’a yeni görev döneminde başarı dileklerini
i letmişlerdir.
Başta Amerika olmak üzere büyük devletlerin şu ara
en çok konuştuğu, tartıştığı mesele “demokrasi”
olmasına rağmen 18 Şubat’ta Ermenistan’da
gerçekleşen seçimlerde göz göre göre hile yapılması ve
bunun büyük devletler tarafından ört bas edilmeye
çalışı lması, ne yazık ki Batı ’nın demokrasi açısından
ikiyüzlülüğünü tekrar gözler önüne sermiştir.
RReeffeerraannssll aarr1 . http://www.zaman.com.tr/yorum_yorum-alin-ozinian-ermenistan-secimleri-sonuclandi-mi_2056210.html.2. Koptaş, Rober. Ermenistan’da ‘tekten seçmeli ’ seçim bugün. [Çevrimiçi] 18 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.agos.com.tr/haber.php?seo=ermenistanda-tekten-secmeli-secim-bugun&haberid=4416.3. Ozinian, Alin. Ermenistan seçimleri sonuçlandı mı? [Çevrimiçi] 21 02 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.zaman.com.tr/yorum_yorum-alin-ozinian-ermenistan-secimleri-sonuclandi-mi_2056210.html.4. Benli , Mesut H. Sarkisyan Oy Arttırdı Rakibi Süpriz Yaptı . [Çevrimiçi] 19 02 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1 121941&CategoryID=100.5. Ermenistanda Cumhurbaşkanı Adayı Tutuklandı. [Çevrimiçi] 06 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1 124028&CategoryID=81 .6. Anayasa Mahkemesi Ermenistan seçimlerinin iptalini reddetti. [Çevrimiçi] 15 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.agos.com.tr/haber.php?seo=anayasa-mahkemesi-ermenistan-secimlerinin-iptalini-reddetti&haberid=4669.7. Lütem, Ömer. E. Ermenistanda seçimler ve hile iddiaları . Ankara, 21 03 2013.8. Hadzhieva, Eli . Azerbaijan Challenges International Community to Reject "I l legitimate" Armenian Election. [Çevrimiçi] 19 02 2013.[Alıntı Tarihi: 20 03 2013.] http://www.reuters.com/article/2013/03/19/idUSnPreVM214a+130+PRN20130319.
54
“...ama özgürlüğümüzü asla elimizdenalamayacaklar.” diye bağırır Wallace atının üstündenve düşmana doğru koşmaya başlar, peşinden gelenonlarcasıyla birl ikte. Bu sahne pek çoğunuzungözünün önüne gelmiştir muhtemelen. İskoçya’nınbağımsızl ık için İngil izlerle yaptığı mücadeleyi anlatan,Mel Gibson’ın mükemmel bir oyunculuk sergilediği“Cesur Yürek” filmini hangimiz izlemedik ki!1 BirleşikKrall ık’ı oluşturan 4 büyük ülkeden biri olanİskoçya’nın, 2014’te bağımsızl ık için referandumagideceği haberini okuduğumuzda da pek çoğumuzunaklına gelmiştir bu film. Her ne kadar dünyanın pekçok kısmında şok etkisi yaratsa da, adanın tarihi gözönünde bulundurulduğunda böyle bir referandumhaberi çok da beklenmedik bir durum değil asl ında.
843 yıl ında kurulan ülke 18. yüzyıla kadar bağımsızolmasına rağmen, güney komşusu İngil izlerle sürekliçatışma halinde olmuştur. Ancak bu askerimücadeleler 1707 yıl ında son bulmuş, kaybeden tarafİskoçya olmuştur. 1707 yıl ında imzalanan Birl ikAnlaşması ’yla günümüze kadar uzanacak olan BirleşikKrall ık tarihi başlar. Bu anlaşmayla İskoç ve İngil izParlementoları feshedilmiş, bütün yetkiler Londra’dakurulan Birleşik Krall ık Parlementsu’na aktarılmıştır.
Uzun yıl lar bu şekilde varlığını sürdüren İskoçya 1999yıl ında kendi parlementosunu kurarak ayrıl ık sinyallerivermeye başladı. İngiltere’de iktidarda olan İşçiPartisi ’nin insiyatifiyle 1997 yıl ında yapılanreferandrumda İskoç halkının çok büyük bir kısmıİskoç hükümetinin ve parlementosunun kurulmasınıistediğini söyledi. 2 yıl sonra, 1 temmuz 1999’da İskoçparlementosunun kurulmasıyla hükümet pek çokalanda yetkileri devraldı Londra’daki hükümetten.Örneğin eğitim, sağlık, adalet, polis, mahkemeler,yerel idareler, ekonomik kalkınma ve ulaşımın birbölümü gibi konularda karar yetkisi iskoçhükümetinde. Bununla birl ikte; dışişleri, savunma,enerji ve ekonominin yönetimi gibi konularda hâlâLondra’daki merkezi hükümete bağlı .2 Üstelik BirleşikKrall ık Parlementosu’nun İskoç Parlementosu’nudağıtma gibi bir yetkisi de var.
İskoçya’nın tarihinde, her zaman tam bağımsızl ığıhedef edinmiş bir parti olan İskoçya Ulusal
Partisi ’nin(SNP) önemi de büyüktür. 1934 yıl ındakurulmuş olan bu parti kendisini merkez-sol eğil imliolarak sınıflandırmıştır. Özell ikle Margaret Thatcher’inİskoçlara yaptığı baskılar İskoç mil l iyetçil iğininartmasına da zemin hazırlamış, ve bu dönemdeİskoçya Ulusal Partisi muhalefetiyle adından sözettirmiştir.3 SNP son yıl larda oy oranını hızla arttırmışve ilk kez 2007 yıı lda yapılan seçimlerle 129sandalyenin 47’sini alarak iktidar olmuştur İşçiPartisi ’nin sekiz yıl l ık hakimiyetine son vererek.İ lerleyen zamanlarda da çizgisini değiştirmemiş ve 2yıl önce yapılan genel seçimlerde 129 sandalyeden69’una sahip olarak yerini korumuştur.4
Alex Salmond liderliğindeki partinin en büyük başarısıbelki de 2014 yıl ında düzenlenecek olan referandumolacaktır. 18 Eylül 2014 tarihinde yapılması planlananreferandumda İskoç halkına cevabının “evet” ya da“hayır” olacağı tek bir soru yönelti lecek: “İskoçya’nınbağımsız bir ülke olmasını kabul ediyor musunuz?”Ayrıca halk oylamasında 16 yaşından büyük herkesinoy kullanabilmesi de alınan kararlar arasında.5 İngil izbaşbakanı David Cameron’la İskoç Parlementosu’nunbaşı olan Alex Salmond 15 Ekim 2012 tarihindeEdinburgh’da biraraya gelerek referandumun 35maddelik temel anlaşmasını imzaladılar.
İngiltere her ne kadar yeşil ışık yakmış olsa da çok dahevesli değil bu ayrıl ığa. İngil iz Başbakanı DavidCameron’un “İskoçya ile birl ikte daha güçlüyüz, ayrıolduğumuzda daha güçsüz oluruz.” sözleri de bunudestekler nitel ikte.6 Ayrıca İngiltere’deki üç büyükparti de ayrıl ığa karşı çıkıyor. Ekonomik nedenler veİngiltere’nin nükleer silah üssünün İskoçya’daki birdeniz üssünde bulunması da İngiltere’nin bu ayrıl ığakarşı çıkmasında önemli bir yere sahip.Referandumdan ‘evet’ cevabının çıkması ve akabindebağımsızl ığın kazanılması durumunda, İngiltere’ninnükleer caydırıcı l ığının etkilenmesi de beklenebil ir.İngiltere Savunma Bakanlığı askeri eğitim ve yerlerinindeğiştiri lmesi güç olan üsler açısından İskoçya'nınönemine vurgu yaparak, askeri ekipmanın artırı lması,yeni askeri üslerin kurulması ve geliştiri lmesi,mevcutların taşınması, askeri eğitimler için yenialanların kurulması, nükleer silah başlıklarınınyeniden dizayn edilmesi gibi maliyetlerin olacağından
�
55
söz etmektedir. Öte yandan İskoçya Ulusal Partisiİskoçya’da konuşlanmış bulunan nükleer silahlarakarşı olduğunu belirtiyor. Bu sebeple, İskoçyabağımsız olduğu takdirde nükleer silahlarıntaşınmasını talep edebil ir.7
Olası bir bağımsızl ık durumunda en çok tartışı lmasıbeklenen konulardan biri de Kuzey Buz Denizi’ndebulunan petrol ve doğalgaz rezervleri. İngiltereekonomisinde önemli yere sahip olan bu rezervleriel inden çıkarmak istemezken, İskoçya’nın bağımsızl ıktalebinde bulunurken en çok güvendiği durumlardanbiri de bu rezervlerdir. İngiltere’nin, ekonomikbelirsizl iklere sebep olacağı gerekçesiyle karşıçıkmasına rağmen Alex Salmond, petrol ve doğalgazrezervlerinin yüzde 90’ının kontrolünüüstleneceklerini iddia ediyor.8
Bağımsız olduğu takdirde İskoçya’nın hayatta kalıpkalamayacağı da merak konusu. Uluslararası ekonomiuzmanları İskoçya’nın ekonomisinin büyük orandaİngiltere’ye bağlı olduğunu iddia ederek, BirleşikKrall ı ’tan ayrılması durumunda Kuzey BuzDenizi’ndeki kıta sahanlığından gelen gelirin önemliölçüde azalacağını söylüyorlar. İskoçya’nın BirleşikKrall ık’tan ayrılmasına karşı çıkan "Better Together"(Birl ikte daha iyi) isimli hareketin lideri AlisterDarling petrol gelirlerine güvenilmemesini gerektiğinibelirterek "Kuzey Denizi Petrolleri sonsuz değil .Üstelik petrol çıkarma işlemi büyük ölçüde İngil izşirketleri tarafından yapıl ıyor. İskoçya ayrıl ırsa buşirketlerle anlaşma yapmak kolay olmayacak" dedi.9
Bağımsız bir İskoçya’nın petrol, doğalgaz ve yer altıkaynakları hatta viski ihracatıyla gayet zengin bir ülkeolacağını Salmond iddia etse de, mevcut durumu veekonomisi hiç de kötü değil asl ında İskoçya’nın. Öyleki Edinburgh Avrupa’nın en önemli 6. finans kenti.10
Böyle bir durumda akıl lara gelen soru: “Referandum
ateşli bir mil l iyetçil ik duygusuyla ya da iktidardabulunan liderlerin gözünü kör eden bir bağımsızl ıktutkusuyla mı yapılacak?” Yapılan anketlere göreİskoçların çoğu sanılanın aksine ateşli birerbağımsızl ık savunucusu değil ler. The Economist’inyaptığı son araştırmada 5,2 milyon İskoçyalıdansadece yüzde 28’i Birleşik Krall ık’tan ayrılmak istiyor.1 1
Anketlerde sorulan başka bir soruya göre iseİskoçların yüzde 41 ’i olası bir bağımsızl ık durumundarefah seviyesinin düşeceğini belirtiyor. Yüzde 38’l ik birkısmın düşüncesine göre ise refah seviyesi artacak.İngiltere’de yapılan anketlerde de sonuç çok farklıgözükmüyor. İskoçya’nın tam bağımsızl ığınıdestekleyen İngil izlerin oranı yüzde 33 ve çok büyükbir kısmı da İskoçya’nın Birleşik Krall ık’tan ayrılmasısonucunda İskoçya’nın refahının azalacağını iddiaediyor.12 Bu anketlere dayanarak İskoçlarınbağımsızl ığa şüpheyle baktığı söylenebil ir.
Alex Salmond referandum tarihini seçerken çok damasum değildi asl ında. Halk oylamasını 2014 yıl ınınsonbaharında yaparak Bannockburn’un 700.yıldönümüne denk getirmek istedi. Bannockburn İskoçsavaş tarihinde İngil izlere karşı kazanılmış en ünlüzafer olarak bil inir. Salmond’un bu tarihi seçerekİskoçların mil l iyetçil ik duygularını harekete geçirerekreferandumda bağımsızl ık için “evet” cevabını almaihtimalini arttırmak istediği düşünülüyor. Buna ekolarak, düşük olan tam bağımsızl ık isteyen İskoçlarınoranının 2014 sonbaharına kadar artacağı bekleniyor.
Şimdi Britanya adasının merakla beklediği tarih 18Eylül 2014. Alex Salmond’un oldukça umutlu olmasınakarşın, sandıktan “hayır” çıkması da yüksek birihtimal. Salmond’un beklentileri doğru çıkar ve İskoçhalkı “evet” derse, 300 yıl aradan sonra İskoçya tekrarbağımsız olacak. Ancak ekonomi başta olmak pek çoksorunla karşılaşması da söz konusu.
RReeffeerraannssll aarr1 . Mel Gibson. (1995) Braveheart. US.2. Sevil Kurdoğlu “Kraliçe’yi Üzecek Haber” (25/02/2013) , http://bianet.org/bianet/diger/144644-kraliceyi-uzecek-haber (Erişim Tarihi: 21 /03/2013)3. Gürhan Ünal “Ada’da Ayrıl ık Rüzgârları” (21/02/2012) , http://www.tuicakademi.org/index.php/kategoriler/avrupa/2740-adada-ayril ik-ruzgarlari(Erişim Tarihi: 21 /03/2013)4. Sezgin Mercan “Birleşik Krall ık'ta İskoçya'nın Bağımsızl ığı Sorunu” (01/03/2012) , http://www.21yyte.org/tr/yazi651 1-Birlesik_Krall ikta_Iskocyanin_Bagimsizl igi_Sorunu.html (Erişim Tarihi: 22/03/2013)5. “İskoçya Bağımsızl ığında Hedef 2014” (15/10/2012) , http://bianet.org/bianet/dunya/141472-iskocya-bagimsizl iginda-hedef-2014 (Erişim Tarihi:22/03/2013)6. “İskoçlar'a "ayrılmayın" çağrısı” (1 1 /01/2012) , http://www.haberturk.com/dunya/haber/705091-iskoclara-ayrilmayin-cagrisi (Erişim Tarihi: 23/03/2013)7. Sezgin Mercan gös.yer8. “İskoçya, bağımsızl ık referandumuna gidiyor” (15/10/2012) , http://www.skyturk360.com/haberdetay.asp?id=15059 (Erişim Tarihi: 21 /03/2013)9. “İskoçya 300 yıl sonra ayrılmak istiyor” (07/01/2013) , http://avrupaajansi.com/ingiltere/5543-iskocya-300-yil-sonra-ayrilmak-istiyor.html (ErişimTarihi: 23/03/2013)10. Erol Kurubaş “İskoçya’da Ayrıl ık Rüzgârları ve İdeolojik Körlük” (23/02/2012) , http://www.ankarastrateji .org/yazar/prof-dr-erol-kurubas/iskocya-da-ayril ik-ruzg-rlari-ve-ideolojik-korluk/ (Erişim Tarihi: 21 /03/2013)1 1 . “İskoçya bağımsızl ık için referanduma gidiyor” (17/10/2012) , http://www.yeniozgurpolitika.org/index.php?rupel=nuce&id=14059 (Erişim Tarihi:22/03/2013)12. Gürhan Ünal gös.yer
56
Ortadoğu'nun göbeğinde, Akdeniz kıyısında, ufak birAvrupai devlet denince akla hemen İsrail gelir.7 milyonnüfuslu bu ülke küçük olmasına küçüktür ama dünyasiyasetine, ekonomisine, kültürüne çok büyük etkileryapmıştır. Geçtiğimiz aylarda(22 Ocak 2013) İsrail'dealışılagelmiş erken seçimlerin bir tanesi daha yapıldı. Buseçimlerin bize neler göstereceğini anlamak içindeöncelikle İsrail tarihine, siyasi partilerine ve seçimsistemine biraz göz atalım.
BBiinnlleerrccee YYıı ll ll ııkk HHaayyaall iinn SSoonnuu:: YYeennii İİ ssrraaii ll DDeevvlleettiiTarih 14 Mayıs 1948’i gösterdiğinde beklenen son artıkgelmiş, Yahudilerin binlerce yıllık rüyası olan kutsaltopraklardaki İsrail Devleti bağımsızlığını ilan etmişti.Gerçekten büyük bir özlemdi onlar için bu. Tarihin çeşitlidönemlerinde çeşitli sürgünlerle dünyanın dört bir yanınaserpiştirilen Yahudiler kutsal topraklarına olan bağlılıklarınıasırlar boyunca sürdürmüşlerdi. Tevrat’ta geçen “Seniunutursam, ey Kudüs, sağ elim hünerini unutsun!. Eğerseni anmazsam, eğer Kudüs’ü baş sevincimden üstüntutmazsam, dilim damağıma yapışsın'' ayeti Yahudilerin bubağı yıllarca manevi olarak kutsal kitaplarında taşıdığınıgösteren örneklerden sadece bir tanesi.1 İsrail devletininkuruluşu tabiî ki sadece dini kökenlere dayanmamaktadır,kuruluşun asıl milli-ideolojik temeli ise 'Siyonizm'dir.Siyonist ideolojinin ülküsü Filistin topraklarında tamamenbağımsız bir Yahudi devleti kurmak için dünyadakiYahudilerin buraya göçünü sağlamaktı. 19.yy’da Avrupa'dabaşlayan Siyonist hareket bu dönemlerde ve sonrasındaYahudilere karşı uygulanan kötü muameleleri kendi lehineçevirerek birçok Avrupa ülkesinin ve ABD'nin desteğiniarkasına almıştır. Bir Macar Yahudi'si ve Siyonist hareketinöncülerinden olan Theodor Herzl'in, 1896 yılında yazdığı“Yahudi Devleti” (Der Judenstaat) kitabında bir Yahudidevletinin kurulmasını ve Avrupalı Yahudilerin bu ülkeyegöç etmesi fikrini savunmasının2 üzerinden geçen 52 yılgibi kısa bir zaman içerisinde İsrail Devleti Filistintopraklarında kurulmuş, Ortadoğu'daki ve buna paralelolarak Asya, Avrupa ve dünyadaki dengeler tamamendeğişmişti.
İİ ssrraaii ll SSeeççiimm SSiisstteemmii HHaakkkkıınnddaaİsrail halkı Knessette'ki (İbranice 'meclis' anlamına gelir)120 sandalye için normal şartlarda 4 yılda bir sandıkbaşına gider. Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 21dir. İsrailseçimleri hakkındaki en enteresan bilgilerden biri ise seçim
barajının %2 (1992’den önce %1 olan baraj, önce %1,5’açıkarılmış, daha sonra 2003 yılında bir kez dahayükseltilerek %2 yapılmıştır ) olması ve bundan dolayıİsrail tarihi boyunca hiçbir partinin tek başına iktidarolmak için yeterli olan 61 sandalyeyi kazanamamasıdır. İki,üç, dört ve hatta daha çok partiden oluşan koalisyonhükümetleri bu seçim sisteminin kaçınılmaz sonucudur.Zira hem iç siyasette hem de dış siyasette önemlikonularda baş gösteren uzlaşı yokluğu ve siyaset aygıtınınsıklıkla hareket kabiliyetini kaybetmesini, kısmen ülkedekibu çok başlı parlamento ve seçim sistemi ile açıklamakmümkündür.3 İsrail iç ve dış siyasetini, ayrıca 22 Ocak 2013seçimlerinden sonraki hükümetten beklentilerianlayabilmek bu koalisyonları oluşturan partilerin dışpolitika ve hassas konulara(Filistin, Türkiye, vb.) bakışaçısını incelemek faydalı olacaktır.
LLAABBOORR ((MMAAPPAAİİ )) ((İİ ŞŞÇÇİİ )) PPAARRTTİİSSİİİsrail Devletinin kurucu partisi olan İşçi Partisi, devletin vetoplumun ilk 30 senesindeki oluşumunda tek başına, kendiiç askeri, politik-ekonomik kadro ve örgütleriyle büyük roloynamıştır(Bu açıdan CHP’nin 1950’lere kadar Türktoplumu ve Devleti üzerindeki rolü ve etkisiyle örtüşebilir.).Genel manasıyla merkez-sol siyonist eğilimli bir partiolmasına rağmen hükümet ile ilgili kararların veprogramların temel sorumluluklarını taşıyan Labor soldakiemekçi gruplar ile sağdaki muhafazakâr grupları ortayadoğru çekmiştir.4 İşçi Partisi 1977’ye kadar süren iktidarını1977’de Likud Partisine kaptırmıştır. İşçi Partisi’nin Filistindevleti ve barış sürecine bakışı, iç ve dış dinamikleringetirdiği şartlara göre pragmatik bir biçimde değişimsergilemiştir. İşçi Partisi ilk dönemlerinde, Filistinmilliyetçiliğine, ve bağımsız Filistin devletine kati şekildekarşı durmuştur. 1990’lara gelindiğinde ise İşçi Partisi,Filistin milliyetçiliğine ve sınırlı egemenliği olan bir Filistindevletinin kuruluşuna karşı olumlu bakan bir partipolitikası içermiştir fakat bu zamanlarda içerisinde de hepyaşlı bununla ters düşen zıt gruplar bulunmuştur. 2013seçimlerinde 15 sandalye kazanmıştır fakat yeni kurulankoalisyon hükümetinin dışında kalmıştır.
LLİİKKUUDD PPAARRTTİİSSİİ1977 seçimlerindeki zaferinden sonra İsrail’in en önemlipartilerinden biri haline gelen Likud aşırı milliyetçi veekonomik olarak liberal görüşü benimseyen sağ birpartidir. Tarihi boyunca Filistin meselesine tamamen karşı
�
57
çıkmıştır ve bağımsız bir Filistin fikrini benimsemek biryana dursun bu toprakların aslında tarihsel olarakYahudilerini hakkı olduğu fikrine dolayısıyla Filistin'in butopraklardaki hakkını tamamen reddeden bir anlayışasahiptir. İran konusunda da oldukça katı bir anlayışa sahipolan Likud İran'ı tüm dünyayı tehdit eden bir güç olarakgörmektedir ve gerekirse askeri müdahalenin deçekinmeden yapılmasından yanadır.5 22 Ocakseçimlerinden önce yine aşırı milliyetçi bir parti olanLieberman liderliğindeki İsrail Beytenu ile güçlerinibirleştirmiştir ve 2013 seçimlerinde 31 sandalye elde ederekbir önceki seçimlere göre büyük kan kaybı yaşamasınarağmen Netanyahu liderliğinde yeni hükümeti kurmahakkına sahip olmuştur.
YYEESSHH AATTİİDD ((GGEELLEECCEEKK VVAARR)) PPAARRTTİİSSİİOcak 2012 de bir televizyon sunucusu olan Yair Lapidtarafından kurulan parti daha çok merkezci bir anlayışıbenimsemekte ve genel olarak ılımlı seçmen kitlesine hitapetmektedir. Tartışmalı konulara karşı barışçıl bir bakışaçısına sahip ve Filistin ile iki devlet iki halk fikrinidillendirmektedir. Ayrıca sosyal eşitsizlikleri ortadankaldırmak, devlet, askeriye, ekonomi ve eğitim sistemindekibozuklukları düzeltmek partinin seçim vaatlerindendir.Seçim sonuçlarına göre de beklentileri boşa çıkarmayarakKnesset'te 19 sandalye kazanarak Likud'un ardından ikincisırada gelmiş, vaatleri doğrultusunda Maliye ve EğitimBakanlıklarını de içeren 5 bakanlığı alarak koalisyoniçerisinde yer almıştır. 19 milletvekili de ilk defaparlamento da bulunacak olan Yesh Atid'in koalisyondakietkinliği merakla beklenmektedir.
HHAABBAAYYTTHHAAYYEEHHUUDDİİ ((YYAAHHUUDDİİ EEVVİİ )) PPAARRTTİİSSİİİsrail'in en genç milyarderlerinden Naftali Bennett'inliderliğindeki parti yine Likud gibi ve hatta ondan dahamilliyetçi bir görüşe sahiptir ki eski hükümetin Hamas ileyaptığı ateşkesin bile milli birliği aşırı derecede zedelediğifikrini savunmaktadır.6 Seçimlerde 12 sandalye kazananYahudi Evi koalisyonda yer almıştır.
HHAATTNNUUAAHH ((HHAARREEKKEETT)) PPAARRTTİİSSİİTzip Livni liderliğindeki bir merkez partisi olan Hatnuah,önceki aşırı milliyetçi hükümetin Filistin konusuyla ilgilihamlelerini çok sert eleştirmiştir. Seçimlerden 6milletvekili çıkaran partinin koalisyon içi dengelerisağlamak için koalisyona dâhil edilmiştir. Ayrıca Filistincephesiyle sıkı ilişkileri olan Livni'nin rolünün dekoalisyonda yer almalarına etkisi büyüktür.
YYeennii İİ ssrraaii ll HHüükküümmeettii vvee BBeekklleennttii ll eerrAşırı milliyetçi Likud-Beytenu ve Yahudi evi partileri(toplam 43 sandalye) ile merkez partiler olan Gelecek Varve Hareket partilerinden ( toplam 25 sandalye) oluşankoalisyon hükümeti Likud lideri ve başbakan BenjaminNetanyahu tarafından uzun bir süreç sonucunda
oluşturuldu. Önceki döneminde aşırı milliyetçi tavırlarsergileyerek Türkiye ile siyasi bağlarını tamamen koparanve kurulduğu tarihten beri en büyük stratejik ortağı olanABD ve Obama ile bir türlü iyi ilişkiler kuramayıp, süreklisürtüşen, Filistin konusunda tamamen katı politikalarizleyen ve de İran (tehdidi)’nın ancak askeri müdahaleyleortadan kaldırılacağına inanan Netanyahu hükümetininyeni dönemde bu konular üzerinde nasıl yol alacağı çokbüyük bir merak konusu.7 Yeni hükümetteki merkezipartiler Netanyahu’nun Filistin konusuna artık daha ılımlıyaklaşacağını gösterebilir fakat bunu sadece Filistin'e maletmek doğru olmayacaktır çünkü hükümete karşı TelAviv'de yapılan yüz binlerce kişinin katıldığı gösterilerNetanyahu'yu iç siyasette kendine çeki düzen vermeyeitmiştir. Ayrıca Netanyahu, ılımlı kesime de söz hakkıvererek onun karşısında olmalarını engellemeye çalışmıştır.Tüm bu tartışmalardan uzakta ABD ile olan son dönemilişkilerini düzeltmek İsrail’in yeni dış politika hedefleriarasında görülebilir. Nitekim Obama'nın 2008’de ABDbaşkanı olmasından beri ilk defa 20 Mart 2013’te İsrail'eyapacağı ziyaret ise ABD ile ilişkilerde yeni bir başlangıcınmüjdecisi olabilir. Çünkü ABD’deki güçlü Yahudi LobisiAmerikan Kongre üyeleri üzerinde önemli bir etkiye sahipayrıca İsrail de yıllardan beri ABD'den gelen milyarlarcadolarlık yardımların(son olarak 2007 de Bush dönemine 10yılda 30 milyar dolarlık yardım planı çıkarıldı)8 kesilmesinigöze alamayacaktır.
UUmmuuttssuuzz VVaakk''aa:: FFii ll ii ssttiinn--İİ ssrraaii llKurulan yeni hükümete bakıldığında -yukarıda da sözettiğim- gibi Tzip Livni ve Yesh Atid gibi Filistin sorununakarşı ılımlı yaklaşan isimlerin olması yeni dönemde yeniumutların başlamasına sebep oluyor. Livni'ye adaletbakanlığının yanı sıra Filistin ile sürdürülecek barışgörüşmelerinde baş müzakereci görevinin verilmesi deNetanyahu'nun bu yönde attığı önemli bir adımdır.Nitekim Livni, ''iki devletli çözüm'' yanlısı bir isimdir veözellikle Mahmud Abbas ile iyi ilişkilere sahiptir. Fakatgeçmişten günümüze İsrail Devletinin Filistin sürecine olansamimiyetsiz yaklaşımı kafalarda her zaman soru işaretleribırakmaktadır. Ayrıca, dışişleri bakanlığı koltuğunu boşbırakan Netanyahu'nun burayı hükümet ortağı olan veyolsuzluk iddialarından temizlenmeye uğraşan aşırımilliyetçi Lieberman'a ayırması, İsrail'in Filistin'e veOrtadoğu devletlerine karşı süregelen hırçın tavrınısürdüreceğinin bir göstergesi olabilir. Zaman zamangündeme gelen ve hiçbir sonuç alınamayan görüşmeler,kısmi barış anlaşmaları ise İsrail devletinin (İsrail halkınıdevletin yaptığı tüm icraatlardan sorumlu tutamayız)dünya kamuoyuna olan göstermelik oyunları olduğusöylenebilir. Zira,(sözde) barış sözleriyle gelenhükümetlerin, barış anlaşması yapan liderlerin bir yandanda ''güvenlik'' maskesi altında Filistin’de ki binlerce sivili veçocuğu gözünü kırpmadan öldürmesi Dünya kamuoyutarafından hep sessizce izlenmektedir. İran'a nükleer
58
programı yüzünden türlü ambargolar uygulayan ABD veAB ülkelerinin İsrail'e karşı ise hep alttan alan tavrıtepkileri üzerine çekmektedir. Bu ülkelerin İsrail'icezalandırmak yerine bir nevi ödüllendirerek İsrailDevleti'nin ''şahin'' lakaplı Cumhurbaşkanı Şimon Peres'eNobel barış ödülü vermesi de çok manidardır.
TTüürrkkiiyyee--İİ ssrraaii llİsrail ve Türkiye 1990’lardan 2000’lere kadar oldukça yakınve işbirlikçi politikalara sahip olmuşlardır. Ortak tehditlerbu ilişkileri kuran yegâne sebeptir. O yıllarda Türkiye'ninkomşularıyla olan sorunlarının gittikçe büyümesi özelliklede problemli olunan ülkelerin İsrail'in de büyük tehditolarak gördüğü Suriye ve İran olması Türkiye İsrailyakınlaşmasını sağlamıştır. Bu dönemde ekonomikilişkilerde oldukça üst safhaya ulaşmış ve Türkiye ile İsrailçok iyi birer ortak olmuşlardır. Terör örgütü lideriAbdullah Öcalan'ın Kenya'da yakalanış sürecinde İsrailistihbarat teşkilatı MOSSAD'ın büyük etkileri bu ilişkilerizirveye çıkarmıştır. Fakat Apo'nun yakalanışı İsrail-Türkiyeilişkilerinde tahmin edilenin aksine duraksamalara sebepolmuştur çünkü Türkiye bu süreçten sonra Suriye ile (2011Ocağına dek) ve İran oldukça dostane ilişkilergeliştirmiştir.
MMaavvii MMaarrmmaarraa SSoonnrraassıı31 Mayıs 2010 gecesi İsrail komandoları Türkiye'denİsrail'in ablukası altındaki Gazze'ye insanı yardım için yolaçıkmış olan Mavi Marmara gemisine bir operasyonyapmıştır. Göz göre göre yapılan bu katliamda 8 Türk ve 1de Türk asıllı ABD vatandaşı hayatını kaybetti ve Türkiyeİsrail ilişkilerinde koltuk krizleriyle, 'one minute' lerlegerilen ipler sonunda koptu. Türkiye İsrail ile olan askerive politik ilişkilerini tamamen kesmişti. Ardından devameden süreçte Türkiye'nin tazminat, özür ve ablukanınkaldırılması taleplerini reddeden İsrail'i dünya kamuoyuBM'nin yayınladığı Palmer raporuyla9 bir kez daha haklıçıkarmıştır çünkü rapor Türkiye'nin sadece tazminattalebinin geçerli olabileceğini yansıtmış ve sonuçta ablukayıda meşrulaştırmıştır. O zamandan bu yana Türkiye veİsrail ilişkilerinde görünürde bir gelişme olmamıştır hattabaşta başbakanımız R. Tayyip Erdoğan olmak üzere Türk
yetkililerin ve İsrail yetkililerinin karşılıklı açıklamaları siyasiilişkilerin daha da kötüye gittiğinin bir kanıtıdır. Yenikurulan hükümetin Türkiye'ye yakınlaşacağı düşünülüyorfakat hükümetteki ağır topların aynı kalması (Lieberman,Netanyahu) bu ihtimalleri düşürüyor. Bu açıdanbakıldığından İsrail seçimlerinin Türkiye ile ilişkilere olumluetkisi sadece kendi atacağı olumlu adımlar sayesindeolacaktır. Nitekim Türkiye taleplerinde gayet açık, net vesamimidir.Türkiye diğerleri gibi cambazlıklar yapmayıtarihi boyunca asla kendine alışkanlık edinmemiştir.
SSoonn SSöözzİsrail işte bu uygulamaları sayesinde Ortadoğu'da hepsorun devlet olarak görülmüştür. Sadece kendi kesindoğruları olan ve bunlardan asla taviz vermeyen,tartışmaya bile açmayan İsrail neden mi bu kadar rahathareket ediyor? Cevabı çok açık, Yahudiler dünyanın dörtbir yanından İsrail'e göç etmişlerdir fakat Avrupa veABD’deki Yahudi lobileri hala ağırlıklarını korumaktadır vebu ülkeler de lobilerden aldıkları destekleri kaybetmemekiçin İsrail'e karşı seslerini çıkaramamaktadırlar. Geçmişteinançları, dinleri yüzünden çok büyük baskılara,haksızlıklara maruz kaldıklarını söyleyen bir halkındevletinin şimdilerde camileri basıp insanları öldürmesiacaba hangi vicdana hangi hürriyet anlayışına sığar! Tabiiki bunları söylerken tüm Yahudilerin ve İsrail halkınınFilistin'in karşısında olduğunu söylemek doğru olmazözellikle İsrail vatandaşı Arapların birçoğu ve bazıYahudiler Filistin'de barışa kesin destek vermektedir hattaNazi Almanyası’ndaki soykırımından sağ kurtulan birYahudi olan Hedy Epstein, Gazze'ye yardım için gidenfiloda yer almıştır. İsrail'in tüm bu sorunlarınınsebeplerinden biri olarak iç siyasetin keşmekeşi vedolayısıyla koalisyon hükümetlerinde (Filistin dışında) dikbir duruşun, ortak bir bakış açısının olmayışıgösterilebilir.İşte son İsrail seçimlerinde de böyle karmaşık,her kafadan başka bir ses çıkacak hükümetlerden yeni birtanesi daha kuruldu. Umalım ki bu yeni hükümet yenidönemde, yeni bir sayfa açarak özgür Filistin'e bir şanstanır ve Ortadoğu'da hiçbir zaman düşmanlığınıkaldıramayacağı Türkiye'ye olan özür borcunu öder.
RReeffeerraannssll aarr1 . Tevrat,Mezmur,1372. Selin M. Bölme,Ufuk Ulutaş,Gülşah Neslihan Demir,Furkan Torlak,Saliha Ziya,' ' İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu'' (17.12.2012) , s. 21 ,http://setav.org/tr/israil-siyasetini-anlama-kilavuzu/rapor/2356 (Erişim tarihi: 16.03.2013)3. a.g.e syf 31-324. Gülşah Eker, ' ' İsrail 'in siyasal sistem yapısı ve siyasal partileri ' ' (22.03.2010) s. 28, http://www.belgeler.com/blg/rhp/srail in-siyasal-sistem-yapisi-ve-siyasal-partileri-political-system-and-political-parties-of-israel (Erişim tarihi: 15.03.2013)5. Selin M. Bölme, Ufuk Ulutaş, Gülşah Neslihan Demir,Furkan Torlak,Saliha Ziya a.g.e syf. 586. a.g.e syf. 70-757. Ufuk Ulutaş, ' ' İsrail Seçimleri:Yeni Aktörler, Eski Sorunlar'' (24.01 .2013) s. 2-3 http://setav.org/tr/israil-secimleri-yeni-aktorler-eski-sorunlar/perspektif/2421 (Erişim tarihi:15.03.2013)8. Serdar Karagöz '' Amerikalı ların vergisi İsraile akıyor.' ' http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/karagoz/2013/03/20/amerikali larin-vergisi-israile-akiyor(Erişim tarihi: 20.03.2013)9. Dr. Sedat Erdurmaz ''Mavi Marmara (Palmer raporu) hakkında değerlendirmeler.' ' (05.09.201 1 ) , http://www.turksam.org/tr/a2461 .html (Erişimtarihi: 19.03.2013)
59
Bugün Rusya bünyesinde bulunan birimlerden
Rusya’nın egemenliğini tanımayan tek cumhuriyet
Çeçenistan’dır. Çeçenistan Rusya Federasyonu’nun
içinde olan cumhuriyetlerin imzaladığı federasyon
anlaşmasında rol almadı. Bunun nedenlerini tarihte
aramak gerekiyor. Çeçenistan sorununun kökleri Rus
Çarlık Ordularının Çeçen lideri olan Şeyh Şamil
güçlerini yenerek, Çarlık topraklarına kattığı 1859
yıl ına kadar uzanıyor.1 Sovyet hakimiyeti altında Çeçen
halkının çoğu kısmını defalarca Çeçenistan’dan sürgün
edilmesiyle, Rusya’yla Çeçenistan arasında olan
sorunlar derinleşmiştir. Rusya Federasyonu hiçbir
zaman Çeçenistan’ın bağımsızl ığını tanımadı. Lakin
askeri müdahaleyi bağımsızl ığın ilanından üç yıl sonra
başlatmaya karar verdi.
1994 yıl ında Rus askerlerinin Çeçenistan topraklarını
işgal etmesiyle I . Çeçen-Rus Savaşı başlamıştır.2
1996’da iki taraf arasında imzalanan Hasav-Yurt
Anlaşması ’yla sona erdi. Anlaşmada Çeçenistan’ın
bağımsız bir devlet olduğuna dair hiçbir ibare
bulunmamakla beraber, birinci maddesinde anlaşmayı
imzalayan taraflardan biri olarak Çeçen Cumhuriyeti
adının geçmesi, Rusya’nın Çeçenistan’ı fii len bağımsız
bir devlet olarak tanımasına neden oldu Savaş
sonunda Rusya 5.000 askerini kaybetmesine rağmen
5.5 milyar dolar maliyet ödemek zorunda kaldı . Çeçen
tarafının ödediği bedel ise daha büyük oldu.3 Rus
saldırısının sonunda on binlerce Çeçen hayatını
kaybetti ve ülkenin tüm altyapısı dağıldı . Çeçen-Rus
Savaşı ’nın ardından Ocak 1997’de Çeçenistan’da
yapılan başkanlık seçimleri yapıldı .4
12 Mayıs 1997 tarihinde Rusya ve Çeçenistan arasında
yeni anlaşma imzalandı. Ancak anlaşma Çeçen
sorununa bir çözüm getire bilmedi.5 Bu anlaşmada
Devlet kanına Rus yönetimi tarafından bir federasyon
anlaşması imzalatmak için baskı yaptıysa da bu
amacına ulaşamadı. Çeçenistan Başbakanı Nitekim
Mashadov anlaşmadan sonra yaptığı televizyon
konuşmasında, anlaşmanın “Çeçen-İçkerya
Cumhuriyeti ’nin bağımsızl ığının fii len tanınması”
olarak değerlendirilebileceğini söyledi. Ancak Rusya
tarafından yapılan yorumlar bunu reddettş ve Rusya
bu anlaşmadan sonra da böyle bir bağımsızl ığı
tanımadığını açıkladı.
1997 yıl ında ikinci savaş başladı. Mashadov’un ulusal
bir ordu kurma projesine Çeçen komutanları karşı
çıktı .6 Kendi başlarına hareket etmeyi tercih ettiler ve
tüm Kuzey Kafkasya’yı Moskova’ya karşı birleştirme
niyetinde olduklarını belirtti ler. Ekim 1999’da Rusya,
12 Mayıs 1997’de imzalanan barış anlaşmasına uymadı
ve yeniden Çeçenistan’a saldırmaya başladı. Bunun en
önemli nedenlerinden biri, birinci savaştan sonra
ortaya çıkan fii lî bağımsız yapının bölgedeki diğer
grupları harekete geçirme olası l ığı idi ve bu Rusya’yı
korkutuyordu. İkinci neden ise, Çeçenistan’da olan
Vahhabi hareketi ve apartman bombalama olayları
ülkede yaşayan insanların dikkatini ekonomik ve sosyal
problemlerden dolayı bu yöne çevirmiş ve ikinci
müdahale için bahane yaratmıştı . İkinci savaşı
tetikleyici bir unsur da, petrol ve doğal gazın taşındığı
yolların güvensizl iği için Çeçenistan sorununun
mutlaka çözülmesi gerektiğiydi. Rusya’nın en çok
aradığı eski Çeçen Başbakanı Şamil Basayev’e bağlı
güçlerin 8 Ağustos 1999’da Dağıstan’a geçerek isyan
çıkarması ise Ruslara saldırı için bir daha
bulamayacakları bir şans verdi.7
�
Vladimir Putin,Rus Federasyonu BaşBakani göreve
geldiği andan Çeçenistan Rusya il işkilerinde yeni bir
döneme girildiğini vurguluyor. Putine göre,
Çeçenistan’a bağımsızl ık verilmesi büyük bir hatadır.
Putin’in amacı ekonomik yöntemleri kullanarak Çeçen
halkının federal yönetime destek vermesini
sağlamaktır. İ lave olarak, savaşın uzaması Rus askeri
çevrelerinin de işine geliyor. Savaş sayesinde askerlerin
Rus siyasetinde önemi arttı ; dolayısıyla Rus ordusuna
ayrılan malî kaynaklarda da dikkate değer bir artış
oldu. 1999 yıl ında başlanan savaşta 17 bini çocuk, 87
bin kişi öldü, 185 bin kişi yaralandı ve 1 1 bin çocuk ise
yetim kaldı .8 Uluslararası insan hakları kuruluşlarının,
Rus katliamından kaçan Çeçen mültecilerin
durumuyla ilgil i yaptığı incelemeler gösteriyor ki,
Çeçenistan’da insan hakları ihlal edildi. Birleşmiş
Mil letler Yüksek Komiserliği ’nin açıklamasına göre;
Ağustos 1999’da Çeçenistan’da I I . Çeçen-Rus Savaşı
başlamadan önce 172.000 Çeçen mecbur kalarak
evlerini terk etti ve ülke içinde daha güvenli bir yere
yerleşti .9 Gürcistan ve Azerbaycan ile Rusya
Federasyonu içinde yer alan Kabardey-Balkar,
Dağıstan ve Kuzey Osetya Cumhuriyetlerine yoğun
bir mülteci akını oldu. Çeçenler tek Orta Asya değil ,
Avrupa ve Amerika’da da mesken edinmişler
Putin, 23-26 Ekim 2002’de gerçekleşen tiyatro
baskınını da bahane ederek kafa kaldırdı. Bu tarihten
sonra Putin terörizmle mücadeleyi bahane ederek
Çeçenistan’a yönelik saldırı larını genişletti . Güvenlik
politikasında terörizm merkezli bir yaklaşım
sergilemeye başladı.10 1 1 Eylül sonrasında ve özell ikle
Afganistan operasyonunda Amerika ile işbirl iği yapan
Rusya, terör eylemi olarak adlandırdığı Çeçenistan
bağımsızl ık savaşı i le mücadele için basın
özgürlüğünü sınırlamak için pek çok tedbir aldı .
Duma içerisinde terörle mücadelenin finansmanı için
2003 bütçesinin yeniden gözden geçirilmesi ve
mil letler doktrininin revize edilmesi üzerine yapılan
tartışmalar, terörle mücadelenin Rusya’da gündemin
ön sıralarına alındığını gösteriyor. Birinci Rus-Çeçen
savaşının yenilgisinin etkilerini daha üzerlerinden
atamayan Ruslar, 1999’da başlattığı ikinci savaşı kendi
lehine döndürmenin yollarını aramakta devam
etmektedir.
Soğuk Savaşın sonunda birçok sorunla yüz yüze kalan
Rusya Federasyonu diğer yandan da bağımsızl ığını i lan
eden Çeçenistan ve bunun gibi cumhuriyetler ile
uğraşmıştır. Bu anlamda Rusya için Kuzey Kafkasya’ya
yerleşen Çeçenistan çözüme ulaşmada zor bir hat
olarak görülmektedir. Bölgede olan dengelerin hassas
olması, Kuzey Kafkasya çevresinde çıkarları bulunan
devletlerin bunu göz önünde bulundurmaya
çalışmaları gerekmektedir.60
RReeffeerraannssll aarr1 . Fehim Taştekin, “Direnen Çeçenya”, http://www.kafkas.org.tr/bgkafkas/bukaf_cec_dt.html2. Sevinç Alkan Özcan, "Rus-Çeçen savaşları ve Rusya’nın Çeçenistan politikası”, (Eylül 2003) ,http://www.anlayis.net/makaleGoster.aspx?dergiid=4&makaleid=29693. Gös. yer4. Zeynep Özbek, “90'LARDA ÇEÇEN BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ”, http://cecenistan.ihh.org.tr/varolus/bagimsizl ik/index.html5. Wikipedia, “İkinci Çeçen Savaşı”, http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0kinci_%C3%87e%C3%A7en_Sava%C5%9F%C4%B16. Kamer Kasım, “Çeçenistan: Kafkasya’da Bitmeyen Mücadele”, (3 Nisan 2010) , http://www.usak.org.tr/makale.asp?id=14237. History Commons, “February 1995-1996: Islamist Militants Establish Foothold in Chechnya Conflict”http://www.historycommons.org/entity.jsp?entity=shamil_basayev_18. UHİM, “Ülke İhlal Karneleri: Rusya”, http://www.uhim.org/images/karne/1309768814.pdf9. Gös. yer10. Sabah, “Rusya’daki Terör Saldırı larının Kronolojisi”, (24 Ocak 201 1 )http://www.sabah.com.tr/fotohaber/dunya/rusyadaki_teror_saldirilarinin_kronolojisi/28255
Lincoln son dönemin en başarıl ı fi lmleri arasında
yer almaktadır. Filmde, en iyi ABD başkanları arasında
gösterilen Abraham Lincoln’ün kölel iğin kaldırı lması
amacıyla yürüttüğü siyasi mücadele anlatı lmaktadır.
Film konu itibari i le Doris Kearns Goodwin’in Lincoln
adlı kitabının bir bölümüne dayanmaktadır. Bu bölüm
ise Lincoln’ün hayatının son dört ayını içermektedir.1
Filmin yönetmenliği Steven Spielberg tarafından
yapılmış, senaryosu ise Tony Kushner tarafından
yazılmıştır.2 Filmin başrolünde ise bu film ile üçüncü
kez Oscar alan Daniel Day-Lewis vardır.3 Bu yıl 85.’si
düzenlenen Oscar ödül töreninde Lincoln filminin en
iyi film dalında ödül alması bekleniyordu. Özell ikle en
iyi film ödülünün ilk kez Beyaz Saray’dan First Lady
Michelle Obama tarafından verileceğinin duyulmasıyla
bu ihtimal daha da güçlenmişti. Ancak, Argo filmi
ödüle layık görüldü ve Lincoln filmi en iyi erkek
oyuncu ve en iyi yapım tasarımı ödüllerini alarak
gecede adından söz ettirdi.4 Filmin ayrıntı larına
geçmeden Abraham Lincoln’ün hayatına bir göz
atalım.
ABD’nin 16. başkanı olan Abraham Lincoln, ülkesinin
en büyük devlet adamlarından biridir.
Kentucky eyaletinin Hardin bölgesinde, yoksul bir
çiftçinin oğlu olarak dünyaya geldi. Dokuz
yaşındayken annesi ölen Lincoln, bir yıl kadar okula
gidebildi. Üvey annesinin özendirmesiyle çok okuyarak
kendini yetiştirdi. 1830'da ailesinin I l l inoisa taşınması
üzerine Lincoln Mississipi 'de işleyen bir gemide iş
buldu. Daha sonra New Salem'de de çeşitl i işlerde
çalıştı . Lincoln 1834'te I l l inois Yasama Meclisi 'ne
seçilerek siyasal yaşama atıldı . Bu arada hukuk
çalışarak kendini yetiştirmiş ve 1836'da baronun
sınavından geçmeyi başarmıştı . 1842'de Mary Ann
Todd'la evlendi. Lincolnlar'ın dört oğlu oldu. Ülkesinin
siyasal yaşamında adını duyurmadan çok önce
yetenekli bir avukat olarak sivrilen Lincoln'ün başarısı ,
keskin zekâsı ve sağduyusu kadar, dürüstlüğü ve
adalete olan bağlı l ığından da ileri geliyordu. Dört
dönem üst üste Yasama Meclisi 'ne seçilen Lincoln, bu
dönemde kölel iğin yeni kurulan Batı Eyaletleri ’nde de
yasal laştırı lmasını isteyenlere karşı çıktı . 1847'de
I l l inois'dan kongreye seçildi. Bu sırada Meksika ile
savaşa girilmişti . Lincoln Meksika ile savaşın
sürdürülmesinden yana değildi. Meksika Savaşı 'nın
sonunda ABD topraklarının genişlemesi, kölel ik
sorununa yeni bir boyut getirdi. Güneyli ler ABD' ye
yeni katı lan topraklarda kölel iğin anayasaya aykırı
olmadığını i leri sürüyordu. 1856'da Cumhuriyetçi
Parti 'ye giren Lincoln, 1858'deki senato seçimlerinde
rakibi Stephen A. Douglas'ın karşısında yenilgiye
uğradıysa da, seçim kampanyası sırasında öne
sürdüğü kölel iğe il işkin görüşler ülkede geniş
tartışmalara yol açtı . 1860'taki parti kongresinde
başkan adayı seçildi ve Mart 1861 'de ABD'nin 16.
başkanı oldu. Güneyli ler Lincoln'un başkan seçilmesini
tepkiyle karşı ladı . Bu sırada kölel iğin varlığını
sürdürdüğü 15 eyalete karşıl ık, 19 özgür eyalet
61
�
62
bulunuyordu. Lincoln resmen başkanlık görevine
başlamadan önce Güney Carolina bağımsızl ığını i lan
etti. Bundan sonraki bir yıl içinde 10 Güney eyaleti
daha bağımsızl ığını i lan etti. Bu eyaletler Jefferson
Davis'in başkanlığında Amerika Konfederasyonu'nu
kurdu. Güney Carolina'nın Sumter Kalesi 'ni kuşatıp
de geçirmesiyle Amerikan İç Savaşı başladı. 1 Ocak
1863'te Lincoln, Güney eyaletlerinde kölel iğin
kaldırı ldığını açıkladı. Lincoln' un başkanlık süresinin
hemen tamamı ayrıl ıkçı Güney eyaletleriyle
savaşmakla geçti. Lincoln'un karşılaştığı en önemli
sorun, Robert E. Lee ve Thomas J . Jackson gibi
yetenekli Güneyli generallere karşı başarıl ı olabilecek
bir komutan çıkarabilmekti. Savaşın ilk yıl larında
Kuzeyli ordular üst üste yenilgiye uğramıştı . Mart
1864'te Lincoln, General Ulysses S. Grant'ı
başkomutanlığa getirdikten sonra bu durum değişti .
Lincoln çok sayıda askerin de oy kullandığı 1864
seçimlerinde yeniden başkan seçildi.5
Film, Lincoln’ün iki siyah asker ile yaptığı konuşma ile
başlıyor. Bu konuşmada siyah askerlerden biri
eşitsizl ikleri o kadar dramatik bir şekilde vurguluyor
ki… Bir siyahın 100 yıl sonra oy hakkına sahip
olabilmesine bile umutla yaklaşıyor bu asker. Lincoln,
kölel iğin kaldırı lması konusunda çok kararlı tavır
sergiledi. En büyük amacı ise kölel iğin kaldırı lmasını
anayasal bir düzenleme ile yasal laştırmaktı, ki bu
anayasaya eklenecek 13. madde idi. Filmde ilk olarak
göze çarpan Lincoln ile dışişleri bakanı arasındaki
anlaşmazlıktır. Bakan bu maddenin geçmesini hem
istemiyor hem de imkânsız olarak görüyordu. Çünkü
Temsilciler Meclisi ’ndeki Cumhuriyetçilerin sayısı
yasayı geçirmek için yetersizdi. Yani Demokratların
desteğine ihtiyaç duyuluyordu. Lincoln ise bunu bir
engel olarak görmedi ve çözümler aramaya başladı. İ lk
olarak Demokratlara önemli mevkiler vermeye başladı,
bir nevi oy satın alıyordu. Bunu durumu dışişleri
bakanı son derece gizl i yapmaya çalıştı . Lincoln’ün
adının kirlenmesini istemiyordu. Zaten rüşvet olarak
para teklif edilmesini kesinlikle istemedi. Bu mevkileri
terfi ya da ödüllendirme gibi gösteriyordu. Ancak bu
çabalar çok yetersiz kalmaya başladı ve Lincoln
duruma kendi el attı . Oy vermek istemeyen
Demokratlarla bizzat kendisi görüştü, eşitl iğin
önemini anlattı , kölel iğin demokrasiye zarar verdiğini
paylaştı . Diğer bir sorun da parti içindeki radikal lerdi.
Onları da ikna etmek gerekiyordu, bunun için önemli
parti içinde yer alan kuvvetli ai lelerin yardımını aldı .
Görüşmeler başladığında Demokratlar
Cumhuriyetçileri oy hakkı, ırklar arası evli l ik gibi
konuları dile getirmesi için zorladı; ancak
Cumhuriyetçiler gerçek fikirleri bu olmasına rağmen
manipüle olmadılar ve onun da zamanı gelecek
düşüncesiyle sadece kanun önünde eşitl ik ilkesinden
bahsettiler. 1 Ocak 1865 günü yapılan oylama ile
Lincoln’ün verdiği mücadele nihayete erdi ve siyahlar
beyazlarla kanun önünde eşit sayıldı lar. 9 Nisan
1865’te de güney orduları tesl im oldu ve iç savaş sona
erdi. Ancak 1 1 Nisan 1865 günü siyahların hakları
hakkında yaptığı konuşma ona suikast hazırl ığını
doğurdu ve 14 Nisan 1865 günü Ford Tiyatrosu’nda
öldürüldü.6 Film başkanın ölümünün kayda
geçmesiyle son buluyor. Filmin siyasi konularını bir
yana bırakırsak, film Lincoln’ün kişil iği hakkında da
birçok ipucu vermektedir. Öncelikle mutlu bir evli l iği
olmayan bir erkek portresi gözden kaçmıyor. İç savaş
eşi i le arasını açmış durumdadır. Çünkü eşi bir
oğlunu savaşın neden olduğu hastal ıklardan
kaybettiğini düşünmektedir. Lincoln, oğlunun acısını
bir türlü atlatamayan eşini akıl hastanesine yatırmayı
bile düşünmüştür. Hatta bu sebeple eşinin erkek
kardeşleri güneyli lerin safında yer almışlardır. Büyük
oğlu Robert da ülkesi için savaşmak istemektedir;
ancak annesi bu duruma tamamen karşı olduğu için
Lincoln Robert’a izin vermemektedir. Oğlu ile de arası
açı l ıyor zaman içinde. Filmde Lincoln’ün depresif ruh
hali de oldukça belirgin. Mutsuz, durgun, yalnız…
Hukuk bürosundan ortağı ve dostu Will iam H.
Herndon Lincoln’u şöyle tanımlar: "Üzgün görünüşlü
bir adam; yürürken sanki üzerinden melankoli akar...
Sürekli üzgün görünüşü onun en karakteristik
özell iğidir."7
Film dünya çapında çok fazla ilgi gördü ve gişede
büyük başarı yakaladı. İki adet Oscar ödülü alması da
başarısını tescil ledi. Filmin Türkiye’deki etkisi ise
bambaşka… Çünkü Türkiye’de önemli bir tartışma
konusu başlattı : “Erdoğan, Türkiye’nin Lincoln’ü
olabil ir mi?”. Bu tartışmanın başını Radikal Gazetesi
yazarlarından Murat Yetkin çekmektedir. Şubat’ın
18’inde yazdığı yazının başlığı direk olarak “Erdoğan,
Türkiye’nin Lincoln’ü olabil ir.”.8 Yetkin’e göre,
Lincoln’ün kölel iğin kaldırı lması ve siyahların haklarını
kazanması için verdiği mücadele ile Erdoğan’ın Kürt
sorununun çözümü için verdiği mücadele arasında
63
siyasi benzerlikler bulunmaktadır. Lincoln, kölel ik son
bulursa ve eşitl ik sağlanırsa savaşın da biteceğine
inanmıştır. Bunu da anayasada yapılan değişikl ik ile
kesinleştirmek istemektedir. Yetkin aynı zamanda
Erdoğan’ın “Savaş kolaydır, barış zordur.” sözüne de
atıfta bulunmaktadır ve Erdoğan’ın Kürtleri ve Kürt
sorununu inkâr eden vatandaşların çoğunun da sırf
kan dökülmesine artık son vereceği umuduyla
desteğini alacağını düşünmektedir. Ancak diğer
taraftan Türkiye’de şu anda gündemde olan anayasa
değişikl iği i le 1865 yıl ında ABD’ de yapılan anayasa
değişikl iği arasında çok büyük farklar olduğunu
düşünen sol görüşlüler var. Onlar, bu anayasa
değişikl iği yürütmenin yetkilerini yasama ve yargıya
karşı artırma planının bir parçası olarak görüyorlardı,
ki yürütmenin başı olarak burada atıf yapılan Recep
Tayyip Erdoğan’dır. Ayrıca Erdoğan’ı Kürt halkının
ulusal mücadelesini tasfiye etmekle suçluyorlar.9 Yani
Lincoln Türkiye’de hiç umulmadık bir tartışma yarattı
ve birçok farklı görüşten grubun dikkatini çekti.
Sonuç olarak, Lincoln Amerikan İç Savaşı ’nın ve
Lincoln’ün son dönemini anlatan harika bir yapıt
olmuş. Filmde hem dönemin siyasi koşullarını çok iyi
bir şekilde gözlemleyebil iyoruz hem de Lincoln’ün
kişil iği hakkında fikir sahibi oluyoruz. Erdoğan ile
Lincoln arasındaki bağa gelince… Bunu yakın gelecekte
yeni anayasaya ve Kürt sorununa çözüm arayışlarının
seyrine göre hep beraber göreceğiz.
RReeffeerraannssll aarr1 . http://www.doriskearnsgoodwin.com/ (Erişim Tarihi : 03.03.2013)2. http://www.imdb.com/title/tt0443272/ (Erişim Tarihi : 27.02.2013)3. http://www.guardian.co.uk/film/2013/feb/25/oscars-2013-daniel-day-lewis-l incoln-actor (Erişim Tarihi : 05.03.2013)4. http://www.sabah.com.tr/kultur_sanat/sinema/2013/02/25/oscar-odulleri-sahiplerini-buluyor-canli-yayin (Erişim Tarihi : 01 .03.2013)5. http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/abraham_lincoln (Erişim Tarihi : 03.03.2013)6. http://www.biography.com/people/abraham-lincoln-9382540?page=4 (Erişim Tarihi : 02.03.2013)7. http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/abraham_lincoln (Erişim Tarihi : 03.03.2013)8. Murat Yetkin, (18.02.2013) , Erdoğan, Türkiye’nin Lincoln’ü Olabil ir,http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalYazar&ArticleID=1 121781&CategoryID=98 (Erişim Tarihi : 04.03.2013)9. http://www.bolsevik.org/content/tayyip-erdo%C4%9Fandan-yeni-bir-l incoln-%C3%A7%C4%B1kar-m%C4%B1 (Erişim Tarihi :07.03.2013)
Bu ay bil lboardlarda sıkça afişlerini gördüğümüz if
film festivalini sizlere tanıtmaya ve kendi yorumlarımı
sizlerle paylaşmaya çalışacağım. İstanbul Uluslararası
Bağımsız Filmler Festivali , 12 yıldır 70.000 kişil ik
izleyici kitlesiyle kültür sanat hayatına yeni bir soluk
getiren, dünyanın her yanından farklı bakışları
sinemaseverlerle buluşturan ve düzenlediği partiler,
atölyeler ve çeşitl i etkinliklerle programını
zenginleştiren bir oluşum.
Her yıl İstanbul 'da, Ankara'da ve İzmir'de
Cinemaximum Sinemalarında Şubat ve Mart aylarında
izleyicisiyle buluşan festival , fi lmleri farklı ve güncel
temalar altında toplayarak izleyicisine ulaştırıyor.
Türkiye'den Kısalar bölümüyle yüzlerce genç
yönetmeni bir araya getiren !f, ödüllü uluslararası
yarışması !f Inspired / Keş!f ile dünyanın farklı
ülkelerinden gelen 8 filmi ve tanınmış sinema
profesyonellerini davet ederek İstanbul 'u yenil ikçi
sinemanın merkezlerinden biri haline getirmeyi
amaçlıyor. Kleber Mendonça Filho’nun Rotterdam’dan
FIPRESCI ’l i fi lmi Neighbouring Sounds/Komşu Sesler;
Wil l Sharpe ve Tom Kingsley’in birl ikte yönettikleri
İngil iz kara komedisi Black Pond/Kara Göl; Werner
Herzog ve Errol Morris’in yapımcıl ığında tüyleri diken
diken eden anlatımı ve hikayesiyle sarsan The Act of
Kil l ing/Öldürme Eylemi ve ölmek üzere olan bir
adamın bedenini canlı tutmak için akıl almaz
yönetmelere başvurmasının minimalist ve
gerçeküstücü hikayesi Halley/Kuyruklu Yıldız sinemada
yeni dil leri ve anlatımları keşfetmeye hevesli
sinemaseverlerin kaçırmaması gereken filmler.
!f Ankara’nın en çok ilgi gören bölümlerinden “Hit
Filmler” bu yıl “Galalar” adını al ıyor ve yıl ın en çok
beklenen filmlerini Ankara’da ilk kez seyirciyle
buluşturuyor.
Perdede kimi zaman deneysel , kimi zaman fantastik
bir kurmaca yaratan, hayatı bir oyun alanı gibi
görmemizi sağlayan filmlerin buluşma yeri olan
“Oyun” bölümü hazırlandı.
!f Ankara’da bu yıla özel üç yeni bölüm bulunuyor.
Bunlardan ilki; hayata yön veren dürtülerden
beslenen, sıra dışı ve dönüştürücü filmlerin
gösterileceği “Sev&Değiştir” adını taşıyor.
!f Ankara’da özel gösterimleri i le Ankaralı izleyicilerin
hakkını vermiş gibi görünüyor. Filmler Yine rengârenk,
yine korkusuz. İf bir kahin edasıyla geleceğin
yönetmenlerini haber veren filmlere ev sahipliği
yapıyor. Yıl ın en iyi kısalarının da bir arada arada
olduğunu söylemeden geçemeyeceğim.
Bu yıl tanıtımı gerçekten iyi yapılmış olan if’in
Ankara’da geçmiş yıl lara nazaran çok daha büyük bir
izleyici kitlesine sahip olmasında sponsorlarının çok
64
�
65
büyük katkısı olduğu aşikar. Tüm bunların yanı sıra
filmlerin son seanslarında öğrenci bileti olmayıp tek
fiyat tarifesinden alıcı bulması da festivalin en çok
eleştiri len yönlerinden oldu.
On The Road, if kapsamında merakla beklenen
filmlerden biriydi. nereden baksanız 60 yıl l ık bir
hikaye.. günümüzde de hayli taraftar bulan Beat
Kuşağının simgesi hatta manifestosu dahası Bob
Dylan, J im Morrison, Hunter S. Thompson gibi birçok
ismin ilham kaynağı… Kuşkusuz On The Road'tan
ilhan bulan sadece onlar değil , kimleri yollara
düşürmedi ki bu kitap? Tanınmış fotoğrafçı Robert
Frank ve Stephen Shore da 1970'lerde Kerouac'ın
kitabını rehber alarak yola düşenlerden… Kitabı
okuyan kimin aklından geçmemiştir ki yola çıkma
fikri? Bir yere varmadan sadece yolda olmak asla
varamayacağın evini aramak.
Tüm bunlardan sonra filme büyük bir beklentiyle
girmek kaçınılmaz. Bir de yönetmen Walter Salles
olunca... Walter Salles yol takıntısıyla bil inen bir
yönetmen. Daha önce Diarios de motocicleta ,
motosiklet günlükleri, cidade de deus ( tanrı kent) ,
yapımcı, gibi filmlerde imzası var. Bu da kitabı ona
emanet etmemizi kolaylaştırıyor. Sonuçta her edebiyat
uyarlaması başarıya ulaşmıyor hele ki sevdiğiniz, baş
ucu kitabınızsa bu ister istemez koruyucu bir tutuma
giriyorsunuz. Hatta bu koruyuculuk zaman zaman
sizi kitabın tek sahibi yapıyor. Başka kimse okumasın,
izlemesin istiyorsunuz. Gelgelel im uyarlamalar burada
devreye giriyor ve 'sizin kitabınızı ' al ıp bambaşka bir
yere koyuyor. Bu başka bir yere koyma durumu
üzerinde durulmaya değer. Çünkü her uyarlama
yeniden yaratım sürecinden geçiyor. Kitabın birebir
kopyasından ziyade başlı başına yeni bir form
kazanıyor. Bu yüzden uyarlamaların kaynak aldıkları
kitapla olan bağlantısını bir kopyalamadan ziyade
esinlenme olarak düşünmek gerekir. Dolayısıyla
kitapta yer alan her şeyi filmde de beklemek
uyarlamanın mantığına aykırı . Günümüzde en çok
hataya düşülen yerlerden biri bu, salondan çıktığımda
'' kitapla hiç örtüşmüyor, konuşmalar birebir aynı,
keşke şurayı da alsalarmış filme..' ' gibi konuşmalara
kulak misafiri olduğumdan özell ikle bu konuya
değindim. çünkü uyarlama demek biraz da
yönetmenin kafasındakini görmek demek. yani bizim
izlediğimiz On The Road 2012 Kereouac'tan çıkıp
Salles‘in tekeline giriyor. Koltuğa oturduğunuzda
izleyeceğiniz yol artık Salles'in yolu ki yukarıda onun
yol takıntısından daha öncede başarıl ı yol filmlerine
imza attığından bahsetmiştik. Bu da onun yolunu
izlenmeye değer kıl ıyor. Çünkü bir şeye takıntı l ıysanız
bu onun hakkında kafa yorduğunu gösterir. Bu da
kendinize has bir düşünüş bırakır geriye işte On The
Road 2012 de Salles’in yolda mottosu.
Koltuğa tüm bunları aklımdan geçirerek oturdum. Bir
an için Jack Kareouac’ı unuttum. Yol hakkında ne
bil iyorsam unuttum. Beat Kuşağı, manifesto… hepsi
geride kaldı . Babasının ölümünden sonra yaşama ve
yazma ilhamını kaybetmiş, coşkusuz genç yazar Sal
Paradise ile kompülsif derecede hazcı, amoral ve
maceraperest Dean Moriarty‘nin Amerika’nın bir
ucundan diğer ucuna yaptığı fiziksel ve iç yolculuktu
önüme gelen. Ben de onlarla birl ikte yollara düştüm.
Mübareklerin yolundan da deli lerinden yolundan
geçtik. Sal les yolu bu ölçüde izleyeni de yola katmayı
başarıyor. İster istemez koltuğunuzdan kalkıp filme
giriyorsunuz. Dahası bu film düşündürüyor. Benim
yolum hangisi . Filmden çıktığımda kafamda bir sürü
soru vardı. Yolum nerde? Cevaplardan çok daha
kıymetli bu sorular kuşkusuz Salles'ın hüneriydi.
Eksikliklere gelince yolda olma ruhunun karakterlere
ne kadar sindiği. Filmin, izleyeni içine kattığı bir
gerçek yalnız sadece yola düşmek yeterli mi? filmin
uzunluğunu da -124 dk.- göz önüne alacak olursak
eğer izleyici yolun karakterlere ne kadar işlediğini de
66
görmek istiyor. Açıkçası ben filmin son yarım saatine
kadar hala bir umutla bekledim. Evet, bir kıvrılma anı
olacak. evet burada yükseliyor, düşüyor… ama hiçbir
değişime tanık olmadım. Jack Kareouac’ın kitapta
başardığı şey, yoldan öncesi ve sonrasındaki değişimi
gösterme, filmde yoktu. Kitabın başarısının sırrı
sadece bohem hayatları doğall ıkla anlatması değildi,
okumadan önceki sizle okuduktan sonraki siz
arasındaki farktı ve bu karakterlerde gösterilmişti .
Filmdeyse 124 dakikayı Sal ve Dean'ın maceralarını
izleyerek geçirdik. Bu da hikayenin temposunu
düşürdü, basitleştirdi. Yolda olmak demek,
maceraperest olmak demekti, nokta, kıvamına getirdi.
Jack Kareoac ne kadar değiştirdiyse bizi, Sal les da o
kadar yerimizde saydırdı.
Ayrıca Beat Kuşağının bir takipçisi olarak
söylemeliyim ki, bu tür kitapların uyarlamalarında
kitaptan bir adım öteye gitmek isterim. Mesela
yönetmenden deneysel numaralar görmek ya da ses-
ışık oyunlarıyla olayı farklı katmanlarda hissetmek,
kitapta yer alan bir olayın birebir canlandırı lması
zaten iyi okuyucunun zihninde yaptığı şeydir.
Okurken zihnimizde bin bir kamera açısıyla oyunu
çekeriz, oynarız. Kahramanların o aykırı duruşlarını
yer yer taklit ederiz. Bunlar yabancısı olmadıklarımız.
Peki ya izlerken? Açıkçası Sal les gibi bir yönetmenin
de aynı yönteme başvurması beni şaşırttı . On The
Road gibi bir hikayeye bu kadar temkinli yaklaşması
filmi basit bir yol hikayesine dönüştürmüş. örneğin
gerçeküstü bir uyuşturucu deneyimi sahnesi bil ineni
tekrarlamaktan öteye gitmemiş.
Sonuç olarak On The Road 2012 bir yol klasiği mi? Bu
soruya evet diyemeyeceğim. Ancak izlenmeye değer
olduğu kuşkusuz. Beat Kuşağı meraklı ları , Walter
Salles sevenleri ya da sadece yolda olmak ne demek,
bilmek isteyenler bu filmi izlemekten keyif
alacaklardır. Film Türkiye’de de vizyona girdi.
RReeffeerraannssll aarr1 . http://www.zaman.com.tr/yorum_yorum-alin-ozinian-ermenistan-secimleri-sonuclandi-mi_2056210.html.2. Koptaş, Rober. Ermenistan’da ‘tekten seçmeli ’ seçim bugün. [Çevrimiçi] 18 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.agos.com.tr/haber.php?seo=ermenistanda-tekten-secmeli-secim-bugun&haberid=4416.3. Ozinian, Alin. Ermenistan seçimleri sonuçlandı mı? [Çevrimiçi] 21 02 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.zaman.com.tr/yorum_yorum-alin-ozinian-ermenistan-secimleri-sonuclandi-mi_2056210.html.4. Benli , Mesut H. Sarkisyan Oy Arttırdı Rakibi Süpriz Yaptı . [Çevrimiçi] 19 02 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1 121941&CategoryID=100.5. Ermenistanda Cumhurbaşkanı Adayı Tutuklandı. [Çevrimiçi] 06 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.radikal .com.tr/Radikal .aspx?aType=RadikalDetayV3&ArticleID=1 124028&CategoryID=81 .6. Anayasa Mahkemesi Ermenistan seçimlerinin iptalini reddetti. [Çevrimiçi] 15 03 2013. [Alıntı Tarihi: 20 03 2013.]http://www.agos.com.tr/haber.php?seo=anayasa-mahkemesi-ermenistan-secimlerinin-iptalini-reddetti&haberid=4669.7. Lütem, Ömer. E. Ermenistanda seçimler ve hile iddiaları . Ankara, 21 03 2013.8. Hadzhieva, Eli . Azerbaijan Challenges International Community to Reject "I l legitimate" Armenian Election. [Çevrimiçi] 19 02 2013.[Alıntı Tarihi: 20 03 2013.] http://www.reuters.com/article/2013/03/19/idUSnPreVM214a+130+PRN20130319.
77
ERASMUS'TAN MEKTUP VAR!
Frankfurt’a 100 km uzaklıkta, daha çok sosyal bilimleröğrencilerinin tercih ettiği ufak bir öğrenci şehri: Marburg.
Almanya’da şehir hakkında ilk ipucunu vardığınız şehrin trengarından edinebilirsiniz. Marburg’a arkadaşlarla ilk gittiğimde garıgörünce içimde bir tedirginlik oluşmuştu; peron sayısı az, garküçücüktü. Gerçekten de Almanya standartlarında bile küçük birşehir, merkezinde 45,000 kişi yaşıyor, bunun da yarısı öğrenci. Bunun olumlu biryanı ülkede alışılmışın dışında genç bir nüfusla yaşayabilmeniz, ve tabi ki bunungetirdiği ortalamanın üstünde bir güvenlik duygusu. Şehir sabah akşam o kadar sakinki Marburg polisi var mı, varsa ne yapmakta hiçbir fikrim yok. Marburg’da bir akşamyaşadığım en büyük “olay” bir Almanın bize adres sorması olmuştur. Önce birkaç kereAlmanca sonra İngilizce cevapladığımız sorusunu bitmeksizin tekrar etmesi üzerine
cevap vermekten vazgeçipyolumuza devam etmiştik.Marburg’da sıradışı bir iki durumdaha var. Bence en önemlilerindenbirisi coğrafyası. Almanya’da veAvrupa’da genelde olduğu gibinehir üzerine kurulmuş bir şehir,ama ilginç olan şehrin tarihi ve eskikısmının dağlık bir kesime kurulupşehrin bu bölgenin dışında gelişmişolması. Maalesef yurtların çoğu dadüzlükte değil. Bunun önemli birsonucu şehrin içinde demiryoluolmaması ki bunu kabullenmemuzun bir zaman aldı. Yine aynışekilde Marburg’da bisiklete
binmenin zorluğu da Almanya’yı deneyimleme beklentilerini düşürmektedir.
Ama üniversite ve belediye bunu bir şekilde telafi etmeye çalışmış, ve bence bir ölçüdede başarmış. Her Alman üniversitesinin en az şehrin bütün ulaşım imkanlarınıkapsayacak bir dönemlik bileti olur ve başka şehirlere ulaşım imkanı da tanır bubiletler. Marburg’un dönemlik bileti ise bir (Türk) öğrencinin beklenti ve hayallerininötesinde olarak diğer eyaletlere kadar hızlı trenle(en hızlısı olmasa da) ulaşım imkanısağlıyor. Bu şekilde 59 dakikada Frankfurt’a gidebiliyorsunuz. Komşu bütün eyaletlerede hızlı trenle gidebiliyorsunuz. Bu muhteşem bilete ek olarak belediye şehre kayıtyaptırdığınızda size nakit ve indirim kuponu şeklinde ufak ama değerli yardımlarsağlıyor. Memlekette anlamadığımız sosyal devletin ne demek olduğunu oradaanlıyoruz. Maalesef kitaplarda gördüğümüz “sosyal-muhafazakar Alman Devleti”ninne olduğunu da hissetiğimi düşünüyorum; ama bunu Marburg özelinden çok Almanyageneli için hissetiğimi belirtmeliyim. Yoksa bize belediye sarayında “hoşgeldiniz”konuşması yapan belediye başkanımız sayın Egon Vaupel’in hakkını yemek istemem.Ayrıca şehre vardığınız gün anahtarı verilen yurtlar da Avrupa’daki diğerarkadaşlarımızdan duyduğumuz ev fiyatları ile kıyaslanınca birer nimet niteliğinde.
Üniversiteden devam etmek gerekirse bölümümüzün de anlayışlı tavrı sayesinde farklıalanlardan ders alarak bölümleri daha iyi tanıdığımı söyleyebilirim. Şehre yayılmış
77
olan farklı üniversite binaları var, içlerinde bir iki bölüm birlikte olabiliyor. Meselaarkeoloji ve müzikoloji bölümleri kendilerine ait kütüphaneleriyle aynı binada.Akademik anlayışı kavramak konusunda ise aynısını söyleyemeyeceğim. Zira öğretimüyelerinde ODTÜ’de alıştığımın tersine tuhaf bir duyarsızlık gördüm. Bu sadeceİngilizce olan derslerde böyle değil, Almanca derslerde de aynı şekilde. Almancaderslerde her ne kadar yerli öğrenci sayısının fazlalığı nedeniyle dersler biraz dahayoğun ve tartışmalı olsa da hocaların genel olarak derse pek bir katkısı olmuyor, enazında seminer adını verdikleri ders türünde. Dersleri daha çok öğrenci çalışmalarıyürütüyor, ki bu öğrenciyi araştırmaya itmekle beraber bir yanda da akademikkaliteyi düşürüyor bence. Bunun dışında ders sayısı, saydırmak veya puanla ilgili birsıkıntı olmuyor pek. Bu açıdan herhangi bir endişeye gerek yok.
Peki… Değişim programı adına ne var? Çok şaşırtıcı bir şekilde farklı pek çok ülkedeninsanlar bu küçük Alman şehrine gelmiş. Sanmayınız ki burada sadece Erasmusluöğrenciler var; değişim programıyla gelen Rus ve Ukraynalılar, Japon, Koreli (güneyli
tabi ki) ve Amerikalılar da var. Busayede bu ufacık şehirde böylefarklı insanlarla tanışıp aslındaonların da sizden pek farklıolmadığını görüyorsunuz. Hem desokaklarda bir Koreli ile GangnamStyle şarkısı dinleyip saçmahareketler yapabiliyor; ya daAmerikan Başkanlık Seçimleri’niAmerikalılarla birlikte nargileiçerek izleyebiliyorsunuz (bizdenRomney’e oy çıkmadı). KölnKarnavalı’ı için öğlen 13:00 gibiKöln’e vardığınızda yanınızdaayakta duramayacak kadar sarhoşİspanyollar olabiliyor. Bunlarhayatımızın özellikle bu aşamasında
yaşayabileceğimiz sıradan şeyler değil, ve bence değişim programını değerli kılan daböyle deneyimler. O yüzden mırın kırın etmeyin ve ne olursa olsun en azından birdönemliğine istediğiniz bir ülkeye gidin. Erasmusla ilgili tavsiye edebileceğim birönemli husus da sanırım dil olacaktır: Bildiğiniz/öğrendiğiniz dilin ülkesine gidin,çünkü Avrupalılar da öyle yapıyor. Benim çevremdeki bir çok yabancı az çok Almancabiliyordu ve ben anlaşabildiklerimle Almanca konuşuyordum. Böylece hem dil pratiğikazanıyorsunuz, hem de 3 dili birden aynı ortamda kullanma fırsatınız oluyor.Sonolarak, belki de en başta bahsetmem gereken konu: Gezi. Avrupa’da yaşamak sizeinanılmaz seyahat fırsatları sunuyor.
Genel olarak yolculuk pahalı olsa da her zaman şirketlerin inanılmaz uygunkampanyaları var, adeta çocuklar gezsin diye yapılıyor. Ucuz hava şirketleri ise başkabir boyut, 12 Euro’dan başlayan fırsatlarla Avrupa’yı size getiriyor! ElinizdekiMarburg dönem bileti ise size inanılmaz bir hareket serbestliği sağlıyor.
Kısacası dil öğrenmek, gezmek, farklı insanlarla tanışıp farklı deneyimler yaşamakistiyorsanız güzel okulumuzu 1 veya 2 dönemliğine arkadaşlarınıza emanet edin veErasmusunuzu yapın!
Bartu Ünlü