HARUN JAHJA``Mrekullia E Krijimit Te Njeriut``

8/12/2019 HARUN JAHJA``Mrekullia E Krijimit Te Njeriut``

1/56


2/56

HYRJE

Trupi i njeriut sht makina m e komplikuar n bot. Ne shikojm me t, dgjojm me t, marrim frym me t, ecim dhe vrapojm met, dhe ndjejm knaqsi me t. Eshtrat e tij, muskujt, arteriet, venat dhe organet e mbrendshme jan t organizuara me nj krijim tmrekullueshm, dhe kur shikojm kt krijim n detaje gjejm fakte edhe m mahnitse. do pjes e trupit, edhe pse secila duket tejee ndryshme nga tjetra, sht e ndrtuar nga materiali i njejt: qelizat.

A MENDON NJERIU SE DO T LIHET T VAZHDOJ I PAVZHGUAR? A NUK ISHTE NJ PIK SPERME E DERDHUR, E

PASTAJ NJ ALAQ (EMBRION) T CILIN AI E KRIJOJ DHE I DHAFORM, DUKE I BR NGA AI T DY GJINIT, MASHKULLIN

DHE FEMRN? AI I CILI E BRI KT A NUK SHT NGJENDJE T SJELL T VDEKURIN N JET?

(KUR'AN, 75: 36-40)

Qelizat, q secila prej tyre sht sa nj e njmijta pjes e milimetrit, jan njsi strukturale q formojn trupin ton dhe do gj n t.

Disa nga kto qeliza bashkohen q t formojn eshtra, t tjerat q t formojn nerva, mlin, shtresn e brendshme t stomakutlkurn apo kornen e syrit. Secila e ka madhsin dhe formn q saktsisht i prgjigjet nevojave t asaj pjese t trupit.

Si dhe kur qeliza, e cila ka funksione aq t ndryshme, erdhi n ekzistenc?

Prgjigja n kt pyetje do t na drgoj n nj process i cili n do moment sht i mbushur me misterie. T gjitha prafrsisht 100trilion qeliza t cilat sot e prbjn trupin tnd erdhn nga ndarja e nj qelize t vetme. Ajo qeliz e cila pati strukturn sikurse t gjithaqelizat n trupin tnd tash, erdhi nga bashkimi i vezs s nns tnde dhe spermatozoidit t babait tnd.

N Kur'an, Zoti nganjhere iu referohet mrekullive n tok dhe n qiell, dhe nganjhere misterieve t krijimit t gjrave t gjalla sishenja t ndryshme t ekzistencs s Tij. Krijimi i mrekullueshm i qenies njerzore sht njra nga m t rndsishmet e ktyreshenjave.

N shum vargje, si msim pr qenien njerzore, Zoti kshillon ata q t shikojn krijimin e tyre. Ai shpjegon n detaje krijimin e qeniesnjerzore dhe fazat e zhvillimit t tij. N Suren 56, Ai tregon pr krijimin e njeriut:

Ne iu krijuam juve, e prse nuk e pohoni t vrtetn? A keni menduar pr spermn q e derdhni? A jeni ju q e krijoni at apoNe jemi Krijuesi? (Kur'an, 56: 57-59)

Prmbajtja e njeriut q prbhet nga 60-70 kilogram mish dhe eshtra fillimisht ishte n nj pik lngu. Sigurisht q sht nj mrekullq nj qenie njerzore intelegjente, me ndjenja me t gjitha aftsit e t folurit dhe dgjimit dhe me nj sistem fizik kompleks t


3/56

mrekullueshm t vij n ekzistenc nga nje pik lngu. Ky zhvillim sigurisht q nuk ishte rezultat i nj procesi t rastit apo veprim rastsishm, por sht nj proces i vetdijshm i Krijuesit.

Ky libr do t shpjegoj n detaje mrekullin q prjetohet vazhdimisht, nga do person n faqen e toks, mrekullin e krijimit t njeriut.Duhet t jet e qart q gjrat t cilat shtjellohen n kt libr jan vetm nj pjes e ndrlikimeve t krijimit t njeriut; por edhe me aqsa paraqitet n kt libr del n pah fuqia e prhershme e Krijuesit, njohuria e Tij e pakufishme dhe intelegjente q rrethon dheprqafon gjith universin. Ky libr do t'i prkujtoj njerzit se Zoti I Madhrishm sht "Krijuesi M I Mir".

Ne e krijuam njeriun nga lloji i balts m t pastr; pastaj e bm pik (uji) n nj vend t sigurt; pastaj shndrruam pikn nnj drok dhe shndrruam drokn n nj cop mishi dhe shndrruam at cop mishi n eshtra dhe i veshm eshtrat me

mish; dhe pastaj at e sollm n jet si krijes tjetr. I Bekuar qoft All-llahu, m i miri Krijues! (Kur'an, 23: 12-14)

NJ SISTEM I MREKULLUESHM I KRIJUAR PR NJ JET T RE

Vazhdimsia e racs njerzore n bot sht e mundur me punn perfekte t sistemit riprodhues. Trupat e meshkujve dhe t femravejan mjaft t ndryshm nga njri tjetri n funksionin e organeve t tyre riprodhuese, por kto sisteme shum t ndryshme funksionalen mnyr perfekte plotsojn njra tjetrn me rezultatin q nj qenie e re njerzore lind n kt bot. Nga elementet themelore tprodhuara n dy trupa t ndryshm, t pavarur nga njri tjetri, nj nga mrekullit m t mdha t bots ndodh: mrekullia e krijimit tnjeriut.

SHT AI I CILI IU FORMON N MITR ASHTU SI DSHIRON AI.NUK KA ZOT TJETR PRPOS TIJ, I PLOTFUSHISHMI, I URTI.

(KUR'AN, 3: 6)

N mnyr q mrekullia e krijimit t njeriut t ndodh, prgatitjet e duhura n t vrtet fillojn shum vite m hert. S pari, qelizariprodhuese t mashkullit dhe t femrs duhet t bhen funksionale. Kjo ndodh gati n do qenie njerzore prmes procesit t quajtupubertet. Elementi m i rndsishm n kt proces sigurisht q sht sistemi hormonal, i cili vendos komunikimin n mes t qelizavenn drejtimin e trurit.

Zoti ka krijuar nj sistem n t cilin t gjitha nevojat e trupit t njeriut dhe zhvillimi i tij jan nn kontrollin e trurit. Ai ka br q mesazheq shkojn n tru nga organet t vlersohen n tru, i cili pastaj e jep prgjigjen e duhur; kjo pastaj drgohet n fushat e duhura n njkoh tejet t shkurtr. N kt proces sistemi hormonal prdoret pr t drguar informatat. Zoti ka krijuar n trupin e njeriut nj rrugpostare perfekte pr komunikim. N kt rrug postare, molekulat mesazh-bartse quhen "hormone" ku secila prej tyre me t vrtetkryen funksionin e postierit. Ashtu si postieri q shkon npr rrugt e qytetit pr t shprndar letrat tek adresa e caktuar, ashtu edhehormonet bartin urdhrat nga truri te qeliza prkatse. N kt mnyr, brenda trupit aktivizohen funksionet e nevojshme pr jetn enjeriut.

Por ktu duhet t kujtohemi q hormonet nuk jan qenie njerzore t cilat posedojn vetdije pr t ditur far mesazhe duhet barturn cilin vend duhen bartur, apo t vendosin pr drejtimin e rrugs s tyre. Ato nuk kan pasur ushtrime apo nuk kan fituar njohuri pasviteve t studimit. Hormonet q ne po i quajm postier, jan t prbra nga molekulat q mund t paraqiten me formulat mkomplekse. Me t vrtet sht nj mrekulli e madhe q nj molekul e di ku sht duke shkuar dhe ka duhet t drgoj; q d.m.th. tvendos se cilin mesazh t'a drgoj t cila qeliz; t'a gjej rrugn pa u humbur asnjher n terrin e plot t trupit t njeriut i cili sht memiliona her m i madh se sa ajo dhe kt detyr e kryen pa t meta, pa e dmtuar veten apo mesazhin. Vetm ky shembull shtdshmi e mjaftueshme e sistemit t jashtzakonshm q Zoti e ka vendosur n trupin e njeriut.


4/56

Funksionimi i sistemit hormonal t njeriut n prgjithsi fillon kur endesht n mitrn e nns dhe vazhdon deri n vdekje. Gjndrratripordhuese fillojn t funksionojn po ashtu si rezultat i efekteve ngahormonet. Mirpo ndryshe nga pjest e tjera t trupit, sekretimi ihormoneve q ka t bj me gjndrrat riprodhuese fillon n pubertet.Hipotalamusi, nj vend i vogl n bazn e trurit, konsiderohet sikontrollues i sistemit hormonal; n purbertet, fillon t'u drgoj mesazhegjndrrave t hipofizs q t'i bj organet ripordhuese t fillojnfunksionimin.

Edhe ktu sht e nevojshme t theksohet nj tjetr mrekulli. Hipotalamusisht n dijeni pr zhvillimet n trupin e njeriut, p.sh. e di moshn e njeriutdhe a sht apo nuk sht personi i zhvilluar mjaft fizikisht q sistemi i tij iriprodhimit t filloj funksionimin. Dhe hipotalamusi kryen punn e tij nmnyr t vetdijshme. Me fjal t tjera, hipotalamusi, llogarit kohn dhevendos se mosha madhore e personit ka ardhur, dhe u jep urdhrin eduhur gjndrrave t ndryshme endokrine n trup. Drgon mesazhet(hormonet) saktsisht n momentin e duhur te organet e paracaktuarariprodhuese dhe siguron fillimin e zhvillimit t nevojshm q t lejoj racnnjerzore t vazhdoj. Dhe kjo nuk ndodh te hipotalamusi i nj njeriu tvetm; n kt moment hipotalamuset e milionave njerzve n bot janduke kryer kt funksion n t njejtn mnyr dhe gati n t njejtnperiudh.

Fakti q kjo pjes mishi, q zen vend n trupat ton jo m shum se disa katror sheqer, sht e vetdijshme pr kohn dhe mund t

bj rregullime pr pasazhet e kohs sigurisht q sht dika q krkon vmendjen ton. Si bn kalkulime t tilla hipotalamusi? A i katreguar dikush hipotalamusit se ka duhet t bj, apo e kuptuar nga vetvetja? Si kalkulon hipotalamusi se gjndrrat riprodhuese duhett zhvillohen n mnyr q qenia njerzore t vije n ekzistenc? Si e di q hormoni i posam duhet t sekretohet n kt koh tposame? Dhe si vendos q cili n mesin e t gjith hormoneve q prodhon, do t vendos sistemin riprodhues n veprim saktsisht nkohn e duhur? A ka parashikim q t vendos pr planin e s ardhmes, dhe bn masat e nevojshme dhe prgatitjet q ky plan tndodh? Pse pret deri n kohn e sakt, kur trupi i njeriut sht gati fizikisht pr prodhim, e as m hert e as m von?

Intelegjenca q mund t bj nj pjes mishi pa sy, vesh apo tru, t drejtoj qelizat sikur t ishte vet nj qenie intelegjente sht epakrahasueshme dhe e madhe pr t'u imagjinuar nga ne.

Nuk sht as rasti as ndonj forc tjetr q e v hipotalamusin n dijeni t kohs; intelegjenca e lart q ia jep atij funksionin e veanti prket Zotit. sht Zoti I Gjithdijshm I Cili inspiron kt pjes t vogl t mishit q t dij se ka duhet t bj. Se do gj sht nnkontrollin e Zotit sht shpallur n kt varg:

Zoti sht mbikqyrs i t gjitha gjrave. (Kur'an, 33:52)

N faqet q pasojn, sht e dobishme t mbahet n mend ky fakt.

HORMONET MUND TI DALLOJN GJINIT

Hipotalamusi ndrmerr hapat e par t nevojshm q t sjell meshkujt dhe femrat n fazn e pubertetit duke drguar Gn-RH hormonin(duke liruar Gonadtropinn) nprmes qarkullimit t gjakut te gjndrra e hipofizs. Gjndrra e hipofizs fillon funksionin e saj meurdhr nga hipotalamusi dhe fillon t drgoj hormone t cilat aktivizojn organet riprodhuese. Kto jan LH (luteinizing) hormoni dheFSH hormoni (stimulojn folikulin). Secila nga kto hormone sekretohen (tajiten) te meshkujt dhe te femrat, por efekti i tyre sht ndryshm.1

Mjeshtri i sistemit hormonal sht hipotalamusi. Lidhjet e tij mepjest e tjera t trurit jan ilustruar n foto.


5/56

Hipotalamusin

bashkpunimme lobin e

prparm tgjndrrs shipofizs dhe

testiseveshkakton

prodhimin esperms temashkujt(majtas).

Prodhimi ihormonit te

femra(djathtas)prfshin

hipotalamusin, gjndrrne hipofizs

dhe vezort.Kto veprimebiokimike tveanta te

meshkujt dhete femratdemonstrojn ekzistencn e nj ndrtimi dhe plani intelegjent.

Prkundr faktit q t njejtat hormone sekretohen (tajiten) te meshkujt dhe te femrat, sht shum befasuese se far ndryshimi tplot kan efektet e tyre. P.sh. FSH hormoni te femrat stimulon prodhimin e vezs; te meshkujt, i njejti hormon stimulon prodhimin espermatozoidit. Te femrat hormoni LH kujdeset q veza t lshohet n rrugn e saj n mitr dhe q hormoni tjetr i quajtuprogesteron t sekretohet (tajitet) nga sistemi riprodhues i femrs. Progesteroni shrben q mitra t prgatitet pr frytin. I njejti hormonkryen nj funksion plotsisht t ndryshm tek meshkujt, ku stimulon qelizat q t sekretojn (tajisin) hormonin testosteron. Testosteronprodhon karakteristikat e mashkullit dhe kujdeset pr prodhimin e sperms.

Sigurisht q sht interesant q hormone t njejta qprodhohen n trupa t ndryshm sipas formulave t njejta tshkaktojn rezultate plotsisht t ndryshme nga njra tjetra.

Kur nj hormon sekretohet (tajitet) n trupin e mashkullit, e dq i prket mashkullit dhe bn ndryshimet e duhura. P.shtestosteroni bn zhvillimin e muskujve n trupin e mashkullite bn zrin m t thell dhe mjekrrn t rritet.

Hormoni i njejt sekretohet (tajitet) n trupin e femrs sipasformuls s njejt por, te femra, shkakton rezultate plotsisht kundrta. Hormoni q i jep nj z femror femrs dhe njz mashkullor mashkullit dhe rregullon zhvillimin e trupit dukeu bazuar n gjini, sht nj hormon q di t dalloj n mes tanatomis dhe metabolizmit t mashkullit dhe t femrs.Fakti q nj hormon posedon njohuri t till domethn q aka intelegjenc dhe q ai ka pranuar udhzime.

A nuk vshtruan ata pushtetin e qijeve dhe toksdhe asaj ka ka krijuar All-llahu, dhe t shofin seafati i tyre i caktuar sht afr? Ata q mohojn

kt, n far shpallje tjetr do t besojn?(Kur'an, 7: 185)

Shum njerz nuk dijn rreth ndikimit t hormoneve norganet riprodhuese t mashkullit dhe t femrs, ndrlidhjen mes t qelizave apo se si funksionet e trupit vendosen nveprim. Ata nuk kan ide pr zinxhirin komandues t trupitdrgimin dhe pranimin e mesazheve, q zhvillimi i trupit varenga kta urdhra, dhe q pengesa m e vogl n fuksionimine sistemit mund t sjell pasoja fatale, e as q kan kontrombi kto funksione. Nuk sht aspak e pazakonshme p

N ilustrimin lart shofim strukturn molekulare dhe t kristalizuar t hormonitprogesteron (1), dhe posht, shofim strukturn molekulare dhe t kristalizuar thormonit estrogjen (2). sht e qart se kto hormone, t prbra nga disaatome, nuk munden nga vullneti i tyre, t planifikojn ndryshimet q ndodhin ntrupin e njeriut. sht Zoti i Madhrishm Ai q i krijoj ato dhe u dha atyrefunksionin mahnits.


6/56

nj person i cili nuk ka pasur ushtrime t veanta n kt fush t mos ket njohuri pr kto gjra por fakti q nj grup molekulash kakt njohuri sht i habitshm.

Si hormonet, me stukturat e tyre molekualre q pam, erdhn n ekzistenc dhe mbartininformata kimike? Si ndodh q nuk jan t knaqura vetm me njohjen e metabolizmit ttrupit, por secila sikur nj kimist, edhe e prdor njohurin q e posedon duke e adresuar atn fushat e trupit ku sht e nevojshme? Si i dirigjojn qelizat e tjera q t prodhojnhormonet e nevojshme n kohn kur ato nevojiten? Si mundet nj mas e pavetdijshme emolekulave t ket intelegjenc pr t br t gjitha kto gjra? sht e kuptueshme qmolekulat e quajtura hormone nuk mund t'a ken kt inteligjenc. sht e qart se t gjitha

kto procese nuk u formuan nga rastsia nga ndonj veprim tjetr i rastsishm.

sht vetm nj sqarim pr kt: proceset biokimike nga t cilat meshkujve dhe femrave iuipen karakteristikat e tyre t ndara, paraqesin ekzistimin e nj plani dhe ndrtimi t qllimt.Ky ndrtim sht puna e intelegjencs supreme t Zotit. At q duhet t'a bj njeriu shtq t mendoj thell pr kt art pa t meta dhe t'i nnshtrohet Zotit I Cili sht sundimtari ido gjje.

ZHVILLIMI I QELIZAVE RIPRODHUESE

N fabrika q prdoren mjete teknologjike, shum robot prdoren n fazat e ndryshme tprodhimit. T gjitha programet, sistemet funksionale, pjest mbshtetse t ktyremakinave, thn shkurt, do informat q sht e nevojshme pr prodhim sht e lokalizuarn qendrn kontrolluese t asaj fabrike. sht si nj bank t dhnash n t ciln

depozitohen t gjitha informatat e nevojshme q duhen prdorur gjat fazave t prodhimit,pr cilsi dhe kontroll dmtimi. Trupi i njeriut sht struktura m e avancuar dhe mkomplekse n bot; nse e bjm krahasimin me nj fabrik t till mund t themi se, nmnyr q kjo fabrik t vazhdoj funksionimin duhet t'i ket t gjitha informatat t cilat jant ruajtura n molekuln e ADN-s n brthamn e qelizs.

Kur nj njeri sht endenj qeliz e re vez efekonduar n mitrn enns, Zoti vendos tgjitha cilsit q ai do t'iket n t ardhmen dhei shtyp ato n molekulne ADN-s. Q nga

ngjyra e flokve e deri tegjatsia e tij, smundjaq sht preh gjat

jets e deri te dokarakteristik fizike docilsi e njeriut ruhet mekujdes, por n njmadhsi aq t vogl saq mund t shifet vetmme mikroskopelektronik.

ADN-ja gjendet n seciln qeliz t prafrsisht 100 trilion qelizaven trupin ton. Mesatarja e diametrit t nj qelize sht 10mikrona (nj mikron sht nj e mijta e milimetrit); nsemendojm pr kt, do ta kemi m t leht q t kuptojm se sashum informata jan t ruajtura n at hapsir aq t vogl.

Nse ADN-n, e cila lejon q jeta e gjrave t gjalla t vazhdoj sipas nj programi t planifikuar, e mendojm si nj enciklopedi,volumet e ksaj enciklopedie jan kromozomet e saja.

sht shum e rndsishme q kto volume kromozomesh paraqiten n ifte n molekuln e ADN-s. N procesin e krijimit t tij, doqenie njerzore pranon nj pal t ktyre volumeve t kromozomeve nga nna dhe tjerin nga babai. 23 kromozome q vijn nga nnadhe 23 kromozome q vijn nga babai kompletojn njra tjetrn. Kjo sht, 46 kromozome n brthamn e nj qelize njerzore jann t vrtet 23 qifte kromozomesh. Kromozomi i 23-t ka funksion t veant: zakonisht shenohet me shkronjn X ose Y. Temeshkujt, njeri antar i qiftit sht kromozomi X dhe tjetri sht kromozomi Y, te femrat kromozomi i 23-t sht i prbr nga dy X-a.

ADN-ja prmban t gjitha informatat lidhurme njeriun dhe gjendet n brthamn e doqelize t prafresisht 100 trilion qelizave ntrupin ton. Brenda nj qelize, ADN-ja shte organizuar n protein t dendur ADNkomplekse e quajtur kromozome. N ilustrimdjathtas, shifet se si kromozomet jan tpaketuara n qeliz. Ky dizjan n ADN shtnj nga shembujt m t mir t krijimit nmnyr perfekte nga Zoti.

kromozomet


7/56

N dritn e ksaj informate nj pyetje vije n mendje: pasiq do qeliz e njeriut prbhet nga 46 kromozome, si ndodh q si rezultat kombinimit t qelizave t nns dhe babait, foshnja e re e lindur ka 46 kromozome? Do t dukej logjike q 46 kromozomet e nnsdhe 46 kromozomet e babait t prodhojn nj foshnje abnormale me 92 kromozome. Por kjo nuk ndodh. Si ndodh pra q secili lindeme nga 46 kromozome?

Prgjigja n kt pyetje paraqet mrekullin e shklqyeshme t krijimit.

NJ NDARJE E PAGABUESHME

N qelizat e trupit ndodhin dy lloje t ndarjeve. Lloji i ndarjes i quajtur "mitoz" ndodh n t gjitha qelizat e trupit. Gjat mitozs, njqeliz jep dy qeliza bija gjenetikisht identike. Si rezultat i ksaj ndarje, nna qeliz ndahet pr t formuar dy bija, secila prej tyreprmban numrin e njejt dhe llojin e njejt t kromozomeve sikur qeliza nn.

Ktu, sht e nevojshme q t qartsohet nj pik. Sikur qelizat riprodhuese t ndaheshin n kt mnyr dhe sikur t kishin numrin enjejt t kromozomeve sikurse t qelizave t tjera t trupit, nuk do t ishte e mundur pr qenien njerzore t bhej qenie njerzoresepse sikurse q sqaruam m lart, lindja me kombinim t 46 kromozomeve nga babai dhe 46 nga nna do t prodhonte nj foshnj me92 kromozome duke shkaktuar nj deformim t pamjes njerzore. Mirpo ndarja e qelizave riprodhuese bhet ndryshe; kjo ndarjequhet "meioz". Gjat "meioz-s" numri i kromozomeve n qeliz reduktohet prgjysm, kjo d.m.th nga 46 n 23.

STAGES IN THE FORMATION OF THE EGG AND SPERM CELLS

Si rezultat i ndarjevet ndryshme tqelizave primarevez n vezore,formohen tri qelizasekondare polaredhe nj ootid.Qelizat e voglavdesin dhe e madhjaformon vezn. Sikurt gjitha qelizat eprodhuara t kishint njejtn madhsi,zigoti i formuar pasfekondimit nuk do tkishte ushqim tmjaftueshm.

Fazat e formimit t vezs, (qeliza riprodhuese e femrs)sht ilustruar majtas. Veza formohet pasiq qelizatprimare vez n vezore (oogonia) t kalojn npr njseri ndarjesh. Te mashkulli, spermatozoidi prodhohetkur qelizat primare t spermatozoidit n testise(spermatogoina) ndahen. Q nga momenti i ndarjes styre t par, qelizat riprodhuese funksionojn nnmbikqyrje. Kur mendohet pr kt harmoni telementeve q prbjn trupin e njeriut, (qelizat, enzimet,hormonet), do njeri q di t mendoj kupton se kysistem nuk ka mundur t bhet nga rastsia. sht ZotiAi q krijon njeriun, dhe gjrat e jashtzakonshme qndodhin n trupat ton jan shembuj t artit t krijimit tTij.

Para se t kompletohen kto ndarje, qelizat riprodhuese nuk kan arritur pjekurin. N trupin e secilit mashkull dhe secils femr shtnj mekanizm q i bn kto qeliza t pjekura dhe i prgatit ato pr udhtimin e vshtir q e kan para vetes. Sistemet riprodhueset mashkullit dhe t femrs, q jan plotsisht t panjohur pr njri tjetrin dhe shum t ndryshm n shum mnyra, mundohen t'bjn t gatshme pr njra tjetrn qelizat q i prodhojn.

Sa i prket ksaj teme do t prezantohen shpjegime n detaje n faqet n vijim. Por, derisa lexoni kto faqe, sht nj pik erndsishme q duhet t'a vreni. Prej momentit t par q qelizat riprodhuese fillojn t ndahen, ato i jan t nnshturara nj plani tqart (t caktuar). Asgj nuk sht rastsi. Qelizat ndahen saktsisht sipas nevojs dhe mbajn numrin e nevojshm t kromozomevepa asnj ndryshim apo mangsi gjat tr procesit. do organ, do qeliz nga e cila ai prbhet, dhe organelet t cilat e prbjn

qelizn, funksionojn n harmoni perfekte. Prveq ksaj, molekulat q i formojn enzimet dhe hormonet q luajn rol n funksionimine trupit, dhe atomet q i formojn kto molekula, jan pjes t nj sistemi informativ tejet kompleks, i cili u tregon atyre se kur duhet tfillojn punn e tyre, dhe ato kurr nuk jan n padijeni se si dhe deri n far shkalle sht i nevojshm ndikimi i tyre.

Qelizat, enzimet, hormonet, shkurt harmonia q ekziston n mes t gjitha pjesve t trupit sigurisht s sht dika e cila ia vlen tmendohet rreth saj.

Fakti q molekula dhe atomet t cilat e prbjn kt molekul mund t bjn nj plan, dhe veprojn sipas tij; q njra pjes jep urdhdhe pjesa tjetr bindet, e kupton at dhe vepron sht tejet e jashtzakonshme q t mund t jet e rastsishme. Fakti q kjo kandodhur dhe ende ndodh n t gjith trupat e milionave qenieve njerzore e bn at edhe m t jashtzakonshme, q e njejta harmonfunksionon perfekt n do individ. sht e qart q kjo nuk mund t ndodh rastsisht, dhe q nj intelegjenc e vetdijshme, supremesht prgjegjse pr dhnjen e cilsive qelizave mikroskopike t cilat formojn trupin ton, gjithashtu edhe hormoneve q kto qelizaprodhojn, enzimeve dhe qindmijrave elementeve t imta n sistemin e njeriut. sht e qart se do pjes e do faze t sistemit q


8/56

funksionon n trupin e njeriut sht larg t t kuptuarit nga njeriu dhe se kjo sht pun e nj intelegjence t fuqishme dhe tpakrahasueshme.

Kjo intelegjenc supreme i takon Zotit, I Cili ka krijuar gjith universin deri n detajet m t vogla. N Kur'an Zoti thot q nuk ka zotjetr prve Tij:

All-llahu, s'ka Zot tjetr prpos Tij, Ai sht i gjall e Vet-Mbajts; At nuk e z as kotja as gjumi; gjithka n qiej e n Tok iprket Atij. Kush mund t ndrmjetsoj tek Ai prve me lejen e Tij? Ai e di se ka ata kan ln pas dhe ka kan prpara e atanuk mund t kapin asgj nga ditura e Tij prve aq sa dshiron Ai. Pushteti i Tij prfshin qiejt e Tokn, At nuk e lodh ruajtjae tyre. Ai sht m I Larti, M I Madhrishmi. (Kur'an, 2: 255)

NJ ARMAT PERFEKTE E CAKTUAR N QLLIMIN E SAJ

Mendo pr nj armat tejet t madhe e prbr nga miliona ushtar. Ata lvizin drejt nj caku t prbashkt, hasin n pengesa gjatrrugs dhe prballohen me rrezik vdekjeprurs, por prkundr t gjitha ktyre vshtirsive armata nuk dorzohet. Hapsirn q ktaushtar duhet t'a prshkojn n mnyr q t arrijn tek caku sht njqind mij her m e madhe se sa ata vet. Natyrisht, njarmat e till e ngjeshur e caktuar pr nj rrug t till t vshtir ka nevoj pr udhzime dhe pajisje q t sigurohet arritja e qllimit.

Kjo armat gjigante me 300 milion ushtar sht brenda trupit t mashkullit. Ushtart jan spermatozoidt. Madhsia e secilit shtrreth nj e qinda e milimetrit. Caku i tyre sht q t arrijn te qeliza vez, dhe pr t'a br kt, ata duhet t kalojn nj rrug shum

t gjat.

KY SHT ALL-LLAHU, ZOTI I JUAJ. NUK KA ZOT TJETRPRVEQ TIJ, KRIJUES I DO GJJE. KSHTU Q ADHUROJENI

AT. AI SHT MBIKQYRS I DO GJJE.(KUR'AN, 6: 102)

Nga 300 milion spermatozoidet q s bashku nisen pr n rrug, vetm m t fortit rreth 1000 kan sukses q t arrijn te veza. E ngakta vetm nj spermatozoid e fiton garn dhe fekondon vezn. Para se t filloj kjo gar, spermatozoidet s pari kalojn nj udhtimt gjat brenda organeve riprodhuese t mashkullit, duke kaluar npr faza t ndryshme n rrugn e tyre t pjekuris. N kt procest pjekuris, spermatozoidet kan shum ndihmsa.

SHTEGU I ZHVILLIMIT T SPERMS

N mnyr q t fekondohet veza, rreth 200-300 milion spermatozoide prgatitn pr udhtim. Ky numrsht befasues, por ka nj rndsi sa i prket ksaj. Si do t shofim n detaje m von, nj numr i madhi spermatozoideve q hyn n trupin e nns s ardhshme vdesin gjat rrugs dhe numri i qelizave tspermatozoideve q arrijn deri te veza sht shum i vogl. Pr kt, numri i madh i spermatozoideveparandalon rrezikun q fekondimi i vezs t mos ket sukses. Kjo armat milionshe e sperms individualeprodhohet n organet riprodhuese t mashkullit q quhen testise. Spermatozoidet kalojn n shum fazagjat prodhimit n testise dhe, n myr q ata t mbijetojn, vendi ku ata prodhohen duhet t jet ifreskt. Temperatura normale n trupin e njeriut sht 37oC. Kjo temperatur do t mbystespermatozoidet, pr kt spermatozoidet nuk mund t jetojn brenda trupit. Nj nga karakteristikat m t dukshme t testiseve shtse ata gjenden jasht trupit. Pr shkak t ktij ndrtimi t veant q Zoti krijoj pr mashkullin, spermatozoidet kan nj vend tprgatitur posaqrisht pr prodhimin e tyre.


9/56

Testiest prbhen nga nj sistem me tuba t vegjl. Ky sistem i tubave z nj hapsir mjaft t madhe, e cila iu lejon milionaspermatozoideve t prodhohen shpejt dhe n nj vend ku mund t ruhen leht. Arsyeja pse spermatozoidet duhet t prodhohen shpejdhe t ruhen sht e kuptueshme kur kemi parasysh q pr t fekonduar nj vez duhet t prodhohen 200-300 milion spermatozoide.

Kur mendojm rreth numrit t spermatozoideve q prodhohen, mund t'i quajm testiest fabrika n miniatur. Pr prodhimin espermatozoideve ato kan rreth 1000 tuba me nj gjatsi t plot rreth 500 metra. Kta tuba t vegjl quhen "tubtha seminifer". Secisht rreth 50 cm. i gjat dhe prmban qelizat primare t spermatozoideve q

t prodhoj spermatozoidet.2

Tubthat seminifer jan t lidhura me qelizat

formuese t spermatozoideve (spermatogonia)n faza t ndryshme t zhvillimit. M von,kto qeliza fillojn t shumohen, s parikalojn npr mitoz dhe pastaj kalojn nprmeioz. Si kemi shpjeguar m hert, parafekondimit, qeliza primare e spermatozoiditndahet sipas meiozs dhe prgjysmon numrine kromozomeve t veta, kshtu q foshnja dot pranoj 23 kromozome nga babai.

N fund t ksaj ndarje, jan formuar katrqeliza t quajtura spermatide t cilat ende nuk

jan t afta pr t fekonduar vezn. Nmnyr q kto qeliza sferike q prmbajn

nga 23 kromozome t jen n gjendje tkryejn funksionin e fekondimit, ato duhet tkalojn npr ndryshime t mtejshme.

Nj grup qelizash jan vendosur n vend q t'i prgjigjen ksaj nevoje t posaqme t sistemit riprodhuest mashkullit dhe t ndihmojn zhvillimin e qelizave spermatide saktsisht n kohn e duhur. Brenda dy

ose tre javve mbas kryerjes s meiozs, secila qeliz spermatide fizikisht do t transformohet nga kto qeliza "infermiere" (qelizatSertoli) t cilat i rrethojn ato. Qelizat Sertoli kan fuksion t ndihmojn dhe t ushqejn qelizat e papjekura t spermatozoideve duke iudhn atyre ushqimin, hormonet dhe enzimet t cilat jan t nevojshme pr t shkaktuar ndryshimet e duhura n spermatide. 3Nfazn finale t ktij procesi, arrihen cilsit e duhura t zhvillimit t plot t spermatozoidit, del bishti, koka dhe akrozomi, ajo pjes ekoks e cila sht mbushur me enzime. (Pr detaje shiko informacionin n pjesn e titulluar "Spermatozoidi Takon Vezn")

Tr puna e transformimit bhet nga qelizat Sertoli t cilat gjenden n muret e tubthave. Kto qeliza kan zgjatje citoplazmike dhe janbukur t mdha. Qelizat Sertoli mbajn shtrngueshm n kraht e tyre qelizat spermatide t zhvilluara, duke u siguruar q ato t janmir t injektuara n citoplazmen e tyre. N kt mnyr i furnizojn me ushqim gjat zhvillimit t tyre dhe i monitorojn.4

N kt proces t cilin e shpjeguam me pak fjal, me t vrtet ndodh nj mrekulli e madhe. Spermatozoidet q garantojn vazhdimin eracs njerzore vijn n ekzistenc duke iu falemnderuar qelizave Sertoli, t cilat prbhen nga proteinat dhe acidet nukleike. Le tmendojm pr nj moment. Fakti q, qelizat Sertoli t cilat jan pa intelegjenc apo vetdije dhe pa sy, vesh e tru, mund t'aprkushtojn veten n nj detyr t till sht me t vrtet nj mrekulli. Fakti q nj gj e till ndodh sht nj dshmi e qart seqeliza sht nn udhzimin e nj intelegjence supreme. Prve ksaj, q kto qeliza jan saktsisht n vendin e duhur (n tubthaseminifer ku sperma zhvillohet) sht nj nga miliona dshmit e krijimit perfekt t trupit t njeriut. Zoti ka vendosur seciln ngaprafrsisht 100 trilion qelizave q prbjn trupin e njeriut n vendin e saj t duhur; Ai iu ka dhn secils cilsit q nevojiten; dhe Aiu ka dhn secils instinktin e kryerjes s puns n mnyr perfekte. Sikurse q na thuhet n Kur'an:

Nuk ka asnj krijes q Ai nuk e mban nn vzhgim. Zoti im sht n Rrugn e Drejt. (Kur'an, 11: 56)

Tubthat seminifer, nj pamje ndetaje e ndrtimit e paraqiturlart, e cila siguron qspermatozoidet t prodhohen.Djathtas: pamje e pjess sprer t tubthit seminifer nnmikroskopin elektronik. Majtas:ndrtimi i tubthit seminifer,paraqet zhvillimin e qelizave tspermatozoideve n faza tndryshme.

Testiest e mashkullit, organet

riprodhuese t mashkullit,lokalizimi i tyre n trup,kapaciteti i tyre riprodhues dhe

ndrtimi i tyre i brendshmjan shembull i ndrtmit t

mrekullueshm.

N t djatht, shofim sistemin etubave t vegjl q prbjn

testiset (tubthat seminifer). Ktatuba t vegjl prmbajn qelizatprimare t spermatozoideve. N

foton lart, shofim nj detaj t lobitt testisit.


10/56

NJ SISTEM I NDRVARUR

N paragrafin e lart folm pr rolin e qelizave Sertoli n transformimin e spermatideve n spermatozoide. Cila sht forca fizike q aktivizon kto qeliza dhe i bn ato t dijn detyrn e tyre q t ushqejn spermatidet dhe t monitorojn zhvillimin e tyre.

Impulsi i cili i bn qelizat Sertoli t kryejn funksionin e tyre vjen nga hormoni (FSH) q stimulon folikulin, t cilin e kemi prmendur nparagrafin e m hershm. Ky hormon sekretohet (tajitet) nga pjesa e prparme e hipofizs dhe stimulon qelizat Sertoli. Sikur kyhormon t mos prodhohet apo t dshtoj t arrij fushn e nevojshme, spermatozoidet nuk mund t prodhohen. Kur qelizat Sertomarrin stimulimin, ato fillojn t sekretojn (tajisin) hormonin e quajtur estrogjen, i cili sht i domosdoshm pr prodhimin e sperms.Qeliza tjetr q ndikon n prodhimin e sperms quhet qeliza "Leydig"; ajo gjendet n mes t tubthave seminifer. Kto qeliza prodhojnnj hormon tjetr q nevojitet pr zhvillimin e sperms. LH-ja (hormoni luteinizing) sekretohet (tajitet) nga pjesa e prparme e hipofizsdhe stimulon qelizat Leydig. Pastaj, kto qeliza fillojn t prodhojn hormonin testosteron. Testosteroni sht hormon i cili ndikon nrritjen e organeve riprodhuese, zhvillimin e gjndrrave t ndryshme t ktij organi dhe zhvillimin e karakteristikave seksuale tmashkullit; prve ksaj, ky sht hormoni m i rndsishm n prodhimin e sperms.

Fazat e zhvillimit tspermatozoideve n tubthatseminifer jan t ilustruaralart. Tubthat seminifer kant bjn me zhvillimin eqelizave spermatozoide-formuese (spermatogoina) nfaza t ndryshme. Prmes

procesit t ndarjes, ktoqeliza formojn qelizat equajtura spermatid. Nfazn prfundimtare t ktyreproceseve, koka dhe bishti ispermatozoidit jan tformuara. Pas t gjitha ktyreproceseve kompleksekompletohet zhvillimi iqelizave riprodhuese tmashkullit, ku deponoheninformatat q kan t bjnme njeriun.

Qelizat Sertoli kan edhe funksione tjera si sht prodhimi proteins. Kjo protein do t bart hormonet e estrogjenit dhe testosteronite nj lng q gjendet n tubthat seminifer.5

Po ashtu edhe qelizat Leydig kan edhe nj fuksion sekondar. N mnyr q spermatozoidet t lvizin, ato kan nevoj pr energjiqelizat Leydig me fruktozn q e prodhojn i furnizojn me energji. (M von do t flasim pr kt tem n detaje.)

Si po e shikojm, sikurse n pjest e tjera t trupit, edhe sistemi hormonal po ashtu kryen nj organizim perfekt n sistemin eriprodhimit. do hormon menjher e kupton mesazhin q sillet dhe prgjigjet si krkohet. P.sh. gjndrra e hipofizs, kur e kupton seka ardhur koha, futet n veprim dhe drgon urdhra n qeliza t ndryshme n testise duke i informuar ato pr punn q duhet t bjn

n organe dhe n inde. Ajo q e stimulon aktivitetin e gjndrrs s hipofizs sht nj pjes tjetr e trurit q quhet hipotalamus. Faza epar e krijimit t njeriut ka lidhje me t kuptuarit korret t porosive q barten nga hormonet dhe me ekzekutimin e drejt t urdhrave.

N far mnyre qelizat dhe molekulat shquajn dhe reagojn n mesazhet e sjellura nga hormonet? Si e dijn prbrjen kimike tsecils dhe far metoda duhet t zbatohen q t ndikojn n ato?

Fakti q, n mnyr q prodhimi i sperms t ndihmohet, qelizat Sertoli dhe Leydig nisen n veprim me urdhr nga gjndrra e hipofizs(gjndrr mjaft larg tyre, t ciln kurr nuk e kan par dhe e cila ka plotsisht ndrtim tjetr nga ato) duke u kombinuar me faktin qkto qeliza nuk do t kryenin asnj funksion pa kt urdhr, e bn t pamundur sqarimin e aktivitetit t tyre me termin e rastsis.sht e pamundur q hormonet t ken fituar karakteristikat e tyre t veanta si rezultat i ndodhive serike t rastsishme, sepse njndarje apo nj ndrprerje gjat nj faze t sistemit do t ndikonte n tr zinxhirin e procesit. Nse nj element n sistem sht defektfunksionimi i tr sistemit do t dmtohej. P.sh. sikur qelizat Sertoli t mos kuptonin domethnjen e FSH hormonit t drguar ngagjndrra e hipofizs dhe t mos fillonin t sekretonin (tajisin) estrogjenin, sperma nuk do t prodhohej. Ose, sikur qelizat Leydig t mos


11/56

e kryenin funksionin e tyre, furnizimin me fruktoz, apo sikur t'a prodhonin at n sasi t pamjaftueshme, nj sperm, edhe nse epjekur n secilin aspekt, do t vdiste pasiq t hynte n mitrn e nns sepse nuk do t gjente ushqim, dhe pr kt shkak nuk do t'aarrinte vezn, fekondimi nuk do t ndodhte.

Kjo situat paraqet nj realitet t qart. Ai I Cili krijoj lidhjet n mes t organeve dhe qelizav sht Zoti. Ai ka inspiruar gjndrrn ehipofizs, hipotalamusin, qelizat Leydig dhe Sertoli, thn shkurt, do element t prfshir n kt proces, q t veproj n at mnyrq t sigurohet prodhimi i sperms n trupin e mashkullit. Ai iu jep atyre aftsin e t kuptuarit t gjuhs s njri tjetrit. do gj ndodhsipas urdhrave t Zotit. Si lexojm n Kur'an:

Ai i sundon t gjitha, prej qiellit n tok (Kur'an, 32:5)

STRUKTUART E TJERA Q NDIHMOJN SPERMN N ARRITJEN E CAKUT T SAJ

Nj element tjetr i sistemit riprodhues i quajtur "epididymis" i u ndihmonspermatoideve t zhvilluara n marrjen e aftsis s lvizjes dhe fekondimit tvezs. Epididymis sht i ngjitur lirshm n pjesn e jashtme t testiseve, sht tubspiral rreth 6 metra. Para se t filloj udhtimin, sperma ruhet pr ca koh nepididymis. Sperma pastaj lviz n drejtim t tubit lidhs "vas deferens", nj tub gjat q ngrihet (ngjitet) prej epididymis n zgavrn e komblikut (legenit). Spermamund t ruhet n kt tub pr nj koh t gjat pa e humbur aftsin e fekondimit tvezs, dhe kur vjen koha, sperma del nga vas deferens dhe fillon udhtimin e gjatpr te qeliza vez n trupin e femrs. 6

Q spermatozoidet t jen n gjendje t fillojn funksionin e fekondimit, ata kannevoj pr ndihmsa t tjer q t furnizohen me at q kan nevoj n kt udhtimt vshtir dhe t kan mbshtetjen q iu nevojitet pr t mbijetuar. Nj nga ktandihmsa sht gjndrra e prostats. Prveq saj, jan edhe dy gjndrra sekretuese(tajuese) q quhen "fshikzat seminale" t vendosura n t dy ant e prostats. Ktogjndrra fillojn punn e tyre t prodhimit t lngjeve speciale q t shoqrojnspermatozoidet n udhtimin e tyre kur prodhimi i spermatozoideve t jetkompletuar. Ky lng prbhet nga acidi citrik, kalciumi, acidi fosfatik, enzimi trombotikdhe profibrinolizina. N organet riprodhuese t femrs gjendet nj przierje e trashee acideve t cilat parandalojn shumimin e bakterieve. Prveq zvoglimit t aftsiss lvizjes s spermatozoideve, kjo przierje acidike mund t'i mbyt ata, por lngu ngaprostata neutralizon efektet e acidit, n kt mnyr ju mundson spermatozoidve qt notojn leht n drejtim t vezs.

Ktu sht mir t ndalemi dhe mendojm pr nj moment. Gjndrra e prostats n

sistemin riprodhues t mashkullit vepron me njohuri pr ambientin e trupit t femrs.E di q spermatozoidet do t ballafaqohen me ambientin acidik gjat udhtimit t tyredhe q nuk do t jen n gjendje t mbijetojn n at ambient. Ve ksaj, di tvendos se si t'ia dal me kt rrezik dhe prodhon lngun e nevojshm pr kt. Nukka dyshim q ktu kemi t bjm me mrekulli. sht e pamundur t thuhet q njgjndrr sekretuese (tajitse) n trupin e mashkullit e di nj ndrtim tjetr q nuksht i lidhur me veten e tij, dhe duke vepruar sipas ksaj njohurie sjell vendime dhe kryen ato. Vetm mendo: as qenia njerzore me intelegjenc dhe aftsin edgjimit, t pamurit, t kalkulimit n kryerjen e veprimit dhe arritjes s zgjidhjes nuk

mund t parasheh llojet e rreziqeve n nj ambient plotsisht t panjohur dhe t ndrmerr masat e duhura. Por, gjndrra e prostatsnj mas mishi e prbr nga qelizat, e parasheh kt. N asnj mnyr nuk mund t thuhet q sht gjndrra e prostats q bie ksovendime vitale dhe i zbaton ato. sht Zoti I Cili ka inspiruar kt gjndrr t kryej kt funksion; sht Ai I Cili ka krijuar do milimett trupit t sistemit riprodhues t mashkullit dhe t femrs.

Gjithashtu, gjndrra e prostats nuk sht e vetmja gjndrr q prodhon at q krkohet n sistemin riprodhues t mashkullit prudhtimin e spermatozoideve. Lngu q sekretohet (tajitet) nga fshikzat seminale pran prostats sht i domosdoshm pr ktudhtim. Pak pasiq spermatozoidet t ken filluar udhtimin, ky lng i bashkangjitet q t'u ndihmoj atyre t arrijn fundin e udhtimit vshtir. Ky lng prmban fruktoz t bollshme dhe substanca tjera ushqyese po ashtu edhe sasi t mdha t "prostaglandinsdhe "fibrinogjenit". Fruktoza dhe ushqimet e tjera i mbshtesin spermatozoidet prej kohs q futen n trupin e femrs e deri n kohn efekondimit t vezs. Veq ksaj, "prostaglandina" n kt lng n mnyra t ndryshme i ndihmon spermatozoidet n arritjen e vezs.Nj nga funksionet e prostaglandins sht t reagoj n mukozn e kanalit t mitrs dhe t ofroj nj ambient t prshtatshm prlvizjen e spermatozoideve. Nj funksion sekondar sht t shkaktoj kontrakcione t kundrta n mitr dhe n tubat fallopian q t'ulejoj spermatozoideve t lvizin m leht.

N kt pik sht e qart se ndeshemi prap me nj mrekulli t madhe. Lngu i sekretuar (tajitur) nga fshikzat seminale e di perfekse si t ngatrroj strukturn e trupit t femrs t cilin nuk e ka par kurr. E di qysh m par q kontrakcionet e kundrta n mitr dhetubat fallopian do t ndihmojn lvizjen e spermatozoideve dhe duke vepruar me nj shkall t lart t parashikimit, i shton nj materia

N prodhimin e sperms, n testise futen n veprimdisa sisteme t ndrlidhura. Anash mund t shifninj pjes t ndrtimit t brendshm t ndrlikuar ttestisit. N ndrtimin kompleks t trupin t njeriutsht nj lidhje pa mangsi n mes t organeve dheqelizave. Funksionet e trupit mund kryhen duke jufalemnderuar ktyre raporteve. Vetm nj pjes evetme e ktij sistemi t prodhimit t spermsmjafton pr ne q t kuptojm perfeksionin endrtimit t trupit ton.


12/56

kimit (prostaglandinn) prbrjes s vet e cila do t sjell kto kontrakcione. Sikur t pyessh cilindo kimist t kryej nj reaksion t tillfar do t bnte?

S pari do t'a kontrollonte spermatozoidin, ndrtimin e tij dhe krkesat q fekondimi t ndodh. Pastaj ai do t mundohej t msoj ptrupin e femrs, hormonet e saj, vezn, tubat fallopian t cilt bartin vezn n mitr, mitrn, indet e mitrs, sistemin nervor q shkaktonkontrakcionet dhe shum detaje t tjera. Pastaj, duke kombinuar vitet e tij t studimit dhe prvojn e tij do t zbuloj substancat t cilakan ndikim n kto gjra; ai do t'i merr ato dhe me eksperimente dhe hulumtime do t gjej se n far proporcione duhet tekombinohen kto substanca. Nj qenie njerzore e pajisur me vetdije ndoshta do t jet n gjendje t bj tr kt me shumprkushtim dhe prpjekje.

Megjithat, ajo q kompleton kto gjra nuk sht kimist i cili sht br ekspert n kt fush pas shum viteve studimi. Jan qelizatindet dhe organet e prodhuara nga atomet dhe molekulat pavetdije. Po ashtu nuk mund t themi q ky grumbull i qelizave kaintelegjenc m t lart dhe njohuri m t madhe se sa nj kimist, apo se ato kryejn kto funksione duke iu bindur vullnetit t tyre.

Lngu i sekretuar (tajitur) nga gjndrra e prostats (lart) shtjashtzakonisht i rndsishm pr prodhimin e sperms. Kylng bn neutralizimin e przierjes acidike n organetriprodhuese t femrs, i cili do t ishte fatal pr spermn. Faktiq ky lng i cili prodhohet n trupin e mashkullit ka cilsi q tneutralizoj efektet negative t nj lngu q prodhohet n nj trup

tjetr sht dshmi e krijimit t pakrahasueshm t Zotit.

Nuk ka dyshim q ky lng i prodhuar n sistemin riprodhues t mashkullit dhe i projektuar n at mnyr q t ndikoj n sisteminriprodhues t femrs, s bashku me qelizat, indet dhe organet q e prodhojn at jan nj dshmi e qart e krijimit t Zotit.

sht tejet e qart q i tr ky proces harmonik nuk sht pun e rastsis. Nj person me intelegjenc dhe vetdije menjher do tmbrthej kto ngjarje mahnitse q ndodhin pa t meta n do qenie njerzore q ka jetuar ndonjher se jan pun e nj intelegjencesupreme dhe e nj fuqie t prjetshme, dhe do t'i shrbej Zotit, q vetm Atij i prket kjo intelegjenc dhe fuqi e prjetshme.

O njerz! Keni frik nga Zoti i juaj I Cili iu krijoj prej nj vete dhe nga ajo krijoj paln dhe pastaj prej tyre u shtuan shummeshkuj e femra. Keni Zotin n mendje nga I Cili ju krkoni e gjithashtu edhe farefisin. All-llahu iu shikon juve vazhdimisht(Kur'an, 4: 1)

LNGU ME NDRTIM KOMPLEKS: SEMENI

Anash shofim spermatozoidet duke


13/56

Kur spermatozoidet fillojn udhtimin e tyre, gjndrra e prostats sekreton (tajit) nj lng dhemenjher pas ksaj nj lng tjetr vjen nga fshikzat seminale; i bashkohet spermatozoideve dhesemeni sht prodhuar. T gjitha s bashku udhtojn drejt trupit t nns. Si kemi shpjeguarme hert n detaje, funksioni i ktij lngu sht q t ket ushqimin gati q t furnizojspermatozoidet me energjin q ju nevojitet, dhe posaqrisht t neutralizoj acidet n hyrje t mitrss nns, duke e br ambientin n t cilin do t lvizin spermatozoidet m t leht pr lvizje.

Trsia e ktij lngu i cili derdhet nga trupi i mashkullit pr procesin e fekondimit quhet semen.10% e tij vjen nga kanalet e sperms, 60% nga fshikzat seminale, 30% nga gjndrra e prostatsdhe pjesa tjetr jan spermatozoidet dhe nje sasi e vogl e lngut q vie nga gjndrrat tjera

sekretuese (tajitse). 7 Kjo nnkupton, at t cilin ne e quajm semen sht nj kombinimkompleks i fruktozs, profibrinolizins, ergotioneins, acidit ascorbinik, flavins, prostaglandins,acidit citrik, kolesterolit, zinkut, acidit fosfatik, acidit laktik, fibrinoletiks, dhe enzimeve,hialuronidiazs dhe spermatozoideve.8Ne kemi para syve nj mrekulli t ciln Zoti e ka shpallur n Kur'an.

N shum vende n Kur'an Zoti thrret pr vmendje n krijimin e njeriut dhe na urdhron q t mendojm rreth ksaj shtjeShkenctart t cilt kan shqyrtuar kto vargje t Kur'anit kan zbuluar q nj numr i mrekullive t Kur'anit jan t fshehura n atovargje q japin informacionin rreth krijimit t njeriut. P.sh. me hulumtimet e bra me ndihmn e teknologjis moderne shkencore shtzbuluar q semeni prbhet nga przierja e substancave t ndryshme. Mirpo kjo informat sht treguar n Kur'an para 1400 viteve.Semeni n Kur'an sht prshkruar si nj pik "e przier":

Ne e krijuam at prej nj pike t przier, dhe Ne e bm at t dgjoj dhe t shoh. (Kur'an, 76: 2)

Nga elementet q e prbjn kt lng, vetm nj spermatozoid fekondon vezn. Nj numr i madh i njerzve mendon q fekondimin

e bn i tr semeni, mirpo, vetm nj pjes e vogl e semenit, spermatozoidi, e bn kt. Kjo d.m.th. q qenia njerzore vie nekzistenc jo nga semeni si trsi por vetem nga nj pjes e vogl e tij (spermatozoidi).

Gjat bashkimit seksual, nga trupi i mashkullit derdhet semeni me 250 300 milion spermatozoide. Por nga milionaspermatozoide, vetm rreth 1000 arrijn deri te veza dhe nga kto 1000, veza e pranon vetm nj. Kjo d.m.th. q thelbi i qeniesnjerzore nuk sht n semenin si trsi, por vetm n nj pjes t vogl t saj. Ky fakt, pr t cilin shum njerz bile edhe sot nukkan njohuri apo jan t keqinformuar, sht shpallur n Kur'an 1400 vite m hert. Kur'ani e shpjegon kt realitet me kto fjal:

A mendon njeriu se do t lihet t vazhdoj i pa vzhguar? A nuk ishte nj pik sperme e derdhur? (Kur'an 75:36-37)

N nj varg tjetr, sht treguar prsri se semeni sht przierje dhe njerzimi sht krijuar nga "ekstrakti" (fragmenti - pjesa) i ksajprzierje.

Ai ka krijuar t gjitha gjrat n mnyrn m t mir. Ai filloi krijimin e njeriut nga balta, pastaj bri farn e tij nga ekstrakti i njlngu t hedhur. (Kur'an, 32:7-8)

Nse e shikojm domethnjen nga arabishtja, bhet e qart se jemi t konfrontuar me nj mrekulli t Kur'anit. Fjala shqipe "ekstrakt(fragment pjes) prkthen fjaln arabe "sulala", dhe d.m.th. thelbi apo pjesa m e mir e nj gjje. Apo nnkupton, q ajo sht "njpjes e nj trsie".

Kjo tregon qart q Kur'ani sht fjala e nj Testamenti q di rreth krijimit t njeriut deri n detajin m t imt. Ky Testament i takonZotit, Krijuesit t qenieve njerzore.

PRGATITJET PRFUNDIMTARE N ZHVILLIM E SIPR

lvizur n lngun seminal. Lnguseminal sht nj przierje e lngjevet sekretuara (tajitura) nga gjndrrat

e ndryshme. N kundrshtim memendimin e prhapur, nga e trprbrja e ktij lngu kompleks,

vetm spermatozoidet kan aftisnee fekondimit. Ky fakt shkencor izbuluar kohve t fundit sht

shpallur n Kur'an para 1400 viteve.


14/56

Dukja e prgjithshme e spermatozoidve e mbshtetunga lngjet n semen tani sht br e qart. do pjese spermatozoidit koka, qafa, pjesa mesme, bishti dhepjesa e fundme kan funksione t ndara.

Brthama (pjesa e koks) nuk sht m e madhe se 5mikron. N kt 5 mikron hapsir jan vendosuinformatat lidhur me trupin e njeriut dhe krkohet q njqeliz t shndrrohet n qenie njerzore. N kokn espermatozoidit sht nj paketim gjenetik me 23

kromozome t cilat do t barten n vez. Kjo d.m.th. sen kokn mikroskopike t spermatozoidit jan paketuasigurt informatat se si do t punojn t gjitha organet enjeriut, ku do t lokalizohen, n ciln faz qelizat do tfillojn t zhvillohen dhe ndryshojn, thn shkurt, tgjitha informatat se si trupi i njeriut do t ndrtohet.

Prve informatave gjenetike, koka e spermatozoidit kaedhe nj veori specifike. P.sh. n "akrozom" emr q sht dhn shtress mbrojtse t jashtme t koks

jan substancat t cilat e ndihmojn spermatozoidin nfazn prfundimtare t udhtimit. Kto jan enzimet qmund t tretin indet. Duke prdorur kto enzime, gjatprocesit t fekondimit spermatozoidi do t jet ngjendje t shpoj vezn dhe t deprtoj n t.9 (shih

"Spermatozoidi dhe Veza Takohen")

Pjesa tjetr m e rndsishme e spermatozoidit shtbishti, i cili bn t mundur notimin e leht n ambientin elngshm. Bishti i spermatozoidit vendos pr drejtiminn t cilin do t notoj dhe ndihmon at q t arrij teqeliza vez. Ky bisht, si e bn furnizimin me energji qnevojitet pr lvizjet e spermatozoidit? Nevojat eenergjis pr spermatozoidin bhen n mnyr tmrekullueshme. Trupi i bishtit sht depo karburanteshi cili furnizon me energji gjat udhtimit. N rrugn egjat derisa t arrij te veza, nevojat e spermatozoidipr energji i plotson mitokondria q gjendet n ktpjes. Duke prdorur bartsit e energjis n qafn e

spermatozoidit, mitokondria furnizon me ATP energji, ecila ia mundson spermatozoidit t lviz leht. 10

Si po shikojm, n t gjitha aspektet spermatozoidparaqet ndrtim perfekt. Pa bishtin spermatozoidi nukdo t mund t lvizte, pa mitokondri energjia nuk do tmund t prodhohej dhe nuk do t kishte lvizje. Siku

koka e spermatozoidit t ishte e ndrtuar n mnyr perfekte prve se t mungonte akrozomi, enzimet e nevojshme nuk do tprodhoheshin dhe nuk do t kishte ndonj qllim n arritjen e vezs nga spermatozoidi; sepse nuk do t ishte n gjendje q tdeprtonte n qelizn vez pr t'a fekonduar.

Prandaj, spermatozoidi nuk i siguroj t gjitha kto tipare npr faza gjat rrjedhs s kohs si pohon teoria e evolucionit. Kur qenia epar njerzore u paraqit n bot, spermatozoidi duhet t'i ket pasur t gjitha kto tipare. Meqense, me cilndo mangsi nga ktotipare do t ishte e pamundur pr spermatozoidin t bnte fekondimin, dhe sikur, si pohojn evolucionistt, spermatozoidi n t

kaluarn nuk i ka poseduar t gjitha kto tipare, ather njeriu nuk do t shumohej; do t ishte fshir nga faqja e toks. Kjo tregon sespermatozoidi erdhi n ekzistenc me ndrtim perfekt, kjo d.m.th. se demonstron faktin e krijimit. Krijuesi i ndrtimit perfekt tspermatozoidit sht Zoti, Krijuesi i do gjje.

Secila pjes espermatozoidit ka funkciont ndryshm.

Sikurspermatozoidi t moskishte bisht,nuk do t

lvizte kurr;sikur t mosishte

mitokondrian pjesn e

mesme,spermatozoidi nuk do t

prodhonteenergji dhedo t mbetej ipalvizshm;

sikur t mosishte

akrozomi nkokn espermatozoidit, do t

kishtemunges t

disaenzimeve, qdo t bnte t

pamundurpr

spermatozoidin shpimin

dhefekondimin evezs. Kjotregon sespermatozoidi nuk kamundur tprodhohej mekalimin ekohs, fazpas faze, nga

rastsia.Ndrtimi

perfekt ispermatozoidit vjen nga Zoti.


15/56

KOKA E SPERMATOZOIDIT E MBULUAR ME PARZMORE (BLINDIM) MBROJTSE

N ilustrimin lart shofim kokn e spermatozoidit tblinduar. N pjesn e koks t spermatozoidit jan tlokalizuara nukleusi (brthama) dhe enzime tndryshme tretse. N mnyr q t ruhet ky materialnga rreziqet gjat udhtimit, pjesa e koks sspermatozoidit sht e mbuluar me parzmore(blindim 1-2). Pasiq t mbulohen kokat espermatozoideve ato vendosen n qeska mbrojtsedhe plumbohen (3-4-5-6). Spermatozoidet vazhdojnudhtimin t sigurta duke e ruajtur n kto qeskanukleusin 5 mikrona n madhsi q prmbaninformatat q kan t bjn me trupin e njeriut. Poashtu n qesk jan edhe enzimet tretse t cilat dot shpojn vezn n fillim t procesit t fekondimit.Kjo sht vetm nj nga fazat e prodhimit tspermatozoideve. Pas ksaj, motori dhe bishti ispermatozoidit montohen dhe rezultati sht njpun e mrekullueshme inxhinierike. N kt pikprap duhet t vrasim mendjen: Si msojn qelizat

pavetdije t konstruktojn dika dhe t prodhojnat? Si e dijn ato se n ciln mnyr ti bjn gatispermatozoidet pr trupin e nns, kur dijm faktinse ato nuk kan njohuri pr at trup? N kto pyetjesht vetm nj prgjigje: Zoti, I Cili krijoj t gjithagjrat, i krijoj spermatozoidet.

SISTEMET E KRIJUARA PR NJRI TJETRIN

Kur spermatozoidet largohen nga trupi i mashkullit me ann e semenit, nuk jan plotsisht t gatshm pr t fekonduar vezn. Derisat'a ln trupin e mashkullit, lvizja e tyre kontrollohet nga sekrecionet n fushn ku ato jan t ruajtura. Pr kt arsye, kur semenformohet dhe arrin trupin e femrs, spermatozoidet nuk mund t kryejn funksionin e fekondimit. Si, ather ndodh q spermatozoidet,kur t ndahen nga sistemi riprodhues i mashkullit, marrin aftsin e fekondimit t vezs?

N mnyr q procesi i fekondimit t lehtsohet, nj numr i sistemeve n trupin e femrs duhet t jen gati. Disa lngje q sekretohenn sistemin riprodhues t trupit t femrs ndihmojn spermatozoidet duke rritur aftsin e tyre q t fekondojn vezn. Ja disa ngandryshimet q ndodhin n spermatozoide t cilt arrijn trupin e femrs:

1. Lngjet q sekretohen (tajiten) n mitrn e femrs dhe tubthat fallopian prmbajnnj materie kimike q shkatrron faktort q frenojn lvizjet e spermatozoideve n

aparatin riprodhues t mashkullit. N kt mnyr, rritet lvizja e spermatozoideve qarrijn aparatin riprodhues t femrs.

2. Lngjet n aparatin riprodhues t mashkullit (tubthat seminifer, n epididymis, dhe vas deferens) t gjith prmbajn nivel t lart tkolesterolit. Kolesteroli vazhdimisht i jepet membrans qelizore q mbshtjell akrozomin, duke e forcuar kt membran dhe dukepenguar lirimin e enzimeve. Nga pikvshtrimi i mundsis q spermatozoidi t fekondoj vezn, kjo veori sht e dmshme. Pr ktarsye, spermatozoidet q kalojn n trupin e femrs duhet t shptohen nga ky efekt. Sikurse edhe pr miliona detaje n fazat eriprodhimit t njeriut, edhe pr kt qllim sht prgatitur nj sistem i veant. Spermatozoidet q hyjn n trupin e femrs bashkohen lngut t mitrs. Ky lng e ul nivelin e kolesterolit n semen, i cili i prmban spermatozoidet, n kt mnyr e bn kokn espermatozoideve (akrozomin) m t brisht. Kshtu q, kur spermatozoidi arrin qelizn vez, enzimet brenda akrozomit dalin jashtleht dhe sigurojn fekondimin e vezs me deprtimin e tyre n membrann e vezs.


16/56

3. Deprtueshmria e membrans n kokn e spermatozoidit i cili futet n trupin e femrs rritet n marrdhnje me jonet e kalciumit. Mehyrjen e nj sasie t madhe t kalciumit n spermatozoide, lvizja e spermatozoideve rritet. Bishti (flagellum) q shkakton lvizjen espermatozoidit ndryshon lvizjet e dobta t valzuara n lvizje t forta dhe n kt mnyr lehtson arritjen e vezs. 11

Pa dyshim, pr ata t cilt mendojn me kujdes, ka shum tregues t rndsishm q gjenden n krijimin e spermatozoidit se ai shttepr harmonik dhe plotsues me trupin e femrs.

Fakti q spermatozoidi dhe trupi i femrs n mnyr t pavarur nga njri tjetri, bashkpunoj pr t sjellur t njejtn mrekulli, shttregues i nj intelegjence t vetdijshme t madhe. Spermatozoidet, para se t futen n trupin e femrs dhe derisa jan n trupin emashkullit, marrin masa q t prodhohet ka sht e nevojshme q t korrigjohen mangsit q mund t krijojn probleme pr ata n

trupin e femrs. Nj ambient i veant sht i prgatitur n trupin e femrs q t rrit lvizjet e spermatozoidit i cili sht tejet i vogpr t'u par me sy. Duket sikur trupi i femrs t ket ditur q udhtimi i spermatozoideve sht shum i gjat dhe ju nevojitet energji qat t'a prfundojn shpejt; duket sikur t ket ditur far komponimi kimik nevojitet pr t prshkuar vezn, ka supozuar sespermatozoidet kan mangsi n kt pik dhe ka vendosur q kolesteroli sht shkaku, dhe pastaj ka prodhuar dika prneutralizimin e kolesterolit, n kt mnyr ka prgatitur ambientin n t cilin veza do t prshkohet n mnyrn m t leht. Dhe tgjitha kto i ka br vet.

Duhet t prkujtojm se ajo q sht prmbledhur m lart sht vetm nj pjes e vogl e hapave t hyrjes s sperms n trup pr tfekonduar vezn. Kta hapa kompletohen si rezultat i mijrave reaksioneve komplekse kimike ku po ashtu jan t prfshira disaproteina, enzime dhe lngje. Por, sht veanrisht e rndsishme t prmendet se nuk sht qllimi yn t numrohen kto detajethjesht pr t cekur njohuri shkencore, qllimi yn sht q t theksojm t vrtetn se, n kundrshtim me at q pohojnevolucionistt, formacioni i trupit t njeriut sht tejet kompleks q t jet produkt i rastsis s verbr: ai sht rezultat i sistemeve pat meta plotsuese, t ndrvarura dhe t ndrlikuara. Nuk sht e mundur q nj qenie njerzore, apo edhe nj enzim i vetm apomolekul q aktivizon spermatozoidet, t vij n ekzistenc nga rastsia.

Deri ktu kemi folur se si nj qeliz e sperms e prodhuar n trupin e mashkullit siguron aftsin e fekondimit t vezs me ndihmn esubstancave kimike t trupit t femrs. T pauzojm dhe mendojm: a mundet nj sistem kaq kompleks t vij n ekzistenc npfaza si pohon teoria e evolucionit? Sigurisht q nj gj e till sht e pamundur, por gjithsesi do t shqyrtojm nj skenar t till.

Sperma e prodhuar rastsisht n trupin e mashkullit s pari vjen n kontakt me trupin e femrs. A mundet, q si rezultat i rastsis, tgjej t gjitha lngjet t gatshme dhe duke pritur pr spermn q t'ia ofrojn aftsin e fekondimit? Nse jo, ather pas dshtimit tpar t sperms pr t arritur sistemin riprodhues t femrs pr fekondim qelizat riprodhuese t femrs a do t sjellin vendim dhe tfillojn t prodhojn substancat kimike t nevojshme?

sht e qart se kta dy shembuj nuk akordohen mir me logjik apo intelegjenc; ato jan skenare q nuk mund t ndodhin. Meshembujt q i kemi marr pr kt shtje, konfrontohemi me nj t vrtet: t gjitha kto sisteme jan dshmi e dituris dhe fuqis spafund t Zotit I Cili krijoj gjithka. Zoti ka krijuar n thellsit e trupit t njeriut mrekulli t cilat jan shum t vogla pr syrin pr t'i pardhe prtej kapacitetit t mendjes njerzore pr t'u kuptuar. Me kt, Ai na tregon se ka dshmi pr besim t cilat ndodhin n trup, t

cilat jan plotsisht t pavarura nga vullneti dhe dituria e njeriut. Dhe Ai na prkujton neve se dominimi I Tij sht mbi t gjitha, dukeprfshir edhe vet qeniet njerzore.

Me t vrtet, Zoti i juaj sht fals i madh. Ai iu njohu juve mir kur Ai iu krijoj prej toke, dhe kur ishit embrione n mitrat ennave tuaja. Kshtu q mos deklaroni dlirsi pr vetveten. Ai e di m s miri se kush e ruan veten nga e ligsia. (Kur'an, 5332)


17/56

ROLI I QELIZS VEZ N FORMIMIN E NJ NJERIU T RI

Me fillimin e pubertetit, ka ngjajshmri n zhvillimet e trupave t femrs dhe t mashkullit. Qeliza riprodhuese e femrs, veza, sbashku me sistemin riprodhues t femrs prgatitet pr t kompletuar sistemin riprodhues t mashkullit.

NE DO T UA TREGOJM ATYRE SHENJAT E TONA NHORIZONT DHE N VETVETEN E TYRE DERISA T'JU BHET E

QART SE SHT E VRTETA. A NUK MJAFTON Q ZOTI IJUAJ SHT DSHMITAR PR DO GJ?

(KUR'AN, 41: 53)

Me ardhjen e pubertetit te femrat, sikurse tek meshkujt, hipotalamusi saktsisht e di se kur vjen koha q t drgoj urdhra te gjndrra ehipofizs pr t prodhuar hormonet e nevojshme pr t nxitur qelizat vez n pjekuri. Gjndrra e hipofizs pranon urdhrat, menjher

ju bindet atyre dhe fillon t prodhoj hormonet e nevojshme.

Prodhimi i qelizave riprodhuese te femrat nuk sht i vazhdueshm sikurse te meshkujt. Ky prodhim ndodh n kohra t veantasht detyr e gjndrrs s hipofizs t prcaktoj kohn. Gjndrra e hipofizs siguron prodhimin e hormonit q do t sjell n pjekurqelizat vez n vezore. Ky hormon e di shum mir se ku duhet ta kryej funksionin e tij, shkon drejt e n vezore dhe njofton se kohapr pjekurin e vezs ka ardhur. Kshtu, qelizat vez e kuptojn urdhrin menjher dhe fillojn nj aktivitet intenziv brenda vezores cili shpie n pjekurin e vezs. 12

Tani le t shikojm kt informat m thell. Si, kjo gjndrr sekretuese (tajitse) e quajtur hipotalamus e prcakton kohn? Dhe si ekalkulon pa u hutuar kohn e sakt t ktij procesi, i cili ka ndodhur n miliona femra n t kaluarn dhe t tashmen? Hipotalamussht i lokalizuar n pjesn e poshtme t trurit; nuk sht mekanizm kohor, nuk ka lidhshmri me botn jasht trurit; sht nj mas

mishi e prbr nga qelizat. Funksioni i ksaj mase mishi n prcaktimin e kohs sht dika e jashtzakonshme q nuk mund tinjorohet. Por ky sht vetm nj detaj i vogl i ndodhive t mrekullueshme q ndodhin vazhdimisht n trupin e njeriut. Ky lloj procesmahnits vazhdon pafund, n do milimetr t trupit t njeriut. P.sh. nj mrekulli mahnitse ndodh n gjndrrn e hipofizs: nj urdhr drguar nga hipotalamusi lexohet dhe kuptohet; bazuar n kt t kuptuar nj vendim mirret; sipas ktij vendimi, substancat prodhohendhe drgohen me materialin tjetr prodhues pa asnj gabim n nj vend t largt dhe t papar. Po ashtu, gjndrra e hipofizs shtnj grumbull qelizash. Bashkimi i ktyre qelizave dhe kuptimi i vetdijshem i urdhrave q drgohen tek ato dhe zbatimi i komands qe kan kuptuar sht nj gj e jashtzakonshme. far vetdije ua bn t mundur ktij grumbulli t qelizave t "kuptojn","konceptojn", "nxjerrin prfundime", "sjellin vendime" dhe "zbatojn vendime"?

Trupi i njeriut sht ambient i errt n t cilin nuk deprton drita dhe ka shum lngje q lvizin m nj shpejtsi t madhe; sht vend dendur dhe i komplikuar. Evolucionistt kurr nuk kan qen n gjendje t shpjegojn se si nj mas molekulash n kso ambienti tdendur mund t shkojn, pa u dmtuar ose humbur, ku t dshirojn n masn komplekse duke kaluar npr materiale t tjera q janshum her m t mdha se sa madhsia e tyre, ose se si ato edhe mund t prdorin disa mjete pr t drguar substancat tjera nvendet ku jan t nevojshme. Kjo pamundsi pr shpjegim ndodh sepse strehimi i vetm i evolucionistve, kur ballafaqohen me ktodshmi t mrekullueshme t krijimit, sht rastsia; por nuk ka hapsir pr rastsi n ndrtimin kompleks t trupit t njeriut apo tndonj gjallese tjetr.

Duhet t prkujtojm se intelegjenca dhe vetdija e prmendur n rrjedhn e t gjitha ktyre ndodhive nuk i prket asnj qelize. At tciln e quajm qeliz nuk ka sy q t shikoj, gjuh q t flas apo t kuptohet dhe nuk ka vesh q t dgjoj. Qelizat jan krijime ngaZoti; ato jan vetm mjete t cilat zbatojn urdhrat e Tij; n do moment, me inspirim nga Ai, ato kryejn procese tepr mahnitse.

QELIZA VEZ FILLON T ZHVILLOHET

Veza prodhohet n nj organ i cili n do aspekt sht projektuar posaqrisht pr kt qllim; vezorja. N do femr, jan dy vezorenjra n t djatht e tjetra n t majt. N kto vezore, sht nj hapsir e mjaftueshme pr hyrje daljet e fijeve nervore, enve tgjakut dhe kanaleve limfatike. Brenda ksaj hapsire, jan indet fijzore t pasura me gjak. Q qelizat vez t formohen t sigurta,ato duhet t ruhen dhe ushqehen nga kto inde. Prbrenda ksaj sturkture mbrojtse, jan shum qeska (folikule) t madhsive t


18/56

ndryshme. N secilin folikul sht nj qeliz vez primare. Por normalisht, nj vez e pjekur e vetme lirohet nga vezoret n secilinmuaj n mnyr q gjat nj kohe vetm nj fetus (fryt) t rritet.

Por ky prodhim nuk prbhet vetm nga nj faz. N mnyr q kjo qeliz vez t piqet, disa zhvillime duhet t ndodhin njra pastjetrs. Q, qeliza vez primare t piqet dhe t bhen qelizat riprodhuese, duhet t bhet nj ndarje me mitoz dhe dy ndarje me meiozn renditje t sakt pa hutime. Si rezultat i ndarjeve, ndodh ndryshimi n numrin e kromozomeve n qeliz dhe lloje t ndryshme tqelizave formohen. Sikurse n rastin e qelizave riprodhuese t mashkullit, po ashtu edhe te femra, 46 kromozomet n qelizat primaret vezs reduktohen n 23.

Lart shofim ndrtimin e brendshm t mitrs. Nj sistem i veant sht krijuar n trupin e femrs i cili llogarit do eventualitet q mund t ndodh n prodhimin evezs dhe n kompletimin e udhtimit t saj. P.sh. miliona qeliza n tubn fallopiane jan prgjegjse q t'ia mundsojn vezs arritjen n mitr. Anash shofimnj foto t tubs fallopiane ku zbarkon veza e pjekur.

Si rezultat i ndarjes s qelizs vez me an t mitozs dhe meiozs, prodhohen tri qeliza t vogla dhe nj qeliz e madhe (ootid).Qelizat e vogla vdesin pr shkak t mungess s ushqimit, ndrsa qeliza e madhe pson disa ndryshime dhe bhet vez. Sikur secilanga kto qeliza t kishte madhsin e njejt, nuk do t kishte ushqim t mjaftueshm pr zhvillimin e zigotit n fund t procesitfekondues. Por fakti q njra nga qelizat ka m shum ushqim, dhe t tjerat jan t vogla parandalon paraqitjen e problemit t till.

Zhvillimi i vezs nuk sht fenomen i pakontrolluar q ndodh rastsisht nga vetvetja. Si shpjeguam n fillim, ajo q i jep form ktizhvillimi, sikur n rastin e sistemit riprodhues t mashkullit, jan hormonet e sekretuara (tajitura) nga gjndrra e hipofizs, e cila shte lokalizuar nn tru. Fazat e formimit t vezs dhe hormoneve t prfshira n kt process mund t'i radhisim kshtu:

1. Rritja e Folikulit: kjo sht faza n t ciln qeliza e vezs fillon t formsohet. Qeliza primare e vezs gjendet, si tham edhe mhert, n at q quhet folikul. Formimi i folikulit merr rreth 14 dit. Hormoni i hipofizs, FSH (hormoni stimulues i folikulit), vjen nvezore me qarkullim t gjakut. Ky hormon sht prgjegjs pr formimin dhe zhvillimin e folikulit n vezore dhe pr prodhimin e vezsnga qeliza primare q gjendet n folikul. N t njejtn koh, ky hormon sht shkaktar pr sekretimin (tajitjen) e estrogjenit nga folikuli pjekur.

Estrogjeni sht nj hormon i cili ndikon posaqrisht n mitr. Prshpejton ndarjen e qelizs me mitoz n mitr, kjo fush pastaj aje(fryhet) duke formuar nj mbrojtse t but n t ciln embrioni do t ngjitet pas procesit t fekondimit. Prve ksaj kujdeset q sasi emjaftueshme e gjakut dhe lngjeve indore t drejtohen n mitr. Kto prgatitje bhen do muaj. Nse veza fekondohet, ajostrehohet n kt plhur t prgatitur posaqrisht n t ciln ushqehet dhe vazhdon zhvillimin.


19/56

Anash shofim paraqitjen e nj qelize vez e imt me madhsi sa kokrra e krips, e cila shtnj nga elementet m t rndsishme n formimin e njeriut. Sistemi q nevojitet prprodhimin e nj qelize t vetme t ktill, gjendet n trupin e do femre t gjall sot n bot,sikurse q ka qen prezente n t gjitha femrat t cilat jetuan ndonjhere. Ky sht krijimi ipa t meta i Zotit.

Sikurse n do faz t krijimit t njeriut, edhe ktu ndodh nj mrekulli po ashtu. Qelizat n sistemin riprodhues t femrs prcaktojnqysh me hert nevojat e embrionit t cilin do t'a presin, bjn prgatitjet q t prmbushen nevojat dhe punojn q t furnizojnambientin tepr t prshtatshm pr zhvillimin e fetusit. Si mundet nj grumbull qelizash t veprojn operacione q krkojn njshkall t till t vetdijes dhe intelegjencs? Natyrisht q sht e pamundur t thuhet se qelizat posedojn vetdije dhe intelegjenct till, por qelizat n sistemin riprodhues t femrs (edhe qelizat n gjndrrn e hipofizs) i bjn kto gjra q i deklaruam tpamundura pr ato, dhe prgatisin qysh m hert nj ambient m se t prshtatshm pr nevojat e embrionit t cilin nuk e kan parkurr.

Nuk sht e mundur pr askend me mendje intelegjente t pohoj se qelizat i bjn kto gjra nga vullneti dhe intelegjenca e vet. N tvrtet, vetm ndokush mendimi i t cilit sht seriozisht me t meta mund t pohoj se qelizat e komponuara nga atomet pa vetdijemund t bjn at q ai vet me intelegjencen e tij t vetdijshme nuk mundet t'i bj. Duke qen rasti kshtu, realiteti para nesh sht

qart kristal: t gjitha qelizat t cilat kontribojn n krijimin e njeriut kryejn funksionet e tyre t inspiruara nga Krijuesi, ato jan mjeten realizimin e nj mrekullie q ndodh kur do qenie njerzore vjen n bot.

2. Ovulacioni: N kt faz folekuli q e bart vezn ahet dhe veza lirohet. Mirpo qeliza vez e cila sht liruar nga vezorja nhapsir ka nevoj pr ndihm. Prndryshe, qeliza vez nuk do t ishte ne gjendje kurr t'a gjej vendin pr t'u takuar mespermatozoidin. Kshtu, n kt faz, tubi fallopian, q gjendet n mes t vezors dhe mitrs, hyn n veprim. Qeliza vez, q shtliruar nga vezorja n hapsir, kapet nga tubi fallopian, i cili ka fije t gjata sikur nj oktapod. Tubi fallopian ofron nj ambient tprshtatshm pr fekondim dhe fazat e mvonshme varen nga ajo se a sht apo nuk sht sperma prezente n kt tub.

Nj qeliz vez n madhsi prej 150 mikrona, pangjyr dhe gjysm-transparente (lart). sht n formt nj sfere dhe pjesa e jashtme e saj sht e rrethuar me nj membran t but, por megjithat efort. Brenda ndrtimit t vezs ka lnd ushqyese si yndyr, sheqer dhe proteina. Kjo rezerv elnds ushqyese siguron q qeliza vez t ushqehet gjat udhtimit, dhe nse fekondimi ndodh,kujdeset pr nevojat e saj derisa ajo t arrij n mitr.

Kontrollues n tr kt proces sht hormoni luteinizing (LH) q sekretohet (tajitet) nga gjndrra e hipofizs. sht e vlefshme tprmendet nj gj tjetr interesante pr kt hormon. Hormoni LH sht absolutisht i nevojshm pr arjen e folikulit n t cilin shtlokalizuar qeliza vez e pjekur dhe pr lvizjen e saj n drejtim t vendit ku do t takohet me spermn. Mungesa e ktij hormonrezulton n dshtimin e folikulit q t prparoj pr n fazn e ovalucionit, edhe nse nuk ka mangsi n sekretimin (tajitjen) ehormoneve tjera. Por ky lloj i problemit nuk ndodh dhe 2 dit para fazs s ovulacionit, pr nj arsye t ciln shkenctart ende nuk

jan n gjendje ta shpjegojn, sekretimi (tajitja) i hormonit LH nga gjndrra e hipofizs rri tet. E njejta ndodh edhe me hormonin FSH

dhe me ndikim t ktyre dy hormoneve, ovulacioni ndodh do muaj. Me fjal t tjera, edhe ktu po ashtu gjndrra e hipofizs bn njkalkulim mahnits t kohs dhe fillon sekretimin (tajitjen) e hormonit saktsisht n kohn dhe sasin e duhur.

Natyrisht se ky aktivitet i dijshm nuk pritet nga gjndrra e hipofizs apo qelizave q e prbjn kt gjndrr. Pasiq aty kaintelegjenc superiore dhe urdhr q shifet, sht Nj t Cilit kjo intelegjenc dhe ky urdhr i takon: sht intelegjenca dhe urdhri Zotit q paraqiten n t gjitha kto ngjarje t mrekullueshme n fazat e zhvillimit t krijimit t njeriut.

3. Korpus Luteum (trupi i verdh) Faza Luteale: pas daljes s vezs nga folikuli, folikuli i zbrazur mbushet me gjak. Ekzistojn qelizat veqanta t quajtura "granuloza" dhe "theka" t cilat rrethojne hapsirn boshe ku gjenden kto folikule; ato shumohen dhe znvendin e gjakut t mpiksur n folikule. Kto qeliza akumulojn lipide t verdha dhe pr kt quhen qelizat luteine, nga fjala latine luteus"saffron" e verdh).

Kshtu q folikuli nga i cili sht liruar veza fryhet me lngje q e kan mbushur at dhe bhet element aktiv q quhet korpus luteum


20/56

(trupi i verdh). 13Korpus luteum luan nj rol t rndsishm n prgatitjen e mitrs pr embrionin dhe n udhheqjen e shtatzanis nmnyr t shndetshme. E veanta m e rndsishme e ktij elementi sht sekretimi (tajitja) i hormonit t quajtuar progesteron nnndikimn e LH-s (hormonit luteinizing). Progesteroni ka nj funksion jashtzakonisht t rndsishm n stimulimin e mureve tmitrs. Ndryshimi m i rndsishm n mitr ndodh n mukozn e membrans (mucus) q vesh mitrn prmbrenda. Nn ndikimin eestrogjenit dhe progesteronit, mukoza membrans fillon t ajet (fryet). Gjndrrat dhe ent e gjakut bhen shum dredha-dredha dhetrashsia e mureve t mitrs rritet. Qllimi i ktyre ndryshimeve sht q t prgatitet nj vend i prshtatshm pr embrionin pasfekondimit. Prve ksaj, lejon q shtatznia t avancoj duke i br muret e mitrs t lirohen (zbuten). Progesteroni ndikon edhe nzhvillimin e gjndrrave t qumshtit.

Q nj hormon t ket ndikim n nj hormon tjetr dhe t ken ndjesin pr t'i br kto gjra saktsisht n kohn e duhur nuk mund t

shpjegohet me veprimn e rastsis. Kjo sjell ca pyetje n mendje: Si mundet q nj molekul e formuar nga atomet pa vetdije tposedoj nj fuqi t lindur kaq t ndjeshme dhe t marr iniciativn pr organizim t veprimeve t trupit kaq lehtsisht. sht e qart semolekulat q prbjn hormonet nuk kan intelegjenc dhe vetdije. Kjo tregon se sistemi s bashku me tiparet plotsuese shtkrijuar nga nj fuqi supreme. Ai sht Zoti, Sunduesi i toks dhe i qiellit I Cili ka inspiruar molekulat q prbjn hormonet dhe atomeq prbjn molekulat n aktivitetet e tyre t vetdijshme.

Kur veza lirohet nga folikuli, korpusluteum sht i formuar dhe fillon tsekretoj (tajit) estrogjenin dheprogesteronin. Progesteroni stimulonmuret e mitrs. Nn ndikim t ktyrehormoneve, ndodhin ndryshime nmuret e mitrs. Qllimi i ktyrendryshimeve sht prgatitja e njambineti t prshtatshm ku embrionido t strehohet pas fekondimit. T

gjitha kto veprime ndodhin n t gjithafemrat n radhitje t njejt dhe meperfeksionin e njejt. Kto veprime janrezultat i nj plani dhe prcaktimi tqart.

Faza korpus luteum zgjat 12-14 dit. N fund t ksaj periudhe, nse fekondimi nuk ka ndodhur, korpus leteum degjenerohet dhe fazae njejt prsritet. Me degjenerimin e korpus luteum-it, estrogjeni, progeseteroni dhe hormonet e tjera nuk sekretohen (tajiten) m; kjod.m.th. se gjndrra e hipofizs prap fillon veprimin. Prap fillon sekretimi (tajitja) i FSH-s dhe LH-s n gjndrrn e hipofizs, dukendikurar q rritja e folikulit t filloj. Por kto folikule nuk mund t zhvillohen mjaft sepse mungesa e estrogenit dhe progesteronit bjnq nj faz e re t filloj menstruacioni.

4. Menstruacioni: Kjo sht faz n t ciln veza e pafekonduar largohet nga trupi. Pasiq fekondimi nuk ka ndodhur, muret e

prgatitura t mitrs tkurren, ent e gjakut shtrngohen dhe veza nxjerret jasht. Pas ksaj faze, trupi fillon prap t prgatitet pkryerjen e t gjitha ktyre funksioneve.

sht Ai I Cili krijoj qiejt dhe tokn vetm me t vrtetn. Ditn q Ai thot "Bhu!" ajo bhet. Fjala e Tij sht e Vrteta.Gjith sundimi sht I Tij n Ditn kur i fryhet Trumpets. Ai sht Njohs i t Padukshmes dhe t Dukshmes. Ai sht I

Urti, I Gjithdijshmi.(Kur'an, 6: 73)

Tr kjo faz prsritet te t gjitha femrat rregullisht gjat nj periudhe t caktuar kohore. do muaj qeliza vez t reja prodhohenhormonet e njejta sekretohen (tajiten) vazhdimisht n t njejtn periudh dhe trupi i femrs prgatitet sikur fekondimi t ndodh. Por nfazn e fundit, drejtimi i prgatitjes ndryshon n baz t asaj se a sht apo nuk sht sperma prezente.

PRGATITJET PR FEKONDIM


21/56

Qeliza vez sht 20-25 cm larg nga vendi ku hynsperma n trupin e femrs. Kjo distanc sht rreth3000 her e madhsis s spermatozoidit. Duke emarr n konsiderat proporcionin e madhsis s tij, kjodistanc sht mjaft e madhe dhe pr t kaluar atspermatozoidi ka nevoj pr mbshtetje t madhe.

Para se veza t takohet me spermatozoidin, prgatitjefillojn n t dy trupat t mashkullit dhe t femrs. Pjesam e madhe e ktyre prgatitjeve jan pr mbrojtje t

spermatozoidit gjat udhtimit n trupin e nns.P.sh. n mitr ndodhin tkurrje dhe dallgzime tndryshme. Ky aktivitet i veant n mitr dhe tubinfallopian lehtson avancimin e sperms n drejtim tvezs. Gjja interesante rreth ktyre tkurrjeve shtsubstanca q i shkakton ato. Kjo substanc quheprostaglandin dhe gjendet n lgun e fshikzsseminale q vjen me spermn nga trupi i mashkullit.Prkundr faktit se vjen nga nj trup tjetr, kjosubstanc njeh strukturn e mitrs s nns dhe ndikon

n at mnyr q rrugn pr spermn t'a lehtsoj.14

Q t ndodh fekondimi, ndryshimet q ndodhin n mitr nuk jan t kufizuara n kto. Gjat ksaj periudhe tubat zgjerohen; nnndikimin e hormonit t estrogjenit, mukoza membrans q shtreson mitrn rritet n madhsi dhe pesh. Qelizat epiteliale t indeve tmembrans t prbra nga nj apo m shum shtresa t qelizave e ndar nga nj substanc ndrqelizore shum e vogl shumohet.

Ky ndrtim n mukoz merr nj form q do t'i lejoj spermatozoidet q me lvizjen e bishtit t tyre t kalojn kto hapsira. Prve se mundson spermatozoidit t lviz lehtsisht, ky transformacion ka edhe nj funksion tjetr shum t rndsishm: indet shrbjn sdepo dhe hapsir filtruese duke lejuar q vetm spermatozoidet normale t kalojn. Nganjher spermatozoidet nuk kan formn eduhur q t sigurojn fekondimin. N kt rast, ato mnjanohen n kto inde.

Si po shikojm, sht e qart se do lvizje n mitr dhe vezore sht projektuar n mnyr tveant pr arritjen e spermatozoidit tek veza. P.sh. mbasi t sht kryer ovulacioni dhemundsia e takimit t vezs me spermatozoidin t jet siguruar, mukoza fillon t bj veprim tkundrt: ajo bhet e trash dhe e dendur, duke e ndaluar hyrjen e spermatozoideve t tjer.

Arsyeja e ndryshimeve q ndodhin n sistemin riprodhues t femrs sht q t'ia mundsojspermatozoidit q t arrij vezn (ovum). Por, si pam m lart dhe n pjest e tjera, kjo shtnj shtje tejet interesante: elementet n sistemin riprodhues t femrs ndihmojn qelizat qvijn nga nj trup plotisht i ndryshm.

Si ndodh q nj qeliz t ket aq shum informata t detajuara pr qelizn tjetr me t cilnkurr nuk ka pasur nj ambient t njejt? (edhe sikur t'a kishin t njejtin ambient rezultati nuk dot ishte ndryshe.) si e di, p.sh. se lvizja e ktyre qelizave duhet t lehtsohet? N t vrtet,nuk sht e mundur q qelizat q prodhojn lngun n mitr t dijn cilsit e spermatozoideven mnyr q t prgatisin nj ambient t prshtatshm pr ata.

T gjitha funksionet q i kemi prshkruar deri n kt pik ndodhin n trupat e t gjitha femraveme renditje perfekte t njejt. Kur shqyrtojm veprimin harmonik dhe plotsues t ktyresistemeve, ballafaqohemi me nj plan dhe ndrtim t qart: sperma sht e ndrtuar pr trupin enns, organet riprodhuese t nns jan t rregulluara posarisht pr strehim t sperms.Sikur t ishte edhe defekti m i vogl n kt harmoni, p.sh. sikur spermatozoidi t mos kishtebishtin q i mundson lvizjen, apo sikur t mungonte lngu pr balancimin e ambientit acidik n trupin e nns, riprodhimi nuk do tndodhte.

Kjo qart tregon se harmonia e madhe q ekziston n mes t qelizave riprodhuese t trupit t mashkullit dhe t femrs sht punkrijimi e qllimshme dhe e planifikuar. sht Zoti I Plotfuqishm, Zoti i universit I Cili krijoj llojin njeri nga nj pik lngu, femrn dhemashkullin, n harmoni me njri tjetrin. Njerzit duhet t mendojn pr mnyrn e prsosur t krijimit nga Zoti dhe t'a nnshtrojnveten n mnyr t pakushtzuar ndaj Tij, duke u prkulur para fuqis s prhershme t Zotit.

Dhe n krijimin e juaj dhe t t gjitha krijesave q Ai shprndau, ka Shenja pr besimtart e vrtet. (Kur'an, 45: 4)

spermatozoidet duke lvizur n mukus

Spermatozoidet kan nj ndrtimelastik q ju mundson atyre t'irezistojn rrugs s gjat dhe t

vshtir n trupin e nns. Si shofimn foto n t majt, disa

spermatozoide jan t dmtuara.Spermatozoidet e dmtuara

eliminohen derisa udhtojn n trupine nns, ndrsa spermatozoidet e

shndosha vrehen dhe udhhiqenpr te veza. Kshtu, veza gjithmonbashkohet me nj spermatozoid t

shndosh.


22/56

LVIZJET E VETDIJSHME T TUBS FALLOPIANE

Mbasi veza e pjekur lirohet, ajo kapet nga tubi fallopian. Sikur qeliza vez mbasi lirohet t mos kapej nga tubi fallopian, do t kalonte nprpjest e tjera t trupit t nns dhe nuk do t mund t'a takonte spermatozoidin.Tubi fallopian sht aty ku veza dhe spermatozoidi takohen. N mnyr q t sigurohet takimi, tubi fallopian kryen aktivitet t dyfisht; s pari,e merr qelizn vez t pjekur nga vezojra dhe e udhheq n tub n vendin ku do t takoj spermatozoidin. S dyti, i merr spermatozoidet ngakaviteti i mitrs dhe i drgon te vendi ku do t takojn vezn.

S pari, tubat fallopiane, t cilat jan t lokalizuara pran vezoreve, mbledhin t gjitha vezt e liruara nga vezorja. Skajet e tubave fallopianejan sikur krah t cilt i rrethojn vezoret dhe jan t ndrtuar t mbedhin vezt e pjekura. Kur vezt t ken arritur pjekurin, kraht e tubavefallopian hapen, dhe sikur kraht e nj oktapodi, ato kapin siprfaqn e vezs dhe lvizin mbi t me nj lvizje fshirse. E ndihmuar nga kto

aktivitete, n kohn e ovalucionit veza bie n tubn fallopiane. Veza e liruar n zgavrn e komblikut, hyn n tubn fallopiane e cila ka 10-20 cmgjatsi. Brendsia e tubs fallopiane sht e mbuluar me miliona qime t imta t cilat lvizin n t njejtin drejtim, duke trhequr vezn nvendin ku do t takohet me spermatozoidet. 1

N kt koh, qelizat e folikulit q rrethojn vezn n kohn e ovulacionit ende qndrojn si nj zarf i jashtm. Mukoza e membrans qmbshtjell vezn sekreton (tajit) enzime t cilat gradualisht bjn q ky zarf qelizor t lirohet. Kshtu, qelizat e folikulit "shprlahen", dhe nkt mnyr membrana mbrojtse e vezs i ekspozohet spermatozoideve.

Koh zgjatja e ktyre veprimeve q bhen nga tuba fallopiane sht shume e rndsishme, sepse t dyja edhe veza edhe spermatozoidet kanjetgjatsi t kufizuar. sht e domosdoshme q spermatozoidet t arrijn qelizn e vezs para se t kaloj kjo jetgjatsi. Si bn rregullimettubi fallopian pr kt? Si e di sa gjat jetojn qelizat e huaja?

Sigurisht q nj mas mishi, disa centimetra n gjatsi, nuk e ka informatn apo shkathtsin q t kryej kto veprime. Si ndodh me doqeliz dhe ind, edhe tubi fallopian kryen aktivitetin e tij vetm me inspirim nga Zoti, Krijuesi i t gjitha botrave. Pr kt arsye, ai mund t kryejleht dhe pa pengesa kt aktiviet t vshtir. N kt mnyr bhet e mundur q fekondimi i vezs t bhet para se ajo t vdes, q sht m sshumti 24 or.

1- Lennart Nilsson, A Child is Born, Delacorte Press, NY, 1977, p. 22

SPERMATOZOIDI TAKON VEZN

Pas kalimit t shum proceseve n rrugn pr pjekuri, veza lirohet nga tubat fallopian. N kt koh, ajo bart me vete shum qeliza qe rrethojn at. Para se veza t fekondohet, spermatozoidi i cili arrin n tubin fallopian duhet t kaloj nprmes ktyre qelizave, t cilaquhen qeliza "granulosa", dhe pastaj deprton mantelin (mbulesn) e trash rreth vezs.

Si kalon spermatozodi kto pengesa?

UDHTIMI I VEZS N TUBN FALLOPIANE

Pak para lirimit t vezs s pjekur nga vezorja, tubafallopiane futet n veprim pr kapjen e vezs. Me prekjedelikate n siprfaqen e vezors, mundohet t gjejqelizn vez (1-2). N mnyr q veza e pjekur tfekondohet, ajo duhet t hyj n tubn fallopiane. M nfund tuba fallopiane e gjen vezn e pjekur dhe e trheqat brenda. Tash, qeliza vez fillon udhtimin e saj. (3)N mnyr q veza t fekondohet dhe t arrij n mitrne nns, duhet t kaloj nj rrug t gjat n tubnfallopiane. Funksioni i miliona qelizave n tubnfallopiane udhheq vezn pr n mitr. Qimet e imtan siprfaqen e ktyre qelizave (cilia) lvizin vetm nnj drejtim. N kt mnyr, sikur t ishin duke barturnj objekt t mueshm nga dora n dor, ato shtyejnqelizn vez pr n vendin ku ajo duhet t shkoj. M n

fund, veza takon spermatozoidet t cilat jan duke ekrkuar. (4) Vetm nj spermatozoid ka sukses tdeprtoj n vez. (5) Veza e fekonduar drejtohet pr nmitrn e nns me ndihmn e qimeve t imta t tubsfallopiane (6). Secila qeliz kryen detyrn e saj pa tmeta, sepse krijimi i Zotit sht perfekt.


23/56

Ktu shikojm prap perfeksionin e qart t ndrtimit intelegjent t spermatozoidit. N pjesn e spermatozoidit t quajtur "akrozom"pr t cilin kemi folur m hert, jan t vendosura enzimet hialuronidaz dhe proteolitik. Enzimi hialuronidaz zbrthen nj substanc(acidin hyaluronik) i cili i lidh shtresat e shumfishta t qelizave granulose q jan t ngjitura me pjesn e jashtme t ovules (vezs). Nkt mnyr, i hap rrug spermatozoidit t prshkoj zarfin (membrann) e vezs. Enzimi proteolitik bn tretjen e proteinave n indet e

ngjitura t vezs. Me ndihmn e ktyre dy enzimeve, spermatozoidi arrin vezn.15

Si mundet q kto enzime t cilat i prkasinspermatozoidit, t prodhuara n trupin e mashkullit largnga veza, jan t prbra nga lnda q n mnyrperfekte sht n gjendje t ndikoj n ndrtimin e vezs?Kush zbuloi formuln pr kt veprim? Kush i vendosenzimet saktsisht n vendin e duhur, n koknmikroskopike t spermatozoidit, q t mundsohefekondimi i vezs?

Nuk sht vet spermatozoidi ai i cili i bn t gjitha ktogjra. Nuk sht e mundur q spermatozoidi t ket diturpr ekzistimin e acidit hialuronik apo t efektit t ktij acid

q ka n qeliza, apo t di se enzimi hialuronidaza do tneutralizoj efektin e ktij acidi. Megjithat, nuk sht emjaftueshme t dihet vetm formula e ktij acidi; por duhett sigurohet po ashtu edhe prodhimi i tij n trupin e njeriut.Dhe sht e pamundur q spermatozoidi vet t formojsistemin n trupin e njeriut q do t prodhoj kt enzim.P.sh. nse e pyet dikend, i cili nuk ka kualifikim n mjeksapo kimi, pr emrin e enzimit i cili shkatrron strukturn e

acidit hialuronik, apo nse i krkoni q t'a shkruaj formuln e strukturs s ktij acidi, sigurisht se nuk do t jet n gjendje t'ju japindonj prgjigje. Por spermatozoidi bn gjra q njeriu me vetdije (mendje) nuk sht n gjendje t'i bj; me nj vetdije t formulavekimike, t cilat formula megjithse nuk i di, ai prmban brenda trupit t tij substancn q garanton arritjen e qllimit. Sigurisht q, tthuhet se spermatozoidi bn kt sht plotsisht kundr intelegjencs dhe arsyes. Duke ln anash supozimet jo intelegjente dhe tpaarsyeshme, kuptojm se vet prezenca e enzimeve n spermatozoid q t ndikoj n strukturn e vezs sht dshmi e krijimit. Kjoharmoni pa t meta nuk mund t shpjegohet n asnj mnyr si rastsi. Fakti q spermatozoidi sht n dijeni t strukturs kimike tnj qelize tjetr megjithse jeton plotsisht n nj ambient tjetr; q analizon efektet q kan kto kemikale; q pastaj prodhon

kemikalet e nevojshme si rezultat i analizave; mund t shpjegohet vetm n adresim t nj Krijuesi me intelegjenc superiore, I Cili kakrijuar spermatozoidin me kto cilsi t veanta.

Ndrtimi perfekt i spermatozoidit sht nj nga shum dshmit se Zoti krijoj njerzit dhe do gj tjetr.

SPERMATOZOIDI VAZHDON UDHTIMIN E TIJ

Kur spermatozoidi arrin shtresn e jashtme t vezs, membrana e tij e jashtme lidhet fort me receptort siprfaqsor t vezs. Mbaslidhja t arrihet, spermatozoidi lshon mbulesen e tij t jashtme (akrozomin). N t njejtn koh, membrana e vezs sekreton (tajit) njsubstanc q quhet "fertilizin", e cila nevojitet pr t trhequr spermatozoidin. Kjo molekul ia mundson spermatozoidit q t lvizm shpejt dhe t reagoj m leht me membrann e vezs. Prve ksaj, fertilizini ndihmon reaksionin e akrozomit q gjendet nkokn e spermatozoidit.

ZOTI I JUAJ SHT NJ,NUK KA ZOT TJETR

PRPOS TIJ. AI IPRFSHIN T GJITHAGJRAT N DITURIN E

TIJ.(KUR'AN, 20: 98)

nj qeliz vez e rrethuar ngaspermatozoidet


24/56

Kur spermatozoidi prek membrann e vezs, substanca t reja hyjn n loj dhe nj reakcion i ri ndodh. Kur spermatozoidi prekvezn, sekretohet (tajitet) nj substanc q quhet "anti-fertilizin" e cila neutralizon efektin e fertilizinit t sekretuar (tajitur) nga veza. Nkt mnyr, spermatozoidi i par q arrin vezn ndalon spermatozoidet e tjera t'i afrohen vezs. 16

Membrana q rrethon qelizn vez fillon t riprtrij vetvehten menjher mbas dy sekondash nga hyrja e spermatozoidit dhe jundalon rreptsisht hyrjen e spermatozoideve t tjer. Jan br eksperimente ku sht vrejtur se hyrja e disa spermatozoideve nvez shkatrron membrann. Pr kt arsye sht e nevojshme q membrana fekonduese t formohet sa m shpejt q t jet emundur. Pas formimit t membrans fekonduese, asnj spermatozoid nuk mund m t hyj n vez. N kt gjendje, qelizn e vezsmundemi t'a krahasojm me nj ndrtes t mbrojtur nga sigurimi. Membrana e jashtme e qelizs s vezs me t vrtet vepron ashtusi nj sistem kontrollues sigurimi i nj ndrtese e cila prmban informata shum t rndsishme: hyrja sht e ndaluar n brendin e

qelizs.

N foton e madhe shofim nj qeliz vez trrethuar nga spermatozoidet; n foton evogl, nj numr t qelizavespermatozoide. Spermatozoidet kankarakteristika t veanta q u lejojn atyret bashkveprojn me ndrtimin e vezs.Vetm nj nga kto karakteristika, p.sh.ekzistimi i enzimit i cili ia bn t mundurspermatozoidit t shpoj sistemin mbrojtst vezs dhe t futet n t, sht dshmi ekrijimit. Zoti krijoj spermatozoidet me t

gjitha karakteristikat e tyre t veantaprnjher (jo gradualisht).

Pasiq spermatozoidi t hyj n ovum, koka e tij enjtet (fryhet) dhe lviz shum ngadal n drejtim t qendrs s vezs. Me vonbrenda 30 minutave, veza bashkohet plotsisht me spermatozoidin. Si rezulatat i t gjitha ktyre proceseve, informacioni gjenetik mbajtur n spermatozoid transferohet te veza. 17

Por edhe ktu sht nj pik e rndsishme: nse receptort e spermatozoidit dhe t vezs pranojn njri tjetrin, ata lidhen me njrtjetrin, nse jo lidhja sht e pamundur. Arsyeja pr kt sht si vijon: veza e do qenie t gjall sekreton (tajit) nj substanc tquajtur fertilizin, e cila ka prbrje kimike t veant. Kjo sht mas paraprake q parandalon qelizat sperm t llojeve t tjera (llojeve

jo njeri) t'i afrohen vezs dhe t shkaktojn degjenerim t llojit njeri. Kshtu q, nj mac nuk mund t shumohet me nje kal dhe qenianjerzore nuk mund t shumohet me ndonj gjalles tjetr. 18

Ngarkesa elektrike q bartet nga spermatozoidi dhe veza po ashtu kan nj efekt fekondimi. Veza doher bart ngarkes negative dhespermatozidi bart at pozitive. Pasiq ngarkesat e kundrta trheqin njra tjetrn, veza trheq spematozoidin kah vetja. Por me hyrjene spermatozoidit t par n vez, ngarkesa ndryshon menjhere. Tash veza merr nj ngarkes pozitive sikurse t spermatozoidit.Sikurse ngarkesat q zbrapsin njra tjetrn, n momentin e bashkimit edhe veza fillon t zbraps t gjith spermatozoidet e tjera. 19

FAZA E FUNDIT E FEKONDIMIT

Kur spermatozoidet takojn vezn, vetmnj nga ato ka sukses q t prshkoj

membrann mbrojtse t saj. (1) Mbasispermatozoidi futet n vez, ndryshime t


25/56

Kur spermatozidi futet n vez, ai e lshon bishtin e tij dhe e le jasht. Kt mundemi t'akrahasojm me nj anije kozmike e cila duke u kthyer n tok shkput tankun e lndsdjegse. Sikur q e dijm, kur tanket me lnd djegse t cilat bartin anijen kozmike jashtatmosfers s toks, plotsojn qllimet, ato lirohen n hapsir; kur lnda djegse brendatyre shfrytzohet, tanket jan nj pesh e panevojshme. Q t lehtsohet largimi ngaatmosfera e toks, sht e nevojshme q kto tanke t lirohen saktsisht n kohn e duhur.N t njejtn mnyr, bishti i spermatozoidit, q ofron energjin e nevojshme dhe aftsin elvizjes, lihet prapa derisa spermatozoidi prpiqet t hyj n vez.

sht e qart te lexuesi i vmendshm se fekondimi sht nj proces sistematik dhe i

llogaritur mir. Shum ngadal lngjet q rrethojn vezn zbrthejn blindimin espermatozoidit pasi ai t ket arritur membrann e jashtme q rrethon vezn. Enzimet tcilat lirohen n momentin q blindimi i spermatozoidit shpohet lejon spermatozoidin tprshkoj membrann e jashtme t vezs dhe t futet. Ndryshimi i ngarkess elektrike nkt moment zbraps spermatozoidet e tjera dhe mbron organizmin e ri n zhvillim ngamysafirt e paftuar.

Sikur t mos ishte krijuar nj sistem i till kaq mbrojts dhe bashkpunues, bashkimi i spermatozoidit dhe vezs kurr nuk do t arrihej.

Sikur veza t mos sekretonte (tajiste) lngun udhheqs, nuk do t ishte e mundur pr spermatozoidin t arrinte vezn, e cila dukemarr parasysh madhsin sht shum larg nga ai.

Sikur spermatozoidet t mos kishin blindimin e tyre, ato do t treteshin nga lngu q rrethon vezn sikurse mikroorganizmat e tjer.

Sikur enzimet speciale t mos ishin vendosur nn kt blindim, spermatozoidi kurr nuk do t mund t futej n vez, edhe pas atijudhtimi t gjat pr t'a arritur at.

Sikur ngarkesa elektrike e spermatozoidit dhe e vezs, t ishte e njejt dhe jo e kundrt, veza do t zbrapste spermatozoidin dhe asnjspermatozoid nuk do t futej n vez.

Si po shofim, n bashkimin e nj spermatozoidi t vetm me vezn ekziston nj balancim dhe nj llogaritje e jashtzakonshmeGjithashtu, ky balancim dhe kjo llogaritje nuk ka ndodhur vetm njher; por ato prsriten qysh nga fillimi i racs njerzore n secilinmiliona njerz q jan t shprndar npr bot.

Edhe n nj faz t vetme nuk ka hapsir pr rastsi n kt proces t mrekullueshm, i cili paraqet qart se Zoti krijoj qeniennjerzore.

Gjithka n qiej e n tok i takon Atij. T gjith jan t nnshtruar tek Ai. Ai sht I Cili nisi krijimin dhe pastaj e regjeneronat. Ajo sht shum e leht pr At. Shmblltyra m e lart n qiej e n tok sht vetm e Tij. Ai sht I Plotfuqishmi, Urti. (Kur'an, 30: 26-27)

N momentin q spermatozoidi futet n vez, ai elshon bishtin e tij. N foto lart shikojm, shkputjen ebishtit t spermatozoidit faz pas faze i cili ia ka dalur tfutet n vez. Shkputja ndodh sepse lvizja evazhdueshme e bishtit brenda vezs do t dmtontevezn shpejt. Kjo shkputje e bishtit t spermatozoiditmund t krahasohet me hedhjen e tankeve t lndve

djegse dhe motorve t cilt m nuk nevojiten ngaraketat dhe anijet kozmike derisa ato largohen ngaatmosfera e toks n rrug pr n kozmos. Fakti qspermatozoidi llogarit n dika si kjo dhe heq bishtinme koh, q t mos dmtoj vezn, sht shenj e njaktiviteti me vetdije t lart. Ai I Cili bn ktspermatozoid t vep

Documents

HARUN JAHJA``Mrekullia E Krijimit Te Njeriut``