Opening studiejaar 2011-2012

Interview metadjunctdirecteur

COEN RUTTEN

HAS is klaar voorVENLO

Blik op deFLORIADE 2012

nummer 2oktober 20114e jaargang

`

2

inhoudsopgaveeditorialContact tussen boer en burger

P3

verslag Opening studiejaar 2012

P6-7

interviewCoen van Ruitenadjunct HAS KennisTransfer

P8-9

P26

meten is wetenMeten met deNoldus ObserverXT 10

achtergrondHAS is klaarvoor Venlo

P12-13

achtergrondBlik op de Floriade 2012

P14-15

internationaal Eerste Joint Project van start

P16-17

verslagDeelname studiebeurs groot succes

P18-19

ict-beatsNieuw studenten-informatiesysteemAlluris

P20-21

verslagOnderzoekdoen opHorse Event

P24-25

achtergrond Uniek versconcept gelanceerd

P10-11

kantine van de toekomstKlavertje 4

P27rubriekennieuws en agenda P4&5 estafettecolumn P9marc & perry P11heartbeat P22

3

editorial

Ik was vorige week bij de boekhandel omdat ik zin had in een paar tijdschriften. Dat vind ik een heerlijke manier om inspiratie op te doen voor mijn werk. Toen ik bij de kassa stond om af te rekenen, viel mijn oog op Driek. Wie? Driek. Een tijdschrift met een jonge kerel erop in blokjesblouse en spijkerbroek, en een koe met gekke ogen. ‘De eerste boerenglossy, recht van ’t Brabantse land.’ Nou nou, en dat zomaar bij de kassa van de boekhandel. Bij nadere inspectie blijkt dat Driek een uitgave is van Brabants Dagblad, Eindhovens Dagblad en BN DeStem. Alhoewel de naam Driek nou niet direct positieve beelden oproept van een agrarisch ondernemer die een hypermodern bedrijf runt, is mijn nieuwsgierigheid wel gewekt. Ik neem ‘m mee. Thuis ga ik er eens lekker voor zitten. “Zonder boeren geen Brabant”, schrijft de redactie van Driek. “Hun akkers en monumentale boerderijen, waar ze soms al generaties lang wonen en werken, vormden ons landschap. Maar de 21e eeuw is een keerpunt: hightech melkrobots en revolutionaire stallen veranderen voorgoed zijn erf. Het is een definitief afscheid van de ploeterende boer: van deze Driek, zwoegend in de drek met zijn trekker en zijn riek. Een perfect moment dus om de modder van zijn klompen te poetsen en de Brabantse boer een beetje glans te geven. Met een knipoog, maar vooral respect voor bloed, zweet en tranen van die bijna 13.000 Brabantse boerenbedrijven.” En ik moet zeggen, sprak de naam me in eerste instantie niet echt aan, naarmate ik het blad verder lees, word ik er steeds blijer van. Eindelijk een medium dat de goede kant van de boeren eens belicht op een echt aantrekkelijke manier: met onderwerpen als de boerenkinderen in de klas, de boerin zit niet stil, boerderij blijft in de familie, en boerenwerk zit in het bloed, tot stevige mode op de boerderij, en hoe drie boeren hun vrouw vonden zónder Yvon Jaspers. Serieus en grappig wisselen elkaar op aangename wijze af. Hun doel? Boer en burger met elkaar in contact brengen. Wat natuurlijk al op allerlei manieren gebeurt en ook broodnodig is. Want we willen toch niet dat kinderen denken dat melk gemaakt wordt door Albert Heijn? Er zijn gelukkig nog veel meer goede initiatieven. Kom in de kas bijvoorbeeld, of Streekfestival Groene Woud. En ik denk ook meteen aan Nederland Bloeit. Wie tijdens de herfstvakantie met zijn of haar kids alles wil ontdekken over eten en drinken, moet ook bij Nederland Bloeit zijn. Zij zijn een van de sponsors van het Eet & Weet Huis. Het is niet naast de deur: in het Natuurmuseum Fryslân in Leeuwarden. Maar als je er bent, word je helemaal meegenomen in de wereld van

Contact tussen boer en burger

HAS Beats Hogeschoolgeluiden • Jaargang 4 • Nummer 2 • Oktober 2011Colofon HAS Beats Hogeschoolgeluiden is het interne magazine van hogeschool HAS Den Bosch, HAS KennisTransfer en het Anton Jurgens Institute. Het verschijnt tien keer per jaar. Hoofdredacteur Florieke Koers Aan dit nummer werkten mee: Marieke Ellenbroek, Margarita Millenaar, Annika Dossow, Marc Maas, Perry van Kerkhoven, Maaike de Graaf, Lenny van Erp, Chantal Vrijhof, Neeltje Bekkers, Osina Soumete, Tom van Duijnhoven Fotografie Margriet Hoffmans Tekstcorrectie Twittekst Vormgeving Studio Jean Philipse Drukwerk Drukkerij Tielen Vragen en/ of opmerkingen? hasbeats@hasdb.nl

fsc-logo

de food. Er is bijvoorbeeld een smaaklaboratorium, een meelfabriek en een broedmachine. Je kunt zelfs leren hoe je een koe moet melken. Het Eet & Weet Huis is open van 15 tot en met 30 oktober. Dus als je tijd hebt en zin in een autoritje door het mooie Nederland…

Meer informatie kun je vinden op www.nederlandbloeit.nl

Florieke

Tekst: Florieke Koers

Cover: Gemeente ’s-Hertogenbosch schonk HAS Den Bosch tijdens de opening van het studiejaar een schilde-rij van de Moerputtenburg, gemaakt door Maria Kemps.. Foto: Margriet Hoffmans

4

Wil je goed op de hoogte blijven van wat er allemaal speelt in en om HAS Den Bosch? Kijk regelmatig op intranet en de website en lees het nieuws als eerste! Of hou ons in de gaten op Twitter en Facebook: @HASDenBosch en facebook.nl/hasdenbosch

Lustrum voor Gremio Unio

Gremio Unio bestaat dit jaar 45 jaar! Het lustrum van de vereniging wordt dit hele jaar gevierd. Misschien heb je het al ge-zien: stoepkrijttekeningen, ballonnen, posters, flyers... van alles om het lus-trumjaar onder de aandacht te brengen van de leden en alle medewerkers van HAS Den Bosch. Op 24 juni 1967 is het allemaal begonnen. Toen is de oprich-tingsakte door de notaris ondertekend. Een mooi moment dat nu, negen lustra later, nog steeds gevierd wordt. Naast de standaard feesten, bijeenkomsten en activiteiten die door de commissies van k.s.v. GremioUnio worden georga-niseerd, zal dit jaar extra worden uitge-pakt.Met de start van het lustrumjaar is ook het nieuwe bestuur begonnen met haar werkzaamheden. Na de kennis-makingsweek eind augustus mocht de vereniging maar liefst 130 nieuwe leden verwelkomen. Op GU-centraal (2A-28) is het nieuwe bestuur al druk aan het werk. Binnenkort vindt de Algemene Jaar Vergadering plaats en zullen ook de commissies met hun beleid aan de slag gaan. Het Hoofdbestuur heeft in ieder geval veel zin in komend college-jaar en hoopt de medewerkers van HAS Den Bosch tijdens de Bierweek in blok 2, week 3, te mogen ontvangen in Soci-eteit ’t Swijnshooft.

www.gremio-unio.nl

Het hoofdbestuur 2011-2012: Eveline de Pont, Sietske Boonstra, Bruno Suter, René Bal, Gerben Kloeze-man, Joost Rovers, Rutger de Kort.

Newsbeats

nieuws & agendaJaarverslag BPOC 2011: productontwikkeling krijg brede navolging

De belangstelling voor biobased pro-ducten vanuit de maatschappij en het bedrijfsleven is in het afgelopenjaar flink gestegen, geeft het bestuur van de Biobased Productontwikkelingsco-operatie (BPOC) aan in het jaarverslag over 2010. “Dit betekent dat er zowel in de publieke als in de private sector steeds meer vraag ontstaat naar pro-ducten zoals die door de BPOC worden ontwikkeld,” aldus het bestuur. Een heel positieve ontwikkeling. Het jaarverslag van BPOC is dit jaar voor het eerst uit-gekomen in boekvorm. Met het doel de deelname en toegan-kelijkheid van de opleidingen en HAS KennisTransfer te verhogen, worden re-gelmatig nieuwe activiteiten ontwikkeld en opgepakt. Eén daarvan is het project EDC Biofortificants. Binnen dit project is met een aantal ondernemers de Bio-based Productontwikkelingscoöperatie (BPOC) opgezet, al vóórdat de bioba-sed economy zo veel aandacht uit de samenleving kreeg. De weg die enkele jaren geleden door de HAS is gekozen, uit inhoudsstoffen van planten industri-ele producten ontwikkelen, blijkt nu op bredere schaal navolging te vinden. De BPOC kan daarom als voorloper wor-den beschouwd.

Meer lezen? Kijk op intranet voor een digi-tale versie van het jaarverslag.

Kunstenares Jolanda Pijnen-burg exposeert bij HAS Ken-nisTransfer

Haar leven staat in het teken van kunst. Als kunstenaar haalt Jolanda Pijnen-burg haar inspiratie uit de dingen om haar heen, thema’s uit haar eigen leven en zaken die haar bezighouden. Zowel op de basisschool als op de middelba-re school waren tekenen en handenar-beid haar favoriete vakken. Tot de kerst-vakantie schitteren haar schilderijen in de gangen van HAS KennisTransfer.Schilderen is voor Jolanda niet alleen een leuke dagbesteding en ontspan-ning, het is méér dan dat. “Het is een mogelijkheid om door middel van kleu-ren, lijnen en vormen uiting te geven aan emoties en gevoelens,” vertelt Jolanda. Door de aandoening Dystrofie, kan Jo-landa haar rechterarm niet gebruiken tijdens het schilderen. “Ik schilder met mijn niet-dominante hand en laat beel-den al schilderend ontstaan. Ik kan mezelf hierdoor steeds weer laten ver-

rassen,” licht Jolanda toe. Door op deze manier met haar linkerhand te schilde-ren werd haar beperking een uitdaging. Jolanda werkt voornamelijk op papier, vooral abstract, maar de laatste tijd gaat ze steeds meer richting het figuratieve werk. Toch blijft het in zoverre abstract dat degene die naar het werk kijkt, vaak moet zoeken naar de voorstelling. Bij het zien van haar hele de collectie ont-dek je dat haar handschrift in de loop der tijd steeds duidelijker is geworden.

Nieuwe website HAS Den Bosch live

HAS Den Bosch heeft online een nieuw gezicht gekregen. Na maanden hardwerken is de geheel vernieuwde web-site online te bewonderen. De afdeling Communicatie & Internationalisering werkte de afgelopen maanden samen met de afdeling A&I en medewerkers van de opleidingen aan deze nieuwe website. De nieuwe website heeft een moderne vormgeving die beter aan-sluit bij de HAS-huisstijl en een ver-beterde navigatie. De nieuwe website moest vooral functioneel zijn. Bij de oude website werd gebruik gemaakt van Flash-techniek en dit zorgde helaas voor veel problemen. Met een over-stap naar HTML zijn deze problemen opgelost. De opleidingen krijgen op de nieuwe website alle ruimte om zich goed te profileren. Zo wordt er op een opleidingspagina uitgebreid uitgelegd wat de opleiding inhoudt en met welke studieonderdelen de student te maken krijgt door middel van een aanklikbaar curriculum. Eén van de nieuwe toepas-singen op de website is het gebruik van een Twitter-feed. Alle berichten op Twitter waar #HASDenBosch, #HASDB of #HAS_int in voorkomt, verschijnen op de website.

Kijk op ons vertrouwde adres: www.hasdenbosch.nl

5

AgendaSymposium Paard & Welzijn 19 oktober

Herfstvakantie 24-28 oktober

Dierday 10 november

Open dag 12 november

Orchideeënsymposium 8 december

Chocoladebeurs 15 december

Alle data voor de open dagen, oriëntatiedagen en beurzen voor het studiejaar 2011-2012 zijn bekend. Kijk op intranet onder het kopje Afdelingen/Communicatie & Internationali-sering.

HAS in het nieuwsHAS Den Bosch komt regelmatig in het nieuws. Op deze pagina een kort overzicht. Op intranet kun je de volledige artikelen lezen onder HAS in het nieuws.

Voorbereidingen voor bouw woontorensBij de voormalige HAS-locatie in Den Bosch is een begin gemaakt met de voorbereidingen voor de bouw van drie woontorens. Het gaat om een gebied vlakbij de IJzeren Vrouw dat wordt begrensd door de Mgr. Diepenstraat, Gel-dersedam, Antoon der Kinderenlaan en Baden Powellstraat.Van: Brabantsdagblad.nl, 18 augustus 2011

Toprestaurant bij Hockyclub Den Bosch Vraag mensen wat ze onder een gezonde levensstijl verstaan en je krijgt twee antwoorden: gezond eten en sporten. Bij Hockey Club Den Bosch worden die twee elementen binnenkort met elkaar verenigd in een echt top-sportrestaurant. Onder andere Agro & Co, Stichting Het beste Sportrestaurant van Nederland, HC Den Bosch, Hutten Catering en HAS Den Bosch werken samen in het project. Naar verwachting is eind 2011 het business plan voltooid, waarna het restaurant in de loop van volgend jaar de deuren kan openen.Van: agroenco.nl, 25 augustus 2011

40% land- en tuinbouwgrond in Zuid-Holland op slotMaar liefst 40% van de land- en tuinbouw in Zuid-Holland zit aantoonbaar op slot. Naast 10.000 hectare ‘harde claims’ die een andere functie krijgen staat nog zo’n 50.000 hec-tare boerenland en tuindersgrond onder invloed van allerlei natuur-, recreatie en bouwplannen. Dat blijkt uit onderzoek van HAS KennisTransfer dat is uitgevoerd in opdracht van LTO Noord.Van: rtvbodegraven.nl, 1 september 2011

Studenten leren al snel zelf onderzoeksvragen formulerenLiesbeth Dingboom is docent/onderzoeker aan hogeschool HAS Den Bosch voor de opleiding Toegepaste Biologie. Dit is een nieuwe studierichting die onderzoekers opleidt op hbo-niveau, tot nu toe uniek in Nederland. Liesbeth creëert voor de studenten uit het profi el Dier een omgeving waar alle stappen die horen bij het wetenschappelijk denken worden aangeleerd. In haar vrije tijd verricht ze op vrijwillige basis veterinaire werkzaamheden op een kinderboerderij in de omgeving.Uit: De Dierenarts, augustus 2011

Tweet@MLaugs, Sep 26Personeel van hogeschool #hasdenbosch heeft geen half-9- tot-half-6-mentaliteit. Ik ontvang zojuist nog een e-mail. Mooi toch!

@ralphgeerts, Sep 23Dag op #hasdenbosch zit er weer op! Laatste les van Frans ‘THE LEGEND’ Schure!

@matths_, Sep 22M’n vader komt naar mij met het idee om voedingsmidde-lentechnologie te gaan studeren aan #hasdenbosch #inte-ressant.

Presentatie nieuwbouw HAS Den Bosch

Zoals iedereen wellicht weet, wordt er op de achtergrond hard gewerkt aan de nieuwbouwplannen inclusief de reno-vatie van de kas voor hogeschool HAS Den Bosch. Met het vertrek van Stoas Hogeschool heeft de HAS er veel ruimte bij gekregen. Echter met het oog op de toekomst en de verwachte groei en ontwikkeling is er meer nodig. Op maandag 17 oktober werden de nieuwbouwplannen van HAS Den Bosch voor alle medewerkers gepresenteerd. Stef Valk gaf deze middag een toelichting op de plannen en zijn verhaal werd aangevuld door Paul van Meerendonk (architect), Henk van Heeswijk (projectleider huisvesting) en Jaap Jan Jansen (bouwmanager).

Meer weten? Lees het in de volgende HAS Beats!

Landbouw Vakbeurs

De Landbouw Vakbeurs is dit jaar weer gehouden. Deze drukbezochte vakbeurs werd op woensdag 12 oktober fees-telijk geopend en drie dagen lang waren de Brabanthallen hét trefpunt voor agrarisch Nederland. Europarlementariër Esther de Lange en ZLTO-voorzitter Hans Huijbers stapten op de pedalen om samen met fi etsers van BIG Challenge het openingsritueel te verrichten. Na het startschot om 13.00 uur nam Europarlementariër Esther de Lange een gekleurd peloton mee op sleeptouw door de gangen van de Bra-banthallen ’s-Hertogenbosch. Een ludieke fi etsrace over de beursvloer! Na deze offi ciële openingshandeling gingen een aantal sprekers midden op de beursvloer dieper ingaan op boeren met een goed gevoel. ZLTO voorzitter Hans Huij-bers, fi etscoach Coen van Veenendaal (oprichter van Alpe d’HuZes en vriend van BIG Challenge initiatiefnemer Herman Houweling) en Europarlementariër Esther de Lange (CDA) deelden hun perspectief en gaven een doorkijkje op drie dagen Landbouw Vakbeurs.

Meer weten? www.landbouwvakbeurs.nl

6

Opening studiejaar 2011-2012

MoerputtenbrugEn met dat schilderij bedoelde hij het schilderij dat wethouder Bart Eigeman overhandigde aan HAS Den Bosch. Een enorm schilderij, bestaande uit twee panelen.”Gemeente ‘s-Hertogenbosch is sinds enkele jaren in en rond de stad bezig met de uitvoering van projecten op het gebied van natuur, landschap, recreatie, landbouw, water en cultuurhistorie”, lichtte de wethouder toe. “Wij hebben daarvoor veel contact gehad met diverse docenten en studenten van HAS Den Bosch. We zijn erg blij met de kennisuitwisseling en inbreng vanuit HAS Den Bosch en willen daarom graag een schilderij aanbieden. Het is een schilderij van de Moerputtenbrug. Het kleurrijke schilderij is gemaakt door kunstenares Maria Kemps en is vervolgens door bezoekers/bewoners van ‘s-Hertogenbosch voorzien van allerlei natuurelementen. De Moerputtenbrug heeft oude pijlers die lang geleden gefundeerd zijn. Ze zijn

nu aangepast aan de moderne tijd en hebben daarmee weer toekomstperspectief gekregen. In projecten als deze komen de gemeente en HAS Den Bosch elkaar tegen, maar vooralsnog gebeurde dit veel ad hoc. Hier willen we in de toekomst vaste afspraken over maken. Dit schilderij laat zien wat voor rijkdom aan natuur er in Den Bosch is, en we willen mensen graag laten genieten van deze rijkdom, zo dichtbij de stad. Natuur waar ook HAS Den Bosch aan meewerkt.” Het schilderij heeft inmiddels een mooi plekje gekregen in lokaal 1C 27.

Tekst: Florieke KoersFoto: Margriet Hoffmans

We moeten blijven wie we zijn, maar dan wel met de blik vooruit. Dat was de algemene boodschap die directievoorzitter Dick Pouwels meegaf aan de aanwezige medewerkers bij de opening van het studiejaar 2011-2012 op 6 september. De opening was druk bezocht: zo’n 250 mensen waren gekomen voor de openingsspeech van Dick, maar ook voor de presentatie van de nieuwe schooltuin en de uitreiking van een bijzonder schilderij door wethouder Bart Eigeman.

Het was voor het eerst dat de nieuwe bestuursvoorzitter het studiejaar opende. En door de veranderingen waar HAS Den Bosch mee te maken heeft, waren de verwachtingen hoog gespannen. Dick prees de activiteiten van HAS Den Bosch. Zo noemde hij het feit dat aan het einde van het vorig studiejaar 325 studenten hun diploma haalden, de aanstelling van zes nieuwe lectoren en de goede resultaten die de hogeschool heeft behaald in verschillende onderzoeken waaronder de HBO-Monitor en de Keuzegids Hoger Onderwijs. Verder legde hij de nadruk op de drive van studenten en medewerkers: hun ambitie in het groene domein is volgens hem enorm groot. “We hebben de groei vast weten te houden”, stelde hij tevreden. “We hebben nu zo’n 2100 studenten in huis. Bijzonder is dat komend jaar de eerste studenten Toegepaste Biologie zullen gaan afstuderen.” Hij wees iedereen op alle plannen die er liggen voor de toekomst. “Hogeschool en kennistransfer moeten samen de schouders eronder zetten. Over twee jaar hoop ik nog steeds het studiejaar te kunnen openen, maar dan met een live-verbinding vanuit Venlo erbij. En met nog twee nieuwe opleidingen: International Food & Agribusiness en Geo Media & Design. Want ook al is Den Haag voorzichtig, de beroepspraktijk geeft duidelijk aan dat er behoefte is aan opleidingen met een dergelijke inhoud. Ook gaan we komend jaar kijken naar een nieuwe onderverdeling van de opleidingen in sectoren. We denken aan kleinere sectoren, met veel aandacht voor de medewerkers. En er gebeurt nog veel meer, van ICT dat flinke stappen vooruit doet, tot het schrijven van een strategieplan voor HAS KennisTransfer, waarvoor de komende twee maanden nog veel marktonderzoek gedaan wordt.” Dick kijkt dus positief naar de toekomst, er staat veel te gebeuren. Ondanks veranderingen en drukke tijden, wijst hij op het belang van het behouden van rust. Rust in de organisatie en rust in onszelf. “Ik zie HAS Den Bosch als een brug tussen jongeren en de arbeidsmarkt. En een brug straalt rust uit. Rust die we nodig hebben om te kunnen groeien, om het juiste perspectief te kunnen houden. Kijk maar eens naar dit schilderij.”

“HAS Den Bosch is een brug tussen jongeren en

de arbeidsmarkt”

verslag

7

>>> Meer foto’s kun je zien op htpps://picasaweb.google.com/hogeschoolHASDenBosch/OpeningStudiejaar20112012

>>> Ook het filmpje over de schooltuin kun je terugkijken: http://www.youtube.com/user/hogeschoolhasdb?feature=mhee#p/u

7

Stef Valk en Bart Eigeman planten de Wollemi Pine met behulp van een van de bestuursleden van Gremio Unio.

Openingshandeling Daarna werd er een filmpje getoond over de heringerichte schooltuin die in september in gebruik is genomen. De deelnemers kregen op een beeldende manier wat te zien over de achtergronden van dit enorme project. Projectleider Martijn Bekkers en ontwerper Eric van der Velden van BTL Advies kwamen tijdens het filmpje kort aan het woord. Vervolgens toog iedereen met HAS- paraplu’s richting de schooltuin voor het planten van de Wollemi Pine, een bijzondere Australische oerboom. Een van de nieuwe bestuursleden van Gremio Unio groef het gat, waarna Stef Valk en Bart Eigeman het boompje van amper een halve meter hoog in de grond zetten. En met deze symbolische handeling was de tuin, maar ook het studiejaar officieel geopend.

8

Coen groeide in een tuinbouwbedrijf in Lisse op. Het was een kwekerij en broeierij inhet hart van de Duin- en Bloembollenstreek. Het groene domein werd hem dus met de paplepel ingegoten. Logischerwijs koos hij voor een opleiding richting tuinbouw aan Wageningen Universiteit. Hier deed hij zowel economie, bedrijfskunde als teeltkunde. Toch voelt Coen zich meer bedrijfskundige dan teeltkundige. Lang werkte Coen in het bankwezen. Hij was relatiebeheerder, zat veel met banken en ondernemers aan tafel als adviseur van een accountantsadviesgroep, en was sectormanager tuinbouw bij Rabobank Nederland. Daarna werd hij leidinggevende bij Managementcentrum de Baak en

interview Tekst: Florieke KoersFoto: Margriet Hoffmans

Coen van Ruiten (46) werkte net een week bij HAS KennisTransfer toen Frederike Praasterink en Annet Roodenburg hun inaugurele rede hielden. Prachtig vond Coen het: het ging over de agrofood-sector, en agrofood loopt als een rode draad door Coen’s carrière. De nieuwe adjunctdirecteur zit inmiddels al helemaal op zijn plek bij de HAS, een organisatie waar hij naar eigen zeggen al zijn interesses tegenkomt.

Coen van Ruiten is de nieuwe adjunctdirecteur van HAS KennisTransfer

bij Syntens. Bij de Baak werkte hij op het kruispunt van mens- en organisatieontwikkeling, vertelt Coen. “Het midden- en hogerkader wordt hier getraind. Ik leerde er dat je als individu verantwoordelijk bent voor je eigen ontwikkelingsproces. Persoonlijke en professionele groei gaan hand in hand. Ik ben ervan overtuigd dat je overal levenservaring op kunt doen en deze op verschillende plekken kunt inzetten. Daarnaast ontwikkelde ik een interesse voor hoe je organisaties inricht. Ik hield me in mijn functie niet meer inhoudelijk bezig met tuinbouw, maar puur met het bedrijfskundige proces. Ik werd organisatieadviseur.”

Coen van Ruiten

915

estafettecolumnWat gaat de tijd toch snel. Het begin van het nieuwe studiejaar, waar Sabine François in de vorige column aan refereerde lijkt alweer een hele tijd geleden. Mis-schien komt dat door de vele veranderingen in zowel mijn werk aan de HAS als mijn privé-leven. Niet alleen heb ik voor mezelf de periode van vijf jaar internationa-lisering aan de HAS afgesloten en de overstap gemaakt naar de nieuwe opleiding International Food & Agribusi-ness (IFA), maar ook bleek in september dat er volledig onverwachts een HAS-studentje in spe op komst is (!). Maar goed, back to work: laat ik de kans grijpen om jullie in deze column nog eens kort te vertellen over de nieuwe opleiding IFA. Want voor de IFA-stuurgroep (Jos Wesselink , Tom van Muijlwijk, Hielke van der Meulen en ik) is dit studiejaar namelijk het jaar van de waarheid! In 2012 verwacht IFA de eerste lichting studenten. Daarom moet dit studiejaar het onderwijs voor jaar 1 ontwikkeld worden. Dat doen we samen met een team van docenten uit (bijna) alle HAS-opleidingen. In IFA komen alle HAS-domeinen samen. Studenten krijgen een brede basis in food, crop production, animal pro-duction en biobased economy, met een nadrukkelijke focus op maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid. IFA wil hiermee multidisciplinaire profes-sionals leveren die internationaal hun kennis inzetten in functies als bijvoorbeeld inkoper, regiomanager, duur-zaamheidscoördinator, ondernemer, relatiebeheerder, business developer, of consultant /specialist. Eigenlijk wil IFA dus alle HAS-werelden samenbren-gen en op die manier bijdragen aan alle internationale vraagstukken in de agrofood-sector. Juist die internationale vraagstukken zijn natuurlijk voor alle HAS-opleidingen van belang. Oplossingen vragen om nieuwe vormen van samenwerken, nieuwe relaties en verbindingen: in de profi t- én non-profi tsector. Door consument, producent en kennisinstellingen. Daarom, laat me nog één keertje spreken met mijn beleidsme-dewerker- internationalisering-pet op: HAS Den Bosch groeit, maar de wereld wordt alleen maar kleiner. Het is niet meer de vraag óf we daarin meegaan als HAS, maar hoe, op welke manier en in welk tempo. Er zijn al fl inke stappen gezet de afgelopen jaren en vele zullen nog volgen. En daarbij kunnen de opleidingen Esther Mauriks in-schakelen voor advies… Toch Esther?

Cruciaal jaar voor

IFA-team Tekst en foto: Neeltje Bekkers

Ingesleten patronen aanpakkenOok bij Syntens hield Coen zich met dergelijke processen bezig. “Helaas moest ik op een gegeven moment door een reorganisatie uitkijken naar ander werk. Ik kende HAS Den Bosch al omdat ik in de stuurgroep van House of Food zat. Ik vond de HAS een ondernemende hogeschool, zelfstandig en met een duidelijke profi lering. Ik zocht een baan waar al mijn interesses in terug zouden komen, en dat vond ik bij HAS Den Bosch: een kennisorganisatie waar leren en ontwikkelen centraal staat, zowel op persoonlijk als organisatorisch niveau. Waar veel mogelijkheden zijn om ondernemers te begeleiden. En een hogeschool die zich bezig houdt met duurzaamheid en waar veel diversiteit is.” Als adjunctdirecteur zijn er een aantal uitdagingen waar Coen mee aan de slag gegaan is sinds zijn aanstelling. “Met de open inschrijvingen voor de opleidingen van HAS KennisTransfer gaat het heel goed. De acquisitie van bedrijfsopdrachten moet nog meer resultaat

gaan geven. We hebben nu 400 uitstromers vanuit de voltijdopleidingen, over een paar jaar zijn dit er naar verwachting 150 meer. We willen deze studenten allemaal via een bedrijfsopdracht laten afstuderen en daarom moeten we meer opdrachten aantrekken. Verder vinden er altijd verschuivingen in de markt plaats en dus moeten ook wij vernieuwen. Ik vind het heel belangrijk dat je als organisatie naar jezelf durft te kijken en ingesleten patronen weet aan te pakken en te veranderen.”

Strategisch plan“ De tijd voor de HAS is ook rijp om te veranderen. Nieuwe ontwikkelingen voelen niet altijd even fi jn aan, maar als we het samen aanpakken, mag het resultaat er straks zijn. Ik wil hier graag mijn steentje aan bijdragen: mijn taak is om te zorgen dat iedereen persoonlijk en professioneel blijft groeien, ofwel voldoende ‘in de stretch’ blijft.”Komende tijd staat er dus genoeg te gebeuren voor de hele HAS en zeker ook voor HAS KennisTransfer. Even concreet: “Op dit moment zijn we bezig een strategisch plan op te stellen voor HAS KennisTransfer in nauwe verbinding met Onderwijs. Dit is een proces van onderzoek doen, analyseren van de gegevens en na analyse een aantal strategische lijnen uitzetten: wat willen wij, wat wil de markt en student, waar willen we heen? Het proces wordt naar verwachting half november afgerond. Het is een plan dat gericht is op HAS KennisTransfer, maar deze ontwikkelingslijn geldt uiteraard voor de hele HAS.”

>>> In een van de volgende uitgaven van de HAS Beats kun je lezen hoe het strategisch plan van HAS KennisTransfer er uit zal gaan zien.

“Persoonlijke en professionele groei gaan hand in hand”

9

10

verslag Tekst: Osina SoumeteFoto: Margriet Hoffmans

De ondernemersmonitor is een korte onderzoek voor hippische ondernemingen. Acht HAS-studenten namen onder de bezoekers van het ondernemerscongres van Horse Event met behulp van een Ipad een enquète af. “De studenten hebben twee momenten om de ondernemersmonitor uit te voeren. Op het Horse Event en op het Hippisch Ondernemerscafé dat in oktober plaats vindt,” aldus Patricia de Cocq. “Horse Event is ideaal voor dit onderzoek, omdat hier veel ondernemers bij elkaar komen.” In de ondernemersmonitor werd onder andere onderzocht of de verkoop van paarden ten opzichte van 2010 was gestegen. “Het blijkt dat de verkoop van paarden lager ligt ten op zich ten opzichte van vorig jaar,” licht Patricia toe. De resultaten werden door studente Marcella Merkelbach gepresenteerd tijdens de bekendmaking van de Hippische Ondernemer van het Jaar. Marcella studeert dit jaar af als Kennismaker Paard. De Kennismaker Paard is de schakel tussen de hippische sector en het onderwijs, een samenwerking tussen Hogeschool HAS Den Bosch, FNRS en ZLTO. Bij de verkiezing Hippische Ondernemer van het Jaar kwam Manege ’t Halster uit Oisterwijk als winnaar uit de bus.

De weergoden waren het paardenevenement Horse Event goed gezind tijdens de tiende editie. Terwijl het elders in Nederland regelmatig goot van de regen, genoten ruim 32.500 bezoekers in het Brabantse Deurne van het goede weer en de spectaculaire paardensport. Ook HAS Den Bosch was ruim vertegenwoordigd. Bijzonder: acht studenten voerden er voor de eerste keer een ondernemersmonitor uit.

Horse Innovation CentreHorse Event bestaat dit jaar tien jaar en daarom stond er, naast ruim 200 demonstraties, diverse wedstrijden en congressen, ook een jubileumshow op het programma. Ook HAS Den Bosch bood workshops aan. Deze werden druk bezocht. “Er was met name interesse voor de activiteiten in de praktijkonderzoekstand,”vertelt Patricia. Daarnaast had HAS Den Bosch samen met NHB Deurne drie stands in het Horse Innovation Centre met de thema’s Gezondheid, Voeding en Praktijkonderzoek. Patricia: “Deze stands werden bemand door studenten en medewerkers van de HAS. We zijn hen enorm dankbaar voor al hun hulp!”

“Horse Event is ideaal voor dit onderzoek, omdat hier

veel ondernemers bij elkaar komen”

Studenten voeren ondernemersmonitor uit op Horse Event

Patricia de Cocq geeft een demonstratie op Horse Event.

11

marc en perryBeste Perry,

Van het weekend ben ik weer langs geweest bij mijn zwaar dementerende schoonvader. Verpleegtehuis, van het woord alleen al krijg ik kippenvel. De geuren van urine, stront en nog wat ondefi nieerbare riekende luchtstromen laten mijn maaginhoud nooit onberoerd. Weet je dat je aan de hand van de samengestelde geur de kwaliteit van het verpleegtehuis kunt defi niëren? Dan de ‘inwendige’ gang richting de locatie van mijn schoonvader. Je beweegt je voort langs plastic palmbomen en gevangenisdeuren, om uiteindelijk de ‘woonkamer’ met de toepasselijke naam ‘klaproos’ binnen te vallen. Ik heb het dan allang niet meer. Het beeld blijft je achtervolgen. De laatste jaren van je leven vastgeketend in een rolstoel zitten; opgesloten in je hoofd en in de klaproos. Met een katheter en een plaszak je laatste dagen ‘genietend’ doorbrengen. Want dat willen we allemaal: gezond oud worden. Deze omstandigheden bij mijn schoonvader wil je niemand toewensen. Maar euthanasie? Als je een verpleeghuis voelt en ruikt weet ik, dit wil ik niet. Maar ja, de kwaliteit van het leven is niet te defi niëren. Is een ‘quality time’ van 2% voldoende? Misschien denk ik er later wel anders over. Maar moet ik hier wel anders over denken? Wat is lijden? Moet ik niet meer actie ondernemen voor hem? Of voor mezelf? En welke actie dan? Of mag ik hem zo zijn laatste jaren laten slijten? Hij weet het toch niet meer zullen we maar denken. Maar is dit echt zo?

Groet, Marc

Kwaliteit van leven

Vriend Marc,

Is kwaliteit van leven ónze kwaliteit van leven, dus van tobbende vijftigers? Of is dat veranderlijk voor elke leeftijd? Quality time in mijn studententijd (ik praat over enige tijd

geleden) had veel met alcohol en muziek maken van doen. Ik las romans in één of twee dagen uit, liefst twee per week. Nu zou ik dat wat overdreven vinden. Misschien dat een

leuk leven ook voor een ouder, dementerend en mobiel gemaakt iemand mogelijk is. Ik denk overigens dat het niet leuk is, maar ja, ik was in mijn vorig leven waarschijnlijk een

brave hond, dus ik heb er geen ervaring mee. Ik heb overigens moeite met mijn huidige quality time. Die zou thuis moeten liggen, maar als tobbende vijftiger word ik dagelijks

bestookt met competities van fotomodellen, koks, soapies, zangers, dansers, schaatsers, boeren en andere uitgerangeerde sporters, romantische komedies, reality soaps en

verliefde koppeltjes ver weg. Ik denk echt dat er de komende jaren heel veel mensen jong gaan dementeren. En wat fi jn dat ik daar dan boven sta en dat ik door mijn intellectuele bril kijkend kan bedenken welke interessante programma’s op BBC2, WDR en National

Geographic (ik noem maar wat namen) ik vanavond heb gemist. Dan lees ik maar een boek. Ik heb wel meer moeite met het onthouden van de verhaallijn van dikke boeken en ik moet

opschrijven welke boeken ik onlangs heb gelezen. Moet ik actie ondernemen? Zou ik zo mijn laatste jaren gaan slijten? Ik weet het toch ook niet zullen we maar denken. Is dat zo?

Perry

Tekst: Marc Maas en Perry van Kerkhoven

12

achtergrond Tekst en foto: Florieke Koers

Zomaar een groepje mensen in vergadering in een lokaaltje op de derde verdieping van hogeschool HAS Den Bosch. Er is koffie en vlaai. Er is hier iets bijzonders aan de hand. Het is de installatievergadering van de projectgroep HAS Venlo. Een groep mensen die zich de komende tijd met hart en ziel gaat inzetten om te onderzoeken welke mogelijkheden er voor de HAS liggen in het Limburgse. De dames en heren hebben er zin in. Het is een inspirerende vergadering. Het enthousiasme spat er nu al vanaf!

Waarom gaan we naar Limburg? Stef Valk is er helder over. “Vijf jaar geleden stelde HAS Den Bosch vast dat de instroom van het groene hoger onderwijs achterbleef bij de rest van het onderwijs. En dat terwijl de roep vanuit het werkveld om afgestudeerden juist groter werd. Toen rees logischerwijs de vraag: hoe krijgen we meer studen-ten? Een van de mogelijkheden was ons meer te richten op Limburg. Scholieren uit Limburg kiezen minder vaak voor het groene hbo. Het is bekend dat hbo’ers graag in de buurt van hun woonplaats willen gaan studeren en de Limburgse studenten komen dus minder snel richting Den Bosch. En wij vinden dat er zo’n potentie ligt in die

HAS is klaar voor Venlo

regio dat als zij niet naar ons komen, wij naar hen toe gaan.” Maar waarom nu juist Limburg? “Wij zijn zuidelijk georiënteerd, dus we kijken waar in deze omgeving mo-gelijkheden liggen. In Zeeland wonen minder mensen en in Limburg hadden we al contacten. We hebben voor Venlo gekozen omdat dit een dynamische regio is die vlakbij de grens ligt. We hebben inmiddels ontdekt wat de potentie van Europa is: scholieren gaan makkelijk de grens over om te studeren. En dus kunnen we vanuit Venlo zowel de Limburgse als de Duitse doelgroep berei-ken. We zien het als onze maatschappelijke verantwoor-delijkheid om de toekomstige studenten die daar wonen

12

13

naar Den Bosch te willen halen. We hebben er enorm veel zin in en we denken dat het niet kan mislukken. De vraag is niet of we naar Venlo gaan, maar op welke manier. En dat is ook de insteek van de projectgroep. We hebben een flinke opdracht op ons bord gekregen. Aan mij de taak om een werkbare vorm te ontwikkelen die tot de juiste resultaten zal leiden. Daar ga ik de komende tijd mee aan de slag. Daarnaast gaan wij ons vast oriënte-ren op Venlo. Wat is het voor stad waar de HAS straks gesitueerd is? Hoe beleeft een student deze stad? Wat is aantrekkelijk voor hem of haar? We gaan onderzoek

doen naar de doelgroep. Fontys Hogescholen zit al in Venlo met 3500 studenten, waarvan de helft van over de grens komt. Dit is voor ons een inspiratiebron.Ook willen we contact hebben met de ondernemers in Venlo en omgeving. Waar hebben zij precies behoefte aan? Zo hopen we te ontdekken in welke opleidingshoek we het straks moeten zoeken. Alles ligt wat dat betreft nog open. Dat de Floriade volgend jaar in Venlo wordt gehouden is extra gunstig. Dit zorgt voor veel dynamiek in de omgeving en daar kunnen wij op meeliften.”

“Aan ons de taak om onze typische HAS-cultuur over te

brengen naar Venlo”

zoveel mogelijke kansen te bieden.” Stef benadrukt dat de HAS-cultuur behouden moet blijven. “Aan ons de taak om onze typische HAS-cultuur over te brengen naar een HAS-vestiging inVenlo.”

Concrete opdracht stuurgroep Inmiddels zijn de contacten in Limburg versterkt en is HAS KennisTransfer al stevig actief in de regio Venlo. Nu is het tijd voor de volgende stap. De opdracht van de pro-jectgroep luidt: selecteer een aantal opleidingsprogram-ma’s uit ons palet uit te voeren in het Venlose volgens het HAS-concept van talent based learning en verbonden aan kennistransferactiviteiten en de beroepspraktijk. De opleidingsprogramma’s worden opgebouwd uit de CROHO-geregistreerde HAS-opleidingen, waarbij reke-ning wordt gehouden met de economische activiteiten en ontwikkelingen in de regio Venlo en nog belangrijker: de interesses, talenten en ambities van toekomstige stu-denten in de regio. De HAS-opleidingen die er aangebo-den worden, moeten zo’n aantrekkingskracht uitoefenen op de jonge mensen in de regio, dat er een onafhanke-lijke instroom in de regio Venlo ontstaat die leidt tot circa 900 studenten in 2018.

Oriënteren op VenloFrans van Leijden is projectleider. Wat is zijn motivatie om met dit project aan de slag te gaan? “Het is geen geringe klus, dat geef ik toe. Het is voor het eerst in de geschie-denis van HAS Den Bosch dat we zoiets doen en het is een enorme uitdaging om opleidingen aan te gaan bie-den waar de student het wil, in plaats van ze alleen maar

De projectgroep HAS Venlo

Frans van Leijden (projectleider): “Ik werk al wat lan-ger bij HAS Den Bosch, dus de HAS-cultuur zit er bij mij ingebakken. Nu het nog overbrengen naar Venlo!”

Chantal Vrijhof: “Ik merk dat ik energie krijg van het opzetten van nieuwe dingen, daarom is dit een erg leuke uitdaging. Ik ben nog vrij blanco, maar heb daardoor juist een open en praktische kijk op din-gen. Daarnaast breng ik een goede dosis creativiteit en enthousiasme mee.”

Koen Verhoeven: “Ik hou ervan nieuwe dingen te ont-wikkelen en kijk graag met een brede blik naar zowel het onderwijs als naar de hele organisatie.”

Esther Vennekens: “Ik kom uit Limburg en weet hoe-veel kansen daar liggen. Er is zoveel te doen daar. Ik ben echt superblij dat we die kansen nu eindelijk gaan grijpen!”

Peter Scheer: “Ik werkte eerder al bij HAS Den Bosch en ben nu teruggekomen om HAS Venlo mee op te zetten. Mijn kracht? Ik ben netwerker en bruggen-bouwer.”

Jan Denissen: “Als directeur bij HAS Den Bosch kan ik goed het overzicht bewaren en vanuit mijn functie breng ik al aardig wat inzichten mee. En verder ben ik gewoon heel erg enthousiast!”

De installatie van de projectgroep HAS Venlo.

14

achtergrond Tekst: Florieke Koers Animatie: Nederland Bloeit

Venlo, 31 augustus 2011. Een gebouw dat qua architectuur lijkt op HAS Den Bosch: een enorme kas moet het voorstellen. Veel groen, aangelegde tuinen, een boomgaard. En een kabelbaan die zo van een skipiste in Oostenrijk lijkt te komen. Verderop een toren van minstens tien verdiepingen: de toegangspoort van de Floriade die begin april 2012 haar deuren opent. De kabelbaan heeft nu al zo’n 25.000 bezoekers vanuit de lucht een blik op het pretpark in aanbouw laten werpen.

Nederland Bloeit neemt volgend jaar met een eigen pa-viljoen deel aan Floriade 2012 in Venlo. Sven Stimac, di-recteur Projecten van Floriade 2012, en Noud Janssen, voorzitter van de LLTB tekenden op 31 augustus in Venlo de deelnemersovereenkomst. HAS Den Bosch zal ook een bedrage leveren aan het paviljoen. Nederland Bloeit is het platform waar de burger naartoe gaat om de infor-matie te vinden over de agrosector. Volgens Noud Jans-sen, voorzitter van de LLTB, is de agrarische sector een alom aanwezige, maar toch vaak onzichtbare factor in onze samenleving. “Wij Nederlanders beseffen eigenlijk nauwelijks hoe belangrijk onze boeren en tuinders zijn,” aldus Janssen. “Ze zorgen voor voedsel, met een bloe-metje erbij, welvaart en leefbaarheid op het platteland. Daar mogen we trots op zijn, temeer omdat Nederland als agrarische natie tot de absolute wereldtop hoort. Dat zullen we op de Floriade aan de wereld tonen.”

Cradle to cradle-principesDe Floriade is een Wereld Tuinbouw Expo die wordt ge-houden van 5 april tot 7 oktober 2012. Het park is 66 hec-tare groot en bestaat uit vijf ‘werelden’. Werelden waar de natuur steeds op een andere manier wordt gepre-senteerd. De expositie vindt eens in de tien jaar plaats: in 2002 werd deze gehouden in de Haarlemmermeer, in 1992 in Zoetermeer. Het was zeer interessant om bij de ondertekening van de deelnemersovereenkomst te zijn en eens met eigen ogen te zien hoe de Floriade er al bij ligt. Alle partners van het Nederland Bloeit-paviljoen waren bij de ondertekening van het contract aanwezig en nadien liep de hele groep een rondje over het terrein. Het is een rondje dat anderhalf uur duurt, want het terrein is enorm. Cradle to cradle is een thema dat de komen-de Floriade breed uitgedragen wordt. Hiervoor zijn de Floriade Venlo Principles opgesteld. Zo werd tijdens de rondleiding verteld dat op het gehele terrein geen enkele

HAS Den Bosch neemt via Nederland Bloeit deel aan Floriade 2012

“HAS Den Bosch kan niet ontbreken op de Floriade”

gasaansluiting is. Villa Flora, de enorme lijkt-op-de-HAS-kas, moet het groenste gebouw van Nederland worden. Het paviljoen van Nederland Bloeit, ‘Leven door Geven’, ligt een eindje verder, vlakbij een oude boerderij. Die boerderij wordt momenteel nog gerestaureerd. Hier moet een tentoonstelling komen over de geschiedenis van de land- en tuinbouw. De inzending van Nederland Bloeit is een transparant en gastvrij paviljoen, waar de bezoeker letterlijk en figuurlijk ‘proeft’ van de brede variëteit aan producten en diensten die de agrosector voortbrengt. Fraai vormgegeven amuses trekken als in een defilé aan de bezoeker voorbij, ontwikkeld door de verschillende partners van Nederland Bloeit, onder wie HAS Den Bosch. Filmische verhalen ontsluiten zich op de beeldschermen aan het Verhalenbuffet. Het paviljoen biedt daarnaast de bezoeker ook volop gelegenheid om in gesprek te ko-men met ondernemers uit de agrosector.

Uniek samenwerkingsverband tussen bedrijvenDe deelname van Nederland Bloeit is volgens Sven Sti-mac belangrijk voor de Floriade 2012. “Nederland Bloeit is een voorbeeld van een uniek samenwerkingsverband tussen bedrijven, organisaties en onderwijsinstellingen op het gebied van agrofood en resulteert in een prach-tige inzending op een centrale plek op het park.” Deelne-mers aan het Paviljoen Nederland Bloeit zijn, naast HAS Den Bosch, ook de intiatiefnemers van Nederland Bloeit: LLTB, ZLTO en LTO Noord, alsmede FrieslandCampina, ZON Fruit & Vegetables, Jan Linders, Nunhems en de Van Drie Group. HAS Den Bosch is zeer blij met de mogelijk-heid deel te nemen aan de Floriade via het paviljoen van Nederland Bloeit. “HAS Den Bosch is niet in staat om zelfstandig een halfjaar een stand te bemannen op de Floriade, maar als hogeschool en kenniscentrum in het agrofooddomein kunnen we ook niet ontbreken op een dergelijk groot evenement”, stelt Lindsay Kemps-Saitch, hoofd van de afdeling Communicatie & Internationalise-ring. “Door samen te werken met partners waar wij toch al veel contact mee hebben, kunnen we een groot paviljoen neerzetten en tegelijkertijd onszelf laten zien via de amu-ses en de filmpjes die de komende maanden ontwikkeld gaan worden. De Floriade mikt deze keer overigens niet alleen op Nederlandse bezoekers. Omdat Venlo zo dicht bij de Duitse grens ligt, hoopt de expo ook op veel Duitse

15

bezoekers. In Duitsland wordt de Floriade dan ook net zo actief gepromoot als in Nederland. “Dit is voor HAS Den Bosch een leuke bijkomstigheid aangezien wij intensie-ver in Duitsland zijn gaan werven.” Het paviljoen is een leuke plek om relaties mee naar toe te nemen. “18-19-20 april wordt er weer een International Week gehouden bij HAS Den Bosch. Met de gasten zullen wij tijdens die week ook een bezoek brengen aan de Floriade.”

Het paviljoen van Nederland Bloeit: ‘Leven door Geven’.

>>> www.nederlandbloeit.nl >>> www.floriade.nl >>> Meer foto’s van de Floriade kun je zien op picasaweb.google.com/HogeschoolHASDenBosch/FloriadeEnPavil-joenNederlandBloeit

16

sie en doen een eerste brainstorm. Vervolgens gaan de Duitse studenten terug en gedurende een week of zes houden ze via internet contact met hun groepsgenoten. In de laatste week van het project gaan onze studenten naar Anhalt voor excursies en de eindpresentatie van het advies.” Wat was de motivatie om dit project te gaan doen?“Er zijn verschillende redenen om een dergelijk project op te zetten. We willen de studenten na hun buitenlands-tage meteen weer aan de slag laten gaan in een inter-nationale omgeving zodat ze zichzelf op dat gebied nog meer kunnen ontplooien. Zo kunnen ze ontdekken hoe het is om samen te werken met onbekenden die er an-dere ideeën op na houden. Verder leren zij hierdoor ook omgaan met culturele verschillen en krijgen zij een kans om hun Engels verder aan te scherpen.” Ben je tevreden over het bezoek?“Over het algemeen ben ik zeer tevreden. Erg leuk is het enthousiasme bij de studenten: ze pakken het project echt perfect op. Ook de docenten leren er veel van, want het vereist een heel goede onderlinge afstemming. Mijn ervaringen met professor Kashtanova zijn erg goed. Er was direct een klik en dat is wat je nodig hebt om zo’n

project te laten slagen. Er zit uiteraard veel werk in, maar de gezamenlijke drijfveer en motivatie zorgen ervoor dat het nooit een probleem is geweest om veel werk te ver-zetten. Ik kan me goed voorstellen dat wij het project in de toekomst ook met grotere groepen gaan uitvoeren.”

Prof. Dr. Elena Kashtanova is hoogleraar internationale handel en opleidings- directeur master Food & Agribusiness.

Waarom wilde Hochschule Anhalt graag met HAS Den Bosch samenwerken?“Internationalisering is een van de drie speerpunten van Hochschule Anhalt, samen met praktijkgerichtheid en toegepast onderzoek. Wij willen dus graag studenten uit verschillende landen met elkaar in contact brengen. Wij hebben wereldwijd dan ook meer dan tachtig partners

internationaal Tekst en foto’s: Annika Dossow

Aan het begin van dit studiejaar is het eerste Joint Project tussen de opleiding Bedrijfskunde en agribusiness van HAS Den Bosch en de Duitse Hochschule Anhalt van start gegaan. Eenentwintig Duitse bachelor- en masterstudenten kwamen voor een week naar Den Bosch om hun Nederlandse medestudenten te ontmoeten. Wij spraken met de twee coördinatoren van het project: Joris Fiers en Elena Kashtanova.

Joris Fiers is docent eninternationaliseringscoördinator Bedrijfskunde en agribusiness.

Vertel even kort wat het project inhoudt.“Het project vindt plaats in blok 1 van het vierde studie-jaar. De studenten gaan in gemengde groepjes aan de slag met een case waarvoor zij een adviesrapport moe-ten schrijven: is een investering in een buitenlands bedrijf zinvol of niet? Daarbij krijgt ieder groepje een ander land toegewezen. Het project start hier in Den Bosch met een kennismakingsweek. De studenten gaat samen op excur-

Eerste Joint Project van start

“Het is echt fantastisch om jullie als partner te hebben”

Joris Fiers en Elena Kashtanova

17

met wie wij samenwerken. HAS Den Bosch en Hochschu-le Anhalt hebben dezelfde insteek: we bieden studenten alle mogelijkheden om zich verder te ontwikkelen, we zijn flexibel en werken resultaatgericht. Verder hebben wij een vergelijkbare startpositie en het niveau van onze studenten sluit goed bij elkaar aan.”

Hoe is de samenwerking uiteindelijk tot stand geko-men? “HAS Den Bosch en Hochschule Anhalt zijn in principe al lang partners. Professor Herman Hagedorn (†) heeft de samenwerking in de jaren ‘90 geïnitieerd. De plannen voor dit Joint Project zijn echter pas tijdens de Internati-onal Week van HAS Den Bosch in 2008 gestart. De me-dewerkers van Communicatie & Internationalisering wis-ten mijn aanvraag goed door te spelen aan de relevante contactpersonen binnen de HAS. Daar is mijn voorstel voor samenwerking dan ook met veel enthousiasme op-gepakt.”

Bent u tevreden met het verloop van het project tot nu toe?“Ik ben zeer tevreden. Het is ongelofelijk hoe snel de stu-denten van Anhalt en van HAS Den Bosch partners zijn geworden. De groep is tijdens ons bezoek echt samen-gesmolten en ze hebben al een teamgevoel ontwikkeld. Dat is erg mooi om te zien!”

Distance learning

Elena Kashtanova heeft al meer dan tien jaar erva-ring met distance learning, een belangrijk onderdeel van het project tussen HAS Den Bosch en Hochschu-le Anhalt. Wat zijn de voordelen van distance lear-ning? Wat zijn de uitdagingen?“Distance learning is een goede manier om je cur-riculum te internationaliseren, met name omdat het uitvoeren van internationale projecten makkelijker wordt. Nog een voordeel: Hochschule Anhalt heeft inmiddels vier keer zoveel studenten dan nog tien jaar geleden. Ik begeleid zelf meer dan 120 studen-ten. Het gebruik van online projectgroepen maakt het mogelijk om regelmatig met de studenten con-tact te houden, en dat is heel belangrijk. Je moet wel beseffen dat online communicatie anders werkt dan wanneer mensen elkaar echt ontmoeten. Een per-soonlijke ontmoeting aan de start van een project en een combinatie van distance learning en lezingen is daarom heel belangrijk. Verder zijn er ook duidelijke instructies nodig om een online team te coachen en de discussie aan te sturen. Hier ligt een belangrijke rol voor de docent.”

Duitse studente vertelt over haar ervaringenStudente Katharina Borg (24): “Mijn eerste indruk van Nederland? Het land is heel groen en Den Bosch is een mooie, nette stad. Je moet wel opletten dat je niet door (brom)fietsers omvergereden wordt. De mensen zijn aardig, gastvrij en spreken bijna allemaal Engels. Op de bedrijven die wij hebben bezocht, werden wij heel har-telijk ontvangen en al onze vragen werden beantwoord. Als een Nederlander iets doet, lijkt hij er honderd procent van overtuigd en is hij ook niet bang om zijn mening met anderen te delen. De hogeschool maakte meteen een goede indruk omdat de facili-teiten best nieuw zijn en ook de sfeer kwam erg positief op mij over. De HAS-studenten hebben door het projectmatige werken goede organisatievaardigheden ontwik-keld en ze lijken plezier te hebben in het studeren. Wat ons allemaal meteen opviel was de relatie tussen docenten en studen-ten. Ze spreken elkaar met voornamen aan: ze lijken wel een team. Wat mij persoonlijk heel erg aanspreekt bij HAS Den Bosch is de verplichte buitenlandstage, maar vooral ook hoe internationaal gericht de HAS is. Ik heb een les gevolgd bij de internationale opleidingen en er zaten achttien studenten in de klas uit veertien landen!”

Katharina Borg

18

19

verslagTekst: Osina SoumeteFoto’s: Margarita Millenaar

De 8e editie van de Onderwijsbeurs Zuid-Nederland is alweer achter de rug. Ondanks het prachtige weer hebben we veel leerlingen mogen verwelkomen op de stand van HAS Den Bosch. Volgens de organisatoren van de onderwijsbeurs hebben in totaal 19.022 mensen de beurs bezocht. Margarita Millenaar van de afdeling Communicatie & Internationalisering coördineerde de beursdeelname.

“Ik ben erg positief over het aantal bezoekers en geïn-teresseerden voor onze opleidingen,” vertelt Margarita. “Er waren meer dan 200 belangstellenden.” Het bleek dat vooral de opleidingen Toegepaste Biologie en Food Design & Innovation gretig aftrek vonden. Ook voor de nieuwe opleidingen, Geo Media & Design en International Food & Agribusiness, was veel interesse.

De enthousiaste HAS-StudentenNet als voorgaande jaren stonden ook dit jaar onze stu-denten van de verschillende opleidingen en verschillen-de jaarlagen bij de beurs om de HAS te promoten.“De studenten waren beide dagen ontzettend enthousiast,”

Deelname studiebeurs in Eindhoven 2011 groot succes

“Er was een zeer positieve sfeer onder de studenten waar de bezoekers duide-lijk goed op reageerden”

zegt Margarita. “Ze gaven uitleg over de verschillende opleidingen aan belangstellenden en beantwoordden hun vragen. Ook ondersteunden de verschillende stu-denten en medewerkers elkaar, als er vragen waren over specifieke opleidingen of onderwerpen. Er was een zeer positieve sfeer onder de studenten waar de bezoekers duidelijk goed op reageerden.”

QR-codeOok waren de bezoekers enthousiast en onder de indruk van de HAS. “De leerlingen, maar ook ouders en decanen waren onder indruk van onze HAS-brochure. Een aantal bezoekers gaven zelfs aan dat ze ‘vereerd’ waren dat ze zo’n mooi boekje kregen. Daarnaast konden bezoekers ook meer informatie krijgen aan de hand van QR-codes die in de brochure staan. Een aantal bezoekers vond het leuk dat ze met QR-codes meer informatie konden vinden over de opleidingen.” Tijdens de beurs kregen de bezoekers een eigen barcode mee. De barcode be-vatte hun persoonlijke gegevens. Door met een scanner de barcode te scannen, kreeg de hogeschool informa-tie over de bezoeker en kunnen ze gemakkelijk op de hoogte gesteld worden van nieuwe ontwikkelingen bin-nen onze hogeschool.

Docent Ron de Veld staat scholieren te woord op de Onderwijsbeurs.

20

Tekst: Florieke KoersFoto: Margriet HoffmansIllustratie: Hans de Vriesict beats

HAS Den Bosch kiest voor nieuw studenteninformatiesysteem Alluris

Tekst: Florieke KoersFoto: Margriet HoffmansIllustratie: Hans de Vries

HAS Den Bosch was toe aan een nieuw systeem en voor de implementatie ervan is tijdelijk een projectmanager aangetrokken: Hans de Vries van Mµtatio Consult & Pro-jectmanagement.

Waarom heeft HAS Den Bosch een nieuw systeem no-dig? “HAS Den Bosch heeft jaren een goed systeem gehad: B&E met daaraan gekoppeld 1-2-Use. Dit systeem is in

middels sterk verouderd en wordt na 2012 niet langer on-derhouden door de leverancier. Het systeem up-to-date houden wordt dan maatwerk en dat kost veel geld. Daar-naast zijn er nieuwe, modernere systemen die veel meer mogelijkheden kennen. HAS Den Bosch heeft om deze redenen een nieuw systeem gekozen: Alluris. Dat bete-kent wel dat er een periode van omschakelen aankomt. Want als B&E vervangen wordt, heeft dit ook invloed op diverse andere systemen die aan B&E gekoppeld zijn.”

Waarvoor wordt een dergelijk systeem gebruikt? “Het gaat hier om een systeem waarmee de proces-sen rondom inschrijving en studievervolg worden on-dersteund. Dus gaat het om een heel cruciaal systeem binnen onze organisatie. Veel mensen binnen HAS Den Bosch maken dan ook gebruik van dit systeem: docen ten, studenten, en medewerkers van Infodesk, Student-zaken en Financiële Zaken. Scholieren schrijven zich voor een opleiding in via Studielink: deze gegevens komen bij ons binnen in het studenteninformatiesysteem. De leer-weg die zij vervolgens afleggen komt in een studievolg-module te staan. Hun studieprogramma staat erin en nog belangrijker: hun cijfers. Zo is het mogelijk om hen tijdens hun hele studietijd te volgen. Daarnaast zijn uit dit systeem gegevens te halen: rapportages die inzicht geven in bijvoorbeeld de instroom, uitval, en aantal af-gestudeerden per jaar. Het aantal studenten dat in het systeem staat ingeschreven wordt ook doorgegeven aan het CRI-HO: Centraal Register Inschrijvingen Hoger On-derwijs. In het CRI-HO worden alle inschrijvingen gere-gistreerd van hogescholen en universiteiten die gefinan-cierd worden door de overheid. Deze gegevens bepalen hoeveel geld de instellingen krijgen van de overheid. Het is dus uitermate belangrijk om deze gegevens op orde te hebben.”

Waarom is gekozen voor Alluris? “Alluris is van oorsprong een voor het mbo ontwikkeld systeem en is in die hoedanigheid al ver doorontwikkeld. De variant voor het hoger onderwijs lijkt hierop: een flink aantal onderdelen die hun succes in het programma al hebben bewezen, konden na wat aanpassingen worden hergebruikt. Daarnaast is er een aantal specifieke onder-delen voor hbo ontwikkeld. Hogeschool HAS Den Bosch heeft geparticipeerd in de ontwikkeling van Alluris. Di-verse HAS-medewerkers hebben hieraan meegewerkt.”

Zorgen voor kwalitatief goed onderwijs is méér dan het aanbieden van goede onderwijsprogramma’s door docenten met de juiste kennis en ervaring. Dat is slechts wat je aan de voorkant ziet. Aan de achterkant is onder meer een goed studenteninformatiesysteem onontbeerlijk.

De projectorganisatie betrokken bij de invoering van Alluris.

20

21

Hoe ziet de projectorganisatie eruit?“De reeds bestaande ICT-stuurgroep ziet op strategisch niveau toe op het maken van de juiste keuzes om het onderwijsproces zo goed mogelijk te ondersteunen. Een coördinatieteam zorgt voor de aansturing van het pro-jectteam. Mijn rol als projectmanager is het aansturen van de werkgroepen. Daarnaast ben ik verantwoordelijk voor een succesvolle invoering van het systeem binnen HAS Den Bosch. De werkgroepen nemen elk een onder-deel van het nieuwe systeem op zich. Dit zijn de onder-delen inschrijven, studievolgsysteem, ICT, selfservice, en managementinfo. Wie er in de verschillende teams zitten, kun je zien in het schema.”

Wat gaat er de komende tijd gebeuren?“We gaan het komende jaar aan de gang met de be-langrijkste onderdelen: inschrijven en studievolgsysteem. De overige onderdelen worden zover ingericht als nodig is om de bedrijfsvoering optimaal te kunnen voeren en de daarvoor benodigde informatie aan te leveren. Op dit moment wordt veel vooronderzoek gedaan: er wordt precies geanalyseerd hoe het systeem ingericht moet worden. Belangrijk is om de professionals uit de orga-

Hans de Vries deelt gebak rond tijdens de kick-off van het project op 27 september.

nisatie hierbij te betrekken. Daarna volgt de daadwerke-lijke implementatie van het systeem en uiteraard wordt er uitgebreid getest. De afdelingen ICT en Studentzaken denken met de leverancier mee over de verdere door-ontwikkeling van het systeem, zowel in functionele als in technische zin. Zij zorgen dat het nieuwe systeem straks voldoet aan de wensen en eisen die HAS Den Bosch aan een dergelijk systeem stelt en ook of die functionele aan-passingen goed te koppelen zijn met andere systemen die HAS Den Bosch in huis heeft. “

En daarna? “Daarna komen we in de optimalisatiefase en gaan we ook de onderdelen selfservice en managementinfo ver-der inrichten om alle wenselijke functionaliteiten van het systeem optimaal te benutten. De leverancier denkt sa-men met vertegenwoordigers vanuit het onderwijsveld na over gewenste nieuwe functionaliteiten, die de bedrijfs-voering kunnen optimaliseren. Qua planning heb ik het dan over volgend najaar. We voeren het nieuwe systeem in twee fasen in, om grip te houden op het proces en mee te kunnen groeien met de ontwikkeling van het sys-teem.”

21

22

Waar klopt het hart van kamer 3A 30 sneller van?

heartbeat Tekst en foto: Osina Soumete

Liesbeth Roedinkholder, Anja van de Ven, Marieke van Hemert en Hennie van den Aker, alle vier medewerker Studentzaken: “Onze harten kloppen sneller van alle veranderingen waar we nu middenin zitten én die er aan zitten te komen. In de huidige (nieuwe) bezetting zijn we nog volop in beweging om tot een voor iedereen duidelijke en werkbare taakverdeling te komen. Dit met de insteek om in de toekomst zodanig overlap in werkzaamheden te krijgen dat we elkaars taken in principe kunnen overnemen. Dit betekent concreet dat er dagelijks ‘geleerd’ en ingewerkt

Van links naar rechts: Marieke van Hemert, Hans de Vries (projectleider Alluris), Hennie van den Aker, Liesbeth Roerdinkholder en Anja van de Ven.

In onze rubriek Heartbeat vragen wij aan medewerkers naar dat gedeelte van hun werk waar ze voor leven, wat hun passie is. Deze keer liepen we met de fotocamera binnen in kamer 3A 30 met de vraag: “Waar gaat jouw hart sneller van kloppen?” De aanwezige dames reageerden zeer eensgezind en besloten samen een stukje te schrijven…

wordt naast de normale werkzaamheden. Dit vergt voorlopig nog extra inspanning van met name Anja en Liesbeth om de anderen in te wijden in alle procedures rondom aanmelding, tentamenweek, diplomering, Studielink, bekostiging etc. etc. Daarnaast staan wij aan de vooravond van de overstap naar Alluris, het nieuwe studentenvolgsysteem, dat de nu in gebruik zijnde programma’s B&E en 12-use gaat vervangen. Wij zien het als een uitdaging om onze schouders er onder te zetten en ervoor te gaan. Dit zal van ons allemaal de volle inzet vragen. Spannende tijden dus voor team Studentzaken!”

23

fotocollageNationale en internationale tuinbouw-studenten samen

op outdoor in LuxemburgFoto’s: Tom van Duijnhoven

23

24

De frisse blik kwam van medewerkers van hogeschool HAS Den Bosch en studenten van de MBA course ‘Business Creation in Food and Health’. Zij werden actief bij het ontwikkelproces betrokken, zodat de projectgroep direct feedback ontving vanuit de vakgebieden food design, levensmiddelentechnologie en agrifoodmarketing. Dit versterkte het concept al tijdens de ontwikkeling.

Eigen kijk op het innovatieprocesOnno Knoppert is zeer te spreken over de samenwerking. “De goede dingen doen op het juiste moment, daar gaat het om bij innovatie. En daar waren we mee bezig.” Zijn keuze voor het Anton Jurgens Institute was eenvoudig. “Ik heb met meerdere partijen projecten gedaan, maar dit keer was ik op zoek naar een partij met een geheel eigen kijk op het innovatieproces. Een partij die ideeën kon vertalen naar een commercieel product, naar toegevoegde waarde. Dit vond ik bij Anton Jurgens Institute in de persoon van Petra Buijs.’Zowel beursbezoekers als vakgenoten waren erg enthousiast over het versconcept van de Tourmalijn. Tijdens de lancering op de Deli XL beurs te Apeldoorn werd er met bewondering naar de uitvoering gekeken. Het product werd zowel authentiek als modern gevonden. Voor de projectgroep, die er de afgelopen maanden keihard aan gewerkt heeft, een beoordeling om trots op te zijn.

achtergrond Tekst en foto’s: Margarita Millenaar en Marieke Ellenbroek

Hoe realiseer je binnen drie maanden een geheel nieuw versconcept? Hard werken, dat staat voorop. Daarnaast is het zaak om diverse aspecten van het innovatieproces te overzien. Onno Knoppert, directeur Huis van Beleg, initieerde samen met het Anton Jurgens Institute het project ‘Kill de portieverpakking’. Hieruit ontstond het geheel nieuwe versconcept ‘De Tourmalijn’, dat op 12 september jl. werd gelanceerd op de Deli XL beurs Food Service Fair.

Van idee tot volledig marktrijp versconcept, en dat binnen drie maanden. Onno Knoppert van Huis van Beleg wilde er duidelijk geen gras over laten groeien. Nadat hij de samenwerking had opgezocht met het Anton Jurgens Institute, was het snel schakelen. Het uitgebreide netwerk van Petra Buijs van het Anton Jurgens Institute leverde al snel twee extra samenwerkingspartners op. Met WeLL Design en Simone Deckers® marketing en communicatie, was de projectgroep compleet. Pressure cookerDe samenwerking, die werd begeleid door Petra Buijs, vond plaats in een setting van open innovatie. Op

vernieuwende wijze werd gewerkt in ‘pressure cooker’-sessies. In deze sessies werden business-, marketing-, design-, en ontwikkelaspecten met elkaar gecombineerd. De integratie van verschillende disciplines hield de snelheid in het proces. Daarbij werd niet alleen gekeken naar het idee en de uitvoering, maar ook naar de juridische aspecten en haalbaarheid.

“De goede dingen doen op het juiste moment, daar gaat het om bij innovatie”

Uniek versconcept succesvol gelanceerd

Zowel beursbezoekers als vakgenoten waren erg enthousiast over het versconcept van de Tourmalijn.

2525

26

Meten is weten Tekst en illustratie: Maaike de Graaf en

Lenny van Erp

Maaike de Graaf werkt sinds twee jaar als docentonderzoeker eco-logie bij HAS Den Bosch. Het valt haar altijd op dat HAS Den Bosch over een ongeloofl ijk uitgebreid assortiment meetapparatuur voor allerlei ty-pen onderzoek beschikt. Maar ook stelde ze vast dat deze instrumen-ten soms erg goed verstopt zijn en dat slechts weinigen weten van hun bestaan. Samen met Herman Jilesen bedacht ze de rubriek ‘Meten is weten’. Deze keer: de Noldus Observer XT 10. Jouw meetapparaat in een volgend nummer? Mail je idee naar Maaike of Herman.

Het waarnemen van diergedrag vraagt een zeer geconcentreerd onderzoeker: je kunt het dier namelijk niet vragen de handelingen van zonet even te herhalen. Wil je als onderzoeker het diergedrag nauwkeurig analyseren, dan vereist dit langdurig geconcentreerd werken. Met de komst van fi lm- en video-opnames is dit probleem al enigszins ondervangen, maar Lenny van Erp gaat met haar Noldus Observer XT 10-apparatuur nog een stap verder. Door de opnamen van digitale camera’s te koppelen aan specifi eke software wordt ook de verwerking van de waarnemingen een stuk makkelijker. Lenny: “Met behulp van de apparatuur kan de fi lm gemakkelijk geanalyseerd worden: het ethogram wordt ingevoerd in het programma en je kunt het fi lmpje analyseren door codes voor gedragingen in te typen terwijl de tijd automatisch meeloopt met het beeld.” Daarnaast is het mogelijk om ook externe parameters als bijvoorbeeld temperatuur en luchtvochtigheid synchroon te meten en direct aan de video-opnamen te koppelen. In het schooljaar 2010-2011 hebben studenten Toegepaste Biologie de apparatuur getest door korte periodes in melkveestallen te fi lmen. Zo konden ze gedetailleerd het gedrag van de koeien rondom de melktijd in kaart brengen. In onderstaande fi guur is uitgezet wat de koeien zoal doen. Het komend jaar wordt de studie naar de relatie tussen de kwaliteit van ligboxenstallen en het gedrag van koeien in samenwerking met de faculteit Diergeneeskunde voortgezet. Daarnaast worden er met behulp van webcams 24-uursopnamen gemaakt in de stal, omdat er over 24-uursgedragspatronen voor melkvee in de stal nog weinig gepubliceerd is. Wat kun je nog meer met deze apparatuur behalve koeien analyseren? Wel, het laat zich raden: van alles

Meten met de Noldus Observer XT 10

waarbij diergedrag van belang is. En laten we dan het (voedings-)gedrag van mensen maar meteen meenemen, want in de ogen van een bioloog en van de fi rma Noldus is de mens ook maar een dier. Alleen het gedrag wil nog wel eens verschillen met andere soorten. En dat kun je prima analyseren met … inderdaad!

Gedrag van melkvee rondom melktijd (een voor melken tot een uur erna). Gegevens van studenten Anne, Edo en Robin.

27

Kantine van de Toekomst Het Klavertje 4

Tekst: Chantal Vrijhof

De Kantine van de Toekomst is een snelkookpan van praktische ideeën tussen studenten, docenten en de cateraar van hogeschool HAS Den Bosch. Onze doelstelling is om samen te werken aan een hogeschoolrestaurant dat duurzamer, gezonder en innovatief is. In deze rubriek staat iedere uitgave één van deze ideeën centraal.

De Kantine van de Toekomst gebruikt als uitgangspunt het Klavertje 4-model. In dit model komen verschillende elementen van ‘duurzaam ondernemen’ naar voren, na-melijk bewust en verantwoord omgaan met de mens, de planeet, dier en maatschappij. Aan al deze elementen proberen we aandacht te besteden in de Kantine van de Toekomst. Wat is er al gebeurd?

Happy society: hiervan is een mooi voorbeeld dat Bee-rens & Berens is overgestapt op Utz Certifi ed koffi e en thee. Dit betekent dat de koffi e- en theeboeren in ont-wikkelingslanden worden getraind om op een duurzame en effectieve wijze hun product te verbouwen (= happy planet), en hiervoor ook een eerlijke prijs krijgen (= happy society).

Happy planet: we moeten zuinig omgaan met de pla-neet, dit betekent o.a. zuinig omgaan met energie. Bee-rens & Berens heeft hierin zelf al initiatieven genomen (bijvoorbeeld apparatuur later aanzetten, verlichting die automatisch uitgaat), maar daarnaast hebben een aan-tal Milieukunde-studenten onderzoek gedaan naar hoe Beerens & Berens (nog meer) energie kan besparen. De resultaten zijn veelbelovend, maar moeten nog worden geïmplementeerd.

Happy animal: op dit gebied is er nog wel wat te winnen, maar een eerste stap is de introductie van biologische

melk en karnemelk. Het blijkt echter toch lastig om deze aan de doelgroep te verkopen, want de omzet van melk is vervolgens behoorlijk gedaald. Een leuke uitdaging dus…

Happy people: mensen kunnen pas gelukkig zijn als ze gezond zijn. In de kantine zijn diverse gezondere produc-ten geïntroduceerd: salades, meer volkoren broodjes, verse smoothies en vruchtensappen, frisdranken zijn ver-vangen of aangevuld met lightvarianten, 48+-kaas is ver-vangen door 30+-kaas en het assortiment snacks is dras-tisch omlaag gebracht. Een belangrijk punt waarop nog winst te behalen is, is dat we straks niet alleen gezonder kunnen eten, maar ook de rust hebben om samen met collega’s te genieten van het eten. Hopelijk kunnen we dit in de toekomt stimuleren door het herintroduceren van een personeelskamer…?!

Heb jij nog ideeën hoe we deze vier elementen nog ver-der kunnen doorvoeren in de kantine? Meld je! Kijk voor meer informatie over de Kantine van de Toekomst op in-tranet onder het kopje met dezelfde naam.

Volgende keer in HAS BeatsInaugurele rede Jasper den Besten en Gert-Jan van Delft •

Interview met Harry van Delft, lector AgroFoodMarketing • Ach-

tergrond: energieverbruik op HAS Den Bosch • Stappenplan:

hoe wordt een factuur betaald? • Alles over de nieuwbouwplan-

nen van HAS Den Bosch

28

nummer 2, oktober 2011