Upload
others
View
9
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
LONGRI SONMUNG ATIRI
DETPI TOK LANG MISSION AUTHORITY
MUNIT AJAKONG KANGTHUR AMINISTRY
BHARAT SORKAR
ARON ATANG ADEPARTMENT
ARON LAPEN BISAR AMINISTRY
BHARAT SORKAR
Aron Atang kachethan Alo -9
HEMARI AHOKPET ABISAR LONGLO
Aron Atang kachethan Alo -9
HEMARI AHOKPET ABISAR LONGLO
LONGRI SONMUNG ATIRI
DETPI TOK LANG MISSION AUTHORITY
MUNIT AJAKONG KANGTHUR AMINISTRY
BHARAT SORKAR
ARON ATANG ADEPARTMENT
ARON LAPEN BISAR AMINISTRY
BHARAT SORKAR
4
NING KETHE ATUR KIMI : This book is based on legal awareness for the
neoliterates on free legal aids in Karbi Language. This book is prepared by
National Literacy Mission Authority and Department of Justice, Govt. of India,
New Delhi. This book is translated and published by State Resource Centre
Assam, 1-CD, Mandovi Apartments, GNB Road, Ambari, Guwahati-781001
(Assam)
March 2016 (500)
Atiri achap: Mek Prang Lo
Lam kelar : Hang miji Hanse, Ra Ingti, Dhon sing Ingjai, Sangai Teronpi
Keklangcheng:
Peklang abang:
Longri sonmung atiri, Assam
1-CD, Mandovi apartments, GNB road
Ambary, Guahati- 781001
Kangchap: Hang miji Hanse
Kasapa:
NELITUM ALAMTHE
Longri sonmung atiri,Assam ahin pen aron atang kachethan alo Karbi alam pen larsi
peklang lo. Gauhati along kangni amei alongsi lahai akitap lam larlo. Lahai lam kelarthu achap
anke State la service authority ahin pen kechok pura nangchedondunlo. Lam kelar amei
along nangkachetongdun, nangkeklemdun bangphutin aphan ning aklong pen chorolo.
Kaporhe atum aning dokhurpo pusi ning thelo.
Samiran Brahma
Director
Longri sonmung atiri, Assam.
KACHORO
Sakshar Bharat angdang 2009 aningkan chiti achiklo pensi pangcheng ponlo. Labangso
angdang along detpi angbong lo kethek kadure so arlo keongnei 410 ajilat along dangpon lo.
Labangso kapangdang along kapaphihup kheiso jasemet penke SC,ST lapen armu kijum muchot
akhei aphansi pangthek pon lo. Laso kapangdang along kapethekchengji kabor-i alokot bidi
sore kapangtang lapen kaseke anparta bang ateng kapetheji aphan amo dengpon lo.
Lo kacharli atum aphan amethang jopadap kachetong bom ason amu ng pen pachikupsi
porhe mesenji aphan bor-ilo. Laso amo aphan ‘Inter personal media campaign amo
pangchengponlo.
Det kachari aron atang aphuthak kethan pachiniji aphan aron atang kachethan
angkung dangpon lo. Bharat sorkar, aron lapen bisar aministry, Detpi Munit ajakong kangthur
aministry chelangpetsi Guahati along isi orkshop pedolo. Labangso aamei alongsi Assam
(ahom alam pen), Tripura (Bengali alam pen) lapen Sikkim (nepali alam pen) aron atang kethek
peme peme arleng amung, ketokthek atum aron atang kirim akehoi atum pen chelangpetsi ason
amung pathik lo.
Aron atang kachethan amo along bisar adepartment, aron atang aministry, Bharat
sorkar lapen access to justice (north east and Jammu Kashmir A2J NE &JK) project directorsi
Technical assistance nangkipidun lapen Bharat sorkar bisar adepartment ahin pen kachedondun.
Rastriya saksharata mission asor labangso atheso nangkacherap chetodun asong, adepartment
aphan ning ingsamjin pen chorolo. Lahai alo an rat angbong aron atang aphuthak kapachini
lapen kapacheroktok ajakong pipo pusi ningb thelo.
Rastriya saksharata mission aauthority
Munit ajakong kangthur aministry
New Delhi
7
HEMARI AHOKPET ABISAR LONGLO
Langmeklu arong Hemari api apo lapen
alanglichor Karengmili hem choboche dunlo.
Longle phelang kave lapen kiduk keboi ajok ason
son akisung alanglitum akai along kaiketa jut
un-e pleng un-e nangman lo.
Sarthe inut longle phelang kedo plangjing
abangphu. Bonta aot adur lapen amek
langnodak. Arnisi alangli Hemari aphan chetong
pen pulo – ‘Ko Hemari, nang bang ahidi katiki
thakthakke nehidile tiki non. Nehidike nanghem
adunghet loke lapen nang sai amota memuchot
po. Munthiding pen Hemari abang chethakdun
lo – ‘Ning oiri punu, tiki thekthe lo. Athema arni
kiding pen ong Sarsing ahidisi tikibom lo. Jongsi
non amat obup pulote aning oilak po.Sarthe
ningkang pen ningje lo – ‘ Nelongleke longle
kalima ko? To mo nanglangji, nangta arnisi
nelong vang jokje.’
8
9
Arnisi puthot hemari aphan Tovar chetong lo –
‘Ko Hemari, nanghem asor aphanta arnisibak
nangjuilintha he! Chevang chedam ave pulote
chichininedet po.’ “Mo penap vanglin po punu.”
Puthot arni arni kangsam Hemari lapen Karengmili
juidam lo. ‘Vanglo Hemari? Da da hem arlo
masilang ho.’
Sarthe kecheng penta Karengmili aphan ar-i o.
Lasi theklok pen aning avoso kangjar heloving
lo. Ningjelo – ‘Nangpinu ta Long ahem kedam.
Lapen nangmu atumta hostel damlir lo. Kopilo
kechopo? Munheike vangvepin lang jo. Da
nangle Vothatlangso basiker pen damrai non.
Him edop lapen phak ok ilinbak van non.’
Asai jokje Hemari Vothatlangso ahithi damnang
lo. Hemari kachibin pen aphike Sarthe abang
kabor-i pen amek langnodak lo. Sonsi kiduk ajoine
kisung nangkok lo lapen ning chisamse dokok
lo. Hemari Arnam aphansi bisar chohang lo.
10
11
Laan kachenek aphita Sarthe abang amek
plengple lang. Arnisi ako rong arlo kanhu kilut
pura Hemari aphan tinsi police papondet lo lapen
phatek thapthot lo. Kareng mili kamatha aphu
parlinphak lo – ‘Mai Ranam komatsi bangso
akisung pen nephan nerap thekpo?’ Kavolu
ningrikrung lo. Lason ahut Kajir abang vangsi
pulo – ‘Neng matha nangne. Neliikke lason
amunit kali. Lake sankur ta chini. Ilitum kiduk
kelak aphan kerapji aphanta court do. Haladak
tangka pipepin pen kerapji aphan ukil do. Lasi
tokvok thekthedet sitame Kareng mili Ukil pen
chingki chingvai than pajirmi pen ukil abang
chini lo lapen ning pethe lo – ‘Phere nangne.’
Hemari aphan hakim (Magistrate) athengno van
pen arju lo. – ‘Nang choklemvek ma ko?’ ‘Neli
chonghuhe akehai, dukdet voiphit sitame klem
chepaduk pensi kecho. Nelihem kanghu ahormu
ave.’
12
13
Hakim – ‘Nangli komatne ukil chevan ma?’
Hemari – ‘Ave akehai chevanve. Netum kiduk
amunit le longthek alang ma?’
Hemari alamjir arju long pen aron pen ukil lapen
jail pen kapajokji aphan chingki lo. Hakim abang
bisar kidar pen langsi ukil alamjir arju pen
Hemari chonghuhe pu chini peme lo lapen
phatek pen kapejokji aphan hukum pilo.
14
JOIKE PEN KELONGPON ARON AKERAP
Det arlo kedo bangphutinta joike pen bisar long
ponji. Lake det kachari aron 39-A atengke
maduta tangka maha kadure ajok ahok abisar
kelongle aron ave. Lasi lahaihui kapangkai
longledetji aphan ilitum longri lapen jilat
15
kenangsot kerapji ahamphang sengpon lo. Lake
high court ahin pen angdeng anghoi biponsi
kerap thekji aphan committee sengpon lo.
16
KEMANG
Kiduk kelak, honghap hongru, kisung kepho
abangphutin ta joike pen aron ateng kerap kipi.
KERAP ANGKUNG
v Ukil aphis
v Court aphis
v Typing, photostate lam kelar nangji akhorot
v Court alamrai alo, ahukum alo lapen akaprek
kenangsot alo, Xerox akhorot.
v Hakhi nangkipidun aphuthak ason son
akhorot.
AKEJOI PEN KELONG AKERAP ARON
KOMAT APHAN
v Kapaphihup akhei SC,ST atum.
v Kisung kepho abang mate anam longle pin
pen kam keklemnang abangphu atum.
17
v Soarlo lapen osomar atum.
v Keso phalangno lapen honghap hpngru
amunit atum.
v Khei kachelangrem pen kisung kepho
atum.
v Kor ahem along kachongdatdun abangphu
atum.
v Phatek kejang, pagala phatek ahem
kelangchari lapen haladak se chelangbom
atum.
v Ningkan esek pen sika 1,00,000.00
kephodunde kadure abangphu atum aphan
labangso aprogramme pen ale longpo.
ASON SON ARON PEN KERAP
KELONGJI ARON
v Ale kachohang abangphu atum form along
kalite kakot kelok along methang amen, kedo
18
adim, akhei lapen ningkan pangthim pen
kelong pon atangka aphai tokjir pen pachini
nangpo.
v Case athe pajirmi nangpo.
v Choningri alo along ningkan pangthim kelong
atangka aphai aporman alo, photo, kedo
adim lapenke aporman alo attested klemsi
krongdunsi longri acourt lapen jilat acourt,
state high court kedo, aron kerap asaihem
along perapsi lo pele nangji.