1

Heneiddio’n Dda yng

Nghymru

Adroddiad Effaith a Chyrhaeddiad

Mehefin 2017

Sicrhau bod Cymru’n wlad dda i bawb

fynd yn hŷn ynddi

2

Amdan Heneiddio’n Dda yng

Nghymru Rhaglen bartneriaeth genedlaethol yw Heneiddio’n Dda yng Nghymru,

wedi’i chadeirio a'i rhedeg gan Gomisiynydd Pobl Hŷn Cymru. Mae’n

dod ag unigolion a chymunedau ynghyd â’r sectorau cyhoeddus, preifat

a gwirfoddol at ei gilydd i ddatblygu a hyrwyddo ffyrdd arloesol ac

ymarferol o wneud Cymru’n wlad dda i bawb fynd yn hŷn ynddi.

Beth y mae Heneiddio’n Dda yng Nghymru eisiau ei gyflawni?

Gwneud Cymru’n genedl o gymunedau cyfeillgar i oed

Gwneud Cymru’n genedl o gymunedau cefnogol o ddementia

Lleihau nifer yr achosion o godwm

Lleihau unigrwydd ac unigedd dieisiau

Mwy o gyfleoedd dysgu a chyflogaeth

Beth y mae’r rhaglen Heneiddio’n Dda yn ei wneud?

Creu rhwydweithiau: sefydlwyd rhwydwaith cynyddol o gannoedd o

unigolion a sefydliadau i rannu syniadau a gweithio gyda’i gilydd

Rhannu arferion da: mae gwefan Heneiddio’n Dda yng Nghymru'n

cynnwys arferion da ledled Cymru, y DU, Ewrop a thu hwnt

Dod â phobl at ei gilydd: mae cynadleddau, gweithdai a sesiynau

hyfforddiant yn cael eu trefnu ar draws Cymru

Gwneud i newid ddigwydd: Cefnogir Heneiddio’n Dda yn

weithredol gan Lywodraeth Cymru, cyrff cenedlaethol allweddol a'r

holl Awdurdodau Lleol

Heneiddio’n Dda yng Nghymru

Adeiladau Cambrian // Sgwâr Mount Stuart // Caerdydd // CF10 5FL

029 2044 5030

http://www.ageingwellinwales.com/wl/home.

E-bost: mailto:henheiddiondda@olderpeoplewales.com

Twitter: @HeneiddioynDda

http://www.ageingwellinwales.com/wl/homemailto:henheiddiondda@olderpeoplewales.com

3

Cynnwys

Rhagair

4

Y Prif Lwyddiannau

- Cymunedau Cyfeillgar i Oed

- Cymunedau Cefnogol o Ddementia

- Atal Codwm

- Cyfleoedd Dysgu a Chyflogaeth

- Unigrwydd ac Unigedd

6 12 17 22 26

4

Rhagair

Ers ei lansio’n swyddogol ym mis Hydref 2014, mae

rhaglen pum mlynedd Heneiddio'n Dda yng Nghymru

wedi mynd o nerth i nerth. Cyhoeddwyd y Cynllun

Gweithredu ar gyfer Cam Dau ym mis Hydref 2016 ac

mae’r adroddiad hwn yn nodi rhai o’r prif bethau a

gyflawnwyd hyd yma ar draws y rhaglen.

Mae cynnydd da’n cael ei wneud ar bob lefel o Heneiddio’n Dda. Ar lefel

Ewropeaidd, mae’r statws Safle Cyfeiriol 4* yn sefydlu Cymru fel un o’r

gwledydd enghreifftiol yn Ewrop, drwy’r Bartneriaeth Arloesi

Ewropeaidd, ar Heneiddio’n Iach a Chadw’n Heini (EIP-AHA). Ar lefel

strategol, mae partneriaeth sy’n tyfu o hyd (gyda dros 60 ar hyn o bryd)

yn cynnwys partneriaid ar draws y sectorau cyhoeddus a gwirfoddol, ac

yn gynyddol, o'r sector preifat, yn gweithio ar weithredu ar draws y pum

thema flaenoriaeth.

Ar lefel Awdurdod Lleol, mae cydweithwyr yn gweithio ar eu cynlluniau

Heneiddio’n Dda lleol ac yn gwneud cynnydd da mewn cydweithrediad â

phartneriaethau / asiantaethau eraill a phobl hŷn eu hunain. Ar lefel

rhwydweithiau cymunedol, mae dros 1,300 o unigolion yn cynrychioli

dros 500 o grwpiau a sefydliadau bellach yn rhan o’r rhaglen

Heneiddio'n Dda ac yn gweithio ar eu hatebion cymunedol eu hunain i

helpu i rymuso a galluogi pobl hŷn i fyw bywydau iach a heini yn eu

cymunedau.

Mae Heneiddio’n Dda hefyd yn cyd-fynd ag effaith deddfwriaeth bwysig

fel Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 a Deddf

Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Fel llwyfan allweddol i

ddod â phartneriaid at ei gilydd i weithio tuag at ganlyniadau ataliol a

chynaliadwy i bobl o bob oed, rwyf hefyd wedi ymgysylltu â’r Byrddau

Gwasanaethau Lleol (PSB), ac yn dilyn cyhoeddi fy Nghanllawiau1,

cefais fy nghalonogi bod themâu Heneiddio'n Dda allweddol wedi eu

cynnwys yn eu hasesiadau drafft o lesiant lleol, bod angen gwneud

penderfyniadau gyda, ac nid dros, pobl leol, a phwysigrwydd ystyried

anghenion ac amgylchiadau pobl hŷn ar wahân i rai iechyd a gofal

cymdeithasol.

1 http://www.olderpeoplewales.com/wl/Publications/pub-story/16-10-

05/Preparing_Local_Wellbeing_Plans_Guidance_for_Public_Services_Boards.aspx#.WSbeVuvyuM9

http://www.olderpeoplewales.com/wl/Publications/pub-story/16-10-05/Preparing_Local_Wellbeing_Plans_Guidance_for_Public_Services_Boards.aspx#.WSbeVuvyuM9http://www.olderpeoplewales.com/wl/Publications/pub-story/16-10-05/Preparing_Local_Wellbeing_Plans_Guidance_for_Public_Services_Boards.aspx#.WSbeVuvyuM9

5

Yn ogystal, bydd Strategaeth Pobl Hŷn ddiwygiedig Llywodraeth Cymru

ar gyfer 2013-23 yn rhoi impetws ychwanegol i waith Heneiddio’n Dda

gan helpu i osod cyfeiriad strategol a sefydlu cymunedau cyfeillgar i oed

ar draws Cymru. Mae blaenoriaethau Heneiddio’n Dda’n parhau i gael

sylw helaeth yn y wasg leol a chenedlaethol gydag ymgysylltu helaeth

yn parhau â gwleidyddion ar bob lefel.

I bobl hŷn sydd ar-lein, mae’r wefan Heneiddio’n Dda’n parhau i

ddatblygu fel canolbwynt gwerthfawr ar gyfer adnoddau defnyddiol, i

gyfeirio pobl ymlaen at bartneriaid perthnasol, ar gyfer canllawiau a

chyhoeddiadau defnyddiol, ac i dynnu sylw at arferion da2.

Mae Heneiddio’n Dda yng Nghymru’n parhau i fod yn rhaglen

genedlaethol ac rwyf wrth fy modd bod unigolion, grwpiau cymunedol,

mentrau cymdeithasol ac ystod eang ac amrywiol o bartneriaid o bob

sector ledled Cymru yn ei chymeradwyo. Dangosodd y digwyddiadau

‘Dathlu Cymunedau’ a gynhaliwyd ym Mangor a Chaerdydd ar ddiwedd

2016 y teimlad cadarnhaol, y brwdfrydedd a’r ysfa sydd gan gydweithwyr

i wneud mwy a gweithio mewn partneriaeth gyda phobl hŷn. Mae gan

bawb rywbeth i’w gynnig, a thrwy weithio gyda’n gilydd, tynnu sylw at

arferion da a chanfod atebion arloesol, effeithiol a chost isel, gall pawb

wneud cyfraniad sylweddol i iechyd a lles pobl 50+ oed yng Nghymru.

Wrth edrych tua’r dyfodol, byddaf yn parhau i ymgysylltu a chefnogi

partneriaid i wneud cynnydd pellach o ran gweithredu ac ymateb i'r

heriau a'r cyfleoedd sydd i ddod yn ystod Cam Dau, gan adeiladu ar y

cydweithredu sy’n digwydd eisoes i sicrhau bod Cymru'n wlad dda i

bawb fynd yn hŷn ynddi.

Sarah Rochira Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru // Cadeirydd, Heneiddio’n Dda yng Nghymru

2 http://www.ageingwellinwales.com/wl/home

http://www.ageingwellinwales.com/wl/home

6

Y Prif Lwyddiannau

Cymunedau Cyfeillgar i Oed

Datblygu cymunedau cyfeillgar i oed ar draws Cymru yw thema

allweddol Heneiddio’n Dda. Os yw Cymru i fod yn wlad dda i bawb fynd

yn hŷn ynddi, rhaid cael nod o rymuso a galluogi pobl hŷn, a chefnogi

datblygu cymunedau cyfeillgar i oed yn ein pentrefi, trefi a'n dinasoedd.

Er bod cynnydd da wedi’i wneud hyd yma, a phwysigrwydd datblygu

trafnidiaeth, tai a chynllunio cyfeillgar i oed yn cael ei gydnabod yn

gynyddol gan bartneriaid strategol, mae angen gwaith pellach ar bob

lefel. Bydd yr adroddiad a baratowyd gan Grŵp Arbenigol Llywodraeth

Cymru ar Ddarparu Tai i Bobl Hŷn yng Nghymru'n rhoi peth eglurder a

chyfeiriad strategol ar beth sydd ei angen i ddatblygu tai cyfeillgar i oed3,

a bydd sefydlu Panel Llywodraeth Cymru ar Drafnidiaeth Hygyrch yn

helpu i wthio’r agenda ar drafnidiaeth gyfeillgar i oed gan sicrhau bod ein

trafnidiaeth gyhoeddus, gan gynnwys bysiau, trenau a gorsafoedd

cyhoeddus, yn fwy cynhwysol a hygyrch i bobl o bob oed.

“Mae’r Ganolfan Ymchwil i Heneiddio a Dementia (CADR), sydd

wedi’i hariannu gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, yn gweithio’n

agos â Heneiddio’n Dda yng Nghymru. Mae’n helpu i greu sianel

sy’n cysylltu polisi, arferion a phobl hŷn gyda’r ymchwil

ddiweddaraf. Mae’n golygu bod yr ymchwil a ddarparwn yn

uniongyrchol berthnasol i anghenion a’r materion sy'n effeithio ar

bobl hŷn ac i elusennau a chyrff trydydd sector perthnasol yng

Nghymru. Mae’r berthynas wedi caniatáu i grwpiau o’r fath

ddylanwadu ar agendâu ymchwil ac, yn ei dro, i wybod beth yw’r

canfyddiadau ymchwil diweddaraf. O ran fy ymchwil fy hun ar

drafnidiaeth a symudedd, bu’n ddefnyddiol rhoi gwybodaeth i

elusennau a grwpiau trydydd sector drwy waith Cymunedau

Cyfeillgar i Oed y rhaglen Heneiddio’n Dda. Rwyf hefyd wedi

gweithio gyda sefydliadau newydd a datblygu ymchwil i gyd-fynd

â'u hanghenion." (Dr. Charles Musselwhite, Y Ganolfan Ymchwil

Heneiddio a Dementia / Y Ganolfan Heneiddio Arloesol)

3 http://gov.wales/docs/desh/publications/170213-expert-group-final-report-cy.pdf

http://gov.wales/docs/desh/publications/170213-expert-group-final-report-cy.pdf

7

Mae canllaw newydd gan Heneiddio’n Dda,

‘Gwneud Cymru’n wlad o gymunedau cyfeillgar i

oed’4 yn rhoi cyngor a chymorth ymarferol i

unigolion, gwirfoddolwyr a grwpiau cymunedol

ar sut i greu cymuned gyfeillgar i oed. Bydd

Heneiddio’n Dda yn hyrwyddo’r canllaw mewn

digwyddiadau cymunedol ledled Cymru drwy

gydol 2017/18 ac yn cefnogi cynllun i gydnabod

ymdrechion cymunedau i fod yn fwy cyfeillgar i

oed, sy’n cael ei redeg gan Gynghrair Pobl Hŷn Cymru (COPA).

“Mae Cymunedau Cyfeillgar i Oed yn elfen hanfodol o’r rhaglen

Heneiddio’n Dda yng Nghymru, ac yng Nghymru rydyn ni'n dathlu

heneiddio ac yn gwerthfawrogi cyfraniad pobl hŷn i gymdeithas.

Mae gan Gynghrair Pobl Hŷn Cymru (COPA) gysylltiadau â

Fforymau ar draws Cymru ac yn gallu cylchredeg y gwaith gwych

sy’n cael ei wneud ledled Cymru gan bobl hŷn. Yng Nghasnewydd,

Sir Benfro, rydyn ni’n chwilio am ffyrdd o wneud y dref yn fwy

cyfeillgar i oed drwy ehangu’r cynllun Cymydog Da i ddatblygu

canolfan ‘galw heibio’ lle gall pobl hŷn ddod i gyfarfod am de,

cacen, gweithgareddau cymdeithasol a digon o sgwrs a chlonc."

(Gaynor a Ken Davies, Cynghrair Pobl Hŷn Cymru)

Bydd y ‘Canllaw ynghylch bod yn fusnes

cyfeillgar i oed’ 5 yn helpu i sicrhau bod

busnesau lleol yn ystyried anghenion

cwsmeriaid o bob oed. Mae cardiau ffeithiau6 yn

cyfeirio pobl at y canllaw wedi eu datblygu

mewn partneriaeth â grwpiau pobl hŷn fel bod

pobl hŷn yn gallu ymgysylltu'n uniongyrchol â'u

busnesau lleol i hyrwyddo busnesau cyfeillgar i

oed ac ystyried anghenion pobl o bob oed.

Mae Heneiddio’n Dda yng Nghymru, mewn partneriaeth ag Age Cymru,

Amgueddfa Cymru, Cyngor Celfyddydau Cymru a Chwaraeon Cymru,

wedi lansio Rhwydwaith Diwylliant Cyfeillgar i Oed cenedlaethol. Bydd y

rhwydwaith newydd yn helpu i sicrhau bod ystod amrywiol o leoliadau

diwylliant ar draws Cymru, yn cynnwys amgueddfeydd, orielau,

4 http://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Creating-Age-Friendly-Communities-cym.pdf

5 http://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Age-Friendly-Business-Guide-cym.pdf

6 http://www.ageingwellinwales.com/wl/business

http://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Creating-Age-Friendly-Communities-cym.pdfhttp://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Age-Friendly-Business-Guide-cym.pdfhttp://www.ageingwellinwales.com/wl/business

8

llyfrgelloedd, theatrau a chlybiau chwaraeon,

yn dod yn gyfeillgar i oed a mwy cynhwysol o

bobl o bob oed, ac i bobl sy’n byw gyda

dementia.

“Gall mynychu a chymryd rhan yn y

celfyddydau gael effaith bwerus ar leihau

unigedd ymhlith pobl hŷn gan fagu hyder a gwydnwch ac

ailgysylltu pobl â hanes eu bywyd. Yng Nghyngor Celfyddydau

Cymru mae gwella mynediad a chyfle cyfartal i bobl gael profi'r

celfyddydau yn un o'n prif flaenoriaethau. Mae partneriaeth yn

hollbwysig i wneud hyn felly rydym wrth ein bodd o ymuno â'n

partneriaid yn y Rhwydwaith Diwylliant Cyfeillgar i Oed. Gyda’n

gilydd gallwn ddod o hyd i ffyrdd arloesol o ymgysylltu â phobl hŷn

i wella ansawdd bywyd a lles.” (Dr Phil George, Cadeirydd, Cyngor

Celfyddydau Cymru)

Mae cyfranogiad cymdeithasol, gwybodaeth ac ymgysylltu’n bethau

hanfodol mewn cymuned gyfeillgar i oed. Mae sicrhau bod grwpiau a

fforymau pobl hŷn yn parhau i gyfranogi’n eithriadol bwysig, gan

gynnwys y rhwydweithiau 50+ Awdurdod Lleol a Chynghrair Pobl Hŷn

Cymru (COPA) ar ei newydd wedd. Dylid bob amser gwneud

penderfyniadau am gymunedau a gwasanaethau lleol gyda, ac nid dros,

pobl hŷn ac mae ymgysylltu ac ymgynghori'n effeithiol rhwng darparwyr

a phobl hŷn yn parhau i fod yn egwyddor allweddol gan Heneiddio'n

Dda.

Un enghraifft o ymgysylltu yw arolwg Walkability Heneiddio’n Dda sydd

wedi’i wneud mewn partneriaeth â Strydoedd Byw a’r Ganolfan Ymchwil

Heneiddio a Dementia (CADR)7, sy’n annog pobl hŷn ar draws Cymru i

asesu pa mor hawdd yw cerdded o gwmpas eu cymuned leol. Bydd y

canfyddiadau hefyd yn helpu i ddatblygu’r agenda gyfeillgar i oed gyda

phartneriaid allweddol, gan gynnwys Awdurdodau Lleol a chynghorau

tref / cymuned.

Mae Canolfan Heneiddio Arloesol Prifysgol Abertawe wedi dylunio a

chyhoeddi OPERAT (Offeryn Asesu Preswyl Allanol Pobl Hŷn)8. Drwy

ddefnyddio’r offeryn newydd hwn, gall pobl wneud asesiadau syml o ba

7 http://www.ageingwellinwales.com/wl/age-friendly-streets

8 http://www.swansea.ac.uk/cy/canolfan-y-cyfryngau/ymchwil-

diweddaraf/offerynnewyddafyddynhelpupoblhniraddioeucymuned.php

http://www.ageingwellinwales.com/wl/age-friendly-streetshttp://www.swansea.ac.uk/cy/canolfan-y-cyfryngau/ymchwil-diweddaraf/offerynnewyddafyddynhelpupoblhniraddioeucymuned.phphttp://www.swansea.ac.uk/cy/canolfan-y-cyfryngau/ymchwil-diweddaraf/offerynnewyddafyddynhelpupoblhniraddioeucymuned.php

9

mor dda y mae eu cymdogaeth yn cwrdd ag anghenion pobl hŷn. Ar y

cyd â Heneiddio’n Dda yng Nghymru, bydd Prifysgol Abertawe’n

hyfforddi grwpiau o bobl hŷn i gyflawni asesiadau yn eu cymunedau, a

hefyd yn casglu canlyniadau asesiadau ar sail genedlaethol.

“Drwy Heneiddio’n Dda yng Nghymru rydym wedi hybu OPERAT i

helpu i gynllunio amgylchedd adeiledig sy’n ‘gyfeillgar i bob oed’ –

gyda'n gilydd bydd ein gwaith yn helpu cynllunwyr i ragweld effaith

yr amgylchedd ar ddefnyddwyr gyda gwahanol alluoedd gwybyddol

a chorfforol yn hytrach na dylunio i’r ‘corfforol abl’ yn unig. Fel

rhan o Heneiddio’n Dda yn 2017 bydd pobl hŷn yn cael eu hyfforddi

i addysgu ei gilydd ar ddefnyddio OPERAT er mwyn cyflawni

archwiliadau lleol ar draws Cymru." (Yr Athro Vanessa Burholt,

Cyfarwyddwr y Ganolfan Ymchwil Heneiddio a Dementia;

Cyfarwyddwr y Ganolfan Heneiddio Arloesol)

Mae galluogi pobl i aros yn annibynnol a pharhau i fyw’n dda yn eu

cymunedau’n elfen graidd o gymunedau cyfeillgar i oed. Mae llawer o

gymdeithasau tai yng Nghymru’n ymgysylltu’n rhagweithiol â

phreswylwyr hŷn ac yn eu helpu i newid eu cartrefi a’u cymunedau. Mae

Tai Cymunedol Bron Afon yn Nhorfaen yn cefnogi fforwm ymddeol lle

mae pobl hŷn yn arwain ar sicrhau bod eu llais yn cael ei glywed ar

faterion sy’n effeithio arnynt. Mae’r fforwm wedi helpu i sicrhau bod

datblygiadau’n cwrdd ag anghenion a dymuniadau preswylwyr hŷn, gan

lwyddo i sicrhau bod materion pwysig yn cael eu cyfathrebu’n effeithiol i

breswylwyr hŷn, gan wella diogelwch a helpu i ddatblygu offeryn ar-lein i

helpu pobl gyda thrafferthion gweld, iaith neu lythrennedd.

“Do rydyn ni wedi ymddeol ond nid yw’n golygu na allwn wneud

gwahaniaeth. Mae gan bawb brofiadau bywyd pwysig ac mae’n

bwysig bod pobl yn gwrando arnom.” (Ricky Edwards, Cadeirydd

Fforwm Ymddeol Afon)

“Mae bod yn rhan o’r fforwm wedi gwneud gwahaniaeth aruthrol.

Rwy'n teimlo bod pobl yn gwrando arnaf a gallwn ddylanwadu ar

benderfyniadau." (Mary Edwards, Fforwm Ymddeol Afon)

Mae gwaith hefyd yn parhau ar ddarparu’r cynigion cyfeillgar i oed yng

nghynlluniau Heneiddio’n Dda lleol9. Er enghraifft, mae gwaith pellach yn

cael ei wneud i sefydlu Abergwaun a Wdig fel cymunedau cyfeillgar i

9 http://www.ageingwellinwales.com/wl/localplans

http://www.ageingwellinwales.com/wl/localplans

10

oed. Roedd y ddwy gymuned yn rhan o beilot gan Sefydliad Iechyd y

Byd (WHO)10 gyda chyfleusterau a seilwaith cyfeillgar i oed yn cael eu

datblygu yn ogystal â gwaith pontio’r cenedlaethau’n cael ei annog

rhwng pobl iau a hŷn. Yn Sir y Fflint mae gwaith tebyg ar y gweill i

ddatblygu Coed-llai a Phontblyddyn fel cymunedau cyfeillgar i oed 11.

"Rydw i'n falch iawn o gefnogi'r rhaglen Heneiddio’n Dda yng

Nghymru. Dod â phobl, cymunedau, a'r sectorau cyhoeddus, preifat

a gwirfoddol ynghyd yw'r ffordd orau o sicrhau dealltwriaeth

gyffredin o bryderon pobl hŷn, a dod o hyd i'r ffyrdd gorau o fynd i'r

afael â'r pryderon hyn. Mewn gwirionedd, yr unig ffordd o allu

sicrhau'r math o ganlyniadau sydd eu hangen yw gwneud yn siŵr

bod y grwpiau hyn i gyd yn gweithio gyda'i gilydd.

Mae pob un ohonom ni am i Gymru fod yn wlad sy'n gwerthfawrogi

pobl hŷn ac yn eu galluogi i chwarae rhan lawn yn eu cymunedau,

nid yn wlad sy'n gwneud iddynt deimlo eu bod ar y cyrion, neu'n

achosi iddynt brofi unigrwydd ac ynysiad. Bydd rhwydwaith o

gymunedau sy'n ystyriol o oedran ac yn cefnogi pobl â dementia yn

helpu i wireddu'r gobaith hwn." (Rebecca Evans AC, Gweinidog

Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol)

Mae’r rhaglen dreigl o ddigwyddiadau

rhwydwaith Heneiddio’n Dda yn parhau

ar draws Cymru. Mae rhai o’r

digwyddiadau hyn, yn ogystal ag eraill a

gynhelir gan Awdurdodau Lleol a

phartneriaid allweddol, yn trafod

cyfeillgar i oed allweddol fel trafnidiaeth

leol, tai a seilwaith i ateb anghenion pobl

o bob oed. Er enghraifft, y digwyddiad

trafnidiaeth gyfeillgar i oed gan Age

Cymru yn Rhagfyr 2016 a’r digwyddiad Cyfeillgar i Oed yng

Nghasnewydd yn Chwefror 2017. Denodd yr olaf ystod eang o bobl hŷn

a sefydliadau lleol allweddol i drafod beth y gellir ei wneud i gefnogi

Cyngor y Ddinas a phartneriaid eraill yn eu gwaith i sefydlu Casnewydd

fel dinas gyfeillgar i oed.

10

http://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Fishguard-Goodwick-Indicator-Report-cym.pdf 11

http://www.flvc.org.uk/wp-content/uploads/2013/07/50AGNewsletterMarch17.pdf

http://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Fishguard-Goodwick-Indicator-Report-cym.pdfhttp://www.flvc.org.uk/wp-content/uploads/2013/07/50AGNewsletterMarch17.pdf

11

Cymunedau Cefnogol o Ddementia

Fel y mae adroddiad ‘Dementia: mwy na dim

ond colli’r cof’12 y Comisiynydd yn 2016 yn ei

nodi, mae angen gwneud llawer mwy i sicrhau

bod gan bobl sy’n byw gyda dementia, eu

teuluoedd a’u gofalwyr, fynediad at

wasanaethau, cyfleusterau a seilwaith sy’n ateb

eu hanghenion fel y medrant fyw eu bywydau

yn, a chyfrannu i’w, cymuned. Mae aelodau o

rwydweithiau Heneiddio’n Dda yng Nghymru

wedi bod yn weithgar iawn ar yr ochr

cymunedau cefnogol o ddementia, ac mae gan y rhaglen dreigl o

ddigwyddiadau ledled Cymru ffocws cryf ar ddementia.

Mae enghreifftiau diweddar yn cynnwys digwyddiadau ym Mhen-y-bont

ar Ogwr a Dinbych ym Mawrth 2017 i drafod pwysigrwydd sefydlu

cymunedau cefnogol o ddementia a sut y gall grwpiau lleol a

gwirfoddolwyr wneud eu rhan. Drwy gydol 2016/17 cynhaliodd

Heneiddio’n Dda ddigwyddiadau cymunedol ledled Cymru mewn

partneriaeth ag Awdurdodau Lleol, y Gymdeithas Alzheimer a’r Prosiect

Ymgysylltu a Grymuso Dementia (DEEP), gan siarad gyda thros 400 o

bobl am sut y medrant weithio i wneud eu cymuned a’u gweithle’n fwy

cefnogol o ddementia.

“Y ffaith yw mai dementia bellach yw’r prif achos marwolaeth ond

eto nid oes mwy o arian ar gyfer dementia. Mae’n bwysicach nag

erioed felly ein bod yn torchi llewys i weithio gyda’n gilydd i ddod o

hyd i atebion creadigol. Dengys digwyddiadau sy’n cael eu rhedeg

gan Heneiddio’n Dda yng Nghymru fod cannoedd o bobl yn

gwneud pethau gwyrthiol mewn grwpiau bach. Maen nhw’n ei chael

yn anodd cael deupen llinyn ynghyd ond eto maen nhw’n

achubiaeth i’w cymunedau lleol nad ydynt yn denu cyllid ac sy’n

dibynnu’n unig ar angerdd ac ymroddiad personol y bobl sy’n eu

harwain.” (Nigel, byw gyda dementia, Abertawe)

12

http://www.olderpeoplewales.com/wl/Publications/pub-story/16-03-14/Dementia_More_Than_Just_Memory_Loss.aspx#.WSWQ8-vyuM8

http://www.olderpeoplewales.com/wl/Publications/pub-story/16-03-14/Dementia_More_Than_Just_Memory_Loss.aspx#.WSWQ8-vyuM8http://www.olderpeoplewales.com/wl/Publications/pub-story/16-03-14/Dementia_More_Than_Just_Memory_Loss.aspx#.WSWQ8-vyuM8

12

Mae ‘Canllaw cryno ar gefnogi pobl gyda dementia’ 13 Heneiddio’n Dda

wedi bod yn boblogaidd iawn ac yn rhoi cyngor a chymorth ymarferol i

unigolion, gwirfoddolwyr a grwpiau ar sut i sefydlu cymunedau cefnogol

o ddementia mewn pentrefi, trefi a dinasoedd ar hyd a lled Cymru.

Dosbarthwyd dros 10,000 copi o’r canllaw i unigolion a grwpiau ar draws

Cymru yn y flwyddyn ddiwethaf, a mae nifer o partneriaid e.e. Barclays

yn helpu i rannu’r canllaw a chodi ymwybyddiaeth.

“Rwyf am gynnal sesiwn ffrindiau dementia i’m cydweithwyr yng

Nghyngor Wrecsam cyn bo hir ac am ddefnyddio’r Canllawiau

Cryno gan Heneiddio’n Dda ar fod yn Gefnogol o Ddementia fel

adnodd ymarferol i’w ddosbarthu ar ddiwedd y sesiwn. Mae’r

canllaw’n ffordd ddefnyddiol iawn o symud ymlaen â’r sgwrs, fel y

medrant ddechrau meddwl am y camau ymarferol nesaf, fydd

wedyn yn dod yn rhan o sut y darparwn wasanaethau yng

Nghyngor Wrecsam, wrth i ni weithio â'n partneriaid cymunedol i

ddod yn lle cyfeillgar i ddementia." (Michael T Cantwell, Uwch

Swyddog Cynaliadwyedd, Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam)

Ar lefel strategol mae’r gwaith wedi canolbwyntio ar ymgysylltu â

phartneriaid a phobl sy’n byw gyda dementia ar yr ymgynghoriad ar

strategaeth ddementia genedlaethol newydd Llywodraeth Cymru14.

Dylai’r strategaeth roi arweiniad a strwythur ar sut y gall partneriaid

weithio gyda’i gilydd i helpu i wneud Cymru’n wlad gefnogol o

ddementia. Yn 'rhanbarth' Gwent, mae'r Bwrdd Dementia rhanbarthol

wedi llunio strategaeth dementia ddrafft er mwyn nodi sut bydd

argymelliadau'r strategaeth dementia genedlaethol yn cael eu cyflawni

ar gyfer trigolion Gwent. Bydd y

strategaeth ranbarthol, a gefnogir gan

Aelodau’r Cynulliad lleol, yn cynnwys

cynllun gweithredu yn nodi'r camau

gweithredu i'w cyflawni, a bydd y

strategaeth ranbarthol yn cael ei

lansio ar y cyd â'r strategaeth

dementia genedlaethol.

“Mae Heddlu Dyfed-Powys yn ymfalchïo yn ymrwymiad parhaus ein

Tîm Plismona Cymdogaeth i gefnogi Cymunedau Cefnogol o

13

http://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Pocket-Guide-to-Being-Dementia-Supportive-cym.pdf 14

https://ymgyngoriadau.llyw.cymru/ymgyngoriadau/drafft-strategaeth-ddementia-genedlaethol

http://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Pocket-Guide-to-Being-Dementia-Supportive-cym.pdfhttp://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Pocket-Guide-to-Being-Dementia-Supportive-cym.pdfhttps://ymgyngoriadau.llyw.cymru/ymgyngoriadau/drafft-strategaeth-ddementia-genedlaethol

13

Ddementia ar draws ardal yr Heddlu, ac i gael eu cydnabod fel

Ffrindiau Dementia i sicrhau eu bod yn darparu gwasanaeth

gwybodus i bobl sy’n byw gyda dementia. Rydym wedi ymrwymo i

gynnal sesiynau Ffrindiau Dementia i’r holl blismyn yn y rheng

flaen fel rhan o’n hymrwymiad i’r Gymdeithas Alzheimer i ‘Weithio

tuag at ddod yn Gorff Cyfeillgar i Ddementia’. Fel rhan o’r sesiynau

ymwybyddiaeth hyn, byddwn yn dosbarthu’r Canllaw Cryno gan

Heneiddio’n Dda ar gefnogi pobl gyda dementia er mwyn codi mwy

ar ymwybyddiaeth y staff a’r plismyn sy’n derbyn y sesiynau

Ffrindiau Dementia.” (Prif Gwnstabl Cynorthwyol, Liane James)

Mae'r gwaith o gefnogi cynllun

Pencampwyr a Ffrindiau

Dementia’r Gymdeithas Alzheimer

yng Nghymru’n parhau ac mae gan

y cynllun bellach tua 45,000 o ffrindiau dementia, un i bob person gyda

diagnosis o ddementia yng Nghymru15. Bydd Heneiddio’n Dda yn parhau

i gefnogi Wythnos Ymwybyddiaeth o Ddementia’r Gymdeithas

Alzheimer, gyda’r ddiweddaraf wedi’i chynnal ym mis Mai 201716. Mae’r

wythnos yn gyfle pwysig i godi ymwybyddiaeth pobl o ddementia ac i

dynnu sylw at y gefnogaeth a’r cymorth sydd ar gael i bobl hŷn sy’n byw

gyda dementia, ac i’w teuluoedd a’u gofalwyr.

“Cymuned Gyfeillgar i Ddementia

Aberhonddu oedd y gymuned

gyntaf yng Nghymru i gael ei

chydnabod yn swyddogol gan y

Gymdeithas Alzheimer fel un sy’n

‘gweithio i ddod yn gyfeillgar i

ddementia’. Drwy ddysgu o enghreifftiau y tu allan i Gymru, roedd

awydd yn lleol i wneud rhywbeth i helpu pobl sy’n byw gyda

dementia. Tyfodd rhywbeth a ddechreuodd gyda chriw bach o

wirfoddolwyr brwdfrydig i fod yn bartneriaeth gymunedol eang ac

amrywiol. Mae’r partneriaethau hyn wedi arwain at fwy o

ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o’r angen ac, o ganlyniad, mae

Aberhonddu’n lle llawer mwy cynhwysol a chefnogol o bobl sy’n

byw gyda dementia yn y gymuned. Mae’r cynllun hefyd wedi ysgogi

15

https://www.alzheimers.org.uk/info/20089/campaigns_in_wales/239/45000_reasons_wales_needs_a_dementia_strategy 16

https://www.alzheimers.org.uk/info/20167/dementia_awareness_week

https://www.alzheimers.org.uk/info/20089/campaigns_in_wales/239/45000_reasons_wales_needs_a_dementia_strategyhttps://www.alzheimers.org.uk/info/20089/campaigns_in_wales/239/45000_reasons_wales_needs_a_dementia_strategyhttps://www.alzheimers.org.uk/info/20167/dementia_awareness_week

14

nifer sylweddol o brosiectau pontio'r cenedlaethau - gyda'r gwaith

a wnaed gan Ysgol Gynradd Sirol Llanfaes wedi'i gydnabod yn

seremoni wobrwyo Cyfeillgar i Ddementia'r Gymdeithas Alzheimer

yn 2016. Yr hyn sy’n wir dda yw bod yr effaith yma wedi ymledu y tu

allan i Aberhonddu. Mae’n galonogol iawn gweld mwy o bentrefi a

threfi ym Mhowys, gan gynnwys Trefyclo a’r Drenewydd, hefyd yn

cael eu cydnabod erbyn hyn am eu gwaith cyfeillgar i ddementia ac

rwy'n siŵr y bydd mwy a mwy’n cofleidio’r gwaith hwn. Rydym wrth

ein bodd o fod yn rhan o Heneiddio’n Dda yng Nghymru ac yn

cefnogi pob ymdrech i sefydlu cymunedau cefnogol o ddementia ar

draws Cymru.” (Rhiannon Davies, Prif Swyddog Dementia Matters

in Powys, a chyn-gadeirydd Cymuned Cyfeillgar i Ddementia

Aberhonddu)

Mae partneriaid Heneiddio’n Dda hefyd yn derbyn hyfforddiant staff

cyfeillgar i ddementia, gan gynnwys Amgueddfa Cymru, y Gwasanaeth

Tân ac Achub ac Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans

Cymru. Hefyd mae pob heddlu yng Nghymru bellach yn gweithredu

‘Protocol Herbert’ Heddlu Gwent fel y gellir dod o hyd yn gynt i bobl hŷn

sy’n byw gyda dementia mewn cartrefi gofal ac sy’n mynd ar goll.

Parhau y mae gwaith y Sefydliad Atgofion Chwaraeon yng Nghymru,

gyda mwy o glybiau chwaraeon o hyd yn dilyn esiampl Clwb Criced

Morgannwg ac eraill i roi mwy o gyfle i bobl sy’n byw gyda dementia i

gymryd rhan mewn chwaraeon a derbyn cefnogaeth a chymorth yn y

gymuned drwy chwaraeon.

O’r Barri i Aberhonddu, Aberaeron i Fwcle,

Pontyberem i Brestatyn ac o Faerdy i

Borthmadog, mae’r gwaith o sefydlu

pentrefi, trefi a dinasoedd cefnogol o

ddementia'n parhau ar draws Cymru

drwy'r cynlluniau Heneiddio'n Dda lleol17. Mae’r cynlluniau hefyd yn

canolbwyntio ar wella gwasanaethau i bobl sy’n byw gyda dementia. Ar

Ynys Môn er enghraifft, mae model comisiynu cymunedol yn cael ei

dreialu fel prosiect peilot i ddarparu gwasanaethau gofal dydd wedi eu

teilwrio i bobl sy’n byw gyda dementia. Yn Llanelli mae partneriaid wedi

adeiladu ar lwyddiant prosiectau cymunedol drwy, er enghraifft, sefydlu

marchnad gyfeillgar i ddementia gyntaf Cymru sef ‘Bywydau Bodlon’,

17

http://www.ageingwellinwales.com/wl/localplans

http://www.ageingwellinwales.com/wl/localplans

15

gwasanaeth comisiynu seiliedig ar ganlyniadau. Mae’r prosiect yn

cynnwys cydgysylltwyr gwydnwch cymunedol sy’n gweithio gyda

darparwyr gofal cartref i gefnogi lleoliadau cyfeillgar i ddementia ar sail

anghenion a buddiannau’r unigolion.

Yng Nghastell-nedd Port Talbot, mae Grŵp Iechyd a Llesiant staff y

Cyngor wedi noddi sesiynau ymwybyddiaeth o ddementia Alzheimer’s

Society Cymru i bob aelod o staff, gan fod llawer yn ofalwyr, neu'n

adnabod rhywun sy'n byw â dementia efallai, ac fel cyflogwr mawr mae

hyn wedi codi ymwybyddiaeth ymysg y gymuned. Mae Gwasanaeth

Hamdden Cyngor Gwynedd yn gyfrifol am redeg y cynllun DementiaGo

arloesol, sydd â'r nod o wneud gwahaniaeth corfforol a meddyliol i'r

rheini sy'n byw â dementia, a'r rheini sy'n gofalu amdanynt. Mae'r cynllun

yn rhedeg mewn pum canolfan ar hyn o bryd, ac mae cyfranogwyr yn

cymryd rhan mewn gweithgareddau corfforol a chymdeithasol yn y

canolfannau.

Yn 'rhanbarth' Gwent, mae'r pum

Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus18,

drwy gysylltiadau â'r Bwrdd

Partneriaeth Rhanbarthol, yn gweithio

gyda'i gilydd i fabwysiadau achrediad

sy'n ystyriol o ddementia drwy

Alzheimer’s Society Cymru. Mae'r

achrediad yn cynnwys staff yn cael

hyfforddiant ymwybyddiaeth Ffrindiau Dementia, dynodi prif hyrwyddwr

yn y sefydliad, a hyrwyddo arferion sy'n ystyriol o ddementia. Hyd yma,

mae 11,000 o bobl wedi cael hyfforddiant ymwybyddiaeth Ffrindiau

Dementia, ac mae 200 o bobl wedi hyfforddi fel hyrwyddwyr. Ysgol

Uwchradd Gatholig Joseff Sant yng Nghasnewydd yw'r gyntaf hefyd i

gael ei hachredu fel ysgol ystyriol o ddementia yng Nghymru. Hefyd,

mae Prosiect Rhaglan yn Sir Fynwy yn cyflwyno ymagwedd newydd i

gefnogi pobl sy’n byw gyda dementia19. Mae’r prosiect yn cefnogi pobl

sy’n byw yn eu cartrefi ac yn symud i ffwrdd o’r model presennol o

ddarpariaeth gwasanaeth tuag at un sy’n rhoi’r defnyddiwr wrth galon

gwasanaethau yn nhermau amserlenni a’r gweithgareddau a

gyflawnwyd.

18

Y pum Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus yw: Casnewydd, Caerffili, Blaenau Gwent, Torfaen a Sir Fynwy. 19

http://www.monmouthshire.gov.uk/app/uploads/sites/11/2014/05/6a-Select-Committe-Report-The-Raglan-Domiciliary-Care-Model.-Appendix-1-Evaluation-Short-Summary.pdf

http://www.monmouthshire.gov.uk/app/uploads/sites/11/2014/05/6a-Select-Committe-Report-The-Raglan-Domiciliary-Care-Model.-Appendix-1-Evaluation-Short-Summary.pdfhttp://www.monmouthshire.gov.uk/app/uploads/sites/11/2014/05/6a-Select-Committe-Report-The-Raglan-Domiciliary-Care-Model.-Appendix-1-Evaluation-Short-Summary.pdf

16

Atal Codwm

Caiff ei gydnabod yn gynyddol gan bartneriaid allweddol bod angen

gwneud mwy i fynd i’r afael ag achosion codwm mewn pobl hŷn yng

Nghymru. Mae’r dull ataliol hwn o fudd i bawb: mae’n gwneud unigolion

yn fwy gwydn ac yn gwella ansawdd eu bywydau ac yn golygu bod llai o

angen ymyriadau iechyd a gofal cymdeithasol drud.

Un datblygiad pwysig yw sefydlu Tasglu Cenedlaethol Atal Codwm Gofal

Iechyd Darbodus Llywodraeth Cymru20, sy’n dod â’r holl bartneriaid

perthnasol at ei gilydd i gydgysylltu ymdrechion i sicrhau dull

cenedlaethol cyson o leihau'r risg o gael codwm ar draws Cymru. Mae’r

Tasglu’n seiliedig ar Grŵp Cynghori Atal Codwm Arbenigol blaenorol

Heneiddio’n Dda ac yn cynnwys nifer o bartneriaid Heneiddio’n Dda a

chynrychiolwyr o bob un o’r Byrddau Iechyd yng Nghymru.

Un o brif amcanion y grŵp newydd hwn yw adeiladu ar yr ymgyrch

ymwybyddiaeth gyhoeddus ‘Sadiwch......i gadw’n SAFF’ 21 sef ymgyrch

ymwybyddiaeth gyhoeddus wedi’i datblygu gan Grŵp Cynghori

Arbenigol Heneiddio’n Dda yng Nghymru i sicrhau bod atal codwm wedi’i

wreiddio yn yr holl gysyniadau am ofal iechyd darbodus. Mae 1000 o

Fywydau a Mwy, mewn partneriaeth â Heneiddio'n Dda yng Nghymru a'r

Tasglu Cenedlaethol, wedi cynnal gweithdai ym mhob Bwrdd Iechyd yng

Nghymru i rannu arferion da a hyrwyddo'r agenda Atal Codwm drwy

gymunedau ledled Cymru.

“Hoffwn longyfarch Heneiddio’n Dda yng Nghymru ar eu llwyddiant

ysgubol yn datblygu a chynnal ymgyrch genedlaethol bwysig ar

atal codwm. Mae galwad corn gwlad yr ymgyrch ‘Sadiwch....i

gadw’n SAFF’ wedi ysbrydoli ystod eang o gyrff gwasanaethau

cyhoeddus a grwpiau dinasyddion i ganolbwyntio ar ddarparu

enghreifftiau cadarnhaol o heneiddio a hyrwyddo’r syniad hanfodol

nad yw cael codwm yn anochel wrth fynd yn hŷn. Mae’r Tasglu

Cenedlaethol ar Atal Codwm wedi esblygu i wneud gwahaniaeth i

fywydau pobl. Un o gonglfeini ein hagenda yw gofal iechyd

darbodus: helpu'r rhai sydd fwyaf angen help arnynt i atal y risg o

gael codwm. Ei siawns fwyaf o lwyddo yw bod y dull yn syml,

seiliedig ar dystiolaeth a pherthnasol i bawb. Mae fy sefydliad i,

20

http://www.1000livesplus.wales.nhs.uk/falls 21

http://www.publichealthnetwork.cymru/cy/news/steady-on-stay-safe1/

http://www.1000livesplus.wales.nhs.uk/fallshttp://www.publichealthnetwork.cymru/cy/news/steady-on-stay-safe1/

17

Gofal a Thrwsio Cymru, yn falch o wneud ei ran. Gwyddom fod

cartrefi gwael yn gallu arwain at godwm: Mae 500 o bobl hŷn yn

cael codwm yn eu cartref bob dydd, mae llawer yn gorfod mynd i'r

ysbyty, a rhai'n marw. Gydag arian gan Lywodraeth Cymru ac

Awdurdodau Lleol gallwn helpu ac atal codwm. Gyda’n gilydd

gallwn wneud Cymru’n wlad fwy diogel ac iach i bawb fynd yn hŷn

ynddi.” (Neil Williams, Cadeirydd y Tasglu Cenedlaethol ar Atal

Codwm)

Yn Chwefror eleni lansiodd partneriaid

Heneiddio’n Dda, sef Age Connects

Cymru, Age Cymru a Gofal a Thrwsio

Cymru, yr Wythnos Genedlaethol Atal

Codwm22. Roedd yr ymgyrch yn cyd-

ddigwydd â chefnogaeth Fferylliaeth

Gymunedol Cymru i ‘Sadiwch...i

gadw’n SAFF’ ar draws 700+ o

fferyllfeydd ledled Cymru ynghyd â’i neges allweddol i leihau’r risg o gael

codwm a chwalu’r myth bod cael codwm yn rhan anochel o fynd yn hŷn:

cadw i fynd; os cewch godwm, dywedwch wrth rywun; byddwch yn

ymwybodol o beryglon baglu. Daeth ystod o bartneriaid Heneiddio’n Dda

i lansiad yr wythnos Atal Codwm, ynghyd â Rebecca Evans AC, y

Gweinidog dros Wasanaethau Cymdeithasol ac Iechyd y Cyhoedd yn

Llywodraeth Cymru. Parhau y mae’r gwaith o dynnu sylw at yr ymgyrch

ac at gynlluniau a chyhoeddiadau eraill i helpu pobl hŷn, er enghraifft

drwy'r gwasanaeth Gwella 1000 o Fywydau23, canllaw Age Cymru ar

‘Osgoi cwympo, baglu a llithro’24, a chanllaw ‘Get up and Go’

Cymdeithas Siartredig y Ffisiotherapyddion25.

“Pob blwyddyn yng Nghymru bydd tua 250,000 o bobl dros 65 oed

yn cael codwm. Mae modd atal codwm, nid yw’n rhan annatod o

fynd yn hŷn. Drwy wella a chynnal cryfder a chydbwysedd y corff,

siarad am droeon eraill pryd y cafwyd codwm gyda gweithwyr gofal

iechyd, a gwneud asesiadau o ddiogelwch y cartref, gellir lleihau'r

risg o gael codwm. Mae Heneiddio’n Dda yng Nghymru wedi

chwarae rôl bwysig iawn mewn datblygu a chefnogi'r Rhaglen

22

http://www.careandrepair.org.uk/cy/newyddion/falls-awareness-week/ 23

http://www.1000livesplus.wales.nhs.uk/home 24

http://www.flvc.org.uk/wp-content/uploads/2013/07/Age-Cymru-Avoiding-slips-trips-and-falls-leaflet-Welsh.pdf 25

http://www.csp.org.uk/publications/get-go-guide-staying-steady

http://www.careandrepair.org.uk/cy/newyddion/falls-awareness-week/http://www.1000livesplus.wales.nhs.uk/homehttp://www.flvc.org.uk/wp-content/uploads/2013/07/Age-Cymru-Avoiding-slips-trips-and-falls-leaflet-Welsh.pdfhttp://www.flvc.org.uk/wp-content/uploads/2013/07/Age-Cymru-Avoiding-slips-trips-and-falls-leaflet-Welsh.pdfhttp://www.csp.org.uk/publications/get-go-guide-staying-steady

18

Gofal Iechyd Darbodus: Atal Codwm ar gyfer Pobl Hŷn. Cynnwys

atal codwm mewn Heneiddio’n Dda a arweiniodd at greu’r neges

wedi’i chyd-gynhyrchu o ‘Sadiwch....i gadw’n SAFF’. Mae

Heneiddio’n Dda’n cyd-fynd â Rhaglen Gofal Iechyd Darbodus

Iechyd Cyhoeddus Cymru a rhaglenni eraill fel rhaglen Hyfforddi’r

Hyfforddwr sy’n rhan o’r Ymyriad Byr Atal Codwm. Drwy godi

ymwybyddiaeth o ‘Sadiwch...i gadw’n SAFF’, mae Heneiddio’n Dda

yn rhoi cyfle delfrydol i gydgysylltu hyn â gwaith atal codwm Gofal

Iechyd Darbodus ac agendâu iechyd a thai PHW fel y medrant

symud ymlaen yn gynt ac ehangach nag a fyddai'n bosib drwy

unrhyw un o'r tair agenda ar eu pen eu hunain." (Dr Tracey Cooper,

Prif Weithredwr, Iechyd Cyhoeddus Cymru)

Mae Byrddau Iechyd Lleol yn parhau i roi sylw i atal codwm ac yn

gweithio ar nifer o gynlluniau ac ymyriadau i godi ymwybyddiaeth a

lleihau’r risg o gael codwm. Er enghraifft, hyfforddiant atal codwm

gorfodol i staff clinigol ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr a

hyrwyddo ac ehangu’r Rhaglen Ymarfer Corff Otago ym Mwrdd Iechyd

Prifysgol Caerdydd a’r Fro26.

Mae Awdurdodau Lleol hefyd yn gweithio

ar atal codwm drwy eu cynlluniau

Heneiddio’n Dda lleol27. Mae enghreifftiau’n

cynnwys hyfforddiant atal codwm i staff

cartrefi gofal yn Abertawe, cydgysylltwyr

lles cymunedol ym Mro Morgannwg yn

gweithio gyda Meddygon Teulu i gyfeirio

pobl ymlaen at raglenni atal codwm, a

chynllun peilot y Tîm Cymorth Cymunedol (CAT) yng Nghonwy a Sir

Ddinbych i helpu pobl a gafodd godwm yn y cartref. Mae Awdurdodau

Lleol hefyd yn parhau i gyfeirio pobl ymlaen at ddosbarthiadau ymarfer

corff, cryfder a chydbwysedd i bobl hŷn, gan gynnwys y Cynllun

Atgyfeirio Cenedlaethol i Wneud Ymarfer Corff a’r dosbarthiadau

ymarfer corff Hyfforddiant Llai Heriol.

“Mae’r Tîm Cymorth Cymunedol (CAT) yn gydweithrediad eang

rhwng Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd Cymru, Llywodraeth

Cymru, Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr a Chynghorau

26

http://www.cardiffandvaleuhb.wales.nhs.uk/falls-prevention 27

http://www.ageingwellinwales.com/wl/localplans

http://www.cardiffandvaleuhb.wales.nhs.uk/falls-preventionhttp://www.ageingwellinwales.com/wl/localplans

19

Conwy a Sir Ddinbych. Peilot wyth mis oedd hwn gyda phobl a

gafodd godwm heb frifo oedd wedi eu hadnabod gan gydweithwyr

yn Ymddiriedolaeth Gwasanaeth Ambiwlans Cymru (WAST). Mae

galwadau cynyddol ar WAST i ymateb yn brydlon i ystod eang o

gleifion sydd ag anghenion cymhleth, i wella profiad y claf ac, yn

anad dim, y canlyniad clinigol. Mae ein gwasanaeth yn helpu pobl

hŷn drwy roi gwasanaeth mwy person-ganolog iddynt. Gallwn

dreulio mwy o amser gyda'r claf i roi cyngor ar fod yn ddiogel yn y

cartref, atal troseddu a hefyd eu cyfeirio ymlaen at dimau atal

codwm, gwasanaethau cymdeithasol a Meddygon Teulu. I berwyl y

peilot ei hun rydym wedi cyfrifo ein bod wedi rhyddhau a rhoi 540 o

oriau'n ôl i adnoddau WAST." (Steven Roberts, Rheolwr

Integreiddio Gwasanaethau, Gwasanaeth Tân ac Achub Gogledd

Cymru)

Ym Mhen-y-bont ar Ogwr, cynhaliodd yr

Awdurdod Lleol a phartneriaid y

digwyddiad OlympAGE yn Rhagfyr 201628.

Daeth dros 200 i’r digwyddiad i ddysgu

mwy am sut y gall pobl hŷn gadw’n heini.

Cymrodd grwpiau o gartrefi gofal a

chanolfannau dydd lleol ran yn y

digwyddiad "Olympaidd" hwn, gydag ystod

o wahanol weithgareddau a gemau drwy'r dydd i helpu i wella lles

corfforol a meddyliol.

“Rydym wedi gweithio, ac yn gwbl

ymroddedig, i gyflawni’r camau

gweithredu yng Ngham Dau Cynllun

Gweithredu Heneiddio’n Dda yng

Nghymru. Mae’r cynllun wedi rhoi

fframwaith a ffocws i’n cynlluniau

ymgysylltu i gyflawni llawer o’r

llwyddiant a gawsom yn gwella profiadau pobl hŷn yng Nghymru

sydd angen ein gwasanaethau. Mae ein ‘Addewidion i Bobl Hŷn’,

sy'n seiliedig ar werthoedd, yn sicrhau bod pobl yn derbyn

gwasanaeth o ansawdd a phrofiad da wrth fod yn ein gofal. Rydym

yn parhau i ymgysylltu â phobl a phartneriaid fel bod Heneiddio’n

28

http://www.bridgend.gov.uk/cy/canolfan-y-cyfryngau/2016/rhagfyr-2016/15-12-2016-gemau-olympage-yn-darparu-g%C5%B5yl-o-chwaraeon-llawn-hwyl-i-bobl-h%C5%B7n.aspx

http://www.bridgend.gov.uk/cy/canolfan-y-cyfryngau/2016/rhagfyr-2016/15-12-2016-gemau-olympage-yn-darparu-g%C5%B5yl-o-chwaraeon-llawn-hwyl-i-bobl-h%C5%B7n.aspxhttp://www.bridgend.gov.uk/cy/canolfan-y-cyfryngau/2016/rhagfyr-2016/15-12-2016-gemau-olympage-yn-darparu-g%C5%B5yl-o-chwaraeon-llawn-hwyl-i-bobl-h%C5%B7n.aspx

20

Dda gallu gwneud gwahaniaeth gwirioneddol ac ystyrlon i bobl yng

Nghymru.” (Claire Bevan, Cyfarwyddwr Ansawdd, Diogelwch a

Phrofiad y Claf, Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaeth Ambiwlans

Cymru)

“Rydym wedi datblygu Pecyn Adnoddau a

Llawlyfr ar gyfer Cynlluniau Tai Gwarchod,

Cymunedau’n Gyntaf a grwpiau cymunedol i

redeg cwrs deg wythnos er mwyn addysgu, rhoi

gwybodaeth a chyngor ymarferol ar atal

codwm. Rydym wrthi’n cyflwyno’r prosiect hwn

gan weithio mewn partneriaeth â Landlordiaid

Cymdeithasol Cofrestredig ar draws Cwm Taf.

Mae llawer o’r sesiynau wedi cynnwys

gweithgaredd, er enghraifft sesiwn blasu

ymarfer tebyg i tai chi. Mae’r prosiect nid yn unig yn trafod atal

codwm ond hefyd yn adlewyrchu ethos Heneiddio’n Dda, yn

enwedig trechu unigrwydd ac unigedd. Roedd yn wych bod yn rhan

o brosiect a gafodd ganlyniadau cystal – ar ddiwedd y deg wythnos

roedd y cyfranogwyr wedi cael profion golwg a chlywed, roedden

nhw i gyd yn yfed mwy o ddŵr ac yn teimlo eu bod yn gwybod mwy

am atal codwm.” (Rhian Webber, Rheolwr Gwella Iechyd a Lles,

Bwrdd Iechyd Lleol Cwm Taf)

Hefyd, mae partneriaid Heneiddio’n Dda gan

gynnwys Gofal a Thrwsio a’r gwasanaethau

brys, yn gweithredu’r dull ‘Gwneud i Bob

Cyswllt Gyfrif’ gan roi cyngor ymarferol i

bobl hŷn ar sut i leihau eu risg o gael codwm

a hefyd yn cyflawni asesiad risg o gael

codwm, wrth fynd i mewn i gartrefi pobl29.

29

http://www.wales.nhs.uk/sitesplus/888/page/65550

http://www.wales.nhs.uk/sitesplus/888/page/65550

21

Cyfleoedd Dysgu a Chyflogaeth

Mae Ymchwiliad y Cynulliad Cenedlaethol i Gyfleoedd Cyflogaeth ar

gyfer Pobl Dros 50 wedi rhoi momentwm i’r agenda hon30. Fodd bynnag

mae diffyg defnydd a diffyg gwerthfawrogiad o hyd o weithlu hŷn Cymru

ynghyd â diffyg gwerthfawrogiad o’r sgiliau, y wybodaeth a’r profiad sydd

gan bobl hŷn nad ydynt mewn addysg, gwaith na hyfforddiant (NEET).

Mae nifer o ddatblygiadau cadarnhaol wedi bod ers yr

Ymchwiliad, gan gynnwys prentisiaethau pob oed a

chynllun cyflogadwyedd Llywodraeth Cymru31 32, ac mae

Llywodraeth Cymru hefyd wedi comisiynu ymchwil i

edrych ar y rhwystrau penodol sy’n wynebu pobl hŷn

sydd am ail-ymuno â’r gweithle, ynghyd ag ymgyrch

‘Oes o Fuddsoddi’ Llywodraeth Cymru i drechu

gwahaniaethu ar sail oed yn y gweithle, mynd i’r afael â’r

mythau a’r camsyniadau am weithwyr hŷn a hyrwyddo

manteision gweithle amrywiol o ran oed ac aml-genhedlaeth33 34.

Yn y 12 mis diwethaf mae

Heneiddio’n Dda yng Nghymru wedi

cefnogi nifer o weithgareddau i dynnu

sylw at gefnogi pobl hŷn i ddod o hyd

i a chadw gwaith, gan gynnwys

cynnal gweithdai gyda TUC Cymru a

chefnogi rhaglen Cenedl Hyblyg 2 Chwarae Teg a fu’n darparu

hyfforddiant am ddim i ferched 54+ oed yn y gweithle35.

“Un o brif amcanion y Strategaeth Pobl Hŷn yw galluogi pobl 50+ i

barhau i weithio, dysgu a bod yn weithgar yn eu cymunedau. Mae

Heneiddio’n Dda yng Nghymru wedi gweithio’n agos â Llywodraeth

Cymru a’r sectorau cyhoeddus, preifat a gwirfoddol i ddylanwadu

ar bolisi ac ymarfer. Mae rhaglen brentisiaethau pob oed

Llywodraeth Cymru i’w chroesawu. Nid yw pobl hŷn yng

Nghymru’n disgwyl ffafriaeth, dim ond cael eu trin yn gyfartal a

30

http://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10305/cr-ld10305-w.pdf 31

http://gov.wales/topics/educationandskills/skillsandtraining/apprenticeships/?skip=1&lang=cy 32

http://gov.wales/topics/educationandskills/skillsandtraining/employability-plan-for-wales/?skip=1&lang=cy 33

https://businesswales.gov.wales/skillsgateway/cy/oes-o-fuddsoddi 34

http://gov.wales/newsroom/educationandskills/2017/170517-no-best-before-date-for-welsh-workers/?skip=1&lang=cy 35

https://www.agilenation2.org.uk/

http://www.assembly.wales/laid%20documents/cr-ld10305/cr-ld10305-w.pdfhttp://gov.wales/topics/educationandskills/skillsandtraining/apprenticeships/?skip=1&lang=cyhttp://gov.wales/topics/educationandskills/skillsandtraining/employability-plan-for-wales/?skip=1&lang=cyhttps://businesswales.gov.wales/skillsgateway/cy/oes-o-fuddsoddihttp://gov.wales/newsroom/educationandskills/2017/170517-no-best-before-date-for-welsh-workers/?skip=1&lang=cyhttp://gov.wales/newsroom/educationandskills/2017/170517-no-best-before-date-for-welsh-workers/?skip=1&lang=cyhttps://www.agilenation2.org.uk/

22

phriodol. Rwyf yn siŵr y gall Heneiddio’n Dda barhau i weithio

mewn partneriaeth i sicrhau bod gan bobl hŷn gyfle i ddysgu, ennill

incwm a chwarae rhan lawn ym mywyd Cymru.” (Terry Mills,

Cadeirydd Dros Dro, Fforwm Cynghori Gweinidogol ar Heneiddio

(MAFA))

Mae wythnosau thematig wedi bod yn ddefnyddiol i godi ymwybyddiaeth

a thynnu sylw at gyfleoedd sydd ar gael i bobl hŷn. Er enghraifft,

cyfleoedd i bobl hŷn fynd ar gyrsiau prentisiaeth yn ystod Wythnos

Brentisiaethau Llywodraeth Cymru ym mis Mawrth 201736, pwysigrwydd

recriwtio, cadw ac ailhyfforddi pobl 50+ yn y gweithle yn ystod Wythnos

Sgiliau Gweithio’r Sefydliad Dysgu a Gwaith ym mis Mai 201737, a

thynnu sylw at y cyfleoedd dysgu sydd ar gael i bobl hŷn yn ystod yr Ŵyl

Ddysgu ym mis Mehefin 201738. Mae partneriaid eraill Heneiddio’n Dda,

gan gynnwys TUC Cymru a Busnes yn y Gymuned, hefyd yn gweithio ar

gynlluniau a phrosiectau i helpu i wella cyfleoedd cyflogaeth i bobl hŷn.

“Mae TUC Cymru eisiau i Gymru ddod yn wlad gwaith teg. Credwn

fod angen i gyflogwyr wneud defnydd gwell o sgiliau a phrofiad eu

gweithwyr hŷn a datblygu dulliau gweithio mwy cynaliadwy wrth i

bobl fynd yn hŷn. Mae’r undebau mewn sefyllfa allweddol i

hyrwyddo dulliau cynhwysol i oed wrth recriwtio, datblygu

gyrfaoedd a dylunio swyddi a’r gweithle. Mae TUC Cymru wedi

gweithio mewn partneriaeth â Heneiddio’n Dda i briffio eu

cynrychiolwyr undebol ar faterion allweddol fel heneiddio’n dda yn

y gweithle ac ymwybyddiaeth o ddementia, gwybodaeth y mae’r

cynrychiolwyr wedi mynd yn ôl gyda nhw i’w gweithleoedd ar

draws Cymru. Fel sefydliad rydym wedi bod yn werthfawrogol iawn

o’r cyfle i gydweithio fel bod cynrychiolwyr gweithle wedi gallu

elwa o arbenigedd Heneiddio’n Dda. Edrychwn ymlaen at barhau i

weithio mewn partneriaeth yn y dyfodol.” (Julie Cook, Swyddog

Cenedlaethol, TUC Cymru)

Parhau y mae’r gwaith i sicrhau bod pobl hŷn yn cael eu cynnwys yn

llawn yn yr agenda cynhwysiant digidol ac yn cael pob cyfle i wella eu

sgiliau digidol drwy Fframwaith Strategol Cynhwysiant Digidol

Llywodraeth Cymru, fel bod ganddynt y sgiliau digidol iawn i helpu i

36

https://twitter.com/AgeingWellCymru/status/839885194354122758 37

http://www.sefydliaddysguagwaith.cymru/ein-gwaith/hyrwyddo-dysgu-a-sgiliau/wythnos-sgiliau-gwaith-14-21-mai-2017/ 38

http://www.learningandwork.org.uk/our-work/promoting-learning-and-skills/festival-of-learning/

https://twitter.com/AgeingWellCymru/status/839885194354122758http://www.sefydliaddysguagwaith.cymru/ein-gwaith/hyrwyddo-dysgu-a-sgiliau/wythnos-sgiliau-gwaith-14-21-mai-2017/http://www.sefydliaddysguagwaith.cymru/ein-gwaith/hyrwyddo-dysgu-a-sgiliau/wythnos-sgiliau-gwaith-14-21-mai-2017/http://www.learningandwork.org.uk/our-work/promoting-learning-and-skills/festival-of-learning/

23

wella eu rhagolygon gwaith39. Parhau hefyd y mae’r gwaith i wella sgiliau

ariannol a gwydnwch pobl hŷn drwy Strategaeth Cynhwysiant Ariannol

Llywodraeth Cymru40 a thrwy Strategaeth Galluedd Ariannol Cymru gan

y Gwasanaeth Cynghori Ariannol41. Mae ymarfer da ar lefel leol yn

cynnwys prosiect ‘Cronfa Beth sy’n Gweithio’ newydd y Gwasanaeth

Cynghori Ariannol mewn partneriaeth ag Age Cymru Bae Abertawe42.

Bydd y prosiect yn cefnogi pobl 65+ oed yn Abertawe i fagu mwy o

hyder wrth gynllunio’n ariannol ac i ddeall sut i ddefnyddio

gwasanaethau ariannol ar-lein, sut i gynllunio ymlaen llaw a rheoli eu

harian drwy ddigwyddiadau yn eu bywydau.

Ar yr ochr ddysgu, mae’r cyhoeddiad

‘Canllaw i sefydlu clwb dysgu cymunedol’ 43

gan Heneiddio’n Dda yn rhoi cefnogaeth a

chymorth ymarferol i unigolion,

gwirfoddolwyr a grwpiau i sefydlu clwb

dysgu cymunedol lleol. Mae partneriaid

Heneiddio’n Dda, gan gynnwys y Sefydliad

Dysgu a Gwaith, U3A, Men’s Sheds a’r Brifysgol Agored, hefyd yn

parhau i weithio ar wella cyfleoedd addysg oedolion yn y gymuned i bobl

hŷn ac i gynnig atebion newydd ac arloesol i ddatblygu dysgu gydol oes

yn y gymuned. Mae’r Sefydliad Dysgu a Gwaith yn

bwriadu lansio’r canllaw’n ffurfiol fel rhan o’r

Wythnos Addysg Oedolion ym mis Mehefin 2017,

a’i ddosbarthu i bartneriaid allweddol ledled Cymru.

Bydd Heneiddio’n Dda yn parhau i gefnogi a

thynnu sylw at arferion da gan ddysgwyr hŷn ac i

ennill ysbrydoliaeth o enillwyr gwobrau yn y

gorffennol, er enghraifft Gwobrau Addysg Oedolion

y Sefydliad Dysgu a Gwaith.

“Mae tua 14,000 o bobl hŷn yn perthyn i’r 59 o brifysgolion U3A yng

Nghymru lle mae aelodau’n cyfrannu i amrywiaeth eang o grwpiau

budd mewn awyrgylch o gyd-gefnogaeth a chwmpeini. Mae llawer

yn sôn am y gwahaniaeth y mae perthyn i’r U3A wedi'i wneud

iddynt, yn enwedig ar adegau anodd neu os ydynt ar eu pen eu

39

http://gov.wales/topics/science-and-technology/digital/digital-inclusion/?skip=1&lang=cy 40

http://gov.wales/topics/people-and-communities/communities/debt/?skip=1&lang=cy 41

https://www.fincap.org.uk/cymru 42

http://www.ageuk.org.uk/cymru/swanseabay/news/mas-funding-won/ 43

http://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Learning-Club-Guide-cym.pdf

http://gov.wales/topics/science-and-technology/digital/digital-inclusion/?skip=1&lang=cyhttp://gov.wales/topics/people-and-communities/communities/debt/?skip=1&lang=cyhttps://www.fincap.org.uk/cymruhttp://www.ageuk.org.uk/cymru/swanseabay/news/mas-funding-won/http://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Learning-Club-Guide-cym.pdf

24

hunain. Mae gan bobl hŷn gymaint i’w gynnig gyda’u sgiliau a’u

profiad o fywyd; mae dod at ei gilydd drwy’r U3A o fudd eithriadol

i'w lles corfforol a meddyliol. Mae’r U3A yn falch iawn o fod yn

bartner i Heneiddio’n Dda yng Nghymru i sicrhau bod pobl hŷn yng

Nghymru’n elwa o’r holl sydd at gael iddynt." (Hilary Jones,

Ymddiriedolwr U3A yng Nghymru)

Mae Heneiddio’n Dda yng Nghymru

yn cefnogi’r Gwasanaeth Gwirfoddol

Brenhinol (RVS) i ddod â ‘GrandFest’

44 i Gymru. Gŵyl undydd yw

GrandFest sy’n dathlu sgiliau a

thalentau pobl hŷn ac yn eu rhannu â

chenedlaethau iau. Bydd yr ŵyl

GrandFest Cymru gyntaf yn cael ei

rhedeg mewn partneriaeth ag

Amgueddfa Cymru a'i chynnal yn Amgueddfa Werin Cymru yn San

Ffagan ym mis Gorffennaf 2017.

Mae Awdurdodau Lleol hefyd yn parhau i weithio ar eu gweithredu

dysgu a chyflogaeth drwy eu cynlluniau Heneiddio’n Dda lleol45. Mae

enghreifftiau’n cynnwys gwella sgiliau ariannol a digidol pobl hŷn drwy’r

ymgyrch codi ymwybyddiaeth ‘Simon yn Dweud’ yng Nghaerffili; cymorth

i grwpiau dysgu lleol drwy ddarparu lleoliadau a deunyddiau dysgu ym

Mro Morgannwg; mentoriaid pobl hŷn i sefydlu cysylltiadau â busnesau

lleol ac i wella rhagolygon gwaith pobl hŷn drwy prosiect Cronfa

Gymdeithasol Ewrop OPUS Cyngor Ynys Môn; darparu cyfleoedd i bobl

hŷn yn Nhorfaen i ddychwelyd i'r gweithle drwy brosiect Her Newydd

WCVA, a ariennir gan Gronfa Gymdeithasol Ewrop, er enghraifft

cyflwyno lleoliadau gwaith i unigolion â chwmnïau 'lletya', yn ogystal â

chyfleoedd hyfforddi a sgiliau wedi'u targedu drwy'r Cyngor; a hyrwyddo

busnesau cyfeillgar i oed a sut i fod yn fusnes sy’n gynhwysol o bob oed

yng Nghwm Taf.

44

https://grandfest.royalvoluntaryservice.org.uk/ 45

http://www.ageingwellinwales.com/wl/localplans

https://grandfest.royalvoluntaryservice.org.uk/http://www.ageingwellinwales.com/wl/localplans

25

Unigrwydd ac Unigedd

Ers lansio Heneiddio’n Dda yng Nghymru’n swyddogol yn 2014, caiff ei

gydnabod yn gynyddol bod unigrwydd yn risg ddifrifol i iechyd pobl a’i

fod yn cael effaith ddifrifol a dinistriol ar bobl hŷn.

Mae llywodraeth ar bob lefel, Byrddau Iechyd Lleol a phartneriaid

allweddol eraill bellach yn cydnabod na all Cymru fforddio â chael

cenhedlaeth o bobl hŷn yn wynebu risg o unigrwydd ac unigedd. Mae’r

gost i’n gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol, ac i’r unigolyn, yn

ormod.

“Mae gen i brofiad personol o unigrwydd a gwn pa mor andwyol y

gall fod. Mae’n effeithio ar sut yr ydych yn teimlo, yn meddwl ac yn

cael effaith ddifrifol ar eich iechyd a’ch lles. Mae gormod o bobl hŷn

yng Nghymru’n teimlo’n unig ac ynysig ac mae’n bryd gwneud

rhywbeth am y peth. Rwyf yn falch bod trechu unigrwydd ac

unigedd yn flaenoriaeth gan Heneiddio’n Dda yng Nghymru a

chefnogaf bob ymdrech i sicrhau bod pobl hŷn yn gallu mynd o

gwmpas a chymryd rhan mewn gweithgareddau cymunedol gan

leihau effaith andwyol unigrwydd.” (Phyllis Preece, Cadeirydd,

Confensiwn Pensiynwyr Cenedlaethol)

Yn ogystal â Law yn Llaw at Iechyd Meddwl: Cynllun Cyflawni 2016-19

Llywodraeth Cymru46, sy'n nodi'n glir bod angen lleihau unigrwydd ac

unigedd dieisiau, bydd y strategaeth genedlaethol ar unigrwydd sydd i’w

chyhoeddi gan Lywodraeth Cymru yn 2017/18 yn rhoi peth eglurder a

strwythur fel bo’r holl bartneriaid yn gallu dod at ei gilydd a datblygu dull

cydgysylltiedig o drechu unigrwydd ac unigedd yng Nghymru. Mae

Ymchwiliad Unigrwydd ac Unigedd y Cynulliad yn 2017 hefyd yn

ddefnyddiol i dynnu sylw at y prif faterion o bwys a chynnig argymhellion

sydd angen i bartneriaid allweddol weithredu arnynt47.

"Mae fy swyddogion yn dechrau cymryd golwg arall ar y

Strategaeth Pobl Hŷn, gan ystyried yr adborth rydyn ni wedi'i gael

ers ei lansio am y tro cyntaf, a'n gobaith yw y bydd grwpiau pobl

hŷn yn cael eu cynnwys yn llawn yn y broses hon. Bydd y gwaith o

ddiwygio'r strategaeth a'r rhaglen Heneiddio'n Dda yn cael ei

wneud ochr yn ochr â'r gwaith ychwanegol rydyn ni'n ei wneud ar 46

http://gov.wales/docs/dhss/publications/161010deliverycy.pdf 47

http://www.senedd.cynulliad.cymru/mgIssueHistoryHome.aspx?IId=16359

http://gov.wales/docs/dhss/publications/161010deliverycy.pdfhttp://www.senedd.cynulliad.cymru/mgIssueHistoryHome.aspx?IId=16359

26

ynysu ac unigrwydd, er mwyn helpu i wella bywydau pobl hŷn

mewn cymunedau ym mhob cwr o Gymru." (Rebecca Evans AC,

Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol)

Mae’r canllaw gan Heneiddio’n Dda ar ‘Gwneud Gwahaniaeth: canllaw

cryno i’ch helpu i ymdrin ag unigrwydd’ 48 yn rhoi cyngor a gwybodaeth

ddefnyddiol i bobl hŷn sy'n teimlo'n unig ac mewn perygl o fod yn unig.

Datblygwyd y canllaw mewn partneriaeth â’r Ganolfan Ymchwil

Heneiddio a Dementia (CADR), y Groes Goch Brydeinig a’r Gwasanaeth

Gwirfoddol Brenhinol.

“Rwyf yn cyflawni Adolygiad Lles a Chymorth gyda’n pobl hŷn.

Bydd yn mynd i’w gweld am sgwrs anffurfiol am eu lles yn

gyffredinol ac yn siarad am unrhyw gymorth y byddent yn hoffi ei

dderbyn neu eisoes yn ei gael gan deulu, ffrindiau ac eraill. Bydden

ni’n hoffi helpu i wella eu teimlad o les a rhoi sylw i lawer o’r pethau

eraill y mae pobl hŷn yn ei brofi fel unigrwydd, unigedd ac allgau

digidol. Yn aml iawn y cwbl y bydd yn ei wneud yw eu hatgoffa ein

bod yn landlord y medrant ddod atom am gymorth.” (Mandy Carr,

Swyddog Tai Pobl Hŷn, Tai Gogledd Cymru)

Mae partneriaid Heneiddio’n Dda yn parhau i geisio trechu unigrwydd ac

unigedd ymhlith pobl hŷn drwy wahanol gynlluniau, ymyriadau a

phrosiectau. Er enghraifft, mae’r Groes Goch Brydeinig a’r Gwasanaeth

Gwirfoddol Brenhinol yn gweithio gyda’i gilydd ar ‘Camau Cadarn’,

rhaglen tair blynedd i ddarparu gwasanaethau i bobl hŷn mewn perygl o

unigrwydd ac unigedd ac sydd angen help arnynt i adennill eu

hannibyniaeth49.

“Os yw partneriaeth i weithio, rhaid iddi gael pwrpas cyffredin.

Gwella bywydau unigolion ddylai fod y pwrpas hwnnw o hyd ac

mae Heneiddio’n Dda yng Nghymru’n dod â’r sefydliadau hynny

gyda ffocws mwy person-ganolog at ei gilydd. Ar ein pen ein

hunain ni allwn wneud llawer ond, gyda’n gilydd, gallwn gyfuno ein

sgiliau a, gobeithio, gwella bywydau pobl hŷn. Mae Heneiddio’n

Dda yn canolbwyntio ein hymdrechion i wneud Cymru’n wlad well i

bobl hŷn.” (Dave Worrall, Rheolwr Gweithredol Byw’n Annibynnol –

Cymru, Y Groes Goch Brydeinig)

48

http://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Loneliness-pocket-guide-cym.pdf 49

http://www.redcross.org.uk/About-us/Media-centre/Press-releases/Regional-press-releases/Wales-and-western-England/British-Red-Cross-and-Royal-Voluntary-Service-improve-the-independence-of-older-people

http://www.ageingwellinwales.com/Libraries/Documents/Loneliness-pocket-guide-cym.pdfhttp://www.redcross.org.uk/About-us/Media-centre/Press-releases/Regional-press-releases/Wales-and-western-England/British-Red-Cross-and-Royal-Voluntary-Service-improve-the-independence-of-older-peoplehttp://www.redcross.org.uk/About-us/Media-centre/Press-releases/Regional-press-releases/Wales-and-western-England/British-Red-Cross-and-Royal-Voluntary-Service-improve-the-independence-of-older-people

27

Gŵyl sy’n para mis a gynhelir ar

draws Cymru bob mis Mai yw Gŵyl

Wanwyn Age Cymru50 i ddathlu

creadigrwydd mewn pobl hŷn a

chynnig cyfleoedd i bobl hŷn gael

cymryd rhan yn y celfyddydau. Mae

Age Cymru bellach yn meddwl sefydlu clybiau Gwanwyn fel bod gwaith

y prosiect hwn yn gallu digwydd drwy’r flwyddyn. Mae Cerddoriaeth

mewn Ysbyty51, partner arall gan Heneiddio'n Dda, yn trefnu

perfformiadau cerddoriaeth fyw am ddim mewn ysbytai a chartrefi gofal

ar draws Cymru i wella lles pobl hŷn sy’n sâl ac ynysig. Mae Spice

Timebanking52 hefyd yn parhau i gefnogi ymgysylltu a chyfranogiad

cymunedol mewn cymunedau ar draws Cymru drwy eu cynllun credydau

amser, sy'n meithrin gwirfoddoli.

“Mae bod yn rhan o’r rhaglen Heneiddio’n Dda yng Nghymru wedi

bod yn amhrisiadwy i ni. Yn y bôn rydym am i bawb a allai elwa o’n

gwasanaeth – cerddoriaeth fyw broffesiynol wedi’i pherfformio gan

artistiaid y cawsant eu dewis yn arbennig am eu gallu i weithio

mewn amgylchedd gofal iechyd – ddod i wybod amdano. Mae

Heneiddio’n Dda yn gweithio gyda Cerddoriaeth mewn Ysbytai i

ddatblygu eu prosiect nesaf, sef Ar Agor Am Fiwsig, fydd yn cynnal

cyngherddau am ddim mewn cartrefi gofal i aelodau o'r gymuned

leol yn ogystal â phreswylwyr. Cadwch lygad allan!” (Robert Aitken,

Cyfarwyddwr, Cerddoriaeth mewn Ysbytai Cymru)

Mae’r prosiect ‘Ffrind i Mi’ yn cael

ei harwain gan Fwrdd Iechyd

Prifysgol Aneurin Bevan ac yn

helpu pobl hŷn a chyn-filwyr yn ne-

ddwyrain Cymru sy’n teimlo’n unig

neu’n ynysig drwy weithio mewn

partneriaeth, gwirfoddoli a gwasanaethau cyfeillio53.

“Rwyf wrth fy modd gyda llwyddiant ‘Ffrind i Mi’ hyd yma. Mae’r

prosiect yn dangos addewid mawr o ran creu symudiad

cymdeithasol fydd yn ailgysylltu pobl hŷn â’u cymunedau. Gall 50

http://gwanwyn.org.uk/cy/

51 http://www.musicinhospitals.org.uk

52 http://www.justaddspice.org

53 https://www.ffrindimi.co.uk/copy-of-home

http://gwanwyn.org.uk/cy/http://www.musicinhospitals.org.uk/http://www.justaddspice.org/https://www.ffrindimi.co.uk/copy-of-home

28

gweithio mewn partneriaeth droi ‘angerdd yn weithredu’ gan annog

cymunedau i ddod at ei gilydd i gefnogi unrhyw un sydd mewn

perygl o fod yn unig a chymdeithasol ynysig.” (Tanya Strange, Nyrs

Adrannol, Gofal Sylfaenol, Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan)

Mae Heneiddio’n Dda yng Nghymru'n parhau i gryfhau ei bartneriaeth â’r

Ymgyrch Traws-Deyrnas Unedig i Drechu Unigrwydd. O fis Mehefin

2017 ymlaen, bydd gan yr Ymgyrch Trechu Unigrwydd reolwr ymgyrch

llawn amser yng Nghymru, gan weithio’n agos â Heneiddio’n Dda yng

Nghymru. Bydd y swydd newydd hon, wedi’i hariannu gan Gronfa’r

Loteri Fawr, yn cefnogi prosiectau peilot yn Sir Gâr a Sir Benfro i drechu

unigrwydd drwy gydweithrediad cymunedol54.

“Drwy weithio ochr yn ochr â Heneiddio’n Dda yng Nghymru, mae’r

Ymgyrch Trechu Unigrwydd wedi gallu cyrraedd yn bellach ac

ehangu ei gweledigaeth i helpu i drechu unigrwydd. Maen nhw wedi

chwarae rhan fawr yn ein helpu i sicrhau ein grant diweddar o

£2.65m gan y Gronfa Loteri Fawr ac edrychwn ymlaen at weithio’n

agosach fyth â Heneiddio’n Dda wrth i ni redeg ein rhaglen waith

newydd a chyffrous yn Sir Gâr a Sir Benfro.” (Marcus Rand,

Ymgyrch Trechu Unigrwydd)

Mae pobl hŷn gyda risg o unigrwydd ac unigedd yn fwy agored i

beryglon sgamiau ac o ddioddef cam-drin a throseddu ariannol. Yn aml

iawn mae troseddwyr yn targedu pobl hŷn sy'n gymdeithasol ynysig ac

yn poenydio pobl hŷn drwy sgamiau ar stepan y drws, dros y ffôn, ar-lein

neu drwy’r post. Mae Partneriaeth Cymru yn Erbyn Sgamiau (WASP), a

lansiwyd yn 2016, yn dod â phartneriaid allweddol at ei gilydd i helpu i

wneud pobl hŷn yn fwy gwydn, i godi eu hymwybyddiaeth o beryglon

sgamiau a gwneud Cymru’n lle gelyniaethus i sgamwyr a throseddwyr55.

“Rwyf wedi gweithio gyda Heneiddio’n Dda ar nifer o

ddigwyddiadau ac roedd eu cyfraniad yn hanfodol i ni allu cyrraedd

cynulleidfa ehangach. Mae’r tîm Heneiddio’n Dda wedi bod yn

ffynhonnell gymorth hollbwysig gan fy helpu i adnabod grwpiau

cymunedol perthnasol i’w gwahodd i’r digwyddiadau hyn. Mae

Heneiddio’n Dda wedi gweithio gyda mi i gynhyrchu llyfryn ar

ymdopi ag unigrwydd. Cefais gymorth allweddol ganddynt i drosi fy 54

http://campaigntoendloneliness.rspmbr9ezvmofjn.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/CAMPAIGN-TO-END-LONELINESS-RECEIVES-LOTTERY-FUNDING-_FINAL.pdf 55

http://www.ageuk.org.uk/cymru/policy/age-cymru-policy-networks-1/wales-against-scams-partnership-wasp/

http://campaigntoendloneliness.rspmbr9ezvmofjn.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/CAMPAIGN-TO-END-LONELINESS-RECEIVES-LOTTERY-FUNDING-_FINAL.pdfhttp://campaigntoendloneliness.rspmbr9ezvmofjn.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/CAMPAIGN-TO-END-LONELINESS-RECEIVES-LOTTERY-FUNDING-_FINAL.pdfhttp://www.ageuk.org.uk/cymru/policy/age-cymru-policy-networks-1/wales-against-scams-partnership-wasp/http://www.ageuk.org.uk/cymru/policy/age-cymru-policy-networks-1/wales-against-scams-partnership-wasp/

29

ngwaith yn fformat haws ei ddefnyddio a mwy hygyrch i helpu pobl

yng Nghymru i gael sgwrs am unigrwydd.” (Dr. Deborah Morgan,

Cynorthwy-ydd Ymchwil, y Ganolfan Ymchwil Heneiddio a

Dementia / Y Ganolfan Heneiddio Arloesol)

"Rydw i wedi cael profiad o effaith enbyd unigrwydd ar ôl

marwolaeth ddirybudd, drist a thrawmatig fy ngwraig annwyl Diane.

Gan weithio gyda Heneiddio’n Dda yng Nghymru, rydw i wedi

siarad yn gyhoeddus sawl gwaith, gan rannu fy hanes a thynnu

sylw at y loes a'r iselder erchyll mae unigrwydd yn gallu ei achosi.

Roeddwn i'n meddwl y byddai siarad am fy mywyd yn hawdd, ond

mae'r boen yn dal yno, fel y bydd unrhyw un sydd wedi fy ngweld

yn siarad yn gwybod. Mae llawer o bobl o bob oedran a chefndir

wedi dweud wrthyf i fod fy sgyrsiau wedi cyffwrdd â'r galon, ac

rydw i'n gobeithio eu bod yn gwneud i bobl ddeall realiti

unigrwydd, ac yn cynnig cysur i'r rheini sydd mewn sefyllfa debyg.

Mae'n rhaid i mi fyw ar fy mhen fy hun bob dydd, ac weithiau rydw

i'n teimlo anobeithiol, dim ond eisiau cwmni ydw i. Mae Heneiddio’n

Dda yng Nghymru yn gwneud i mi deimlo'n werthfawr, ac rydw i'n

gobeithio bydd fy mhrofiadau yn gallu ein helpu ni i wneud mwy i

fynd i'r afael ag effaith enbyd unigrwydd.” (Vic, canolbarth Cymru)

Mae Awdurdodau Lleol yn parhau i weithredu i geisio trechu unigrwydd

ac unigedd drwy eu cynlluniau Heneiddio’n Dda lleol56. Er enghraifft mae

‘map gwres' wedi'i greu yn Sir y Fflint i helpu i adnabod pobl mewn

perygl o fod yn unig, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Agorwyd

caffis dros dro i leihau’r risg o unigrwydd ymhlith pobl hŷn yng nghefn

gwlad Ynys Môn. Yn Sir Gâr, mae rhaglenni gweithgareddau wythnosol

wedi eu datblygu i fynd i’r afael ag unigrwydd mewn cartrefi gofal a thai

gofal ychwanegol, ac mae gweithgareddau a chymorth tebyg wedi eu

datblygu i helpu pobl hŷn mewn tai gwarchod sydd mewn perygl o fod yn

unig ac ynysig. Yn Sir Benfro, mae Cyngor Cymunedol Solfach wedi

sefydlu Gofal Solfach57. Wedi’i seilio ar Gynllun y Cymydog Da, mae

Gofal Solfach yn cynnwys gwirfoddolwyr yn y gymuned yn helpu eraill,

ac mae wedi helpu mynd i’r afael ag unigrwydd ac unigedd

cymdeithasol. Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen yn cyflwyno

gwasanaeth rhagnodi cymdeithasol mewn meddygfeydd fel bod pobl

ynysig yn gallu cael eu cyfeirio at wasanaethau cymunedol anghlinigol.

56

http://www.ageingwellinwales.com/wl/localplans 57

http://solvacare.co.uk/

http://www.ageingwellinwales.com/wl/localplanshttp://solvacare.co.uk/