HIỆN TƯỢNG HỌC LÀ GÌ - TRẦN THÁI ĐỈNH

8/12/2019 HIN TNG HC L G - TRN THI NH

1/127

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Ngun: tr iethoc.edu.vn Page 1

TRN THI NH

HIN TNG HC L G?

HNG MI, 1969.

--- o0o ---

MC LC

Chng 1.GII THIU V NH NGHA HIN TNG HC........... 4

Chng 2LP TRNG HIN TNG HC..................................... 17

a)Ti l mt nguyn khi tuyt i................................................... 21

b)Th gii vn c y, nh mt d kin uyn nguyn..................... 28

c)Ti l mt hin-hu-ti-th............................................................ 36

Chng 3.PHNG PHP GIM TRHIN TNG HC ............ 44

a)Nhng Gim trhin tng hc ..................................................... 49

b)Vn tha nhn .............................................................................. 54

c) ngha ch thc ca Gim tr...................................................... 62

Chng 4.NHNG BN CHT HIN TNG HC.......................... 68

a)Lm ln tai hi v cc bn cht..................................................... 70

b) ngha ch thc ca nhng bn cht hin tng hc ............... 74

c)Th gii hnh thnh th gii.......................................................... 86

Chng 5. HNG TNH, BN CHT CA THC................. 94


2/127



a) hng tnh theo hin tng hc ................................................... 95

b)Lnh hi v ngha....................................................................... 101

c)Sinh hot v c cu sinh hot ........................................................ 105Chng 6.VN CHN L............................................................. 112

a)Th gii l biu hin con ngi................................................... 114

b)Hin tng hc, khoa hc nn tng............................................ 122


3/127



Hin tng hc l g?

Nhn vo bn vn ca Merleau-Ponty bnv hin tng hc, ngi ta nhn thy c

chia lm 6 phn nh sau: I. Gii thiu v

nh ngha hin tng hc, - II- Lp trng

ca hin tng hc, III Phng php

Gim tr htth, - IV. Nhng bn cht hin tng hc, - V- hng

tnh, bn cht ca thc con ngn, VI. Vn chn l.

Chng ti s ch gii 6 ti ny trong 6 chng theo th t ca

tc gi. Mi chng, nu cn, s c chia thnh nhiu tit. S phn

chia thnh chng thnh tit ny do chng ti hon ton, vi mc ch

gip bn c d hiu nhng trang chi cht nhng ch v nhng lp lun

ca Merleau-Ponty.


4/127



Chng 1.

GII THIU V NHNGHA HIN TNG HC

Hin tng hc l g? Na th k sau nhng tc phm u tin

ca Husserl m cn phi t cu hi ny, xem c v d k lm sao. Tuy

nhin cu hi ny vn cha c gii p g ht.

Hin tng hc l khoa nghin cu v nhng bn cht, v i vi

khoa ny th tt c mi vn u quy v vic xc nh nhng bn cht:

chng hn bn cht ca tri gic, bn cht ca thc. Nhng hin tng

hc cng l mt trit hc t cc bn cht li ni hin hu,v n quyt

rng chng ta khng th hiu c con ngi v th gii, nu khng

khi s t nhngkin tnhca chng. l mt th trit l siu nghim

ch trng gt b nhng phn quyt ca thi t nhin ra mt bn

d b lnh hi chng, nhng cng l mt trit thuyt cho rng th gii c y ri, trc khi ta phn tnh: th gii c y nh mt hin

din khng ti no chi b c, v tt c n lc ca ta l tm li ci


5/127



cuc gp g ngy th vi th gii ri t cho n mt quy ch trit

l.

C my danh t chuyn mn cn hiu r trc khi i su vo nidung ca on vn trn y. Trc ht l danh t bn cht (essences,

Wesen). Husserl v trao lu hin tng hc hiu bn cht l quan nim

thu t c do kinh nghim sng ca ta; h khng hiu bn cht nh

kiu bn tnh vnh cu, v bt bin ca trit hc Hy lp v trit hc c

in. Chng hn khi ta ni ci bn, con ch, cy da, th trit Hy lp cho

rng l nhng quan nim ph qut v bt bin (ph qut v ai cng

thy nh thp; bt bin v vu tr Hy lp vnh cu, chonn thi no con

ngi cng s c quan nim y ht v vn vt): bi th, vn theo trit Hy

lp, th nhng danh t nh bn tnh, quan nim, nh ngha, m th

c coi l ng ngha nhau. Tri li hin tng hc ch trng rng ni

th gii vnh cu v bt bin l ni mt iu phi l, nghch vi khoa hc:

khoa hc cho thy v tr bin i v con ngi khng ngng tin ha,

cho nn tri thc ta c v vn vt khng th l nhng quan nim bt bin.

Qu trnh tin ha ca con ngi, t trng thi hu nhn, qua giai

onHomo faber (ging ngi bit ch tc dng c), ri giai

onHomo sapiens(ging ngi bit suy ngh) n lng l, cho ti thi

k hin i, thc l khc nhau qu xa v chng t nhng bin i ququan trng. ng ni g xa xi, hy nhn vo ci nh ca cha ng ta

mt trm nm trc y, v quan nim ca cha ng chng ta v con

ngi, v gia nh, v x hi, vi quan nim ca thanh nin ngy nay


6/127



cng v nhng thc ti : thc khc xa nhau chng no! Nh vy

khng c nhng bn tnh ngn i v bt bin v nh ca cng nh v

con ngi v x hi; nhng quan nim ca ta khng phi l nhng

tng t thn, nhng in hnh t ti m Platon gi l nhng linh tng.

Quan nim ca ta ch l kt qu nhng kinh nghim ti th ca ta thi.

Danh t bn cht t nhin gi li nim v nhng bn tnh

ca trit c in. M bn tnh thtru tng.Hn na, xt nh bn tnh

c coi l m th ca s vt, th n bit lp i vi cht th ca s vt.

Trit c in ni bn l bn tnh ca mi chic bn: c bn ln, bn

b, bn g, bn st, v.v, tuy nhin ln b, st g ch l cht th, tc

thnh phn khng ng ch nh m th ca chng l: bn. Hin tng

hc chng li cch nhn nh nh vy v quyt rng kinh nghim ca ta,

tri thc ca ta, quan nim ca ta bt ngun ni sinh hot ti th ca ta,

tc sinh hot thc s ca ta th gii ny, cho nn bn cht m hin

tng hc tm hiu l nhngbn cht c th. Ni bn cht c th, v

kinh nghim ch cho ta tri thc v c quan nim v nhng g chnh ta

c kinh nghim sng. l ngha cu hin tng hc l th trit t

li cc bn cht nihin hu,v n quyt rng chng ta khng th hiu

c con ngi v th gii, nu khng khi s t nhng kin tnhca

chng.

Thc vy, ta khng c nhng tng ngn i v cng khng c

nhng quan nim ph qut: ta ch tri thc nhng g chnh ta kinh

nghim. y merleau-ponty dng ch kin tnh (facticit), ngha l


7/127



tnh cch s kin, tnh cch thc nghim ca mt hin hu hoc ca mt

sinh hot.

Vy mc chca hin tng hc l t c nhng bn cht cth, tc hnh nh trung thc ca nhng kinh nghim sng. Phi i t

kin tnh ri mi tm cch g ly nhng bn cht c th: ni cch khc,

phi tr li kinh nghim sng ca ta v thn trng nghin cu xem ta

thc s vt n, tnh trng kia th no. Ni theo danh t ca Husserl:

chng ta phitr likinh nghim sng ca ta d xem ta nhm

th gii vi hng no, tnh cm no, thi no. Tuy nhin vi vic

ny khng d cht no: ta thng ch nhn thc nhng g m ta

ch , vy m sinh hot ti th ca ta li hon ton c tnh cht cha

phn tnh (prrflexif). Husserl gi l sinh hot ngy th, cuc

gp g ngy th gia ta v th gii. Ngy th v ta cha phn tnh: ta

ni con nt sng ngy th, v chng khng bit ngh, chng ch sng

thi. Ti sao Hin tng hc gi sinh hot ti th ca ta l ngy th?

Tha v th gii c y ri, trc khi ta phn tnh: nh vy l sinh

hot ca ta c trc khi ta phn tnh. Khi ti say m (sinh hot) mt ci

g khc, v khi ti bit (phn tnh) mnh say m th khc; khi ti m tin

th khc, v khi ti tr li rng ti m tin th li khc. Khi ti m tin,

th thc ti nhm nhng ng tin hoc nhng t giy bc; cn khi titr li cho ngi khc rng ti m tin th thc ti khng nhm

nhng ng tin na, m li nhm ti v hnh vi ca ti, cho nn khi tr

li nh th chc ti khng m c na. Ti sao? Ti v ti phn


8/127



tnh v phn tnh l rt mnh ra khi sinh hot ti th. Khi ti say m

cng vy: thc ca ti khng quay li ti (phn tnh), nhnh nhm s

vt hoc ngi m ti say m; cn khi ti bit mnh say m, th l lc

ti bit mnh: nh vy ti phn tnh, ht m.

Tm li,c sinh hot ri mi c phn tnh, v phn tnh c ngha l

phn tnh v mt qung i sng, v mt hnh vilm. Nh ta va

thy, sinh hot ti th l sinh hot cha phn tnh (v th Husserl gi

l ngy th), cho nn Merleau-Ponty mi qu quyt Phn tnh l phn

tnh v ci phn cha phn tnh. Ci phn cha phn tnh ny rt bao la,

v n chim tt c lnh vc sinh hot cha phn tnh ca ta, t bc chn

ta i, n nhng li ta ang ni v cho n nhng gic m khi ta ng.

Khi ta i cht vi k th, hoc khi ni chuynvi mt ngi m ta bit

r ang d thm tng t ca ta, th li ni ca ta v cng thn trng:

nhng khi ng l ta un li by ln trc khi ni ra, cho nn

nhng li ca ta hu nh c ni ln mt ln hoc hai ln trong tm

t trc khi c ni to ln cho ngi i thoi nghe. Ngoi nhng

trng hp , chng ta ngh th no ni nh th, v ngh y khng

phi l suy ngh (phn tnh), nhng l cm thy, tri gic (sinh hot). Bi

vy s n ni gia ta vi ngi trong gia nh v vi bn b u c

ging kiu qun t nht ngn, v ni vi nhng ngi ny cng l nhta ni vi chnh mnh tm ra iu hay l phi, cho nn cu ni sau

thng sa cha cu ni trc hoc lm cho n r hn, ri nhng cu

sau ny li cha cho cu ni sau ht va y: cu ni th hai l thc


9/127



phn tnh ca ta i vi cu ni th nht, nhng chnh n li cha phn

tnh v n xc nhn hoc sa cha. Ri nh s kin ta m mng khi

ng: m c phi l sinh hot ca ta khng? Ta c thc v gic m ca

mnh khng? Thng ngi ta ngh rng nhng hnh ng ca ta khi

thc th ta bit, ch ta bit lm sao c mnh m? Nhnh hin tng

hc s hi ta: nu anh khng bit anh m, vy th ai ni cho anh bit

nhng iu anh m? Anh k rng anh m chuyn ny, anh m th kia

m qua: nh th l anh thc v nhng chuyn anh m , nu

khng th anh khng th no bit rng anh m nh vy. Gic m khing cng nh m mng khi thc v cng nh khi ta sinh hot say m,

thy u l sinh hot cha phn tnh. Cha phn tnh, nhng c thc

lm (th thc cha phn tnh, cng gi l thc sinh hot). Hin

tng hc phn bit r rng hai th thc y (hay ng hn, hai hnh

thi khc nhau ca thc): thc sinh hot v thc phn tnh. thc

trc nhm th gii sinh hot ca ta; thc sau nhm hnh vi hon

thnh ca ta.

iu can h l: hin tng hc cao thc cha phn tnh, coi

l s gp g u tin gia ta v th gii. Chnh thc cha phn tnh

ny (cng gi l thc tri gic) lm cho c i tng, tc c th gii

cho ta (trong b danh t hin tng hc, ch th gii thng ch cngha l i tng ni chung). N lc ca hin tng hc l, tm ra mt

quy ch trit l cho s gp g ngy th ny tc cho sinh hot cha phn

tnh ca ta cho tri gic ca ta.


10/127



chnh l tham vng ca mt trit thuyt mun c coi l mt

khoa hc chnh xc, nhng cng l bn tng trnh v khng

gian, thi gian v v th gii, ta c kinh nghim sng. l s

c gng m t trc tip ci kinh nghim ca ta cho thc ng, bt

chp nhng gii thch theo kiu nhn qu hoc theo kiu truy

nguyn tm l hc do nh bc hc, nh s hc hoc nh x hi hc

c th a ra v vn ny, du rng trong nhng tc phm cui

cng ca ng, Husserl c ni ti mt khoa hin tng hc hnh

thnh (Phnomnologic gntique) v mt hin tng hc kinto (Phnomnologic constructive). Chng ta c th gt nhng

mu thun i bng cch phn bit gia hin tng hc ca

Husserl v hin tng hc ca Heidegger chng? Nhng ta bit tt

c cun Sein und Zeit (Hin th v thi gian) pht xut do

mt ch dn ca Husserl, v xt cho cng th cun ny ch l s

khai trin ci nim t nhin v th gii cng gi l th gii

ca kinh nghim sng m Husserl v cui i t lm ti s

mt cho khoa hin tng hc. Nh vy mu thun li hin ra ngay

trong chnh trit ca Husserl?

Merleau-Ponty tip tc gii thiu khun mt ca khoa hin tng

hc. ng dng li ca Husserl gi hin tng hc l khoa hc chnhxc (science rigoureuse). Husserl vit hn mt cun sch chng

minh rng ch c hin tng hc xng danh l khoa hc ch xc v

chnh xc, v Hin tng hc nghin cu v s hnh thnh ca i tng


11/127



m ta c kinh nghim sng, trong khi th cc khoa hc thc nghim

ch da vo i tng ca tri gic xy dng tri thc ca chng. Tuy

nhin chnh xc y khng c ngha l la chn mt s nhng s kin d

kim chng nh ta thy trong khoa l ha chng hn, nhng hin tng

hc va chnh xc li va c tham vng ghi li mt cch trn vn tt c

kinh nghim sng ca con ngi: v thi gian v khng gian l khung

cnh sng ca ta cng nh v chnh sinh hot mun mt ca ta. V

lm vic ny, Hin tng hc s khng da vo nhng thnh qu, tuy

chc chn v tt p, ca cc khoa hc nh tm l, x hi v s, bi vcc khoa ny n sau khoa hin tng hc v s dng i tng ca

tri gic m khng ph phn g. V hin tng hc nghin cu v s hnh

thnh ca th gii tri gic, tc th gii uyn nguyn, cho nn n phi

lm ly cng vic mt mnh, khng th nh g nhng khoa hc thc

nghim kia. Di y, Merleau-Ponty s tr li vn th gii uyn

nguyn ny di hn. Cc khoa hc thc nghim u ni v i tng, v

nhng vt trong th gii, nhng cc khoa ny tuytnhin khng bit lm

sao con ngi li c nhng i tng , lm sao th gii tri gic ca ta

li hnh thnh nh vy: cc khoa ny chp nhn tri gic, chp nhn kinh

nghim m khng tm hiu, khng ph bnh. Ch ring hin tng hc

lm cng vic tm hiu v ph bnh ny.

Hin tng hc nhn mnh v tm quan trng ca kinh nghim

sng: trn kia Merleau-Ponty ni hin tng hc l khoa nghin cu

v nhng bn cht, tc nhng bn cht c th, cng gi l nhng bn


12/127



tng trnh v kinh nghim sng ca ta. Th gii hnh thnh cho ta

trong kinh nghim ny, bi vy khi ta phn tnh, khi ta rt mnh ra khi

th gii sinh hot nhn n nh mt i tng (khch quan) th ta thy

n c y t bao gi ri. Hn na, v bn cht ca con ngi l mt

hin-hu-ti-th, cho nn th gii l mt hin din m ta khng th no

chi b c, cng nh ta khng th chi b chnh bn thn ta. Merleau -

Ponty s ni: th gii l thn ca ta. Th gii khng nhng l m nui ta

v vt l, nhng cn l mi trng sinh hottm l v tinh thn ca ta

na. Tt c nhng g ta bit u do kinh nghim sng ca hin hu tith ca ta. l bin mnh mng, l ngun v tn m hin tng hc s

gip ta khai thc.

n y Merleau-Ponty nu ln mt vn nn: phi chng c mu

thun gia Husserl v Heidegger? Hay l c mu thun ngay trong hc

thuyt ca Husserl? ng nu ln vn nn v c hc gi dm quyt rng

Husserl duy tm, hoc Husserl duy nhin. S d c ng nhn, v Husserl

ni n mt hin tng hc hnh thnh (m ni hnh thnh theo kiu

thng thng l ni mt hin tng pht sinh trong thin nhin) v ng

cn ni n mt hin tng hc kin to (m theo ngha thng thng

th kin to l tc thnh ng theo m hnh m tm tr ta ha sn

trc), Theo Merleau-Ponty th nhngng nhn ny cng nh nhiu ngnhn khc u do ngi ta c vi vng, hoc ch c theo thin kin.

Thc ra khng c mu thun cn bn gia hin tng hc ca Husserl

v hin tng hc ca Heidegger v tc phm nng ct ca ng ny cun


13/127



Sein und Zeit, ch l mt s khai trin v qung din ci nim ca

Husserl v th gii. Khi Husserl ni n mt nim t nhin v th

gii th ch t nhin y khng c ngha duy nhin cht no: t nhin

y ch c ngha l khng ch , l ngy th, l cha phn tnh, cho nn

th gii ca nim t nhin cng chnh l th gii ca kinh nghim

sng.

Husserl cho s nghin cu tng tn v th gii ca kinh

nghim sng l cng vic quan trng nht v l ti s mt ca hin

tng hc. Tri gic ca ta, kinh nghim ca ta v th gii l nhng hin

tng ngy th nhng v cng quan trng cho vic hiu bit con ngi:

chnh tri gic lm xut hin mt th gii cho mi ngi chng ta. Cho

nn ch ch ca Hin tng hc l t mt cn bn khoa hc, tm mt

quy ch trit hc, cho tri gic, tc sinh hot cha phn tnh ca con

ngi.

Nhng c gi hp tp s t chi khng quy kt g v ci hc

thuyt ni tt c ny, v h cn t hi rngm trit thuyt khng t

nh ngha c nh th c ng ngi ta bn lun si ni nh vy v

n khng, v phi chng y ch l mt huyn thoi, mt ci mt. M

c th i na, th chng ta cng phi tm hiu uy tn ca huyn thoi ny

v ngun gc ca ci mt ny. Thi nghim chnh v trit l s

din t tnh trng ny bng cch ni rng hin tng hc c chng

ta s dng v chp nhn nh mt phng th, mt kiu cch: n l mt

tro lu trc khi t ti mc mt thc trit hc hon ton. Hin tng


14/127



hc khi hnh t lu, cc ca n gp thy n khp ni, ni

Hegel v d nhin ni Kierkegaard cng nh ni Marx, ni Nietzsche v

ni Freud. em ging gii cc vn kin theo ng li t ng hc s

khng mang li g ht: chng ta ch gp ni cc bn vn nhng g chnh

mnh ta t vo ; v nu c lch s no cn gi n s bnh gii ca

chng ta, th l lch s trit hc. Chnh ni chng ta, chng ta mi tm

thy s nht th ca khoa hin tng hc v ngha ch thc ca n.

Vn khng phi l m s nhng cu vn c trch dn cho bng

xc nh v nu r xem ta hiu hin tng hc l g, bi v khi cHusserl v Heidegger, nhiu ngi thi ta khng c cm tng gp mt

th trit l mi cho bng nhn ra nhng g m chnh h vn hng mong

i. Phi nh phng php hin tng hc, chng ta mi i ti hin

tng hc c. Vy chng ta hy quyt tm ni li nhng ti thi

danh ca hin tng hc, in nh chng t nhin ni kt vi nhau

trong sinh hot. Nh th may ra chng ta s hiu ti sao khoa hin tng

hc dng li lu trong tnh trng phithai, tnh trng vn v tnh

trng mt c mong.

, ci t th nht l ngi ta c vi vng, ri quyt on hp

tp, nhn khi th ngi ta cho rng Husserl t mu thun vi mnh,

khi th ngi ta li ch hin tng hc l m h nh mt huyn thoi,hoc si ni v rng tuch nh mt tro lu. Ci t th hai v tai hi

hn: ngi ta thy Husserl khng khc cc trit gia trc kia my, th

ri ngi ta gp nht nhng cu ca Hegel, ca Marx, ca Nietzsche


15/127



v.v c nn nhng khoa hin tng hc . Merleau-Ponty nhc cho

h rng: cch ging vn nh th ch l cch mn ch ca ngi khc

ni ln ca mnh, chng ta ch gp ni nhng cu vn trch dn nhng

g ma chnh ta t vo .

Thc ra hin tng hc lm mt cng vic m thot trng ai

cng ngh mnh lm c. Cng vic l tm li kinh nghim sng ca

mnh. Ai ch c kinh nghim sng, v th m nhiu ngi tng mnh

ch cn hc vi Husserl m cng c th c ci nhn trung thc v kinh

nghim sng . Cng nh Si gn nhng nm gn y c ngi

tng rng h c cn bn ngoi ng, c lu ting Php hoc hiu c

ting c, l c th vit sch trit, chng khc g thi cc c ba bn chc

nm trc y, h ng no c ch hn m dy hc khng thnh th quay

bc thuc bc Ngi ta gi cc ng l lang thang. Nu y khoa l mt

khoa hc th trit cng l mt khoa hc, mt th khoa hc nhn vn i

hi nhiu hc tp chuyn mn. V hin tng hc, Merleau-Ponty nhc

li mt nguyn tc c bn: Phi nh phng php hin tng hc,

chng ta mi i ti hin tng hc c, bi v coi th ch hin tng

hc l mt khoa rt kh hiu v khng d s dng u. Khi hc hi

v phng php hin tng hc v nh m hiu hin tng hc l g,

chng ta s thy ti sao n qu lu trong tnh trng phi thai, tnhtrng vn , tnh trng mt c mong; ni cch khc, ti sao hin tng

hc khng r rt v dt khot nh Duy tm hay Duy vt chng hn?

Tha ch v tri gic l sinh hot ti th ca ta, m trong sinh hot ny


16/127



thc ta khng th phn ly khi thn th ta, cng nh thn ta khng th

c coi l mt hin hu bit lp vi th gii. tng th bao gi cng

r, nhng tri gic khng phi l mt tng sinh hot ti th ca ta

khng phi l mt tng. Mun c tng v mt phong cnh, mt

con ngi mt cnh hung, thc l d. Nhng mun gp li kinh nghim

sng ca ta trc phong cnh , vi ngi , trong hon cnh nht

nh no , thc khng d cht no. Merleau-Ponty ni mt cu su

sc: Khng g kh bng bit thc hin ng ci ta nhn.

(Phnomnologie de la perception,trong, 71). Khng g kh bit mtcch ch ng bng tri gic ca ta: khi ni li kinh nghim sng ca ta,

ta thng mn li v ca cc vn gia v trit gia, v du sao ta cng

d chu nh hng ca h; ngoi ra, ta cn vng vo ci Merleau-Ponty

gi l thin kin ch gii (prjug du monde), n lm ta tng th gii

l mt t thn, cho nn mun i v bt c ai tng thy th gii nh vy

mi. Di y, phng php Gim tr hin tng hc s dy ta gt b

nhng d lun ca ngi khc (Husserl gi nh th l Gim tr trit

hc), ri gt b lun tnh cht t thn ca th gii (Husserl gi y l

Gim tr bn cht, hay Gim tr -tnh), c th ta mi hy vng nhn

thy s vt ng nh khi n xut hin l i tng tri gic ca ta.


17/127



Chng 2

LP TRNG HIN TNG HC

Trn y, ni phn gii thiu, Merleau-Ponty nhn mnh rng

hin tng hc l mt c gng m t trc tip ci kinh nghim sngca ta cho thc ng bt chp nhng g m nh bc hc, nh s hc v

nh x hi hc c th nht xt v sinh hot tri gic ca con ngi.

Hin tng hc t chi nhng phn quyt ca cc khoa hc nh tm l

hc, s hc, x hi hc, v cc khoa hc ny da vo tri gic, da vo

kinh nghim sng ca ta ch khng c kh nng nghin cu v kinh

nghim tri gic, tc kinh nghim sng cha phn tnh ca ta. Ni cch

khc, cc khoa hc thc nghim u nghin cu v nhng i tng ca

tri gic, coi l nhng d kin, ch cc khoa ny khng t hi lm sao

ti c i tng , lm sao th gii hnh thnh cho ti. Ch mnh

khoa Hin tng hc tm hiu vn ny. Ni nh Heidegger th hin

tng hc nghin cu v s kin th gii hnh thnh th gii, ti saoti c th gii lm i tng?

gii p, hin tng hc khng i tm nhng nguyn nhn,

hoc a ra nhng gi thuyt, nhng ch c gng m t cho thc ng


18/127



ci kinh nghim sng tc l cuc gp g u tin gia ta v th gii.

Husserl ni y l mt s m t trc tip, v trong vic ny ta khng

th da vo nhng khoa hc hay l tri thc no khc. Ti sao th? V

mt l gin d l tt c cc tri thc v khoa hc u bt ngun t tri gic,

tc kinh nghim sng, cho nn chng gi thit kinh nghim ny c trc

chng. Nhn ,

cng vic phi lm l m t, ch khng phi gii thch hoc phn

tch. Ch th s mt do Husserl t cho hin tng hc lc phi thai

l phi tr thnh mt khoa tm l hc m t, phi tr v chnh

cc s vt: nh th c ngha l ng khng chp nhn khoa hc.

Ti khng phi l thnh quhoc ch giao tuyn ca nhiu nguyn

nhn khc nhau cu to nn thn th hoc tm thn ti; ti khng

th t coi nh thnh phn ca th gii, hoc nh i tng ca

khoa sinh vt hc, khoa tm l hc v khoa x hi hc m thi, v

v tr ca khoa hc cngkhng khp li trn ti. Tt c nhng g

ti bit v th gii, du l nh khoa hc, ti u bit c do mt

ci nhn ca chnh ti, tc kinh nghim ca ti v th gii: thiu

kinh nghim ny, nhng k hiu ca khoa hc s chng cn

ngha g ht.

Gii thch v phn tch l nhng phng php ca khoa hc thc

nghim nh s hc v x hi hc. Gii thch c ngha l gii thch theo

nguyn l nhn qu: ci ny ti ci kia, s kin ny do s kin kia xui

nn, hin tng hoc bin c ny do bin c kia m pht sinh, chng hn


19/127



gi sinh hot leo thang v giao thng b tc nghn, v gian thng u c

tch tr, v qun i M tiu xi li M trn t ta v.v. Thc ra gii thch

bng nguyn l nhn qu l in hnh cch gii ngha ca khoa hc vt

l, ri v theo phng php thc nghim nn cc khoa hc nh s v x

hi lm theo. Ngy nay, vi tro lu C cu hc v cc khoa hc

nhn vn, ngi ta dn dn b phng php ny s dng phng

php phn tch c cu hnh thc. Phng php phn tch c cu hnh

thc (analyse structurale) khc vi phng php phn tch c in m

Merleau-Ponty cng ni n trn y cng vi phng php gii thch:phn tch c in th c th, coi i tng l mt ci g phc tp nn chia

n ra tng yu t, tng thnh phn cho d nhn xt hn; tri li phn tch

c cu ngy nay th c tnh cch hnh thc (v th gi l phn tch c cu

hnh thc), khng nhm mt thc ti c th no ht, nhng gng tm ra

ci m hnh,tc ci kiu thc s chi phi cc loi sinh hot ca con

ngi trong mt thi k lch s nht nh, t sinh hot gia nh n sinh

hot x hi, t quan nim v vn ha n nim v nu nng v n

mc.

Tr li lp trng ca hin tng hc l phi m t, ch khng gii

thch v phn tch. M t y l m t s xut hin ca i tng, s

hnh thnh ca th gii, in nh ta gp thy trong kinh nghim sngca ta. Cng v th, Husserl gi hin tng hc l tm l hc m t, v

nhm m t sinh hot tm thc ca ta ng nh ta sng cc hon cnh

v cc i tng . Husserl cng gi th l tr li chnh cc s vt.


20/127



S vt y khng phi l s vt m sch v vn ni ti; s vt y

khng phi l mt th gii t thn v tuyt i m trit hc c truyn

vn ni ti. Theo Husserl v phi hin tng hc, th th gii do sch v

t li kia ch ng gi l mt th gii ca ngi ta, th gii khng

trung thc; cn th gii t thn v tuyt i li ch ng coi l mt

huyn thoi khng hn khng km. Lm sao th gii c th l i tng

cho ti ni ti c, khi m ti cha thc g v n? Cho nn ni th

gii t thn v tuyt i l ni mt iu mu thun. Vy phi hiu cho

ng ngha cu tr li chnh s vt: phi hiu s vt y l nhng itng tri gic ca ti, nhng g ti gp trong kinh nghim sng ca

ti.

Tip Merleau-Ponty bn gii thm v sinh hot ti th ca

con ngi. Ti, tc con ngi, tc ch th, khng phi l thnh qu ca

nhng nguyn nhn vt l v sinh l, cng khng phi l kt tinh ca

nhiu th nguyn nhn sinh l v vn ha: s ti bit ti l ti, l mt

ch th c quan im ring v suy ngh t mnh, cng nh s ti c tri

thc v vn vt, chc chn khng do mt nguyn nhn khch quan no

ht, nhng l do chnh sinh hot c v ca ti. Di y, Merleau-Ponty

s qu quyt: Ti l mtngun mch tuyt i, ngha l xt v phng

din sinh hot thc, tc sinh hot lm cho ti c th gii lm i tngv ng thi lm cho ti c nim v th gii, th ti l mt nguyn

khi tuyt i, cho nn khng th ly nhng nguyn nhn vt l (v tr),

hoc sinh l (cha m), hoc lch s (truyn thng) gii ngha tri thc


21/127



ca ti v th gii, nh th ti l mt hu qu tt nhin ca nhng

nguyn nhn kia. l cch nhn ca trit hc c truyn, tc trit hc

thin nhin; hin tng hc cc lc chng i li cch nhn ny, v ch

trng con ngi sinh hot tinh thn l mt khi s tuyt i, l mt

hin sinh c o.

s trnh by c r rng, chng ti chia chng ny lm ba phn:

a. Ti l mt nguyn khi tuyt i,b.

Th gii vn c y, nh mt d kin uyn nguyn,

c. Ti l mt hin-hu-ti-tha)Ti l mt nguyn khi tuyt i

Vi s pht trin mau l v rc r ca khoa hc thc nghim trong

hai th k 18 v 19, ngi ta suy tn khoa hc n mc ngh rng

phi p dng phng php thc nghim vo tt c cc ngnh tri thc, kc tri thc trit hc. Trit Auguste Comte l con ca thi . Nhng

trit ca ng ny khng nguy him bng nhng cng vic ca mt

Wilhem Wundt chng hn; Husserl nhm Wundt cng kch trong

cun Trit hc l mt khoa hc chnh xc, ng buc cho Wundt ci ti

l dng nhng nguyn nhn vt l v sinh l gii ngha sinh hot tm

linh con ngi. Husserl gi ti ny l duy nhin (naturalisme) v

Wundt v nhng tm l gia nh Weber, Fechner, Watson ph nhn

ch th tnh ca con ngi, v ch ly nhng bin c ca mi trng vt

l cng nh nhng bin thi ca thn kinh v bp tht gii ngha sinh


22/127



hot tm linh ca ta. Hin tng hc ch trng con ngi l mt hin-

hu-ti-th, ngha l khng c tm linh v cng khng c tinh thn con

ngi, nu khng c sinh hot ti th (sinh hot cha phn tnh); ng

thi hin tng hc nhn mnh vo vai tr ch ng ca con ngi,

v con ngi l mt ch th, ch khng phi l mt vt th nh cc vt

khc trn th gii. ng ni chi v ch th v s ch th t bit mnh,

chng ta hy xem ngay nhng tri thc m ch th c v vn vt: tri thc

ny khng do vn vt in vo, cng khng do khoa hc dy cho ti. Vn

vt khng th in g vo tm thc ta, v tm tr ta khng phi l mt khisp hoc mt tm giy hn na phi nhn nh rng tm tr ta l mt

thc ti tinh thn, hon ton v cht, cho nn khng c trng , thnh

th khi ni hnh nh tm l hoc hnh nh vn vt trong tm tr, l ta ni

mt iu ht sc m h v mu thun. Khoa hc cng khng dy cho ta

c tri thc v vn vt, tri li khoa hc gi thit ta c tri gic v vn

vt, bit vn vt l g ri, thnh th nu thiu kinh nghim sng, tc

nu thiu tri gic, th nhng k hiu ca khoa hc s chngcn ngha

g ht. ng vy, nu trc ta khng thy (tri gic)oxy mt cuc

th nghim, th khi nghe nioxyv nht l khi c ch ng trn trang

sch ha hc, ta s chng lnh hi c t g. Hy th nghim bng cch

hi mt ngi tht hc v trng hpoxyxem. Bi vy, tri gic, tcsinh hot ti th ca ta, l nguyn khi mt tri thc ca ta v th gii, th

gii thin nhin cng nh th gii khoa hc.

V nhng l , Merleau-Ponty vit tip:


23/127



Tt c v tr ca khoa hc c xy trn th gii kinh nghim

sng ca ta, v nu ta mun suy nim v khoa hc mt cch chnh

xc, c lng mt cch ch thc v ngha v a v ca khoa hc,

th trc tin chng ta phi lm sng li ci kinh nghim kia v th

gii, bi v khoa hc ch l s din t li kinh nghim ln th hai.

Khoa hc khng c v s khng bao gi c ngha hin thc nh th

gii ca tri gic ta, v l n gin khoa hc ch l mt xc nh hoc

mt gii ngha v th gii thi. Ti khng phi l mt hu th

sng ng, cng khng phi l mt con ngi hoc mt thcvi nhng c im m khoa sinh vt hc, khoa gii phu x hi hoc

khoa tm l quy np gn cho nhng sn phm ca thin nhin

hoc ca lch s; - ti l mch ngun tuyt i, hin sinh ca ti

khng do tin nhn ti, cng khng do khung cnh vt l v x hi:

hin sinh ca ti i ti chng v duy tr chng, bi v chnh ti lm

cho truyn thng kia hin hu cho ti (hin hu theo ngha duy nht

m danh t ny c th c cho ti) v ti chn ly li truyn thng

, - cng chnh ti lm cho chn tri ny hin hu, bi v qung cch

t n n ti s sp nu ti khng c y a mt bao ly n:

qung cch khng trc thuc chn tri nh kiu mt thuc tnh.

Nhng ci nhn khoa hc coi ti nh mt giai on ca qu trnh thgii u l nhng ci nhn ngy th v gi hnh, bi v tuy khng ni

ln, nhng chng lun m ch mt ci g khc na, tc ci nhn ca

thc,ci nhn lm cho c th giisp xp quanh ti v bt u hin


24/127



hu cho ti. Tr li chnhcc s vt l tr li ci th giic trc tri

thcv tri thc hng ni n lun: i vi th gii ny, tt c cc xc

nh ca khoa hc u tru tng, k hiu v l thuc, cng nh khoa

a d l thuc vo phong th, ni ta hc bit th no l mt khu

rng, th no l mt ng c hay mt con sng.

Ngi ta c tng th gii ca khoa hc c nn tng lm. K thc th

gii khoa hc phi da vo th gii ca tri gic, tc phi da trn th

gii kinh nghim sng ca ta. Chng hn khi khoa a d v lngiy

hnh sng v ni, th nhng hnh ny ch c ngha cho nhng ai c ln

nhn thy sng thy ni. Khi khoa vt l ni v t trng, v dng in,

nht l li a ra nhng cng thc lin can n cng dng in hoc

sc in ng, th li cng gi thit ta bit th no l t trng v th

no l dng in. Khoa hc ch ly li cc i tng ca tri gic, ri th

nghim v chn lc nhng g c coi l nht thit tun theo mt nh

lut no : v th, Merleau-Ponty gi khoa hc l s din t liln th

hai ci kinh nghim sng, tc tri gic ca ta. Nh vy cng sng t vn

khng th dng khoa hc gii ngha tri gic, tc kinh nghim sng

ca ta. Khoa hc l con ca tri gic, n sau tri gic, cho nn khng gii

ngha c tri gic. Hn na khoa hc khng c ci ngha hin thc nh

tri gic, tc ci ngha trn y v trung thc vn ton ca kinh nghimsng, bi v khoa hc ch ly ly mt s nhng hin tng d kim

chng thi, cho nn hin tng hc coi khoa hc l nhng xc nh c


25/127



bit, v quyt rng tri thc khoa hc lun c tnh cht tru tng (ngha

l khng ni ln tt ckinh nghim sng).

Nh vy ch hin tng hc mi gip ta hiu bn cht ca tri gic.Ch hin tng hc mi c kh nng vn mn cho ta thy th gii xut

hin ln u tin cho ta trong kinh nghim sng ca ta. Tm bn xong v

tri thc ca ta v th gii. By gi phi ni v s xut hin ca ch th:

hin tng hc cc lc chng li ch trng ca nhng thuyt cho rng

c th dng khoa hc gii nghach th tnhca con ngi. l

ngha nhng cu Ti khng phi l mthu th sng ng,cng khng

phi l mtcon ngi,v cng khng phi l mt thc,nu hiu l

i tng nghin cu ca cc khoa hc nh sinh vt hc, x hi hc, tm

l hc. i tng ca cc khoa hc thc nghim l nhng ci cng

nhc, l nhng vt th, cho nn nht nh khng th l ti xt nh ti

l mt ch th. Nh th ngha l, du cc khoa hc nghin cu tinh vi v

k cng n u, chng vn lt mt ch th tnh ca con ngi. iu

ny ti bn cht cc khoa hc thc nghim: khoa hc lun lun khch

th ha, i tng ha tt c nhng g n nghin cu, in nh chic my

chp ch c th ghi li nhng iu b cng , mc du l ta chp mt

ngi ang chy thc nhanh. Ni nh William James, tm l hc ch

t cci ti(le moi), ch khng ti no t cTi(le Je). Ci til con ngi b bin thnh i tng, cn Ti mi l ch th sinh hot.

Cho nn Merleau-Ponty mi quyt rngTi l ngun mch tuyt i,

hin sinh ca ti khng do tin nhn ti, v cng khng do nhng


26/127



khung cnh vt l v x hi. Cu ny khng c ngha l Ti l mt

tuyt i nh Thng , nhng ch ni ln ci nguyn khi,ci bt

u tuyt i ca ti. Phi, ti khng t nhin m c, phi c cha m

sinh ra ti, phi c hon cnh kh hu v vn ha gii ngha s tp

hnh ca ti: nhng cha m ti v hon cnh x hi cha , cn xa mi

gii ngha ci bn lnh ca ti. Ti sao? Nhn mt vt th trong

thin nhin, nh nhn mt tri cam chng hn, ti c th gii ngha hon

ton y v n nu ti bit loi cy cam, v t trng cy cam : cc

vt trong thin nhin u chu quyn nguyn l nhn qu. Tri li, bncht ca ti, hin sinh ca ti th khng th, bi v con ngi l mt hin

hu t do.V ch mnh con ngi c bn cht t do trong ton th v tr

vn vt. Bit bao cha m hin lnh li ra nhng a con c c; bit

bao ng thy nghim minh v tn tnh gio ha mn sinh, vy m trong

s ny cng mc ra nhng thng c n lm ti nhc cho cng n gio

dc ca cha thy, cho nn dng mu cng nh truyn thng v vn ha

khng phi l ci gt nhng tuyn lc lm nn bn lnh mt con ngi:

ci gt khng l g khc ngoi ci tnh ca mi ngi, tc cch sinh

hot t do ca mi ngi. Ta khng th ly bt c nguyn nhn vt l

hay vn ha no gii ngha ci tnh ny, cho nn Merleau-Ponty

mi gi n l ngun mch tuyt i. N l s khi u ca cch lmngi ca ti, cng nh ni pht nguyn ca mt con sng l ngun

mch ca con sng.


27/127



Vy khng nhng mi trng vt l v khung cnh vn ha khng

gii ngha c hin sinh ca ti, nhng ngc li, chnh phi da vo

hin sinh ny th truyn thng v khung cnh mi thc s c ngha cho

ti, mi c coi l hin hu cho ti. Ni g xa, ngay qung cch t

chn tri n ch ti ng cng khng phi l mt t thn, ngha l n

khng phi l mt tuyt i: ni qung cch l ni t chn tri n ch

ti, cng nh ni xa gn l xa gn i vi mt ch th sinh hot. Bin

Ha th gn i vi ngi Si gn nhng li xa i vi ngi Vnh

long, ngc li Sa c th gn i vi ngi Vnh long m li xa ivi ngi Si gn. Bi vy qung cch xa gn khng phi l nhng vt

t thn, hoc thuc tnh ca khng gian nh kiu nng l thuc tnh ca

la, nhng l nhng tng quan l thuc vo nhng ch th sinh

hot. Coi n s vy y, nhng ta phi hc tp rt lu mi bit th

no l gn l xa: a b mt tui qu qung, gi tay vi ly chic bng

in trn tt trn nh; ri khi m n a chi cho n, n li thc tay ra

qu xa, nhiu khi lm h hoc lm rt t trn tay m n. Khi bc i

c l lc con ngi bt u hiu th no l gn l xa, nhng a b

bn tui vn c cm tng l ng trng khng cao hn mi nh myt!

Tm li, tt c cc tri thc ca ta, t nhng tri thc n s nh

qung cch xa gn cng hon ton do kinh nghim sng ca ta. Bi vynhng ngi da vo khoa hc coi con ngi hin sinh nh kt tinh

ca nhng nh hng sinh l, vt l v lch s, u l nhng ngi ng

ngh v ngy tn. H ngy tn, gi hnh, v nhng gii thch khoa hc


28/127



ca h ch c ngha khi chng da vo ci ngun mch pht sinh ra

chng, tc da vo kinh nghim sng ca con ngi. Nh vy, chnh

kinh nghim sng ny mi lli gii p ch thc, cng nh nu cha

nhn thy con sng bng nc v hn ni bng , th nhng k hiu

trn trang sch a d kia s chng c ngha g ht. Chng c ngha l v

chng ni ln nhng con sng v nhng hn ni l chng ta tri gic

bng xng bng tht.

b)Th gii vn c y, nh mt d kin uyn nguyn

Khi hin tng hc ni th gii c y ri, th ch c y

ri khng nhng khng ging vi ch hng hu (vnh cu) ca trit

hc c truyn m cn chng li lp trng ca trit hc c truyn. Trit

Hy lp v truyn thng Ty phng cho ti u th k 20, vn quyt

rng th gii l mt trt t ton ho bt bin, vn vt c hnh nh th

ny t ngn i, v s c nh th cho ti mun i. Khoa hc ngy naychng minh rng v tr vn vt tin ha rt nhiu t xa n nay.

Chng nghe nhiu v qu trnh tin ha ca con ngi. Nay th xem

v qu trnh tin ha ca loi nga trong khong 60 triu nm thi: thot

tin nga l mt loi b t xu, cao ba mi phn (30 cm), ngha l sut

sot loi ch kin vng qu ta, chn trc ca n li c bn ngn xe

ra. Ri 20 triu nm sau , tc 40 triu nm trc y, n i dn, thn

n ln hn con cu mt cht, chn n cn ba ngn xe ra pha trc,

ngn gia cng lc cng di hn hai ngn kia. Ri t ngt, vo hai thi

k trung tn k (miocne) v thng tn k (pliocne), qung 30 triu v


29/127



12 triu nm trc y, loi nga tin ha mau l, thn th n ln nhiu,

loi nga tr thnh cn mt ngn, vnh rng di thm ra v.v T thi

t k (plistoncne) n nay, qung mt triu nm nay, loi nga vn

tin b thm (Xem ha cc t ca cuc tin ha loi nga, chiu

theo hn 600 b xng ha thch, trang 192 cun Lhistoire de la

terredo hai gio s Van der Vlerk v Ph. Kuenen. Nh xut bn

Marabout universit, 1961).

Vy v tr tin ha lun, cc loi cng lun tin ha, ch khng c

bn tnh bt bin v vnh cu nh trit hc c truyn ngh. l ni v

v tr thin nhin, cn nh ni v th gii sinh hot ca con ngi, tc

th gii m ta ngh n khi ta n ni, th li cng khng bt bin. Cng l

mt khm cy c th, cnh l um tm, trn mt khu t hoang cnh quc

l: khch qua ng thy l ni ngh chn lc tra nng, trai gi coi

l ni hn h, tr con li ch ngh l ni t tp leo tro bt t

chim hoc chi tim; nhng my b gi nh qu li nhn y l ni

linh a, thn thnh vng lai, nn h mang hng thp ni gc cy v

cn a chui a on cng c hn. Nh vy cng sng trn mt a ht

thin nhin, m mi ngi c mt th gii kinh nghim sng khc

nhau: ci ngi ny thy, ngi kia li ch thy g ht, v ci ngi kia

coi nh hin hin th ngi ny li cho l chuyn khng tng. iu vcng quan trng chng ta phi nh lun l:mi ngi chng ta ch bit

c kinh nghim sng ca mnh thi: l th gii ta sng v cng l


30/127



th gii ta m ch mi khi ta n ni vi ngi khc, hoc suy ngh mt

mnh.

Th gii xut hin cho ta th no? Th gii hnh thnh th no chota? C phi ta c nimtrc v th gii, nh kiu nhng phm tr ca

trit hc Kant, ri da vo nhng phm tr ny m kin to nn i

tng tri thc ca ta? Trn kia chng ta thanh ton xong hc thuyt

cc linh tng ca Platon, nay chng ta phi ph bnh hc thuyt ca

Kant l thuyt coi c l nht gii ngha cng vic tri thc ca con

ngi. Hin tng hc khc vi Kant th no?

S tr v ny tuyt i khc vi s tr v vi thc duy tm, v khi

hin tng hc i hi mt li m t thun ty th n nhm chng li

phng php phn tch phn tnh (analyse rflexive) cng nh chng

li nhng gii ngha khoa hc. Descartes v nht l Kant tho g

ch th tc thc ra, v cho rng ti khng th cm chc mt vt gl hin hu, nu trc tin ti khng t cm thy mnh hin hu trong

hnh vi cm chc : cc ng coi thc (s ti tuyt i chc chn v

mnh) l iu kin m nu thiu th s khng cn c g ht, v cn coi

hnh vi lin kt l nn tng cho ci c lin kt. Tt nhin, hnh vi

lin kt s khng c, nu khng c quang cnh th gii n lin kt:

ni Kant, s nht th ca thc cng ng thi mt cch kht kht vi

s nht th ca th gii, v ni Descartes th hoi nghi phng php

khng lm chng ta mt mt g c, bi v t nht theo ch ta t kinh

nghim, th tt c th gii cng c hon li cho Cogito, cng


31/127



chc chn nh Cogito v c mang nhn hiu tng v. Tuy

nhin cc tng quan gia ch th v th gii khng thc s song

phng: nu c th, tnh cht hin thc ca th gii c ban cho

ta cng vi Cogito ni Descartes, v Kant khng ni n mt

cuc o ln Copernic. Phng php phn tch phn tnh mun

t kinh nghim ta c v th gii i ngc li cho ti ch th, coi ch

th nh mt iu kin bit lp i vi kinh nghim kia, v cn coi

hnh vi tng hp ph qut nh ci nu thiu th khng c th gii.

Nh vy, phng php phn tnh khng cn theo st kinh nghimna, v thay v a ra mt bn tng trnh, n a ra mt bn ti

thit. Nhn d hiu ti sao Husserl c th trch Kant l mc ti

duy tm l v cc ti nng linh hn (psychologisme des facults et

lme), v ti sao thay vo cch phn tch hnh thi ca thc

(analyse notique), xy th gii trn hnh vi tng hp ca ch th, th

Husserl a ra phng php phn tnh v hnh thi ca ci m ta

thc (rflexion nematique), mt phng php nm li ni i

tng v tm cch trin khai s nht th uyn nguyn ca i tng

ca i tng, ch khng tm cch to tc ra s nht th ny.

on vn ny hi chuyn mn. Mun hiu ta cn phi c my

nim cn bn v trit hc Descartes v trit hc Kant, v Husserl so snhquan nim tri gic ca ng vi quan nim ca hai trit gia tin bi.

Ni chng I trn y, trong phn gii thiu v nh ngha hin

tng hc, Merleau-Ponty gi hin tng hc l mt th trit l siu


32/127



nghim ch trng gt b nhng phn quyt ca thi t nhin ra mt

bn d b lnh hi chng. Cng l siu nghim, nhng siu nghim

ca Husserl khc hn siu nghim ca Kant, cng nh danh t thc

ca hin tng hc khng ngha vi danh t trong trit hc c truyn.

thc m hin tng hc thng ni n, v coi nh mc tiu nghin

cu, l thc sinh hot, thc cha phn tnh, mc du ta cng cng

nhn th thc phn tnh nh trit hc c truyn. iu quan trng l:

trit c truyn lun hiu thc l thc phn tnh, v khng bit n

thc sinh hot ca hin tng hc v ca trit hin sinh. Hin tng hcch trng thc c hai hnh thi: thc sinh hot, cng gi l thc

cha phn tnh, v thc quy ng (conscience de soi) t thc phn

tnh.

y l lp trng ca Descartes v ca Kant trong vn tri

thc.Tri thcch khng phitri gic,v ni cht ngha th hai trit

Descartes v Kant khng bit n tri gic, tc kinh nghim sng. Trit

Descartes c gi l tritCogitov cu Cogito ergo sum (Ti suy

tng, vy ti hin hu): iu ng thc c mt cch chc chn tuyt

i l hnh vi suy tng ca ng, n ni khi ng hoi nghi mnh khng

hin hu, th ng cng thy chc chn ng hin hu, v hoi nghi cng l

suy tng (m Ti suy tng, vy ti c y). ng khng th chc chng v hnh vi sinh hot ti th, v ng bo rng cy thp xa coi trn m

n ni li thy l vung, ri khi ng m mnh csch m thc ra c

c g u. Thnh th ng quyt rng ch s suy tng l chc, cn tri


33/127



gic th khng chc; hn na ng cn hay ni: Gic quan ta ch chuyn

la di ta. Cho nn, nhng i tng tri thc (khng phi tri gic) ca

Descartes l nhng tng phn minh v r rng: nhng tng ny

khng do kinh nghim ca ta ni th gii, nh l do Thng t vo

tm linh ta t lt lng m, cho nn mi gi l nhng tng bm

sinh.

Descartes khng bit n th gii v cng khng bit n sinh hot

ti th ca con ngi. Ngi ta thng ni ng ta t vt mnh trong thp

ng t duy, thc khng oan cht no. Theo ng, con ngi ch l t duy,

v nhng i tng ca tri thc con ngi khng phi l nhng s vt

trong th gii, nhng l nhng tng, chng hn tng v dng

thng, tng v hnh vung, tng v s vt. Cn Kant th sao? Kant

bt duy tm hn Descartes nhiu, v ng ngh rng tri thc th khc vi

t tng: theo ng, Descartes ch c nhng t tng, ch khng c tri

thc. Mun c gi l tri thc, th quan nim (t tng) ca ta nht

thit phi c km theo trc gic, tc cm gic. Tuy nhin Kant vn b coi

l duy tm, v ng t cc phm tr (tc cc quan nim thun ty) ln

ch khi u ca tri thc. Xa kia, vi Aristote, trit c truyn bo rng,

trc khi ta tri thc vn vt, th vn vt vn c m hnh (m th) ca

chng ri: khi tri thc, tm tr ta ch c vic thu nhn ly m hnh nh kiu khi sp thu nhn ly hnh con du ng m khng nhn ly

cht ng. Nh vy s vt th no, tm tr con ngi phi nhn ly hnh

nh th.Kant lm cuc cch mng Copernic khi ng quyt


34/127



rng; trc khi c ta lnh hi, s vt ch l mt m hn mang nhng

m thanh v mu sc. Th d khi g g ng, ta thy cc s vt trc mt

ta tr nn ln xn, thnh phn vt ny ln sang thnh phn ca vt kia,

khng vt no ra vt no na, m ch l mt m mu sc hn n. Kant

bo nu thiu hnh vi tng hp ca tr nng th mun i th gii s l

mt m hn mang nh vy cho ta. Nhng nu ta ra khi tnh trng g g

ng, ta gii mt vn vai v nhn thng vo th gii trc mt ta: cc

mu sc, cc chm en chm trng, chm kia lin chy v chu vi ca

chng, lm nn nhng s vt (lm cho ta nhn ra cc s vt). Cho nnKant coi hnh vi tng hp ny lhnh vi lin kt,c nhim v lin kt

cc ci ln xn kia thnh nhng i tng, ng nh quan nim ca ta.

Tm li, theo Kant,cc phm tr(tc quan nim thun ty)lun chi

phi s hnh thnh ca vn vt,lm cho ci m hn mang kia tr thnh

nhng m hnh s vt, v lm cho m m thnh hn mang kia tr thnh

nhng cu ni c ngha. Thiu lin kt ny, m hn mang s khng th

tr thnh i tng.

By gi chng ta c th so snh s tr v (phn tnh) ca Husserl

vi s tr v ca Descartes v Kant. S tr v ca phi duy tm

(Descartes v Kant) l tr v mt quan nim thun ty, mt quan nim

c trc khi ta tri gic, ngha l trc khi ta kinh nghim s vt: h chcn tm li c hnh thi ca thc (tc quan nim) l h tin rng s

bit c s vt, cng nh ch cn xem vo m hnh kin trc ca mt

ngi nh do kin trc s ha, l ta c th bit ngay ci nh s nh th.


35/127



Husserl nhn nh rng nu th th trng quan gia ch th v i

tng khng c coi l song phng (bilatral): ch th duy tm

n phng quyt nh v kinh nghim ti th, ngay trc khi sinh hot

ti th, trc khi gp th gii, gp i tng. Bi vy khi h ni v kinh

nghim sng, h khng th a ra mt bn tng trnh, nhng

ch a ra mt bn ti thit, ngha l phi duy tm to ra nhng

iu h ni v kinh nghim sng, ch thc s h khng ch quan st

kinh nghim sng. H to ra mt ch th trc khi c ch th, bi v

khi cha sinh hot ti th th lm sao m c ch th cng viquan nimca ch th v th gii c? Chng li ch m h ny ca duy

tm, hin tng hc ch trng rng kinh nghim sng, tc tri gic,

l ch nguyn khi ca tri thc ta c v s vt: trc , cng lm

ch th ch c nhng c lng v phng on vs vt, ch khng th

coi l tri thc hay l quan nim. Khi kinh nghim s vt, ta mi thc

s tri thc n, thc ta mi thc s t y mang mt hnh nh trung

thc v n: t y, s vt mi thc s l i tng cho ti, v mi l

ci m ti thc (nome), ng thi cng t y thc ti mang mt

hnh thi v s vt kia (nose). Nh vy kinh nghim sng l ch pht

xut ra thc ca ti v s vt, tc ch pht sinh mt hnh thi sinh hot

ca ch th, ng thi cng l ch pht sinh ci hnh nh m ti c vs vt.

Th gii hnh thnh cho ti trong kinh nghim sng nh vy,

m ta bit y l sinh hot cha phn tnh, cho nn Merleau -Ponty mi


36/127



vit phng php hin tng hc nm li ni th gii (tc i tng)

trin khai s nht th nguyn khi ca n, ch khng tm cch tc to

nn s nht th ny. Hin tng hc i t kin tnh, t sinh hot c th,

tm li s hnh thnh ca i tng, mt s hnh thnh c trc mi

suy tng v phn tch ca ta. Sao th? V suy tng, tc phn tnh, l

suy tng v mt ci g, v phn tch cng gi thit ta c ci g phn

tch ch! Ci l kinh nghim sng ca ta, l th gii m ta tip

thng, lnh hi trong sinh hot cha phn tnh ca tri gic.

Kt lun:cng l tr v ch uyn nguyn, ni pht sinh ra th

gii i tng ca ta, nhng trong khi duy tm cho rng tr v ch

th ch gp c ch th v cng lm l nhng tng ca ch th na, th

hin tng hc li quyt rng cch gii ngha ca duy tm va m h

va ngy bin: m hv cha sinh hot, cha kinh nghim th gii th

lm sao thc ta c th c tng v th gii? Ngy bin v ch th

duy tm khng bit n th gii th lm sao c th tng trnh v th

gii? V pha hin tng hc th nhn nh khc hn: Husserl qu quyt

kinh nghim sng l ngun mch duy nht pht sinh quan nim ca ta

v th gii, thc ta khng to nn hnh nh ca th gii, nhng n

sng ci hnh nh mt cch cha phn tnh, thnh th khi phn tnh,

ngha l khi coi th gii l i tng khch quan th th gii hnhthnh t bao gi ri.

c)Ti l mt hin-hu-ti-th


37/127



Trn y chng ta thy th gii hnh thnh th gii trong sinh

hot cha phn tnh ca con ngi. Khi con ngi phn tnh th thy

th gii c y ri, cho nn con ngi khng phi kin to nn th

gii nh phi duy tm ngh, nhng ch c vic trin khai th gii i

tng ny. By gi nghin cu thm v bn cht ca ch th sinh hot,

ta thy hin tng hc gip ta nhn ra rng chnh ch th cng ch l

sinh hotcha phn tnh .Heidegger gi sinh hot cha phn tnh ny

l hin hu ti th (In-der-Welt-sein): y cng l mt danh t chuyn

mn ca hin tng hc, ngha ca n hi kh din t, nh hy vngchng ta s dn dn hiu r. i , danh t ny c ngha l: con ngi

khng phi l mt vt th, cng khng phi l mt hu th sng ng

hoc mt con ngi theo ngha ca cc khoa hc. Trn y chng ta

bit ti sao th. Cho nn bn cht con ngi khng phi v n l mt

sinh vt c l tr, nhng mi ngi chng ta ch l ngi theo mc

chng ta l nhngch thsinh hot ti th. Thnh hin c cu: Con

ngi khng hc th khng bng con vt (nhn bt hc bt nh vt).

Thc l ch l! Gi th mt ngi sinh ra vi mt thn th khe mnh,

mt tm tr minh mn, nhng ngi li ch n v ng sut i nh

heo, xin hi ngi c cht bn lnh no khng? No khc g con vt?

v thc l km con vt ch c may mn hn con vt v sinh ra cthn xc nh ngi v c tm tr sng sa, vy m khng s dng cc ti

nng ! Cho nn, theo hin tng hc, chng ta khng c nh gi

theo ci vn Tri cho ta, nhng theo cch s dng lm tng trng


38/127



nhng ti nng Tri ph cho ta. Heidegger vit:Chng ta l ci chng

ta l,ngha l bn lnh mi ngi l kt tinh nhng hnh vi sinh

hot ca mi ngi. Nh vy kinh nghim sng l ngun pht sinh ch

th tnh v bnh lnh ca con ngi.

Bn v vn ny, Merleau-Ponty ni khng th c con ngi

ni tm nh Platon v phi duy tm vn ngh, nhng ch c con ngi

hin-hu-ti-th. Con ngi ta thnh ngi do sinh hot ti th:

Th gii vn c y trc tt c cc phn tch m ti c th thc

hin v n, v thc l gi to nu ta tm cch cu to nn n bng

mt chui nhng tng hp lin kt nhng cm gic v nhng

ci nhn phi cnh li vi nhau, trong khi thc ra nhng cm gic

v nhng ci nhn phi cnh ch l sn phm ca cng vic phn

tch, v nh vy chng khng th c trc cng vic phn tch kia.

Phng php phn tch phn tnh c tngmnh i ngc li conng ca vic cu to trc kia v nh vy c th gp li ni

con ngi ni tm (m thnh Augustin ni) ci kh nng kin

to m ngi ta coi l bn cht ca con ngi mun tha. Lm th,

s phn tnh t a mnh ln v t mnh vo trong mt th ch

th tnh bt kh xc phm (invulnrable), tn xa v pha trc

thi gian v trc hin hu. Nhng lm th l ngy th, hay ni

ng hn, l mt s phn tnh cha vn ton v cha thc

c ch nguyn khi ca mnh. Ti khi s phn tnh, v s

phn tnh ca ti l phn tnh v mt qung cha phn tnh, cho


39/127



nn s phn tnh ca ti khng th qun rng n l mt bin c: n

phi t thy mnh l mt sng to ch thc, mt thay i v c cu

thc, v n c bn phn truy nhn rng trc tt c mi hnh vi

ca n th th gii c ban cho ch th ri v ch th b

hin cho th gii.

Thc ti l ci ta phi m t, ch ta khng xy dng hoc cu to

nn n. Nh th ngha l ti khng th ng ha tri gic vi nhng

tng hp thuc loi cc phn on, cc hnh vi hoc cc li phn

quyt. Mi lc mi trng tri gic ca ti c y nhng phn nh,

nhng ng c, nhng n tng xc gic ph o: ti khng ti

no ghp chng vo mch lc nhng ci ti tri gic, vy m ti vn

t nhin t chng vo trong th gii v khng h lm ln chng

vi nhng m tng ca ti. Ri mi lc ti cng m tng n

nhng s vt, v hnh dung ra nhng vt cng nh nhng con

ngi m s hin din y khng c g l nghch vi mch lc

vy mchng khng i vo th gii ca ti c, chng vn v

pha trc th gii, ni lnh vc ca ci gi tng. Nu thc ti

tnh ca tri gic ti b l thuc vo tnh cht hp l ni ti ca cc

biu tng, th tri gic ti s lun lun do d, v nu b chi phi

bi nhng phng on nh th, th chc l mi lc ti s phi phb nhiu tng hp o tng nhn vo thc ti mt s nhng

hin tng mung lung m tiu chun ti loi tr ra ngoi

thc ti. Nhng s thc khng phi nh th cht no: thc ti l


40/127



mt tm dt chc chn, n khng cn phi nh n phn on ca

ta mi sp nhp vo mnh n nhng hin tng k l nht, hoc gt

b nhng tng tng c v thc nht ca ta. Tri gic khng phi

l mt khoa hc v th gii, cng khng phi l mt hnh vi hoc

mt xc nh lp trng: n l nn tng tt c cc hnh vi kia

da vo, v cc hnh vi ny u gi thit phi c n trc . Th

gii khng phi l mt vt th m ti nm trc c ci m

hnh kin to. Th gii l lnh vc t nhin v l mi trng ca

tt c cc t tng v tri gic minh nhin ca ti. Chn l khngch c ng trongcon ngi ni tm, hay ni ng hn khng c

con ngi ni tm m ch c con ngi ti th: con ngi ch bit

mnh trong th gii. Khi b ri thuyt gio iu ca i chng

cng nh khi gt b thuyt gio iu ca khoa hc tr v vi

chnh mnh ta, th ci ti thy khng phi l mt trung tm ca

chn l ni ti, nhng l mt ch th gn lin vi th gii.

Tip tc bn v s hnh thnh ca th gii v s hnh thnh ca

ch th, Merleau-Ponty, mt ln na kch lp trng m h ca duy

tm: phi duy tm mun dng nhng phn on v nhng biu tng

(hnh nh ta c v vn vt) kin to nn th gii.H khng ng rng

h mun ly ngn lm gc, coi ngi con nh c trc v lnguyn nhn sinh ra ngi cha! Nu th gii cha hnh thnh cho ta,

nu ta cha c kinh nghim sng v th gii, th bi u ta c nhng


41/127



biu tng v th gii? v nu cha c i tng (th gii i tng) th

ta phn on ci g? c g m ni u?

K , bn v ch th, Merleau-Ponty chng li quan nim duytm v con ngi ni tm cng gi lch th suy nim. y l ch

trng ca Platon v Descartes, nhng tc gi trch theo mt cu ca

thnh Augustin v cu ca ngi hay c nhc n. Theo lp trng duy

tm, con ngi ch l linh hn, l tm linh thi, thn xc l dng c ca

linh hn: h hay v hn trong xc nh thy th trong thuyn. Cng

v th, h cho tri thc l vic ca mt mnh tm linh, thn th khng

tham d g ht: trit c truyn gi cng vic tri thc bng mt ch rt

gi , l chthng hiu (intellection: theo ng nguyn th

intellection c ngha lc trong,tctrong trthi). Nh vy, theo duy

tm, con ngi ch l tm linh, tri thc ch l thng hiu, tc phn

on, cho nn h mi ngh rng chn l c ng ni con ngi ni tm.

Hin tng hc vch trn ch m h v phi l ca duy tm: duy tm

dng phn tnh tr li ngun gc, th ng l h phi thy ci

qung sinh hotca h, v nh vy khng th no gp thy mt ch

th thun ty (merleau-ponty gi diu l ch th tnh bt kh xm

phm), nhng gp mt ch th trong th gii v gn lin vi th

gii. Khng, h khng lm th. H tng tng rng trc khi phn

tnh, con ngi l mt ch th thun ty, cha bc vo sinh hot, cn

tn xa v pha trc thi gian v hin hu. Lm th v h ch bit c

mt th thc, tc thc phn tnh. H khng hiu c rng phn tnh


42/127



l phn tnh v mt qung mnh sinhhot cha phn tnh: cha phn

tnh, nhng l sinh hot ri, trong th gii ri, ch khng ch thun

ty v m h.

Hiu c nh th ri, chng ta mi thy ti sao hin tng hc

qu quyt chn l cng nh thc ti khng phi l ci hp l, nhng l

ci c kinh nghim sng. Hai cu thc ti l ci phi m t, ch ta

khng xy dng nn n v khng nn ng ha tri gic vi mt hnh

vi hoc mt phn quyt cng c mt ngha nh nhau: thc ti khng

phi l ci tm tr ta cu to nn theo mt m hnh, mt suy tnh. Thc

ti l hnh nh ca sinh hot cha phn tnh ca ta, v thc ti ny l

chn l ca ta. Chn l khng c ngha l ci hp l nh ch trng m

h ca trit c truyn: h nihp l, v h ngh rng ci nhn ca ta

phi thc hin chong vi nhng in hnh (tc linh tng) m ta

chim ngng trn th gii thn linh trc khi b sa a lm ngi.

Thc l ang ng m ng! khng c chuyn con ngi trn th gii

thn linh trc khi sinh lm ngi trong th gii. Vychn l khng c

ngha l hp l. Chn l l s thc v s thc l chnh kinh

nghim sng ca ta.Nhiu ci coi b hp l lm, vy m ta vn

khng ln chng vi s thc, ngha l vi tri gic ca ta: ta vn ch coi

chng l nhng tng, nhng l thuyt; tri li bit bao ci m h nhphn nh v nhng cm gic phn pht, nhng ng c khng r rt,

vy m ta bit chc rng l nhng thc ti, tc nhng g ta ang sng

hoc sng, mc du ta khng th cho chng mt tn gi. Thc ng


43/127



nh Merleau-Ponty ni, nu tri gic ca ta b l thuc vo tnh cch hp

l ca cc biu tng, th tri gic s lun lun tr thnh do d, v ta s

ging nh mt ngi in lun s mnh ln thc ti vi o gic. Cng

may l s thc khng cht chi ging vi nhng v vi ca phi duy tm.

Tri gic khng phi l mt khoa hc, cng khng phi l mt hnh vi

phn tnh, v khng phi l mt xc nh lp trng: mun xc nh lp

trng th phi c lp trng , mun phn tnh th phi c sinh hot

cha phn tnh , mun lm khoa hc th phi c i tng nghin

cu . Ci phi c trc , chnh l tri gic cng vi i tng ca nl th gii sinh hot cha phn tnh ca con ngi.

Mt khi t b c lun iu ca qun chng v hc, mt khi

phi bc xong cch gii ngha phi l v gio iu ca nhng thuyt t

xng l khoa hc, chng ta s thy rng t nguyn thy con ngi khng

phi l mt tinh thn, ca khng c con ngi ni tm, v chn l

khng trong sinh hot duy tm, nhng t nguyn thy con ngi l

mt sinh hot ti th, v chn l l hnh nh trung thc ca sinh hot .


44/127



Chng 3.

PHNG PHP GIM TR HIN TNG HC

y chng ta mi thc s bc vo phn trnh by tch cc v hin

tng hc. Chng ta thy ni phi nh phng php hin tng hc,

ngi tami i ti hin tng hc c. Nu khng, ngi ta s coi

hin tng hc l mt chuyn m h, mt huyn thoi, v cn ln n vi

nhiu hc thuyt khc. Thnh th c hiu r phng php hin tnghc, chng ta mi hiu nhng bn cht do hin tng hc trin khai

(Chng IV), ri mi hiu hng tnh l bn cht ca thc con

ngi (Chng V), v sau cng chng ta mi lnh hi c vn bn

cht ca chn l (Chng VI).

Husserl dng ch gim tr hin tng hc (rduction

phnomnologique) gi tn phng php c bit ca ng. Gim tr

c ngha l gt i, ht i bi su mi cho ti khi khng bi hn c

na v t ti nn tng vn chng nhng ci c dng ln trn

. Husserl v hc phi ca ng thng ni n ba th gim tr, ging

nh ba t bi su xung tm ra ci nn tng: mt l gim tr trit

hc, hai l gim tr tnh (eidtique) cng gi l gim tr bn cht, bal gim tr hin tng hc. Chng ta s xem chi tit di y:

Nh th chng ta mi hiu ngha ch thc ca phng php

Gim tr hin tng hc thi danh. Chc khng c vn no lm


45/127



Husserl mt nhiu thi gi t hiu mnh bng vn ny, - v

cng khng c vn no thng c ng tr li nhiu ln hn,

v vn gim tr vn chim mt a v quan trng trong cc bn

tho cha xut bn ca ng. Trong mt thi gian lu, v cho n

nhng bn vn gn y, cng vic Gim tr c trnh by nh l

mt str vvi thc siu nghim: ng trc thc ny, th

gii c tri ra mt cch tuyt i trong sut, tt c cc phn ca

n u c linh ng bi nhng thng gic: trit gia c nhim v

da vo nhng kt qu ca cc thng gic ti thit chng.Nh vy, cm gic ca ti v mu s c thng gic nh

biu l ca mt sc no c ti cm th, ri ci ny li l

biu l ca mt b mt , b mt li l biu l ca mt tm

cc-tng (carton) , v sau cng tm cc-tng l s biu l, tc

trc din ca mt s vt , tc quyn sch ny. Phi chng nh

th l ta lnh hi c mthyl(cht th), coihylny nh biu

hiu cho mt hin tng cp cao hn; phi chng l Sinn-

gebung(s gn ngha), hnh vi ch ng gn ngha m ngi ta

vn coi l bn cht ca tm thc; v phi chng th gii khng l

g khc ngoi ci ngha th giiny? Nu qu th, Gim tr

hin tng hc cng s duy tm nh mt ch ngha duy tm siunghim, tc l thuyt coi th gii nh mt s nh gi bt kh

phn gia Gip v t: trong s nht th ny, cc hng nhn ca

Gip v ca t ph hp nhau, lm cho tm thc ca Gip lin


46/127



thng vi tm thc ca t, bi v vic Gip tri gic th gii khng

phi l vic ring ca Gip, cng nh vic t tri gic th gii

khng phi l vic ring ca t, v ni hai ngi ch c s kin

nhng tm thc tin nhn v (consciences prpersonnelles), v

nhng tm thc ny giao thng vi nhau khng cht kh khn, v

h quan nim cc tm thc phi c mi lin thng , v nh

ngha ca h v ngha cng nh v chn l cng i hi nh vy.

Xt nh ti l tm thc, ngha l xt nh mt s vt c ngha cho

ti, th ti khng y v cng khng , khng l Gip v cngkhng l t, ti khng c g khc vi thc mt tha nhn, bi v

chng ta u l nhng hin din trc tip vi th gii, v, theo nh

ngha, th th gii l th gii duy nht v c coi l h thng cc

chn l. Mun hp l vi mnh, ch ngha duy tm siu nghim s

gt mt ca th gii tt c nhng g l dy c v siu vit: h cho

rng th gii l ci chng ta quan nim, v chng ta y khng

phi l nhng con ngi hoc nhng ch th thng nghim,

nhng l mt nh sng duy nht v chng ta thng phn vo Nht

th m khng c lm phn tn Nht th.

Mt ln na, Merleau-Ponty li kch thuyt duy tm v ln n

nhng ngi ngh rng Gim tr hin tng hc s dn ta n mt thi duy tm. Ngi ta c cm tng nh ng vit nhng dng ny

gii ta s tc gin ca ng: nhng cu vn ca ng x y nhau rm

rp, v ng li ra tt c nhng g l phi l ca phi duy tm. Trc


47/127



ht l quan nim v thng gic (aperception) ca Kant v phi duy

tm: theo h, thng gic l hnh vi ca tr nng c kt nhng d

kin hn mang ni cm gic thnh nhng ngha, tc thnh nhng tri

thc. Bi v ch th duy tm l th ch th suy tng (suy tng l cn

c vo ci ny m suy lun ra ci kia), cho nn ch th khng trc

tip tri gic quyn sch c ba : ch th ny i t cm gic v mu

m thn th ta thu nhn c, ri c th m kin to nn s ti tri gic

quyn sch . Hsuy lunnh sau: ti c cm gic v , vy phi c

mu , m mu nht thit phi tri ra trn mt b mt, ri b mtchc phi l b mt ca mt vt cng, v nh vy l ti i t cm gic v

mu m suy lun ra rng mu ny l mu ca tm ba mt cun

sch. tri gic ca duy tm l mt suy lun nh vy . Nh vy l

hsuy lunv kin tora tri gic, tc kinh nghim sng, ch h c m

t kinh nghim sng nh Husserl u! M ai cng thy by nhiu suy

lun v phn tch u gi to v n sau kinh nghim sng, vy th lm

sao chng c th kin to c tri gic, tc kinh nghim sng?

Sinn-gepung ca Husserl, hnh vi gn nghi ca hin tng hc c

ging vi vic kin to ca duy tm khng? Tt nhin l khng, v

nu ging th Sinn-egebung ca Husserl cng duy tmnh nhng thuyt

duy tm khc. l ngi ta khng hiu Husserl, ch theo ng th kinhnghim sng ca ta xy ra trc tt c mi phn tnh v phn tch ca

ta. Mt trong nhng cu khn u ca Husserl l th gii c y

ri, trc tt c mi hnh vi ca ta, trc mi phn tnh ca ta. Hn


48/127



na, vn theo Husserl, th chng ta mi ngi l mt sinh hot c o,

vi mt v tr khc hn v tr sinh hot ca tha nhn: chnh v th, mun

tm thy kinh nghim sng ca ta mt cch trung thc, ta cn phi gt b

d lun ca ngi khc ( l Gim tr trit hc), ri cn phi gt b

thin kin v tr, tc quan nim cho rng ngn i v tr vn xut hin

nh th cho mi ngi ( l Gim tr bn cht). Nu ta v tha nhn

ging nhau hon ton nh ch trng ca duy tm, th cn g phi gim

tr vt v nh vy?

Ngc li, phi duy tm quan nim rng anh v ti, cng nh Gip

v t, khng c v tr sinh hot ring bit. Cng ti v h khng dnh

phn no cho thn xc trong vic tri thc: tri thc l vic ca mnhtm

linh m! Bi vy Merleau-Ponty mi ch diu h rng: theo h, th

chng ta khng l nhng nhn v, nhng ch l nhng tm thc tin nhn

v, nh kiu nhng c hn cha nhp th; v h coi chng ta l nhng c

hn, nhng tinh thn thun ty, cho nn chng ta khng c g phn

bit anh v ti; hn na, v chng ta l nhng tinh thn, cho nn c th

coi chng ta nh l nh sng, trc tip hon ton vi Chn l, ng

thi chng ta thng sut nhau nh nhng phn ca mt nh sng duy

nht.

Thc khng g m h hn! Bn duy tm ang ng ng thc ri!


49/127



By gi i su vo vn Gim tr hin tng hc, chng ta s ln

lt tm hiu v: a) Nhng Gim tr hin tng hc, - b) Vn tha

nhn, - c) ngha ch thc ca Gim tr.

a)Nhng Gim tr hin tng hc

Nh ni trn y, hin tng hc thng cp n ba th

Gim tr: Gim tr trit hc, Gim tr bn cht, v Gim tr hin tng

hc. Hai Gim tr trn l nhng chun b cn thit, nhng cha phi lGim tr hin tng hc.

Gim tr trit hc l g?Tha l gt b tt c nhng g ta c

bit do giao tip x hi v do sch v. y l Gim tr s khi nhng

rt cn thit. Descartes thc hin Gim tr ny khi ng vit: Mun

tr thnh ngi khn ngoan, mun t c chn l, th t nht l mt

ln trong i ta phi hoi nghi v ht mi s. Bit bao iu sai lm vn

c truyn tng t i ny qua i khc, v cha c ai dm hoi nghi

v nhn thng vo chng. Ri hng ngy, bit bao tin tht thit vn c

truyn t ming ngi ny qua ming ngikhc. Ri bo ch. Ri sch

v. Nht l sch v: bit bao sch vit by b do v on hoc thin

kin, vy m ngi ta vn tin hon ton. Ni c sch, h ci g ct ln giy trng mc en l c gi tr nh li T vit ngay! Trn

phng din t tng cng th, m trn phng din vn hc cng vy,

ngi ta d tin vo sch qu. Nhiu khi sch v l mt chng ngi, nm


50/127



chn ngang khng cho ta gp c s thc. Bi th, i vi Husserl,

cng vic u tin phi lm khi ta mun tm li ng khun mt ca

kinh nghim sng, l gt b tt c nhng g ta c c trong sch v

hoc nghe ni ngi khc. Vic phi lm l tm li kinh nghim sng

ca ti,vy th ch mnh ti bit c cch ch ng thi. Chng hn

phi ni v mt ngy ving cnh lt hoc mt ln thm c Hu,

chng ta phi quyt lit trnh khng dng nhng hnh nh v nhng li

vn ca ngi khc, du nhng hnh nh c p v li vn c gi

cm n u i na. Ngi xa ni mt cu ch l: Khng g pbng ci thc. Vy th ni cho ng s thc ca kinh nghim l thc

, v l gp mt ci g mi vo kho vn hc.

Cn Gim tr bn cht l g?L tm li kinh nghim sng ca ta.

Gim tr trit hc trn y ch l mt sa son xa xa, cn Gim tr bn

cht (cng gi l gim tr tnh) l bt tay vo vic moi ci kinh

nghim sng ra. Mun th, ta phi t th gii thin nhin vo ngoc

n, tc phi gt b thin nhin rt mt bn. Phi thn trng lm mi

gt b c ci Merleau-Ponty gi l thin kin th gii, tc thin

kin cho rng th gii vn hnh thnh nh th t ngn i v cho ht

mi ngi, v th gii s xut hin nh th mi cho mi ngi. Ni th

l mc vo ti duy nhin, coi tri gic ca ta cng nh sinh hot t l cata l hon ton do v tr thin nhin lmnn, nh th con ngi khng

c phn ch ng no ht. S thc th khng nhng mi ngi c ci th

gii sinh hot ca ring mnh (Mt mnh tnh ring ta vi ta), mc du


51/127



chng ta cng chen nhau chung sng trn mt tri t v trn mt mnh

sng ni, m cn phi ni rng th gii ca mi ngi vn i khc i

theo tui v theo hon cnh sng. Bi vy mun ly li cho ng kinh

nghim sng (chng hn ci nhn ca ti hm qua v cnh sng dn

chng Bn c) th ta phi a vo phng ti ra phim v in nh, v

nu ta li m ng knh mt ln na trn phn phim in nh hoc ta ra

phim ngoi tri, th ta s c mt tm nh ln xn, thiu c sc. Cng

vy, nu khi ta tm ly li kinh nghim sng hm qua hay thng trc

ca ta, m ta li nhn vo cnh sng hm nay hoc cho rng ngy naocng th, th chng khc g ta m phim ra cho nh sng ca ngoi tri

tha h in thm vo.

Husserl gi Gim tr ny l gim tr bn cht (hay gim tr yu

tnh) v ta phi tm cch ly li y nguyn ci kinh nghim sng hm

, ln ca ta. V th nhng bn cht ny c gi l bn cht c th,

ngha l nhng ci ta sng, ng nh ta c kinh nghim sng),

bt chp hm nay hay ln khc th gii nh th no. Tm li, ch ch

ca Gim tr bn cht l hy b tinh cht t thn (tuyt i) t ti

th gii sinh hot, tc th gii m ta thc v ni n.

Sau cng l Gim tr hin tng hc,vi mc ch l lm cho th

gii xut hin li ng nh n xut hin trong kinh nghim sng ca

ta. Gi l Gim tr hin tng hc v n vch trn cho ta thy hin

tng th gii, thy th gii hnh thnh thi nh th no trong kinh

nghim sng ca ta. Ai cng bit tn ch ca hin tng hc l thc


52/127



bao gi cng l thc v mt ci g. Khng c thc thun ty nh

kiumt thc t thn, cho nn khi cha sinh hot th thc ta ch l

mt kh nng thi, cha thnh hnh g ht: thc ta hnh thnh cng mt

trt t vi s hnh thnh ca th gii i tng. Mi tng ng ny

c Husserl gi l tng ng tnh (corrlat): n l mt thc ti duy

nht v c lng din, v pha thc l hnh thi thc (nose) v v

pha i tng l hnh thi ca ci m ta thc (nome).

Cng vic Gim tr hin tng hc din ra nh th no? Nh

Gim tr bn cht, nay th gii (tc i tng ca ta) khng cn l th

gii thin nhin tuyt i, nhng ch l ci m ta thc trong kinh

nghim sng. Nu con ngi c th ny l mt t thn, th ta liu mnh

li sa vo cm by ca duy tm. Vy ta phi thc rng nhng bn cht

c th kia (tc hnh nh ca th gii m ta thc s sng trong kinh

nghim kia) khng t n m c, v n khng phi nh th t trc v

cng, nhng n xut hin v bt u c nh th trong kinh nghim

hm qua hay thng trc cho ti. Kinh nghim sng ca ta l ni pht

sinh ra quan nim ta c v th gii, ng thi cng l ch pht sinh ra

hnh nh ta c v th gii. Gim tr hin tng hc gip tachng kin

s xut hin ,s pht sinh , pht sinh canosev canome, ca

hnh thi thc ch th v hnh nh ca th gii m ta thc. Tmli, Gim tr hin tng hc vch cho thy th gii hnh thnh th

gii, bt u l th gii nh th cho ti trong kinh nghim sng ca

ti. Trong vic tm li kinh nghim sng ca ti, ti c th da vo hnh


53/127



thi ca thc hoc da vo hnh thi ca ci m ti thc, da

vo nose hay da vonome, v c hai ging nhau hon ton do s kin

tng ng tnh. Tuy nhin da vonoseth d sa vo duy tm, v d

qun rng sinh hot cha phn tnh c trc v chnh sinh hot ti th

cho ta thc nh th v th gii. Cho nn Husserl da vo nome,tc

th gii sng ca ta, ly lm vn kin tm hiu (Xem chng II

b trn y).

Mun thc hin cng vic Gim tr hin tng hc, ta phi lm

sng li ci kinh nghim sng trc y, phi nhm ng ci kinh

nghim c o ca mnh, ng nhn vo hay tng n kinh nghim

ca ngi khc, cng ng nhn ra ci th gii thin nhin lc ny (ci

ta angsng y th sau ny ta mi trin khai n c): hy ch nhn

vo kinh nghim hm y xem ta sng ci hon cnh hm , th

gii hm th no. Tt nhin th gii hm nay khng cn (th d ti

mun tm li bui i thm xm nh l trong hm X, vi my anh em bn

tun trc), cnh vt thay i,nhng g l c sc hm nayko cn

trong thin nhin. Nhng n cn trong tm khm ti: vy ti s gt i

tt c nhng g ging ging nh th, ch sng li ci nhn hm

thi, xem ti thc cnh th no, bao nhiu tm tnh c gi

ln hm . T li mt cch st sot th d, ai cng lm c, khng cnphi c mt pht minh ng tri ca Husserl; nhng m t li mt cch

trung thc ci kinh nghim sng, khng thm khng bt, khng vay

mn, khng thu dt, mi thc l kh v mi ng gi l cng vic


54/127



lm c khoa hc. Trong tt c thi gian ta trin khai ci kinh nghim

sng ca ta, ta phi gi vng hai Gim tr trit hc v bn cht, ng

cho d lun v vn hc chi phi ta v nht l ng cho thin kin th

gii nh hng n hnh nh th gii thc s sng ca ta. Nu khng,

vic lm ca ta s ging vic ca mt th nh ang in nh d dang trong

phng ti th b ngi ta m ca cho nh sng ca thin nhin a vo.

Cho nn cng vic m t, tc s thc hin Gim tr hin tng hc,

phi c thc hin mt cch rt thn trng. C th chng ta mi hiu

ti sao Husserl mt nhiu thi gi bn v Gim tr hin tng hc.Ti phi da vo tm khm ti, hay ng hn, vo kinh nghim sng

ca ti, ch khng da vo th gii bn ngoi c na v hon cnh th

gii khng cn, vy sao li gi l da vonome? Xem ra Husserl

cng da vonose? Khng phi th u, v khi tm cch sng li ci

kinh nghim sng ca ti, ti nhm th gii sinh hot ca hm

sng ti th nh hm . thc ca ti hng ti th gii ca kinh

nghim sng, ch khng lc li nhng hoi nim nh kiu tm l hc c

in. Cho nn phng php ca Husserl thc s da vo nome, tc th

gii ca kinh nghim sng.

b)Vn tha nhn

i vi phi duy tm, khng c vn th gii v cng khng c

vn tha nhn. on vn ca Merleau-Ponty u chng III ny cho

thy phi duy tm quan nim rng th gii c tri ra trc mt tm

thc con ngi ta mt cch trong sut, ng thi tm thc ca mi


55/127



ngi chng ta khng c sinh hot c v, nhng tt c chng ta l mt

nh sng duy nht v tm thc chng ta lin thng vi nhau mt cch

trn vn. Chng ta va trnh by v s th gii l mt vn cho tm

thc ta, phi kh khn lm mi hy vng tm li c th gii m ta

thc s kinh nghim. By gi n vn tha nhn: cng v khng nhn

thc tha nhn mt cch ch ng, cho nn trit c truyn ch nu

cao con ngi mu,tc con ngi ph thng, ch khng thc v con

ngi hin sinh, bi v con ngi hin sinh l con ngi nhn v, c v

tr sinh hot c o. Merleau-Ponty ph bnh quan im ca duy tmv vn tha nhn nh sau:

Phng php phn tch phn tnh khng bit n vn tha nhn

cng nh khng bit n vn th gii, bi v thuyt t

trong ti, ngay t khi thc va phi thai, mt kh nng t ti

chn l ph qut: bi v tha nhn khng c v tr, khng c quan im

v khng c thn th, cho nn tha nhn v bn ng ti l mt ci g

duy nht trong th gii ca Chn l, mi lin kt gia cc tinh thn.

Vn theo h, khng c g kh trong vic hiu lm sao ti c th suy

tng tha nhn, bi v Ti v tha nhn khng c lin can g n tm

dt ca cc hin tng, v ni ng ra th Ti v tha nhn ch c gi

tr ch khng thc s hin hu. Khng c g b n ng sau nhng bmt v nhng c ch: khng phong cnh no m ti khng ti c:

ha chng ch c mt cht bng ti, m c bng nh th cng ch v

nh sng kia. Tri li, i vi Husserl, th tha nhn l mt vn , v


56/127



tha ng (alter ego) l mt iu nghch l. Nu qu thc tha nhn cn

c phn quy ng (pour soi) ngoi ci phn hin hu ca n i vi ti,

- v nu qu thc chng ti hin hu cho nhau, ch khng phi mi

chng ti ch hin hu cho Thng , th mi ngi chng ti phi

l mthin tngcho nhau, ngha l tha nhn v ti u phi c mt

ngoi din, v ngoi ci hng quy ng (tc ci nhn ca ti v ti, v

ca tha nhn v chnh mnh tha nhn), th cn phi c ci hng quy

tha (pourautrui), ngha lci nhn ca ti v tha nhn v ci nhn

ca tha nhn v ti. Tt nhin, hai hng nhn ny khng phi chc t cnh nhau trong mi ngi chng ti, v nu th tha nhn s

khng nhn thy ti v ti s khng nhn thy tha nhn. Cho nn ti

phil ci ngoi din ca ti, v tha nhn phi l chnh thn th ca

y. S nghch l v bin chng gia ti v tha nhn nh th ch c th

c c nu ti v tha nhn cng cnh ngha bi v tr ca

mnh, ch khng b tho g ra khi mi lin can, - ngha l nu trit l

khng c coi l xong vic vi s tr v vi bn ng, - nu nh

phn tnh khng nhng ti thy ti hin din vi chnh mnh ti,

nhng ti cn thy s hin din ca mt quan st vin ngoi cuc, -

ngha l nu trong chnh lc ti cm thy mnh hin hu, v cho n

ch su thm nht ca s phn tnh, ti vn bit mnh khng phi lmt ci g tuyt i vng chc v hin hu ngoi thi gian, nhng tri

li ti khm ph ra trong ti mt s yu ui ni ti lm ti khng

th l mt c v tuyt i, m n cn trng ti ra trc ci nhn ca


57/127


58/127



lun lun t mnh vo. Ci Cogito ch thc s khng nh ngha s

hin hu ca ch th bng tng m ch th c v s hin hu ,

cng khng bin s hin hu ca th gii thnh mt tng ca ti

v th gii, v sau cng n khng thay th gii bng biu tng th

gii. Tri li, n truy nhn rng cng vic suy tng ca ti cng l

mt s kin khng th t b c, v n khc t mi th duy tm

c th khm ph ra ti l mt hin hu ti th.

on vn kh di trn y, coi vy m d hiu. N di v vn

tha nhn thc l mi m i vi trit hc, nhng nht l v Merleau -

Ponty qu xung vi nhng gii thch duy tm, nn ng trn cn

thnh n ca ng ra ni nhng cu ni lp i lp li.

Phn u on vn, Merleau-Ponty ch nho lp trng duy tm

coi chng ta l nhng tinh thn thun ty, khng c thn th, cho nn

khng c v tr sinh hot ring. Thc vy, trit platon cng nh tritDescartes v Kant khng bao gi t vn tha nhn v vn tng

ch tnh (tng ch tnh c ngha l mi ngi chng ta l mt ch th

ring bit v c o, nhng chng ta cng truy nhn tha nhn l nhng

ch th nh ta): thuyt duy tm quan nim vn tri thc mt cchtuyt

igia mt i tng tuyt i v mt ch th tuyt i. i tng

tuyt i ca h l th gii vnh cu v bt bin. Ch th tuyt i ca

h l tinh thn con ngi, v h quan nim tinh thn ny c kh nng tri

thc tuyt i gn nh thn linh. Trong vin tng ny, tha nhn v ti


59/127



l mt ch th duy nht trong th gii ca Chn l, tc th gii ca

Chn Thin M, th gii trong sut ca thn linh.

Vi quan nim nh th v tha nhn, phi duy tm quyt rngkhng c g b n ng sau nhng b mt v nhng c ch ca tha

nhn, ngha l chng ta bit ht lng nhau, c nhng thm ca nhau, y

nh cc thn linh bit nhau. Cho nn khng c g b n hoc ti tm,

ha chng ch c mt cht bng, m c bng l v c ch sng qu.

Ngc li, hin tng hc coi tha nhn l mt vn kh khn gn nh

mt nghch l: thc vy, Hegel l ngi u tin trong lch s trit hc

nu ln vn tha nhn, nhng ng ta gii quyt bng cch ly

bin chng Ch v N gii quyt, thnh th tm thc tha nhn b

gim thnh tm thc ca ti v tha nhn, cng nh tm thc ca N l

chnh tm thc ca Ch c t by ni N. Ch hin tng hc v

phong tro Hin sinh mi nhn nh ng n v tng ch tnh, tc

tng quan gia ti v tha nhn xt nh chng ti cng l nhng ch

th. Lm c iu ny, v hin tng hc khng quan nim con ngi

nh nhng tinh thn khng xc, nhng nh l nhng sinh hot ti th,

nhng con ngi c thn th v sinh hot c v tr trong khng gian v

thi gian. Ti bit tha nhn do c ch v b iu ca tha nhn, ch

khng do mt s lin thng no gia cc tm thc: cho nn ti v thanhn u c nh ngha bi sinh hot c th ca mnh. Cng nhn

y, hin tng hc nu cao vn t thn, tc bn thn (le corps

propre): ti l thn th ti. Thn th ti l ti v bn thn ti, ch


60/127



khng phi l mt dng c hoc mt s hu c ti nh ch trng duy

tm. Mi ngi chng ta u c hai sinh hot: sinh hot ti th (cha

phn tnh) v sinh hot quy ng (phn tnh). Khi sinh hot tit h

th l thn xc ta v thn nhn c nhn c ch v b mt ca ta m bit ta

sinh sng vi ta. Cn khi phn tnh, th ta ch sng trong cho nn

khi ta ch c suy tng thi, khng sinh hot ti th na: khi xc ta

l mt s vt i vi ta, v ni c l tacthn xc. Cho nn, kt

lun phn ny, Merleau-Ponty vit ti bit mnh khng phi l mt ci

g tuyt i vng chc, hin hu ngoi thi gian, nhng trong ti c mts yu ui lm ti khng th l mt c v tuyt i: cu ny ph

quan nim ca duy tm coi chng ta l nhng ch th tuyt i ngoi

khng gian v thi gian, ri tc gi ni ln lp trng ca hin tng

hc l: con ngi khng th hin hu ngoi th gii v ngoi nhng

tng quan vi tha nhn. Hai cu ca trit Hin sinh ni ln ch trng

ny: Con ngi l sinh hot ti th v sinh hot l sinh hot vi

(mitsein), vi tha nhn. Chng ta khng th tng tng mt con ngi

sng ngoi th gii ny, v chng ta cng khng th tng tng mt

ngi sng trn th gii ny mt mnh. Cho nn quan nim ca phi duy

tm thc l gi tng v cn qu s ta c th tng tng.

Bn thm v tng quan vi tha nhn, Merleau-Ponty nhc li cuca Descartes ch mnh ti bit ti mt cch chc chn. Ai cng d

nhn ra ch m h v sai s thc ca t tng Descartes. Ta c thc

v mnh v trc tip thc v mnh, nhng ta khng c tri thc trc tip


61/127



v mnh: ti ch bit mnh qua nhng cch th sinh hot ti th ca ti,

v nht l qua nhng phn ng ca tha nhn. Ti bit mnh ti bng cch

c trn b mt ca tha nhn, xem tha nhn cm ngh g v ti. Gt b

nhng hnh vi ti th ca ti i, gt b nhng iu ti bit v mnh do s

chung sng vi ngi khc, th ti cn c th ni g v ti na u?

Marx ni mt cu rt ng: Khng c con ngi. Ch c x hi loi

ngi. Ch nhng con ngi phong kin, nhng con ngi c tm, mi

tin theo c nhn ch ngha. Sau Merleau-Ponty ni n bn ng suy

nim, tc ch th phn tnh: ch th ny c th t coi mnh nh bit lpvi th gii v cn bit lp vi thn th. Lm th, v ch th rt mnh

ra khi sinh hot. Tuy nhin cicogitatio(ch ny cng mt gc vi

chCogito,nhng v Descartes dng ch Cogito nn Husserl dng

chcogitatio, cng nh v c ch expliquer l gii, l m, cho nn

hin tng hc dngch expliciter, cng gc , ch cng vic

trin khai. Xin tm dchCogitol Ti suy tng,v dchcogitatiol

hnh vi suy tng,hnh vi ca thc: Descartes ni n kh nng suy

tng thun ty, cn Husserl ch nhm vohnh vi sinh hot thcca

ta), ci hnh vi suy tng lm cho ti t bit mnh nh th cng l mt

hnh vi ti th, tuy khng ti th theo ngha sinh hot ti th ca ch

hin hu ti th. Th d ti xung ln ni mt cu: l sinh hot tith, cha phn tnh. Ri ti suy tng v phn tnh v cu ni ca ti,

l phn tnh. Nhng ri ti li phn tnh v s phn tnh ca ti ny,


62/127



cng nh ti nh mnh nh l ni mt li quan h no vi ai.

V nh nh th cng l sinh hot.

Kt lun: Ci Cogito ch thc (nhiu khi ngi ta dng chcogito thay ch trit hc, cho nn cogito ch thc c ngha l mt

trit hc ch thc) s khng nh ngha s hin hu ca ch th bng

tng ch th c v s hin hu . Cu ny nhm Descartes v ng

ny quyt Ti suy tng, vy ti c y: ti ch chc mt iu l ti

suy tng, nhn tichcl ti hin hu. Hin hu b gim thnh mt

tng v hin hu. Hin tng hc khng lm th, nhng quyt ngc

li rng th gii khng phi l mt quan nim, mt biu tng, ngay c

s suy tng ca ti cng khng din ra ngoi thi gian v khng gian:

n din ra ni sinh hot ti th ca ti, v bn cht ca ti, ton th bn

cht ti ch l mt hin hu ti th.

c) ngha ch thc ca Gim tr

Sau khi hiu th no l gim tr hin tng hc, th no l th

gii hnh thnh th gii, th no l tm li kinh nghim sng ca ta, by

gi chng ta c th c nhng dng kt thc ca Merleau -Ponty v th

gii hin tng, tc th gii duy nht m ta c kinh nghim sng. C

mt danh t chuyn mn cn hiu ngay: l ch siu vit tnh(transcendances). i vi hin tng hc, th gii i tng c hai c

tnh i vi tm thc ta: mt l siu vit tnh, hai l bt thu tnh

(opacit). C hai tnh cht ny u khng c trong quan nim ca phi


63/127


64/127



th gii. S phn tnh ny khng rt mnh ra khi th gii lui v ch

nht th tnh ca tm thc, coi tm thc nh nn tng ca th gii u,

nhng ch li li nhn thy ch pht sinh ca nhng siu vit tnh

(transcendances): n k nhng ng dy ca tm thc ang ni kt ta

vi th gii, lm cho nhng ng dy ny hin ln r rng: ch s

phn tnh ny mi thc s ng gi l thc v th gii, v n lm cho

ta thy th gii l k v nghch l.

Ci siu nghim ca Husserl khng ging ci siu nghim ca

Kant, v Husserl trch Kant l ch trng mt th trit l ni th

(mondaine), bi v trit ny s dng mi tng quan ca ta vi th

gii (coi l ng c ca din dch siu nghim), v lm cho th gii

nm li trong ch th, thay v b ng trc th gii v coi ch th nh

mt siu vit hng v th gii. Tt c nhng hiu lm gia Husserl v

cc nh gii thch ng, cng nh gia ng v cc mn sinh ly khai ca

ng trong nhm hin sinh, v sau cng l gia ng v chnh mnh ng

u do iu ny: nhn th gii v thy n xut hin nh mt nghch

l, chng ta phi gt b tt c cc mi quen thuc gia ta v n, s

on tuyt ny cho ta thy n xut hin khng l do. Bi hc ln nht

ca gim tr l s khng th no gim tr ht c. V th Husserl lun

t hi thm mi xem c th gim tr thm khng. Gi th chng ta lnhng tinh thn, th s khng c vn gim tr. Nhng v chng ta l

hin hu ti th, v cng v nhng phn tnh ca ta lun ng trong

dng thi gian, cho nn khng c t tng no bao qut c trn vn


65/127



t duy ca ta. Nhng bn tho cha xut bn ca Husserl cn ni rng

trit gia l mt con ngi lun lun bt u li cng vic ca mnh. iu

ny c ngha l trit gia khng c coi mt iu g l s c trong

cc iu m qun chng hoc cc nh bc hc cho l bit chc. iu

ny cng c ngha l trit l khng nn t coi l mnh s c nhng g

mnh c th ni ln mt cch ch ng, v phi t coi mnh nh phi

lm li ci kinh nghim khi u ca mnh, cng vic ca mnh l m

t s khi u : tm li,phn tnh trit l thc rngphn tnh ca

ta lun l thuc vo mt sinh hot cha phn tnh , v l tnhtrngkhi uca ta, tnh trngthng xuynvsau cng.Chng nhng

gim tr hin tng hc khng phi l cng thc ca mt trit l duy

tm no ht nh ngi ta lm tng, m thc ra n l cng thc ca

mt trit l hin sinh. Hin hu ti th (In-der-welt-sein) ca Heidegger

ch xut hin trn ci nn nh ca gim tr hin tng hc.

V thc bao gi cng l thc v mt ci g, v ci g ny lun

l mt ci g ca th gii, cho nn mi hnh thc sinh hot ca ta u l

nhng tip thng vi th gii. Do y, hin tng hc gi con ngi l

sinh hot ti th, hin hu ti th. Khi con ngi bit mnh, th thy

mnh trong th gii ri, n cnh vi th gii ri. Th gii l

mi trng sinh hot ca ta tng pht tng giy; hn na th gii cn lhnh nh trung thc ca sinh hot tm linh ta. Th gii y khng phi l

thin nhin, nhng l ci nhn ca ta v th gii (weltanschauung), l th

gii quan, l sinh-hot ti th ca ta, cho nn gia ta v th gii c mt


66/127



tnh thn mt nh xc vi hn. Do s thn mt ny, ta coi ci g trong

th gii cng l t nhin v ci g cng hp l, t nhin v th gii

hnh thnh cho ta khi ta cha phn tnh, cha phi suy tnh g ht; hp

l v ng vi sinh hot ca ta, m cn g ng cho ta hn l chnh ta?

Vy ch khi rt b mi tnh vi th gii, ht ng la vi th gii, ngc

nhin i vi th gii, chng ta mi c th thy th gii xut hin mt

cch l k, khng l do. , thay v t nhin, nay ta thy th gii l k;

thay v hp l, ta thy th gii khng c l do. Hn na, ta cn thy th

giic v nghch l na: th hy xem vo kinh nghim, bit bao ci tacho l hp l th ngi khc cho l phi l, bit bao iu khi cn b ta cho

l ng lm, th nay ta thy ch ng mt my may no. Vy m l

sinh hot ti th, l kinh nghim sng ca ta.

K Husserl bin minh cho thy ti sao Kant b gn vo ti ni

th: ch Kant coi th gii l sn phm ca ch th, ca hnh vi tng hp

do tr nng ch th thc hin nh ta thy ni chng 2b trn ny.

Hin tng hc cc lc chng li quan nimni ti ca duy tm. Hin

tng hc ch trng th gii l mt xut hin khng do ch ca ti,

cho nn khng l do:khi ta phn tnh th th gii c y t bao gi

ri, l i tng cho ta ri. Hn na v nhng phn t

Documents

HIỆN TƯỢNG HỌC LÀ GÌ - TRẦN THÁI ĐỈNH