Embed Size (px)
Citation preview
Hipertansiyon ve Beslenme
Prof. Dr. Tekin AKPOLAT
Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Tıp Fakültesi
Nefroloji Bilim Dalı
9 Nisan 2011 SAMSUN
Plan
Özet
Beslenmenin önemi
Hipertansiyon ve beslenme
DASH: Genel bilgiler
DASH: İp uçları
Tuz
Şekerli gıdalar-içecekler ve hipertansiyon
Diyete uyum
Pratik konular
Kanıta dayalı öneriler
Tuz azaltılması
Potasyum alımının arttırılması
Kilo kaybı
Alkolün sınırlandırılması
DASH diyeti
Şekerli içeceklerin azaltılması
Yetersiz kanıtı olanlar
Lif
Balık yağı
Kalsiyum
Magnezyum
Karbonhidrat
Kolesterol
C vitamini
SONBunları herkes biliyor ama
uygulamıyor, uygulayamıyor,
uygulatamıyor
Plan
Özet
Beslenmenin önemi
Hipertansiyon ve beslenme
DASH: Genel bilgiler
DASH: İp uçları
Tuz
Şekerli gıdalar-içecekler ve hipertansiyon
Diyete uyum
Pratik konular
Hipokrat
Tıbbın amacı uygun diyet ve hijyenle
sağlığa kavuşturmaktır
Eğer hastayı gıda ile iyileştirebiliyorsanız
ilaçları kimyagerin kabında bırakınız
Çin atasözü
– Gıda kişiler için kutsaldır
– Gıda ve ilaç aynı kökten gelir
Yanomamo yerlileri
Brezilyada yaşar
Günlük Na tüketimi 1 mmol
Ortalama kan basıncı:
Erkeklerde 107/67 mm Hg
Kadınlarda 98/62 mm Hg
Hipertansiyon izlenmiyor
Epidemiyolojik çalışmalar
Hipertansiyon olmayan toplumlarda:
Tuz tüketimi arttıkça
Modern yaşam stili yaygınlaştıkça
Kan basıncı yükseliyor
Hipertansiyon ortaya çıkıyor.
Hipertansiyon ve beslenme
Hipertansiyon önlenmesi
Hipertansiyon tedavisi
Diğer kardiyovasküler risk faktörleri
tedavisi: Obesite, hiperlipidemi, şeker
hastalığı
Kanıta dayalı öneriler
Tuz azaltılması
Potasyum alımının arttırılması
Kilo kaybı
Alkolün sınırlandırılması
DASH diyeti
Şekerli içeceklerin azaltılması
Yetersiz kanıtı olanlar
Lif
Balık yağı
Kalsiyum
Magnezyum
Karbonhidrat
Kolesterol (Kan basıncı ile ilgili)
C vitamini
DASH: Genel bilgiler
DASH eating plan
Dietary Approaches to Stop
Hypertension
Hipertansiyonu durdurmak için diyetsel
yaklaşımı yeme planı
Hipertansiyon ve
beslenme DASH yeme planı
Diyetteki tuzun azaltılması
Her 2 yaklaşımda tek başına etkilidir ama
birlikte uygulanırsa yarar daha fazladır
DASH yeme planı (1)
Doymuş yağ, kolesterol ve toplam yağdan
fakir
Sebze, meyve ve düşük yağlı çiftlik ürünleri
önemli
Hububat, balık, kümes hayvanları, fındık,
fıstık, ceviz gibi yemişler de önemli
Kırmızı et, tatlı ve şekerli içecekler kısıtlı
DASH yeme planı (2)
Magnezyumdan zengin
Kalsiyumdan zengin
Potasyumdan zengin
Proteinden zengin
Liften zengin
DASH 1
Appel LJ, Moore TJ, Obarzanek E, Vollmer WM,
Svetkey LP, Sacks FM, Bray GA, Vogt TM, Cutler
JA, Windhauser MM, Lin PH, Karanja N.
A clinical trial of the effects of dietary patterns on
blood pressure. DASH Collaborative Research
Group. N Engl J Med. 1997 Apr 17;336(16):1117-
24.
Hasta sayısı 459
DASH: 3 grup hasta
Alışılmış Amerikan diyeti
Alışılmış Amerikan diyeti fakat sebze,
meyveden zengin
DASH diyeti
Her 3 grupta da günlük Na tüketimi 3000 mg,
yaklaşık 7.5 gram NaCl (sofra tuzu)
DASH sonuçlar
DASH grubu ve sebze-meyveden zengin
grupta kan basıncı dramatik şekilde düştü
DASH grubunda etki daha fazla
Etkinin başlaması 2 hafta kadar erken
DASH: Kan basıncı
değişiklikleri
Kontrol
Sebze & meyve
DASH
DASH: Kan basıncında
iyileşme
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
Systolic pressure Diastolic Pressure
Blo
od
Pre
ssu
re, m
m H
g Increase PlantFoods
CombinationDiet
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
Systolic pressure Diastolic Pressure
Blo
od
Pre
ssu
re, m
m H
g
All subjects
Subjects with
hypertension
DASH: Lipidlere etki
-16
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
Total
Cholesterol
LDL-C HDL-C
mg
/dL
Increase Plant
Foods
Combination Diet
DASH 2
Sacks FM, Svetkey LP, Vollmer WM, Appel LJ, Bray GA, Harsha D,
Obarzanek E, Conlin PR, Miller ER 3rd, Simons-Morton DG, Karanja
N, Lin PH; DASH-Sodium Collaborative Research Group.
Effects on blood pressure of reduced dietary sodium and the Dietary
Approaches to Stop Hypertension (DASH) diet. DASH-Sodium
Collaborative Research Group.
N Engl J Med. 2001 Jan 4;344(1):3-10.
Hasta sayısı 412
DASH-Tuz
2 ana grup:
Alışılmış Amerikan diyeti
DASH diyeti
Günlük Na tüketimine göre 3 alt grup:
3300 mg (Tipik Amerikan tüketimi)
2400 mg: Yaklaşık 6 gram sofra tuzu (1 çay kaşığı)
1500 mg: Yaklaşık 4 gram sofra tuzu (2/3 çay kaşığı)
DASH-Tuz: Sonuç
Tuz tüketimi azaldıkça kan basıncı 2 grupta
da azalıyor
DASH grubunda daha fazla
En belirgin azalma DASH-1500 mg Na
DASH: Tuz kısıtlaması
Sacks, F. M. et al. N Engl J Med 2001;344:3-10
Hastalarımıza ne önerelim
DASH yeme planı
Tuzun azaltılması
Beslenme uzmanı
Kalorisi önemli
2000 kalori/gün porsiyonlar
2000 kalori
(günlük porsiyon sayısı)Hububat 7-8
Sebze 4-5
Meyve 4-5
Düşük yağlı/yağsız çiftlik ürünleri 2-3
Et, kümes hayvanı, balık 2 veya daha az
Fındık, ceviz… 4-5/hafta
Yağ 2-3
Tatlı 5/hafta
DASH: İpuçları (1)
Meyveyi arttırın: 4 bisküit yerine orta boy
elma
Yağsız/az yağlı çiftlik ürünleri: Yağsız
yoğurt
Sebzeyi arttırın: Hamburgerin köftesini
azaltıp yanına ıspanak
DASH: İpuçları (2)
Yağı azaltılmış sosları seçin, hatta yağsız
Küçük porsiyonlar seçin
Gıda etiketlerine dikkat edin
DASH: İpuçları (3)
Şeker eklenmiş gıdaların tüketimini azaltın:
dondurma, şerbet, şekerli yoğurt, meyve
suları
Yoğurdunuza meyve ekleyin
Su veya şekersiz yumuşak içecek
Meyve, sebze, yağsız/tuzsuz patlamış mısır,
ekmek çubukları atıştırın
DASH: Uyarı
Diyette meyve, sebze ve baklagillerin çok
olması nedeni ile lif çoktur
Bazı hastalarda gaz, ishal olabilir
Bu nedenle meyve, sebze ve baklagiller
yavaşça arttırılmalıdır
DASH: İpuçları (4)
Gıda etiketlerinin tuz içeriğine bakın
Taze/dondurulmuş sebze kullanın (tuz
eklenmiş konserveden kaçının)
Taze et, balık tercih edin (işlenmişten
kaçının)
Tuz yerine baharat, sirke, limon tercih edin
DASH: İpuçları (5)
Pilav, makarna tuzsuz pişirin
Konserveleri iyice yıkayın
DASH: İpuçları (6)
Porsiyon sayıları günler arasındaki
değiştirilebilir, arttırılıp azaltılabilir
Önemli olan haftalık/aylık porsiyon
sayısıdır
DASH diyeti yapılıyor gerekçesi ile ilaç
bırakılmamalıdır
Tuz=NaCl
5000 yıl önce günlük tuz tüketimi günde
100 mg
Günümüzde 10-12 gram
Türkiye’de 18 gram
Bu artış neden?
En büyük gıda koruyucu
Kokuşmuş, bozuk gıdayı düzeltir
TADI TUZU YOK
TUZ AYIP ÖRTER
Sesi veya sahnesi kötü şarkıcı ne yapar?
Kötü ahçı ne yapar?
Tuz
5000 yıl önce Çinlilerin tuzu keşfinden
sonra tuz ekonomik önem kazandı
Gıdalar kışın korunabildi, yerleşik düzene
geçmeye yardımcı oldu
1870li yıllarda en çok ticareti yapılan, vergi
alınan maldı
Tuz
Fazla tuz kullanınca damak tadı değişmiş,
daha fazla tuz eklemişler
Tuz
Günümüzde derin dondurucu var
Dolayısı ile tuza gerek yok
Biz tuz almaya devam ediyoruz; gıda
endüstrisinin ikramı
Alınan tuzun % 80’i
İşlenmiş gıda
Fast food
Lokanta
Kantin
Alınan tuzun % 15’i
Kişi tarafından ekleniyor
Tuz 1
Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği (http://www.turkhipertansiyon.org) tarafından gerçekleştirilen Türk Toplumunda Tuz Tüketimi ve Kan Basıncı Çalışmasında (SALTurk, 2008) göre Türk toplumunda ortalama tuz tüketiminin günde 18 gram olduğu bulunmuştur.
Tuz hipertansiyon başta olmak üzere birçok hastalığa yol açar ve günlük 18 gram tuz tüketimi çok yüksektir.
Tuz 2
Ülkemizde başlıca tuz alım kaynakları
beyaz peynir, turşu, zeytin, erişte,
ayçiçeği çekirdeği, salça ve yemeğin
tadına bakmadan tuz atmaktır.
Tuzun önemi
Batı toplumlarında günlük tuz alımı
ortalama 9-12 gram
DASH diyetinde izin verilen miktar 5-6
gram
Türkiye’de günlük tuz alımı ortalama 18
gram
Ekmek-Tuz
Ortalama ekmek tüketimi 402 gram
Ekmekte ortalama tuz 1.8 gr/100 gram
Ekmekle alınan tuz ortalama 7.2 gr/gün
DASH diyetinde izin verilen miktar 5-6 gram
Akpolat, AJKD 2009
Yapay tuz
Bir kısmı azaltılmış da olsa NaCl içerir
Potasyumlu tuzlar ACEİ/ARB kullananda
sorun yaratabilir
Hiporeninemik aldosteronizm varsa da
sorun olabilir
% 70 sodyum azaltılmış tuz
% 70 az tuz Normal Tuz
g/100 g g/100 g
Sodyum 10.8 39.3
Potasyum 37.4 0
Her ikisi de klorür içerir
Yapay tuz
Azaltılmış NaCl
KCl
CaCl
AlCl
Himalaya tuzu
(http://www.himalayatuzu.biz/)
Hz.Muhammed "Ya Ali yemekten önce ve yemekten sonra bir miktar tuz seni
70 tür Hastalığa karşı korur" boşuna dememiştir.
Bu sunum toplumsal bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmıştır.
www.himalayatuzu.biz
Tuz kısıtlaması
Tuz eklemeyi kaldır
Tuzdan kaçın
Tuzdan zengin gıdaların alımını sınırlandır
DASH diyeti
Dietary Approaches to Stop Hypertension
eating plan (Hipertansiyonu durdurmak için
diyetsel yaklaşımı yeme planı)
Sık, günde 5-6 öğün
Potasyum, kalsiyumdan zengin diyet (bol
sebze-meyve)
Tuzdan kısıtlı
Doymuş yağdan fakir diyet
Yaşam düzeninin
değiştirilmesiDeğişiklik Yaklaşık SKB azalması
(aralık)
Kilo kaybı 5–20 mmHg/10 kg kaybı
DASH diyeti 8–14 mmHg
Tuz kısıtlaması 2–8 mmHg
Egzersiz 4–9 mmHg
Alkol tüketiminin
azaltılması
2–4 mmHg
Özet
KAYNAKLAR
http://www.nhlbi.nih.gov/health/public/heart
/hbp/dash/index.htm
http://www.nhlbi.nih.gov/health/public/heart
/hbp/dash/new_dash.pdf
www.tekinakpolat.net
Şekerli gıdalar-içecekler ve
hipertansiyon
Kilo artışı
Şekerin sempatik sinir sistemi uyarısını
artırması
Tuz atılımını azaltması
Fruktozun ürik asiti artırarak vasküler
hasara yol açması
Fruktoz 1
Pürin ürik asit kaynağı
Fruktoz da ürik asit kaynağı
Fruktoz basit şeker, meyve ve balda
bulunur
Kullandığımız şekerde sukroz vardır,
sukrozda glukoz-fruktoz oranı eşittir
Fruktoz 2
Amerika Birleşik Devletlerinde diğer bir
fruktoz kaynağı mısır şurubundan oluşan
bir tatlandırıcı olan yüksek fruktozlu mısır
şurubudur: % 55 fruktoz, % 45 glukoz
Fruktoz ürik asiti artırır
Ürik asit
Bazı maymunlarda ve insanlarda milyonlarca yıl
önce bir mutasyon olmuş
Bu mutasyon sonucu ürik asiti yıkan ürikaz
enzim aktivitesi azalmış
Ürik asit hayvanlarda fruktozun metabolik
etkilerine duyarlılığı artırır
Doğrudan da kilo alımı ve yağ birikimine yol
açabilir
Ürik asit nitrik oksit azaltır
Fruktozun metabolik etkileri
Yağ depolanmasını artırır
Hayvanlar fruztoz ve glukozla beslenirlerse
sadece fruktozla beslenenlerde belirgin
hipertrigliseridemi ve yağlı karaciğer oluşur
Fruktoz - ürik asit
Yağ depolanmasının artması global soğuma ve
açlık dönemlerinde koruyucu etkiye sahip
Ürik asit hayvanlarda fruktozun metabolik
etkilerine duyarlılığı artırır
Ürikaz enzim aktivitesindeki azalma ile ilgili
mutasyon o dönemde koruyucu ama
günümüzde?
Günümüzde bu mutasyona
gerek var mı? Son 100 yılda ürik asit kaynağı olan protein
alımı genel olarak azaldı, peki ürik asit niye
yükseliyor?
Son 100 yılda şeker alımında artış var
1700lerde Amerika ve İngiltere’de yıllık
şeker alımı 4 pound (yaklaşık 2 kg) iken
günümüzde 150 pounddan (yaklaşık 68 kg)
Ucuz
Hızlı
Lezzetli
Pahalı
Hazırlaması uzun
Lezzetlendirilmesi
gerekir
Diyete uyum
Diyete uyum neden sorunlu?
Ekonomik
Alışkanlık
Damak tadı
Sosyal nedenler
Ne bulursak onu yiyoruz
Mazeretim Var Diyet
yapamıyorum 1 1- Mazeret: Egzersiz yapmak için vaktim
yok
2- Mazeret: Çocuklarım ve erkek arkadaşım
için etrafta abur cubur bulundurmak
zorundayım.
3- Mazeret: Daha önce de kilo vermeye
çalıştım ama yapamıyorum.
Mazeretim Var Diyet
yapamıyorum 2
4- Mazeret: Bir çok iş yemeği ve sosyal
aktivite içinde bulunuyorum. Bu çevre
içinde kilo veremem.
5- Mazeret: Çok seyahat ediyorum ve bunu
bir rutine dönüştüremiyorum
Mazeretim Var Diyet
yapamıyorum 3 6- Mazeret: Arkadaşlarım yetersiz
yiyecekler tüketiyorlar ve benimde onların
yanında sağlık yiyecekler yemem zor
oluyor.
7- Mazeret: Sevdiğim kişiler kilom hakkında
durmadan beni azarlıyorlar ve bu benim
isyan etmeme neden oluyor.
Seçme şansının
olmadığı/sınırlı olduğu yerler
Yemekhane
Ekmek
Lokanta?
Fast food
Hazır gıdalar
Davetler
Mazeretim Var Spor
Yapamıyorum 1 Egzersiz bana yardımcı olmuyor
Ben daha önce yapmıştım işe yaramıyor
Egzersiz çok sıkıcı
Çok sık seyahat ediyorum ve evimde
kalmıyorum
Hergün egzersize ayıracak yarım saatim
yok
Mazeretim Var Spor
Yapamıyorum 2
Egzersizin beni acıktırmasından
korkuyorum
Bir spor salonuna gidebilmek için yeterli
birikimim yok
Egzersiz sonrası her yerim ağrıyor
Hava çok soğuk / çok sıcak
Erişkin eğitimi
Bilgi
Beceri
Tutum (asıl sorun burada)
Bu eğitimi kim yapacak?
SGK
Performans puanı
PUANLAR
Diyabetli hasta eğitimi: Bir hasta için ömrü
boyunca bir kez faturalanabilir (3 puan)
KOAH’lı hasta eğitimi: Bir hasta için ömrü
boyunca bir kez faturalanabilir (3 puan)
Ev programı/aile eğitimi: Fiziksel tıp ve
rehabilitasyon programları (10 puan)
İşitme eğitimi, çocuk (seansı): (0 puan)
İnsan Bildiklerini Neden
Yapamaz (1)? Çoğu konuda hepimiz doğrunun ve yanlışın ne
olduğunu biliyoruz aslında. Ama doğruyu
bilmekle, doğruyu yapmak arasında fark var.
Kime sorarsanız sorun herkes, okuyup kendini
geliştirmenin saatlerce TV seyretmekten daha
faydalı olduğunu bilir.
Herkes sigaranın zararlarını, düzenli spor
yapmanın yararlarını, fazla kilolardan kurtulmak
gerektiğinin farkındadır.
İnsan Bildiklerini Neden
Yapamaz (2)? Bence, bildiklerimizi yapamıyor olmamızın
önündeki en önemli engel, "mevcut durumun
yarattığı alışkanlıklara teslim olmak" ve
"değişimin getireceği bilinmezlikten korkmaktır."
İnsan Bildiklerini Neden
Yapamaz (3)? İnsanlar, mutsuz oldukları halde, kendilerini mevcut
ilişkilerinin içine hapsediyorlar. Bu kötü ilişkileri
değiştirme gücüne sahip olmalarına rağmen daha iyi bir
hayat için adım atamıyorlar. Alışkanlıklarından kurtulup
yeni bir hayata geçmek için davranamıyorlar. Çünkü
bütün olumsuzluklara, başarısızlıklara ve mutsuzluklara
rağmen içinde bulundukları koşullara alışmışlar. Bunları
değiştirmek üzere bilinmez olana doğru bir adım atmak
onları çok korkutuyor.
İnsan Bildiklerini Neden
Yapamaz (4)? Doğrunun hayata geçirilmesi için önce kendi
rahatımızı bozmamız, alışkanlıklarımızı terk
etmemiz, bazı ilişkileri bitirmemiz gerekiyor ki
sonrasında elde edeceğimiz yeni ilişkiler ve yeni
düzen bize daha fazla başarı ve mutluluk versin.
Ama bu adımları atmak yerine çoğunluk yanlışları
sürdürmeyi tercih ediyor.
Çok iyi biliyoruz ki başarılı olanlar,
düşüncelerini hayata geçirenlerdir.
Unutmayayım engeller çoğu zaman sadece
bizim kafamızın içinde.
Onları yıkmak da bizim elimizde.
Nereden başlayalım
Glisemik indeks nedir
Sindirim süreci çok kısa ve böylece emilim
ve kana karışma süreci çok hızlı olan
gıdalar kan şekerini çok hızla yükseltirler.
Böyle gıdalara GLİSEMİK İNDEKSİ YÜKSEK
GIDALAR denir.
Bu tür gıdaların alınması
Kan şekerinde ani yükselme ve ani azalmalara yol açarlar
Kısa aralıklar ile sizi istemeden tekrar yemeye iterek aşırı
kalori alımına yol açarlar.
Glisemik indeksi yüksek gıdaların çoğu fabrikasyon yani
doğal olmayan gıdalardır (beyaz ekmek, çaya atılan şeker,
reçeller, şekerlemeler, beyaz undan yapılan ürünler...)
Pankreası yorarlar
Yağ deposunu arttırma özelliğine sahiptirler
Barsak içeriği bırakmazlar yani posaları azdır
En gerçekçi çözüm
Sık yemek ve acıkmamak
Tok tutan gıdaları tercih etmek
Tuz kontrolü:
Size sormadan çayınıza ya da kahvenize şeker
ekleyebiliyorlar mı?
Öyleyse neden size sormadan yemeklerinize tuz
ekleyebiliyorlar?
Buna izin vermeyelim, sağlığımızı koruyalım..
Pratikte neler oluyor
Yaşam düzeni değişiklikleri
zordur, alternatifleri:
İdeal kilo
Egzersiz
Sigara
Alkol
İlaç
Doğal! tedaviler
Vatan gazetesi, 5 Aralık 2009
Prof. Dr. İbrahim Saraçoğlu, eski eşi Arzu
Saraçoğlu: Buradan Sağlık Bakanlığı’na
sesleniyorum; Bu adam tıp doktoru değil,
kimyacı. Saraçoğlu’nun otları hangi hastalığa
şifa oldu? Bu otlar nerede analiz ediliyor? Türk
halkı otun peşinde koştu İbrahim Bey 3 yılda
zengin oldu. Kazandığı paraları da kumara
yatırdı. 2-3 milyon dolar batırdı.
Tuzsuz Deli Bekir
Elinde içki şişesi, bir elinde tabanca ya da
kama vardır. Mahallenin kabadayısıdır,
belalı bir adamdır. Olayların karmaşıklaştığı
anda gelip kaba kuvvetle olayı çözer.
Niye bu isim verilmiş?
Tuzsuz Deli Bekir
Tuz yemediği için delirmiş.
Bu nedenle hipertansiyonu olan hastalarda
tuz kısıtlaması yapılmamalı!!! (önemli olan
mesaj, algılanma)
Erişkin eğitimi
Bilgi
Beceri
Tutum (asıl sorun burada)
Projected Annual Reductions in Cardiovascular Events Given a Dietary Salt Reduction of 3 g per Day in Black Men, Black Women, Nonblack Men, and Nonblack Women, According to Age Group
Bibbins-Domingo K et al. N Engl J Med 2010;362:590-599
Projected Estimates of the Cost and Effectiveness of Salt Reduction and Hypertension Treatment Annually and Cumulatively, 2010-2019
Bibbins-Domingo K et al. N Engl J Med 2010;362:590-599
Sonuç olarak
Tuzun günde 3 gr azaltılması
Binlerce kardiyovasküler olayı önler ve
yaşamları kurtarır
Sağlık harcamasını yılda 10-24 milyar dolar
azaltır
Az tuzlu/tuzsuz ve şekersiz ama TATLI
günler, haftalar, aylar, yıllar
www.tekinakpolat.net
![[Oliver Sacks] Alucinações Musicais(BookZZ.org)](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/55cf8d215503462b13924118/oliver-sacks-alucinacoes-musicaisbookzzorg.jpg)
