Upload
vuphuc
View
215
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
HistoriaPrzewodnik metodyczny dla nauczyciela
Barbara Walkowicz
4
Redaktor seriiWojciech Sygut
Redaktor prowadzącySzymon Ciechanowski
Redakcja merytorycznaAleksandra Gotlib
Redakcja językowa Anna Kołat
Redakcja artystycznaMagdalena Sarnot-Wrzecionowska
Projekt i koncepcja artystycznaFutu Creative / Kay Humelt i Rafał Kwiczor
Skład komputerowyOficyna Wydawnicza Pegaz / Rafał KuligKarolina Połosak
FotoedycjaGrzegorz Wrzecionowski
Redakcja technicznaPaweł Kowalski
Projekt okładkiFutu Creative
IlustracjeKaisu Almonkari
Wykaz dysponentów praw autorskich do obrazów i zdjęć zamieszczonych w publikacji:East News: s. 79: osierocone dziecko/Laski Diffusion, wkroczenie Niemców/Stanisław Kowalczuk; Wikipedia: s. 79: zburzenie pomnika Mickiewicza.
Wydawca oświadcza, że dołożył wszelkich starań, aby dotrzeć do wszystkich właścicieli i dysponentów praw autorskich. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie publikacji w całości lub we fragmentach bez zgody wydawnictwa zabronione.
© Grupa MAC S.A. 2017
ISBN 978-83-8108-059-0
Grupa MAC S.A.25-561 Kielce, ul. Witosa 76tel. 41 366 55 55, faks: 41 366 33 02e-mail: [email protected], http://www.mac.pl
3
Spis treści
Rozkład materiału 4Plan wynikowy 111. Śladami historii1.1 Historia – nauka o przeszłości 181.2 O źródłach historycznych 191.3 Chronimy ślady przeszłości 202. O czasie i mapie historycznej2.1 Czas w historii 212.2 Obliczamy czas 232.3 Mapa w historii 243. W małej i w dużej ojczyźnie3.1 Historia mojej rodziny 253.2 Moja mała ojczyzna 263.3 Duża ojczyzna – Polska 283.4 Lekcja powtórzeniowa 294. Polska Piastów4.1 Początki państwa polskiego 304.2 Pierwszy król Polski 314.3 Ostatni z Piastów 334.4 Polska Piastów – powtórzenie wiadomości 345. W czasach świetności i upadku5.1 Zwycięski sojusz 365.2 Mikołaj Kopernik i jego odkrycie 375.3 Złoty wiek 385.4 Stulecie wojen 405.5 Upadek Rzeczypospolitej 425.6 W czasach świetności i upadku – powtórzenie wiadomości 436. Wiek niewoli6.1 Szlakiem Legionów Polskich we Włoszech 446.2 Powstańcze państwo 466.3 Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie 476.4 Wiek niewoli – powtórzenie wiadomości 487. Czasy wielkiej próby7.1 Bój o niepodległą Polskę 497.2 W Gdyni 517.3 Wśród harcerzy z Szarych Szeregów 527.4 Żołnierze niezłomni 537.5 W czasach Solidarności 577.6 Czasy wielkiej próby – powtórzenie wiadomości 58Załączniki 60
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela4
Rozk
ład
mat
eria
łu
Tem
atM
ater
iał n
aucz
ania
Punk
ty p
odst
awy
prog
ram
owej
Wym
agan
ia p
odst
awow
e.U
czeń
:W
ymag
ania
pon
adpo
dsta
wow
e.U
czeń
:Li
czba
go
dzin
Dzi
ał 1.
Śla
dam
i his
torii
1. H
isto
ria
– na
uka
o pr
zesz
łośc
i
– hi
stor
ia ja
ko n
auka
– za
dani
a hi
stor
ii–
fakt
his
tory
czny
– op
inia
bad
acza
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
1, 5
II. 2
, 3, 5
III
. 2
Treś
ci n
aucz
ania
:III
. 1I.
1
– w
yjaś
nia,
czy
m s
ię z
ajm
uje
hist
oria
– lo
kuje
w c
zasi
e w
ydar
zeni
a z
prze
szło
ści
i ter
aźni
ejsz
ości
– ro
zróż
nia
przy
czyn
y i s
kutk
i wyd
arze
ń
– ro
zum
ie, j
aką
rolę
odg
ryw
a hi
stor
ia ja
ko
nauk
a–
wyj
aśni
a, d
lacz
ego
hist
oria
jest
nau
czan
a w
szk
ole
– ro
zróż
nia
fakt
y i o
pini
e
1
2. O
źró
dłac
h hi
stor
yczn
ych
– źr
ódła
his
tory
czne
i i
ch ro
dzaj
e–
prac
a ar
cheo
loga
i h
isto
ryka
–
anal
iza
źród
eł h
isto
-ry
czny
ch i
ocen
a ic
h w
iary
godn
ości
– no
woc
zesn
e m
etod
y ba
daw
cze
w a
rche
o-lo
gii i
his
torii
– le
gend
a a
hist
oria
Cel
e ks
ztał
ceni
a:II.
1, 3
III. 1
, 2
Treś
ci n
aucz
ania
:III
. 1, 3
, 4
– po
daje
defi
nicj
ę źr
ódła
his
tory
czne
go–
wym
ieni
a ro
dzaj
e źr
ódeł
his
tory
czny
ch–
opis
uje
prac
ę ar
cheo
loga
– od
różn
ia le
gend
ę od
his
torii
– po
trafi
wsk
azać
, co
wpł
ywa
na w
iary
god-
ność
źró
dła
– an
aliz
uje
źród
ło h
isto
rycz
ne–
rozr
óżni
a w
lege
ndzi
e el
emen
ty fi
kcyj
ne
i pra
wdo
podo
bne
– w
ymie
nia
now
ocze
sne
tech
niki
bad
awcz
e w
zak
resi
e ar
cheo
logi
i i h
isto
rii
1
* Chr
onim
y śl
ady
prze
-sz
łośc
i
– za
bytk
i i ic
h oc
hron
a–
inst
ytuc
je c
hron
iące
za
bytk
i–
pam
iątk
i rod
zinn
e ja
ko z
abyt
ki
Mat
eria
ł spo
za
pods
taw
y pr
ogra
-m
owej
– w
ie, c
zym
są
zaby
tki
– ro
zum
ie p
otrz
ebę
ich
ochr
ony
– w
ymie
nia
inst
ytuc
je c
hron
iące
zab
ytki
– op
isuj
e pr
acę
kons
erw
ator
a za
bytk
ów–
wym
ieni
a za
bytk
i z n
ajbl
iższ
ej o
kolic
y–
zna
zasa
dy z
acho
wan
ia w
muz
eum
– oc
enia
zna
czen
ie p
amią
tek
rodz
inny
ch d
la
hist
orii
rodz
iny
– w
yjaś
nia,
jaką
rolę
odg
ryw
ają
zaby
tki d
la
kszt
ałto
wan
ia ś
wia
dom
ości
wsp
ólno
ty
regi
onal
nej i
nar
odow
ej–
wie
, czy
m je
st s
kans
en
1
Dzi
ał 2
. O c
zasi
e i m
apie
his
tory
czne
j
3. C
zas
w h
isto
rii–
głów
ne p
ojęc
ia
z za
kres
u ch
rono
logi
i st
osow
ane
w h
isto
rii–
epok
i w h
isto
rii–
rodz
aje
kale
ndar
zy
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
1, 2,
3, 4
II.
5
Treś
ci n
aucz
ania
:III
. 1, 2
– zn
a gł
ówne
poj
ęcia
z z
akre
su c
hron
olog
ii–
rozu
mie
zna
czen
ie p
omia
ru c
zasu
w p
racy
hi
stor
yka
– w
ie, j
aka
jest
rola
nar
odzi
n C
hrys
tusa
dla
spo
-so
bu li
czen
ia c
zasu
– po
daje
naz
wy
epok
his
tory
czny
ch–
spor
ządz
a oś
cza
su, z
azna
cza
okre
s pr
zed
nasz
ą er
ą i o
kres
nas
zej e
ry
– po
rząd
kuje
chr
onol
ogic
znie
epo
ki h
isto
rycz
ne–
poda
je p
rzyk
łady
osi
ągni
ęć c
ywili
zacy
j-ny
ch c
hara
kter
ysty
czny
ch d
la p
oszc
zegó
l-ny
ch e
pok
– za
znac
za e
poki
na
osi c
zasu
– tłu
mac
zy, j
aką
rolę
odg
ryw
a ka
lend
arz
w o
rgan
izow
aniu
życ
ia ró
żnyc
h gr
up
społ
eczn
ych
1
5
4. O
blic
zam
y cz
as–
jedn
ostk
i cza
su–
okre
ślan
ie w
ieku
– po
cząt
ek, k
onie
c,
poło
wa
wie
ku–
oblic
zani
e up
ływ
u la
t
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
1, 2,
3, 4
Treś
ci n
aucz
ania
:III
. 1, 2
– zn
a po
jęci
a: w
iek,
pół
wie
cze,
era
, poc
ząte
k w
ieku
, kon
iec
wie
ku–
na p
odst
awie
dat
y ok
reśl
a w
iek
wyd
arze
nia
– sp
orzą
dza
oś c
zasu
– za
znac
za d
aty
na o
si c
zasu
– po
rząd
kuje
chr
onol
ogic
znie
wyd
arze
nia
na
pods
taw
ie d
at–
okre
śla
poło
wę,
poc
ząte
k i k
onie
c w
ieku
, –
oblic
za u
pływ
cza
su p
omię
dzy
wyd
arze
-ni
ami
1
* Map
a w
his
torii
– m
apa
i pla
n ja
ko
źród
ło w
iedz
y–
czyt
anie
map
y hi
stor
yczn
ej–
źród
ła s
taty
styc
zne
Mat
eria
ł spo
za
pods
taw
y pr
ogra
mow
ej
– w
ie, c
o pr
zeds
taw
ia m
apa
hist
oryc
zna,
czy
m
się
różn
i od
inny
ch ro
dzaj
ów m
ap–
rozp
ozna
je g
łów
ne e
lem
enty
map
y: ty
tuł,
zakr
es c
zaso
wy,
lege
ndę
– w
ie, c
o pr
zeds
taw
ia p
lan
– od
czyt
uje
pros
te in
form
acje
z m
apy
i ze
źród
eł
stat
ysty
czny
ch
– od
czyt
uje
z m
apy
info
rmac
je w
uję
ciu
dyna
mic
znym
, for
muł
uje
wni
oski
– po
rów
nuje
map
y–
wyc
iąga
pro
ste
wni
oski
ze
źród
eł s
taty
-st
yczn
ych
1
Dzi
ał 3
. W m
ałej
i w
duż
ej o
jczy
źnie
5. H
isto
ria
moj
ej ro
dzin
y–
pam
iątk
i i tr
adyc
je
rodz
inne
jako
źró
dła
wie
dzy
o hi
stor
ii ro
dzin
y–
gene
alog
ia ja
ko
nauk
a–
drze
wo
gene
alog
iczn
e
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
4
Treś
ci n
aucz
ania
:I.
1III
. 3
– w
ie, c
o to
są
pam
iątk
i i tr
adyc
je ro
dzin
ne, z
na
wła
sne
trad
ycje
rodz
inne
– w
ie, s
kąd
moż
na c
zerp
ać w
iedz
ę o
hist
orii
rodz
iny
– ro
zum
ie, d
lacz
ego
nale
ży c
hron
ić ro
dzin
ne
pam
iątk
i–
opow
iada
his
torię
rodz
iny
– tw
orzy
drz
ewo
gene
alog
iczn
e
– w
yjaś
nia
term
iny:
pok
rew
ieńs
two,
ród
– od
czyt
uje
info
rmac
je z
drz
ewa
gene
alo-
gicz
nego
– st
osuj
e zn
aki g
rafic
zne
char
akte
ryst
yczn
e dl
a ge
neal
ogii
– zn
a pl
aców
ki m
uzea
lne,
któ
re p
ielę
gnuj
ą hi
stor
ię z
nany
ch ro
dów
1
6. M
oja
mał
a oj
czyz
na–
elem
enty
wię
zi z
mał
ą oj
czyz
ną–
regi
ony
Pols
ki i
ele-
men
ty je
wyr
óżni
ając
e–
wpł
yw z
nany
ch
post
aci n
a hi
stor
ię
mał
ych
ojcz
yzn
– lo
kaln
e za
bytk
i
Cel
e ks
ztał
ceni
a:II.
1, 4
, 5
Treś
ci n
aucz
ania
:I.
2II.
3III
. 4
– de
finiu
je te
rmin
mał
a oj
czyz
na–
wym
ieni
a el
emen
ty c
hara
kter
ysty
czne
dla
jego
m
ałej
ojc
zyzn
y –
wym
ieni
a re
gion
y Po
lski
–
sytu
uje
na m
apie
Pol
ski s
wój
regi
on, w
skaz
uje
regi
ony
sąsi
edni
e–
prze
dsta
wia
syl
wet
kę z
nane
j pos
taci
zw
iąza
nej
z m
iejs
cow
ości
ą lu
b re
gion
em–
wym
ieni
a w
ażne
zaby
tki m
iejs
cow
ości
i reg
ionu
– pr
zeds
taw
ia ró
żnic
ę m
iędz
y oj
czyz
ną
a m
ałą
ojcz
yzną
– na
map
ie P
olsk
i syt
uuje
regi
ony
– po
daje
ele
men
ty c
hara
kter
ysty
czne
dla
ró
żnyc
h re
gion
ów–
przy
porz
ądko
wuj
e zn
ane
zaby
tki r
egio
nom
Po
lski
– sp
orzą
dza
albu
m m
iejs
cow
ości
lub
regi
onu
1
7. D
uża
ojcz
y-zn
a –
Pols
ka–
naró
d ja
ko w
spól
nota
– Po
lska
i je
j sąs
iedz
i–
sym
bole
pań
stw
owe
i nar
odow
e–
waż
niej
sze
świę
ta
pańs
twow
e–
patr
ioty
zm
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
5II.
5III
. 1, 2
Treś
ci n
aucz
ania
:II.
1
– zn
a pe
łną
nazw
ę pa
ństw
a–
wym
ieni
a są
siad
ów P
olsk
i–
stos
uje
poję
cie
naro
du, p
ańst
wa,
ojc
zyzn
y–
rozp
ozna
je i
wym
ieni
a sy
mbo
le p
ańst
wow
e–
zna
waż
niej
sze
świę
ta p
ańst
wow
e–
defin
iuje
poj
ęcie
pat
rioty
zmu
– ro
zum
ie w
pływ
wsp
ólny
ch d
ziej
ów,
waż
nych
wyd
arze
ń na
ksz
tałto
wan
ie s
ię
zbio
row
ej (n
arod
owej
) św
iado
moś
ci–
opis
uje
różn
e sp
osob
y up
amię
tnia
nia
waż
-ny
ch d
la n
arod
u w
ydar
zeń
i pos
taci
– pr
zeds
taw
ia p
rzyk
łady
pos
taw
pat
rioty
cz-
nych
daw
niej
i dz
isia
j–
rozu
mie
zna
czen
ie s
ymbo
li na
rodo
wyc
h
1
Pow
tórz
enie
wia
dom
ości
z d
ział
ów 1,
2 i
31
Spra
wdz
ian
wia
dom
ości
z d
ział
ów 1,
2 i
31
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela6
Tem
atM
ater
iał n
aucz
ania
Punk
ty p
odst
awy
prog
ram
owej
Wym
agan
ia p
odst
awow
e.U
czeń
:W
ymag
ania
pon
adpo
dsta
wow
e.U
czeń
:Li
czba
go
dzin
Dzi
ał 4
. Pol
ska
Pias
tów
8. P
oczą
tki
pańs
twa
pol-
skie
go
– pl
emio
na p
olsk
ie
wśr
ód S
łow
ian
– le
gend
arne
i hi
sto-
rycz
ne p
oczą
tki
pańs
twa
– M
iesz
ko i
Dob
raw
a–
decy
zja
wła
dcy
Pola
n o
przy
jęci
u ch
rztu
i je
j sk
utki
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
4, 5
II. 1,
3, 4
III
. 1, 2
Treś
ci n
aucz
ania
:II.
3IV
. 1
– lo
kaliz
uje
na m
apie
pań
stw
o Po
lan,
obs
zary
za
mie
szki
wan
e pr
zez S
łow
ian,
pań
stw
o M
iesz
ka–
rozr
óżni
a op
owie
ści l
egen
darn
e od
wyd
arze
ń hi
stor
yczn
ych,
wym
ieni
a po
dsta
wow
e fa
kty
– w
yjaś
nia
term
iny:
ple
mię
, pań
stw
o, c
hrys
tiani
-za
cja,
dyn
astia
, Pia
stow
ie–
opow
iada
o p
oczą
tkac
h pa
ństw
a po
lski
ego
– zn
a da
tę c
hrzt
u Po
lski
: 966
r.–
zna
przy
czyn
y pr
zyję
cia
chrz
tu p
rzez
Mie
szka
– w
ymie
nia
skut
ki c
hrys
tiani
zacj
i
– w
ymie
nia
plem
iona
pol
skie
w X
w., l
okal
i-zu
je je
na
map
ie–
wie
, jak
ie p
lem
ię p
olsk
ie z
amie
szki
wał
o re
gion
, w k
tóry
m m
iesz
ka–
wym
ieni
a gł
ówne
gro
dy p
ańst
wa
Mie
szka
– op
owia
da o
sku
tkac
h pr
zyję
cia
chrz
tu
1
9. P
ierw
szy
król
Po
lski
– po
stać
Bol
esła
wa
Chr
obre
go–
mis
ja ś
wię
tego
Woj
-ci
echa
– zj
azd
w G
nieź
nie
–
koro
nacj
a B
oles
ław
a C
hrob
rego
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
3, 4
, 5
II. 1,
3, 4
, 5
III. 1
, 2
Treś
ci n
aucz
ania
:II.
3IV
. 1, 2
– w
ie, k
im b
yli:
Bol
esła
w C
hrob
ry, ś
wię
ty W
oj-
ciec
h, O
tton
III
– lo
kaliz
uje
w c
zasi
e w
ydar
zeni
a: c
hrze
st P
olsk
i, m
isję
św
. Woj
ciec
ha, z
jazd
w G
nieź
nie,
kor
o-na
cję
Bol
esła
wa
Chr
obre
go–
wsk
azuj
e na
map
ie p
ańst
wo
Chr
obre
go, z
iem
ie
zam
iesz
kiw
ane
prze
z Pr
usów
i N
iem
cy–
opis
uje
zjaz
d w
Gni
eźni
e–
wie
, jak
ie z
nacz
enie
dla
Pol
ski m
iała
kor
onac
ja
Bol
esła
wa
Chr
obre
go–
zna
poję
cia:
arc
ybis
kups
two,
ces
arz,
koro
-na
cja,
mis
jona
rz
– op
owia
da o
życ
iu ś
wię
tego
Woj
ciec
ha–
dost
rzeg
a re
ligijn
y i p
olity
czny
wym
iar
zjaz
du w
Gni
eźni
e–
wsk
azuj
e na
map
ie s
iedz
ibę
arcy
bisk
upst
wa
– do
strz
ega
wzr
ost z
nacz
enia
Pol
ski z
a pa
no-
wan
ia M
iesz
ka i
Bole
sław
a C
hrob
rego
– w
ie, c
o oz
nacz
a pr
zydo
mek
„Chr
obry
”–
dost
rzeg
a zn
acze
nie
wiz
yt d
yplo
mat
ycz-
nych
dla
zac
how
ania
pop
raw
nych
rela
cji
z in
nym
i kra
jam
i
1
10. O
stat
ni
z Pi
astó
w–
Kazi
mie
rz W
ielk
i i je
go
osią
gnię
cia
w d
ziel
e um
ocni
enia
pań
stw
a–
zało
żeni
e A
kade
mii
Krak
owsk
iej
– sy
tuac
ja m
iędz
ynar
o-do
wa
Pols
ki z
a pa
no-
wan
ia K
azim
ierz
a W
ielk
iego
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
4, 5
II.
2, 3
, 4, 5
III
. 1, 3
Treś
ci n
aucz
ania
:II.
3
III. 3
IV
. 3
– w
ie, k
im b
ył K
azim
ierz
Wie
lki o
raz
loka
lizuj
e w
cza
sie
jego
pan
owan
ie (l
ata,
wie
k, e
poka
)–
oblic
za, i
le la
t pan
ował
Kaz
imie
rz W
ielk
i–
wsk
azuj
e na
map
ie p
ańst
wo
Kazi
mie
rza
na
pocz
ątku
i na
koń
cu p
anow
ania
– w
ymie
nia
dzie
dzin
y, w
któ
rych
nas
tąpi
ł roz
wój
pa
ństw
a–
poda
je a
rgum
enty
uza
sadn
iają
ce p
rzyd
omek
kr
óla
– w
yjaś
nia
pow
iedz
enie
: zas
tał P
olsk
ę dr
ew-
nian
ą, z
osta
wił
mur
owan
ą–
zna
poję
cia:
żup
nik,
Aka
dem
ia K
rako
wsk
a, R
uś
Hal
icka
– do
strz
ega
znac
zeni
e ku
ltury
, nau
ki i
gosp
o-da
rki w
życ
iu p
ańst
wa
– w
ymie
nia
sąsi
adów
Pol
ski w
XIV
w.
– pr
zeds
taw
ia z
nacz
enie
utw
orze
nia
Aka
-de
mii
Krak
owsk
iej d
la p
ańst
wa
pols
kieg
o–
pode
jmuj
e pr
óbę
ocen
y dz
iała
ń Ka
zi-
mie
rza
Wie
lkie
go–
poró
wnu
je p
ozyc
ję p
ańst
wa
w 13
33 i
1370
r.–
wym
ieni
a zi
emie
wch
odzą
ce w
skł
ad
Pols
ki w
1370
r.–
wie
, czy
m je
st S
zlak
Orli
ch G
niaz
d
1
Pow
tórz
enie
wia
dom
ości
z d
ział
u 4
1
Spra
wdz
ian
wia
dom
ości
z d
ział
u 4
1
7
Dzi
ał 5
. W c
zasa
ch ś
wie
tnoś
ci i
upad
ku
11. Z
wyc
ięsk
i so
jusz
– po
stac
i Jad
wig
i, W
łady
sław
a Ja
gieł
ły,
Zaw
iszy
Cza
rneg
o–
unia
w K
rew
ie–
znac
zeni
e w
spół
prac
y Po
lski
i Li
twy
dla
poko
nani
a Kr
zyża
ków
– bi
twa
pod
Gru
nwal
- de
m i
jej z
nacz
enie
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
1, 3,
4, 5
II. 1,
2, 4
, 5
III. 1
, 2, 3
Treś
ci k
szta
łcen
ia:
II. 3
IV. 4
– po
daje
prz
yczy
ny z
awar
cia
unii
pols
ko-
-lite
wsk
iej
– zn
a da
ty z
awar
cia
unii
w K
rew
ie i
bitw
y po
d G
runw
alde
m–
zazn
acza
te d
aty
na o
si c
zasu
, okr
eśla
wie
k i p
ołow
ę w
ieku
, obl
icza
upł
yw c
zasu
pom
iędz
y w
ydar
zeni
ami
– w
ie, k
im b
yli k
rólo
wa
Jadw
iga
i Wła
dysł
aw
Jagi
ełło
– lo
kaliz
uje
na m
apie
Kró
lest
wo
Pols
kie,
Wie
lkie
Ks
ięst
wo
Lite
wsk
ie, p
ańst
wo
zako
nu k
rzyż
ac-
kieg
o or
az m
iejs
cow
ości
: Kre
wo,
Gru
nwal
d,
Mal
bork
– zn
a te
rmin
y: u
nia,
pań
stw
o kr
zyża
ckie
, ryc
erz
– w
ie, d
lacz
ego
nazy
wam
y Za
wis
zę C
zarn
ego
ryce
rzem
bez
ska
zy
– w
yjaś
nia
zwią
zek
pom
iędz
y un
ią w
Kre
wie
a
zwyc
ięst
wem
nad
Krz
yżak
ami
– op
owia
da o
bitw
ie p
od G
runw
alde
m–
rozu
mie
zna
czen
ie b
itwy
grun
wal
dzki
ej d
la
hist
orii
naro
du–
tłum
aczy
pow
iedz
enie
: pol
egać
na
kim
ś ja
k na
Zaw
iszy
– w
ie, w
jaki
spo
sób
upam
iętn
ia s
ię p
olsk
o--li
tew
skie
zw
ycię
stw
o po
d G
runw
alde
m
1
12. M
ikoł
aj
Kope
rnik
i je
go
odkr
ycie
– M
ikoł
aj K
oper
nik
– ni
e ty
lko
astr
onom
– ży
cie
Mik
ołaj
a Ko
per-
nika
–
prze
łom
owe
odkr
ycie
po
lski
ego
astr
onom
a –
żacy
a w
spół
cześ
ni
stud
enci
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
1, 3,
4, 5
II. 2
, 5III
. 2, 3
Treś
ci n
aucz
ania
:II.
3IV
. 5
– w
ie, c
zego
dok
onał
Mik
ołaj
Kop
erni
k–
rozu
mie
zna
czen
ie o
dkry
cia
Kope
rnik
a dl
a św
iato
wej
nau
ki
– op
owia
da o
życ
iu i
doko
nani
ach
Kope
rnik
a,
posł
uguj
ąc s
ię ź
ródł
ami i
kono
grafi
czny
mi
– lo
kaliz
uje
w c
zasi
e ży
cie
i dzi
ałal
ność
Ko
pern
ika
– zn
a te
rmin
y: ż
ak, a
stro
nom
, odk
ryci
e na
ukow
e
– w
ymie
nia
mia
sta
zwią
zane
z K
oper
niki
em–
poró
wnu
je d
ział
alno
ść p
olsk
iego
as
tron
oma
z za
sada
mi d
zisi
ejsz
ej n
auki
(w
szec
hstr
onno
ść i
spec
jaliz
acja
)–
wym
ieni
a po
dobi
eńst
wa
i róż
nice
mię
dzy
uniw
ersy
tete
m ś
redn
iow
iecz
nym
a w
spół
-cz
esny
m
1
13. Z
łoty
wie
k–
XV
I wie
k ja
ko c
zas
rozw
oju
Rze
czyp
o-sp
olite
j–
Jan
Zam
oysk
i – w
ódz,
mąż
sta
nu, m
ecen
as
Cel
e ks
ztał
ceni
a:
I. 1,
2, 3
, 4, 5
II. 1,
2, 3
, 5III
. 1, 2
, 3
Treś
ci n
aucz
ania
:II.
3IV
. 6
– lo
kaliz
uje
w c
zasi
e zł
oty
wie
k–
wsk
azuj
e na
map
ie p
ańst
wo
pols
ko-li
tew
skie
, w
ymie
nia
jego
sąs
iadó
w–
na p
odst
awie
teks
tu ź
ródł
oweg
o op
isuj
e ha
ndel
Pol
ski z
inny
mi k
raja
mi
– zn
a po
stać
Jan
a Za
moy
skie
go i
wym
ieni
a dz
iedz
iny
jego
dzi
ałal
nośc
i–
zna
poję
cia:
mie
szcz
anin
, szla
chci
c, m
ąż s
tanu
, ka
ncle
rz, h
etm
an, A
kade
mia
Zam
ojsk
a, zł
oty
wie
k
– uz
asad
nia
okre
ślen
ie z
łoty
wie
k–
wsk
azuj
e ce
chy
męż
a st
anu
na p
rzyk
ładz
ie
Zam
oysk
iego
i po
rów
nuje
go
z in
nym
i po
znan
ymi p
osta
ciam
i–
wym
ieni
a ce
chy,
któr
e ch
arak
tery
zują
po
staw
ę pa
trio
tycz
ną–
wym
ieni
a za
bytk
i ren
esan
su w
Pol
sce
i lok
aliz
uje
je n
a m
apie
Rze
czyp
ospo
litej
1
14. S
tule
cie
woj
en–
woj
ny P
olsk
i w
XV
II w
.–
boha
tero
wie
pot
opu
szw
edzk
iego
: Aug
u-st
yn K
orde
cki,
Stef
an
Cza
rnie
cki
– Ja
n III
Sob
iesk
i i o
dsie
cz w
iede
ńska
– sk
utki
XV
II-w
iecz
nych
w
ojen
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
1, 2,
3, 4
, 5II.
1, 2
, 3, 4
, 5III
. 2, 3
Treś
ci n
aucz
ania
:II.
3IV
. 7
– lo
kaliz
uje
na m
apie
tery
toriu
m P
olsk
i w X
VII
w.
i jej
sąs
iadó
w–
zna
daty
: 165
5 i 1
683
oraz
loka
lizuj
e w
ydar
zeni
a w
cza
sie
– w
ymie
nia
boha
teró
w w
alk
w X
VII
w.
– w
ie, j
akie
zna
czen
ie d
la p
okon
ania
Szw
edów
m
iała
obr
ona
Jasn
ej G
óry
– w
ie, j
akie
zna
czen
ie d
la E
urop
y m
iało
zw
ycię
-st
wo
pod
Wie
dnie
m–
zna
term
iny:
pot
op s
zwed
zki,
stul
ecie
woj
en,
odsi
ecz,
impe
rium
osm
ańsk
ie
– op
isuj
e sk
utki
pot
opu
szw
edzk
iego
dla
go
spod
arki
Pol
ski
– w
ykor
zyst
uje
map
ę ja
ko ź
ródł
o w
iado
-m
ości
– z
asię
g zd
obyc
zy s
zwed
zkic
h w
Pol
sce,
wyp
raw
a w
iede
ńska
– na
pod
staw
ie ró
żnyc
h źr
ódeł
twor
zy
nota
tkę
na te
mat
wyb
rane
j pos
taci
(A
. Kor
deck
iego
, S. C
zarn
ieck
iego
, Jan
a III
So
bies
kieg
o)
– po
rów
nuje
osi
ągni
ęcia
Sob
iesk
iego
z do
ko-
nani
ami p
ozna
nych
wcz
eśni
ej p
osta
ci
1
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela8
Tem
atM
ater
iał n
aucz
ania
Punk
ty p
odst
awy
prog
ram
owej
Wym
agan
ia p
odst
awow
e.U
czeń
:W
ymag
ania
pon
adpo
dsta
wow
e.U
czeń
:Li
czba
go
dzin
15. U
pade
k R
zecz
ypos
po-
litej
– kr
yzys
pań
stw
a w
XV
III w
.–
post
aci T
adeu
sza
Kośc
iusz
ki i
Woj
-ci
echa
Bar
tosa
– po
wst
anie
1794
r.
i bitw
a po
d Ra
cław
i-ca
mi
– up
adek
pań
stw
a w
1795
r.
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
1, 2,
3, 4
, 5II.
1, 2
, 4, 5
III. 1
, 2, 3
Treś
ci n
aucz
ania
:II.
3IV
. 8
– w
ie, d
lacz
ego
Pola
cy z
decy
dow
ali s
ię n
a w
alkę
w
1794
r.–
prze
dsta
wia
wyd
arze
nia
insu
rekc
ji ko
ściu
sz-
kow
skie
j–
na p
odst
awie
źró
deł c
hara
kter
yzuj
e Ta
deus
za
Kośc
iusz
kę–
loka
lizuj
e w
ydar
zeni
a w
cza
sie
i prz
estr
zeni
– w
ymie
nia
zabo
rców
Pol
ski
– w
skaz
uje
skut
ki ro
zbio
rów
Pol
ski
– pr
zypo
rząd
kow
uje
regi
ony
Pols
ki d
o po
szcz
e-gó
lnyc
h za
boró
w, p
osłu
gują
c si
ę na
zwam
i w
ażni
ejsz
ych
mia
st–
wie
, w ja
kim
zab
orze
zna
jdow
ała
się
jego
m
iejs
cow
ość
– zn
a po
jęci
a: ro
zbio
ry, z
abor
cy, p
owst
anie
, ko
syni
erzy
– ro
zum
ie, d
lacz
ego
w p
owst
aniu
wzi
ęli
udzi
ał c
hłop
i i m
iesz
czan
ie–
porz
ądku
je c
hron
olog
iczn
ie w
ydar
zeni
a z
życi
a Ko
ściu
szki
– uz
asad
nia
twie
rdze
nie,
że
Tade
usz
Kośc
iusz
ko b
ył p
atrio
tą i
boha
tere
m
dwóc
h na
rodó
w, o
ceni
a ta
ką p
osta
wę
– pr
opon
uje
drog
i pos
tępo
wan
ia d
la
Pola
ków
po
utra
cie
niep
odle
głoś
ci, w
yko-
rzys
tują
c pr
zykł
ady
post
aw p
ozna
nych
po
stac
i
1
Pow
tórz
enie
wia
dom
ości
z d
ział
u 5
1
Spra
wdz
ian
wia
dom
ości
z d
ział
u 5
1
Dzi
ał 6
. Wie
k ni
ewol
i
16. S
zlak
iem
Le
gion
ów
Pols
kich
we
Wło
szec
h
– ce
le P
olak
ów
w o
kres
ie n
iew
oli
– ge
n. J
an H
enry
k D
ąbro
wsk
i i u
two-
rzen
ie L
egio
nów
Po
lski
ch–
Józe
f Wyb
icki
i hy
mn
Pols
ki
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
2, 3
II. 4
, 5III
. 3
Treś
ci n
aucz
ania
:II.
1IV
. 9
– w
ie, d
lacz
ego
Pola
cy p
odję
li w
alkę
z z
abor
-ca
mi
– ro
zum
ie w
kład
gen
. Jan
a H
enry
ka D
ąbro
w-
skie
go w
twor
zeni
e Le
gion
ów P
olsk
ich
we
Wło
szec
h–
zna
okol
iczn
ości
pow
stan
ia L
egio
nów
–
na p
odst
awie
teks
tu M
azur
ka D
ąbro
wsk
iego
pr
zeds
taw
ia c
ele
Pola
ków
w o
kres
ie z
abor
ów
– na
pod
staw
ie ró
żnyc
h źr
ódeł
opo
wia
da
hist
orię
Leg
ionó
w–
rozu
mie
, w ja
kim
cel
u Jó
zef W
ybic
ki
umie
ścił
w P
ieśn
i Leg
ionó
w P
olsk
ich
we
Wło
szec
h na
wią
zani
a do
his
torii
Pol
ski
– w
ie, d
lacz
ego
liter
acka
wiz
ja W
ybic
kieg
o ni
e zo
stał
a zr
ealiz
owan
a w
XV
III w
.
1
17. P
owst
ańcz
e pa
ństw
o–
pow
stan
ie s
tycz
niow
e 18
63 r.
jako
jede
n ze
zr
ywów
nie
podl
egło
-śc
iow
ych
– ch
arak
ter w
alk
pow
stań
czyc
h –
post
ać R
omua
lda
Trau
gutt
a
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
3, 4
, 5II.
1, 2
, 4III
. 1, 2
Treś
ci n
aucz
ania
:I.
2II.
1III
. 3IV
. 10
– ro
zum
ie p
rzyc
zyny
wal
ki P
olak
ów–
loka
lizuj
e na
map
ie te
reny
wal
k–
na p
odst
awie
różn
ych
źród
eł o
pisu
je w
alki
po
wst
ańcz
e i s
posó
b fu
nkcj
onow
ania
po
wst
ańcz
ego
pańs
twa
podz
iem
nego
– zn
a za
sług
i R. T
raug
utta
–
ocen
ia p
osta
ć Tr
augu
tta
– po
sług
uje
się
poję
ciam
i: po
wst
anie
sty
cz-
niow
e, d
ykta
tor p
owst
ania
, woj
na p
arty
zanc
ka,
Cyt
adel
a W
arsz
awsk
a, re
pres
je
– po
daje
kilk
a po
dobi
eńst
w i
różn
ic m
iędz
y po
wst
anie
m k
ości
uszk
owsk
im a
pow
sta-
niem
sty
czni
owym
– do
strz
ega
rolę
ludn
ości
cyw
ilnej
w
pow
stan
iu–
ocen
ia, c
zy P
olac
y po
prze
z po
wst
anie
re
aliz
owal
i pro
gram
zaw
arty
w P
ieśn
i Le
gion
ów P
olsk
ich
we
Wło
szec
h–
na p
odst
awie
źró
deł p
odaj
e in
ne p
rzyk
łady
i f
orm
y w
alki
o n
iepo
dleg
łość
1
9
18. M
aria
Sk
łodo
wsk
a-
-Cur
ie i
jej
odkr
ycie
– M
. Skł
odow
ska-
Cur
ie –
po
lska
nob
listk
a–
odkr
ycia
ucz
onej
w
dzi
edzi
nie
fizyk
i i c
hem
ii
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
3, 4
, 5II.
1, 3
, 4, 5
III. 1
, 3
Treś
ci n
aucz
ania
:IV
. 11
– op
owia
da o
życ
iu M
arii
Skło
dow
skie
j-Cur
ie–
wym
ieni
a je
j odk
ryci
a na
ukow
e i r
ozum
ie ic
h zn
acze
nie
dla
świa
tow
ej n
auki
– do
strz
ega
znac
zeni
e N
agro
dy N
obla
– w
skaz
uje
na z
wią
zek
wyc
how
ania
w d
omu
i pos
taw
ę M
arii
Skło
dow
skie
j-Cur
ie–
ocen
ia w
arto
ść w
spom
nień
jako
źró
dła
hist
oryc
zneg
o
1
Pods
umow
anie
wia
dom
ości
z d
ział
u 6
1
Spra
wdz
ian
wia
dom
ości
z d
ział
u 6
1
Dzi
ał 7
. Cza
sy w
ielk
iej p
róby
19. B
ój
o ni
epod
legł
ą Po
lskę
– I w
ojna
św
iato
wa
i str
ony
konf
liktu
– Jó
zef P
iłsud
ski i
jego
żo
łnie
rze
– od
zysk
anie
nie
pod-
legł
ości
i sp
osób
up
amię
tnie
nia
– B
itwa
War
szaw
ska
– w
alka
o g
rani
ce
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
2, 3
, 4, 5
II. 1,
2, 4
, 5III
. 1, 2
, 3
Treś
ci n
aucz
ania
:II.
1IV
. 12
– lo
kaliz
uje
w c
zasi
e w
ydar
zeni
a–
oblic
za o
dstę
py c
zasu
pom
iędz
y w
ydar
zeni
ami
– w
ie, k
im b
ył J
ózef
Piłs
udsk
i–
rozu
mie
zna
czen
ie w
ydar
zeń
1918
i 19
20 r.
– w
ykor
zyst
uje
różn
e źr
ódła
info
rmac
ji (te
kst,
map
ę, fo
togr
afię)
– op
isuj
e w
alkę
Pol
aków
o k
szta
łt te
ryto
rialn
y pa
ństw
a–
zna
poję
cia:
nie
podl
egło
ść, L
egio
ny P
iłsud
-sk
iego
, kom
enda
nt, p
ańst
wo,
sto
lica,
Bitw
a W
arsz
awsk
a, b
olsz
ewic
y
– ro
zum
ie z
wią
zek
mię
dzy
I woj
ną ś
wia
tow
ą a
odzy
skan
iem
prz
ez P
olsk
ę ni
epod
legł
ości
– oc
enia
dzi
ałan
ia P
olak
ów p
odcz
as I
woj
ny
świa
tow
ej–
rozu
mie
, dla
czeg
o dz
ień
11 li
stop
ada
jest
N
arod
owym
Św
ięte
m N
iepo
dleg
łośc
i
1
20. W
Gdy
ni–
post
ać E
ugen
iusz
a Kw
iatk
owsk
iego
– pr
oces
pow
staw
ania
po
rtu
i mia
sta
– zn
acze
nie
wyb
udo-
wan
ia p
ortu
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
1, 3,
4, 5
II. 1,
2, 4
, 5III
. 1, 2
, 3
Treś
ci n
aucz
ania
:IV
. 13
– lo
kaliz
uje
wyd
arze
nia
w c
zasi
e–
wie
, kim
był
Eug
eniu
sz K
wia
tkow
ski
– w
skaz
uje
na m
apie
II R
zecz
ypos
polit
ej G
dyni
ę–
na p
odst
awie
ilus
trac
ji i t
ekst
u z
podr
ęczn
ika
opis
uje
proc
es b
udow
y po
rtu
i mia
sta,
cyt
uje
fakt
y i o
pini
e
– pr
zeds
taw
ia s
ytua
cję
pańs
twa
pols
kieg
o po
I w
ojni
e św
iato
wej
– oc
enia
dec
yzję
sej
mu
o bu
dow
ie p
ortu
– ro
zum
ie z
nacz
enie
tego
prz
edsi
ęwzi
ęcia
dl
a m
łode
go p
ańst
wa
– op
isuj
e ży
cie
i pra
cę w
Gdy
ni w
okr
esie
m
iędz
ywoj
enny
m
1
21. W
śród
har
-ce
rzy
z Sz
aryc
h Sz
ereg
ów
– po
cząt
ek
II w
ojny
św
iato
wej
– Po
lska
pod
oku
pacj
ą ni
emie
cką
i rad
ziec
ką–
Pols
kie
Pańs
two
Podz
iem
ne–
Arm
ia K
rajo
wa
i Sza
re
Szer
egi
– bo
hate
row
ie a
kcji
pod
Ars
enał
em–
pow
stan
ie
war
szaw
skie
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
1, 3,
4, 5
II. 1,
2, 3
, 4, 5
III. 1
, 2, 3
Treś
ci n
aucz
ania
:I.
1, 2
II. 1
IV. 1
4
– lo
kaliz
uje
w c
zasi
e om
awia
ne w
ydar
zeni
a–
na m
apie
wsk
azuj
e ob
szar
y Po
lski
zna
jduj
ące
się
pod
okup
acją
nie
mie
cką
i rad
ziec
ką
– w
ie, k
im b
yli:
Jan
Byt
nar „
Rud
y”, A
leks
y D
awi-
dow
ski „
Ale
k”, T
adeu
sz Z
awad
zki „
Zośk
a”–
wym
ieni
a fo
rmy
wal
ki s
toso
wan
e pr
zez
AK
i Sza
re S
zere
gi–
wyk
orzy
stuj
e fo
togr
afie
jako
źró
dło
wie
dzy
– zn
a te
rmin
y: II
woj
na ś
wia
tow
a, o
kupa
cja,
ruch
op
oru,
Arm
ia K
rajo
wa,
Sza
re S
zere
gi, P
olsk
ie
Pańs
two
Podz
iem
ne, k
onsp
iracj
a, g
esta
po
– do
strz
ega
podo
bień
stw
a i r
óżni
ce m
iędz
y fo
rmam
i opo
ru P
olak
ów z
XIX
w.
i z c
zasó
w II
woj
ny ś
wia
tow
ej–
rozu
mie
, jak
i był
cel
akc
ji m
ałeg
o sa
bota
żu–
wie
, dla
czeg
o bo
hate
row
ie ru
chu
opor
u m
ogą
być
dzis
iaj d
la m
łody
ch lu
dzi
wzo
rem
do
naśl
adow
ania
– po
daje
prz
yczy
ny i
skut
ki p
owst
ania
war
-sz
awsk
iego
– w
ie, j
ak i
dlac
zego
Pol
acy
upam
ięt-
niaj
ą po
wst
anie
war
szaw
skie
ora
z po
stac
i zw
iąza
ne z
ruch
em o
poru
1
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela10
Tem
atM
ater
iał n
aucz
ania
Punk
ty p
odst
awy
prog
ram
owej
Wym
agan
ia p
odst
awow
e.U
czeń
:W
ymag
ania
pon
adpo
dsta
wow
e.U
czeń
:Li
czba
go
dzin
22. Ż
ołni
erze
ni
ezło
mni
– rz
ądy
kom
unis
tów
ja
ko n
owa
form
a ok
upac
ji–
stos
unek
kom
unis
tów
do
AK
– po
stac
i: W
itold
Pi
leck
i, D
anut
a Si
edzi
-kó
wna
„Ink
a”–
spos
oby
upam
ięt-
nien
ia ż
ołni
erzy
ni
ezło
mny
ch
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
1, 3,
4, 5
II. 1,
2, 3
, 4, 5
III. 1
, 2, 3
Treś
ci n
aucz
ania
:I.
1, 2
II. 1
IV. 1
5
– lo
kaliz
uje
wyd
arze
nia
w c
zasi
e –
na m
apie
Pol
ski w
skaz
uje
obsz
ary
wal
k po
za
końc
zeni
u II
woj
ny ś
wia
tow
ej–
wie
, dla
czeg
o bo
jow
nikó
w p
olsk
iego
pod
-zi
emia
nie
podl
egło
ścio
weg
o na
zyw
amy
niez
łom
nym
i i w
yklę
tym
i –
rozu
mie
, jak
i był
cel
wal
ki ż
ołni
erzy
ni
ezło
mny
ch–
zna
poję
cia:
kom
uniś
ci, ż
ołni
erze
nie
złom
ni/
wyk
lęci
– po
rów
nuje
cel
e ko
mun
istó
w i
żołn
ierz
y ni
ezło
mny
ch–
char
akte
ryzu
je z
mia
ny te
ryto
rialn
e po
II
woj
nie
świa
tow
ej–
prób
uje
ocen
ić p
osta
wę
Wito
lda
Pile
c-ki
ego
oraz
„In
ki”
– do
strz
ega
trud
ność
pod
ejm
owan
ych
wte
dy d
ecyz
ji–
ocen
ia p
ostę
pow
anie
kom
unis
tów
w
Pol
sce
– po
daje
prz
ykła
dy ż
ołni
erzy
nie
złom
nych
, kt
órzy
dzi
ałal
i w je
go re
gion
ie
zam
iesz
kani
a
1
23. W
cza
sach
So
lidar
nośc
i–
cele
Sol
idar
nośc
i–
waż
niej
si c
złon
kow
ie
ruch
u–
rola
Jan
a Pa
wła
II
w n
ajno
wsz
ej h
isto
rii
Pols
ki–
pols
ka d
roga
do
wol
nośc
i
Cel
e ks
ztał
ceni
a:I.
1, 2,
3, 4
, 5II.
1, 2
, 3, 4
, 5III
. 1, 2
, 3
Treś
ci n
aucz
ania
:I.
1, 2
II. 1
IV. 1
6, 17
– zn
a sy
mbo
l i c
ele
Solid
arno
ści
– w
ymie
nia
czło
nków
Sol
idar
nośc
i (Le
cha
Wał
ęsę,
Ann
ę W
alen
tyno
wic
z, Ta
deus
za
Maz
owie
ckie
go)
– zn
a ro
lę J
ana
Paw
ła II
w p
roce
sie
obal
ania
ko
mun
izm
u–
rozu
mie
zna
czen
ie o
brad
Okr
ągłe
go S
tołu
– zn
a po
jęci
a: P
olsk
a R
zecz
posp
olita
Lud
owa,
N
SZZ
„Sol
idar
ność
”, st
an w
ojen
ny, o
brad
y O
krąg
łego
Sto
łu, d
emok
racj
a
– do
strz
ega
w c
elac
h So
lidar
nośc
i ele
men
ty
wal
ki o
nie
podl
egło
ść p
ańst
wa
i pra
wa
czło
wie
ka–
poró
wnu
je w
arun
ki ż
ycia
w P
RL-
u i w
olne
j Po
lsce
– oc
enia
zm
iany
, jak
ie n
astą
piły
w P
olsc
e po
1989
r.
1
Pow
tórz
enie
wia
dom
ości
z d
ział
u 7
1
Spra
wdz
ian
wia
dom
ości
z d
ział
u 7
1
11
Tem
at w
pod
ręcz
niku
Wym
agan
ia n
a oc
enę
dopu
szcz
ając
ądo
stat
eczn
ądo
brą
bard
zo d
obrą
celu
jącą
Dzi
ał 1.
Śla
dam
i his
torii
1.1. H
isto
ria –
nau
ka
o pr
zesz
łośc
i–
wyj
aśni
a, c
zym
się
zaj
-m
uje
hist
oria
– od
różn
ia p
rzes
złoś
ć,
tera
źnie
jszo
ść i
przy
-sz
łość
– ro
zróż
nia
przy
czyn
y i s
kutk
i wyd
arze
ń –
rozu
mie
, jak
ą ro
lę
odgr
ywa
hist
oria
jako
na
uka
– w
yjaś
nia,
dla
czeg
o w
szk
ole
uczy
my
się
hist
orii
– ro
zróż
nia
fakt
y i o
pini
e
– po
trafi
wsk
azać
, co
wpł
ywa
na w
iary
god-
ność
źró
dła
hist
oryc
z-ne
go
– op
isuj
e do
wol
ne
odkr
ycie
arc
heol
ogic
zne
(na
pods
taw
ie in
form
acji
znal
ezio
nych
w in
ter-
neci
e)
1.2. O
źró
dłac
h hi
stor
ycz-
nych
– po
daje
defi
nicj
ę źr
ódła
hi
stor
yczn
ego
– w
ymie
nia
rodz
aje
źród
eł
hist
oryc
znyc
h–
poda
je k
ilka
info
rmac
ji w
ynik
ając
ych
ze ź
ródł
a hi
stor
yczn
ego
– w
skaz
uje
w le
gend
zie
elem
enty
fikc
yjne
i pr
aw-
dopo
dobn
e
– op
isuj
e pr
acę
arch
eo-
loga
– an
aliz
uje
źród
ło h
isto
-ry
czne
– oc
enia
war
tość
lege
ndy
jako
źró
dła
hist
oryc
z-ne
go
– w
ymie
nia
now
ocze
sne
tech
niki
bad
awcz
e w
zak
resi
e ar
cheo
logi
i i h
isto
rii
1.3. C
hron
imy
ślad
y pr
ze-
szło
ści
– w
ie, c
o to
są
zaby
tki
– po
daje
prz
ykła
dy
zaby
tków
waż
nych
dla
ku
ltury
nar
odu
– ro
zum
ie p
otrz
ebę
ochr
ony
zaby
tków
– w
ymie
nia
inst
ytuc
je
chro
niąc
e za
bytk
i–
wym
ieni
a za
bytk
i z n
aj-
bliż
szej
oko
licy
– op
isuj
e pr
acę
kons
erw
a-to
ra z
abyt
ków
– op
isuj
e dz
iała
lnoś
ć in
sty-
tucj
i chr
onią
cych
zab
ytki
– zn
a za
sady
zac
how
ania
w
muz
eum
– w
ie, c
o to
jest
ska
nsen
– w
yjaś
nia,
jaki
e zn
acze
nie
maj
ą za
bytk
i dla
ksz
tał-
tow
ania
św
iado
moś
ci
wsp
ólno
ty re
gion
alne
j i n
arod
owej
Dzi
ał 2
. O c
zasi
e i m
apie
his
tory
czne
j
2.1.
Cza
s w
his
torii
– w
ie, c
zym
jest
upł
yw
czas
u–
zna
głów
ne p
ojęc
ia
z za
kres
u ch
rono
logi
i–
wie
, że
chrz
eści
jani
e za
częl
i lic
zyć
lata
od
naro
dzin
Jez
usa
Chr
y-st
usa
– po
daje
naz
wę
epok
i, w
któ
rej ż
yje
– w
ie, j
aką
rolę
odg
ryw
a po
mia
r cza
su w
pra
cy
hist
oryk
a–
rozu
mie
zna
czen
ie
kale
ndar
zy w
org
aniz
o-w
aniu
życ
ia ró
żnyc
h gr
up
społ
eczn
ych
– za
znac
za n
a os
i cza
su
okre
s pr
zed
nasz
ą er
ą i n
asze
j ery
– po
rząd
kuje
epo
ki
hist
oryc
zne
w k
olej
nośc
i ch
rono
logi
czne
j–
zazn
acza
epo
ki h
isto
-ry
czne
na
osi c
zasu
– po
daje
prz
ykła
dy o
sią-
gnię
ć cy
wili
zacy
jnyc
h ch
arak
tery
styc
znyc
h dl
a po
szcz
egól
nych
epo
k
– pr
zeds
taw
ia h
isto
rię
kale
ndar
za
Plan
wyn
ikow
y
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela12
Tem
at w
pod
ręcz
niku
Wym
agan
ia n
a oc
enę
dopu
szcz
ając
ądo
stat
eczn
ądo
brą
bard
zo d
obrą
celu
jącą
2.2.
Obl
icza
my
czas
– sp
orzą
dza
oś c
zasu
–
zazn
acza
dat
y na
osi
cz
asu
– ok
reśl
a w
iek
wyd
arze
nia
na p
odst
awie
dat
y
– w
yjaś
nia
poję
cia:
wie
k,
półw
iecz
e, e
ra, p
oczą
tek
wie
ku, k
onie
c w
ieku
– ob
licza
upł
yw c
zasu
m
iędz
y w
ydar
zeni
ami
z te
j sam
ej e
ry
– po
rząd
kuje
wyd
arze
nia
w k
olej
nośc
i chr
onol
o-gi
czne
j
– ok
reśl
a po
łow
ę,
pocz
ątek
i ko
niec
wie
ku–
oblic
za u
pływ
cza
su
mię
dzy
wyd
arze
niam
i z
różn
ych
er
– us
tala
wie
k i p
ołow
ę st
ulec
ia n
adan
ia p
raw
m
iejs
kich
sw
ojej
mie
j-sc
owoś
ci
2.3.
Map
a w
his
torii
– ro
zpoz
naje
głó
wne
el
emen
ty m
apy:
tytu
ł, le
gend
ę, s
kalę
– w
ie, c
o pr
zeds
taw
ia p
lan
– w
ie, c
o pr
zeds
taw
ia
map
a hi
stor
yczn
a i c
zym
si
ę ró
żni o
d in
nych
ro
dzaj
ów m
ap–
odcz
ytuj
e z
map
y pr
oste
in
form
acje
(w u
jęci
u st
atyc
znym
)–
odcz
ytuj
e pr
oste
in
form
acje
ze
źród
eł
stat
ysty
czny
ch
– od
czyt
uje
z m
apy
info
rmac
je w
uję
ciu
dyna
mic
znym
–
poró
wnu
je ró
żne
map
y
– tłu
mac
zy, w
jaki
m c
elu
twor
zy s
ię m
apy
hist
o-ry
czne
– w
ycią
ga p
rost
e w
nios
ki
ze ź
róde
ł sta
tyst
yczn
ych
– w
skaz
uje
na m
apie
Po
lski
(lub
woj
ewód
ztw
a)
swoj
ą m
iejs
cow
ość
– fo
rmuł
uje
wni
oski
na
pods
taw
ie ró
żnyc
h źr
ódeł
sta
tyst
yczn
ych
Dzi
ał 3
. W m
ałej
i w
duż
ej o
jczy
źnie
3.1.
His
toria
moj
ej ro
dzin
y–
zna
wła
sne
trad
ycje
ro
dzin
ne–
opow
iada
his
torię
ro
dzin
y
– w
ie, c
zym
są
pam
iątk
i ro
dzin
ne i
dlac
zego
na
leży
je c
hron
ić–
rozu
mie
, co
to s
ą tr
a-dy
cje
rodz
inne
– ro
zum
ie, c
o to
jest
pok
re-
wie
ństw
o–
wie
, co
to je
st d
rzew
o ge
neal
ogic
zne
i odc
zy-
tuje
z n
iego
pot
rzeb
ne
info
rmac
je
– w
yjaś
nia,
ską
d m
ożem
y cz
erpa
ć w
iedz
ę o
hist
orii
swoj
ej ro
dzin
y–
opow
iada
o tr
adyc
jach
ku
ltyw
owan
ych
w s
woj
ej
rodz
inie
– tw
orzy
wyw
ód p
rzod
ków
lu
b dr
zew
o ge
neal
o-gi
czne
sw
ojej
rodz
iny,
stos
uje
znak
i gra
ficzn
e ch
arak
tery
styc
zne
dla
gene
alog
ii–
zna
plac
ówki
muz
ealn
e,
któr
e pi
elęg
nują
his
torię
zn
anyc
h ro
dów
3.2.
Moj
a m
ała
ojcz
yzna
– w
ie, c
zym
jest
mał
a oj
czyz
na–
wym
ieni
a re
gion
y Po
lski
, –
sytu
uje
na m
apie
Pol
ski
swój
regi
on, w
skaz
uje
regi
ony
sąsi
edni
e–
prze
dsta
wia
syl
wet
kę
znan
ej p
osta
ci z
wią
zane
j z
rodz
inną
mie
jsco
wo-
ścią
lub
regi
onem
– w
ymie
nia
waż
ne z
abyt
ki
ze s
woj
ej m
iejs
cow
ości
i r
egio
nu
– pr
zeds
taw
ia ró
żnic
ę m
iędz
y m
ałą
ojcz
yzną
a
regi
onem
– w
ymie
nia
elem
enty
cha
-ra
kter
ysty
czne
dla
jego
m
ałej
ojc
zyzn
y
– sy
tuuj
e re
gion
y na
map
ie
Pols
ki–
zna
waż
niej
sze
mia
sta
i tra
dycj
e re
gion
ów–
wie
, jak
ie in
form
acje
o
hist
orii
rodz
iny
zaw
ie-
rają
her
by
– sp
orzą
dza
albu
m
o sw
ojej
mie
jsco
woś
ci
lub
dow
olny
m re
gion
ie
13
3.3.
Duż
a oj
czyz
na –
Pol
ska
– zn
a pe
łną
nazw
ę pa
ń-st
wa
pols
kieg
o–
wym
ieni
a są
siad
ów
Pols
ki–
rozp
ozna
je i
wym
ieni
a sy
mbo
le p
ańst
wow
e
– st
osuj
e w
łaśc
iwie
po
jęci
e na
rodu
, pań
stw
a i o
jczy
zny
– w
ymie
nia
waż
niej
sze
świę
ta p
ańst
wow
e–
wyj
aśni
a, c
o to
jest
pa
trio
tyzm
– w
ymie
nia
waż
ne z
abyt
ki
Pols
ki
– op
isuj
e ró
żne
spos
oby
upam
iętn
iani
a w
ażny
ch
dla
naro
du w
ydar
zeń
i pos
taci
– pr
zeds
taw
ia p
rzyk
łady
po
staw
pat
rioty
czny
ch–
wie
, czy
m s
ą m
iejs
ca
pam
ięci
nar
odow
ej
– ro
zum
ie w
pływ
w
spól
nych
dzi
ejów
na
ksz
tałto
wan
ie s
ię
zbio
row
ej (n
arod
owej
) św
iado
moś
ci–
przy
porz
ądko
wuj
e zn
ane
zaby
tki r
egio
nom
Pol
ski
– w
yjaś
nia,
na
pam
iątk
ę ja
kich
wyd
arze
ń ob
cho-
dzim
y w
ażne
św
ięta
pa
ństw
owe
– tw
orzy
w g
rupi
e ka
len-
darz
pol
skic
h św
iąt
pańs
twow
ych
– zn
a in
ne ś
wię
ta p
ań-
stw
owe
niż
te w
ymie
-ni
one
w p
odrę
czni
ku
Dzi
ał 4
. Pol
ska
Pias
tów
4.1.
Pocz
ątki
pań
stw
a po
lski
ego
– ro
zróż
nia
opow
ieśc
i le
gend
arne
od
wyd
arze
ń hi
stor
yczn
ych
– op
owia
da o
poc
zątk
ach
pańs
twa
pols
kieg
o–
poda
je n
azw
ę pi
erw
szej
po
lski
ej d
ynas
tii–
wie
, kim
byl
i: M
iesz
ko I,
D
obra
wa
– zn
a po
jęci
a: p
lem
iona
po
lski
e, c
hrys
tiani
zacj
a,
dyna
stia
– op
owia
da le
gend
y o
pocz
ątka
ch p
olsk
iej
pańs
twow
ości
– lo
kaliz
uje
na m
apie
pa
ństw
o Po
lan,
tere
ny
zam
iesz
kiw
ane
prze
z Sł
owia
n, p
ańst
wo
Mie
szka
– zn
a ok
olic
znoś
ci
przy
jęci
a ch
rztu
prz
ez
Mie
szka
I–
wym
ieni
a sk
utki
chr
ystia
-ni
zacj
i
– w
ymie
nia
plem
iona
po
lski
e, lo
kaliz
uje
je n
a m
apie
– w
ie, k
tóre
ple
mię
pol
skie
za
mie
szki
wał
o w
X w
. je
go re
gion
zam
iesz
-ka
nia
– w
ymie
nia
głów
ne g
rody
pa
ństw
a M
iesz
ka–
opow
iada
o s
kutk
ach
przy
jęci
a ch
rztu
– om
awia
rozw
ój c
hrze
-śc
ijańs
twa
na z
iem
iach
po
lski
ch–
ocen
ia p
anow
anie
M
iesz
ka I
– w
skaz
uje
zaby
tki
zwią
zane
z p
ańst
wem
pi
erw
szyc
h Pi
astó
w–
opis
uje
życi
e w
e w
czes
-no
pias
tow
skim
gro
dzie
4.2.
Pie
rwsz
y kr
ól P
olsk
i–
wie
, kim
byl
i: B
oles
ław
C
hrob
ry, ś
w. W
ojci
ech,
O
tton
III
– w
ie, c
o si
ę w
ydar
zyło
w
1000
i 10
25 r.
– zn
a po
jęci
a: a
rcyb
i-sk
upst
wo,
bis
kups
two,
di
adem
, ces
arz,
koro
-na
cja,
mis
jona
rz
– w
skaz
uje
na m
apie
pań
-st
wo
Bol
esła
wa
Chr
o-br
ego,
Pru
sy i
Nie
mcy
– ob
licza
upł
yw c
zasu
po
mię
dzy
waż
niej
szym
i w
ydar
zeni
ami
– ro
zum
ie, j
akie
zna
czen
ie
dla
Pols
ki m
iała
kor
o-na
cja
Chr
obre
go
– w
skaz
uje
na m
apie
sie
-dz
ibę
arcy
bisk
upst
wa
– po
rząd
kuje
wyd
arze
nia
z ży
cia
św. W
ojci
echa
i B
oles
ław
a C
hrob
rego
w
kol
ejno
ści c
hron
olo-
gicz
nej
– do
strz
ega
relig
ijny
i pol
i-ty
czny
wym
iar z
jazd
u w
Gni
eźni
e–
pode
jmuj
e pr
óbę
ocen
y dz
iała
ń B
oles
ław
a C
hrob
rego
– op
isuj
e ży
cie
we
wcz
es-
nopi
asto
wsk
im g
rodz
ie–
wie
, kim
byl
i woj
owie
4.3.
Ost
atni
z P
iast
ów–
wie
, kim
był
Kaz
imie
rz
Wie
lki
– zn
a da
tę z
ałoż
enia
Aka
-de
mii
Krak
owsk
iej
– w
yjaś
nia
poję
cia:
żu
py s
olne
, Aka
dem
ia
Krak
owsk
a, R
uś H
alic
ka,
Szla
k O
rlich
Gni
azd
– w
ymie
nia
dzie
dzin
y, w
jaki
ch n
astą
pił r
ozw
ój
pańs
twa
za p
anow
ania
Ka
zim
ierz
a W
ielk
iego
– po
daje
nie
któr
e ar
gu-
men
ty, u
zasa
dnia
jąc
przy
dom
ek k
róla
– w
yjaś
nia
znac
zeni
e po
wie
dzen
ia: z
asta
ł Po
lskę
dre
wni
aną,
zo
staw
ił m
urow
aną
– po
rów
nuje
poz
ycję
pań
-st
wa
w ro
ku 13
33 i
1370
–
wym
ieni
a zi
emie
wch
o-dz
ące
w s
kład
Pol
ski
w 13
70 r.
– po
daje
prz
ykła
dy
zaby
tków
z c
zasó
w K
azi-
mie
rza
Wie
lkie
go
– uz
asad
nia,
dla
czeg
o Ka
zim
ierz
uzy
skał
prz
y-do
mek
Wie
lki
– do
strz
ega
znac
zeni
e ku
l-tu
ry, n
auki
i go
spod
arki
w
życ
iu p
ańst
wa
– pr
zeds
taw
ia z
nacz
enie
ut
wor
zeni
a A
kade
mii
Krak
owsk
iej
– w
ie, c
zym
jest
Szl
ak
Orli
ch G
niaz
d
– po
dejm
uje
prób
ę oc
eny
dzia
łań
Kazi
mie
rza
Wie
lkie
go–
poró
wnu
je p
ozyc
ję
pańs
twa
pols
kieg
o w
różn
ych
okre
sach
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela14
Tem
at w
pod
ręcz
niku
Wym
agan
ia n
a oc
enę
dopu
szcz
ając
ądo
stat
eczn
ądo
brą
bard
zo d
obrą
celu
jącą
Dzi
ał 5
. W c
zasa
ch ś
wie
tnoś
ci i
upad
ku
5.1.
Zwyc
ięsk
i soj
usz
– zn
a da
tę z
awar
cia
unii
w K
rew
ie i
bitw
y po
d G
runw
alde
m–
wsk
azuj
e na
map
ie p
ań-
stw
o po
lsko
-lite
wsk
ie,
wym
ieni
a je
go s
ąsia
dów
– lo
kaliz
uje
na m
apie
Kr
aków
, Wiln
o, M
albo
rk,
Gru
nwal
d–
zna
poję
cia:
uni
a, p
ańst
wo
zako
nu k
rzyż
acki
ego,
ry
cers
two,
her
b, b
itwa
– w
ie, k
im b
yła
Jadw
iga
i czy
m s
ię z
asłu
żyła
w
his
torii
Pol
ski
– w
ie, k
im b
ył J
agie
łło–
poda
je p
rzyc
zyny
za
war
cia
unii
pols
ko-
-lite
wsk
iej
– tłu
mac
zy z
wią
zek
pom
iędz
y za
war
ciem
un
ii w
Kre
wie
a p
olsk
o--li
tew
skim
zw
ycię
stw
em
nad
Krzy
żaka
mi
– op
owia
da o
bitw
ie p
od
Gru
nwal
dem
– w
ymie
nia
skut
ki u
nii
w K
rew
ie–
przy
bliż
a sy
lwet
kę
Zaw
iszy
Cza
rneg
o
– ro
zum
ie z
nacz
enie
bitw
y gr
unw
aldz
kiej
w h
isto
rii
nasz
ego
naro
du–
wie
, kim
byl
i Jag
iello
-no
wie
– w
ymie
nia
elem
enty
uz
broj
enia
śre
dnio
wie
cz-
nego
ryce
rza
– op
isuj
e he
rb ry
cers
ki–
wie
, czy
m s
ą re
kon-
stru
kcje
his
tory
czne
– w
ymie
nia
dzie
ła s
ztuk
i na
wią
zują
ce d
o bi
twy
pod
Gru
nwal
dem
(obr
az
J. M
atej
ki, p
owie
ść
H. S
ienk
iew
icza
, film
A
. For
da)
5.2.
Mik
ołaj
Kop
erni
k i j
ego
odkr
ycie
– zn
a ty
tuł d
zieł
a M
ikoł
aja
Kope
rnik
a –
wyj
aśni
a po
jęci
a: ż
ak,
uniw
ersy
tet,
astr
onom
, od
kryc
ie n
auko
we
– w
yjaś
nia,
na
czym
pol
e-ga
ło o
dkry
cie
nauk
owe
Mik
ołaj
a Ko
pern
ika
– ro
zum
ie z
nacz
enie
po
wie
dzen
ia: w
strz
ymał
Sł
ońce
, rus
zył Z
iem
ię
– ro
zum
ie z
nacz
enie
do
kona
ń M
ikoł
aja
Kope
rnik
a dl
a po
lski
ej
i św
iato
wej
nau
ki–
poró
wnu
je n
aukę
na
śre-
dnio
wie
czny
m i
wsp
ół-
czes
nym
uni
wer
syte
cie
– op
owia
da o
życ
iu
i dok
onan
iach
Mik
ołaj
a Ko
pern
ika
– w
ymie
nia
mia
sta,
z
któr
ymi z
wią
zany
był
M
ikoł
aj K
oper
nik
– tw
orzy
pla
n w
ycie
czki
Śl
adam
i Mik
ołaj
a Ko
pern
ika
5.3.
Zło
ty w
iek
– lo
kaliz
uje
w c
zasi
e zł
oty
wie
k–
zna
poję
cia:
mąż
sta
nu,
hetm
an, s
zlac
hcic
, A
kade
mia
Zam
ojsk
a,
złot
y w
iek
– op
isuj
e ży
cie
port
u gd
ań-
skie
go w
XV
I i X
VII
w. n
a po
dsta
wie
obr
azu
– w
ymie
nia
tow
ary,
któr
e Po
lska
eks
port
ował
a na
za
chód
w X
VI w
.–
wie
, co
ozna
cza
term
in
Rze
czpo
spol
ita O
bojg
a N
arod
ów
– tłu
mac
zy, w
jaki
spo
sób
rozw
ój g
ospo
darc
zy
pańs
twa
przy
czyn
ił si
ę do
rozk
witu
w d
zied
zini
e na
uki,
kultu
ry i
sztu
ki–
zna
post
ać J
ana
Zam
oy-
skie
go i
wym
ieni
a dz
ie-
dzin
y je
go d
ział
alno
ści
– ch
arak
tery
zuje
pos
tać
Jana
Zam
oysk
iego
– po
daje
cec
hy m
ęża
stan
u na
prz
ykła
dzie
Ja
na Z
amoy
skie
go–
opis
uje
Zam
ość
w e
poce
no
woż
ytne
j
– w
ymie
nia
zaby
tki
rene
sans
u w
Pol
sce
i lok
aliz
uje
je n
a m
apie
R
zecz
ypos
polit
ej–
opis
uje
jede
n z
rene
san-
sow
ych
zaby
tków
– ch
arak
tery
zuje
Jan
a Za
moy
skie
go ja
ko w
ybit-
nego
mec
enas
a
5.4.
Stu
leci
e w
ojen
– w
skaz
uje
na m
apie
pa
ństw
o R
zecz
posp
olitą
, w
ymie
nia
jej s
ąsia
dów
– w
ymie
nia
boha
teró
w
wal
k w
XV
II w
.–
loka
lizuj
e na
map
ie
Jasn
ą G
órę,
Wie
deń
– zn
a po
jęci
a: p
otop
sz
wed
zki,
stul
ecie
woj
en,
odsi
ecz,
wez
yr, h
etm
an,
impe
rium
osm
ańsk
ie
– w
ie, j
akie
zna
czen
ie d
la
poko
nani
a Sz
wed
ów
mia
ła o
bron
a Ja
snej
G
óry
– ro
zum
ie z
nacz
enie
zw
y-ci
ęstw
a sp
rzym
ierz
onyc
h w
bitw
ie p
od W
iedn
iem
w
1683
r.–
wym
ieni
a sk
utki
XV
II--w
iecz
nych
woj
en
– w
ykor
zyst
uje
map
ę ja
ko ź
ródł
o w
iado
-m
ości
(zas
ięg
zdob
yczy
sz
wed
zkic
h, w
ypra
wa
wie
deńs
ka)
– tw
orzy
not
atkę
na
tem
at w
ybra
nej p
osta
ci
(Aug
usty
n Ko
rdec
ki,
Stef
an C
zarn
ieck
i, Ja
n III
So
bies
ki)
– op
isuj
e sk
utki
XV
II--w
iecz
nych
woj
en–
poró
wnu
je o
siąg
nięc
ia
Jana
III S
obie
skie
go
z do
kona
niam
i poz
na-
nych
wcz
eśni
ej p
osta
ci
hist
oryc
znyc
h–
wie
, co
znac
zy o
kreś
leni
e zł
oty
wie
k
– tw
orzy
not
atkę
na
tem
at
dzie
ła s
ztuk
i naw
ią-
zują
cego
do
obro
ny
Jasn
ej G
óry
i ods
iecz
y w
iede
ński
ej
15
5.5.
Upa
dek
Rze
czyp
o-sp
olite
j–
wsk
azuj
e na
map
ie
Rze
czpo
spol
itą,
wym
ieni
a je
j sąs
iadó
w–
loka
lizuj
e na
map
ie
Racł
awic
e–
wym
ieni
a pa
ństw
a, k
tóre
w
zięł
y ud
ział
w ro
zbio
-ra
ch R
zecz
ypos
polit
ej–
zna
poję
cia:
rozb
iory
, za
borc
y, p
owst
anie
, nie
-po
dleg
łość
, kos
ynie
r
– pr
zeds
taw
ia w
ydar
zeni
a po
wst
ania
koś
cius
zkow
-sk
iego
– na
pod
staw
ie ró
żnyc
h źr
ódeł
cha
rakt
eryz
uje
Tade
usza
Koś
cius
zkę
– om
awia
spo
sób
wal
ki
w p
owst
aniu
– pr
zypo
rząd
kow
uje
regi
ony
Pols
ki d
o po
szcz
egól
nych
za
borc
ów
– w
ymie
nia
przy
czyn
y sł
a-bo
ści R
zecz
ypos
polit
ej
w X
VIII
w.
– po
rząd
kuje
wyd
arze
nia
z ży
cia
Tade
usza
Ko
ściu
szki
w k
olej
nośc
i ch
rono
logi
czne
j–
wyj
aśni
a, d
lacz
ego
w p
owst
aniu
wzi
ęli u
dzia
ł m
iesz
czan
ie i
chło
pi
– w
ie, j
akie
zna
czen
ie
mia
ło d
la P
olak
ów
zwyc
ięst
wo
pod
Racł
a-w
icam
i–
ocen
ia d
okon
ania
Tad
e-us
za K
ości
uszk
i
– op
isuj
e za
sług
i Tad
eusz
a Ko
ściu
szki
w w
alka
ch
o ni
epod
legł
ość
Stan
ów
Zjed
nocz
onyc
h–
reda
guje
min
iprz
e-w
odni
k ge
ogra
ficzn
y po
m
iejs
cach
zw
iąza
nych
z
Tade
usze
m K
ości
uszk
ą–
prop
onuj
e dr
ogi p
ostę
-po
wan
ia d
la P
olak
ów p
o ut
raci
e ni
epod
legł
ości
Dzi
ał 6
. Wie
k ni
ewol
i
6.1.
Szla
kiem
Leg
ionó
w
Pols
kich
we
Wło
szec
h–
wie
, w ja
kim
cel
u Po
lacy
po
djęl
i wal
kę z
zab
or-
cam
i–
zna
datę
utw
orze
nia
Legi
onów
Pol
skic
h w
e W
łosz
ech
– w
ie, d
o ja
kich
wyd
arze
ń na
wią
zuje
Maz
urek
D
ąbro
wsk
iego
– zn
a na
zwis
ko a
utor
a po
lski
ego
hym
nu
– op
isuj
e dz
iała
nia
Jana
H
enry
ka D
ąbro
wsk
iego
w
e W
łosz
ech
– zn
a ok
olic
znoś
ci
pow
stan
ia L
egio
nów
D
ąbro
wsk
iego
– na
pod
staw
ie te
kstu
Pi
eśni
Leg
ionó
w P
olsk
ich
we
Wło
szec
h pr
zed-
staw
ia c
ele
Pola
ków
w
okr
esie
zab
orów
– op
owia
da h
isto
rię
Legi
onów
Pol
skic
h–
rozu
mie
kon
iecz
ność
w
spół
prac
y D
ąbro
w-
skie
go z
Fra
ncją
– w
ie, d
lacz
ego
Maz
urek
D
ąbro
wsk
iego
zos
tał
hym
nem
Pol
ski
– w
ymie
nia
boha
teró
w
pols
kieg
o hy
mnu
– do
konu
je a
naliz
y i i
nter
-pr
etac
ji sł
ów p
olsk
iego
hy
mnu
– ro
zum
ie z
nacz
enie
sym
-bo
li na
rodo
wyc
h w
prz
e-sz
łośc
i i w
spół
cześ
nie
– oc
enia
pos
tać
Jana
H
enry
ka D
ąbro
wsk
iego
– w
ymie
nia
zaby
tki
zwią
zane
z L
egio
nam
i D
ąbro
wsk
iego
i po
lski
m
hym
nem
6.2.
Pow
stań
cze
pańs
two
– zn
a da
tę w
ybuc
hu
pow
stan
ia s
tycz
niow
ego
– zn
a po
jęci
a: d
ykta
tor,
woj
na p
arty
zanc
ka
– w
ie, p
rzec
iwko
kom
u po
wst
ańcy
sty
czni
owi
tocz
yli w
alkę
– lo
kaliz
uje
na m
apie
ob
szar
y w
alk
w p
owst
aniu
st
yczn
iow
ym–
oblic
za, i
le la
t upł
ynęł
o po
mię
dzy
posz
czeg
ól-
nym
i zry
wam
i nie
podl
e-gł
ości
owym
i–
zna
zasł
ugi R
omua
lda
Trau
gutt
a
– po
daje
kilk
a po
do-
bień
stw
i ró
żnic
po
mię
dzy
pow
stan
iem
ko
ściu
szko
wsk
im
a po
wst
anie
m s
tycz
-ni
owym
– op
isuj
e w
alki
po
wst
ańcz
e i s
posó
b fu
nkcj
onow
ania
po
wst
ańcz
ego
pańs
twa
– w
yjaś
nia,
dla
czeg
o po
wst
ańcy
pod
jęli
prze
ciw
Ros
jano
m w
alkę
pa
rtyz
anck
ą–
poda
je p
rzyk
łady
repr
esji
po p
owst
aniu
sty
cz-
niow
ym–
wym
ieni
a za
bytk
i zw
iąza
ne z
pow
stan
iem
st
yczn
iow
ym
– op
isuj
e, ja
ką p
olity
kę
zabo
rcy
prow
adzi
li w
obec
Pol
aków
– w
ymie
nia
inne
prz
ykła
dy
i for
my
wal
ki o
pol
skoś
ć,
wyk
orzy
stuj
ąc ró
żne
źród
ła
6.3.
Mar
ia S
kłod
owsk
a-C
urie
i je
j odk
ryci
e–
zna
poję
cia:
wyk
ła-
dow
ca, n
auko
wie
c,
med
ycyn
a
– op
owia
da o
życ
iu i
dzia
-ła
lnoś
ci M
arii
Skło
dow
-sk
iej-C
urie
– w
ymie
nia
odkr
ycia
na
ukow
e M
arii
Skło
dow
-sk
iej-C
urie
– w
ie, ż
e w
med
ycyn
ie
wyk
orzy
stuj
e si
ę ra
d
– ro
zum
ie zn
acze
nie
odkr
yć
Mar
ii Sk
łodo
wsk
iej-C
urie
dl
a św
iato
wej
nau
ki–
wsk
azuj
e na
zw
iąze
k w
ycho
wan
ia w
dom
u i p
osta
wę
Mar
ii Sk
ło-
dow
skie
j-Cur
ie–
uzas
adni
a, ż
e M
aria
Sk
łodo
wsk
a-C
urie
był
a pa
trio
tką
– w
ie, j
akie
zna
czen
ie m
a N
agro
da N
obla
dla
ludz
i św
iata
nau
ki–
wym
ieni
a fo
rmy
upam
iętn
ieni
a M
arii
Skło
dow
skie
j-Cur
ie
– w
ymie
nia
inny
ch
wyb
itnyc
h Po
lakó
w
drug
iej p
ołow
y X
IX w
.; w
ie, w
jaki
ch d
zied
zina
ch
osią
gali
sukc
esy
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela16
Tem
at w
pod
ręcz
niku
Wym
agan
ia n
a oc
enę
dopu
szcz
ając
ądo
stat
eczn
ądo
brą
bard
zo d
obrą
celu
jącą
Dzi
ał 7
. Cza
sy w
ielk
iej p
róby
7.1.
Bój
o n
iepo
dleg
łą
Pols
kę–
zna
datę
odz
yska
nia
prze
z Po
lskę
nie
podl
e-gł
ości
– w
yjaś
nia
poję
cia:
ni
epod
legł
ość,
Leg
iony
Po
lski
e, k
omen
dant
– w
ie, j
akie
św
ięto
obc
ho-
dzim
y 11
list
opad
a
– w
ie, k
im b
ył J
ózef
Pi
łsud
ski
– w
skaz
uje
na m
apie
II
Rze
czpo
spol
itą i
waż
-ni
ejsz
e m
iast
a
– ro
zum
ie z
wią
zek
pom
iędz
y w
ybuc
hem
I w
ojny
św
iato
wej
a
odzy
skan
iem
prz
ez
Pols
kę n
iepo
dleg
łośc
i–
rozu
mie
, dla
czeg
o 11
list
opad
a ob
chod
zim
y N
arod
owe
Świę
to N
ie-
podl
egło
ści
– op
isuj
e za
sług
i Józ
efa
Piłs
udsk
iego
dla
odb
u-do
wy
pańs
twa
pols
kieg
o–
tłum
aczy
, jak
ie z
nacz
enie
dl
a Po
lakó
w m
iało
odz
y-sk
anie
nie
podl
egło
ści
w ro
ku 19
18
– op
isuj
e, ja
k w
jego
m
iejs
cu z
amie
szka
nia
obch
odzi
się
Nar
odow
e Św
ięto
Nie
podl
egło
ści
– w
ymie
nia
najw
ażni
ejsz
e ep
izod
y z
okre
su w
alk
o gr
anic
e Po
lski
w la
tach
19
18–1
921
– w
ie, j
akie
zna
czen
ie
w h
isto
rii P
olsk
i mia
ła
Bitw
a W
arsz
awsk
a
7.2.
W G
dyni
– w
ie, k
im b
ył E
ugen
iusz
Kw
iatk
owsk
i–
loka
lizuj
e na
map
ie
Gdy
nię
– na
pod
staw
ie il
ustr
acji
i tek
stu
źród
łow
ego
opo-
wia
da o
bud
owie
por
tu
i mia
sta
– op
isuj
e ży
cie
i pra
cę
w m
iędz
ywoj
enne
j Gdy
ni–
rozu
mie
zna
czen
ie
budo
wy
port
u w
Gdy
ni
dla
mło
dego
pań
stw
a–
ocen
ia d
ecyz
ję w
ładz
o
budo
wie
por
tu w
Gdy
ni
– op
owia
da o
inny
ch s
uk-
cesa
ch g
ospo
darc
zych
Po
lski
w la
tach
1918
–193
9
7.3.
Wśr
ód h
arce
rzy
z Sz
aryc
h Sz
ereg
ów–
zna
datę
wyb
uchu
II
woj
ny ś
wia
tow
ej i
datę
ag
resj
i ZSR
R n
a Po
lskę
– w
ie, k
iedy
wyb
uchł
o po
wst
anie
war
szaw
skie
– w
yjaś
nia
poję
cia:
II
woj
na ś
wia
tow
a,
ZSR
R, o
kupa
cja,
mał
y sa
bota
ż, ru
ch o
poru
, A
rmia
Kra
jow
a, S
zare
Sz
ereg
i, Po
lski
e Pa
ństw
o Po
dzie
mne
– w
skaz
uje
na m
apie
N
iem
cy, Z
SRR
ora
z za
sięg
oku
pacj
i nie
mie
c-ki
ej i
radz
ieck
iej
– w
ymie
nia
form
y w
alki
st
osow
ane
prze
z A
rmię
Kr
ajow
ą i S
zare
Sze
regi
– w
yjaś
nia,
dla
czeg
o ha
r-ce
rze
Szar
ych
Szer
egów
są
dla
mło
dych
ludz
i w
zore
m d
o na
ślad
o-w
ania
– po
daje
prz
ykła
dy k
on-
kret
nych
akc
ji bo
jow
ych
prze
prow
adzo
nych
z
udzi
ałem
Sza
rych
Sz
ereg
ów–
opis
uje
życi
e Po
lakó
w
w c
zasi
e II
woj
ny ś
wia
-to
wej
– w
ymie
nia
przy
czyn
y i s
kutk
i pow
stan
ia w
ar-
szaw
skie
go–
dost
rzeg
a po
dobi
eń-
stw
a i r
óżni
ce p
omię
dzy
form
ami o
poru
Pol
aków
z
XIX
w. i
z o
kres
u ok
u-pa
cji
– op
isuj
e fo
rmy
upa-
mię
tnia
nia
pow
stan
ia
war
szaw
skie
go
7.4.
Żoł
nier
ze n
iezł
omni
– w
ie, w
któ
rym
roku
za
końc
zyła
się
II w
ojna
św
iato
wa
– zn
a po
jęci
a: ż
ołni
erze
ni
ezło
mni
, żoł
nier
ze
wyk
lęci
, kom
uniś
ci
– w
skaz
uje
na m
apie
ob
szar
y w
alk
prze
ciw
ko
wła
dzy
kom
unis
tycz
nej
– w
ymie
nia
cele
wal
ki
kom
unis
tów
i żo
łnie
rzy
wyk
lęty
ch
– op
isuj
e ży
cie
w P
olsc
e po
1945
r.–
poró
wnu
je c
ele
wal
ki
kom
unis
tów
i żo
łnie
rzy
wyk
lęty
ch
– oc
enia
dzi
ałal
ność
ko
mun
istó
w i
żołn
ierz
y w
yklę
tych
– w
ie, j
akie
św
ięto
obc
ho-
dzim
y 1 m
arca
– w
ymie
nia
form
y up
a-m
iętn
iani
a żo
łnie
rzy
wyk
lęty
ch
17
– w
ie, k
im b
yli D
anut
a Si
e-dz
ików
na „I
nka”
i W
itold
Pi
leck
i
– w
ie, d
lacz
ego
żołn
ierz
e ni
ezło
mni
pod
jęli
wal
kę
z ko
mun
ista
mi
– w
yjaś
nia,
dla
czeg
o po
19
45 r.
Pol
ska
nie
stał
a si
ę w
olny
m k
raje
m–
opis
uje
zmia
ny g
rani
c Po
lski
po
1945
r.–
opow
iada
o lo
sach
W
itold
a Pi
leck
iego
w
kom
unis
tycz
nej P
olsc
e
– po
rów
nuje
sto
sune
k do
żo
łnie
rzy
wyk
lęty
ch d
aw-
niej
i w
spół
cześ
nie
– oc
enia
pos
taw
ę „In
ki”
i Wito
lda
Pile
ckie
go
7.5.
W c
zasa
ch
Solid
arno
ści
– w
ie, k
iedy
utw
orzo
no
NSZ
Z „S
olid
arno
ść”
– zn
a da
tę u
padk
u ko
mu-
nizm
u–
wyj
aśni
a po
jęci
a: N
SZZ
„Sol
idar
ność
”, Po
lska
R
zecz
posp
olita
Lud
owa,
st
rajk
, zw
iąze
k za
wo-
dow
y–
rozp
ozna
je lo
go S
olid
ar-
nośc
i
– w
yjaś
nia
przy
czyn
y st
rajk
ów s
ierp
niow
ych
– w
ie, k
im b
yli:
Lech
W
ałęs
a, A
nna
Wal
enty
-no
wic
z, Ta
deus
z M
azo-
wie
cki,
Jan
Paw
eł II
– w
yjaś
nia
znac
zeni
e sł
owa
solid
arno
ść
– op
isuj
e sy
tuac
ję g
ospo
-da
rczą
PR
L–
wie
, kie
dy w
prow
adzo
no
stan
woj
enny
, na
pod-
staw
ie fo
togr
afii o
pisu
je
dzia
łani
a w
ładz
y–
poda
je p
rzyk
łady
zm
ian,
ja
kie
były
sku
tkie
m o
krą-
głeg
o st
ołu
– do
strz
ega
rolę
Jan
a Pa
wła
II w
pro
cesi
e ob
a-la
nia
kom
uniz
mu
– do
strz
ega
w c
elac
h So
lidar
nośc
i ele
men
ty
wal
ki o
nie
podl
egło
ść
pańs
twa
i pra
wa
czło
-w
ieka
– po
rów
nuje
war
unki
ży
cia
w k
omun
isty
czne
j i w
spół
czes
nej P
olsc
e–
opow
iada
o p
olsk
iej
drod
ze d
o w
olno
ści
– na
pod
staw
ie in
form
acji
zebr
anyc
h od
blis
kich
op
owia
da o
tym
, jak
ie
zmia
ny z
aszł
y w
Pol
sce
po 19
89 r.
– oc
enia
zm
iany
, jak
ie
nast
ąpiły
w P
olsc
e po
up
adku
kom
uniz
mu
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela18
Historia – nauka o przeszłości
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– definiuje pojęcie historia;– układa ciągi przyczynowo-skutkowe;– rozróżnia przyczyny pośrednie i bezpośrednie;– odróżnia przeszłość od teraźniejszości i przyszłości;– odróżnia fakty od opinii;– opisuje pracę historyka.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 6–9
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 4, 5
– teksty do wykorzystania podczas ćwiczeń umiejętności myślenia przyczynowo-skutkowego (s. 60, 61 w przewodniku)
Metody pracy Formy pracy
– pogadanka– opowiadanie– tekst przewodni
– indywidualna– w parach
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat na s. 6. Uczniowie przypomi-
nają sobie podobne momenty ze swojego życia (jazda na nartach, kąpiel w morzu, wyprawa w góry) i na tej podstawie definiują, czym jest przeszłość.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel mówi, że badaniem przeszłości zajmuje się historia. Opowiada ona o tym, jak zmienił się świat na przestrzeni dziejów. Aby lepiej uwidocznić to, czym się zajmuje historia, nauczyciel może wykorzystać ćwiczenie ze s. 5 w podręczniku. Na przykładzie dwóch fotografii ul. Nowy Świat w War-szawie uczniowie podają zmiany, jakie zaszły w mieście w ciągu stu lat (brak powozów konnych, pojawienie się samochodów, budowa jezdni w miejscu linii tramwajowej).
2. Na podstawie infografiki ze s. 7 uczniowie odpowiadają, dlaczego historia jest kluczem do rozumie-nia teraźniejszości.
3. Nauczyciel opowiada o pracy historyka. Informuje, że bada on przyczyny i skutki wydarzeń. 4. Praca w parach. Nauczyciel rozdaje uczniom kartki z przedstawionymi wydarzeniami z życia co-
dziennego (tak aby uczniowie nie mieli kłopotów z przedstawieniem potencjalnych przyczyn i skut-ków). Przykłady: wizyta Małgosi u dentysty, przeprowadzka Wojtka do innego miasta, wyjazd Pauliny do Wielkiej Brytanii, egzamin Marcina na kartę rowerową.Uczniowie przedstawiają swoje propozycje na forum klasy. Przy pomocy nauczyciela dzielą je na bezpośrednie i pośrednie. W tabeli – spodziewane odpowiedzi uczniów.
Przyczyny Wydarzenie Skutki
– Małgosię bolał ząb.– Dziewczynka jadła zbyt dużo
słodyczy.– Małgosia była na przeglądzie
stomatologicznym i zapisano ją na wizytę.
Wizyta Małgosi u dentysty. – Ząb Małgosi został wyleczony.– Konieczna jest jeszcze jedna
wizyta.– Małgosia ma wszystkie zęby
zdrowe.
Lekcja 1.1
Przebieg lekcji
O źródłach historycznych 19
5. Na podstawie infografiki z podręcznika na s. 8 uczniowie przy pomocy nauczyciela przedstawiają przyczyny i skutki na przykładzie wydarzenia historycznego (wynalezienie druku). Nauczyciel wyja-śnia, czym jest fakt i opinia. Wykonanie ćwiczenia 3 i 4 ze s. 5 w zeszycie ćwiczeń.
6. Ćwiczenie umiejętności myślenia przyczynowo-skutkowego. Praca w parach. Nauczyciel rozda-je uczniom fragmenty krótkich tekstów ze s. 60 i 61. Zadaniem uczniów jest przeczytanie tekstów i wskazanie na ich podstawie skutków wydarzeń oraz przytoczenie faktu i opinii.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
2. Zadanie uczniom pracy domowej (ćwiczenie 2 ze s. 9 w podręczniku).
O źródłach historycznych
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– podaje definicję źródła historycznego;– wymienia rodzaje źródeł historycznych;– opisuje pracę archeologa;– odróżnia historię od dziejów legendarnych;– potrafi wskazać, co wpływa na wiarygodność źródła
historycznego;– dokonuje prostej analizy źródła historycznego;– wskazuje w legendzie elementy fikcyjne
i prawdopodobne;– wymienia nowoczesne techniki badawcze w zakresie
archeologii i historii.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 10–13
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 6, 7
– źródła historyczne, np. szkolna chorągiew, puchar zdobyty przez klasę, żelazko na duszę, kronika klasowa (mogą być wyświetlane na slajdach)
Metody pracy Formy pracy
– praca z różnymi tekstami kultury (teksty w podręczniku, ilustracje)
– burza mózgów– pogadanka – opowiadanie
– zespołowa – indywidualna
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat na s. 10. Uczniowie odpowiadają,
na jakiej postawie detektyw i historyk starają się odtworzyć przeszłość. Nauczyciel mówi o tym, jakie znaczenie w pracy historyka mają źródła historyczne.
3. Inny wariant wstępu: zamiast odwoływać się do modułu Podejmij temat, nauczyciel może przepro-wadzić burzę mózgów. Uczniowie wymieniają skojarzenia ze słowem „źródło”, a nauczyciel zapisuje je na tablicy. Prawdopodobne odpowiedzi: czysta woda, zdrowie, początek rzeki. Wśród wypisanych skojarzeń uczniowie podkreślają te, które dotyczą czystości wody. Nauczyciel przedstawia rolę źró-deł historycznych (przez analogię do czystej wody).
Lekcja 1.2
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela20
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel prezentuje uczniom kilka przykładów źródeł historycznych. Pyta, czym się one od siebie różnią. Prawdopodobne odpowiedzi: czasem powstania, stopniem zniszczenia, przeznaczeniem itp. Jeśli nie padnie odpowiedź, że niektóre źródła zawierają tekst, a inne go nie zawierają, należy to uczniom wskazać.
2. Wykonanie ćwiczenia 1 z zeszytu ćwiczeń.
3. Nauczyciel opowiada, czym się zajmuje archeologia.
4. Zabawa w archeologów. Nauczyciel wybiera jeden z przedmiotów (może to być również zdjęcie wazy z podręcznika na s. 12) i wspólnie z uczniami go analizuje. Uczniowie określają rodzaj źródła, czas jego powstania, przeznaczenie, umiejętności wytwórcy. Starają się też określić, czego na podstawie źródła można się dowiedzieć o przeszłości.
5. Wykonanie ćwiczenia 2 z zeszytu ćwiczeń – uczniowie starają się samodzielnie określić, jakich infor-macji o życiu ludzi w dawnych wiekach dostarcza ukazane źródło historyczne.
6. Nauczyciel mówi, że ważnym i trudnym zadaniem archeologów i historyków jest określenie auten-tyczności źródeł. Pyta uczniów, dlaczego ten etap badań ma tak duże znaczenie.
7. Nauczyciel wyjaśnia, że oprócz źródeł materialnych istnieją również takie, których nie można do-tknąć, to: relacje ustne, pieśni, zwyczaje. Poleca uczniom przeczytanie fragmentu podręcznika Le-gendy i obyczaje. Następnie pyta uczniów, czy legendy są dobrym źródłem historycznym. Wniosek: legendy zawierają jedynie ziarno prawy, nie można bezkrytycznie wierzyć w tego typu podania.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2 i 3 ze s. 13 w podręczniku.
2. Podsumowanie zajęć i ocena pracy uczniów.
Chronimy ślady przeszłości
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– wie, dlaczego zabytki podlegają ochronie;– zna zadania instytucji chroniących zabytki;– opisuje pracę konserwatora zabytków;– podaje przykłady zabytków w swoim regionie
i zabytków ważnych dla wszystkich Polaków;– szanuje ślady przeszłości;– zna pojęcia: zabytek, archiwum, muzeum, biblioteka,
skansen, eksponat, konserwator zabytków.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 16–19
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 8
– zdjęcia (slajdy) ważniejszych zabytków z Polski i regionu
Metody pracy Formy pracy
– pogadanka– opowiadanie– praca z tekstem
– zbiorowa – indywidualna
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Lekcja 1.3
Czas w historii 21
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat na s. 16. Na podstawie pod-ręcznika uczniowie wymieniają widoczne na rysunku źródła historyczne: radio, zegar z kukułką, za-bytkowy kredens, maszyna do pisania, żołnierski mundur, książki. Nauczyciel pyta, dla kogo te przed-mioty mogą mieć wartość materialną, sentymentalną, naukową czy historyczną.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel mówi, że istnieją źródła historyczne, które mają szczególną wartość – zabytki. Prosi uczniów o podanie najważniejszych polskich zabytków.
2. Uczniowie grupują wymienione zabytki w kategorie: budowle (zamki, pałace, kamienice, obiekty przemysłowe, kościoły, klasztory), dzieła sztuki (obrazy, rzeźby), militaria, przedmioty codziennego użytku itd.
3. Nauczyciel prezentuje zdjęcia ważnych polskich zabytków (np. Zamek Królewski na Wawelu, Zamek Królewski w Warszawie, kościół Mariacki w Krakowie, Żuraw w Gdańsku, ratusz w Poznaniu). Następ-nie zadaje uczniom pytania:– Czy poznajecie te zabytki?– Jakie znaczenie mają te zabytki dla narodu, regionu, waszej rodziny?– Jaką historię opowiadają nam te zabytki?– Dlaczego powinniśmy szanować i chronić zabytki?
4. Nauczyciel mówi o instytucjach, które zajmują się ochroną zabytków oraz ich udostępnianiem: bi-bliotekach, muzeach i archiwach. Następnie uczniowie wymieniają tego typu instytucje znajdujące się w najbliższej okolicy. Wykonanie ćwiczenia 3 ze s. 8 w zeszycie ćwiczeń.
5. Aby przybliżyć uczniom, jak znaleziska archeologiczne stają się muzealnymi eksponatami, nauczy-ciel poleca uczniom zapoznanie się z infografiką na s. 18.
6. Na podstawie fragmentu podręcznika ze s. 19 uczniowie sporządzają „regulamin” zachowywania się w muzeum.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
2. Zadanie pracy domowej: Odszukaj w najbliższej okolicy zabytek. Ustal czas jego powstania i opisz go. Jeśli to możliwe, do opisu dołącz samodzielnie wykonane zdjęcie zabytku.
Czas w historii
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– rozumie, jaką rolę odgrywa czas w pracy historyka;– wie, od jakiego wydarzenia historycznego
chrześcijanie zaczęli liczyć upływ czasu;– rysuje uproszczoną oś czasu;– wie, w jaki sposób historycy mierzą czas;– charakteryzuje epoki w dziejach świata;– porządkuje daty i epoki w kolejności chronologicznej;– posługuje się pojęciami: oś czasu, wiek, półwiecze,
epoka, era, okres naszej ery, okres przed naszą erą.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 22–26
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 10, 11
– kilka rodzinnych zdjęć ukazujących ważne momenty z życia ucznia
– kartki A4
Przebieg lekcji
Lekcja 2.1
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela22
Metody pracy Formy pracy
– pogadanka– opowiadanie– praca z tekstem i ilustracją
– zbiorowa– indywidualna– w grupie
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Uczniowie porządkują przyniesione przez siebie zdjęcia w kolejności od najstarszego do najnow-szego. Następnie ustalają, ile czasu upłynęło od ukazanych na nich wydarzeń. Ci uczniowie, który z jakichś powodów nie mogli przynieść zdjęć, pracują z modułem Podejmij temat (s. 22).
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel zadaje następujące pytania:– Po czym można poznać upływ czasu?
Możliwe odpowiedzi: po zmieniającym się wyglądzie (wzrost, rysy twarzy); po tym, że coraz więcej wiemy i umiemy; po tym, jak zmieniają się nasi bliscy.
– Jakich jednostek czasu użyliście, aby wykonać obliczenia?– Jak liczymy czas, jakie przyrządy do tego służą?
Nauczyciel informuje uczniów, że jeśli poukładali zdjęcia zgodnie z instrukcją, od najstarszego do najnowszego, to ułożyli je w kolejności chronologicznej. Następnie informuje, że w porządkowaniu wydarzeń pomaga nam oś czasu (nawiązanie do osi czasu na s. 22 i 23).
2. Na podstawie modułu Więcej na temat nauczyciel opowiada uczniom o używanych w przeszłości zegarach: słonecznym, wodnym, piaskowym.
3. Nauczyciel pyta uczniów, od jakiego momentu liczą lata swojego życia (oczekiwana odpowiedź: od roku swoich narodzin). Następnie nauczyciel dodaje, że dawniej ludzie również chcieli ustalić, od jakiego wydarzenia zaczną liczyć czas. Chrześcijanie za taki przełomowy moment uznali narodziny Jezusa Chrystusa – najważniejszej postaci dla wyznawców chrześcijaństwa.
4. Następnie nauczyciel rysuje na tablicy oś czasu z podziałem na okres n.e. i okres p.n.e. Wyjaśnia termin era.
5. Nauczyciel mówi, że w dziejach świata przez tysiące lat zachodziły duże zmiany (zmieniał się wygląd ludzi, człowiek uczył się coraz to nowych umiejętności, zmienił się sposób budowania domów, po-jawiały się nowe wynalazki). Na tej podstawie historycy wyodrębnili prehistorię i epoki historyczne, takie jak: starożytność, średniowiecze, nowożytność i współczesność.
6. Ćwiczenie grupowe. Nauczyciel dzieli klasę na cztery zespoły i każdemu z nich przydziela jedną epo-kę historyczną. Zadaniem uczniów jest sformułowanie krótkiej charakterystyki epoki (np. w punk-tach). Pytania pomocnicze:– Jaki był czas trwania epoki?– Które wydarzenie ją zapoczątkowało?– Z jakimi innymi epokami graniczy ten okres?– Jakie umiejętności mieli ludzie w tej epoce? (porównanie z epoką wcześniejszą)– Jakie sławne osoby żyły w tej epoce?– Które znane zabytki pochodzą z tej epoki?
Na kartkach uczniowie, przy pomocy nauczyciela, mogą narysować piktogramy związane z daną epoką (np. prehistoria – ogień, lepianka; starożytność – grecka waza, świątynia). Poszczególne
Przebieg lekcji
Obliczamy czas 23
zespoły przyczepiają na tablicy kartki i opisują epoki. Wnioski: Każda kolejna epoka trwała coraz krócej. Dowodzi to tego, że w dziejach ludzkości następowały coraz szybsze zmiany.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2–5 ze s. 10 i 11.
3. Ćwiczenie na szóstkę: Zapoznaj się z materiałem dodatkowym na s. 27. Następnie wyjaśnij, do czego ludziom służy kalendarz. Opracuj kalendarze dla ucznia, rolnika i pracownika biura podróży.
Obliczamy czas
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– porządkuje daty w kolejności chronologicznej;– sporządza oś czasu;– zaznacza na osi czasu daty, stulecia, przełom wieków;– na podstawie daty określa wiek i połowę stulecia;– posługuje się cyframi rzymskimi– posługuje się pojęciami: era, wiek, półwiecze, przełom
wieków, tysiąclecie, połowa wieku, koniec i początek wieku.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 28–33
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 12–14
– karta pracy ze s. 62 w przewodniku
Metody pracy Formy pracy
– pogadanka– opowiadanie
– indywidualna– zbiorowa
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 28). Uczniowie wymienia-ją jak najwięcej sytuacji z życia codziennego, w których stosowanie dat jest niezbędne (ustalenie terminu pracy klasowej, daty spotkania, początku roku szkolnego, terminu przedstawienia teatral-nego itp.).
3. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: określanie wieku (stulecia) i obliczanie upływu czasu.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z podstawowymi jednostkami czasu, jakimi posługuje się historyk (tysiąclecie, wiek, półwiecze, rok). Następnie poleca wykonanie ćwiczenia 1 i 2 z karty pracy.
2. Nauczyciel informuje, że przy określaniu tysiącleci i wieków należy posługiwać się cyframi rzymskimi.
3. Nauczyciel informuje, jak na podstawie daty określić wiek wydarzenia. Wykonanie ćwiczenia 3 z kar-ty pracy oraz zadań z zeszytu ćwiczeń.
Lekcja 2.2
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela24
4. Uczniowie, wykorzystując oś czasu, proponują definicję wyrażeń: pierwsza połowa wieku, druga po-łowa wieku, przełom wieków. Wykonanie ćwiczeń 4 i 5 z karty pracy.
5. Nauczyciel informuje, jak obliczamy upływ czasu pomiędzy różnymi wydarzeniami. Najpierw ucznio-wie obliczają upływ czasu między datami pochodzącymi z tej samej ery. Następnie ćwiczą obli-czanie upływu czasu między wydarzeniami z różnych er (np. założenie Rzymu – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego). Wykonanie ćwiczenia 5 ze s. 13 w zeszycie ćwiczeń.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
2. Zadanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń.
Mapa w historii
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– rozumie, jaka jest różnica między mapą a planem;– odczytuje informacje z mapy, planu i wykresu;– wie, do czego służy legenda mapy i dlaczego należy
się z nią zapoznać; – sporządza prosty plan, tworzy legendę mapy.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 34–37
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 15
– plan najbliższej okolicy (w formie elektronicznej lub papierowej) i jego kserokopie
– przykłady różnych map (historyczna, polityczna, administracyjna, gospodarcza), najlepiej tego samego obszaru
– projektor do wyświetlania mapy
Metody pracy Formy pracy
– pogadanka– opowiadanie– praca z mapą– projekt
– indywidualna– zbiorowa– w grupie
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 34) i odpowiedź na zadane pytanie.
3. Sformułowanie głównego celu lekcji: nauka czytania mapy.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel mówi, w jakim celu tworzy się mapy i plany. Definiuje pojęcia mapa i plan.
2. Nauczyciel wyświetla na projektorze mapę najbliższej okolicy (gminy, dzielnicy) lub przyczepia na tablicy plan. Następnie pyta, w jakich sytuacjach korzystamy z planu miasta lub nawigacji GPS.
Lekcja 2.3
Przebieg lekcji
Historia mojej rodziny 25
Możliwe odpowiedzi: Gdy chcemy gdzieś dotrzeć, a nie znamy drogi; gdy szukamy najkrótszej trasy; kiedy chcemy sprawdzić, jaką trasą jedzie autobus; gdy szukamy najbliższej poczty itp.
3. Uczniowie zapoznają się z planem Warszawy zamieszczonym w podręczniku na s. 35 i opisują użyte w legendzie symbole. Następnie porównują plan miasta z lotniczym zdjęciem stolicy.
4. Nauczyciel prezentuje różne przykłady map (historyczną, polityczną, gospodarczą, administracyjną). Pyta uczniów, jakie informacje możemy z nich odczytać (zmiany granic, granice państw, granice wo-jewództw itd.).
5. Na przykładzie mapy zamieszczonej w podręczniku na s. 36 uczniowie analizują mapę historyczną. Pytania pomocnicze:– Jaki obszar został przedstawiony na mapie?– Którego okresu historycznego ona dotyczy?– O czym informuje tytuł mapy?– Czego na temat historii naszego kraju możemy się dowiedzieć na podstawie mapy? (można wykorzystać ćwiczenie 3 ze s. 15 w zeszycie ćwiczeń)– Gdzie podano informacje o skali mapy? Co ona oznacza?– Czym jest nawigator i jaką funkcję spełnia?
6. Propozycja przeprowadzenia projektu Szlakiem zabytków z naszej okolicy. Nauczyciel dzieli klasę na grupy i rozdaje uczniom skserowany plan miasta. Uczniowie mają zaproponować nazwę szlaku po swojej okolicy, wytyczyć go na mapie, zaproponować czas trwania wycieczki, zebrać informacje o zabytkach, wykonać zdjęcia.
7. Nauczyciel informuje o różnych źródłach statystycznych: tabelach i wykresach. Pod jego kierunkiem uczniowie odczytują wykres ze s. 37 w podręczniku. Formułują też proste wnioski. Przykładowe wnioski:– Największym polskim miastem jest Warszawa.– Warszawa, jako jedyne miasto w Polsce, liczy ponad milion mieszkańców.– W Polsce 5 miast liczy więcej niż pół miliona mieszkańców.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 1 i 2 ze s. 15 w zeszycie ćwiczeń.
Historia mojej rodziny
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– definiuje pojęcie rodziny;– rozumie znaczenie pamiątek rodzinnych;– zna tradycje rodzinne;– wie, dlaczego należy chronić pamiątki rodzinne;– opowiada historię rodziny;– rysuje drzewo genealogiczne, stosuje znaki graficzne
charakterystyczne dla genealogii.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 40–45
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 18, 19
– pamiątki rodzinne przyniesione na lekcję (lub zdjęcia tych pamiątek wykonane za pomocą telefonu komórkowego)
– tekst O rodzinie Mikołaja Kopernika ze s. 63 w przewodniku
– film Jak odnaleźć własne korzenie? (podręcznik multimedialny, s. 42)
Metody pracy Formy pracy
– pogadanka– praca ze źródłem– opowiadanie
– indywidualna– zbiorowa
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Lekcja 3.1
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela26
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Sformułowanie celu zajęć: poznanie historii własnej rodziny.
3. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 40). Uczniowie odpowiada-ją, jakich informacji na temat przodków dostarczają zaprezentowane pamiątki.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel wyjaśnia termin pamiątka rodzinna. Następnie prosi kilku uczniów o zaprezentowanie przyniesionych pamiątek rodzinnych (lub ich zdjęć). Pytania pomocnicze:– Do kogo należał/należy przyniesiony przedmiot?– Jakich informacji na temat przodków nam dostarcza?– Z jakim ważnym wydarzeniem, np. z historii Polski, jest związany?– Jakie znaczenie dla twojej rodziny ma ten przedmiot?– Jakie uczucia wywołuje w tobie ta pamiątka rodzinna?– Jak powinniśmy się obchodzić z pamiątkami i dlaczego?
2. Na podstawie tekstu w podręczniku (s. 41) uczniowie wymieniają przykłady tradycji rodzinnych. Na-stępnie oceniają wartość tego źródła historycznego dla poznawania dziejów rodzinnych.
3. Nauczyciel definiuje pojęcie ród i na podstawie filmu zamieszczonego w podręczniku multimedial-nym wyjaśnia, czym zajmuje się genealogia.
4. Uczniowie wspólnie analizują drzewo genealogiczne (s. 42 w podręczniku).– Jakie informacje przekazuje nam drzewo genealogiczne?– W jaki sposób się je tworzy? – Jaka jest wartość historyczna tego typu wykresów?
5. Uczniowie, pod kierunkiem nauczyciela, wykonują drzewo genealogiczne rodziny Mikołaja Koperni-ka (materiał do wykorzystania znajduje się na s. 63 – nauczyciel kseruje teksty i rozdaje je uczniom) lub patrona swojej szkoły.
6. Klasa wybiera najlepsze prace. W ocenie prac należy uwzględnić przede wszystkim poprawność merytoryczną, dobór i sposób przedstawienia informacji, staranność wykonania i pomysłowość. Nie oceniamy pracy pod względem artystycznym.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 8 ze s. 43 w podręczniku.
Moja mała ojczyzna
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– wyjaśnia, czym jest mała ojczyzna, region;– wymienia elementy charakterystyczne dla jego małej
ojczyzny;– wymienia regiony Polski;– sytuuje na mapie Polski swój region, wskazuje inne
regiony;– przedstawia sylwetkę znanej postaci związanej z jego
miejscowością lub regionem;– wymienia ważne zabytki znajdujące się w okolicy;– podaje elementy charakterystyczne dla różnych
regionów;– przyporządkowuje znane zabytki regionom Polski;– sporządza notatkę na temat ważnej postaci lub
ważnego zabytku. .
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 46–50
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 20, 21
– mapa satelitarna GPS (wyświetlona na tablicy multimedialnej)
– mapa regionów Polski w atlasie historycznym– herb miejscowości, gminy lub województwa oraz
inne lokalne symbole (nagranie hejnału, ilustracje stroju ludowego, zdjęcia ważnych miejsc w regionie oraz znanych postaci związanych z miejscowością, regionem)
Przebieg lekcji
Lekcja 3.2
Moja mała ojczyzna 27
Metody pracy Formy pracy
– praca z różnymi tekstami kultury (teksty w podręcz-niku, ilustracje, mapa)
– burza mózgów– pogadanka – opowiadanie
– zespołowa – indywidualna– w parach
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.2. Nauczyciel wyświetla na tablicy multimedialnej satelitarną mapę świata. Stopniowo zawęża zakres
mapy (świat > Europa > Polska > region > miejscowość > szkoła).3. Następnie nauczyciel przechodzi do realizacji modułu Podejmij temat na s. 46. Uczniowie zastana-
wiają się, co czyni ich rodzinną miejscowość wyjątkową.4. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: poznanie charakterystycznych cech naszej miejscowości
i regionu, w którym mieszkamy.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel mówi, że każda miejscowość ma swoją historię, a każdy region jest odrębną całością geograficzną i kulturową.
2. Z pomocą nauczyciela uczniowie wypisują na tablicy elementy związane ze swoją miejscowością i regionem. Mogą to być: herb miasta/gminy/województwa, nazwiska lokalnych działaczy, nazwy zabytków, pomników, ważniejszych ulic, klubów sportowych, opisy lokalnych zwyczajów, potraw re-gionalnych i strojów ludowych, a także popularne elementy gwary itp.
3. Nauczyciel rysuje wokół podanych elementów pętlę i podpisuje zbiór: „Moja mała ojczyzna”. Na-stępnie wyjaśnia to pojęcie. Wskazuje na różnicę między małą a dużą ojczyzną.
4. Na mapie regionów Polski (można wykorzystać mapę z podręcznika ze s. 48) uczniowie odnajdują swoją miejscowość. Podają nazwę regionu, w którym się ona znajduje. Następnie odczytują nazwy innych regionów. Zaczynają od sąsiadujących i przechodzą do najbardziej oddalonych. Nauczyciel omawia charakterystyczne elementy poszczególnych regionów kraju.
5. Wykonanie ćwiczenia 3 z zeszytu ćwiczeń.6. Nauczyciel prezentuje uczniom herb miejscowości lub województwa. Kieruje do uczniów następują-
ce pytania:– Czy dostrzegacie w tych oficjalnych symbolach elementy historii i tradycji lokalnej? – Gdzie można zobaczyć ten herb? Podczas jakich spotkań czy uroczystości używa się takich oficjalnych symboli?
7. Nauczyciel prezentuje uczniom ilustracje lokalnych zabytków i fotografie wybitnych postaci związa-nych z regionem. Zadaje pytania i prosi o uzasadnienie odpowiedzi:– Rozpoznajecie obiekty i osoby ukazane na zdjęciach?– Czy są one znane w całej Polsce? – Znacie jeszcze jakieś osoby i zabytki, które powinni poznać uczniowie z innych części kraju?
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel pyta, jakie znaczenie ma pielęgnowanie lokalnej historii i tradycji.
2. Zadanie uczniom pracy domowej. Uczniowie mają przygotować krótką notatkę na temat lokalne-go działacza lub ważnego zabytku. Nauczyciel poleca uczniom źródła, w których mogą znaleźć po-trzebne informacje.
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela28
Duża ojczyzna – Polska
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– zna oficjalną nazwę państwa;– wymienia sąsiadów Polski;– stosuje pojęcie narodu, państwa, ojczyzny;– rozpoznaje i wymienia symbole państwowe;– definiuje pojęcie patriotyzmu;– przedstawia przykłady postaw patriotycznych
dawniej i dzisiaj;– rozumie wpływ wspólnych dziejów, ważnych
wydarzeń na kształtowanie się zbiorowej (narodowej) świadomości;
– opisuje różne sposoby upamiętniania dla narodu ważnych wydarzeń i postaci.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 51–55
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 22–24
– mapa polityczna Europy– karta pracy Symbole narodowe ze s. 64 i 65
w przewodniku– nagranie Mazurek Dąbrowskiego, pokaz slajdów
Herb Polski na przestrzeni wieków i film Dlaczego polska flaga jest biało-czerwona? (podręcznik multimedialny, s. 53)
Metody pracy Formy pracy
– praca z różnymi tekstami kultury (teksty w podręcz-niku, ilustracje, mapa)
– pogadanka – elementy dramy – „pomnik”– projekt
– zespołowa – indywidualna– grupowa
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: uświadomienie sobie, czym jest dla nas Polska.
3. Prosi uczniów, aby na podstawie modułu Podejmij temat ze s. 51 odpowiedzieli na pytania:– Co łączy zamieszczone ilustracje?– Jakie znaczenie dla Polaków mają ukazane zabytki, wydarzenia, postacie, symbole? Jakie uczucia budzą w nas sukcesy sportowe naszych rodaków? Czy wszyscy Polacy mają podobne odczucia?
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie fragmentu z podręcznika na s. 52 Naród – wspólnota, do której należę. Zdefiniowanie pojęcia „naród”.
2. Nauczyciel w krótkim wprowadzeniu mówi uczniom o tym, że dla każdego narodu ważne jest posia-danie własnego państwa.
3. Na mapie uczniowie wskazują Polskę i jej sąsiadów. Następnie odpowiadają na pytania postawione przez nauczyciela:– Czy nazwy państw umieszczone na mapie są pełne, czy skrócone?– Jak brzmi pełna nazwa naszego państwa?– Gdzie znajduje się stolica naszego kraju?
4. Uczniowie przy pomocy nauczyciela wymieniają i opisują symbole państwowe (podczas ich oma-wiania nauczyciel może wykorzystać nagranie, film i pokaz slajdów z podręcznika multimedialnego). Uzupełniają kartę pracy dotyczącą symboli narodowych. Podają też przykłady uroczystości, podczas
Lekcja 3.3
Przebieg lekcji
Lekcja powtórzeniowa 29
których są one prezentowane. Wyjaśniają, dlaczego symbolom państwowym należy okazywać szacu-nek. Nauczyciel i dzieci wspólnie precyzują, na czym polega okazywanie szacunku fladze bądź hymno-wi (zdejmowanie nakrycia głowy podczas odtwarzania hymnu narodowego, zachowanie powagi).
5. Nauczyciel mówi, że ważnym elementem łączącym naród jest historia i pamięć o wspólnych dzie-jach. Opowiada o znaczeniu świąt państwowych w życiu narodu. Mówi też o miejscach pamięci na-rodowej (moduł Warto zobaczyć na s. 55 w podręczniku) – uczniowie podają przykłady takich miejsc w najbliższej okolicy i mówią, jakich informacji nam one dostarczają.
6. Nauczyciel dzieli klasę na kilkuosobowe zespoły i przedstawia zadanie dla grup (z wykorzystaniem elementów dramy):1) Przeczytanie fragmentu z podręcznika Co to jest patriotyzm?.2) Jedna lub dwie osoby w grupie są „pomnikiem”, pozostali „rzeźbią pomnik” pt. Jestem patriotą.3) „Rzeźbiarze” prezentują swoje „pomniki”.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie notatki (na podstawie modułu W skrócie).
2. Zadanie uczniom pracy domowej: ćwiczenie 5 ze s. 55 w podręczniku. Zadaniem uczniów będzie wykonanie w grupach miniprojektu Kalendarz polskich świąt państwowych.
Lekcja powtórzeniowa
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– powtarza i utrwala wiadomości z działów 1–3;– tworzy wypowiedź ustną.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 5–56
– test kwalifikacyjny do teleturnieju ze s. 67 w przewodniku
– lista pytań (s. 68 i 69)– 3 kartoniki symbolizujące szanse (jeden komplet
szans dla każdego uczestnika)– kartoniki z numerami dla uczestników
Metody pracy Formy pracy
– quiz – indywidualna
Rodzaj lekcji Czas trwania
powtórzenie wiadomości 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.2. Określenie celu lekcji: powtórzenie wiadomości z działów 1–3.
Faza realizacyjna
1. Kwalifikacje do teleturnieju Jeden z dziesięciu. Nauczyciel wręcza uczniom test złożony z dwuna-stu pytań. Pierwsze dziesięć osób, które odpowiedzą bezbłędnie na wszystkie pytania i dostarczą nauczycielowi rozwiązany test, zakwalifikowuje się do teleturnieju.
Lekcja 3.4
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela30
2. Każdy uczestnik teleturnieju otrzymuje 3 kartoniki symbolizujące szanse (potrzebny materiał znajdu-je się na s. 66). Uczestnicy losują numery stanowisk i stają w szeregu pod tablicą.
3. Pierwsza runda teleturnieju. Uczestnicy odpowiadają na pytania nauczyciela. Jako pierwszy do od-powiedzi zostaje wywołany uczeń, który wylosował nr 1. Po poprawnej odpowiedzi wskazuje on do odpowiedzi wybranego uczestnika. Błędna odpowiedź oznacza utratę szansy. Po utracie wszystkich szans uczestnik odpada z gry i wraca na miejsce. Do drugiej rundy przechodzi troje uczestników, którzy zachowali swoje szanse.
4. Druga runda teleturnieju. Uczestnicy mają na koncie tyle punktów, ile zachowali szans z poprzednie-go etapu. Każdy finalista otrzymuje nowy komplet szans. Za każdą poprawną odpowiedź uczestnik otrzymuje 10 punktów. Może wywołać do odpowiedzi konkurenta lub wyznaczyć siebie do odpowie-dzi. W tym drugim przypadku za poprawną odpowiedź otrzymuje 20 punktów.
5. Wygrywa uczestnik, który po 25 pytaniach ma największą liczbę punktów lub/i zachował szanse.
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel przyznaje nagrody zwycięzcy i finalistom.
Początki państwa polskiego
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– lokalizuje na mapie: plemiona polskie, państwo Polan, tereny zamieszkiwane przez Słowian, państwo Mieszka;
– rozróżnia opowieści legendarne od wydarzeń historycznych, wymienia podstawowe fakty;
– opowiada o początkach państwa polskiego;– zna okoliczności przyjęcia chrztu przez Mieszka I;– wymienia skutki chrystianizacji;– wie, jakie plemię polskie zamieszkiwało region,
w którym mieszka;– wymienia główne grody państwa Mieszka;– zna pojęcia: gród, plemię, dynastia, Piastowie;– lokalizuje wydarzenia w czasie, oblicza upływ czasu.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 58–62,
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 26, 27
– atlas historyczny– legenda o Piaście i Popielu, według Galla Anonima– oś czasu– film Stara baśń w reżyserii Jerzego Hoffmana– komiks Legenda o Lechu, Czechu i Rusie (podręcznik
multimedialny, s. 58)
Metody pracy Formy pracy
– praca z różnymi tekstami kultury (teksty z podręcznika, tekst źródłowy, ilustracje, mapa, film, źródła ikonograficzne)
– pogadanka – elementy dramy – „pomnik”
– zespołowa– indywidualna– grupowa
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: początki państwa polskiego.
Lekcja 4.1
Przebieg lekcji
Pierwszy król Polski 31
3. Uczniowie odpowiadają na pytanie zamieszczone w module Podejmij temat na s. 58. Mówią o le-gendarnych początkach Polski. Na tym etapie lekcji nauczyciel może również wykorzystać komiks zamieszczony w podręczniku multimedialnym.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel wyjaśnia, jakie informacje o początkach państwa polskiego pozyskujemy dzięki źró-dłom historycznym. Mówi o przybyciu Słowian na ziemie polskie oraz o sile i znaczeniu plemienia Polan. Wymienia pozostałe plemiona zamieszkujące ziemie polskie i wskazuje je na mapie (pod-ręcznik, s. 60).
2. Uczniowie poznają legendarne początki dynastii Piastów. Nauczyciel wykorzystuje w tym celu tekst źródłowy – fragment kroniki Galla Anonima (podręcznik, s. 59) oraz fragment filmu Stara baśń w re-żyserii Jerzego Hoffmana (obrady wiecu). Na podstawie tekstu źródłowego i materiału filmowego uczniowie odpowiadają na pytania:– Jak wobec wędrowców zachował się Piast, a jak – Popiel?– Jakie było nastawienie ludności do Popiela?
3. W krótkim opowiadaniu nauczyciel przedstawia postać Mieszka I jako przedstawiciela dynastii Pia-stów. Uczniowie lokalizują na mapie jego państwo oraz główne grody. Na osi czasu zaznaczają okres jego panowania.
4. Nauczyciel analizuje z uczniami infografikę zamieszczoną na s. 61 w podręczniku. Mówi o powodach i skutkach przyjęcia chrześcijaństwa przez Polskę. Wyjaśnia też rolę Dobrawy w procesie chrystiani-zacji państwa. Uczniowie wykonują ćwiczenie 4 z zeszytu ćwiczeń.
Faza podsumowująca
1. Uczniowie odpowiadają na pytania:– Ile lat temu powstało nasze państwo?– Jakie postaci historyczne możemy uznać za twórców państwa?– Dlaczego decyzję Mieszka I nazywa się historyczną? – Czy skutki tej decyzji odczuwamy dzisiaj? Jakie to są skutki? (wykonanie ćwiczenia 3 ze s. 62)
2. Inny wariant podsumowania: uczniowie odgrywają w grupach scenki przedstawiające wydarzenia i postaci z polskich legend (ćwiczenie 5 ze s. 62). Nauczyciel może również włączyć do zabawy wyda-rzenia z czasów pierwszych Piastów (np. chrzest Polski).
3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 4 ze s. 62.
Pierwszy król Polski
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– wie, kim byli: Bolesław Chrobry, św. Wojciech, Otton III;– lokalizuje w czasie wydarzenia, oblicza upływ
czasu pomiędzy wydarzeniami – chrzest, misja św. Wojciecha, zjazd w Gnieźnie, koronacja;
– wskazuje na mapie państwo Bolesława Chrobrego, Niemcy i ziemie zamieszkane przez Prusów;
– porządkuje wydarzenia w kolejności chronologicznej;– opisuje zjazd gnieźnieński, wskazuje na mapie
siedzibę arcybiskupstwa;– wie, jakie znaczenie dla Polski miała koronacja
Chrobrego w 1025 r.;– dostrzega zmianę pozycji Polski w Europie za
panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego;– uzasadnia przydomek „Chrobry”;– zna pojęcia: arcybiskupstwo, biskupstwo, diadem,
cesarz, koronacja, misjonarz.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 63–65,
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 28, 29
– atlas historyczny– fragment kroniki Galla Anonima (opis zjazdu
gnieźnieńskiego)– oś czasu– instrukcja dla aktorów występujących w inscenizacji
ze s. 70 i 71 w przewodniku– rekwizyty mające przedstawiać średniowieczną
księgę, diadem, włócznię św. Maurycego, gwóźdź z Krzyża Pańskiego, szkatułę z ramieniem św. Wojciecha oraz dokument z pieczęcią
Lekcja 4.2
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela32
Metody pracy Formy pracy
– praca z różnymi tekstami kultury (tekst podręcznika, tekst źródłowy, ilustracje, mapa, film, źródła ikonograficzne)
– pogadanka – opowiadanie– drama
– zespołowa – indywidualna– grupowa
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel wyjaśnia, że głównym celem zajęć będzie szukanie odpowiedzi na pytanie: Kiedy Polska stała się królestwem i jakie to miało znaczenie dla naszego państwa?
3. W nawiązaniu do modułu Podejmij temat na s. 63 nauczyciel pyta uczniów o to, jacy przywódcy odwiedzili w ostatnim czasie Polskę (na wcześniejszej lekcji może też poprosić uczniów, by sami po-szukali takich informacji). Pytanie do uczniów:– Jaką rolę w relacjach między państwami odrywają tego typu wizyty?
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel mówi, że wizyty dyplomatyczne mają długie korzenie historyczne. Przykładem takiego zdarzenia jest zjazd gnieźnieński z 1000 roku.
2. Wyjaśnia, jak doszło do zjazdu gnieźnieńskiego. W formie pogadanki lub opowiadania przedstawia osobę i misję św. Wojciecha. Na mapie ściennej pokazuje terytoria zamieszkiwane przez Prusów. Wykonanie ćwiczenia 4 z zeszytu ćwiczeń.
3. Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zjazdu gnieźnieńskiego. Informuje, że jednym ze źródeł, które dostarcza nam informacji o tym wydarzeniu, jest kronika Galla Anonima, napisana około sto lat po zjeździe.
4. Nauczyciel wyznacza aktorów do odegrania scenki. Zanim wyznaczone osoby wcielą się w role Gal-la Anonima, Bolesława Chrobrego oraz cesarza Ottona III i wojów, zapoznają się z instrukcją.
5. Po odegraniu scenki nauczyciel zadaje uczniom następujące pytania:– Co było celem wizyty cesarza Ottona III?– Jak Bolesław przyjął dostojnego gościa?– Jakie korzyści odniosła Polska podczas zjazdu gnieźnieńskiego?– Czy w inscenizacji dobrze oddano przekaz kronikarza?– Jakiej postaci historycznej zabrakło w inscenizacji? Dlaczego?– Czy podobała się wam taka forma przekazywania wiedzy o przeszłości?
6. Nauczyciel w krótkim opowiadaniu informuje uczniów o koronacji królewskiej z 1025 r. Na podsta-wie reprodukcji obrazu Jana Matejki uczniowie opisują charakter uroczystości. Określają znaczenie tego wydarzenia dla państwa polskiego.
Faza podsumowująca
1. Zaznaczenie na osi czasu najważniejszych wydarzeń z czasów panowania Bolesława Chrobrego.
2. Podyktowanie notatki (na podstawie modułu W skrócie).
3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 3 z zeszytu ćwiczeń.
Przebieg lekcji
Ostatni z Piastów 33
Ostatni z Piastów
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– wie, kim był Kazimierz Wielki i lokalizuje w czasie jego panowanie (lata, wiek, epoka);
– wskazuje na mapie państwo Kazimierza na początku i na końcu panowania;
– wymienia sąsiadów Polski;– wymienia dziedziny, w jakich nastąpił rozwój państwa
polskiego;– uzasadnia, dlaczego Kazimierz otrzymał przydomek
„Wielki”.– rozumie znaczenie utworzenia Akademii Krakowskiej;– porównuje pozycję państwa polskiego w 1333 i 1370 r.;– wyjaśnia sens powiedzenia: „zastał Polskę drewnianą,
zostawił murowaną”;– zna pojęcia: dyplomata, żupy solne, Akademia
Krakowska, Ruś Halicka, Szlak Orlich Gniazd.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 68–71
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 30–32
– atlas historyczny– kartoniki do przeprowadzenia rankingu
diamentowego ze s. 72 i 73 w przewodniku, magnesy
Metody pracy Formy pracy
– pogadanka– praca z różnymi tekstami kultury– ranking diamentowy
– zbiorowa– indywidualna– w grupach
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel mówi uczniom, że w życiu państwa ogromne znaczenie odgrywają dziedziny takie jak: polityka zagraniczna, obronność, gospodarka, kultura i nauka. Następnie informuje, że w średnio-wieczu w Polsce panował monarcha, który dbał o rozwój państwa w tych wszystkich dziedzinach – Kazimierz Wielki. Jako przykład jego działalności nauczyciel przedstawia uczniom budowle ukazane w module Podejmij temat.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel podaje podstawowe informacje na temat władcy. Uczniowie wykonują ćwiczenie 1 ze s. 30 w zeszycie ćwiczeń.
2. Uczniowie zapoznają się z portretem Kazimierza Wielkiego autorstwa Jana Matejki (podręcznik, s. 68). Następnie odpowiadają na postawione przez nauczyciela pytania:– W jaki sposób malarz, żyjący 500 lat później, ukazał władcę?– Jakie król miał cechy charakteru? Czym się wyróżniał? Co możemy wywnioskować z obrazu?
3. Nauczyciel informuje, że Kazimierz jako jedyny władca w dziejach Polski otrzymał przydomek „Wiel-ki”. Następnie informuje uczniów, że na dzisiejszej lekcji wcielą się w role ekspertów, którzy mają usta-lić, jakie były tego powody.
4. Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe grupy eksperckie i przedstawia zespołom zasady rankingu diamentowego. Każdy zespół otrzymuje 9 kartoników – na każdym z nich zapisany jest jeden po-wód, dla którego Kazimierz otrzymał przydomek „Wielki”. Zadaniem każdego zespołu jest ustalenie
Lekcja 4.3
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela34
hierarchii tych powodów poprzez ułożenie kart w taki sposób, aby kartonik z najważniejszym – ich zdaniem – argumentem został umieszczony na szczycie rankingu. Pozostałe kartoniki uczniowie roz-kładają według hierarchii ważności, tak aby ostatecznie uzyskać kształt rombu.
5. Uczniowie tworzą ranking diamentowy w grupach na podstawie tekstu podręcznika. Przykładowe warianty rankingu diamentowego:
1
2 3
7 8
9
5 64
1
2 2
4 4
5
3 33
6. Po upływie kilkunastu minut każda grupa za pomocą magnesów przytwierdza swój ranking do tabli-cy i uzasadnia, dlaczego zastosowała akurat taką hierarchię ważności.
7. Po skończonych prezentacjach uczniowie z pomocą nauczyciela formułują ogólne wnioski. Przykła-dowe wnioski:– Najważniejszym dokonaniem Kazimierza Wielkiego było zapewnienie Królestwu Polskiemu pokoju. Tylko w takich warunkach można było poprawić sytuację gospodarczą kraju.– Szczególnie należy docenić zwiększenie dochodów do skarbu królewskiego. Dzięki temu można było przeznaczyć więcej pieniędzy na obronność, rozwój nauki i sztuki.
Faza podsumowująca
1. Wykonanie ćwiczenia 1 ze s. 71 w podręczniku. Pytania pomocnicze:– Czy zgadzacie się z powiedzeniem, że Kazimierz Wielki „zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”?– Co oznaczają słowa „drewniana” i „murowana”? (zwrócenie uczniom uwagi również na przenośny sens tych słów)
2. Podyktowanie notatki przez nauczyciela (na podstawie modułu W skrócie).
3. Zadanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń.
Polska Piastów – powtórzenie wiadomości
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– powtarza i utrwala wiadomości o ważnych postaciach i ich dokonaniach dla państwa w X–XIV w.;
– definiuje hasła krzyżówki, dba o poprawność merytoryczną opisów;
– współpracuje z kolegami z grupy;– samodzielnie wyszukuje potrzebne informacje;– obiektywnie ocenia pracę innych uczniów.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 57–72
– kartki A4– karteczki dla poszczególnych grup z informacją, jakie
słowo ma być hasłem głównym przygotowywanej krzyżówki
Lekcja 4.4
Polska Piastów – powtórzenie wiadomości 35
Metody pracy Formy pracy
– praca z podręcznikiem– quiz
– w grupie– zbiorowa
Rodzaj lekcji Czas trwania
lekcja powtórzeniowa 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów i sprawdzenie obecności.
2. Określenie celu lekcji: powtórzenie wiadomości o Polsce Piastów.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel dzieli klasę na sześć grup. Każda grupa ma za zadanie opracować krzyżówkę, którą wy-pełnią i ocenią członkowie z pozostałych grup. Nauczyciel rozdaje karteczki z informacją, jakie słowo ma być hasłem głównym przygotowywanej krzyżówki. Grupy 1 i 2 opracowują krzyżówkę, w której hasłem głównym będzie słowo MIESZKO, grupy 3 i 4 – CHROBRY, a grupy 5 i 6 – WIELKI.
2. Opracowanie krzyżówki polega na przygotowaniu opisów do haseł związanych z danym władcą i narysowaniu diagramu. Grupy otrzymują na to zadanie 15 minut. Uwaga: każdy członek zespołu przygotowuje jeden egzemplarz krzyżówki. Nauczyciel stara się kontrolować prace, by przygotowa-ne przez uczniów opisy do haseł były poprawne pod względem merytorycznym i zrozumiałe dla in-nych.
3. Egzemplarze krzyżówki wykonanej przez grupy 1 i 2 otrzymują członkowie grup 3 i 4. Diagramy wyko-nane przez zespoły 3 i 4 wędrują do członków grup 5 i 6. Krzyżówki z hasłem WIELKI otrzymują człon-kowie 1 i 2 zespołu. Każdy uczeń zapisuje na kartce z krzyżówką swoje imię i nazwisko, a następnie rozwiązuje krzyżówkę.
4. Po skończonej pracy uczniowie ponownie wymieniają się krzyżówkami. Uczniowie z grup 5 i 6 spraw-dzają i oceniają krzyżówki wykonane przez uczniów z zespołów 3 i 4 (z hasłem MIESZKO). Krzyżówki z hasłem CHROBRY trafiają do członków grup 1 i 2, natomiast te z hasłem WIELKI do zespołów 3 i 4.
Hasło główne
Grupa odpowiedzialna za
MIESZKO CHROBRY WIELKI
opracowanie krzyżówki 1, 2 3, 4 5, 6
rozwiązanie diagramu 3, 4 5, 6 1, 2
sprawdzenie krzyżówki 5, 6 1, 2 3, 4
5. Ćwiczenie można wykonać bez konieczności podziału na grupy. Uczniowie mogą przygotować krzyżów-ki indywidualnie i wymienić się nimi z kolegami, a potem losowo wytypować sprawdzających.
Faza podsumowująca
1. Sprawdzający typują uczniów, którzy rozwiązali wszystkie hasła.
2. Nauczyciel weryfikuje oceny i nagradza najlepszych uczniów oceną bardzo dobrą.
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela36
Zwycięski sojusz
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– podaje przyczyny zawarcia unii polsko-litewskiej;– zna daty zawarcia unii w Krewie i bitwy grunwaldzkiej,
zaznacza je na osi czasu, określa wiek i połowę wieku, oblicza upływ czasu pomiędzy unią w Krewie a bitwą pod Grunwaldem;
– rozumie związek między unią w Krewie a zwycięstwem grunwaldzkim;
– wymienia najważniejsze postaci związane z tematem lekcji i je ocenia;
– lokalizuje na mapie Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie, państwo zakonu krzyżackiego, Krewo, Grunwald, Malbork;
– wymienia części uzbrojenia rycerzy;– zna pojęcia: unia, państwo zakonu krzyżackiego,
rycerstwo, herb, bitwa.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 74–78
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 34–37
– atlas historyczny– instrukcja do przeprowadzenia inscenizacji
historycznej zawierająca fragment kroniki Jana Długosza (ze s. 74 w przewodniku)
– rekwizyty przypominające: średniowieczną księgę, miecze, hełmy, białe płaszcze
– fragment filmu Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda (bitwa pod Grunwaldem lub początek pojedynku Zbyszka na mazowieckim dworze)
– nagranie Bogurodzicy (podręcznik multimedialny, s. 76)
Metody pracy Formy pracy
– opowiadanie – pogadanka – praca ze źródłami– inscenizacja historyczna
– zbiorowa– indywidualna
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 74) i odpowiedź na pytania:– Kim są bohaterowie rzeźby?– Dlaczego z całą pewnością możemy stwierdzić, że pomnik upamiętnia władców?– Jakie przedmioty są widoczne na pomniku? Co symbolizują? (np. korona, jabłko – władza królew-ska, krzyż – religia chrześcijańska, miecz – waleczność)– Jaki gest wykonuje Jagiełło? (ujmuje dłoń Jadwigi w opiekuńczym geście) – Jaki był cel twórców pomnika? (upamiętnienie wybitnych postaci z historii Polski i ważnego wydarzenia)
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie fragmentu podręcznika Panowanie królowej Jadwigi (s. 74), a następnie zadaje pytania:– Skąd pochodziła Jadwiga? – Kiedy została królem Polski? – Jakie cechy charakteru miała Jadwiga?– Czy te cechy zostały ukazane przez malarza (na obrazie ze s. 74) i twórców pomnika na Plantach?
2. Nauczyciel mówi o zagrożeniu krzyżackim i zawarciu unii w Krewie.
3. Praca z mapą (podręcznik, s. 76). Uczniowie wskazują: Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie, państwo polsko-litewskie i państwo zakonu krzyżackiego.
Lekcja 5.1
Przebieg lekcji
Mikołaj Kopernik i jego odkrycie 37
4. Uczniowie zaznaczają na osi czasu (narysowanej na tablicy) datę zawarcia unii w Krewie. Na pod-stawie fragmentu z podręcznika i infografiki (ze s. 75) wymieniają skutki związku między obydwoma państwami. Wykonanie ćwiczenia 2 i 3 (a i b) ze s. 35 w zeszycie ćwiczeń.
5. Nauczyciel opowiada o wybuchu wojny polsko-krzyżackiej i bitwie pod Grunwaldem.
6. Opcjonalnie: na podstawie fragmentu kroniki Jana Długosza (instrukcja z tekstem źródłowym znaj-duje się na s. 74) ochotnicy odgrywają scenę z udziałem króla Władysława Jagiełły i krzyżackich heroldów. Podczas inscenizacji można wykorzystać nagranie Bogurodzicy zamieszczone w podręcz-niku multimedialnym.
Po odegraniu scenki nauczyciel zadaje następujące pytania:– Jakie były motywacje posłów krzyżackich?– Jak się zachował król Władysław Jagiełło wobec zniewagi posłów krzyżackich? Czy postąpił właściwie?– Co mogły czuć osoby w przedstawionej sytuacji?
7. Na podstawie ilustracji ze s. 77 w podręczniku i fragmentu filmu Krzyżacy uczniowie opisują uzbroje-nie rycerstwa i charakteryzują sposób walki w średniowieczu. Nauczyciel mówi, że średniowiecznych rycerzy można spotkać na żywo podczas rekonstrukcji historycznych (nawiązanie do modułu Warto zobaczyć ze s. 78 w podręczniku).
8. Nauczyciel nawiązuje do zamieszczonego na s. 78 rycerskiego herbu i postaci Zawiszy Czarnego. W krótkim opowiadaniu charakteryzuje tę postać.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
2. Zadanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń.
Mikołaj Kopernik i jego odkrycie
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– wie, czego dokonał Mikołaj Kopernik;– rozumie powiedzenie: wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię; – lokalizuje w czasie życie i działalność Kopernika;– opowiada o życiu i dokonaniach polskiego
astronoma, posługując się źródłami ikonograficznymi;– wymienia podobieństwa i różnice w sposobie
zdobywania wiedzy w XV w. i obecnie;– wymienia dziedziny, w których zasłużył się Kopernik;– zna pojęcia: żak, uniwersytet, astronom, odkrycie
naukowe.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 79–81
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 38
– film Kim był Mikołaj Kopernik? (podręcznik multimedialny, s. 79)
Metody pracy Formy pracy
– pogadanka– praca ze źródłami– burza pytań– drama (wywiad historyczny)
– w grupie– zbiorowa– w parach– indywidualna
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Lekcja 5.2
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela38
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel wyjaśnia, że głównym celem zajęć będzie odpowiedź na pytanie: Jak wyglądało życie studenta i naukowca w czasach Mikołaja Kopernika?
Faza realizacyjna
1. Burza pytań. Nauczyciel prosi, by uczniowie obejrzeli reprodukcję obrazu Jana Matejki pt. Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem (moduł Podejmij temat na s. 79 w podręczniku). Po obejrzeniu go uczniowie sami przygotowują pytania do analizy obrazu – obowiązują tu analogiczne zasady jak w przypadku burzy mózgów (należy zapisać wszystkie pytania, a następnie dokonać analizy i oce-ny zgłoszonych propozycji). Sformułowane przez uczniów pytania nauczyciel wykorzystuje w dalszej pracy na lekcji.
2. Nauczyciel opowiada, na czym polegało przełomowe odkrycie Mikołaja Kopernika. Wykonanie ćwi-czenia ze s. 38 podręcznika.
3. Nauczyciel prosi uczniów o analizę infografiki przedstawiającej życie Kopernika (s. 80 w podręczniku). Wykorzystuje również film zamieszczony w podręczniku multimedialnym.
4. Uczniowie przeprowadzają w parach improwizowaną rozmowę w rolach. Jeden z uczniów wciela się w rolę Mikołaja Kopernika, drugi zaś – w rolę dziennikarza. Pytania powinny dotyczyć różnych okresów życia astronoma, jego odkrycia naukowego i życia osobistego. Potem role się odwracają. Uczniowie zapisują treść przeprowadzonego wywiadu w zeszytach. Inny wariant wywiadu histo-rycznego: nauczyciel wciela się w postać Mikołaja Kopernika, a pozostali uczniowie odgrywają role dziennikarzy. Po zakończonej konferencji prasowej otrzymują polecenie przygotowania relacji prasowej.
5. Nauczyciel prosi uczniów, aby przypomnieli sobie wiadomości na temat najstarszej polskiej uczelni:– Kto i kiedy ją założył?– Czego można się było na niej nauczyć? – Jakie znaczenie miało utworzenie tej uczelni dla naszego państwa? – W jaki sposób do rozwoju uczelni przyczynili się Jadwiga i Władysław Jagiełło?
6. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Dawniej… Współcześnie… (podręcznik, s. 81). Zadaniem uczniów jest porównanie nauki na średniowiecznym i współczesnym uniwersytecie. Re-zultatem może być narysowanie i wypełnienie tabelki.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki.
2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 3 ze s. 38 w zeszycie ćwiczeń. Nauczyciel może rozbudować to zadanie i poprosić uczniów, by na podstawie informacji wyszukanych w internecie opisali zabytki związane z Mikołajem Kopernikiem (na podobnej zasadzie jak opisano zamek w Olsztynie w module Warto zobaczyć na s. 81).
Złoty wiek
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– zna postać Jana Zamoyskiego;– wymienia dziedziny jego działalności, wskazuje cechy
męża stanu;
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 82–87
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 39, 40
Przebieg lekcji
Lekcja 5.3
Złoty wiek 39
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– wyjaśnia, dlaczego Jana Zamoyskiego można uznać za polskiego patriotę;
– lokalizuje w czasie złoty wiek, uzasadnia to określenie;– wskazuje na mapie państwo polsko-litewskie,
wymienia jego sąsiadów;– opisuje handel Polski z Europą w XVI w. (na podstawie
tekstu źródłowego);– wyjaśnia pojęcia: mąż stanu, hetman, szlachcic,
mieszczanin, Akademia Zamojska, złoty wiek, Rzeczpospolita Obojga Narodów;
– wymienia zabytki renesansu w Polsce i lokalizuje je na mapie Rzeczypospolitej.
– mapa Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI wieku (atlas historyczny)
– zdjęcie Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu (można wykorzystać zdjęcie ze s. 16)
Metody pracy Formy pracy
– burza mózgów– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami
– zbiorowa– indywidualna– w grupach
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel przeprowadza burzę mózgów. Prosi uczniów o podanie skojarzeń związanych z hasłem złoty wiek. Możliwe odpowiedzi: złoto, bogactwo, pomyślność, sukces, dostatek.
3. Opcjonalnie: Nauczyciel prezentuje uczniom zdjęcie Kaplicy Zygmuntowskiej i arrasu ze s. 73 w pod-ręczniku. Zwraca uwagę na pokrytą złotą blachą kopułę kaplicy. Podczas opisywania arrasu przy-bliża postać Cerery. Wyjaśnia też symbolikę poszczególnych przedmiotów (sierp w dłoni Cerery, wieniec z kłosów na głowie – urodzaj, pora żniw, lato; róg obfitości, pęki owoców i płodów ziemi – do-brobyt, bogactwo; herby Polski i Litwy – państwo polsko-litewskie). Nauczyciel zmierza do konkluzji – pytania, czy te dzieła sztuki nawiązują do czasów świetności, czy upadku państwa polskiego.
4. Zapisanie tematu lekcji: Polska w czasach złotego wieku.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie z pomocą nauczyciela lokalizują Rzeczpospolitą Obojga Narodów na mapie w atlasie historycznym (lub na mapie zamieszczonej w podręczniku na s. 87) i opisują zasięg terytorialny na-szego państwa w XVI wieku.
2. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela starają się ustalić przyczyny rozkwitu gospodarczego w okresie złotego wieku (zapotrzebowanie na polskie towary w Europie, handel polskim zbożem, od-zyskanie Pomorza Gdańskiego). W tym celu analizują tekst z podręcznika (s. 82, 83), obraz Wojciecha Gersona (moduł Podejmij temat na s. 82) i tekst źródłowy (podręcznik, s. 83). Pytania pomocnicze:– Jak wyglądało życie gdańskiego portu w końcu XVI i na początku XVII stulecia?– Z jakimi krajami Polska prowadziła handel w XVI wieku? Jakimi towarami handlowano?– Jakie grupy społeczne skorzystały na rozwoju handlu? – Które miasta bogaciły się na handlu polskim zbożem?– Jakie znaczenie miał Gdańsk dla rozwoju polskiej gospodarki?– Jak rozkwit gospodarczy państwa wpłynął na rozwój naukowy i kulturalny państwa?
Wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 39 w zeszycie ćwiczeń.
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela40
3. W nawiązaniu do ostatniego pytania nauczyciel mówi, że bogacący się władcy, szlachta i mieszcza-nie dbali o rozwój kulturalny i naukowy Rzeczypospolitej. Jako przykład takiej postawy nauczyciel wskazuje działalność Jana Zamoyskiego (założenie Zamościa i uczynienie go jednym z najpiękniej-szych miast w Europie, założenie Akademii Zamojskiej).
4. Na podstawie tekstu głównego ze s. 84 i portretu uczniowie charakteryzują postać Jana Zamoyskie-go. Pytania pomocnicze:– Czy Jan Zamoyski to postać godna naśladowania? – Czego moglibyśmy się nauczyć od tej postaci?
Wykonanie ćwiczenia 4 ze s. 40.
5. Na podstawie zdjęcia ze s. 84–85 uczniowie opisują Zamość. Następnie, korzystając z Linku do wie-dzy (s. 86 i 87), wymieniają inne zabytki złotego wieku (Wawel, Kaplica Zygmuntowska, zamek w Kra-siczynie, kamienice w Kazimierzu Dolnym, ratusz w Poznaniu) oraz polskie osiągnięcia kulturalne tego okresu (twórczość Jana Kochanowskiego i Mikołaja Reja, odkrycie Mikołaja Kopernika).
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie na podstawie wiedzy zdobytej podczas lekcji uzupełnili skojarzenia związane z hasłem złoty wiek. Prawdopodobne odpowiedzi: XVI stulecie, Polska, Gdańsk, handel zbożem, Jan Zamoyski, mecenat, Kaplica Zygmuntowska, ratusz w Zamościu, rozkwit gospodarczy.
2. Zadanie pracy domowej: polecenie ze s. 86 w podręczniku (Link do wiedzy).
Stulecie wojen
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– lokalizuje na mapie Polskę i jej sąsiadów;– umiejscawia wydarzenia w czasie;– na podstawie różnych źródeł opowiada o sposobach
walki w XVII w.;– wymienia bohaterów walk w XVII w.;– wie, jakie znaczenie dla pokonania Szwedów miała
obrona Jasnej Góry;– wie, jakie znaczenie miało zwycięstwo pod
Wiedniem;– zna pojęcia: potop szwedzki, stulecie wojen, odsiecz
wiedeńska, wezyr, hetman, imperium osmańskie;– opisuje skutki wojen dla gospodarki
Rzeczypospolitej;– wykorzystuje mapę jako źródło wiadomości (zasięg
zdobyczy szwedzkich, wyprawa wiedeńska);– tworzy notatkę na temat Augustyna Kordeckiego,
Stefana Czarnieckiego i Jana III Sobieskiego;– porównuje osiągnięcia Jana III Sobieskiego
z dokonaniami poznanych wcześniej postaci.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 88–92
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 41, 42
– atlas historyczny– fragmenty filmu Potop w reżyserii Jerzego Hoffmana
(wkroczenie wojsk szwedzkich i rozmowa Hieronima Radziejowskiego z feldmarszałkiem Arvidem Wittenbergiem)
– galeria zdjęć Stefan Czarniecki oraz słuchowisko Jan III Sobieski i jego husaria (podręcznik multimedialny, s. 89 i 90)
Metody pracy Formy pracy
– opowiadanie– pogadanka – praca ze źródłami
– zbiorowa– indywidualna
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Lekcja 5.4
Stulecie wojen 41
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie, jak w dziejach naszego państwa określany jest wiek XVI. Następnie informuje o tym, że kolejny wiek zyskał miano wieku srebrnego lub też nazywany jest stu-leciem wojen.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie zapoznają się z mapą Rzeczypospolitej w XVII wieku. Następnie lokalizują na niej Rzecz-pospolitą i sąsiadów Polski. Nauczyciel krótko opowiada o wojnach polsko-szwedzkich.
2. Nauczyciel wyświetla fragment filmu Potop ukazujący wkroczenie wojsk szwedzkich do Polski (na zaprezentowanym fragmencie szwedzki dowódca Arvid Wittenberg wypowiada następujące sło-wa: Z tego mogę mniemać, że to już nasza ziemia, co też potwierdza zdrajca Hieronim Radziejowski). Po wyświetleniu fragmentu filmu nauczyciel zadaje uczniom następujące pytania:– Jaki moment został ukazany w filmie?– Jaką siłą dysponowały wojska szwedzkie? – Z jakim zamiarem Szwedzi wkroczyli do Polski?– Jakie uczucia wywołała w was zaprezentowana scena?– Jak w zaistniałej sytuacji powinni postąpić Polacy?
3. Nauczyciel prosi, aby uczniowie na mapie Rzeczypospolitej w XVII wieku (podręcznik, s. 90 lub mapa w atlasie historycznym) zlokalizowali obszar zajęty przez Szwedów. Pytania związane z mapą:– Czy nasza rodzinna miejscowość była zajęta przez Szwedów?– Jakie miejscowości zdobyli Szwedzi, a które – próbowali zdobyć?– Które terytoria Rzeczypospolitej znalazły się pod panowaniem najeźdźców?– Gdzie doszło do bitew z wojskami szwedzkimi?– W jakiej miejscowości podpisano pokój polsko-szwedzki?
4. Nauczyciel opowiada o obronie Jasnej Góry i opisuje postawy Polaków w czasie wojny polsko--szwedzkiej (na zasadzie zestawienia: Hieronim Radziejowski – zdrajca, Augustyn Kordecki, Stefan Czarniecki – bohaterowie). Następnie nauczyciel zapoznaje uczniów z sylwetką Stefana Czarniec-kiego (z wykorzystaniem galerii zdjęć zamieszczonej w podręczniku multimedialnym).
5. Na podstawie informacji zaczerpniętych ze s. 89 w podręczniku uczniowie wymieniają skutki najaz-du Szwedów. Wykonanie ćwiczenia 6 ze s. 42.
6. Nauczyciel informuje uczniów o wojnach Polski z Turcją i sojuszu z Austrią. Na mapie uczniowie loka-lizują te kraje i wskazują przebieg wyprawy wiedeńskiej.
7. Analiza tekstu źródłowego i obrazu Jana Matejki ze s. 91 w podręczniku. Uczniowie przedstawiają skutek bitwy i opisują nastroje w obozie zwycięzców oraz omawiają znaczenie bitwy pod Wiedniem dla Austrii, Polski i Europy.
8. Opcjonalnie: zamiast analizy tekstu źródłowego i obrazu Matejki nauczyciel odtwarza uczniom słu-chowisko Jan III Sobieski i jego husaria, zamieszczone w podręczniku multimedialnym.
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję na temat: Czy stulecie XVII słusznie jest określane w historii Polski srebrnym wiekiem?
2. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2 i 5 ze s. 41 i 42 w zeszycie ćwiczeń.
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela42
Upadek Rzeczypospolitej
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– wie, dlaczego Polacy zorganizowali powstanie kościuszkowskie;
– na podstawie różnych źródeł charakteryzuje Tadeusza Kościuszkę oraz sposób walki w powstaniu;
– lokalizuje wydarzenia w czasie i przestrzeni;– wymienia zaborców Polski;– rozumie, dlaczego w powstaniu wzięli udział chłopi;– uzasadnia twierdzenie, że Tadeusz Kościuszko był
patriotą i „obywatelem świata”, ocenia taką postawę;– proponuje drogi postępowania dla Polaków po
utracie niepodległości, wykorzystując przykłady postaw poznanych postaci;
– przyporządkowuje regiony Polski do poszczególnych zaborów;
– zna pojęcia: rozbiory, zaborcy, powstanie, niepodległość, kosynierzy.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 93–97.
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 43, 44
– atlas historyczny– mapy Europy sprzed rozbiorów i po rozbiorach Polski
(lub mapa interaktywna ukazująca „znikanie” Polski)– słuchowisko Sprzedawcy marzeń – historia Tadeusza
Kościuszki (podręcznik multimedialny, s. 93)
Metody pracy Formy pracy
– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami– inscenizacja historyczna
– zbiorowa– indywidualna
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Określenie celu zajęć – odpowiedź na pytanie: Jak doszło do upadku Rzeczypospolitej?
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel nakreśla krótko sytuację Rzeczypospolitej w XVIII wieku (zależność od Rosji, brak silnej armii, rywalizacja bogatych rodów).
2. Opcjonalnie: nauczyciel pokazuje uczniom dwie mapy Rzeczypospolitej: z początku XVIII wieku i z 1793 roku (po II rozbiorze). Na ich podstawie uczniowie wyciągają wnioski. Przykładowy wniosek:W ciągu XVIII stulecia terytorium Polski znacznie się zmniejszyło. Rzeczpospolita utraciła Pomorze Gdańskie, Wielkopolskę, część Małopolski i ziemie na wschodzie. Był to przejaw słabości naszego państwa, którą wykorzystali silni sąsiedzi: Austria, Rosja i Prusy.
3. Realizacja modułu Podejmij temat ze s. 93. Jeden z uczniów wciela się w postać Tadeusza Kościusz-ki. Staje na środku klasy i odczytuje tekst przysięgi złożonej przez naczelnika na krakowskim rynku.
4. Po odczytaniu przysięgi nauczyciel stawia następujące pytania:– Do czego się zobowiązał Tadeusz Kościuszko?– Dlaczego przejął najwyższą władzę w państwie?– Jakie wydarzenie zostało zapoczątkowane przez złożenie przysięgi przez Kościuszkę?– Jaka była sytuacja Rzeczypospolitej?
Lekcja 5.5
Przebieg lekcji
W czasach świetności i upadku – powtórzenie wiadomości 43
5. Nauczyciel informuje o wybuchu powstania kościuszkowskiego. Następnie prezentuje słuchowisko Sprzedawcy marzeń – historia Tadeusza Kościuszki, zamieszczone w podręczniku multimedialnym.
6. Uczniowie na podstawie mapy i informacji zawartych w podręczniku wymieniają najważniejsze wy-darzenia powstania. Opisują też bitwę pod Racławicami (wykorzystanie obrazu Panorama Racła-wicka z podręcznika). Pytania pomocnicze:– Kto wygrał bitwę?– Jakie rodzaje wojsk brały udział w walce pod Racławicami?– Kim byli kosynierzy i w jaki sposób przyczynili się do zwycięstwa w bitwie?– Dlaczego ludność cywilna stanowiła główny trzon wojsk powstańczych?
7. Nauczyciel informuje uczniów o klęsce pod Maciejowicami, niewoli Kościuszki i upadku powstania.
8. Uczniowie na podstawie mapy przedstawiają skutki trzeciego rozbioru. Lokalizują swoją miejsco-wość i ustalają, na terytorium którego państwa znajdowała się pod koniec XVIII wieku. Wykonanie ćwiczenia 6 ze s. 44 w zeszycie ćwiczeń.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
2. Zadanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń.
W czasach świetności i upadku – powtórzenie wiadomości
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– powtarza i utrwala wiadomości z działu 5;– współpracuje w grupie;– tworzy kompozycję artystyczną na zadany temat
(metodą kolażu);– łączy treści z zakresu różnych dziedzin wiedzy (historii,
sztuki, języka polskiego).
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 73–98
– pięć średniej wielkości kartonów– zdjęcia, gazety i czasopisma historyczne dostarczone
przez nauczyciela (skserowane materiały – do wycięcia dla uczniów)
– kartki, wycinanki i materiały plastyczne: plastelina, flamastry, taśma klejąca, nożyczki
Metody pracy Formy pracy
– kolaż – w grupach
Rodzaj lekcji Czas trwania
lekcja powtórzeniowa 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel informuje uczniów, że na dzisiejszej lekcji każda grupa przygotuje kolaż na zadany temat. Następnie wyjaśnia uczniom, że kolaż to kompozycja artystyczna utworzona z różnych materiałów (zdjęć, wycinków z gazet) naklejonych na kartonie, połączonych z rysunkami i napisami.
Lekcja 5.6
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela44
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe grupy. Następnie przydziela uczniom tematy prac (mogą się one pokrywać z tematami w podręczniku):1) Unia Polski z Litwą i zwycięstwo grunwaldzkie2) Mikołaj Kopernik – życie i osiągnięcia naukowe3) Rzeczpospolita w czasach złotego wieku4) Stulecie wojen5) Powstanie kościuszkowskie i upadek Rzeczypospolitej
Uczniowie otrzymują od nauczyciela kartony, kartki A4 oraz materiały plastyczne. Na jednej z ławek nauczyciel tworzy bank materiałów. Jest to miejsce, w którym rozkłada przygotowane wycinki gazet, skserowane portrety władców, zdjęcia zabytków, reprodukcje dzieł malarskich. Przedstawiciele po-szczególnych grup podchodzą do ławki i sami wybierają materiały, których będą używać w swojej pracy. Uczniowie, poinformowani o tym odpowiednio wcześniej, mogą też samodzielnie zebrać tego typu materiały i przynieść je na lekcje.
2. Nauczyciel informuje, że zadaniem uczniów jest zobrazowanie ich wyobrażenia na dany temat. Uczniowie mogą wykonać swoje prace w dowolny sposób i różnymi technikami, które dobierają sami. Nauczyciel mówi też, że podczas oceniania prac będzie zwracał uwagę na elementy wiążące się z zaprezentowanym zagadnieniem historycznym – czy dobrano je właściwie, czy nie pominięto ważnych wydarzeń, postaci.
3. Każda grupa ma 20–25 minut na przygotowanie kolażu. W trakcie przygotowań uczniowie mogą jeden raz skonsultować swoje pomysły z nauczycielem.
4. Uczniowie prezentują swoje prace na forum klasy. Nauczyciel poprzez pytania do członków grup i pozostałych uczniów kieruje dyskusją. Może ona dotyczyć hierarchii ukazanych elementów, sposo-bu przedstawienia tematu, ewentualnych braków.
Faza podsumowująca
1. Wybór przez uczniów (w drodze głosowania) najlepszego kolażu.
2. Ocena pracy uczniów na lekcji.
Szlakiem Legionów Polskich we Włoszech
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– wie, dlaczego Polacy podjęli walkę z zaborcami;– opisuje działania gen. Jana Henryka Dąbrowskiego;– zna okoliczności powstania Legionów Polskich we
Włoszech i Pieśni Legionów;– na podstawie tekstu Pieśni Legionów Polskich we
Włoszech przedstawia cele Polaków w okresie zaborów;
– lokalizuje wydarzenia w czasie i w przestrzeni;– rozumie, dlaczego istniała konieczność współpracy
Polaków z Napoleonem;– rozumie, w jakim celu Wybicki umieścił w Pieśni
Legionów Polskich we Włoszech nawiązania do historii Polski
– rozumie znaczenie symboli narodowych w przeszłości i współcześnie;
– rozumie, dlaczego Mazurek Dąbrowskiego został hymnem Polski;
– zna pojęcia: legiony, hymn, zaborcy, okres zaborów.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 100–104.
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 46, 47
– atlas historyczny– galeria zdjęć Jan Henryk Dąbrowski (podręcznik
multimedialny, s. 101)
Lekcja 6.1
Szlakiem Legionów Polskich we Włoszech 45
Metody pracy Formy pracy
– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami– drama (stop-klatka)
zbiorowa, indywidualna, w grupach
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 100) i odpowiedź na zadane pytanie. Uczniowie interpretują pierwsze słowa Pieśni Legionów Polskich we Włoszech. Odpowia-dają też (na podstawie tekstu z podręcznika ze s. 100) na zadawane przez nauczyciela pytania:– Czy utrata państwa oznaczała koniec istnienia narodu?– Co Polacy mogli zrobić, aby Polska „nie umarła”?
Oczekiwane odpowiedzi: Dbać o polską mowę, kultywować rodzime tradycje, pielęgnować pamięć o wspólnej historii.
Nauczyciel mówi, że Polacy nie porzucili też myśli o wolności. Dla niepodległości postanowili po-nieść ofiary, czego przykładem jest postawa żołnierzy Legionów Polskich we Włoszech i ich twórcy – gen. Jana Henryka Dąbrowskiego.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel w formie krótkiego opowiadania informuje uczniów o okolicznościach powstania Legionów Polskich we Włoszech. Uczniowie lokalizują na mapie w atlasie historycznym Francję, Włochy i ziemie polskie. Następnie nauczyciel prezentuje galerię zdjęć pt. Jan Henryk Dąbrowski, zamieszczoną w pod-ręczniku multimedialnym.
2. Analiza tekstu źródłowego (podręcznik, s. 101). Uczniowie odpowiadają na pytania postawione do fragmentu odezwy Jana Henryka Dąbrowskiego do Polaków. Uczniowie zaznaczają na osi czasu datę 1797.
3. Zabawa w „stop-klatkę”. Nauczyciel dzieli klasę na pięć grup. Uczniowie mają przedstawić epizod (zdarzenie) nawiązujący do słów Mazurka Dąbrowskiego (każda z czterech grup scenę z innej zwrot-ki hymnu, a piąta – z refrenu). Nauczyciel informuje, że zdarzenie ma być zatrzymane jak na foto-grafii. Istotne w tej metodzie jest wyrażanie uczuć, ekspresja. Gdy uczniowie zamierają w bezruchu, nauczyciel zadaje pytania określonej osobie: Kim jesteś? Czym się zajmujesz? Dokąd zmierzasz?. Uczniowie w ukazywaniu scenek mogą wzorować się na ilustracjach ze s. 102 i 103.
4. Nauczyciel, nawiązując do piątej zwrotki hymnu, w krótkim opowiadaniu informuje o dalszych lo-sach Legionów.
5. Zapoznanie uczniów z modułem Warto zobaczyć (Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie).
Faza podsumowująca
1. Wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 104 w podręczniku. Uczniowie odpowiadają, czy postawę gen. Dąbrow-skiego i legionistów można nazwać patriotyczną.
2. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2 i 3 ze s. 47.
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela46
Powstańcze państwo
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– rozumie przyczyny walki Polaków;– wie, jaki był cel walki powstańców styczniowych;– lokalizuje na mapie obszary walk;– oblicza, ile lat upłynęło pomiędzy poszczególnymi
zrywami niepodległościowymi;– opisuje walki powstańcze i sposób funkcjonowania
powstańczego państwa, wykorzystując różne źródła historyczne;
– zna zasługi Romualda Traugutta;– podaje kilka podobieństw i różnic pomiędzy
powstaniem kościuszkowskim a powstaniem styczniowym;
– dostrzega dużą rolę ludności cywilnej w powstaniu;– podaje inne przykłady i formy walki o niepodległość,
wykorzystując różne źródła;– ocenia postać dyktatora powstania;– posługuje się pojęciami: powstanie, dyktator, wojna
partyzancka, zaborcy, Cytadela Warszawska.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 105–109.
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 48, 49
– atlas historyczny– schemat metaplanu, karteczki samoprzylepne– obraz Kucie kos z opisami (podręcznik multimedialny,
s. 105)– film Każde pokolenie w Polsce zwykło oczekiwać
powstania (podręcznik multimedialny, s. 105)
Metody pracy Formy pracy
– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami– burza mózgów– uproszczony metaplan
– zbiorowa– indywidualna– w grupach
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. W nawiązaniu do zdjęcia sztandaru zamieszczonego na s. 99 uczniowie starają się określić cel walki Polaków w XIX wieku (odzyskanie wolności, przywrócenie państwa polskiego). Nauczyciel mówi, że ten cel próbowali zrealizować powstańcy styczniowi.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel informuje o wybuchu powstania styczniowego. Wykonanie ćwiczenia 1 ze s. 48 w zeszy-cie ćwiczeń. Uczniowie zaznaczają na osi czasu daty 1794 i 1863 oraz obliczają upływ czasu między powstaniem kościuszkowskim a wybuchem powstania styczniowego.
2. Uczniowie analizują z pomocą nauczyciela ilustrację zamieszczoną w module Podejmij temat na s. 105. Nauczyciel wykorzystuje podręcznik multimedialny (obraz Kucie kos z opisami). Pytania po-mocnicze:– Kto jest autorem obrazu?– Jaki jest nastrój dzieła?– Na jakiej podstawie można wywnioskować, że bohaterami obrazu są powstańcy?– Dlaczego armię z 1863 roku możemy nazywać „ochotniczą”?– Co mogli czuć powstańcy obecni w kuźni?
Lekcja 6.2
Przebieg lekcji
Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie 47
3. Nauczyciel w formie pogadanki informuje uczniów o konieczności prowadzenia przez powstańców walki partyzanckiej. Nawiązuje przy tym do obrazu Patrol powstańczy Maksymiliana Gierymskiego.
4. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z mapą (podręcznik, s. 108) i odpowiedź na pytania:– Gdzie powstańcy styczniowi stoczyli ważniejsze bitwy?– Na jakich obszarach toczyły się walki? W którym zaborze? W jakich regionach?
5. Uczniowie zapoznają się z ramką pt. Powstańcze państwo. Nauczyciel opowiada o powstańczych władzach i szczególnej roli dyktatora Romualda Traugutta. Na zakończenie tej fazy lekcji uczniowie czytają fragment Upadek i skutki powstania styczniowego (podręcznik, s. 108). Aby uporządkować wiedzę uczniów na temat wydarzeń z 1863 roku, nauczyciel wyświetla film Każde pokolenie w Polsce zwykło oczekiwać powstania (podręcznik multimedialny).
Faza podsumowująca
1. Uczniowie z pomocą nauczyciela przygotowują notatkę z lekcji w formie metaplanu. Nauczyciel określa temat: Powstanie styczniowe i jego klęska. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na następują-ce problemy:– Jaki sposób walki przyjęli Polacy?– Na czym polegała przewaga Rosjan w stosunku do powstańców?– Jak zakończyło się powstanie?– Jakie były skutki powstania dla Polaków?
Zamiast stosować klasyczny metaplan, nauczyciel może nieco uprościć schemat i wskazać uczniom problemy do rozważenia:
Jak było? Jak być powinno? Dlaczego nie było tak, jak być powinno?
Powstańcy prowadzili z Rosją walkę partyzancką.
Zryw nie miał szans powodzenia.
Po zakończeniu powstania Rosjanie stosowali represje wobec powstańców.
2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 3 i 4 ze s. 48 i 49 w zeszycie ćwiczeń.
3. Zadanie dodatkowe: Opisz inny, niż walka zbrojna, sposób walki Polaków o wolność w XIX wieku. Skorzystaj z informacji zawartych w Linku do wiedzy na s. 110, 111.
Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– opowiada o życiu i działalności naukowej Marii Skłodowskiej-Curie;
– wymienia jej odkrycia;– lokalizuje w czasie życie i działalność Marii
Skłodowskiej-Curie;– wskazuje na związek wychowania w domu i postawę
uczonej;– podaje argumenty za stwierdzeniem, że Maria
Skłodowska-Curie była patriotką;– zna pojęcia: naukowiec, wykładowca, uniwersytet,
medycyna.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 112–115
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 50
– przykładowa mapa mentalna ze s. 75 w przewodniku
Lekcja 6.3
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela48
Metody pracy Formy pracy
– pogadanka– praca ze źródłami– mapa mentalna
– zbiorowa– indywidualna– w grupie
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 112) i wykonanie polecenia.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel podaje uczniom najważniejsze informacje na temat Marii Skłodowskiej-Curie. Następnie prosi uczniów o przeczytanie fragmentu wspomnień uczonej (podręcznik, s. 113). Pytania pomocnicze:– Jakie były zainteresowania małej Marysi?– Czy rodzice jej pomagali w rozwijaniu zainteresowań?– Jakie cechy charakteru widać u młodej Marii Skłodowskiej?– Jakie znaczenie miało wychowanie patriotyczne w czasach niewoli?
2. Nauczyciel dzieli klasę na trzy rzędy. Uczniowie z każdego rzędu czytają te same fragmenty pod-ręcznika (Z Warszawy do Paryża i Wielka uczona). Każda grupa ma jednak inne zadanie, tworzący je uczniowie przedstawiają noblistkę z innej perspektywy – jako osobę będącą wzorem do naśladowa-nia (rząd I), wybitną uczoną (rząd II), wielką patriotkę (rząd III).
3. Podsumowaniem informacji zebranych przez uczniów jest wykonanie mapy mentalnej.
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel stawia pytanie: Czy na podstawie zebranych informacji Marię Skłodowską-Curie może-my uznać za „obywatelkę świata”?
2. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 2 ze s. 50 w zeszycie ćwiczeń.
Wiek niewoli – powtórzenie wiadomości
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– powtarza wiadomości z działu 6;– samodzielnie wyszukuje informacje;– wykorzystuje zdobytą wiedzę w praktyce;– współdziała w grupie;– planuje, organizuje i ocenia własną pracę.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 99–116
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 51
– atlas historyczny– kartoniki z numerkami do losowania
Przebieg lekcji
Lekcja 6.4
Bój o niepodległą Polskę 49
Metody pracy Formy pracy
– praca z różnymi tekstami kultury (tekst, mapa, ilustracja)
– jigsaw („układanka”)
– indywidualna– w grupie
Rodzaj lekcji Czas trwania
lekcja powtórzeniowa 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel przedstawia najważniejszy cel lekcji: powtórzenie wiadomości z działu 6.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe zespoły i formułuje temat, nad którym będzie pracować każda grupa: Polska i Polacy pod koniec XVIII wieku i w XIX stuleciu.
2. Następnie członkowie grup losują numerki od 1 do 5.
3. Każdy członek danej grupy, w zależności od numeru który wylosował, otrzymuje inną część materiału do przeanalizowania:Uczeń nr 1 – Legiony Polskie we WłoszechUczeń nr 2 – Wielcy Polacy żyjący w XIX wiekuUczeń nr 3 – Powstanie stycznioweUczeń nr 4 – Walka o polskość w XIX wiekuUczeń nr 5 – Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie
4. Uczniowie, którzy otrzymali do opracowania ten sam materiał spotykają się w grupach eksperckich. Dyskutują na temat zagadnienia, które zostało im przydzielone, wyjaśniają swoje wątpliwości, po-rządkują najważniejsze fakty. Planują, jak skutecznie przekazać swoją wiedzę pozostałym kolegom.
5. Po upływie wyznaczonego czasu eksperci wracają do swoich macierzystych grup. Każdy uczeń, ko-lejno, przekazuje wiedzę członkom swojego zespołu. Kontrolę wyników pracy poszczególnych grup i uczniów może ułatwić sporządzanie przez uczniów notatek.
Faza podsumowująca
1. Pracę metodą jigsaw kończy omówienie poznanych zagadnień na forum klasy.
2. Ocena pracy uczniów.
Bój o niepodległą Polskę
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– lokalizuje w czasie wydarzenia;– oblicza upływ czasu pomiędzy wydarzeniami;– lokalizuje na mapie Rzeczpospolitą i ważniejsze
miasta;
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 118–123
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 52, 53
Przebieg lekcji
Lekcja 7.1
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela50
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– rozumie znaczenie odzyskania niepodległości dla Polski;
– wie, kim był Józef Piłsudski;– rozumie związek pomiędzy I wojną światową
a odzyskaniem niepodległości przez Polskę;– ocenia działania Polaków podczas I wojny światowej;– rozumie, dlaczego 11 listopada obchodzimy
Narodowe Święto Niepodległości;– wykorzystuje różne źródła informacji (tekst, mapa,
fotografie);– zna pojęcia: niepodległość, Legiony Polskie,
komendant.
– atlas historyczny– nagranie Marsz Pierwszej Brygady (podręcznik
multimedialny, s. 120)
Metody pracy Formy pracy
– opowiadanie – pogadanka – praca ze źródłami
– zbiorowa– indywidualna
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 118) i wykonanie polecenia. Następnie wyjaśnia, że Narodowe Święto Niepodległości – jedno z najważniejszych świąt dla Pola-ków – upamiętnia wydarzenia, które rozegrały się w 1918 roku.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel przedstawia uczniom mapę Europy w czasie I wojnie światowej. Określa strony konfliktu w wojnie i pokazuje obszary poszczególnych mocarstw. Pytania pomocnicze:– Jakie nadzieje żywili Polacy wraz z wybuchem wojny między zaborcami?– Jak powinni się zachować w tej sytuacji?
2. Po uzyskaniu odpowiedzi na te pytania nauczyciel mówi, że postawy Polaków w czasie wojny były róż-ne. Część opowiedziała się po stronie Rosji, a część poparła Austro-Węgry i Niemcy. W krótkim opowia-daniu informuje uczniów o powstaniu Legionów Polskich. Nakreśla rolę, jaką odegrał Józef Piłsudski.
3. Nauczyciel zleca obejrzenie obrazu Bitwa pod Laskami oraz odsłuchanie pieśni Marsz Pierwszej Bry-gady (podręcznik multimedialny, s. 120).– Czy tematyka obrazu Kossaka i tekst pieśni jest taka sama (podobna)?– Dlaczego legioniści tak dzielnie walczyli w czasie wojny?
4. Na podstawie fragmentu podręcznika ze s. 120 i 121 uczniowie wymieniają skutki I wojny światowej i kolejno wypisują je na tablicy (osłabienie państw zaborczych, przegrana Austro-Węgier i Niemiec, wycofywanie się Niemców z ziem polskich, przybycie Józefa Piłsudskiego do Warszawy i objęcie przez niego tymczasowej władzy, formownie polskiej władzy na wyzwolonych obszarach). Nauczy-ciel mówi, że te wszystkie czynniki doprowadziły do odzyskania przez Polskę niepodległości. Następ-nie uczniowie, przy jego pomocy, dzielą wypisane czynniki na przyczyny zewnętrzne (niezależne od Polaków) i wewnętrzne (te, na które Polacy mieli wpływ).
5. Nauczyciel zleca wykonanie ćwiczenia 3 ze s. 53. Uczniowie mają porównać reprodukcję obrazu Sta-nisława Bagieńskiego i przeczytać relację Mieczysława Jankowskiego.
Przebieg lekcji
W Gdyni 51
6. Nauczyciel mówi, że w listopadzie 1918 roku Polacy przystąpili do odbudowy państwa. Jako jeden z przykładów tych działań opisuje walkę o granice w latach 1918–1922.
7. Praca z infografiką ze s. 122 i 123. Polecenia kierowane do uczniów:– Wskażcie terytorium Polski jesienią 1918 r.– Wymieńcie sąsiadów Polski.– Wskażcie obszary, o które toczono walki. Podajcie nazwy państw, z którymi walczono o przyłączenie poszczególnych ziem.
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel pyta, czy 1918 rok był ważnym momentem w historii naszego narodu. Prosi o uzasadnie-nie odpowiedzi.
2. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
3. Praca domowa: Opisz, jak twoja rodzina obchodzi Narodowe Święto Niepodległości.
W Gdyni
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– lokalizuje wydarzenia w czasie;– wskazuje Gdynię na mapie II Rzeczypospolitej;– na podstawie ilustracji i tekstu z podręcznika opisuje
proces budowy portu i miasta, wskazuje fakty i opinie;– ocenia decyzję władz państwowych o budowie portu
w Gdyni;– rozumie znaczenie tego przedsięwzięcia dla państwa
polskiego;– opisuje życie i pracę w Gdyni.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 124–127
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 54
– atlas historyczny– materiały pomocnicze ze s. 76–78 w przewodniku– galeria zdjęć Eugeniusz Kwiatkowski (podręcznik
multimedialny, s. 125)
Metody pracy Formy pracy
– tekst przewodni– pogadanka– praca ze źródłami
– w grupach– zbiorowa
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.2. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: zredagowanie wydania Gazety Gdyńskiej z 1933 roku.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie wskazują na mapie granice Polski po 1921 r. Na podstawie mapy wymieniają ważniejsze miejscowości na polskim wybrzeżu. Pytania pomocnicze:– Jaką rolę gospodarczą odgrywał we wcześniejszych wiekach Gdańsk?– Czy Gdańsk po 1918 r. znalazł się w granicach naszego państwa? – Jak ta sytuacja wpływała na gospodarkę Polski?
Lekcja 7.2
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela52
2. Wprowadzenie uczniów do tematu lekcji. Nauczyciel opowiada o budowie portu w Gdyni i począt-kach miasta. Prezentuje też sylwetkę Eugeniusza Kwiatkowskiego (na podstawie galerii zdjęć za-mieszczonej w podręczniku multimedialnym).
3. Nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każda grupa reprezentuje inny dział Gazety Gdyńskiej:Grupa nr 1 – Redakcja aktualnościGrupa nr 2 – Dział wywiadówGrupa nr 3 – Redakcja historycznaGrupa nr 4 – Dział gospodarczyGrupa nr 5 – Dział reklamyGrupa nr 6 – Dział rozrywki
Zadaniem każdej grupy jest przygotowanie krótkiego artykułu z dziedziny, w której specjalizuje się dany zespół. Szczegółowe instrukcje dla poszczególnych grup i materiały pomocnicze (wskazówki, teksty źródłowe, wykresy) zamieszczono na s. 76–78 w przewodniku.
4. Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele poszczególnych grup rozwieszają swoje strony na tablicy lub przyklejają na arkusz brystolu. Jako kolegium redakcyjne uczniowie omawiają swoją pra-cę i wymieniają się doświadczeniami.
Faza podsumowująca
1. Podsumowanie wiadomości zdobytych na lekcji. Punktem wyjścia może być pytanie: Czy budowa portu w Gdyni była słuszną decyzją? Czy Polska na tym skorzystała, czy straciła?
2. Ocena pracy najaktywniejszych uczniów.
Wśród harcerzy z Szarych Szeregów
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– lokalizuje w czasie omawiane wydarzenia;– wskazuje zasięg okupacji niemieckiej i radzieckiej na
ziemiach polskich w czasie II wojny światowej;– zna postaci Jana Bytnara, Tadeusza Zawadzkiego
i Aleksego Dawidowskiego;– wymienia formy walki stosowane przez Armię
Krajową i Szare Szeregi;– dostrzega podobieństwa i różnice pomiędzy formami
oporu Polaków z XIX w. i z okresu okupacji– wie, dlaczego bohaterowie ruchu oporu są dla
młodych ludzi wzorem do naśladowania;– wykorzystuje fotografie jako źródło wiedzy;– wie, dlaczego Polacy upamiętniają postaci
związane z ruchem oporu i wydarzenia powstania warszawskiego;
– zna pojęcia: II wojna światowa, konspiracja, okupacja, ruch oporu, Armia Krajowa, Szare Szeregi, Polskie Państwo Podziemne.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 128–132
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 55, 56
– atlas historyczny– karta pracy ze s. 79 i 80 w przewodniku– komunikat radiowy z 1 września 1939 roku
i galeria zdjęć Kampania wrześniowa (podręcznik multimedialny, s. 128)
– nagranie piosenki Pałacyk Michla (podręcznik multimedialny, s. 131)
Metody pracy Formy pracy
– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami
– zbiorowa – indywidualna
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Lekcja 7.3
Żołnierze niezłomni 53
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (podręcznik, s. 128) i odsłucha-nie komunikatu Polskiego Radia z 1 września 1939 roku (podręcznik multimedialny, s. 128). Następnie zadaje pytania: Co wydarzyło się 1 września 1939 roku? Jakie uczucia wywołują w was obejrzane zdjęcia i odsłuchany komunikat Polskiego Radia?
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel informuje o agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę i opowiada o czasach okupacji (z wykorzy-staniem zasobów zamieszczonych w podręczniku multimedialnym). Uczniowie, z pomocą nauczy-ciela, wskazują na mapie Niemcy i Związek Radziecki, wybrane punkty oporu oraz zasięg okupacji ziem polskich. Wykonanie ćwiczeń 1 i 2 z karty pracy.
2. Nauczyciel zadaje pytanie: Do jakich poznanych wcześniej wydarzeń można porównać sytuację Polski we wrześniu 1939 r.? Prawdopodobna odpowiedź: Do czasów zaborów.
3. Nauczyciel zleca uczniom przeczytanie fragmentu z podręcznika Polskie Państwo Podziemne. Następ-nie zadaje pytania:– Jakie były cele Polskiego Państwa Podziemnego?– Który z nich był najważniejszy?
4. Na podstawie informacji zawartych w podręczniku uczniowie opowiadają o sposobach walki z oku-pantem. Wykonanie ćwiczenia 3 z karty pracy oraz 4 ze s. 56 w zeszycie ćwiczeń.
5. Nauczyciel informuje uczniów o powstaniu warszawskim. Uczniowie zaznaczają to wydarzenie na osi czasu. Nauczyciel zleca uczniom zapoznanie się z modułem Przyczyna – Wydarzenie – Skutek.
6. Odsłuchanie piosenki pt. Pałacyk Michla (podręcznik multimedialny, s. 131). Wykonanie ćwiczenia 4 z karty pracy.
7. Nauczyciel opowiada o sposobach upamiętniania wydarzeń z czasów II wojny światowej. Omówie-nie fragmentu Powstanie warszawskie – upamiętnienie i modułu Warto zobaczyć ze s. 132 w pod-ręczniku.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
2. Podanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń.
Żołnierze niezłomni
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– lokalizuje w czasie wydarzenia;– wskazuje na mapie Polski obszary dłuższego
utrzymywania się partyzantki antykomunistycznej;– wie, kim byli żołnierze niezłomni/wyklęci;– wymienia bohaterów polskiego podziemia
niepodległościowego, również tych, którzy byli związanie z jego regionem zamieszkania;
– wie, dlaczego żołnierze niezłomni prowadzili walkę z komunistami;
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 133–136
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 57, 58
– atlas historyczny– schemat drzewa decyzyjnego do wypełnienia dla
uczniów– galeria zdjęć Rotmistrz Pilecki (podręcznik
multimedialny, s. 135)
Przebieg lekcji
Lekcja 7.4
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela54
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– porównuje granice Polski sprzed wojny i po II wojnie światowej;
– ocenia postawę „Inki” i Witolda Pileckiego oraz postępowanie polskich komunistów;
– zna pojęcia: żołnierze niezłomni, żołnierze wyklęci, komuniści, Armia Czerwona.
Metody pracy Formy pracy
– opowiadanie– pogadanka– opowiadanie– praca ze źródłami– drzewo decyzyjne
– zbiorowa– indywidualna
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Uczniowie zapoznają się z modułem Podejmij temat (s. 133) i wykonują polecenie. Nauczyciel tłuma-czy znaczenie przedstawionego święta.
3. Następnie nauczyciel informuje, że tematem dzisiejszej lekcji będą ci, którzy stali się bohaterami święta z 1 marca – żołnierze niezłomni/wyklęci. Uczniowie starają się wyjaśnić, co oznaczają te przy-miotniki (z pomocą nauczyciela).
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel w krótkim opowiadaniu informuje uczniów o zakończeniu wojny i nowej okupacji Polski. Porusza również kwestię zmian terytorialnych po wojnie. Wykonanie ćwiczenia 4 ze s. 58 w zeszycie ćwiczeń.
2. Uczniowie na podstawie fragmentu podręcznika ze s. 134 i infografiki ze strony kolejnej odpowiadają na pytania:– Czyje interesy realizowali w Polsce komuniści?– Dlaczego udało im się przejąć władzę w Polsce?– Jak nowa władza odnosiła się do żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego?– W jaki sposób żołnierze podziemia niepodległościowego odnosili się do władzy komunistycznej?– Z czego wynikał taki, a nie inny stosunek?– Jakie widzicie podobieństwa i różnice między okupacją z czasów II wojny światowej i tą, która nastąpiła po 1945 roku?
3. Przedstawienie postaci Danuty Siedzikówny „Inki” i Witolda Pileckiego (z wykorzystaniem materia-łów zamieszczonych w podręczniku multimedialnym).
4. Wypełnienie drzewa decyzyjnego. Nauczyciel rozdaje uczniom po jednym schemacie na parę, ale drzewo jest wypełniane zbiorowo, z pomocą nauczyciela. Etapy pracy:a) Sformułowanie problemu: Jakie stanowisko mogli zająć żołnierze niezłomni po 1945 roku? (pień
drzewa)b) Określenie celów i wartości, do których dążyli żołnierze niezłomni, oraz wartości, jakie uznawali
(korona drzewa)c) Określenie możliwych rozwiązań.
Przebieg lekcji
Żołnierze niezłomni 55
d) Wskazanie następstw pozytywnych i negatywnych każdego rozwiązania (według kryterium przyjętych wartości).
e) Wybranie najwłaściwszego rozwiązania.Przykładowy schemat drzewa decyzyjnego i propozycja rozwiązań znajduje się poniżej.
5. Nauczyciel opowiada o formach upamiętniania żołnierzy niezłomnych (moduł Warto zobaczyć ze s. 136 w podręczniku). Wspomina też o planach stworzenia Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL w byłym areszcie przy ul. Rakowieckiej w Warszawie.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 3 ze s. 136 w podręczniku oraz ćwiczenie 2 ze s. 57 w zeszycie ćwiczeń.
Przykładowy schemat drzewa decyzyjnego
Cele i wartości
– wolna i niepodległa Polska– życie– rodzina
Skutki pozytywne
– zachowanie życia – koniec walki– powrót do rodziny po kilku latach walki partyzanckiej
i ukrywania się w lasach
– możliwość odniesienia zwycięstwa, którego skutkiem będzie wolna i demokratyczna Polska
– wywarcie wpływu na to, co się dzieje w kraju– wierność zasadom, w które żołnierze niezłomni
wierzyli
Skutki negatywne
– zdrada ideałów, w które żołnierze niezłomni wierzyli– brak wpływu na to, co się dzieje w państwie– konieczność podporządkowania się
znienawidzonemu wrogowi– niepewność losu (nie wiadomo, jak wobec żołnierzy
niezłomnych zachowają się komuniści, gdy ci złożą broń)
– ryzyko klęski wobec przeważających sił wroga– ryzyko kary więzienia lub utraty życia– niepewność losu
Możliwe rozwiązania
zaakceptować rządy komunistyczne w Polsce i zaprze-stać walki z komunistami
podjąć walkę z komunistami
Sytuacja wymagająca podjęcia decyzji
Jakie stanowisko mogli zająć żołnierze niezłomni po 1945 roku?
Twoja decyzja: Żołnierze niezłomni powinni kontynuować walkę z komunistami. Tylko w ten sposób będą mogli być wierni swoim ideałom. / lub: Dla żołnierzy niezłomnych najwyższą wartością było życie. Aby je zachować i dalej służyć Polsce, powinni się poddać.
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela56
Drzewo decyzyjne
Cele i wartości
–
–
–
Skutki pozytywne
–
–
–
–
–
–
Skutki negatywne
–
–
–
–
–
–
Możliwe rozwiązania
Sytuacja wymagająca podjęcia decyzji
–
–
–
Twoja decyzja:
W czasach Solidarności 57
W czasach Solidarności
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– lokalizuje wydarzenia w czasie;– rozpoznaje symbol Solidarności; – wymienia cele Solidarności;– zna osoby tworzące Solidarność (Lech Wałęsa, Anna
Walentynowicz, Tadeusz Mazowiecki);– opisuje działania władz komunistycznych wobec
opozycji demokratycznej;– dostrzega rolę Jana Pawła II w procesie obalania
komunizmu;– podaje przykłady zmian, jakie były skutkiem
porozumień Okrągłego Stołu;– dostrzega w celach Solidarności elementy walki
o niepodległość państwa i prawa człowieka;– ocenia zmiany, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 r.;– zna pojęcia: NSZZ „Solidarność”, stan wojenny,
Okrągły Stół, demokracja, Pokojowa Nagroda Nobla.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 137–141
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 59, 60
– prezentacje uczniów – sylwetki przywódców Solidarności (L. Wałęsa, A. Walentynowicz, T. Mazowiecki lub inni)
Metody pracy Formy pracy
– opowiadanie– pogadanka– praca ze źródłami– prezentacja uczniowska– drama (rzeźba)
– zbiorowa– w parach– indywidualna
Rodzaj lekcji Czas trwania
realizacja nowych treści programowych 45 minut
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z logotypem Solidarności (moduł Podejmij temat, s. 137). Wyjaśnia symbolikę znaku (ludzie maszerujący z biało-czerwoną flagą i wspierający się wzajemnie) i prosi uczniów o wykonanie polecenia. Uczniowie wymieniają przykłady solidarnego zachowania, najpierw na podstawie własnych doświadczeń. Następnie odwołują się do przykładów z historii Pol-ski np.:– Polska i Litwa solidarnie walczyły pod Grunwaldem.– Jan III Sobieski okazał solidarność z Austrią i wyruszył pod oblężony przez Turków Wiedeń. – Legiony Polskie solidarnie walczyły u boku Napoleona Bonaparte i Francuzów.
Faza realizacyjna
1. Nauczyciel mówi, że solidarność szczególnego znaczenia nabiera w momentach trudnych dla naro-du. Następnie wyjaśnia, że takim momentem w historii Polski były rządy komunistyczne.
2. Przedstawienie przez nauczyciela sytuacji Polaków w czasach PRL.
3. Uczniowie czytają fragment podręcznika ze s. 138. Następnie odpowiadają na pytania postawione przez nauczyciela:– Na czym polegało porozumienie podpisane przez strajkujących robotników Stoczni Gdańskiej z władzami komunistycznymi?
Lekcja 7.5
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela58
– Co oznacza skrót NSZZ „Solidarność”? Co oznaczają słowa tworzące ten skrót? Które z nich były „niebezpieczne” dla komunistów?– Jakie znaczenie miało zawarte porozumienie?
4. Wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 59 w zeszycie ćwiczeń.5. Uczniowie opisują atmosferę z sierpnia 1980 (na podstawie materiału ilustracyjnego zamieszczonego
w podręczniku na s. 138). Nauczyciel mówi, że robotnicy odnieśli sukces, dzięki wsparciu Kościoła kato-lickiego (msza na terenie stoczni) i zwykłych mieszkańców (gdańszczanie zebrani pod bramą zakładu).
6. Nauczyciel mówi, że na czele strajków sierpniowych stały wybitne indywidualności. Omawia rolę Lecha Wałęsy, Anny Walentynowicz i Tadeusza Mazowieckiego. W przypadku tej ostatniej postaci nauczyciel zwraca uwagę na szczególną rolę, jaką odegrał sojusz robotniczo-inteligencki w 1980 r.
7. Opcjonalnie: uczniowie (w grupach lub w parach) przedstawiają sylwetki wybranych członków So-lidarności (o tym zadaniu muszą zostać poinformowani odpowiednio wcześniej). Każda osoba (gru-pa) koncentruje się na trzech najważniejszych zagadnieniach:a) sytuacja zawodowa i rodzinnab) rola danej osoby podczas strajkówc) działalność (funkcje) w niepodległej Polsce (lata 80. i 90. XX w.).
8. Na podstawie infografiki ze s. 140 uczniowie wypisują na tablicy ważniejsze wydarzenia z lat 1980––1989 (nauczyciel może wzbogacić kalendarium o wydarzenia niewymienione w infografice: piel-grzymki papieża do Polski, przyznanie Pokojowej Nagrody Nobla Lechowi Wałęsie, objęcie władzy w ZSRR przez Michaiła Gorbaczowa, upadek muru berlińskiego). Po wypisaniu wydarzeń uczniowie dorysowują obok nich emotikony symbolizujące uczucia Polaków na wieść o danym wydarzeniu np. powstanie Solidarności – , wprowadzenie stanu wojennego – , pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w 1983 r. – itd.
9. Opcjonalnie: nauczyciel może rozbudować punkt 8 i zaproponować pracę techniką dramową (rzeźba). Dwaj ochotnicy kreują rolę określoną przez nauczyciela. Jeden z uczniów odgrywa rolę „rzeźbiarza”, drugi jest „posągiem”. „Rzeźbiarz” za pomocą rąk lub poleceń „wykonuje” swoje dzieło. Z kolei uczeń będący „rzeźbą” zastyga w określonej pozie ciała. Stworzone pozy mogą np. informować o reakcji członków Solidarności, komunistów i zwykłych Polaków na wieść o poszczególnych wydarzeniach. W kreowaniu postaci mogą brać również udział pozostali uczniowie poprzez udzielanie wskazówek.
Faza podsumowująca
1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie).
2. Zadanie pracy domowej: wykonanie ćwiczenia 5 ze s. 141 w podręczniku.
Czasy wielkiej próby – powtórzenie wiadomości
Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne
– uczeń powtarza i utrwala wiadomości z działu 7;– rozumie, jak ważną wartością dla Polaków jest
wolność.
– S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 117–142
– B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 61
– kilka arkuszy brystolu– materiały plastyczne
Metody pracy Formy pracy
– plakat podsumowujący– prezentacja uczniowska
– grupowa
Rodzaj lekcji Czas trwania
lekcja powtórzeniowa 45 minut
Lekcja 7.6
Czasy wielkiej próby – powtórzenie wiadomości 59
Faza wprowadzająca
1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności.
2. Nauczyciel informuje o celach zajęć, a następnie przedstawia zasady pracy i oceniania. Zadaniem uczniów będzie stworzenie plakatu podsumowującego na dany temat.
Faza realizacyjna
1. Na wcześniejszych zajęciach nauczyciel dzieli klasę na trzy- i czteroosobowe grupy i przydziela każ-demu zespołowi arkusze brystolu. Każda grupa otrzymuje inny materiał do opracowania – jest to zadanie domowe dla uczniów.Grupa nr 1 – Polacy w czasie I wojny światowejGrupa nr 2 – Józef Piłsudski – polski bohater narodowyGrupa nr 3 – W GdyniGrupa nr 4 – Polska w czasie II wojny światowejGrupa nr 5 – Bohaterowie Szarych SzeregówGrupa nr 6 – Danuta Siedzikówna „Inka” i Witold Pilecki – żołnierze niezłomniGrupa nr 7 – W czasach SolidarnościGrupa nr 8 – Polska droga do wolności
2. Nauczyciel instruuje grupy, jak wykonać plakat. Pomaga w określeniu myśli przewodniej plakatu, doborze środków. Omawia z uczniami sposób przedstawienia informacji.
3. W czasie lekcji powtórzeniowej poszczególne grupy prezentują swoje plakaty. Zaprezentowany ma-teriał jest przedmiotem dyskusji dla całej klasy.
Faza podsumowująca
1. Wybór najlepszego plakatu.
2. Nauczyciel wspólnie z uczniami ocenia pracę grup.
Przebieg lekcji
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela60
Teksty do wykorzystania na lekcji Historia – nauka o przeszłości (1.1)
Tekst nr 1
Ludzie podróżowali od najdawniejszych czasów. Najpierw wędrowali w poszukiwaniu pożywienia. Z czasem, gdy nauczyli się uprawiać ziemię, zaczęli prowadzić osiadły tryb życia. Nie przestali się jednak przemieszczać. Podróże były konieczne, aby zasiedlać coraz to nowe obszary, handlować różnymi towarami i prowadzić woj-ny. Początkowo ludzie poruszali się pieszo. Dopiero z czasem zaczęli do transportu wykorzystywać zwierzęta, takie jak woły i konie. Gdy wynaleziono koło, zwierzęta te zaczęto zaprzęgać do wozów. Koło było jednym z najważniejszych wynalazków w historii ludzkości. Wymyślili je Sumerowie ponad pięć tysięcy lat temu. Wy-warło ono ogromny wpływ na rozwój transportu – dzięki wykorzystaniu koła skrócił się czas podróży. Poza tym na wozach można było transportować znacznie cięższe przedmioty niż do tej pory.
Ćwiczenia1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij.
Wydarzenie Skutki
wynalezienie koła
2. Podkreśl w tekście:– fakt – kolorem niebieskim,– opinię – kolorem czerwonym.
Tekst nr 2
Tysiące lat temu informacje przesyłano za pośrednictwem posłańców. Byli to ludzie, którzy pieszo lub konno przemierzali drogi, aby dostarczyć list od nadawcy do adresata. Dopiero z czasem zaczęły powstawać pierwsze regularne linie pocztowe. Pierwsza taka linia powstała w Polsce ponad 400 lat temu, w czasach panowania króla Zygmunta Augusta. Wiodła ona z Krakowa do Wenecji we Włoszech. Ogromny wpływ na przyspiesze-nie wymiany informacji wywarło wynalezienie telefonu i telegrafu ponad sto lat temu. Od tego czasu można się było porozumiewać z niespotykaną dotąd prędkością. Nadawana informacja w tej samej chwili trafiała do odbiorcy oddalonego o setki kilometrów.
Ćwiczenia1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij
Wydarzenie Skutki
wynalezienie telefonu i telegrafu
2. Podkreśl w tekście:– fakt – kolorem niebieskim,– opinię – kolorem czerwonym.
Załączniki
Załączniki 61
Tekst nr 3
Od najdawniejszych czasów ludzie interesowali się kosmosem. Astronomowie od tysięcy lat obserwowali nie-bo. Marzenia człowieka o odbyciu podróży kosmicznej spełniły się jednak stosunkowo późno – w 1961 roku. Wówczas radziecki kosmonauta Jurij Gagarin, jako pierwszy człowiek w historii, odbył lot kosmiczny, podczas którego okrążył Ziemię. Osiem lat później amerykańscy astronauci wylądowali na powierzchni Księżyca. Było to jedno z najważniejszych dokonań w historii ludzkości. Podbój kosmosu miał ogromny wpływ na codzienne życie ludzi. Dzięki umieszczanym w kosmosie satelitom, czyli statkom kosmicznym, możemy tworzyć progno-zy pogody czy określać miejsce swojego położenia (za pomocą nawigacji GPS).
Ćwiczenia
1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij.
Wydarzenie Skutki
podbój kosmosu, rozwój badań kosmicznych
2. Podkreśl w tekście:– fakt – kolorem niebieskim,– opinię – kolorem czerwonym.
Tekst nr 4
Ludzie od tysięcy lat marzyli o lataniu. Przełomowym momentem w historii podniebnych podróży był jednak dopiero lot braci Wright [czyt. łrajt] – amerykańscy konstruktorzy w 1903 roku odbyli pierwszy lot samolotem własnej konstrukcji. Trwał on zaledwie 12 sekund, ale był wielkim osiągnięciem – ludzie udowodnili, że są w stanie wznieść się ponad ziemię. Od tamtego czasu samoloty bardzo się zmieniły. Obecnie podróżuje się od-rzutowcami, niektóre z nich przekraczają nawet prędkość dźwięku! Dzięki zastosowaniu takich nowoczesnych maszyn w lotnictwie podróże stały się o wiele wygodniejsze i szybsze. Drogę z Warszawy do Paryża, stolicy Francji, można pokonać już w ciągu 2 godzin. Przebycie tej drogi samochodem trwa znacznie dłużej.
Ćwiczenia
1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij.
Wydarzenie Skutki
produkcja nowoczesnych samolotów w lotnictwie pasażerskim
2. Podkreśl w tekście:– fakt – kolorem niebieskim,– opinię – kolorem czerwonym.
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela62
Karta pracy do lekcji Obliczamy czas (2.2)
1. Zaznacz kolorem niebieskim odcinek odpowiadający jednemu stuleciu, a kolorem czerwonym – odcinek symbolizujący półwiecze.
= 10 lat
2. Podziel oś czasu na dziesięć równych odcinków. Zamaluj odcinek odpowiadający jednemu stuleciu. Zaznacz i podpisz punkt oznaczający rok 1500.
1000 2000
3. Określ wiek podanych dat.
a) 1374 rok – c) 390 rok –
b) 1872 rok – d) 1200 rok –
4. Podziel oś czasu na sześć równych odcinków. Następnie zaznacz następujące daty: rok 1750, 1800, 1850, 1900 i 1950. Zamaluj na niebiesko pierwszą połowę, a na czerwono – drugą połowę każdego stulecia.
1700 2000
5. Określ, która to połowa wieku. Połącz każdą datę z odpowiednim polem.
I połowa wieku II połowa wieku
2001 rok 1621 rok 1653 rok 91 rok 1888 rok 2000 rok
352 rok 776 rok 1101 rok 1734 rok 1364 rok 1945 rok
Załączniki
Załączniki 63
Tekst do wykorzystania na lekcji Historia mojej rodziny (3.1)
O rodzinie Mikołaja KopernikaMikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu. Był najstarszym synem Mikołaja (który
żył w latach ok. 1420–1483) i Barbary Watzenrode (ok. 1440–1495).Przodkowie Kopernika ze strony ojca wywodzili się ze Śląska i z czasem przenieśli się do Krakowa. Dzia-
dek słynnego astronoma, Jan, był aktywnym kupcem1 krakowskim. Synem Jana, a ojcem astronoma, był znany nam już Mikołaj Kopernik, który pojawił się w aktach krakowskich w 1447 roku. Handlował miedzią z gdańskimi kupcami, dzięki czemu znacznie się wzbogacił. Mikołaj sprowadził się do Torunia przed 1458 rokiem. Prawdo-podobnie w tym samym roku poślubił Barbarę Watzenrode, córkę bogatego mieszczanina2 Łukasza Watzenrode-go (który zmarł ok. 1462). Z Barbarą Mikołaj miał czworo dzieci: Barbarę, Katarzynę, Mikołaja i Jana.
Rodzina matki Mikołaja Kopernika – Watzenrodowie, była związana z Toruniem znacznie dłużej. Pierwsze wzmianki o członkach tej rodziny w Toruniu pochodzą z 1369 roku. Matką Barbary była Katarzyna Russe, która zmarła w 1476 roku. Watzenrodowie zawarli małżeństwo przed rokiem 1439 i oprócz Barbary mieli jeszcze córkę Krystynę i syna Łukasza. Łukasz został biskupem warmińskim, czyli wysokim dostojnikiem kościelnym. Po przedwczesnej śmierci ojca Mikołaja brat matki zajął się edukacją przyszłego astronoma – sfi-nansował np. jego studia na Akademii Krakowskiej.
Na podstawie tekstów autorstwa Teresy Borawskiej i Krzysztofa Mikulskiego zamieszczonych na stronie internetowej http://copernicus.torun.pl [28.07.2017]
1. Kupiec – osoba, która trudni się handlem.2. Mieszczanie – w średniowieczu i epoce nowożytnej mieszkańcy miast, którzy trudnili się głównie rze-
miosłem i handlem.
Notatki
Imię ojca Mikołaja Kopernika Imię i nazwisko rodowe matki Kopernika
Przodkowie Mikołaja Kopernika ze strony
ojca matki
Rodzeństwo Mikołaja Kopernika
Pozostali krewni
Załączniki
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela64
Karta pracy Symbole narodowe do lekcji Duża ojczyzna – Polska (3.3)
1. Pokoloruj flagę Polski. Następnie uzupełnij informacje na jej temat.
Opis flagi
Polską flagę tworzą dwa poziome pasy, jeden w kolorze ,
a drugi – w . Wiek ustanowienia barw narodowych: .
Symbolika flagi państwowej:
biel – .
czerwień – .
2. Pokoloruj herb Polski. Wpisz brakujące informacje.
Opis godła
Godłem Polski jest
w koronie, umieszczony w czerwonym polu tarczy
herbowej.
Wiek, z którego pochodzą najstarsze wizerunki
Orła Białego: .
Symbolika godła:
Orzeł Biały –
korona –
Załączniki
Załączniki 65
3. Uzupełnij słowa polskiego hymnu. Następnie zapisz ważne informacje na temat pieśni.
Jeszcze Polska nie ,
Kiedy my .
Co nam wzięła,
.
Marsz, marsz ,
Z ziemi do Polski.
Za
Złączym się z .
Przejdziem , przejdziem Wartę,
Będziem Polakami.
Dał nam przykład ,
Jak mamy.
Marsz, marsz Dąbrowski...
Jak do
Po zaborze,
Dla ratowania
Wrócim się przez .
Marsz, marsz Dąbrowski...
Już tam ojciec do swej
Mówi
jeno, pono nasi
w tarabany.
Marsz, marsz Dąbrowski...
Tytuł polskiego hymnu narodowego: .
Autor słów: .
Wiek powstania hymnu: .
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela66
Materiały do lekcji powtórzeniowej 3.4
SZANSA
SZANSA SZANSA
Numery dla uczestników
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10
Załączniki
Załączniki 67
Test kwalifikacyjny do teleturnieju Jeden z dziesięciu
Wskaż właściwe dokończenie każdego zdania. Otocz kółkiem wybraną literę.
1. Podczas zwiedzania muzeum na pewno nie wolnoA. spożywać posiłków.B. oglądać zabytków.C. rozmawiać.
2. Do ustnych źródeł historycznych zaliczamyA. budowle i obrazy.B. monety i listy.C. legendy i wspomnienia.
3. Cenny obraz to przykładA. ceramiki.B. militariów.C. dzieła sztuki.
4. Rok 1100 należy doA. pierwszej połowy XII wieku.B. drugiej połowy XII wieku.C. drugiej połowy XI wieku.
5. Na mapach kierunki wypraw wojskowych oznacza się za pomocąA. strzałek.B. skrzyżowanych mieczy.C. przerywanych linii.
6. Wiek to inaczejA. półwiecze.B. stulecie.C. tysiąclecie.
7. Do wieku XVIII nie należy rokA. 1799.B. 1800.C. 1801.
8. Autorem słów hymnu Polski jestA. Jan Henryk Dąbrowski.B. Józef Wybicki.C. Stefan Czarniecki.
9. Na pamiątkę zwycięstwa Polaków pod Warszawą w 1920 roku ustanowionoA. Święto Wojska Polskiego.B. Narodowe Święto Niepodległości.C. Święto Narodowe Trzeciego Maja.
10. Aby odwiedzić Kaszubów, należy się wybrać A. na Warmię.B. na Mazury.C. na Pomorze Gdańskie.
11. Chrześcijanie zaczęli liczyć lata od roku A. wynalezienia pisma.B. odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.C. narodzin Jezusa Chrystusa.
12. Rok 1789 to wiekA. XVII.B. XVIII.C. XIX.
Liczba punktów:
Imię i nazwisko
Klasa Data
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela68
Lista pytań do pierwszej rundy teleturnieju
1. Jaka nauka zajmuje się badaniem przeszłości?2. Czy starożytność trwała dłużej niż średniowiecze?3. Szewczyk Dratewka czy Mikołaj Kopernik? Która z tych postaci to bohater legendarny?4. Polska graniczy z Niemcami od zachodu czy od południa?5. Sąd jakiejś osoby na dany temat to fakt czy opinia?6. W której epoce wynaleziono internet?7. Rok 1410 – która to połowa XV wieku?8. Ile lat obejmuje stulecie?9. 476 rok p.n.e. czy 476 rok n.e. – która z tych dat jest wcześniejsza?10. Co to są źródła historyczne?11. Czy data 1234 należy do wieku XII?12. Jakie miasto jest stolicą Małopolski?13. Ile lat upłynęło między 1800 a 2000 rokiem?14. Moneta, list, obraz. Które z tych źródeł zaliczymy do źródeł pisanych?15. Ile mieszkańców liczy Polska? Można się pomylić o milion.16. Do jakiego wieku zaliczymy rok 1622?17. Proszę podać nazwę regionu, w którym znajduje się nasza miejscowość.18. Jakie wydarzenie zapoczątkowało epokę nowożytną?19. Jak nazywamy opowieść nawiązującą do prawdziwych wydarzeń, ale zawierającą elementy fantastyczne?20. Jak się nazywa instytucja, która zajmuje się gromadzeniem i udostępnianiem książek czytelnikom?21. Czy muzea mogą prowadzić badania naukowe?22. Jak się nazywa grupa rodzin, które wywodzą swoje pochodzenie od wspólnego przodka?23. Który rok zapoczątkował wiek VIII?24. Gdzie zamieszcza się objaśnienia symboli i oznaczeń występujących na mapie?25. Kto odtwarza wygląd zniszczonych zabytków?26. Proszę wymienić przynajmniej trzy jednostki czasu.27. Kiedy obchodzimy Święto Wojska Polskiego: 15 sierpnia czy 11 listopada?28. Jak nazywamy czasy przed wynalezieniem pisma?29. Jaka litera oznacza rzymską liczbę 5 – X czy V?30. Rok 776 rok p.n.e. – który to wiek?31. Jak brzmi oficjalna nazwa naszego państwa?32. Nowożytność czy średniowiecze? Która epoka była wcześniej?33. Rok 1683 – która to połowa XVII wieku?34. Co miało miejsce później: odkrycie Ameryki czy upadek cesarstwa zachodniorzymskiego?35. Czy Józef Wybicki występuje w tekście polskiego hymnu?36. Rok 2000 – które to stulecie?37. Jak się nazywa nauka, która zajmuje się badaniem historii rodzin i rodów?38. Jaki region Polski zamieszkują Kaszubi?39. Który polski symbol narodowy ukształtował się najwcześniej?40. Z jakimi państwami Polska graniczy od południa?41. Jakie lata obejmuje wiek XIX?42. Do jakiego regionu trzeba się udać, żeby zwiedzić Sukiennice?43. W którym wieku ukształtowały się polskie barwy narodowe?44. Od którego roku Mazurek Dąbrowskiego jest hymnem Polski?45. W którym wieku Jan Gutenberg wynalazł druk?46. Jak się nazywa impreza kulturalna, podczas której zwiedzający mogą nieodpłatnie zwiedzać muzea w całym kraju?47. Które miasto jest stolicą Warmii?48. Lekarz, społecznik, pisarz; w 1912 roku założył w Warszawie dom dla osieroconych dzieci. O kim mowa?49. W którym wieku uchwalono Konstytucję 3 maja?50. W której zwrotce Mazurka Dąbrowskiego znajduje się nawiązanie do bohaterskich czynów Stefana Czarnieckiego?
Załączniki 69
Lista pytań do rundy finałowej
1. Kiedy obchodzimy Święto Narodowe Trzeciego Maja?2. Starożytność, nowożytność, średniowiecze – która z tych epok była najwcześniej?3. Jakie lata obejmuje pierwsza połowa XIII wieku?4. Upowszechnienie książek – to przyczyna czy skutek opracowania przez Gutenberga metody powielania tekstu?5. Jak się nazywa urządzenie, które dzięki wytwarzaniu fal elektromagnetycznych pomaga zlokalizować, czy jakiś
przedmiot znajduje się pod ziemią?6. Do jakich źródeł, pisanych czy niepisanych, zaliczymy miecz?7. Jak się nazywa przedmiot wystawiony w muzeum?8. Gdzie znajduje się Muzeum Kultury Kurpiowskiej?9. Chronologia czy genealogia? Jak się nazywa nauka o mierzeniu czasu?10. W jakiej epoce wynaleziono samochód i telefon?11. Jaką nazwę nosi kalendarz używamy dziś niemal na całym świecie?12. Matka męża – to stryjenka czy teściowa?13. Jakich liter potrzebujemy, żeby zapisać w systemie rzymskim arabską cyfrę 9?14. W którym wieku Józef Wybicki napisał słowa Mazurka Dąbrowskiego?15. Jaką nazwę nosi muzeum pod gołym niebem?16. Z jakiej epoki pochodzą pierwsze źródła pisane?17. W jaki sposób na mapie oznacza się terytoria zależne?18. Które miasto jest stolicą Podlasia?19. Jakie wydarzenie z historii Polski upamiętnia Święto Wojska Polskiego?20. Która z tych dat nie należy do XVI wieku: rok 1525, 1500 czy 1507?21. W którym mieście można zwiedzić Muzeum zegarów wieżowych?22. Zbroja, legenda, obraz – które z tych źródeł zaliczymy do ustnych źródeł historycznych?23. Proszę podać nazwę przynajmniej jednej epoki, w której żyła Maria Skłodowska-Curie?24. Jak nazywamy więzy łączące ludzi pochodzących od wspólnego przodka?25. Wuj czy zięć – jak nazywamy męża córki?
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela70
Instrukcja dla aktorów występujących w inscenizacji zjazdu gnieźnieńskiego na lekcji Pierwszy król Polski (4.2)
Kto jest kim?
1. Gall Anonim – zakonnik, autor najstarszej polskiej kroniki. Żył około sto lat po zjeździe gnieźnieńskim. W ręku trzyma księgę symbolizującą kronikę.
2. Bolesław Chrobry – władca państwa polskiego, gospodarz zjazdu gnieźnieńskiego.
3. Otton III – cesarz rzymski i król Niemiec, gość Bolesława Chrobrego w 1000 r. Na głowie ma diadem – ozdobną opaskę będącą oznaką władzy.
4. Wojowie – wojownicy Bolesława Chrobrego. Stoją pod tablicą i przyglądają się rozgrywanej scenie. Dumnie prezentują się władcom. Jeden z wojów trzyma szkatułę z ramieniem św. Wojciecha – dar Bolesława dla Ottona.
5. Członkowie orszaku Ottona III – rycerze z dworu cesarza. Dwóch, trzech uczniów towarzyszy Ot-tonowi, nie odstępując go na krok. W dłoniach trzymają dary, które Otton przekaże Bolesławowi: włócznię św. Maurycego i gwóźdź z Krzyża Pańskiego.
Potrzebne rekwizyty: średniowieczna księga, diadem, włócznia św. Maurycego, gwóźdź z Krzyża Pań-skiego, szkatuła z ramieniem św. Wojciecha, dokument z pieczęcią.
Przebieg inscenizacji
Fragmenty kroniki Galla Anonima do przeczytania przez odtwórcę roli kronikarza
Zachowania, gesty aktorów wcielających się
w pozostałe role
Również i to uważamy za godne przekazania pamięci, że za jego czasów cesarz Otto Rudy przybył do [grobu] św. Wojciecha dla modlitwy i pojednania, a zarazem w celu poznania sławnego Bolesława, jak o tym można dokładniej wyczytać w księdze o męczeństwie [tego] świętego.
Otton III z orszakiem zmierza w kierunku Bolesława Chrobrego.
Bolesław przyjął go tak zaszczytnie i okazale, jak wypadło przyjąć króla, cesarza rzymskiego i dostojnego gościa.
Otton III i Bolesław Chrobry wymieniają między sobą serdeczne uściski na znak powitania.
Albowiem na przybycie cesarza przygotował przedziwne [wprost] cuda; najpierw hufce przeróżne rycerstwa, następnie dostojników rozstawił, jak chóry, na obszernej równinie, a poszczególne, z osobna stojące hufce wyróżniała odmienna barwa strojów. A nie była to [tania] pstrokacizna byle jakich ozdób, lecz najkosztowniejsze rzeczy, jakie można znaleźć gdziekolwiek na świecie.
Bolesław Chrobry pokazuje Ottonowi III swoje rycerstwo. Otton III jest pod wrażeniem tego, co widzi.
Zważywszy jego chwałę, potęgę i bogactwo, cesarz rzymski zawołał w podziwie:
Po słowach kronikarza Otton III wypowiada swoją kwestię:Na koronę mego cesarstwa! to, co widzę, większe jest, niż wieść głosiła!
I za radą swych magnatów dodał wobec wszystkich: Po słowach kronikarza Otton III wypowiada swoją kwestię:Nie godzi się takiego i tak wielkiego męża, jakby jednego spośród dostojników, księciem nazywać lub hrabią, lecz [wypada] chlubnie wynieść go na tron królewski i uwieńczyć koroną.
Załączniki
Załączniki 71
Fragmenty kroniki Galla Anonima do przeczytania przez odtwórcę roli kronikarza
Zachowania, gesty aktorów wcielających się
w pozostałe role
A zdjąwszy z głowy swej diadem cesarski, włożył go na głowę Bolesława na [zadatek] przymierza i przyjaźni, i za chorągiew tryumfalną dał mu w darze gwóźdź z Krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego,
Otton III nakłada na głowę Bolesława swój diadem. Następnie ofiarowuje polskiemu władcy gwóźdź z Krzyża Pańskiego i włócznię św. Maurycego. Bolesław jest wzruszony i sam sięga po szkatułę z ramieniem św. Wojciecha (trzyma ją jeden z wojów).
w zamian za co Bolesław ofiarował mu ramię św. Wojciecha. Po słowach kronikarza Bolesław wypowiada krótką kwestię:Przyjmij ode mnie wyrazy wdzięczności za te wspaniałe dary, które pomnożą bogactwo mojego państwa. Sam zaś zechciej przyjąć ramię świętego Wojciecha, do grobu którego przebyłeś tak daleką drogę.
I tak wielką owego dnia złączyli się miłością, że cesarz mianował go bratem i współpracownikiem cesarstwa i nazwał go przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego.
Otton III i Bolesław ściskają się serdecznie w geście przyjaźni.
Ponadto zaś przekazał na rzecz jego oraz jego następców wszelką władzę, jaka w zakresie [udzielania] godności kościelnych przysługiwała cesarstwu w królestwie polskim, […].
Otton III uroczyście składa na ręce Bolesława dokument, w którym ustanawia arcybiskupstwo w Gnieźnie.
Tekst z kroniki Galla Anonima w przekładzie R. Grodeckiego pochodzi ze strony internetowej: http://www.law.uj.edu.pl [22.04.2017]
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela72
Kartoniki do przeprowadzenia rankingu diamentowego na lekcji Ostatni z Piastów (4.3)
Załączniki
Budowa nowych wsi i miast
Rozwój sztuki
Budowa kościołów i klasztorów
Zwiększenie wpływów do skarbca
Załączniki 73
Rozwój terytorialny Królestwa Polskiego
Organizacja zjazdu krakowskiego
Założenie Akademii Krakowskiej
Wzmocnienie obronności kraju
Poprawa stosunków z sąsiadami
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela74
Instrukcja dla osób występujących w inscenizacji na lekcji Zwycięski sojusz (5.1)
Kto jest kim?
1. Jan Długosz – żył w latach 1415–1480; najwybitniejszy średniowieczny historyk polski; autor dzieła Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, w którym opisał dzieje Polski od czasów naj-dawniejszych do roku 1480. W ręku trzyma księgę symbolizującą kronikę.
2. Król Władysław Jagiełło – król Polski, dowódca wojsk polsko-litewskich pod Grunwaldem. Może mieć na głowie hełm.
3. Dwaj posłańcy krzyżaccy – posłowie nieprzyjaciela, którzy przybyli do polskiego obozu i w obraźli-wych słowach oświadczyli królowi Władysławowi Jagielle, że wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jun-gingen wzywa króla do stoczenia bitwy. W rękach trzymają dwa miecze, na plecach mogą mieć białe płaszcze, a na głowach – hełmy.
4. Rycerz ze straży przybocznej króla Władysława Jagiełły – przyprowadza przed oblicze króla dwóch posłańców.
Rekwizyty: średniowieczna księga, miecze, hełmy, białe płaszcze.
Przebieg inscenizacji
Fragmenty kroniki Jana Długosza do przeczytania przez odtwórcę roli kronikarza
Zachowania, gesty aktorów wcielających się w pozostałe role
Całe wojsko królewskie zaśpiewało donośnym głosem ojczystą pieśń „Bogurodzica”, a potem, potrząsając ko-piami, rzuciło się do walki. […] Król pragnął włożyć hełm i ruszyć do boju, kiedy nagle przychodzi wiadomość, że przed królem stanęło dwu heroldów. […]
Przed królem staje dwóch krzyżackich heroldów przyprowadzonych przez rycerza ze straży przybocznej Władysława Jagiełły.
Wyszli oni z wojska wrogów, niosąc w rękach dwa obnażone miecze […]
Po słowach kronikarza jeden z krzyżackich heroldów przemawia:„Najjaśniejszy królu! Wielki mistrz pruski Ulryk posyła tobie i twojemu bratu […] przez nas tu obecnych posłów dwa miecze, byś się starł z nim i z jego wojskiem bez ociągania się i odważniej, niż się tym chwalisz, żebyś się dłużej nie chował w lasach i gajach, zwodząc go, i byś nie odsuwał walki na potem”.
A król Władysław, wysłuchawszy pełnych pychy i zuchwalstwa słów posłów krzyżackich, przyjął miecze z ich rąk
Król Władysław podchodzi do posłów i odbiera z ich rąk dwa miecze.
i bez gniewu, i jakiejkolwiek niechęci, lecz zalany łzami odpowiada posłom bez namysłu […]
Po tych słowach kronikarza Jagiełło mówi:„Chociaż nie potrzebuję mieczów mych wrogów, bo mam w mym wojsku wystarczającą ich liczbę, w imię Boga jednak dla uzyskania większej pomocy, opieki i obrony w mej słusznej sprawie, przyjmuję także dwa miecze przyniesione przez was, a przysłane przez wro-gów pragnących krwi i zguby mojej oraz mego wojska”.
Źródło: K. Bogucka-Krenz, T. Małkowski, K. Stawiarz, Labirynty historii 1385–1795. Książka dla ucznia klasy VI, Gdańsk 1998
Załączniki
Załączniki 75
Mapa mentalna do wykorzystania na lekcji Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie (6.3)
Maria Skłodowska-Curiejako...
osoba godna naśladowania
bezinteresowna (upubliczniła metodę
wytwarzania radu, pomagała leczyć żołnierzy w czasie I wojny światowej)
miłośniczka polskiej literatury i kultury (ceniła twórczość
A. Mickiewicza, Z. Krasińskiego i J. Słowackiego)
wielka patriotka
wybitna uczona
była zainteresowana tym, co dzieje się w kraju (założenie Instytutu
Radowego w Warszawie)
ceniona w świecie nauki (Nagroda Nobla
w dziedzinie chemii i fizyki)
poświęciła się dla nauki (badania nad promienio-twórczością przypłaciła
zdrowiem)nieśmiała (w szkole nie lubiła być wywoływana
do odpowiedzi)
pracowita (studiana paryskiej Sorbonie)
Załączniki
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela76
Zadania dla poszczególnych grup do wykorzystania na lekcji W Gdyni (7.2)
Grupa nr 1
Redakcja aktualności
1. Jako członkowie redakcji aktualności zajmujecie się tym, co dzieje się w mieście w chwili obecnej.
2. Jest rok 1932. Wielkimi krokami zbliża się pierwsze Święto Morza w Gdyni. Na podstawie poniższego opisu stwórzcie program imprezy, który ma być zamieszczony w gazecie.
Materiał pomocniczy:
Święto Morza w Gdyni, 31 lipca 1932 r.
Pomysłodawcą obchodów Dni Morza był członek Zarządu Ligi Morskiej i Kolonialnej pan Andrzej Wachowiak. To on podpatrzył, jak na wybrzeżach Francji i Belgii przy wesołej zabawie święci się łodzie i kutry rybackie. Dni Morza miały zaprezentować korzyści płynące z powrotu Polski nad Bałtyk oraz stać się atrakcją dla wczasowiczów i mieszkańców Gdyni. Datę obchodów Dni Morza ustalono na 29 czerwca 1932 r., w święto apostołów Piotra i Pawła. Gdyńskie ulice zostały udekorowane, w całym mieście panował uroczysty i odświętny nastrój. Specjalny pociąg przywiózł z Warszawy prezydenta RP Ignacego Mościckiego i członków rządu. Dla oficjalnych gości ustawiono trybunę honorową, przedefilowały oddziały wojskowe, reprezentacje organizacji społecznych oraz poczty sztandarowe. Zaprezentowane zostały nowe nabytki Marynarki Wojennej, łodzie pod-wodne i torpedowce. Nad głowami krążyły eskadry samolotów, były pokazy na stadionie, zawody konne na Polance Redłowskiej, koncerty, a wieczorem sztuczne ognie. Do liczącej 38 tys. ludzi Gdyni zjechało ponad 100 tys. osób z całej Polski.
Źródło: Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Infrastruktury w sprawie organizacji i znaczenia centralnych obchodów święta „Dni Morza” w dniach 28–29 czerwca 2008 r. we Władysławowie w woj. pomorskim,
http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/4A7059EC [9.06.2017]
Grupa nr 2
Dział wywiadów
1. Jesteście pracownikami działu wywiadów i odpowiadacie za przeprowadzanie rozmów ze znanymi osobami. Tym razem waszym gościem jest minister Eugeniusz Kwiatkowski.
2. Zapiszcie wywiad z Eugeniuszem Kwiatkowskim. Nawiążcie w nim do fragmentu książki jego autorstwa.
3. Sformułujcie odpowiednie pytania i możliwe odpowiedzi Eugeniusza Kwiatkowskiego.
Materiał pomocniczy
Promienna radość ogarnia na widok, jak ten […] malec, Gdynia, nauczył się już wymawiać i rozumieć słowo „business” [czyt. biznes], jak wpatruje się w całą Polskę od morza do Karpat, czy nie zamierza ona czegoś przywieźć lub wyeksportować [wywieźć za granicę], […], byle tylko pobić rekord przeładunkowy jednego roku w roku następnym. […]. [Gdynia to] wolny wodospad, czyniący jeszcze różne błędy i pomyłki, ale związany żywiołowo, każdym nerwem z całym organizmem Polski, z jej prawem, jej polityką handlową, jej walutą, jej celami i potrzebami. Czyż w tych warunkach można uczciwie obwiniać Polskę, że Gdynia rośnie jak na droż-dżach, że dziś wykazuje zdolność przeładunkową 3-krotnie większą niż Gdańsk w okresie przedwojennym?Źródło: Eugeniusz Kwiatkowski, Rzecz najważniejsza Polska. Wybór myśli politycznych i społecznych, wybrał i wstępem
opatrzył M.M. Drozdowski, Kraków 1988
Załączniki
Załączniki 77
Grupa nr 3
Redakcja historyczna
1. Napiszcie krótki tekst o powstaniu Gdyni. Wasza praca może przyjąć formę artykułu lub infografiki. Zamieśćcie w nim informacje o początkach Gdyni. Wymieńcie osoby, którym zawdzięczamy po-wstanie portu i miasta (Tadeusz Wenda, Eugeniusz Kwiatkowski).
2. Nadajcie swojemu artykułowi atrakcyjny tytuł.
Materiał pomocniczy:
Kalendarium początków Gdyni
1253 – pierwsza zachowana wzmianka o wsi Gdynia1870 – budowa linii kolejowej Gdańsk–Szczecin oraz dworca kolejowego w Chyloni (wówczas wieś)1904 – zawiązanie przez mieszkańców Gdyni spółki „Kąpielisko Bałtyckie Gdynia”1918 – utworzenie Marynarki Wojennej (dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego)1919 – podpisanie traktatu pokojowego z Niemcami kończącego I wojnę światową (na jego mocy Pomorze
Gdańskie bez Gdańska zostało przyznane Polsce)1920 – wkroczenie na Pomorze Gdańskie wojsk polskich pod dowództwem gen. Józefa Hallera1920 – polski inżynier Tadeusz Wenda wskazuje Gdynię jako miejsce budowy przyszłego portu1922 – przyjęcie ustawy sejmowej o budowie portu w Gdyni1923 – otwarcie tymczasowego portu wojennego i przystani dla rybaków w Gdyni1923 – wpłynięcie do gdyńskiego portu pierwszego pełnomorskiego statku (okręt o nazwie „Kentucky”)1924 – przeniesienie do Gdyni polskiego Dowództwa Floty Marynarki Wojennej10 lutego 1926 – nadanie Gdyni praw miejskich1928 – początek budowy magistrali węglowej Gdynia – Śląsk1930 – uruchomienie regularnej linii pasażerskiej przez Atlantyk na trasie Gdynia – Nowy Jork
Źródło: http://gdynia.pl/o-gdyni/kalendarium,3575/wazne-wydarzenia-z-dziejow-gdyni,365286 [9.06.2017]
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela78
Grupa nr 4
Dział gospodarczy
Waszym zadaniem jest przedstawienie wniosków z dwóch tabel. Zapoznajcie się z nimi i sformułujcie odpowiednie wnioski. Zawrzyjcie je w krótkim artykule prasowym.
Materiał pomocniczy:
Liczba mieszkańców Gdyni w latach 1921 i 1931
Rok Liczba mieszkańców Gdyni
1921 1300
1931 30 000
Rozwój portu w Gdyni w dwudziestoleciu międzywojennym
Rok Liczba statków przybijających do portu w Gdyni
1924 29
1928 1108
1932 3610
Źródło: C. Brzoza, A.L. Sowa, Historia Polski 1918–1945, Kraków 2006
Grupa nr 5
Dział reklamy
1. Jako przedstawiciele działu reklamy zaprojektujcie reklamę prasową Gdyni jako doskonałego miej-sca na wypoczynek.
2. Wymyślcie slogan, czyli krótkie hasło reklamowe.
3. Zadbajcie o atrakcyjną formę graficzną reklamy.
Grupa nr 6
Dział rozrywki
1. Wymyślcie łamigłówki, które będą mogli rozwiązać czytelnicy gazety. Może to być np. krzyżówka z hasłem GDYNIA lub rebus.
2. Możecie skorzystać z informacji zawartych w podręczniku lub pozapodręcznikowych źródeł informa-cji (opracowania, internet).
Załączniki 79
Karta pracy Polska i Polacy w czasie II wojny światowej do lekcji Wśród harcerzy z Szarych Szeregów (7.3)
1. Narysuj oś czasu i zaznacz na niej daty agresji niemieckiej i radzieckiej na Polskę w czasie II wojny światowej. Otocz czerwonym kółkiem datę, która jest uznawana za początek II wojny światowej.
2. Jakie uczucia towarzyszyły Polakom w czasie II wojny światowej? Zapoznaj się ze zdjęciami i zakreśl odpowiednie wyrazy.
strach radość niepewność jutra rozpacz
gniew nieustępliwość ulga złość
Załączniki
Wkroczenie Niemców do Warszawy w 1939 roku Zburzenie przez Niemców pomnika Mickiewicza w Krakowie
Dziecko na ruinach zniszczonego domu w 1939 roku
Przewodnik metodyczny dla nauczyciela80
3. Podaj przykłady czterech działań podejmowanych przeciwko Niemcom w czasie II wojny światowej przez żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego i harcerzy z Szarych Szeregów.
4. Przeczytaj fragment piosenki Pałacyk Michla. Następnie wykonaj polecenia.
Pałacyk Michla1, Żytnia, Wola,bronią jej chłopcy od „Parasola”,choć na „tygrysy2” mają visy3 –to warszawiaki, fajne chłopaki – są! Czuwaj wiaro i wytężaj słuch, pręż swój młody duch, pracując za dwóch! Czuwaj wiaro i wytężaj słuch, pręż swój młody duch, jak stal!
Każdy chłopaczek chce być ranny...sanitariuszki – morowe4 panny,i gdy cię kula trafi jaka,poprosisz pannę – da ci buziaka – hej!
Źródło: Józef Szczepański, Pałacyk Michla, w: http://bibliotekapiosenki.pl [27.07.2017]
1. Pałacyk Michla – pałac przy ul. Wolskiej 40 w Warszawie, miejsce ciężkich walk batalionu „Parasol”.2. tygrysy – niemieckie czołgi.3. vis – przedwojenny polski pistolet.4. morowy – porządny, dzielny.
a) Jakie wydarzenie z czasów powstania warszawskiego upamiętnia piosenka?
b) Jak nazywała się formacja, która broniła pałacyku?