Historia del Urbanismo de Barcelona

História da Arquitectura Peninsular, Escola Superior Gallaecia

4.º Ano Arquitectura e Urbanismo Historia da cidade “A cidade de Barcelona”

Alejandro Calvo Domínguez 667-10

7.º Semestre. 12/10/2012. Docente: Armando Fernandes

Imaxe posterior http://static2.barcelona.travelarte.com/data/articles/000/000/173/principal.jpg?1269626767

Imaxe inferior http://pictures2.todocoleccion.net/tc/2009/03/13/12401248.jpg

A c i d a d e d e B a r c e l o n a

Páxina 2

RESUMO

Para entender como evolucionou o propio urbanismo da cidade de Barcelona teremos que analizar diferentes etapas para poder chegar a comprender como evolucionou ata os días de hoxe. Dende o punto de vista da historia, este traballo intenta descifrar como a cidade convértese nun arquivo que nos ofrece cada un dos movementos nos que o home cidadán se interna para a consecución de determinados fins. No caso da cidade medieval é o mantemento das murallas dende onde se organiza un sistema de contribucións voluntarias, a cidade entendida como fortaleza e gornición, na regulación administrativa da propiedade inmobiliaria netamente burguesa. A condición xurídica desa propiedade estaba determinada pola obriga de vixiar e defender a fortaleza. A cidade medieval é como unha comuna comercial e industrial que habitaba dentro dun recinto fortificado, gozando dunha lei, unha administración e unha xurisprudencia excepcionais que facían dela unha personalidade colectiva privilexiada. O proceso de cambio no mundo moderno, en relación ás cidades, nace co racionalismo, pensamento os que evidencian as deficiencias que as cidades antigas adquiren un punto de vista racional, así aquelas antigas cidades que ao principio só foron vilas e se converteron, pola sucesión dos tempos, en grandes cidades, están polo común tan mal compostas, que ao ver as súas rúas curvas e desiguais se diría que a casualidade, máis que a vontade dos homes usando da súa razón, é a que as dispuxo deste xeito. Palabras chave: espazo urbano, historia urbana, historia social obreira, revolución obreira e ensanche.


Páxina 3

INDICE

1. Introdución ............................................................................................. 4

2. Historia de Barcelona ............................................................................. 6

2.1 Prehistoria e antiguedade .................................................................. 6

2.2 Idade Medieval ............................................................................... 12

2.3 Idade Moderna ............................................................................... 17

2.4 Idade Industrial ............................................................................... 19

2.5 Século XIX ...................................................................................... 22

3. Desenvolvemento da Cidade ................................................................ 24

3.1 Condicionantes xeográficos ............................................................ 24

3.2 A cidade industrial .......................................................................... 25

4. Plan Cerdá e a súa influencia urbana ................................................... 26

5. Século XX ............................................................................................. 30

6. Os Xogos Olímpicos 1992 .................................................................... 32

7. Século XXI ............................................................................................. 34

8. Conclusión ......................................................................................... 35

9. Bibliografía ............................................................................................ 36

10. Índice de Imaxes ................................................................................... 37


Páxina 4

1. Introdución

Barcelona é a cidade capital da rexión autónoma de Cataluña, en España. Fundada como colonia romana no século V antes de Cristo. Os primeiros testemuños de poboación humana no territorio que hoxe en día configura a cidade de Barcelona remóntanse a uns 4000 anos atrás, a fins do neolítico (2000 a 1500 a.C). Dos séculos VII a VI a.C existen relatos que citan a existencia de poboados iberos1. Nesta época tamén parece ter habido unha colonia grega, aínda que os historiadores non se poñen de acordo en canto á súa localización exacta. Durante a segunda guerra púnica foi ocupada momentaneamente polos cartaxineses2, aínda que pronto se asentaron os romanos.

Figura 1 Deseño cidade amurallada de Barcelona na época romana

Figura 2 Fotografía dos restos da muralla romana en Barcelona

Barcelona foi capaz de empurrar rapidamente os invasores árabes do seu territorio no século XI,converténdose nunha das máis poderosas forzas marítimas no Mediterráneo durante a Idade Media. A independente Cataluña converteuse en parte da xa unificada España no século XV, preparando o escenario para innumerables loitas durante os próximos cinco séculos co goberno central en Madrid.

A mediados do século XIX, Madrid deu permiso para derrubar os muros que rodeaban Barcelona, xa non se considera necesaria para a defensa da cidade, un proceso que se repetiu en incontables cidades europeas. O conseguinte plan de expansión, proxectado polo enxeñeiro Ildefonso Cerdá, representa un dos exemplos máis significativos de principios do urbanismo moderno. O seu esquema foi o primeiro uso de "neoliberais" os plans que reestructuran ou amplian as cidades existentes durante a segunda metade do século XIX,

1 As cidades iberas estaban construídas en outeiros altos que lles daban unha importante vantaxe fronte aos inimigos. Identifican na costa oriental da Península Ibérica a partir do século VI a.C. 2 Os cartaxineses eran un pobo de orixe fenicio, crearon colonias moi activas con un auxe comercial do século V ao III a.C


Páxina 5

século para dar cabida ao sector comercial, social e de representación de novas clases sociais.

Un dos arquitectos máis importantes da época modernista, Josep Puig i Cadafalch3, tamén un político, apoiou a idea de mellorar a infraestrutura da cidade. Mentres que os principais edificios da exposición de 1929 encóntrase na montaña de Montjuic4, toda a cidade se beneficiou dun sistema de avenidas, parques, edificios e prazas construídas neste momento.

Coa chegada da República en 1931, os arquitectos deste período aliñanse coas ideas do movemento moderno na planificación urbana e arquitectonica que varrera Europa nas dúas décadas anteriores. Le Corbusier, sen dúbida o arquitecto máis destacado na historia do modernismo da arquitectura e a planificación urbana, colaborou cos novos arquitectos cataláns.

Coa vitoria de Franco en 1939, Cataluña perdeu a súa autonomía e a súa conexión coa Vangarda europea, entrando nun período de vinte e seis anos de represión. No ámbito económico, Franco seguiu unha política de isolacionismo e autárquismo ata o ano 1959, dando lugar a un período sen precedentes de crecemento económico durante a década de 1960 e 1970. Ao final deste proceso, as cidades convertéranse en grandes areas metropolitanas.

A este proceso continuo de densificación engadiuse unha masa residencial grande a Barcelona e os municipios circundantes, transformando a zona nunha metrópole integrada que creceu en mais de medio millón de habitantes entre 1950 e 1980. Este proceso de crecemento fomentando "unha periferia urbana incompleta debido á falta de servizos ou centralidade. O aumento resultante da progresiva segregación social e conflitos urbanos levou aos movementos sociais urbanos.

Estes procesos son tan so un resumo dos fenómenos que se produciron entorno o urbanismo da cidade de Barcelona, isto so é un pequeno avance da complexa historia que envolve a creación desta cidade ata a actualidade.

(Tesis: El sustrato de la antigüedad clásica hispana; MORAIS, Jose Alberto; Unisversidad de León, 26-02-2010)

(Revista científica: BOHIGAS, Oriol. El model Barcelona segons Horacio Capel. Avui, Barcelona, 8 de maio 2005, p. 13.)

(Libro: BENEVOLO, Leonardo.: Diseño de la ciudad. 5 vols. Barcelona, Gustavo Gili, 1982, p. 56-59)

3 (17 de outubro de 1867 -23 de decembro de 1956), arquitecto español, un dos máis importantes do modernismo catalán.

4 É un barrio e unha montaña de Barcelona, cunha altura de 173 metros sobre o nivel do mar. Encontráronse os restos dun poboado ibérico do século III a. C. e século II a. C.


Páxina 6

2. Historia de Barcelona

A historia que conleva a cidade de Barcelona debe ser descrita dende as súas posibles orixes ata a actualidade, creando varios subcapítulos ordenados cronoloxicamente.

2.1 Prehistoria e antiguedade

“Conocidos son de la Academia los importantes descubrimientos de objetos prehistóricos é históricos (entre ellos uno con inscripción ibérica) que ha hecho D. Fernando Segarra en una finca de su propiedad que existe sobre, el cerro del Pollo, al otro lado del río Besos. Hacia el otro extremo, ú occidental de la sierra, cerca del pueblo de Rubí, descubrió otra hacha de piedra el Sr. Al mera, hace unos veinte años. Toda esta sierra que circuye en hermoso anfiteatro la vega, ó llano de la marina barcelonesa, desde Mongat hasta Capdefels, asiento fué, sin duda, del hombre prehistórico; en tanto que el mar, retirándose paulatinamente, permitía á los ríos y á los arroyos que con su gleba de acarreo elevasen y fecundizasen este suelo ameno y rico, que había de ser emporio de la industria, navegación y comercio, y señalado por grandes acontecimientos históricos.” 5

A historia de Barcelona esténdese ao longo de 4.000 anos, dende finais do neolítico, cos primeiros restos achados no territorio da cidade, ata a actualidade.

O substrato dos seus habitantes xunta aos pobos iberos, cartaxineses, romanos, xudeus, visigodos, musulmáns e cristiáns. Malia os vestixios de asentamentos iberos e cartaxineses, o verdadeiro nacemento da cidade produciuse en época romana, de cuxo primeiro momento de esplendor irá evolucionando ata converterse nun dos principais portos do Mediterráneo occidental.

A pesar dos vestixios de asentamentos iberos e cartaxineses, o verdadeiro nacemento da cidade produciuse na época romana. A cidade tivo a súa orixe coa dominación romana, no 218 a.C,Barcino6, é unha pequena colonia para o retiro dos soldados pertencente a Tarraco (Tarragona na actualidade). Debido á súa situación estratéxica, pronto gozou de actividade comercial abrigo recoñecida no cultivo da vide que se exportaba ao resto do imperio. O templo

5 Cita sobre uns achados arqueolóxicos arredor da cidade de Barcelona de GARCÍA, Guillermo J. de Guillen, BQLETÍN, tomo XLVI, Barcelona, 8 de Maio de 1905, pág. 176.

6 Foi unha colonia romana que deu lugar á cidade de Barcelona. A colonia tiña o nome completo de Iulia Augusta Faventia Paterna

Barcino


da cidade erixiuse en honor aen día aínda se poden apreciar numerosos vestixios da antiga colonia romana como son certos fragmentos da muralla que circunvalaba a cidade, o templo de Augusto, a necrópole, asno subsolo do Museu d'Història

Figura 3 Plano de Barcino sobreposto ao trazado urbano contemporáneo(Barcelona, Cataluña)

Como se pode apreciar na figura 4 as III d.C Na praza Vila de Madrid consérvase parte dunha necrópole dos séculos II e III d. C. trátase de 95 enterramentos que quedan ao descubxardíns a un nivel inferior e que están situados a ambos os dous lados dunha das vías secundarias de entrada á cidade romana demaioría das tumbas son “construción. A necrópole sitlei prohibía os enterramentos na cidade.

Figura 5 Vía Sepulcral Romana


da cidade erixiuse en honor a Augusto, quen erixiu a muralla da cidade. Hoxe en día aínda se poden apreciar numerosos vestixios da antiga colonia romana como son certos fragmentos da muralla que circunvalaba a cidade, o templo

, a necrópole, así como restos de estruturas que se poden observar d'Història da Ciutat.

sobreposto ao

trazado urbano contemporáneo Figura 4 Necrópolis Romana (Barcelona

Como se pode apreciar na figura 4 as Noventa e cinco tumbas dos séculos II e de Madrid consérvase parte dunha necrópole dos séculos

. trátase de 95 enterramentos que quedan ao descubxardíns a un nivel inferior e que están situados a ambos os dous lados dunha das vías secundarias de entrada á cidade romana de Barcino maioría das tumbas son “cupae”, un monumento funerario de sinxela construción. A necrópole sitúase fóra do recinto amurallado romano, xa que a lei prohibía os enterramentos na cidade.

Vía Sepulcral Romana

Páxina 7

, quen erixiu a muralla da cidade. Hoxe en día aínda se poden apreciar numerosos vestixios da antiga colonia romana como son certos fragmentos da muralla que circunvalaba a cidade, o templo

í como restos de estruturas que se poden observar

Barcelona, Cataluña)

Noventa e cinco tumbas dos séculos II e de Madrid consérvase parte dunha necrópole dos séculos

. trátase de 95 enterramentos que quedan ao descuberto entre xardíns a un nivel inferior e que están situados a ambos os dous lados dunha

(Barcelona). A ”, un monumento funerario de sinxela

úase fóra do recinto amurallado romano, xa que a


Páxina 8

Figura 6 Localización necrópolis romana “Plaza de la Vila de Madrid s/n 08002 Barcelona”

Figura 7 La Vía Sepulcral Romana: Mundo Funerario

“Sabemos que o ámbito da vía funeraria de Vila de Madrid estaba ocupado,

localizáronse varios silos, uns muros que parecen gardar certa ordenación

topográfica e niveis de época romana, na súa maioría moi afectados polas

construcións posteriores medievais. Os materiais arqueolóxicos localizados nas

últimas intervencións realizadas na praza indican que a actividade na zona

céntrase entre os séculos I-III d.C, chegando a un momento pouco avanzado do

século IV d.C 6; despois a zona móstrase desocupada ata practicamente o final

da Alta Idade Media (Busquets, Pastor, 2005). Seguramente a súa orografía, unha

especie de cavorco que se inundaba con frecuencia, influíu no seu abandono.

Seguindo a lexislación romana, os enterramentos se dispoñían, en todo o

imperio, ao longo dos camiños e nas vías de entrada e saída das cidades. Desta

xeito, o viaxeiro, cando transitaba por eles e pasaba ante as tumbas, tiña a

oportunidade de deterse e dedicar un recordo ao defunto.” 7

Na refundación de César Augusto, Barcino toma a forma urbana de castrum inicialmente e oppidum despois, cos habituais eixes organizadores “Cardus Maximus e Decumanus Maximus” e un espazo central ou foro asentado sobre o montículo Mons Taber. O conxunto estaba amurallado, cun perímetro de 1,5 km e protexendo un recinto de 12 ha.

O máximo esplendor da época romana deuse durante o século II, cunha poboación que debía oscilar entre os 3.500 e 5.000 habitantes. A poboación ascendeu entre 4.000 e 8.000 habitantes durante o século III. A principal actividade económica era o cultivo de terras circundantes (especialmente a vide), que tiña boa fama e se exportaba a outras áreas do imperio como a Galia, Italia, o norte de África e mesmo na fronteira xermánica. Polo valor dos 7 Cita sobre a vía sepulcral romana que se atopa na web da paxina web do museo de historia de Barcelona.


Páxina 9

restos arqueolóxicos (tamaño do templo, abundancia de esculturas, mosaicos, ánforas) determinouse que os habitantes gozaron dun bo nivel de vida. Non obstante, a cidade non dispuxo de teatro, anfiteatro nin circo.

Acháronse varios conxuntos de tumbas ou necrópole no exterior da área amurallada, tal como era costume na época. A necrópole máis importante descuberta conta con máis de 708 tumbas dos séculos II e III, na vía que se dirixía ao Vallés. Na praza da Vila de Madrid hai expostos os restos de aras, ronseis e cupas dispostas a ambos os dous lados dunha vía sepulcral romana descubertas casualmente en 1954.

A revisión das escavacións antigas (1954-1957) e novas intervencións arqueolóxicas (2000-2003) na necrópole alto imperial da praza Vila de Madrid achegaron gran cantidade de datos sobre o mundo da morte en "Barcino". Documéntanse o ritual de inhumación e o de cremación; ambos os dous coexisten polo menos ata o século II d.C Os enxovais localizados son sinxelos, xa que os individuos enterrados pertencen ás clases baixas da colonia.

Figura 8 Superposición do plano actual co plano da época romana

Figura 9 Listaxe dos elementos que se atopaban na cidade na época romana

(Libro: IRIARTE, M. J. “Metodología arqueopalinológica”, PIQUÉ, R. (eds.): La recogida de muestras en arqueobotànica: objetivos y propuestas metodológicas, Museu d’Arqueologia de Catalunya-Barcelona, Barcelona, 2003. pp. 11-18.)

8 Datos testados da paxina web do museo de historia de Barcelona.

1. Xacementos arqueolóxicos 2. Templo romano 3. Porta de muralla romana 4. Muralla romana 5. Torre romana 6. Torre de defensa 7. Torre de defensa 8. Torre de defensa 9. Acueducto romano 10. Via sepulcral romana 11. Muralla romana e torres de

defensa 12. Acueducto e entrada a muralla


Páxina 10

Cara ao ano 259 chegan as primeiras comunidades cristiás á cidade, sábese que a comunidade xudía estaba establecida na cidade no século IV cando se construíu a 1ª sinagoga da península. No 379 a separación do imperio romano en 2 o cristianismo imponse como relixión oficial, no Século V chega a conquista dos godos a terras hispánicas e o seu posterior reinado, non obstante este período pasa bastante desapercibido na cidade, a ocupación foi pacífica e os cidadáns non cambian a súa forma de vida romana.

Figura 10 Deseño da cidade de Barcelona na época romana

Figura 11 Superposición do plano antigo co mapa novo

No ano 415 Barcelona foi conquistada por Ataulfo establecendo nela a capital do reino visigodo, que pronto foi trasladada a Toledo. A lenda di que os visigodos denominaron Gothland (Terra de Deus) ao actual territorio catalán, que logo as correntes románticas do século XIX entroncaron coa lenda do santo Grial e precisamente, en recordo a estes feitos, Comas Solà denominou Gothlandia a un dos asteroides descubertos por el.

En 717-718 Barcelona foi conquistada polo visir ao-Hurr dando orixe a un período de case un século de dominación musulmá, que concluíu no ano 801 ao ser tomada a cidade por Ludovico Pío ao mando dun exército franco ás ordes de Carlomagno, que a estableceu como gran praza forte do flanco sur do imperio carolinxio, a Marca Hispánica (fronteira de Hispania), dentro daGotia (comprendía territorios do actual Languedoc -a Septimania- é dicir, a antiga Galia visigoda e do norte de Cataluña ata a desembocadura do río Llobregat) nomeando condes para gobernala.

No concilio de Troyes (878) o rei franco Luís el Tartamudo investiu o fillo do marqués da Gotia, Guifré I o Pelós (coñecido tamén comoJofre e Wifredo) conde de Barcelona, Girona e Besalú, iniciándose a dinastía condal de Barcelona, ao principio dependente dos reis francos. A incursión musulmá de ao-Manzur (985) coa destrución e ocupación momentánea de Barcelona en tempos do conde Borrell II, significou a independencia de facto dos francos, ao non ter prestado estes a axuda militar necesaria, quebrantándose os vínculos de vasalaxe. Así, en marzo do ano 988 Borrell II consumou a independencia ao titularse duque ibérico e marqués pola graza de Deus. A recuperación de


Páxina 11

Barcelona foi moi rápida e no ano 1010 devolveu o golpe recibido atacando e saqueando Córdoba, a maior cidade da España musulmá, obtendo un cuantioso botín. Nos dous séculos seguintes, os distintos condados cataláns independentes fóronse unindo baixo a capitalidade de Barcelona, cunha política de alianzas e enlaces matrimoniais que incluíron gran parte do sur de Francia (dende o Bearn ata a Provenza), ao tempo que estenderon os territorios a custa dos musulmáns.




Páxina 12

2.2 Idade Media

Correspondente coa época das cidades medievais, aparece un novo espazo denominado "praza" Consecuente con este período de maior número de fundacións de novos núcleos, aparecen diferentes tipos de prazas, as cales todas elas posúen as mesmas funcións e características. As prazas correspondían a pequenos espazos que aparecen nas portas das novas murallas, onde conflúen diferentes camiños de entrada ao núcleo e dende onde parten importantes rúas de núcleo. Debido a este elevado número de rúas que confluían neste punto, a praza acabou converténdose no lugar de punto de encontro e reunión.

Basicamente tratábase de pequenos espazos abertos situados no interior do recinto, ao lado dunha porta da muralla. En moitos casos dela partían unicamente dous rúas, conferindo ao espazo un perímetro triangular. Nela, non se dispoñían nin elementos embelecedores nin edificios de natureza singular. Eran lugares de encontro, nos que non se realizaba ningunha función específica.

Figura 14 e 15 Exemplos de plazas medievales.

A urbanización durante a Idade Moderna: O proceso de centralización que levouse a cabo no Estado Moderno provocou un crecemento das cidades entre os séculos XVI e XVIII, ao verse favorecida pola concentración do poder político e económico nestas. O seu espazo interior sufriu unha considerable transformación grazas ás achegas renacentistas, barrocas e neoclásicas.

A Zona Antiga ou Centro Histórico, que é a herdanza da cidade, pre industrial. Posúe un plano irregular con trama pechada e diversos usos. Trátase da zona da cidade que na época antiga estaba rodeada de murallas. É característico daquelas cidades que se desenvolveron durante a romanización,


Páxina 13

o medievo (tanto ara as cidades musulmás, como para as cristiás), así como nas épocas do Renacemento e do Barroco, ata o século XVIII inclusive.

En Barcelona, a muralla cara ao S. XI contaba cunhas 70 torres de 6 a 8 metros de altura. Ao seu vez a unión de ambos os dous poderes en Barcelona non significou grandes reformas no tecido como foi o caso doutras cidades europeas, senón que permitiu o desenvolvemento urbano en canto a extensión. As igrexas, como punto de orixe de as vilas novas, esparexéronse polo entón baleiro ámbito da cidade amurallada. Unido ao desenvolvemento interno da cidade amurallada, no seu exterior, as parroquias comezaron a ser puntos de desenvolvemento urbano. A falta de espazo ao interior da cidade propiciou a instalación destas fóra do raio de a vella muralla, onde se estenderon cos seus propios tecidos urbanos. A Igrexa como institución era o centro da cultura, na medida que se reunían baixo unha mesma fe e baixo un mesmo idioma, a distintas persoas e razas. Xerábase así unha comunidade homoxénea e de condutas similares segundo establece o código cristián.

A Igrexa tamén reunía os veciños dende os seus oficios e ritos nos que participaba toda a comunidade. A ela débense tamén a construción de hospitais e hospicios; o coidado de anciáns, entre outros servizos. O espazo público inicialmente creouse como soporte para os ritos relixiosos. Un espazo de encontro e sociabilización da comunidade, que se reunía antes e despois dos oficios litúrxicos.

A forza centralizadora da parroquia como centro sociocultural vese reflectido na substitución das arcaicas igrexas cristiás por impoñentes igrexas de estilo gótico. Se se observa o ámbito das igrexas das Vilanovas Santa Maria do Pi, Sant Pere e Santa Maria del Mar pódese percibir como a igrexa condicionaba o tecido de cada fragmento, onde os camiños se estendían cara a e dende a igrexa. Sobre estes eixes parcelouse en forma diversa, pero cun ancho maior que o tipo suburbano. Anteriormente correspondían a talleres e patios ou edificios de nobres construídos ao redor dun ou dous patios privados. Esta edificación compacta formou unidades construídas a xeito de mazás irregulares delimitados directamente polo espazo público, dende onde se accedía. Estes barrios que rodeaban estas igrexas cobraron tal importancia que foron incorporados ao interior da cidade coa construción dunha segunda muralla entre 1260 y 1295.

(Libro: IRIARTE, M. J. “Metodología arqueopalinológica”, PIQUÉ, R. (eds.): La recogida de muestras en arqueobotànica: objetivos y propuestas metodológicas, Museu d’Arqueologia de Catalunya-Barcelona, Barcelona, 2003. pp. 11-18.)


Páxina 14

Figura 16 Superposición mapa Barcelona Medieval.

O progreso, produto das aperturas de novas rutas comerciais e marítimas, reflectiuse no interior da cidade coa creación de novos núcleos e transformacións. A cidade tiña entón un aspecto rural con propiedades extensas e casas con patios cultivados por viñas e hortos. Só se achaban máis densas as áreas próximas á Catedral e ao Pazo Comtal. O límite urbano materializábase nunha muralla que literalmente separaba o interior do exterior da cidade. Á cidade accedíase a través das súas portas. Este elemento de acceso converteuse rapidamente nunha referencia espacial tanto interna coma externa, onde se concentraban actividades. Cara ao interior, estes puntos outorgaron maior xerarquía aos eixes conectores. Mentres que estes eixes no seu prolongación externa á cidade foron paulatinamente parcelados e edificados. A paisaxe urbana e rural cambiou pouco a pouco. No caso do rural, entre a cidade e o Montjuic, comezaron a aparecer grandes equipamentos relixiosos e estendeuse a subdivisión parceira contigua aos camiños. A paisaxe urbana foi completando o tecido coa edificación das parcelas e densificando as súas edificacións, utilizando ao máximo o seu chan para albergar o continuo aumento da poboación. En Barcelona separáronse barrios completos, como o caso do barrio xudeu. Este barrio estaba illado do resto da cidade por muros e se accedía a el a través de portas que se pechaban chegada a noite. Agrupouse e contivo alí aos habitantes xudeus. No interior do barrio xudeu había sinagogas, baños, un hospital e diversas escolas. Finalmente coa Inquisición iníciase o éxodo de todo o que non fora cristián católico.


Páxina 15

Figura 17 e 18 Expansión da cidade medieval de Barcelona



Páxina 16

Co "Decreto de nova Planta" iníciase a construción da cidadela para defender a cidade tanto dos ataques externos coma de levantamentos internos. A macro escala, a cidade amurallada representaba unha área de marxinación e represión respecto ao dominio dos monarcas. A restrición do seu crecemento formou parte de unha estratexia de dominio, situación que levará a extremos de insalubridade polo crecemento en o interior de terreos sobre explotado e subdivisións habitacionales.

Iniciáronse revoltas sociais que se cobraron numerosas mortes, así como o comezo dunha arraigada resistencia e o xurdimento dunha identidade catalá. A pesar do amoreamento nos barrios dentro da antiga muralla, o Raval non se desenvolveu maiormente, xa que a xente o seguía vendo como "fóra" da cidade e o lugar onde a negación da poboación que se amoreaba dentro das vellas murallas a urbanizar o Raval emprazábanse as actividades nocivas, contaminantes e marxinais.

É así como o Raval mantívose "conxelado" ata o século XVII, en que se impulsou por iniciativas militares o desenvolvemento urbano desta área. Para iso abríronse novas rúas dun trazado rectilíneo completamente distinto ao tecido histórico da cidade. Estes trazados tiveron diversos procesos de urbanización, entre os que destaca a apertura de Carrer Nou da Corgo.


Libro: JOAN BUSQUETS: “Barcelona, la construcción urbanística de una ciudad compacta” Ediciones del Serbal. 2004


Páxina 17

Figura 21 Situación dos edificios relixiosos

2.3 Idade Moderna

“Primeiras intervencións urbanas s. XVIII- XIX”

Durante os séculos XVIII e XIX comezaron a realizarse intervencións públicas na Ciutat Vella. Estas estaban dirixidas ao reordenamento, no caso da zona antiga, e a extensión urbana, como no caso do Raval. Estas investimentos explícanse dentro dun proceso de transformación social, co inicio da sociedade burguesa, baseada no mercantilismo. Este novo poder entrou en pugna co eclesiástico, que ata entón había xerado e mantido as súas riquezas a partir do sistema monárquico. A separación de poderes implicou en grande medida o inicio da propiedade privada da terra. Á súa vez realizouse a desamortización de os terreos da Igrexa para pasar ás mans de a administración pública. Como consecuencia diso, a Barcelona densa contou cunha serie de liberacións de chans. Estes terreos foron principalmente urbanizados como espazos Públicos e en menor grao convertidos en edificios administrativos. Unha das primeiras intervencións urbanas na cidade foi a derruba da segunda muralla en 1704, dando paso ao primeiro espazo urbano de carácter cívico, co xurdimento das Corgos. Non obstante, a muralla permaneceu como un límite non só en canto á forma urbana, senón como límite entre distintas realidades a un e outro lado dos Corgos.

Superposición de antigas

igrexas (Artigues i Vidal)

sobre plano actual

de Ciutat

Vella (Busquet).

Algunhas delas hoxe

desaparecidas.

Algunhas Destes grandes

equipamentos deron pé

ás grandes reformas

urbanísticas de finais

do s. XX.

Proxecto Lieceu ao

Seminari no Raval e

Reformas de Mercado

Santa Caterina no Casc

Antic. Cáp. 2.2.

-En vermello as igrexas a finais do S. XVI

-En amarelo as novas igrexas no S XVIII.


Páxina 18

A diferenza do anterior desenvolvemento suburbano, en torno aos camiños, a extensión urbana correspondeu a accións planificadas. Nestas, a diferenza do tecido orgánico medieval de Barcelona, implantouse un trazado rectilíneo herdado dos ideais renacentistas, que ata entón só se aplicaran na cidadela e a Barceloneta. Este modelo urbano representaba unha imaxe de progreso, modernidade e orde social. No Raval, a extensión urbana promoveuse a través das aperturas de rúas na súa parte sur, que se achaba menos desenvolvida. Hoxe corresponden ás rúas La Unió e Carrer Nou do Corgo. En 1783 iníciase a apertura da rúa Conde do Asalto sobre as hortas do Raval. Esta primeira intervención rectilínea pretendía determinar unha nova forma de concibir a cidade, de xeito "ordenado", por parte de as autoridades militares que entón gobernaban a cidade. O trazado e a parcela regular diferéncianse da pequena subdivisión suburbana propia do medioevo. O perfil da rúa, cun ancho de10 m, distaba das estreitas rúas medievais. Xunto coa súa apertura se construíron as cloacas e pavimentouse con lastras. Un elemento diferenciador foi a separación en distintos niveis da beirarrúa e a calzada, para diferenciar o tránsito peonil e o de coches. Esta innovación representou unha forma inédita de actuación urbana en Barcelona. A obra de infraestrutura foi un grande incentivo para os propietarios, os cales comezaron a construír edificios de vivenda e casas de alto estándar. A rúa recibiu rapidamente o nome popular de Carrer Nou de la Rambla, pola súa asociación ao apoxeo e elegancia das Corgos. Un exemplo deste proceso inicial é o localización nesta rúa do Pazo Güell e outros palacetes que se encontran próximos a os Corgos. Se ben o carrer Nou de Rambla actuou como elemento urbanizador dende o cal se crearon novas rúas paralelas ou perpendiculares a ela, a súa apertura carecía dunha escala maior, na cual xerásese unha trama que estruturase o Raval como barrio. O trazado respondía só a unha explotación inmobiliaria do chan. Ao non existir normas que permitisen unha planificación que integrase ou ordenase a área do Raval, o seu desenvolvemento viuse afectado polos intereses dos propietarios. Outras intervencións relevantes foron a remodelación do eixe C. Ferran e a construción da Praza Real. A primeira trátase da construción dun centro representativo da administración e a política da comunidade catalá: a creación do conxunto urbano da Praza Sant Jaume. A operación de creación de este fito contaba coa apertura da rúa Ferrán, extensión da Praza Sant Jaume, e a remodelación dos edificios da Generalitat e o Concello. A Praza Real en cambio, responde a un proceso de construción nas parcelas desamortizadas. [11] Libro: FRANÇOIS ASCHER: “Los nuevos principios del urbanismo”. Alianza ensayo. 2004 Pag. 21.


Páxina 19

En 1822 ordénase a desamortización dos terreos eclesiásticos. Isto quere dicir que os terreos que posuíron as parroquias, pasaron a ser públicos ou privado. Con iso obtívose unha importante achega de espazo urbano e de novos terreos para construír no interior da cidade. As principais liberacións de estes espazos centráronse no que hoxe corresponde ao barrio Gótic, en menor grao en barrio o Born e a Ribeira.

Figura 223 Aperturas de Primeras calles rectilíneas. Carrer Nou de la Rambla en el Raval y Carrer Ferran el Gótic

2.4 Idade Industrial

En forma paralela a estas intervencións, sucedeu a Revolución Industrial. A prohibición de importar téxtiles (1718) favoreceu a produción manufactureira en Cataluña. Máis tarde este proceso vese novamente potenciado coa autorización para comerciar con América (1778), que se centrou no sector téxtil. A construción de fábricas requiría espazo, e este foi absorbido polos barrios Santa Caterina e Sant Pere. A industrialización esixía grande cantidade de man de obra, que se alimentou de as fortes inmigracións. Os traballadores e as seas familias fóronse a vivir preto das fábricas, conferindo a estes barrios unha nova imaxe de barrio obreiro industrial. Que o Raval mantivese un lento e marxinal proceso de urbanización, en comparación ás outras áreas da cidade, permitiu durante a revolución industrial, absorber nas súas áreas libres gran parte do desenvolvemento industrial e habitacional para a man de obra que chegaba á cidade mentres os barrios de Santa Caterina e Sant Pere víanse modificados basicamente na densificación en altura dos seus terreos, xunto con algunhas novas edificacións específicas como casa de veciños; para o Raval implicou a urbanización se zonas que se achaban aínda baixo a trama rural.


Páxina 20

A extensión do tecido urbano no Raval, a diferenza da cidade medieval, carecía completamente de espazos públicos. A falta de planificación e de interese na súa urbanización posibilitou a maximización do terreo con parcelas e edificación de mínimas dimensións, mala calidade e baixo nivel de habitabilidade e hixiene. De igual xeito, as antigas casa gremiais foron subdivididas ou construída sobre os seus dous plantas orixinais ata con 4 plantas. A urbanización da nova e a reformada edificación eran dun nivel de urbanización precario. As redes de sumidoiros eran construídas polos propietarios dos terreos. Os servizos hixiénicos adoitaban ser compartidos entre dous ou máis pisos. A amortización dos terreos relixiosos se ben liberaba espazo, que foi utilizado para espazos públicos no barrio Gótico, no Raval só deu paso á apertura de estreitas rúas e novas edificacións de baixa calidade. Un exemplo diso son as rúas Robador, Sant Rafael, Cadea e Salvador, entre outras. A apertura de novos trazados carecía de unha estrutura que se articulase co barrio, sen que se xerasen novas centraliades nin houbese unha preocupación pola continuidade de retícula. Así se xerou unha baixa calidade de vida e baixa calidade urbana, con ausencia tanto de equipamentos coma de áreas verdes. Do mesmo modo, se ben as rúas Nou da Corgo e da Unió supoñía unha nova orde polo uso do trazado recto, este carecía da riqueza de enlaces e fitos que supuxera o desenvolvemento medieval. A súa orde seguía sendo dependente da centraliade do casco histórico, sen proxectarse como parte integral do sistema.

Figura 234 Ubicación das industrias


Durante a primeira metade do século XIX en pleno auxe da Revolución industrial, as cidades que ata entón continuaban tendo un urbanismo Medieval, moitas delas rodeadas de murallas, vense colapsadas pola instalación das acabadas de nace A cidade de Barcelona, ao igual que moitas outras cidades europeas, non é allea a esta situación, pero se é o caso, as propias murallas, a situación política e o feito de que todos os terreos exteriores á muralla sezona militar, impiden que se poidan instalar nos seus arredores as novas industrias debido á prohibición de construír nese grande espazo chairo, tendo un uso exclusivamente agrícola por parte dos campesiños (campesiños) de Barcelona e as poboacións próximas. A expansión demográfica e as industrias trasládanse a zonas que na época eran municipios independentes, hoxe barrios da cidade, tales como: Sants, Sarriá, Gràciacomunicarse con estas poboaciónsseguen formando parte do tramado urbano. Entre elas é claramente recoñecible o actual Paseo de Graza que comunica Barcelona con Graza e que durante esa época constituíu, non só unha vía de comunicación, senón un verdadeiro lugar de encontro, paseo e esparexemento, creándose aos lados da vía xardíns e zonas de recreo utilizadas tanto polos habitantes de Barcelona como polos de Graza, chegando a existir unha liña regular de transporte de viaxeiros en carruaxes de cabalode autobuses. A urxente necesidade de expansión e a existencia dun curto período de goberno progresista, entre 1854 e 1856 dá lugar á demolición das murallas, quedando con iso aberto o camiño que levaría á Barcelona actual.

Figura


Durante a primeira metade do século XIX en pleno auxe da Revolución industrial, as cidades que ata entón continuaban tendo un urbanismo Medieval, moitas delas rodeadas de murallas, vense colapsadas pola instalación das acabadas de nacer industrias e a expansión demográfica.

A cidade de Barcelona, ao igual que moitas outras cidades europeas, non é allea a esta situación, pero se é o caso, as propias murallas, a situación política e o feito de que todos os terreos exteriores á muralla sezona militar, impiden que se poidan instalar nos seus arredores as novas industrias debido á prohibición de construír nese grande espazo chairo, tendo un uso exclusivamente agrícola por parte dos campesiños (campesiños) de

acións próximas.

A expansión demográfica e as industrias trasládanse a zonas que na época eran municipios independentes, hoxe barrios da cidade, tales

Gràcia, Sant Andreu ou Sant Martí, a necesidade de comunicarse con estas poboacións dá orixe a unha serie de vías que hoxe seguen formando parte do tramado urbano. Entre elas é claramente recoñecible o actual Paseo de Graza que comunica Barcelona con Graza e que durante esa época constituíu, non só unha vía de comunicación, senón un

adeiro lugar de encontro, paseo e esparexemento, creándose aos lados da vía xardíns e zonas de recreo utilizadas tanto polos habitantes de Barcelona como polos de Graza, chegando a existir unha liña regular de transporte de viaxeiros en carruaxes de cabalos, precursora das actuais liñas

A urxente necesidade de expansión e a existencia dun curto período de goberno progresista, entre 1854 e 1856 dá lugar á demolición das murallas, quedando con iso aberto o camiño que levaría á Barcelona actual.

Figura 245 Ubicación do ensache

Páxina 21

Durante a primeira metade do século XIX en pleno auxe da Revolución industrial, as cidades que ata entón continuaban tendo un urbanismo Medieval, moitas delas rodeadas de murallas, vense colapsadas pola

r industrias e a expansión demográfica.

A cidade de Barcelona, ao igual que moitas outras cidades europeas, non é allea a esta situación, pero se é o caso, as propias murallas, a situación

considerasen zona militar, impiden que se poidan instalar nos seus arredores as novas industrias debido á prohibición de construír nese grande espazo chairo, tendo un uso exclusivamente agrícola por parte dos campesiños (campesiños) de

A expansión demográfica e as industrias trasládanse a zonas que na época eran municipios independentes, hoxe barrios da cidade, tales

, a necesidade de dá orixe a unha serie de vías que hoxe

seguen formando parte do tramado urbano. Entre elas é claramente recoñecible o actual Paseo de Graza que comunica Barcelona con Graza e que durante esa época constituíu, non só unha vía de comunicación, senón un

adeiro lugar de encontro, paseo e esparexemento, creándose aos lados da vía xardíns e zonas de recreo utilizadas tanto polos habitantes de Barcelona como polos de Graza, chegando a existir unha liña regular de

s, precursora das actuais liñas

A urxente necesidade de expansión e a existencia dun curto período de goberno progresista, entre 1854 e 1856 dá lugar á demolición das murallas, quedando con iso aberto o camiño que levaría á Barcelona actual.


Páxina 22

2.5 Século XIX

En 1855 o Concello de Barcelona, malia que non interviñera directamente nel, considera inicialmente o proxecto de ensanche deseñado por Cerdá. O plan define unha cidade xardín con grandes espazos abertos, os edificios, de só tres plantas están moi distantes entre si separados con anchas rúas e non existe diferenciación entre clases sociais ao ser todas as súas rúas iguais. Este cúmulo de circunstancias provoca que a burguesía da época considerase a súa proposta como unha dilapidación de terreo, existindo un claro conflito de intereses entre as partes. As protestas desta burguesía e a súa indubidable influencia política fai que o concello dea marcha atrás e rexeite o plan inicialmente aprobado.

A mediados do s. XIX Barcelona seguía mantendo o crecemento da súa poboación ao interior das murallas. O seu tecido urbano estaba composto de varios subcentros consecuentes a os iniciais centros das vilanovas. Deles, a Praza Sant Jaume seguía sendo o centro irradiador, como se observa nos trazados que comunicábana. Sobre esta estrutura a cidade industrial sufría contaminación ambiental e unha forte densificación. As pésimas condicións de vida crearon grandes problemas hixiénicos e sociais, con numerosas epidemias e revoltas que afectaron á comunidade.

En diante, a poboación máis podente da cidade investiu na construción da nova cidade que si contaba coas condicións de habitabilidade. A forte demanda que houbo sobre o Ensanche restrinxiu a súa poboación só a as clases adiñeiradas, mentres que as clases traballadoras e un maior número de pobres se mantiveron na Cidade vella.

Para a antiga cidade, o Plan Cerdá crea unha reestruturación (1859), a partir da apertura de amplas avenidas que a conectan á trama de ensanche a través dos eixes A, B e C, impoñendo a orde da nova cidade por sobre o construído co fin de permitir as conexións funcionais da nova cidade cara ao mar e en sentido oriente-poñente.

Se ben o eixe do Corgo respondía á estrutura da Ciutat Vella, os outros eixes significaban unha profunda intervención no tecido existente sen xerar unha articulación en o interior dela ou xerando espazos libres. A partir de entón buscáronse solucións esixindo ao Goberno central a extensión da cidade de Barcelona.

En 1854, despois do estalido de cólera, o Goberno español deu permiso para derrubar as murallas e a cidadela. Co obxectivo de controlar o crecemento da cidade, o Goberno central de Madrid, encargou en 1855 a Ildefons Cerdá realizar un informe e plan topográfico, que foron a base para máis tarde deseñar o Plan de ensanche de Barcelona.


Páxina 23

O ensanche finalmente afectou á Ciutat Vella só nos seus bordos, a través da reconstitución das mazás que limitan con el, xerando toda unha transformación na fachada perimetral da Ciutat Vella. No Raval se crearon nas antigas portas de acceso á cidade, a Rolda Sant Antoni e a Rolda Sant Pau, que absorberon a unión funcional de ambas as dúas tramas.

Figura 25 e 26 Ubicación do ensache


Páxina 24

3. Desenvolvemento da Cidade

3.1 Condicionantes xeográficos

Barcelona, nace á beira do mar mediterráneo, limitada por o río Besós e o e río de Llobregat. Se caracterizada como punto de situación excelente, polo seu condición xeográfica, a comunicación marítima e a comunicación aérea como o primeiro aeroporto situado no Remolar ano 1916, e recolocado dous anos máis tarde noPrat de Llobregat ata a actualidade. Estes factores, influíron no desenvolvemento urbanístico polas conexións nacionais e internacionais, polo desenvolvemento infraestructural e os distintos elementos que o compoñen como; os núcleos residenciais, os polígonos industriais, as comunicacións, e outros. Os cais desenvolvéronse en distintas épocas do tempo en fin de abastecer as necesidades sociais, políticas e económicas. Observadas na actualidade por unha lectura urbana debuxada en o tempo. Esta cidade caracterizouse por ser obxecto de grandes cambios sociais. Iniciamos finais do século XIX coa chegada de persoas que partindo de zonas rurais e urbanas aterraban en Barcelona. Estes cidadáns, incentivados pola imaxe visualizada da cidade como unha metrópole en progreso industrial, foron aumentando en extremo co tempo, aumentando o número da poboación con gran rapidez. Fenómeno divisado paralelamente no tempo, nalgunhas cidades de Europa, como Londres, París, entre outras, as cales se definían como cidades importantes polo avanzado desenvolvemento claramente diferenciado respecto a outras cidades.

Figura 27 Cadro poboación de Barcelona


Páxina 25

Figura 28 Cadro poboación de Barcelona

3.2 A cidade Industrial

A urbanización industrial, que cronoloxicamente abarca dende mediados do século XIX ata o primeiro terzo ou mediados do XX. Caracterízase por un crecemento xeneralizado da maior parte das cidades, en especial das capitais de provincia, sobre todo a partir da creación destas en 1833. Este crecemento trouxo como consecuencia a necesidade de derrubar as antigas murallas, o que se iniciou a partir do segundo terzo do século XIX. Deste xeito apareceron os ensanches de plano xeométrico ortogonal, como o de Barcelona, realizado por I. Cerdá (A Diagonal). Esta ampliación do espazo urbano implicou tamén a necesidade de mellorar os transportes (tranvía, ferrocarril metropolitano) e as infraestruturas (rede de abastecemento de augas e de rede de sumidoiros) e propiciou tamén a remodelación do interior do centro urbano, aparecendo así novos espazos como a construción de casas baratas a partir da década dos anos vinte do século XX.

Figura 29 Deseño de Barcelona en 1856


Páxina 26

4. Plan Cerdá e a súa influencia urbana

Figura 30 Tipoloxía do ensanche

Co fin de ensanchar Barcelona, o concello nomeou en 1859 unha comisión especial, que convocou un concurso de proxectos. A pesar de que o gañou o presentado polo arquitecto Rovira e Tries, unha Real Orde do Ministerio do Fomento aprobou o proxecto deIldefonso Cerdà, enxeñeiro de camiños que, había uns anos, alzara o plano topográfico de Barcelona e era autor dun detallado estudo demográfico e urbanístico da cidade. O seu Plan propoñía un ensanche ilimitado que se estendía entre Montjuïc e o Besós, a partir dun trazado octogonal, constituído por rúas rectilíneas de 20 metros de anchura, orientadas en dirección NON-SUESTE, cortadas por outras en dirección SO-NORDÉS, paralelas á costa e á serra de Collserola. Deste xeito quedaban delimitadas unhas mazás cadradas urbanizables de 113,3 metros de lado. Dentro da trama destacaban cinco vías máis anchas, cuxos cruzamentos daban lugar a grandes prazas. O proxecto prevía a edificación das mazás só en dous dos lados, xeralmente os opostos. O resto estaba pensado para xardíns e espazos libres. Os edificios tiñan que ter unha altura máxima de 16 metros e unha profundidade edificable de 10 a 20 metros. Co fin de asegurarlles sol e ventilación, os cuartos daban directamente ao exterior. Os interiores das mazás tiñan que estar axardinados. Con iso buscábase converter Barcelona nunha cidade xardín. Cada barrio tiña que dispoñer dun centro cívico, con xardín de infancia, escola, igrexa e asilo. E cada distrito, un mercado; e cada sector, un parque. Cerdà tamén pensou nun parque arborado preto do Besós e un hipódromo. Dentro da trama urbana situaba instalacións de tipo administrativo e industrial, e fóra do ensanche habería un cemiterio, hospitais e un matadoiro. Unha cidade concibida, pois por un home que simpatizaba co socialismo humanista-, como un organismo social e igualitario. A aprobación do seu Plan causou unha gran polémica que enfrontou a goberno e concello. E é que os burgueses propietarios do chan e os especuladores vían con malos ollos uns espazos tan "pouco aproveitados"; os seus intereses topaban co proxecto. A pesar de que a casa do concello acabou aceptando parte do Plan, este rematou facéndose pero quedou mutilado na súa globalidade.


Páxina 27

Casos como o Plan Cerdà cunha ocupación inicial de 7,46Km, situado no centro da cidade de Barcelona, foi un proxecto urbano executado a partir do ano 1863, ano no que foi retocado por última vez polo seu propio creador o urbanista Ildefonso Cerdá nacido en Barcelona en 1815-1876. O seu proxecto foi definido como un proxecto de transformación nos usos de chan, ligado coas ordenanzas de edificación e infraestrutura urbana. Este proxecto de transformación, con intervencións realizadas en diferentes zonas, como o foi a demolición das murallas que pertencían ao urbanismo medieval, na rehabilitación de algunhas zonas, que se viron intervidas polo colapsado trazado urbano que neles xacía, causado polas instalacións industriais e a expansión demográfica acelerada sufridas ao longo do tempo, onde as articulacións das zonas máis próximas, foron anexadas por uns tecidos de conexión vial e peonil.

Figura 31 Ensanche de Barcelona Proyecto Cerdá.

Imágenes del Ensanche en Barcelona La manzana Distribución de la Manzana Figura 32,34,35 Ensanche de Barcelona Proxecto Cerdá.

O obxectivo deste proxecto consistiu en mellorar as condicións de vida de toda a sociedade, a través dunha proposta basicamente enfocada a unha ideoloxía hixienista e á funcionalidade, metodoloxía que chego a posicionarse entre os mellores deseños urbanos de Europa, ademais de ser un modelo exemplar, brindando poucos anos mais adiante un espazo axeitado para o uso de eventos culturales de nivel rexional e internacional, conservando o devandito uso ata a actualidade en lugares puntuais, e en algúns sectores creados nos últimos anos.


Páxina 28

As vías do ensanche, seguindo un modelo de malla isótropa e homoxénea a partir dun ordenamento ortogonal, formuláronse como a estrutura soporte dunha "nova cidade" ligada case coa mesma neutralidade á cidade de orixe do proxecto como aos pobos que compartían con esta aquela situación xeográfica e topográfica común. Unha malla indiferenciada, dez veces superior á superficie da cidade antiga, na que só se distinguían dúas vías a 45º respecto das demais vías e unha diagonal que cruzaba unha das anteriores no punto onde se definía unha praza á que se adxudicaba unha relevancia por enriba da uniformidade do conxunto (actualmente "Pl. de lles Glories") Estas vías singulares, "transcendentais" en palabras do mesmo Cerdà, serán as encargadas de poñer en relación á cidade con o resto do territorio ao vinculalas ás vías que comunicaban con Madrid e Francia. As características desta malla (vías de 20 m de ancho e intervías de 113 m de lado) se ben encontran referentes na interpretación deste territorio, como posición e situación daquelas vías transcendentais, parten fundamentalmente dunha concepción completamente nova que non se suxeita ás condicións da cidade antiga nin á dos demais núcleos veciños. A malla concibíase como unha estrutura potente, capaz de gobernar ese territorio e como un tecido urbano alternativo que permitise resolver os problemas de hixiene que a cidade padecía por entón. A proposición por exemplo, dun tipo de cruzamentos onde a superficie do viario se duplica, respondía tanto a un estudo e interpretación dos problemas de tráfico como á necesidade de converter o ferrocarril nun medio de transporte urbano. A homoxeneidade da malla e destes cruzamentos apostaba por unha racionalización da cidade e por iguais oportunidades para todos os seus habitantes. Entre a cidade antiga e o ensanche, Cerdà interpón unha rolda interior que rodeaba á primeira e que permitía a entrega por un lado, das vías novas e por outro, das antigas. O funcionamento futuro da cidade antiga quedaba garantido coa prolongación dentro desta de tres das novas vías, das cales chegará a abrirse completamente unha, a Vía Layetana e parcialmente outra (as rúasFerrán e Jaume I). Estas transformacións e os procesos derivados do crecemento centrípeto cara ao baleiro central, redefiniron as relacións entre Barcelona e os pobos ou asentamentos próximos que se encontraban fóra da área non edificada da Barcelona fóra de murallas. Este feito derivou paulatinamente na extensión tamén dos límites administrativos. Entre 1896 e 1921 producirase sucesivamente a anexión dos municipios veciños, configurándose aqueles límites administrativos nos que practicamente se recoñece esta cidade ata o presente. A partir de entón, no plano será posible identificar tres tipos de manchas: -. A da cidade medieval -. A do ensanche -. A dos pobos que quedaran anexionados.


Páxina 29

Figura 33 Plano do proxecto de Reforma Interior e Ensanche de 1859.

Tomando como referencia estas manchas, podería dicirse que a cidade de Barcelona queda definida por un novo tipo de áreas de bordo: un arco de tecidos heteroxéneos que como interpretará Jaussely semellaban os dedos dunha man que se estendían dende o ensanche (a palma), ata os límites topográficos. A continuación preséntase de forma ampliada, unha imaxe a detalle do plano do ensanche de Barcelona definido por Ildefons Cerdà no Proxecto de Reforma Interior e Ensanche de 1859, e o mesmo plano superposto sobre o topográfico de Barcelona e arredores de 1855. Libro: Estapé, F. “Teoría General de la Urbanización y aplicación de sus principios y doctrinas a la Reforma y Ensanche de Barcelona”. Ildefonso Cerdá. Volumen III. Instituto de Estudios Fiscales 1971.


Páxina 30

5. Século XX

Figura 34 Praza España. 1908. “A Barcelona desaparecida. Circo na festa Maior”

Os inicios do século XIX coinciden coa explosión da Revolución Industrial, o cal non só xera un avance industrial e tecnolóxico en diferentes campos como no transporte, senón que propicia o cambio xeral na forma de vida e de pensar da xente da época. A aparición da máquina de vapor, e con ela as grandes fábricas, produce que as cidades crezan de forma desorbitada en moi poucos anos, debido principalmente na emigración da xente do campo ás grandes cidades. A sociedade cambia por completo aparecendo unha nova organización: unha sociedade de clases, formada esta por grupos abertos, os cales consideraban a priori que todos os homes ao nacer son iguais. A nivel cultural-urbanístico isto traduciuse en Barcelona na realización da Exposición Universal de 1929. Na imaxe seguinte podemos comprobar como se define este feito na reurbanización do nó da Praza España con motivo da Exposición Universal. Esta praza iniciouse co proxecto Cerdá onde se definía á praza como un espazo-cruce sen prestar excesiva importancia á praza en si.


Páxina 31

Figura 35 Imaxe de las obras del nudo de Plaza España. 1930.

A proliferación do vehículo rodado nas cidades encamíñanos á aparición de as aglomeracións, tamén coñecidos como atoamentos circulatorios. Estes atoamentos foron combatidos inicialmente coa colocación nos cruzamentos máis concorrentes, de persoal organizador do tránsito. Comentar que a mediados deste período (ano 1920), o volume de coches na cidade de Barcelona era de 35.000 vehículos a motor. Anotamos na seguinte imaxe este feito nun dos cruzamentos máis conflitivos, mesmo hoxe en día, situado entre a Avda. Diagonal e Paseo de Graza, no cal se organiza o paso de vehículos mediante persoal da garda urbana.

Figura 36 Imagen del cruce entre la Av Diagonal y Paseo de Gracia. 1920. D’amor i odi” Grabiel Pernau / Ajuntament de Barcelona (Sector de la via Pública) Pág.50.


Páxina 32

A partir da dictadura de Franco, Barcelona entre nun declive propiciado por una política centralista e non se iría a recuperar asta a entrada da Democracia en España.

6. Os Xogos Olímpicos 1992

A situación particular da elección de Barcelona como sede dos Xogos Olímpicos de 1992 tivo como derivacións directas a aposta pola consolidación de infraestruturas básicas da cidade entre elas o seu sistema viario e a facilitación dalgúns mecanismos de xestión que probablemente en circunstancias ordinarias non tivesen sido posibles. Por exemplo, o convenio co Ministerio de Obras Públicas (do Estado Español) e a Generalitat de Catalunya (goberno autonómico) polo cal o Concello se reservaba a facultade de redactar os plans especiais urbanísticos do Segundo Cinto e o do Cinto do Litoral na área de Barcelona. Baixo o mandato de Pasqual Maragall iniciouse un verdadeiro proceso de reconstrución de Barcelona baseado na revitalización e o reequilibrio dos barrios. A dimensión dos cambios urbanos que experimentou a capital catalá foi comparable ao doutros períodos da historia, coa diferenza de que os de Barcelona se produciron nun marco democrático, con todas as garantías sociais e coa participación cidadá.

Figura 37 Espazos creados atreves dos xogos olímpicos Un dos fitos do proceso da gran transformación urbana durante as décadas dos oitenta e principios dos noventa foi a organización da XXV Olimpíada. Ademais da construción da Vila olímpica, a celebración dos Xogos Olímpicos de 1992 articulou unha transformación metropolitana, en gran parte deseñada anos antes, que dotou á cidade de infraestruturas loxísticas, deportivas, culturais e sociais de primeiro orde, como por exemplo a l'ordenació do front marítim do poblenouordenación da fronte marítima o Poblenou e das praias, as roldas, a ampliación do aeroporto, a mellora da rede ferroviaria coa rehabilitación da Estación de Francia e a supresión do tramo da costa ata o Besòs, o impulso da chegada do tren de alta velocidade, a construción da


Páxina 33

argola olímpica de Montjuïc con equipamentos de primeiro nivel como o Pazo Sant Jordi, a renovación do Port Vell, a nova torre de telecomunicacións de Collserola e a creación de numerosos equipamentos de cidade, entre outras infraestruturas. Paralelamente ás grandes obras olímpicas e de dotación de infraestruturas, a política de transformación dos barrios da cidade permitiu que as actuacións de mellora, grazas á rede descentralizada de distritos, chegasen a toda a cidade. Un dos distritos que concentrou máis intervencións das Administracións públicas, polo seu estado de degradación e as súas posibilidades, foi o de Ciutat Vella. O éxito da operación esporeou a recuperación de os centros históricos de todos os distritos. Outros barrios de construción máis recente presentaban problemáticas tan graves como a aluminose.

Figura 38 Espazos creados atreves dos xogos olímpicos


Páxina 34

7. Seculo XXI

Nunha obra arquitectónica poden convivir diferentes estilos sempre e cando respeten unha serie de valores. O factor da memoria histórica nas ampliacións e restauracións sempre ten que estar presente na cabeza de un arquitecto para poder cambiar unha obra patrimonial. No caso da catedral de Santiago de Compostela, continúou sendo destinada para o mesmo fin (acoller os fieis e peregrinos). Esta non intentou apagar o estilo Románico, se non todo o contrario, deulle un toque artístico e arquitectónico a toda obra converténdoa máis ampla e atractiva.

Por último salientar a autenticidade dos materiais que neste caso o uso da pedra e da madeira, fan que coexistan varios estilos disfrazados nun só. Desta maneira que non teña coñecementos dos estilos, chegará a conclusión de que é todo o mesmo estilo.

Figura 39 e 40 Novos espazos reformados no S.XXI

Xunto coa celebración de grandes acontecementos, as actuacións de mellora nos barrios foron unha das principais características da transformación urbana de Barcelona dende os anos oitenta, grazas ao proceso de descentralización política e administrativa do goberno municipal.

Durante os mandatos dos alcaldes Joan Clos e Jordi Hereuempezouse a culminar proxectos nos cales había anos que se estaba a traballar e que se converteron nunha realidade ben tanxible na vida cotiá, como o novo corgo do Raval e a prolongación da avenida Diagonal ata o mar (2002), con novos edificios que xa se converteron en iconas da Barcelona do futuro, como a Torre Agbar. No ano 2006 aprobáronse dous proxectos fundamentais para a cidade: a nova Carta Municipal e "a Barcelona dos barrios", a nova división administrativa da cidade en barrios para responder ás necesidades da Barcelona do século XXI, como a vivenda.


Páxina 35

8. Conclusión

Hoxe temos que repensar os dereitos cidadáns correspondentes á nosa época. Un deles pode ser o "dereito á cidade", á vivenda, ao espazo público, ao acceso á centraliade, á mobilidade, á visibilidade no tecido urbano, a identidade do lugar, etc. Noutras dimensións da vida social, económica e política hai que reelaborar e concretar "novos dereitos" que se distinguirán pola súa maior complexidade con respecto aos tradicionais que serviron de emblema ás revolucións democráticas e ás reformas sociais da vella sociedade industrial: emprego-salario cidadán ou renda básica; educación, formación continuada; distinción entre cidadanía (definida por a residencia) e nacionalidade (identidade histórico-cultural; dereito á vivenda-dereito á cidade, servizos públicos universais, é dicir accesibles a todo o mundo (inclúe o dereito á mobilidade); seguridade en primeiro lugar para as poboacións excluídas ou vulnerables, etc.

Como se puido ver nos anteriores capítulos, Barcelona pasou por unha serie de trasformacións, que no recorrer do tempo foise forxando unha cidade de referencia a nivel mundial. Unha das súas características foi o poder contar con un planeamento acertado no seu momento de expansión.


Páxina 36

9. Bibliografía

[1] Tesis: “El sustrato de la antigüedad clásica hispana”. MORAIS, Jose Alberto; Unisversidad

de León, 26-02-2010 [2] Revista científica: BOHIGAS, Oriol. “El model Barcelona segons Horacio Capel”. Avui, Barcelona, 8 de maio 2005, p. 13.)

[3] Libro: BENEVOLO, Leonardo: “Diseño de la ciudad”. 5 vols. Barcelona, Gustavo Gili, 1982, p. 56-59 [4] Libro: IRIARTE, M. J. “Metodología arqueopalinológica”, PIQUÉ, R. (eds.): Museu d’Arqueologia de Catalunya-Barcelona, Barcelona, 2003. pp. 11-18

[5] Tesis:, “Hacia la asimilación de las vías segregadas en el ámbito urbano. El caso de las Rondas de Dalt y del Litoral en Barcelona”. Tesina de especialidad ETSECCPB-UPC, 2000. Alcalá [6] Tesis: Durante, S. “Evolución del concepto de calle en los planes urbanísticos de Barcelona”. Tesina de especialidad ETSECCPB-UPC, 2000. [7] Tesis: Torres i Capell, M. “La formació de la urbanística metropolitana de Barcelona”. L’urbanisme de la diversitat. Mancomunitat de municipis, 1985. [8] Libros: oriol bohigas, “Modernidad en la arquitectura de la España republicana” (Tusquets, 1998) y “Arquitectura i Urbanisme durant la República” (Dopesa, 1978). [9] Libro: ALEMANY, J: LLARCH, E. y SAEZ. “Tendencias Económicas y Políticas Metropolitanas en el Area de Barcelona”. Rev. Estudios Territoriales”, num. 19 (1985), 91-112 [10] Libro: Estapé, F. “Teoría General de la Urbanización y aplicación de sus principios y doctrinas a la Reforma y Ensanche de Barcelona”. Ildefonso Cerdá. Volumen III. Instituto de Estudios Fiscales 1971. [11] Libro: FRANÇOIS ASCHER: “Los nuevos principios del urbanismo”. Alianza ensayo. 2004 Pag. 21. [12] Libro: JOAN BUSQUETS: “Barcelona, la construcción urbanística de una ciudad compacta” Ediciones del Serbal. 2004 [13] Modificación del P.G.M en el sector del frente litoral. Ayuntamiento Poble Nou. (3 de agosto de 2000) [14] Fotos del ensanche: http://www.geocities.com/HotSprings/7912/ensanche.html [15] http://www.fundaciobarcelonaolimpica.es/ [16] http://www.ac.upc.edu/presentacio/Barcelona [17] http://www.ub.edu/web/ub/ca/


Páxina 37

Índice de imaxes

Figura 1 Deseño cidade amurallada de Barcelona na época romana .......................... 4 Figura 2 Fotografía dos restos da muralla romana en Barcelona ................................. 4 Figura 3 Plano de Barcino sobreposto ao trazado urbano contemporáneo .................. 7 Figura 4 Necrópolis Romana (Barcelona, Cataluña) .................................................... 7 Figura 5 Vía Sepulcral Romana ................................................................................... 7 Figura 6 Localización necrópolis romana “Plaza de la Vila de Madrid “Barcelona” ....... 8 Figura 7 La Vía Sepulcral Romana: Mundo Funerario ............................................... 8 Figura 8 Superposición do plano actual co plano da época romana ............................ 9 Figura 9 Listaxe dos elementos que se atopaban na cidade na época romana ........... 9 Figura 10 Deseño da cidade de Barcelona na época romana ..................................... 10 Figura 11 Superposición do plano antigo co mapa novo ............................................ 10 Figura 12 Superposición do plano antigo co mapa novo ............................................. 11 Figura 13 Superposición do plano antigo co mapa novo ............................................ 11 Figura 14 e 15 Exemplos de plazas medievales. ........................................................ 12 Figura 16 Superposición mapa Barcelona Medieval. .................................................. 14 Figura 17 e 18 Expansión da cidade medieval de Barcelona ...................................... 15 Figura 19 Superposición do plano antigo co mapa novo ............................................. 15 Figura 20 Superposición do plano antigo co mapa novo ............................................. 16 Figura 21 Situación dos edificios relixiosos ................................................................. 17 Figura 23 Aperturas de Primeras calles rectilíneas ..................................................... 19 Figura 24 Ubicación das industrias ............................................................................. 20 Figura 25 Ubicación do ensache ................................................................................. 21 Figura 26 e 27 Ubicación do ensache ......................................................................... 23 Figura 28 Cadro poboación de Barcelona ................................................................... 24 Figura 29 Cadro poboación de Barcelona ................................................................... 25 Figura 30 Deseño de Barcelona en 1856 .................................................................... 25 Figura 31 Tipoloxía do ensanche ................................................................................ 26 Figura 32 Ensanche de Barcelona Proyecto Cerdá..................................................... 27 Figura 33,34,35 Ensanche de Barcelona Proxecto Cerdá. .......................................... 27 Figura 36 Plano do proxecto de Reforma Interior e Ensanche de 1859. ..................... 29 Figura 37 Praza España. 1908. “A Barcelona desaparecida. Circo na festa Maior” .... 30 Figura 38 Imaxe de las obras del nudo de Plaza España. 1930. ................................. 31 Figura 39 Imagen del cruce entre la Av Diagonal y Paseo de Gracia. 1920. ............... 31 Figura 40 Espazos creados atreves dos xogos olímpicos ........................................... 32 Figura 41 Espazos creados atreves dos xogos olímpicos ........................................... 33 Figura 42 e 43 Novos espazos reformados no S.XXI .................................................. 34


Páxina 38

Bibliografía de imaxes

Figura 1 Deseño cidade amurallada de Barcelona na época romana http://sobrebarcelona.com/wp-content/uploads/2009/04/barcino.jpg Figura 2 Fotografía dos restos da muralla romana en Barcelona http://sobrebarcelona.com/wp-content/uploads/2009/04/barcino2.jpg Figura 3 Plano de Barcino sobreposto ao trazado urbano contemporáneo (Barcelona, Cataluña) http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Barcelona_romana.png/250px-Barcelona_romana.png Figura 4 Necrópolis Romana (Barcelona, Cataluña) http://sobrebarcelona.com/files/Necropolis-romana.jpg Figura 5 Vía Sepulcral Romana http://www.bcn.cat/museuhistoriaciutat/imatges/corpo/via_sepulcral_521x139.jpg

Figura 6 Localización necrópolis romana street maps Figura 7 La Vía Sepulcral Romana: Mundo Funerario http://www.bcn.cat/museuhistoriaciutat/imatges/corpo/via_sepulcral_112xfunerari.jpg

Figura 8 Superposición do plano actual co plano da época romana http://www.bcn.cat/ Figura 9 Listaxe dos elementos que se atopaban na cidade na época romana Fonte: de autor

Figura 10 Deseño da cidade de Barcelona na época romana http://www.bcn.cat/ Figura 11, 12, 13 e 14 Superposición do plano antigo co mapa novo google maps Figura 15 Tesina “De la plaza al enlace” Evolución del concepto cruce en la urbanística” Autor: Alex Pascual Soler Figura 16 Superposición do plano antigo co mapa novo google maps google maps Figura 19 Superposición do plano antigo co mapa novo google maps google maps Figura 20 Superposición do plano antigo co mapa novo google maps Figura 21 Situación dos edificios relixiosos google maps Figura 23 Aperturas de primeras calles rectilíneas google maps Figura 24 Ubicación das industrias google maps Figura 25 Ubicación do ensache google maps Figura 26 Ubicación do ensache google maps Figura 27 Ubicación do ensache google maps Figura 28 Cadro poboación de Barcelona Instituto Nacional de Estadistica. www.ine.es Figura 29 Cadro poboación de Barcelona Instituto Nacional de Estadistica. www.ine.es


Páxina 39

Figura 30 Deseño de Barcelona en 1856 http://www.bcn.cat/ Figura 31 Tipoloxía do ensanche http://www.bcn.cat/ Figura 32 Ensanche de Barcelona Proyecto Cerdá http://www.bcn.cat/ Figura 33 Ensanche de Barcelona Proxecto Cerdá http://www.bcn.cat/ Figura 34 Ensanche de Barcelona Proxecto Cerdá http://www.bcn.cat/ Figura 35 Ensanche de Barcelona Proxecto Cerdá http://www.bcn.cat/ Figura 36 Plano do proxecto de Reforma Interior e Ensanche de 1859 http://www.bcn.cat/ Figura 37 Praza España. 1908. “A Barcelona desaparecida. Circo na festa Maior” http://www.bcn.cat/ Figura 38 Imaxe de las obras del nudo de Plaza España. 1930 http://www.bcn.cat/ Figura 39 Imagen del cruce entre la Av Diagonal y Paseo de Gracia. 1920 Fuente: “Barcelona i el cotxe. Cent anys Figura 40 Espazos creados atreves dos xogos olímpicos http://www.barcelona.es/villaolimpica/44tp5.jpg Figura 41 Espazos creados atreves dos xogos olímpicos http://www.barcelona.es/villaolimpica2/44tp6.jpg Figura 42 Novos espazos reformados no S.XXI http://www.bcn.cat/ Figura 43 Novos espazos reformados no S.XXI http://www.bcn.cat/

Documents

Historia del Urbanismo de Barcelona