Kalisz to miejsce rozbrzmiewające muzyką. Przez lata łacińska nazwa miasta kojarzyła się z marką wysokiej klasy fortepianów i pianin. Dziś nadal wytwarza się tu i przywraca do życia te wspaniałe instrumenty. W naszym mieście kształcą się przyszli artyści i odbywają liczne festiwale. Sukcesy, również o znaczeniu międzynarodowym, odnoszą kaliscy filharmonicy, chórzyści, soliści, a także twórcy zespołów. Tymi wydarzeniami żyją mieszkańcy na co dzień i od święta. Kalisz jest kuźnią muzycznych talentów! Wystawa „Historia przemysłu muzycznego w Kaliszu” inauguruje cykl imprez kulturalnych o wspólnej nazwie „Muzyczny Kalisz 2016 – wczoraj, dziś i jutro”, które odbędą się w tym roku w naszym mieście. Zaprezentowane eksponaty mają ogromną wartość edukacyjną: popularyzują wiedzę o tradycjach kaliskiego przemysłu muzycznego, a także upamiętniają nestorów zawodu, z których wielu ukończyło tutejsze Technikum Budowy Fortepianów, jedyną taką szkołę w kraju. Zapraszam do zwiedzania wystawy oraz udziału w imprezach promujących muzyczne oblicze naszego miasta. Wierzę, że projekt dostarczy nam wielu artystycznych wrażeń i po raz kolejny zintegruje grono kaliskiej publiczności.

Grzegorz SapińskiPrezydent Miasta Kalisza

5

Projekt „Muzyczny Kalisz 2016 – wczoraj, dziś i jutro” otwieramy wystawą prezentującą historię produkcji fortepianów i pianin w Kaliszu. Wytwarzane w nieistniejącej już dziś fabryce instrumenty były niegdyś wizytówką naszego miasta, które zresztą wciąż z tą dziedziną jest kojarzone. Nie powinniśmy zapominać o tej, tak ważnej, części historii Kalisza. Stąd pomysł na pokazanie we wnętrzach Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej, tego jak długą drogę należy przebyć, by z wielu elementów: młoteczków, strun, filcu i drewna stworzyć misterny instrument. Intencją naszą jest ukazanie, jak niezwykle skomplikowaną dziedziną jest tworzenie fortepianu oraz jak wiele pracy i serca trzeba włożyć, by uwolnił swoją duszę.

Bogdan Pawlak, pomysłodawca projektu „Muzyczny Kalisz 2016 – wczoraj, dziś i jutro”, absolwent Technikum Budowy Fortepianów, długoletni pracownik fabryki „Calisia”

6

Tradycje fortepianmistrzowskie zapoczątkował w Kaliszu Jan Bogusław Petera, który w latach 1781–1812 prowadził tu sprzedaż instrumentów własnej produkcji. Dzięki sprzyjającej polityce gospodarczej w Królestwie Polskim powstały liczne wytwórnie fortepianów, np. Jerzy Lindemann (1823–1850), Karol Grünberg (1830–1848), Fryderyk Glandt (1832–1862). W 2. połowie XIX wieku rzemieślniczą metodę wytwarzania instrumentów zastąpiono produkcją fa-bryczną. Ważnym momentem było otwarcie w 1854 roku fabryki Fryderyk Hintz, która działała do 1890 roku przy ul. Św. Stanisława i ul. Rybnej. W 1878 roku zaczął się nowy etap kaliskiego przemysłu fortepianowego. Gustaw Arnold Fibiger I stworzył wówczas pierwszy fortepian własnej konstrukcji, a jego firma stała się wkrótce największą tego typu wytwórnią w Królestwie Polskim. Fabryka mieściła się przy ul. Szewskiej (obecnie ul. Chopina 9). W 1887 roku rozpoczęła działalność firma Theodor Betting, mająca swą siedzibę przy ul. – kolejno – Sukienniczej, Nadwodnej, Nowej i Granicznej. Dwanaście lat później bracia Karol i Aleksander Fibigerowie założyli przy ul. Polnej wytwórnię Apollo zajmującą się produkcją pianin, fortepianów i klawiatur. Według niepełnych danych do 1939 roku w Kaliszu wyprodukowano około 50 tysięcy instrumentów, w tym 20 697 sztuk przez firmę G.A. Fibiger. Fortepiany i pianina eksportowano głównie do Rosji.

Kaliskie tradycjefortepianmistrzowskie

1. Pracownicy Fabryki Fortepianów i Pianin Braci K. i A. Fibiger, Kalisz, lata 20 XX w.

2. Pracownicy Fabryki Fortepianów i Pianin Braci K. i A. Fibiger, Kalisz, lata 20 XX w.

3. Pianino firmy Teodor Betting, ok. 1897, Kalisz

7

W drugiej połowie XVIII stulecia i w wieku XIX produkcja pianin oraz fortepianów odbywała się metodą rzemieślniczą, czyli ręcznie. Podstawowym wyposażeniem zakładu stolarskiego była strugnica (stół stolarski) wykonana z drewna bukowego. Do obróbki drewna używano szeregu przyrządów pomiarowych, a także rozmaitych narzędzi do trasowania (macki, rysiki), przerzynania (piły), strugania (strugi oraz heble płaskie i profilowe do robienia zdobień), piłowania (pilniki, tarniki), dłutowania i rzeźbienia (dłuta płaskie i rzeźbiarskie), wiercenia (wiertła, świdry) oraz szlifowania (maty stalowe, cykliny). Oprócz tego w warsztatach wykorzystywano: podpórki, podstawki i ściski drewniane do łączenia elementów. Eksponaty na wystawie to przyrządy i narzędzia z ponad stuletnią metryką, pochodzące z prywatnych zbiorów z warsztatów stolarskich oraz wytwórni instrumentów, o czym świadczy stopień zużycia tych przedmiotów. Dzięki doskonałej znajomości rzemiosła i zastosowaniu odpowiednich przyrządów do trasowania drewna, przerzynania desek, strugania, piłowania powierzchni prostych i krzywych, dłutowania, rzeźbienia i wiercenia, wykonywane instrumenty cechowały się najwyższą jakością oraz trwałością konstrukcji.

Produkcjametodą rzemieślniczą

4. Strug 5. Strug 6. Młotek

7. Piła 8. Strug 9. Wyżłabiak

8

Gustaw Arnold Fibiger I dołączył do grona kaliskich fortepianmistrzów w 1873 roku, kiedy to otworzył warsztat naprawy instrumentów przy al. Józefiny (obecnie al. Wolności). Pięć lat później wyprodukował pierwszy fortepian własnej konstrukcji – tak oto zaczęła swą działalność słynna fabryka G.A. Fibiger. W 1898 roku siedziba firmy została przeniesiona do nowo powstałego czterokondygnacyjnego gmachu przy ul. Szewskiej (obecnie ul. Chopina 9), do którego po 12 latach dobudowano dodatkowy czteropiętrowy segment. W czasie I wojny światowej fabryka uległa częściowemu zniszczeniu i na pięć lat zawiesiła produkcję pianin i fortepianów. Instrumenty wykonane przez wytwórnię G.A. Fibiger cieszyły się w Polsce i na świecie dużym uznaniem, o czym świadczą liczne nagrody, medale i wyróżnienia zagraniczne, a także pochlebne opinie takich pianistów, jak Artur Rubinstein i Józef Wieniawski. W latach 1939–1945 firma zajmowała się produkcją szaf oraz skrzyń do amunicji. Pierwsze wyprodukowane po wojnie pianino powstało w 1947 roku. Rok później wytwórnia została upaństwowiona, a w 1949 roku zyskała nową nazwę – Fabryka Fortepianów i Pianin „Calisia”. W następnych latach znacznie wzrósł popyt na instrumenty, czego konsekwencją było dobudowanie w roku 1955 i 1962 dwóch kolejnych gmachów fabrycznych. Produkcja przebiegała dynamicznie i pod znakiem nowoczesności – rozpoczęto wytwarzanie zmodernizowanych pianin M-105 (modele: Menuet, Bolero, Nokturn, Chippendale, Retro, Tonika). Nadzór nad całością procesu konstrukcji instrumentów sprawował G.A. Fibiger III zatrudniony na stanowisku głównego konstruktora.

Historia firmy G.A. Fibiger(późniejszej Fabryki Fortepianówi Pianin „Calisia”)

10. Widok niezrealizowanego projektu Parowej Fabryki Fortepianów i Pianin A. Fibiger, litografia na papierze firmowym, Kalisz, lata 20 XX w.

11. Widok Fabryki Fortepianów i Pianin A. Fibiger, fragment druku reklamowego, Kalisz, pocz. XX w.

9

Jubileusz istnienia firmy świętowano w 1978 roku. W okresie powojennym wykonano łącznie 60  423 pianina i 978 fortepianów, z czego na eksport przeznaczono 25  411 pianin i 209 fortepianów. Najwięcej instrumentów powstało w 1979 roku, kiedy to wyprodukowano 4419 pianin i 96 fortepianów. W fabryce było wówczas zatrudnionych 370 osób pracujących w systemie dwuzmianowym. W kolejnych latach nastąpił powolny, ale systematyczny spadek produkcji i zatrudnienia spowodowany różnymi przyczynami ekonomicznymi, m.in. transformacją gospodarki narodowej w 1990 roku. Ważną datą w historii firmy był rok 1995, kiedy decyzją Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie upaństwowienie fabryki w 1948 roku zostało uznane za działanie bezpodstawne i wytwórnia „Calisia” trafiła w ręce spadkobierców poprzednich właścicieli firmy. Kolejne restrukturyzacje i plany biznesowe nie poprawiły jednak wyników finansowych przedsiębiorstwa. Ostatecznie w 2007 roku, po 134 latach istnienia fabryki, zarząd ogłosił jej upadłość. Do tego czasu wyprodukowano łącznie 144 500 instrumentów.

12. Fortepian A. Fibiger na statku pasażerskim „Chrobry”, 1938

13. Hala do obróbki elementów drewnianych w Fabryce Fortepianów i Pianin A. Fibiger, Kalisz, pocz. XX w.

10

14. Pianina i fortepiany z Kaliskiej Fabryki Fortepianów i Pianin „Calisia” na wystawie w Poznaniu, 1960

16. Stoisko z wyrobami Kaliskiej Fabryki Fortepianów i Pianin „Calisia” na Światowych Targach Muzycznych we Frankfurcie, 1982

15. Jan Kiepura przy fortepianie A. Fibiger, lata 30 XX w.

11

Na pomysł stworzenia specjalnej szkoły wpadł Gustaw Arnold Fibiger – jej późniejszy patron, zatroskany przyszłością fabryk w Kaliszu i Legnicy oraz świadomy rosnących potrzeb różnych ośrodków kultury: teatrów, oper, filharmonii oraz szkół muzycznych średniego i wyższego stopnia. Fibiger żywił głębokie przeświadczenie, że praktyczna nauka zawodu może iść w parze z wiedzą teoretyczną, którą – zdaniem fabrykanta – da się przenieść z hal produkcyjnych do pracowni dydaktycznych. Placówka taka miałaby kształcić przyszłych adeptów unikalnego zawodu – technik budowy fortepianów. Technikum im. G.A. Fibigera w Kaliszu jest częścią Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 mieszczącego się przy ul. Rzemieślniczej 6. W ciągu 61 lat istnienia mury szkoły opuściło przeszło 1230 absolwentów. Są wśród nich kompozytorzy, pianiści, teoretycy muzyki, wykładowcy wyższych i średnich szkół muzycznych, artyści oraz soliści operowi. Najliczniejszą grupę tworzą konserwatorzy, stroiciele, korektorzy i renowatorzy instrumentów. Część absolwentów rozsławia dobre imię szkoły za granicą: w Niemczech, Szwajcarii, Austrii, Francji, Wielkiej Brytanii, Belgii, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Wielu wychowanków osiąga sukcesy zawodowe jako właściciele zakładów renowacji pianin i fortepianów, świadcząc usługi dużej grupie kontrahentów krajowych i zagranicznych z Europy, Ameryki Północnej, Australii, Japonii i Chin.

TechnikumBudowy Fortepianów

17. Model przekroju mechanizmu fortepianowego 18. Model dłutarki 19. Miniatura urządzenia pedałowego z klawiaturąi mechanizmem

12

Pianina i fortepiany to instrumenty odznaczające się wyjątkowo długą żywotnością, która wynika z solidnej budowy oraz doskonałej jakości materiałów, a także perfekcyjnego wykonania. Dlatego w opisie produktu można zazwyczaj znaleźć informację o pięćdziesięcioletnim okresie gwarantowanej niezawodności działania takiego sprzętu. Każdy z instrumentów wymaga przeprowadzenia cyklicznych strojeń, korekty mechanizmu oraz regulacji klawiatury, a po wielu dziesięcioleciach gry na pianinie lub fortepianie – nawet gruntownego remontu. Początki rozwoju usług renowacyjnych w Kaliszu sięgają 1983 roku, kiedy to Krzysztof Fiks, sześć lat po ukończeniu tutejszego Technikum Budowy Fortepianów, zorganizował w warunkach garażowych zespół zajmujący się profesjonalną renowacją instrumentów przywiezionych z Republiki Federalnej Niemiec. Kolejne lata nie sprzyjały jednak produkcji fortepianów i pianin. Fabryka „Calisia” odnotowała znaczny spadek sprzedaży zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym. Transformacja ekonomiczna lat 90. również odbiła się niekorzystnie na funkcjonowaniu słynnej kaliskiej firmy. Mimo to wielu przedsiębiorczych absolwentów Technikum Budowy Fortepianów odnalazło się w nowej rzeczywistości ekonomicznej i założyło własną działalność gospodarczą, oferując usługi renowacyjne licznym kontrahentom z kraju i zagranicy. Obecnie w Kaliszu działa 38 zakładów usługowych (w tym 26 prowadzonych przez wychowanków tutejszego technikum), które zatrudniają ponad 300 wysoko wykwalifikowanych fachowców: strunników, korektorów, stroicieli, a także osób zajmujących się stolarstwem, meblarstwem, intarsjowaniem, inkrustacją, snycerstwem, polichromią i płaskorzeźbieniem. Do renowacji trafiają instrumenty o bogatym wystroju zewnętrznym i obudowach wykonanych w stylach: Ludwika XVI, klasycznym, empire, renesansowym, barokowym, rokokowym, biedermeierowskim, secesyjnym oraz chippendale. Gruntowna renowacja obejmuje szereg prac, z czego dwie trzecie kosztów to robocizna, a jedna trzecia to cena wykorzystanych materiałów.

Renowacja instrumentów

13

20. Dźwięcznica, ok. 1860

21. Pianino Schilling po renowacji

22. Klawiatura po renowacji

14

Ważnym momentem we współczesnej historii przemysłu muzycznego w Kaliszu był rok 2003 – data otwarcia fabryki pianin i fortepianów niemieckiej firmy Schimmel Pianos. Wytwórnia ma swoją siedzibę przy ul. Obozowej 68. W pomieszczeniach zaadaptowanych po byłym zakładzie renowacji instrumentów i z udziałem wysoko wykwalifikowanej załogi już w pierwszym roku działalności wyprodukowano 250 pianin i 150 fortepianów. Szczytowe wyniki produkcyjne osiągnięto w 2008 roku – powstało wówczas 2000 pianin i 265 fortepianów. Łącznie w ciągu 13 lat istnienia w Polsce wyprodukowano 9506 instrumentów, w tym 1873 fortepiany. Firma Schimmel Pianos wspiera szkolnictwo zawodowe poprzez rekomendację Technikum Budowy Fortepianów, organizację zajęć praktycznej nauki zawodu oraz – raz w roku – nagradzanie najlepszego absolwenta szkoły ofertą pracy. Historia macierzystej fabryki sięga 1885 roku, kiedy to Wilhelm Schimmel otworzył w Lipsku małą wytwórnię fortepianów. Obecnie główna siedziba firmy mieści się w Brunszwiku w Saksonii Dolnej. Schimmel Pianos to firma z wieloletnimi tradycjami w produkcji wysokiej klasy instrumentów, należąca do światowej elity wytwórców.

Fabryka fortepianówSchimmel Pianos w Kaliszu

23. i 24. Fabryka Schimmel Pianos w Kaliszu

15

Throughout the years the Latin name of the city of Kalisz – Calisia has been associated with the high-end grand and upright pianos. Today those instruments are still produced and restored here. The exhibition „The History of the Musical Industry in Kalisz” inaugurates a series of cultural events under a common name of „Musical Calisia 2016 – Yesterday, Today and Tomorrow”, to be held this year in Kalisz. The exhibits presented popularize traditions of the Kalisz-based music industry and commemorate the seniors of this profession, many of whom had graduated from the local Secondary Piano Technology School, the only such school in Poland. Piano mastership traditions had been started in Kalisz by Jan Bogusław Petera, who sold here his self-constructed instruments in 1781 – 1812. In the Kingdom of Poland there were established further piano factories, among others by George Lindemann (1823-1850), Karol Grünberg (1830-1848), Frederick Glandt (1832-1862), Frederick Hintz (1854-1890). In 1878 Gustav Arnold Fibiger I created the first self-constructed piano, and the company soon became the largest of that kind in the Kingdom of Poland. Two years later, the Fibiger brothers, Karol and Aleksander, founded the Apollo factory dedicated to the production of pianos and keyboards. In 1873 Gustaf Arnold Fibiger I joined the Calisia piano masters, and five years later he self-constructed his first piano. Instruments made by the G.A. Fibiger factory enjoyed wide recognition in Poland and worldwide, as evidenced by numerous awards, as well as favorable opinions of such pianists as Arthur Rubinstein and Józef Wieniawski. In 1948 the factory was nationalized, and in 1949 it gained a new name – „Calisia” Grand and Upright Piano Factory. After the war the factory had produced a total of 60 423 upright pianos and 978 grand pianos. In 1995 the „Calisia” factory was returned to the legal heirs of the former owners of the company. The restructuring, however, did not improve its financial results and eventually in 2007, after 134 years of operation, the factory was declared bankrupt. Until then it had produced a total of 144 500 instruments. Currently in Kalisz there operate 38 piano restoration service establishments. 2003 was an important moment in the modern history of the music industry in Kalisz, when a German company – Schimmel Pianos opened here a grand and upright piano factory.

Musical Kalisz 2016 – Yesterday, Today and Tomorrow

16

luty – kwiecieńHistoria przemysłu muzycznego w Kaliszu

24 luty − 20 kwiecień, Wystawa w Muzeum Okręgowy Ziemi Kaliskiej w Kaliszu (ul. Kościuszki 12).

luty – listopadSpotkania przy pianinie

Koncerty i spotkania z udziałem dawnych pracowników Fabryki „Calisia” oraz absolwentów szkoły (Technikum Budowy Fortepianów ul. Rzemieślnicza 6). 12 luty, godz.12:00, Anna Kowalkiewicz-Oligny Piano Song26 luty, godz.11:00, Fryderyk Stankiewicz, spotkanie z kompozytorem i pianistą połączone z „Dniem Patrona - G. A. Fibigera” 10 marzec, godz.11:00, Sławomir Świerzyński, spotkanie z liderem zespołu Bayer Full11 kwiecień, godz.11:00, Jacek Jaskuła i Dariusz Pietrzykowski, spotkanie z artystami i koncertwrzesień, Bogumił Nowicki, spotkanie z pianistą i profesorem Akademii Muzycznej w Poznaniupaździernik, Krzysztof Wiktorczyk, występ i spotkanie z twórcą Teatru Lalek „Klinika lalek”listopad, Witold Janiak Trio, spotkanie i koncert

luty150 lat historii przemysłu muzycznego w Kaliszu

26 luty, godz.19:30, Światowa premiera koncertu Josefa Myslivečka w sali koncertowej Filharmonii Kaliskiej.

Clare Hammond – fortepian Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Kaliskiej Paweł Przytocki – dyrygent J. Mysliveček – I Koncert fortepianowy B-dur W. A. Mozart – XX Koncert fortepianowy d-moll KV 466 G. Bizet - Symfonia C-dur

marzec – listopadImprowizacje fortepianowe „Fortepian na świecie”

Cykl koncertów i warsztatów muzycznych.

3 marzec, Koncert galowy „Wiosna w muzyce fortepianowej”. Występ duetów fortepianowych i zespołów kameralnych uczniów Państwowej Szkoły Muzycznej I i II st. im. H. Melcera w Kaliszu (PSM pl. Jana Pawła II 9).21 marzec, Otwarte warsztaty fortepianowe (PSM pl. Jana Pawła II). Prowadzenie: prof. M. Bryła20 czerwiec, Koncert „Przywitanie lata na fortepian i orkiestrę”. Koncert plenerowy w wykonaniu solistów i zespołów - uczniów PSM I i II st. (Park Miejski przy baszcie „Dorotka”).

Muzyczny Kalisz 2016 – wczoraj, dziś i jutropod patronatem honorowym

Prezydenta Miasta Kalisza Grzegorza SapińskiegoProgram

17

Kaliskie fortepiany - wczoraj i dziś Sesje naukowe, koncerty, warsztaty (Wydział Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu, ul. Nowy Świat 28-30).

Sympozjum dotyczące historii i współczesności przemysłu muzycznego w Kaliszu. Konkurs dla dzieci i młodzieży „Zagraj na byle czym”. Koncert - utwory fortepianowe solo i na cztery ręce.

marzec - czerwiecKonkurs pianistów „Co jest grane”

4 marzec, Eliminacje (Pub „Kuźnia u Stacha” ul. Łazienna 1)28 kwiecień, godz. 19:00, Finał konkursu (Pub „Kuźnia u Stacha” ul. Łazienna 1)8 maj, godz. 19:00, Koncert galowy nagrodzonych i wyróżnionych pianistów (CKiS ul. Łazienna 6)19 maj − 2 czerwiec, godz.19:00, Recitale laureatów (Cafe Calisia al. Wolności 6).

kwiecień – majArtystycznie i dydaktycznie w Młodzieżowym Domu Kultury

Konkurs plastyczny dla młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej (MDK ul. Fabryczna 13-15).11-12 kwiecień, Warsztaty muzyczne dla dzieci i młodzieży (MDK ul. Fabryczna 13-15).11-12 kwiecień, Demontaż pianina – prezentacja uczniów TBF Kalisz (Galeria „Szatnia” MDK ul. Fabryczna 13-15).11-12 kwiecień, Warsztaty plastyczne „Fortepianowe impresje barwne „Co w duszy gra?” (MDK ul. Fabryczna 13-15). Prowadzenie: B. Kowalczyk, M. Dutka, B. Solińska 11 maj, godz. 16:00, Wernisaż powarsztatowy i wręczenie nagród (Galeria „Szatnia” MDK ul. Fabryczna 13-15)

czerwiecZagraj na mnie, Znajdź mnie

13 − 19 czerwiec, godz.12:00 – 21:00, Projekt artystyczny w przestrzeni miejskiej.

grudzieńKoncert na 21 fortepianów i orkiestrę

8 − 10 grudzień, Wystawa instrumentów i sprzętu muzycznego produkowanego przez firmy kaliskie (Hala Kalisz-Arena).10 grudzień, „Koncert na 21 fortepianów i orkiestrę” z udziałem Leszka Możdżera i Zbigniewa Raubo (Hala Kalisz-Arena).

Projekt realizowany przy udziale środków finansowych Miasta Kalisza w ramach mecenatu nad kulturą

Autorzy wystawy: Jan Kibler, Bogdan Pawlak, Zbigniew Mielżyński oraz dawni pracownicy Fabryki Fortepianów i Pianin „Calisia”, Sylwia Kucharska, Anna RothProjekt plastyczny wystawy: Jarosław RomaniukMontaż wystawy: Jarosław Romaniuk, Jerzy Błaszczyk, Waldemar RymarczykEksponaty: ze zbiorów prywatnych, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku, Muzeum Stolarstwa i Biskupizny w KrobiOrganizatorzy wystawy: Wydział Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki, Jan Kibler, Bogdan Pawlak Akord Piano, Wilhelm Schimmel Pianofortefabrik GmbH, Ryszard Mariański Piano-Studio, Witold Czubak NEOPIANO, Kowalczyk Piano, Zbigniew Piątkowski Piano-Technik, Piano Logistic Tomasz Krakowski, Wojciech Kozłowski Piano Renovation Professional, Katarzyna Meyer K&W Meyer, Zbigniew Mielżyński, Marian Binek, Józef Olejnik, Dariusz Szymański, Ryszard Chojnacki, Ignacy Drużbiak, Technikum Budowy Fortepianów im. Gustawa Arnolda Fibigera w Kaliszu, SAP Revonation

Wystawa zrealizowana przy współudziale środków finansowych miasta Kalisza w ramach mecenatu nad kulturą.

Tekst: Jan KiblerRedakcja: Sylwia KucharskaIlustracje: Jan Kibler, Elwira Fibiger, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w KaliszuRedakcja językowa i korekta: Agnieszka WnukTłumaczenie: Marzena Zasińska-IgłaZdjęcia: Pracownia f/4 Zbigniew KańczukowskiProjekt plastyczny: Jarosław RomaniukSkład: Szaryfika Agata JózefowiczDruk: Drukarnia Polewski

Wydawca: Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu

Publikacja wydana na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.Treść licencji dostępna na stronie: http://creativecommons.org.

Nakład: 1000 egz.ISBN 978-83-88042-40-9