HISTORIA ZAKŁADÓW E.WEDEL (1944-1989): ZJEDNOCZENIE ...studiumprzypadku.edu.pl/images/case/Wedel_case_2.pdf · walenia ścian, rozbieranie jakieś, robienie większych pomieszczeń

HISTORIAZAKŁADÓWE.WEDEL(1944-1989):

ZJEDNOCZENIEPRZEMYSŁUCUKIERNICZEGOSTUDIUMPRZYPADKU

mgrKarolinaMikołajewska-ZającAkademiaLeonaKoźmińskiego

Ul.Jagiellońska59,[email protected]

Studiumprzypadkujestefektemprojektupt.:"Alternatywneźródłakapitałuspołecznegowpraktykachzarządzaniaorganizacjami”realizowanegowAkademiiLeonaKoźmińskiegoifinansowanegoprzezNarodoweCentrumBadańiRozwojuwramachprogramu"Lider".

Materiałpochodzizestronywww.studiumprzypadku.edu.pl

Wszystkiedanebiznesowewystępującewniniejszymstudiumprzypadkuzostałyzaczerpniętezogólniedostępnychźródełiniezostaływżadensposób przez autora zmienione ani zmodyfikowane. Zgodnie z najlepszą wiedzą autora dane te są zgodne z prawdą. Autor nie ponosiodpowiedzialności zaprawidłowość i rzetelnośćwykorzystanychdanychbiznesowych.Wszelkiedaneosoboweosóbwystępującychwstudiumprzypadku zostały wykorzystane jedynie dla celów dydaktycznych. Zdarzenia przedstawione w warstwie fabularnej studium przypadku sącałkowiciefikcyjneijakiekolwiekpodobieństwodozdarzeńprawdziwychmajedyniecharakterprzypadkowyiniezamierzony.

Wprowadzenie

MarkaE.Wedel jestdobrzeznanapolskimkonsumentom.Aleczy równieznanesą

wyrobyrodzimegoprzedsiębiorstwaZakładyPrzymysłuCukierniczegoim.22Lipca?Tegonie

dowiemy się nigdy. „Zakłady Przemysłu Cukierniczego im. 22 Lipca” to bowiem oficjalna

nazwa dawnej fabryki Wedlów od lat 50. do 1990 roku. Pod koniec II wojny światowej

znaczna część fabryki uległa zniszczeniu. Wiele zasobów wyprowadzono na żądanie armii

niemieckiej. Jednak wWarszawie krążyły legendy o przepastnych piwnicach ipodwójnych

ścianach,zaktórymiudałosięzamurowaćwieletonżywności.Przedwojennywłaściciel,Jan

Wedel, był innowatorem zarówno jeżeli chodzi o projektowanie nowych produktów, jak i

organizację nowoczesnego zakładu produkcyjnego. Niemal do końca lat 30. osobiście

codzienniedoglądałpracwkażdymdziale fabryki.Wedelmusiał jednakopuścićWarszawę

wczasie powstania warszawskiego. Co stało się z fabryką ukończoną zaledwie dekadę

wcześniej? Czy poradziła sobie bez właściciela? Jaka część załogi przetrwała wojnę? Czy

nowewładzebyłyprzychylnestarejmarce?



2

Zniszczeniawojenneiodbudowa

Podczas II wojny światowej zniszczeniu uległo 70% parku maszynowego i 30%

budynków zakładowych. 2 października 1944 roku od dowódcy garnizonu warszawskiego

otrzymanozarządzeniestwierdzające,żemajątekE.WedelznajdujesiępodopiekąResortu

Gospodarki Narodowej i Finansowej PKWN (Kozłowski, 2004, s. 73). Kilka dni po tym

zarządzeniu tymczasowymi kierownikami fabryki zostali Bolesław Waszul i Zbigniew

Kowalewski. Zgodnie z relacją opublikowaną dwadzieścia lat później w zakładowym

czasopiśmie„Sygnały”,wewrześniu1944rokuczęśćpracownikówukryłacenniejszetowaryi

sabotowała akcję ewakuacji zasobów zarządzonąprzezwojsko Rzeszy, zaśw październiku,

napodstawieaktuPKWN„załogawchodziwposiadaniefabryki”(Kartkizhistorii¸1966,s.3).

Rozpoczęło sięodgruzowywanie pomieszczeń produkcji. O wyczerpaniu pracowników

świadczym.in.tenlist:

„Na terenie naszej Fabryki zatrudniamy około 50 osób – pracujemy jak dotąd,całkowiciebezinteresownieibezpłatniejedyniewpoczuciuobywatelskiegoobowiązkujak najszybszej odbudowy i uporządkowania fabryki w celu uruchomienia produkcji.Jednakowoż niektórzy nasi pracownicy są całkowicie zniszczeni przez działaniawojenne,aitym,którzyzachowali swójdobytek, zapasyzaczynająsiękończyć, toteżtrudno nam czekać na zaopatrzenie naszych pracowników aż do czasu rozpoczęcianormalnejprodukcji”(za:Kozłowski,2004,s.74).

Karmelarniabyłapierwszymdziałemuruchomionympozniszczeniachkońcawojny.

Najprawdopodobniej wybór otwarcia karmelarni podyktowany był odnalezieniem

wmagazynachodpowiednichsurowców(JakFranciszekMakowski…,1982,s.5).Jedenz

pracowników,WładysławBurakowski,którybył inicjatoremponownegouruchomieniatego

działu,wtensposóbopisuje,jaktosięodbyło:

„Dwa tygodnie trwały prace montażowe. Na parterze, w oficynie biurowejzabezpieczonej gmachem fabryki przed obstrzałem, najęty zdun wybudowałkuchniędogotowaniakarmelu.Tymczasemnasiwarsztatowcy(…)ściągnęlizwielkimtrudemidużymryzykiemnajakichślinachstółkarmelarskiisztancęzdrugiegopiętrafabryki(…).Najwięcejkłopotubyłozmechanizmemprzekładnidoporuszaniasztancy.Przecieżw owych dniach nie byłowwarsztacie ani narzędzi, ani nawet imadła. (…)Kwadratowympilnikiemkoledzyzwarsztatuobrabialiotwórwszpryszewielkiegokołapasowego,abyosadzićwnimkorbę, którą, kręcąc,możnabyłoporuszać sztancędokarmelków. Ze starych resztek pasów zszyto pas łączący koło z korbą i kołem przysztancy”(za:Kozłowski,2004,s.75).



3

WgrudniuodmurowanoukryteprzedNiemcamiczęściowezapasyczekolady,atakże

innych surowców. 400 kg produktów wysłano do Lublina na ręce marszałka Roli-

Żymierskiego jako dar dla wojska ludowego. Ofensywa radziecka ze stycznia 1945 nie

wyrządziła jużtak wielkich szkód w tkance fabryki. Na jej odbudowę przyznano pożyczkę

wBanku Rolnym w wysokości 20 mln złotych, aroboty rozpoczęły sięw kwietniu 1945.

Wodbudowie uczestniczyli pracownicy. Jak wspomina to syn ówczesnego dyrektora

zakładów,którywychowywałsięnatereniefabryki:

„Tobyłczas,kiedyludziebyliszczęśliwi,żemająpracę.Wierzyliwto,żemogąwtejchwilizbudowaćcoślepszego,niżbyłoprzedwojną,żetennowysystembędziedlanichlepszy(…),aponieważwszystkonaokołobyłowgruzach,tokażdychciał,żebybyłojaknajlepiej.(…)Tobyłowtensposób,żepracękończyliludziewsobotęogodzinieczternastej(drugazmiana),a trzeciazmianaogodzinieosiemnastej idoponiedziałkunaprzykładprzez tedwienoceiprzezpółtoradniamalowałosię jakiśwydział.Czyprzestawiałosięmaszyny,bo (…) był pomysł, że to będzie lepiej, będzie bardziej wydajnie. Lub tam jakieś byływalenia ścian, rozbieranie jakieś, robienie większych pomieszczeń czy rozbudowamagazynu.No to się robiło (…) po to, żeby produkcja szła i żeby nie było [przestojów].Iludziewtedyrobili,bowiedzieli,żerobiądlasiebie.”[W_32]

Nacjonalizacja:ciągłośćizmiana

Listypłacz1945rokuzachowałysięwzbiorzeArchiwumm.st.Warszawy.Wmaju

tegorokunapierwszymmiejscupojawiłosięnazwiskoJanaWedlaorazinformacjaopensji

wwysokości3tys.zł.Niebyłatopensjanajwyższa–uposażeniewyższeo300złotrzymuje

kierownik Kowalewski. Na liście było nieco ponad 750 osób1. Jan Wedel został za zgodą

prezydenta miasta Mariana Spychalskiego zatrudniony na stanowisku doradcy fachowego

zVI grupą uposażeniową. Do końca 1947 roku fabryka została niemal całkowicie

odbudowana, ale pod koniec tego samego rokuWedel został z niej usunięty – wkronice

zakładowej podaje sięmylną informację, że zrezygnował ze względu na zły stan zdrowia

(Kozłowski, 2004, s. 76–81). Przedsiębiorstwo Wedlów zostało objęte formalnie przez

Zjednoczenie Przemysłu Cukierniczego wmaju 1949 roku. W dokumencie Państwowego

BankuRolnegostwierdzasię,że

„Wzwiązkuzwyznaczonymnadzień17majabr.sporządzeniemprotokołuzdawczo-odbiorczego w przedmiocie objęcia przez Zjednoczenie Przemysłu CukierniczegowWarszawie przedsiębiorstwa Emil Wedel i Syn Fabryka Czekolady S.A. Warszawa

1Listypłac,1945rok.ArchiwumPaństwowem.st.Warszawy,zespółnr98/I,sygn.26.



4

ul.Zamoyskiego 28/30 – Państwowy Bank Rolny na mocy art. 6. Ustawy z dnia3.1.1946r./Dz.U.R.P.nr.3.poz.17/ogłaszaniniejszymswojąwierzytelność,określonąwzałączonym wykazie należności z dnia 12.5.br. znak 73/E/L z tytułu kredytuudzielonego w okresie okupacyjnym w/wymienionemu przedsiębiorstwu i prosi oumieszczeniepretensjiPaństwowegoBankuRolnegowprotokolezdawczo-odbiorczym(…)”2.

Cytowana podstawa prawna to ustawa nacjonalizacyjna. W zbiorze dokumentów

związanychzprzejęciemzakładuprzezZPCznajdujesięteżkopiazaświadczeniaopowołaniu

nadyrektoraw1949rokuOttonaRoubinka.Obszernarelacjao latach jegopracywWedlu

nagrana została przez jego syna i znajduje się w kolekcji Muzeum Warszawskiej Pragi3.

Roubinek-syn wspomina, że bezpośrednio po wojnie dokumenty przedsiębiorstwa

opatrywane były nagłówkiem „Zakład Państwowy E. Wedel”, ale nazwa ta – zawierająca

wszak nazwisko przedwojennego kapitalisty – była niemożliwa do utrzymania w realiach

Polski ludowej. W 1951 nastąpiła oficjalna zamiana nazwy na Zakłady Przemysłu

Cukierniczego im. 22 Lipca, jednak zgodnie z relacjami, mimo tego pracownicy innych

warszawskich zakładów itak nazywali pracowników ZPC wedlowcami. Narodowe Święto

Odrodzenia Polski obchodzone było w zakładach bardzo hucznie, podobnie jak pochody

pierwszomajoweczydzieńkobiet.Świętareligijnezaśbyłycelebrowanenieoficjalnie,napół-

prywatnychimprezach.

Niektóre publikacje popularno-historyczne na temat fabryki poświęcają niemal

półwiecznemu okresowi PRL nieproporcjonalnie mało uwagi. Niesłusznie – ponad cztery

dekady socjalizmu to czas, kiedy była ona utrzymywana i rozwijana dzięki wysiłkom

kolejnychpokoleńpracowników.Przemiany zakładu jakiw soczewcepokazują takżedrogę

znacjonalizowanychprzedsiębiorstwprzemysłowych.

Warto zwrócić uwagę na to, w co stało sięz nazwą przedsiębiorstwa. Mimo

niepoprawności politycznej poprzedniej nazwy wświetle ideologii socjalistycznej, trudno

było sięz niązupełnie rozstać: na opakowania około 2 lata po przemianowaniu zakładów

wracaonadrobnymdrukiem(wdawnymkroju)poniżejlogoZPCim.22.Lipca:„d.E.Wedel”.

Z czasem logoZPCstawało się corazmniejsze,alogoE.Wedel– corazwiększe.Wkronice

zakładowejzapisano:

2Źr.Protokółzdawczo-odbiorczyfabrykiWedel.Archiwumm.st.Warszawy,zespół98/I,sygn.8.3Wyimkisądostępnenastronie:http://www.pragagada.pl/epizod.php?id=70,dostęp:21.07.2016.



5

„Przez wgląd na dobrą tradycję i powszechnąopinię – o wysokiej jakości wyrobówopatrzonych dawnąnazwą firmy, która utrwaliła się w świadomości klientów –postanowiono zachować, obok nowego, również dawne historyczne brzmienie”(za:Kozłowski,2004,s.88).

Inaczej sprawa wyglądała w przypadku wyrobów produkowanych na eksport

(głównie na potrzeby Polonii, m.in. brytyjskiej i amerykańskiej): długoletni klienci Wedla

mieszkającyzagranicąbyćmożenawetniebylibywstaniedomyślićsię,żemajądoczynienia

w gruncie rzeczy z innym przedsiębiorstwem: na opakowaniach nie pojawiała się bowiem

wogóle informacja o ZPC. Na przykład w centrum charakterystycznego biało-złoto-

granatowego opakowania torcika wedlowskiego znajdowało się duże logo E. Wedel.

Mniejszączcionkąinformowano,żeproduktjestspecjalnościąfirmy,zostałwyprodukowany

wPolsceprzezfirmę„established1851”4.WpóźniejszymPRL,wlatach70.,pozoryciągłości

między firmązałożonąw1851rokuawspółczesnymprzedsiębiorstwempaństwowymbyły

widoczne nawet na krajowych opakowaniach. Utrzymanie dawnej nazwy na towarach

eksportowychmiałowynikaćzutlimatumpostawionegoprzezimporterów,którzyniechcieli

podejmowaćsięsprzedażyproduktównowej,nieznanejmarki.Jednocześnienależyzwrócić

uwagęprzedewszystkimutrzymaniesztandarowychproduktówwedlowskichwokresiePRL:

oprócztorcika,byłotoptasiemleczkoczycukierkiraczki(Kozłowski,2004,s.88).

ZjednoczeniePrzemysłuCukierniczego(ZPC)

Fabryka przy ul. Zamoyskiego stała się z czasem centrum konglomeratu kilku

zakładów, co było typowe dla organizacji przemysłu w PRL. W 1960 dołączono fabrykę

„Syrena”mieszczącąsięnaPowiślu.Tenzakładrównieżzostałznacjonalizowanyizmieniono

mu nazwę – to przedwojenna fabryka Fuchsa, wcześniej główny konkurent Wedla, a po

IIwojnie światowej jeden z najnowocześniejszych zakładów cukierniczych. W 1968 roku

dołączonomałą fabryczkękrówekwMilanówku–produkcjabyławłaściwieniemożliwado

zautomatyzowania,wymagałaznacznychnakładówpracyrzemieślniczej.WdekadzieGierka

(1970-80)wPłońskunapółnocodWarszawywybudowanazostałanatomiastnowafabryka

pieczywa cukierniczego, do której zamówiono linie produkcyjne firmyniemieckiejWerner-

4WzoryopakowańiWzoryopakowańnaeksport,ArchiwumPaństwowem.st.Warszawy,zespół98/I,sygn.150,151.



6

Pfleiderer (jednocześnie przeprowadzając częściową modernizację zakładu na Pradze).

WPłońskuprodukowanom.in.ciastkaDelicje(Kozłowski,2004,s.89,W_4,W_14,W_19).

DawnyWedel staje się jednym z krajowych centrumprzemysłu cukierniczego – to

jedynnewokresiePRLmiejscesformalizowanegouczeniazawodu–przyzakładziepowstało

technikum cukiernicze i zasadnicza szkoła zawodowa dla pracujących. O głównym

technologu,któryfunkcjętępełniłprzezdługielataażdowprowadzeniastanuwojennego–

Sławomirze Wyczańskim – mówi się, że wykształcił pokolenia polskich cukierników.

Technologjestautoremwielustandardowychpodręczników,aoprócztegobyłzałożycielem

ipierwszymprzewodniczącymzakładowej„Solidarności”5.

Stanowiska kierownicze wiązały się z członkostwemw Polskiej Zjednoczonej Partii

Robotniczej. Możliwości zatrudniania na średnich czy wysokich stanowiskach osób

związanych z przedwojennym Wedlem (tzn. pełniących wówczas pewne funkcje, a nie

będących szeregowymi pracownikami produkcji) były ograniczone – ale znajdowano

możliwościobchodzeniaobostrzeń.Jakwspominasynpowojennegodyrektorafabryki:

„Ówczesnewładzewcaledobrzeniewidziaływpracy,nastanowiskachkierowniczychludzi,którzypracowaliprzedwojną[nastanowiskachwyższychniższeregowe].Takżeto było trudno, ale [jednak tacy pracownicy] »przemycani« byli na rozmaitestanowiskanazasadzie–niemożnabyłopowołaćnastanowisko,wzwiązkuztymbył»pełniący obowiązki«. Aponieważ nie można było znaleźć lepszego specjalisty,pełniącym obowiązki był przez lata. Takim pełniącym obowiązki, pamiętam, byłwłaśniegłównyksięgowy,który(…)walczyłpodMonteCassino(…)”.[W_32]

Zgodnie z ideologią państwa, zakład pracy staje się centrum zaangażowania

pracownikaw życie społeczno-polityczne. Bogatych ilustracji dostarcza tu zwłaszcza pismo

zakładowe „Sygnały”, które zaczyna ukazywać sięw1952 roku, a dokładnie 22 lipca, czyli

wrocznicęManifestuLipcowegoPKWN.Regularniezaczynaukazywaćsięjesienią1953roku

– w rocznicę wielkiej socjalistycznej rewolucji październikowej. Nakład pisma to 1000

egzemplarzy, gazeta koszuje 10 groszy. Pełna nazwa dwutygodnika to „Sygnały” ZPC im.

22LipcaOrganKomitetuZakładowegoPZPR,ZMP,RadyZakładowejiDyrekcji.Odpoczątku

nałamachgazetynawoływanodowalkiz„marnotrawstemibumelanctwem”.Wkolejnych

numerachmożnaprzeczytaćm.in.owystępachcyrkuzChin,pomocyzałogidlaBudapesztu

w1956rokuczywycieczkachzałogi(Budrewicz,2004,s.135).Zapośrednictwem„Sygnałów”5Por.takżehttp://ahm.1944.pl/Slawomir_Wyczanski/1(22.07.2016).



7

komunikowano załodzeplany zobowiązańprodukcyjnych czywydarzenia zbieżącego życia

politycznego (por. np. Z nowym rokiem…¸1955, s. 2–3), zarówno węwnątrz- jak i

międzyzakładowego,atakżenp.przestawianosylwetkiprzodownikówpracy.

O ile opierając się na archiwalnych dokumentach z dwudziestolecia

międzywojennego, możemy powiedzieć, że pracownicy produkcyjni otrzymywali

wynagrodzenia w systemie dniówkowym, o tyle w latach PRL ich płace oparte były na

akordzieiwypłacanewdwóchratach–podkoniecmiesiącapłaconabyła„zaliczkanapoczet

poborów na danymiesiąc”, zaś w kolejnymmiesiącu – „wyrównanie poborów zamiesiąc

ubiegły”6. Pracownicy umysłowi, podobnie jak przed wojną, pobierali wynagrodzenie

wsystemiemiesięcznym.

Kluczową jednostką organizacyjną, w której – lub za pośrednictwem której –

negocjowane były szczegółowe zasady zatrudnienia, był Dział Norm, Płac i Zatrudnienia

(DNPiZ). Był to dział o pozycji newralgicznej z dwóch powodów:wramach niego ustalano

dokładnie plany roczne produkcji, czego pochodną było określanie limitów zatrudnienia

iszczegółoweustalanieoraz rewizja normprodukcji – grał on zatemkluczową rolęwskali

przedsiębiorstwa. Rzecz jasna, wwarunkach socjalizmu państwowego nie pozostawało to

wgestii pracowników tego działu. Nie oznacza to jednak, że zadania jego pracowników

sprowadzały się tylko do egzekwowania woli politycznej organizacji zarządzających

przemysłem państwowym. Jego kierownicy byli bowiem łącznikami między całym

przedsiębiorstwem aZjednoczeniem Przemysłu Cukierniczego i Ministerstwem Rolnictwa.

Musieli połączyć cel narzucany przez te instytucje zewnętrzne, jakim było dążenie do

ograniczania zatrudnienia 7 ze swoimdążeniem do jego zwiększenia. Jak wspomina

późniejszyprezesfirmy,awcześniejkierowniktegodziału:

„nakażdyrok,planysięopracowywało,unassięzatwierdzało,późniejsięszłoztymplanemdoZjednoczenia,Zjednoczeniezatwierdzało.Tamtrzebabyłoteżprzewalczyć,wydyskutować,uzasadnićpodwyżkępłacyczywiększetozatrudnienie,nowięcno,tobyłabardzożmudnapracaoczywiście”[W_14].

6RegulaminZakładówPrzemysłuCukierniczegoim.22Lipca,czasopismozakładowe„Sygnały”,23.02.1957,s.4.7WedługprezesaWedlawlatach90.,ZjednoczeniePrzemysłuCukierniczegodążyłodoograniczaniazatrudnienia,bywtensposóbdążyćdopodnosićefektywnośćprodukcji[W_14].



8

Praca związana zustalaniem planu rocznego, aco za tym idzie także limitów

zatrudnienia, wiązała się zciągłymi negocjacjami. Po stronie zakładu były to negocjacje

zkierownikami innych działów i z Radą Robotniczą, czyli organem samorządu

pracowniczego8.Pozostajetowścisłymzwiązkuzustalaniemnormprodukcji,coopierałosię

na dokładnej obserwacji pracowników, szczególnie tych, którzy wykonywali prace ręczne.

Skutkowałotolicznyminapięciamiikonfliktami–jakożewinteresiepracownikówleżałajak

najniższa normę (i jak największe jej przekraczanie), aDNPiZ wprowadzał wyższe normy

[W_14]. Możemy wnioskować, że ów dział miał duże doświadczenie wradzeniu sobie

zkompleksowymi problemami związanymi zfunkcjonowaniem wwarunkach gospodarki

niedoboru(Kornai,1985).

Ponadto ZPC im. 22 Lipca miały szczególną pozycję wprzemyśle państwowym,

oczym–opróczdostępudodewiz,o czymponiżej– świadczy to,żeprzeprowadzano tam

liczneeksperymentyzwiązanezzarządzeniemprzedsiębiorstwem,zaktóreodpowiedzialny

był wznacznej mierze właśnie DNPiZ. Wlatach 70., anastępnie pod koniec lat 80.

przeprowadzano wartościowanie stanowisk pracy za pomocą eksperymentalnych technik

konsultowanych zMinisterstwem Pracy wcelu zwiększenia efektywności [W_1, W_19,

W_21]. Stanowiły to bez wątpienia wyłom wcentralnym planowaniu. ZPC im. 22 Lipca

znajdowały się też wśród pierwszych zakładów wmieście, w których wprowadzono

komputeryOdra.

Jak się zdaje, kierownictwu stosunkowo nietrudno było otrzymywać dewizy na

inwestycje. Długoletni dyrektor do spraw technicznych tłumaczy, jak wyglądał proces

kupowanianowychliniiprodukcyjnych:

„WWedluteżzaczęliśmysięmodernizować,ponieważpojawiłysięmożliwościtakie,żeotrzymywaliśmytedewizy (…),ponieważzakładnaszeksportował,naszychwyrobówimyżeśmyzarabialinasiebie(…)Ztym,żetambyłyznowupewnewarunki–najlepiejjak byśmy inwestowali we Włoszech, jeżeli chodzi o Zachód. Niemcy to były, jużtrochętrudniejbyłouzyskać tedewizy,alenamsięnajbardziejpodobałymaszyny zeSzwajcarii i tu było najtrudniej dostać. To musieliśmy bardzo używać różnychsposobów, żeby przekonać (…). No i kupiliśmy mimo wszystko od Niemiecpierwsząliniętakądoprodukcjitorcikówczekoladowych(…).Potem(…)takmiałyduży

8StatutRadyRobotniczejZPCim.22Lipcastwierdzam.in.:„WszczególnościdozakresuuprawnieńRadyRobotniczejnależy(…)zatwierdzanieplanówrocznychikwartalnychprzedsiębiorstwawramachwskaźnikówzawartychwNarodowymPlanieGospodarczym.Źr.„Sygnały”,15.04.1957,s.6.



9

zbyt te torciki, że trzebabyłokupić jeszcze jedną linię.No idrugą liniękupiliśmy. (…)Dyrektor(…)mniewysyłał,żebymtam(…)załatwiał,atochodziłooto,żesięzawoziłotam bombonierki do tychwicepremierów iministrów. (…) Sympatięmieliśmy u nich(…). No ijeszcze dyrektor znowu po tej stronie partyjnej [się starał], bo dyrektorisekretarztopostroniepartyjnej,tamszłodwutorowotak,(…)inżynierowie[tacy,jakja]todoministerstwa[szli],adrugikierunekszedłtampostroniepartyjnej.(…)Takabyłasytuacja”.{W_4]

Jednocześnieutrzymywanieparkumaszynowegowymagałoniejednokrotniewielkiej

inwencji – ograniczone możliwości zdobywania części maszyn połączone z logiką

centralizowania zakładów przemysłowych skutkowały rozwinięciem na tyłach fabryki

CentralnegoWarszatatuMechanicznego(CWM),gdziem.in.wytwarzanoczęścizastępcze.

Nowarzeczywistość

Wprzeciwieństwiedofuncjonowaniawgospodarcekapitalistycznejdwudziestolecia

międzywojennego – po którym pozostało wiele materiałów reklamowych Wedla

zachwalającego swoje produkty jako najlepsze celemprześcignięcia konkurencji –warunki

gospodarki realnego socjalizmu skutkowały niewyczerpanym popytem na wyroby. Jak

wspominakierowniczkawdziaległównegotechnologa,pracownicyDziałuZbytumielimało

stresującąpracę:

„Jeszczeniezdążyszwywieźćwózkiemztej firmydosklepui już, i już jestsprzedane,na pniu. Bo posada kierownika sprzedaży, czyli zbyt to się u nas nazywało, to byłacudna posada, cudowna. Kolejki stały z firm różnych, i prywatnych ludzi, i z firmróżnych,zfirmswetrów,pościeliisrebra,ikażdyprezentdawał,żebytylkomógłkupićdlaswojejfirmy,czytorciki,czycośinnego,czymieszankęczekoladową”.[W_3]

Ciągnące się wzdłuż ul. Zamoyskiego kolejki po odbiór towaru były później tym

elementem, którego pojąć nie mogli potencjalni zagraniczni inwestorzy. Jak wspomina

dyrektords.technicznych:

„Nasz zakład był bardzo dobry, to znaczymy niemieliśmy problemu ze zbytem, towarszedł jakwoda. (…) ludziekupowaliwyrobyWedla,onebyłynajlepszewPolsce,dlategokolejkistały,cosięAmerykanomniemieściłowgłowie,żeludzieczekająnaodbiórtowaruprzedmagazynem,(…)że ludziestojąwkolejcenaSzpitalnej,botobyłskleptakinasz”.[W_4]

Newralgicznym punktem wcałościowym procesie produkcji było natomiast

zaopatrzeniew odpowiednią ilość surowców. Jakmówi kierownik fabryki w Płońsku, jego

roląbyło



10

„spięcie tego do kupy, żeby to funkcjonowało (…). Dzisiaj główna rola jest taka, że,oczywiście wyprodukować, (…) sprzedać, (…) wejść, (...) mieć jak największą tąrentowność (...). Wtamtym okresie (…) sprawy rentowności były (…) na dalszymplanie, (…), dopiero gdzieś po osiemdziesiątym roku ceny ustalało sięwprzedsiębiorstwie, czyli analiza kosztów icen. (…) Przychodziły ceny wjakich sięsprzedawało, ze zjednoczenia chyba, prawda, surowce, (…) nikt nie negocjował cen,surowce były (…) kupowane centralnie wcenach (…). Tak że to były absolutnie,prawda,inneczasy”[W_2]

Rzadkiedobra, jakimbyłyproduktywedlowskie, stanowiły swoistą„walutę”,dzięki

którejDziałSocjalnymógłzapewniaćpracownikomróżneprodukty.SklepDziałuSocjalnego

pozyskiwał różne towary spożywcze lub inne towary konsumpcyjne, np. odzież, na drodze

wymianyz innymizakładamiprodukcyjnymiwkraju. Innymrodzajemwymiany,związanym

zdziałalnością socjalną, było przyjmowanie pracowników innych przedsiębiorstw (w tym

zagranicznych, z bloku wschodniego) na turnusy wakacyjne wośrodkach kontrolowanych

przezZPCim.22Lipca,wzamianzawysyłanieczęścipracownikówlubichdziecinawczasy

lubkoloniewinnemiejsca[W_6].WzwiązkuztympracawDzialeSocjalnymmiałazupełnie

innycharakterniżwinnychjednostkachprzedsiębiorstwa: jegokierowniczkawspomina,że

przezwiększośćczasubyła„wterenie”,wpodróży,naspotkaniachpozafabryką.Cowięcej,

jakożesłodyczewedlowskiestanowiły„chodliwy”towar,bywałyone łupempracowników,

którzyniejednokrotniemielisprzedawaćskrawkinp.nabazarzeRóżyckiego.Coszczególnie

interesujące, pracownikom wolno było spożywać produkty wmiejscu pracy, zwłaszcza w

latachgłębokiegokryzysugospodarczego.

Jeśli chodzi o zaplecze socjalne fabryki, to elementy zapoczątkowane w latach

międzywojennychbyłypielęgnowaneirozwijanewlatachPRL–ichprzemianyodwzorowują

wizję organizacji społeczeństwa, w ramach której zakład pracy znajdował się właściwie

wcentrum życia społecznego jednostki. Oznaczało to w praktyce m.in. rozwinięcie

przychodniiambulatoriumzakładowegoorazrozbudowanieopiekinaddziećmi.

Schyłek

Rozwój przedsiębiorstwa i inwestycje lat 70. nie były kontynuowane w kolejnej

dekadzie:kryzysstanuwojennegoijegonastępstwaspowodowałyzepsuciejakościwyrobów

wedlowskich.Niewielemożnasięnatentematdowiedziećzbogatoilustrowanychalbumów

popularyzujących historię przedsiębiorstwa zlecanych przez korporacyjnych właścicieli



11

wlatachdwutysięcznych,anizwywiadówzpracownikami,którzynajchętniejprzemilczeliby

tenokresswojejpracy.Mówiotymkierowniczkadziałusocjalnego:

„To był okres, kiedy nie było ziarna kakaowego, kiedy produkowaliśmy wyrobyczekoladopodobne (…). Nie mieliśmy pieniędzy, nie mieliśmy dewiz na ziarnoiprodukowaliśmy wyroby czekoladopodobne, żeby dać dzieciom namiastkę tejczekolady.Takierzac,ażadnaczekolada,botobyłonakakao.Poprostuniemieliśmypieniędzy,aniebyłodewiz,aponieważdewizybyłyprzyznawaneprzezrząd,totrzebabyłonainnerzeczyprzyznać,anienasłodyczedlaWedla”.[W_6]

Drugą stronąmedalu, jeśli chodzi o kryzys w dostępie do ziarna kakaowego, były

eksperymentyzinnegorodzajusłodyczami.Szczególnieintensywnepróbytworzenianowych

wyrobów miały miejsce w Syrenie. Ówczesna dyrektorka tej fabryki wspomina, że to

eksperymentowanie–wynikająceteżztego,żeok.1/3produkcjifabrykbyłaeksportowana

istądkoniecznebyły zdecydowanedziałania, żebynieutracićklienteli–odbywałosięprzy

współpracy zachodnich specjalistów, sprowadzanych dzięki staraniom centrali handlu

zagranicznegoAgros,obsługującejeksportzZPC,atakżeprzyudzialekrajowychspecjalistów

ds.technologiiżywności,m.in.zeSzkołyGłównejGospodarstwaWiejskiego[W_19].

Zważywszy na szereg kompromisów, jakie trzeba było zawrzeć, by zapewniać

ciągłość produkcji w latach kryzysu, warto zastanowić się nad kontrolą jakości. Specyfika

organizacji gospodarczej w warunkach realnego socjalizmu oznaczała, że kontrolę tę

sprawowano zarówno za pomocą rocznych czy pięcioletnich planów produkcji, jak i za

pośrednictwemtajnychobserwacji(tzw.ochronyoperacyjnej),służącychjednocześniekilku

celom. Przykładowo: operacja o kryptonimie „Delicja” prowadzona przez Rejonowy Urząd

SprawWewnętrznychwPłońskumiałanacelu:

- „przeciwdziałanie, ujawnianie oraz likwidowanie przejawów wrogiej, szkodliwejpolityczniedziałalności,

- ujawnianiefaktówmarnotrawstwa,niegospodarnościorazosóbodpowiedzialnychzaichpowstanie,

- ujawnianieźródełiprzyczynkonfliktówspołecznych,

- zapobieganieaktomsabotażu,dywersji,szkodnictwagospodarczego(…).”9

9Źr.Sprawaobiektowakryptonim:Delicja.ZPCim.22LipcaE.WedelwPłońsku–ochronaoperacyjna.InstytutPamięciNarodowej,sygn.IPNBU01331/88/J,s.5-6.



12

Mówiąco latach80.,niesposóbnieodnieśćsiędohistorii związkówzawodowych.

W czasopiśmie zakładowym „Sygnały”, którego podtytuł brzmiał: „Organ samorządu

robotniczegoZakładówPrzemysłuCukierniczegowWarszawie”wewrześniu1980 rokuna

pierwszej stronie zamieszczono artykuł pt. Porozmawiajmy o związkach zawodowych10.

Ówczesny dyrektor ZPC Andrzej Karbowniczek stwierdzał, że jest przygotowany na

wprowadzenie nowych przepisów, według których Rada Zakładowa, czyli wspomniany już

organsamorządupracownicznego,będziemiałprawowetawobecdecyzjidyrekcji.Jużzaśw

kolejnymnumerzeczasopisma relacjonowanoKrajowyZjazdNSZZPracownikówPrzemysłu

Spożywczego oraz streszczano porozumienie zawarte między związkiem branżowym

(„partyjnym”związkiemzawodowym)aNSZZposzczególnychzakładówwedlowskich,kórzy

ustaliliwspólnąreprezentacjęwrozmowachzdyrekcjąwtzw.żywotnychsprawachzakładu.

„Solidarność” ukonstytuowała się oficjalniew połowie listopada 1980 roku11. Na zebraniu

niezabrakłodyrektorafabryki,którywyraziłaprobatędlapowstaniazwiązku.Należyzresztą

odnotować,żewszeregachzwiązkuznalazłosięwieleosóbpiastujących funkcjeśredniego

szczeblalubkierowniczewprzedsiębiorstwie.WprzeciwieństwiedowydarzeńnaWybrzeżu

czywwielu innychzakładachwcałymkraju,wZPCniemiałymiejscadługotrwałestrajki–

raczej godzinne akcje strajkowewyrażające solidarność z innymi zakładami.W 1981 roku

„Solidarność” liczyłaokoło1600członków (wśródok.2350ogółupracownikówZPC im.22

Lipca12).

Po stanie wojennym samorząd pracowniczy zaczął się odradzać. Kontynuowano

praktykę szczegółowego omawiania sytuacji przedsiębiorstwa z organami samorządu

pracowniczego. I tak np. w kwietniu 1984 roku dyrekcja przedsiębiorstwa informuje, że

wartość majątku trwałego ZPC wyceniana jest na 5 miliardów zł, a znaczna część z tego

majątku jest w znacznym stopniu wyeksploatowana – oprócz młodej fabryki w Płońsku.

Majątekobrotowyw1983wyliczononaniecoponad2mld zł, byłon finansowanyw45%

zwkładów przedsiębiorstwa, w 55% z kredytów, za który trzeba zapłacić 65mln odsetek.

W1983 zatrudniano we wszystkich czterech zakładach 3044 pracowników, czyli o kilka

10„Sygnały”,nr10(285),1.09–16.10.1980.s.1.11„Sygnały”,nr12(287),1.12–15.12.1980.s.1.12Cojużzrobiłaijakiemaplanynarok1981komisjazakładowaNSZZ„Solidarność”–mówiprzewodniczącyinż.S.Wyczański.„Sygnały”,nr1(288–289),1–31.01.1981,s.4.



13

procentmniejniżwrokupoprzednim.2/3załogistanowiływówczaskobiety.Ponad¼załogi

toosobywwiekudo25lat,najliczniejszągrupęstanowilipracownicymiędzy35a50rokiem

życia. Produkcja w 1983 roku wzrosła o prawie 10%w stosunku do 1982 roku iwyniosła

ponad49 tys. ton.Wartykulewgazecie zakładowejpodsumowującym ten raportpodano

także,że„wmiejscewyrobówzziarnakakaowegozaczętowprowadzaćasortymentymniej

importochłonnet.zw.czekoladopodobne,zwiększonorównieżradykalnieprodukcjęproszku

kakaowego i wyrobów żelowych oraz pieczywa cukierniczego”. Wśród wielu informacji

warto też zwrócić uwagę nawskaźnik eksportu – ponad 4 tys. ton produktów owartości

1mln 600 tys. dolarów amerykańskich13. Szczególnie interesująca jest informacja z jesieni

1984 roku – pismo zakładowe „Sygnały” podaje, że ZPC im. 22 Lipca znalazło się

wzestawieniu500największychprzedsiębiorstwmiesięcznika„Zarządzanie”.Wydajesię,że

listatakainspirowanabyłasłynną„Fortune500”–takązresztąinterpretacjęprzyjmujeautor

artykułu.ZPCznalazłysięna79.miejscupodwzględemprzychodówzesprzedaży.

Koniec lat 80. jestwięc czasem, kiedy zakład podwzględempłynności radzi sobie,

choć,jakwidzimy,tapłynnośćfinansowanajestczasaminakredyt.Mimowysokichobrotów,

park maszynowy jest w znacznej mierze wyeksploatowany. Zmienia sięotoczenie

instytucjonalne.Pierwszesygnałyna temat tego, żezakładmógłbyzostaćsprywatyzowany

lubwchodzićwróżneformywspółpracyzzagranicznymipartnerami,zaczynająpojawiaćsię

w drugiej połowie lat 80., a intensyfikują się po uchwaleniu tzw. ustawy Wilczka

iRakowskiego z końca 1988 roku, która umożliwiała obywatelom PRL podejmowanie

działalnościhandlowejispowodowałaaktywizacjędrobnejprzedsiębiorczości.

Epilog

Powojenna historia zakładówWedla to narracja nie tylko o zmianie, lecz także o

ciągłości.Zmianaustrojugospodarczegokrajuodcisnęłapiętnonajednymzesztandarowych

przedsiębiorstw spożywczych – jego dyrektor i zarazem ostatni przedwojenny właściciel

został z niegowyrzuconywraz zwejściemw życie przepisówonacjonalizacji. Z fabryki nie

znikajednakwielupracowników,którzytworzyli jejzałogętakżeprzedwojną.Todzięki ich

wysiłkom rozpoczęło się odgruzowywanie i ponowne uruchamianie fabryki. W niekiedy13Źr.Raportostanieprzedsiębiorstwa,„Sygnały”,nr10-11,27.04.1984,s.1-2.



14

trudnychwarunkacho JanieWedlupamiętają zarównopracownicy, którzymieli szansęgo

ZNAĆ, jak i socjalistyczni kierownicy, którzy mimo że nie było to w zgodzie z ówczesną

polityką, do pewnego stopnia uważali się za obrońców jego dziedzictwa i kontynuatorów

jego dzieła – starali sięrozwijać produkcję i wiedzę otechnologii, a także rozbudowywać

zapleczesocjalnezakładów.Byćmożezaelementciągłościmożemyteżuznaćichdążeniedo

innowacyjności,np.poprzezwdrażanietechnologiikomputerowychczyprzejścienasystem

wewnątrzzakładowegoustalaniacenproduktów,nacobezwątpieniamusiałowyrazićzgodę

ministerstwo, któremu podlegał zakład. Zmianą było przekształcenie Wedla w centrum

konglomeratuzakładówprzemysłucukierniczego– ironią losu jest to, że fabryki zaciekłych

konkurentówWedlaiFuchsaznalazłysiępodwspólnymzarządem.

Wwynikukryzysulat80.Zakładyim.22Lipcaznalazłysięwpoważnychtarapatach

finansowych. W stanie wojennym wprowadzono drastyczne podwyżki cen w handlu

detalicznym, zamrożonoznacznączęść importu,gwałtownie spadałowydobycienp.węgla.

W Wedlu po raz pierwszy w jego historii zdarzało się, że stawały linie produkcyjne. W

związku z tym, że rząd PRL nie był w stanie spłacać długu zagranicznego, rozpoczęły się

przygotowaniadoreformgospodarczych.

Podobnie jak w wielu innych fabrykach w kraju, park maszynowy Wedla był

przestrzały. Przedsiębiorstwo miało trudności z zapewnieniem ciągłości produkcji.

Jużniedługodokrajuzacznąprzyjeżdżaćprzedstawicielezachodniegokapitału,częśćznich

będziezainteresowana tąstarąpolskąmarką.Alezagranicznekoncerny takżebędąchciały

wejśćnarynekpolskizeswoimiproduktami.Oprócztegowkrajubyłokilkainnychliczących

sięprzedsiębiorstwprzemysłucukierniczego.Jakilosczekafabrykęnaul.Zamoyskiegoiinne

zakłady z ZPC? Czy Wedel będzie mógł konkurować z zagranicznymi produktami? Jacy

kluczowi aktorzy (indywidualni iinstytucjonalni) będą zaangażowani w dalsze losy

przedsiębiorstwa?



15

Załącznik1.HistoriaprzedsiębiorstwaodzakończeniaIIwojnyświatowejdo1989roku

1945 Wpołowie stycznia rozpoczyna sięofensywa radziecka i trwają ciężkie bombardowania Pragi, jednakfabryka pozostaje niemal bez szwanku. W kwietniu ruszają prace budowlane. Od maja na liściepracowników pojawia się Jan Wedel, który powrócił z obozu pracy. Z końcem roku fabryka jest jużodbudowanaw90%.JanWedelzostajezniejusunięty.

1948 Fabrykaisklepyfirmowezostająoficjalnieznacjonalizowane.

1950 Rozpoczyna się realizacja planu sześcioletniego, oficjalnie zwanego planem „budowy podstawsocjalizmu”, w ramach którego nastąpiła intensywna industrializacja kraju. W Wedlu/ZPC następująuzupełnienieiwymianaparkumaszynowego(m.in.nabyciemaszyndokarmelarniipiekarni,„toffiarek”i„irysiarek”,atakżezmianywdzialewaflowympootrzymaniuczęścidomaszynzNRD).

1951 W przeddzień siódmej rocznicy ogłoszenia Manifestu Lipcowego przedsiębiorstwo otrzymuje nowąnazwę:ZakładyPrzemysłuCukierniczegoim.22Lipca.

1952 Ukazuje się pierwszy numer czasopisma zakładowego „Sygnały”. Regularnie zaczyna ukazywać się od1953roku.

1956 Rozpoczynasięrealizacja Iplanupięcioletniego.Na jesieniWedlowcywczyniespołecznymprzekazujączęśćprodukcjiorazswoichzarobkówWęgrom.

1960 Umiera Jan Wedel. W pogrzebie na cmentarzu ewangelicko-augsburskim na Woli uczestniczą tłumybyłychiobecnychpracowników.Wtymsamymrokunastępujepołączeniezzakładem„Syrena”.

1967 Od stycznia rozpoczyna się eksperymentalne zarządzanie zakładami. Wramach eksperymentuwprowadzono tzw. ceny normatywne produktów, ustalone przez pracowników ZPC na podstawiefaktycznychkosztówprodukcji.Wynikisprzedażymiałymiećwpływnastrukturęzatrudnieniaifunduszpłac. Różnica między wartością sprzedanej produkcji według cen zbytu i cen fabrycznych byłaodprowadzanadobudżetupaństwa.

1968 DoZPCdołączonyzostajemałyzakładprodukcjikrówekwMilanówku.

1969 ZPCwchodziwposiadaniedomuwczasowegowKrynicyGórskiej.

1970 Otwartostołówkę,którasłużypracownikomdodziś.

1971 Po raz pierwszy od nacjonalizacji w zakładzie świętuje się (okrągłą) rocznicę powstania firmy. OdutworzeniapierwszejcukierniprzezKarolaWedlamija120lat.

1972 FabrykęodwiedzapierwszysekretarzPZPREdwardGierek.

1976 Budowanowegozakładuprodukcjiciastek(m.in.Delicji)wPłońsku.

1978 Gazetazakładowaopisujepodrobioneproduktywedlowskietrafiającedosklepów.Wfabrycepowstajesklepdlapracowników.

1979 Zakład„Syrena”obchodzi150-lecie.

1980 Wlistopadziepowstaje zakładowa„Solidarność”.Wzakładzie istniał jużbranżowyzwiązek zawodowyzrzeszonywCRZZ.

1981 Podczaszjazdu„Solidarności”wfabrycegościKarolWhitehead,spadkobiercarodzinyWedlów.

1983 Porazpierwszymamiejsceprzestójwprodukcjiczekoladypełnej.

1985 Fabryka na Zamoyskiego obchodzi 135-lecie. Produkty łatwiej jednak kupić wPewexie (sklepie tzw.eksportuwewnętrznego)niżwzwykłymobiegu.

1989 Ponownie w zakładzie zawiązana zostaje „Solidarność”. Pojawiają się przedstawiciele zagranicznychkoncernów.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Kozłowskiego (2004), Budrewicza (2004), gazetyzakładowej„Sygnały”imateriałówarchiwalnych.



16

Załącznik2.ZPCim.22Lipca–25latwsłużbiePolskiLudowej

Źródło:„Sygnały”nr7(167),lipiec1969,s.1.

Załącznik3.Pracownicejednejzliniiprodukcyjnych

Źródło:„Sygnały”nr9(157),wrzesień1968,s.1.



17

Załącznik4.Opakowaniatorcikawedlowskiego.Opakowaniepolewejpochodzizlat30

Źródło:wzoryopakowańiWzoryopakowańnaeksport,ArchiwumPaństwowem.st.Warszawy,zespół98/I,sygn.150,151(obrazeklewy),http://alek-toiowo.blogspot.com/2012/07/22-lipca.html(obrazekprawy).

Załącznik5.Wzoryopakowańcukierków

Źródło:Wzoryopakowańnaeksport,ArchiwumPaństwowem.st.Warszawy,zespół98/I,sygn.150,151.

Załącznik6.Wzóropakowaniaczekolady,lata60.(obrazeklewy)ilata70.(poprawej)

Źródło:http://www.bikop.eu/dlibra/results?action=SearchAction&skipSearch=true&mdirids=&server:type=both&tempQueryType=-3&encode=false&isExpandable=on&isRemote=off&roleId=-3&queryType=-3&dirids=1&rootid=&query=wedel&localQueryType=-3&remoteQueryType=-2.



18

Załącznik7.Kartazkronikiprzodownikówpracy1949

Źródło:Przewodnicypracypaństwowej fabrykiE.Wedel1949,ArchiwumPaństwowem.st.Warszawy,zespół98/I,sygn.154.



19

Załącznik 8. Ogłoszenie o konkursie dla pracowników na opracowanie nowychasortymentównaXXIVMiędzynarodoweTargiPoznańskie

Źródło:„Sygnały”nr5,5kwietnia1955,s.4.



20

Załącznik9.StatutRadyRobotniczejZPCim.22.LipcawWarszawie

Źródło:„Sygnały”nr5,5kwietnia1957,s.6.



21

Załącznik 10. Regulamin pracy Zakładów Przemysłu Cukierniczego im. 22 Lipca wWarszawiewprowadzonyprzezRadęZakładową,RadęPracownicząorazDyrekcjęw1957(fragm.)

I. Rozkładczasupracy.1. Wszystkichpracownikówobowiązujeczaspracy8godzinwdninormalnei6godzinwsoboty–łącznie

46godzintygodniowo.Wgodzinachpracyprzysługujepracownikomprzerwanaśniadanie–15minut,wporzeustalonejprzezkierownikadziałuwgranicachczasu:zmianapodstawowa–godz.10-11Izmiana–godz.11-12IIzmiana–godz.18-19IIIzmiana–godz.2-3.

2. Zakładpracujewzasadzienatrzyzmiany.Wynikaztegodlapracownikówobowiązekpodjęciapracynakażdejzezmiannapoleceniekierownika–zgodniezpotrzebamizakładu.Zobowiązkutegozwolnionesąkobietypoczynającod4miesięcyciążyorazmającedzieciwwiekudo2lat życia i kobiety samotne posiadające małoletnie dzieci (do 14 roku życia) o ile są jedynymi ichopiekunami–napodstawieaktualnychzaświadczeń–mogąbyćzwolnionezpracynocnej.

3. Obowiązującegodzinypracydlapracowników:a. zmianypodstawowej:7-15,wsoboty7-13,b. zatrudnionychnadwielubtrzyzmiany:6.00-14.00,14-22.00,22.00-6.00,wsoboty6-12.00,12-18.00,

18.00-22.00.(…)6. Matkom karmiącym po przedstawieniu odpowiedniego zaświadczenia lekarskiego zezwala się na

opuszczeniewciągu8-godzinnegodniapracy2razpopółgodziny,którewliczasiędoczasupracy.(…)7.Czaspracymłodocianychwokresieprzyuczeniadozawodu, jakrównieżczaspracypozakończeniu

okresu przyuczenia, aż do ukończenia 16 roku życia nie może przekraczać 6 godzin dziennie i 36 godzintygodniowo.(…)

II. Wykazdniwolnychodpracy1. Zakład pracy jest nieczynny w niedzielę oraz dni wolne od pracy, określone obowiązującymi

zarządzeniami władz państwowych. Praca transportu i magazynów uregulowana jest osobnymzarządzeniem.

III. CzasimiejscewypłatywynagrodzeniaWypłatywynagrodzeniadlapracownikówfizycznychdokonywanesązaokresymiesięcznewdniach:25–zaliczkapoczet poborów za dany miesiąc, 10 — wyrównanie poborów za miesiąc ubiegły. Wypłaty poborów dlapracownikówumysłowychdokonywanesązaokresymiesięczne,wostatnimdniumiesiąca.(…)

IV. BezpieczeństwopracyPracownicy winni stosować się do przepisów BHP i zabezpieczenia przeciwpożarowego, zawartych wobowiązującychzarządzeniachpaństwowychikierownictwazakładu.V. Nieobecnośćwpracy(…)

W przypadku spóźnienia do pracy, pracownik winien natychmiast przedłożyć kierownikowi swojego działudowody usprawiedliwiające spóźnienie. Decyzję w sprawie uznania spóźnienia za usprawiedliwione lub nie –wydajekierownikdziału.(…)Mając na względzie, że nieusprawiedliwione opuszczanie pracy i spóźnianie się w naszym zakładzie jestzjawiskiem częstym i utrudnia załodze terminowe wykonanie zadań produkcyjnych – za nieusprawiedliwionąnieobecnośćwpracy,kierownictwozakładunawniosekwłaściwegokierownikamaprawostosowaćnastępującekary:

a) zanieusprawiedliwioneopuszczaniewciągurokukalendarzowego1dniapracy–upomnienie,b) za nieusprawiedliwione opuszczaniew ciągu roku kalendarzowego drugiego dnia pracy – lub dwóch

kolejno–naganazostrzeżeniem,c) za nieusprawiedliwione opuszczaniew ciągu roku kalendarzowego trzeciego dnia pracy – lub trzech

kolejno – przeniesienie do pracy o niższymwynagrodzeniuw tym samymdziale bezwypowiedzeniawarunkówumowyopracęipłacę(naokresdo3miesięcy),

d) za samowolnenieusprawiedliwioneopuszczeniewciągu rokukalendarzowegoczwartegodniapracy,lubczterechdnikolejnozwolnieniezpracyzzachowaniemustawowegoczasuwymówienia,

e) nieusprawiedliwiona nieobecnośćw pracy trwająca dłużej niż cztery dni bez podania przez danegopracownika przyczyny tej nieobecności – daje kierownictwuprawodo natychmiastowego zwolnieniabezprawadoodszkodowania.(…)

VI. Przepisyporządkowe1. Wceluutrzymaniaizabezpieczenianależytegoporządkunatereniezakładuzabraniasię:

a) przynoszenia napojów alkoholowych do zakładu oraz spożywania alkoholu na terenie całego



22

zakładu,przychodzeniadopracywstanienietrzeźwym,b) paleniatytoniunatereniezakładuzwyjątkiemmiejscdotegoprzeznaczonych,c) przechowywaniaubrańpozamiejscamidotegoprzeznaczonymi(szatnie,lokalebiurowe),d) samowolnegoopuszczaniastanowiskaroboczegoichodzeniapoinnychdziałach.Doinnegodziału

pracownikmożesięudaćjedynienapolecenieswojegoprzełożonego,e) samowolnegoprzedłużaniaprzerwyśniadaniowej,wcześniejszegorozpoczynaniapracy,f) przedwczesnegoodbijaniakartzegarowychlubzapośrednictweminnychpracowników,g) wykonywania zabiegów toaletowych, jak czesanie się, malowanie, pudrowanie, czyszczenie

odzieży,obuwiaitp.nahalachprodukcyjnych,h) przynoszeniadodziałówprodukcyjnychteczek,walizekitp.

2. Dlazachowaniawysokiejjakościnaszychwyrobówpracownicyobowiązanisą:a) zachowaćczystośćprzypracy,przestrzegaćhigienęosobistąorazczystośćnaswoimmiejscupracy;

szczególniedbaćoczystośćmaszyniurządzeń;przestrzegaćstosowaniaobowiązującychreceptur,dbaćooszczędneużyciesurowca,

b) pracowaćwyłączniewubraniachochronnych(…).3. Każdy pracownik jest bezwzględnie zobowiązany wykonać każde polecenie służbowe swoich

przełożonych;prowadzącegozespółbrygadzisty, starszegomajstra, kierownika zakładu.Wprzypadkugdy pracownik uważa, że polecenie to jest dla niego krzywdzące, musi zwrócić się do wyższegoprzełożonego,aleniezwalniagotoodobowiązkuwykonaniategopoleceniawtakisposób iwtakimterminie,jakokreśliłtoprzełożony,wydającydanepoleceniesłużbowe.

4. a)Niedopuszczalnejestprzywłaszczaniesobiesurowcówlubgotowejprodukcji–wchęciwyniesieniazterenudziałulubzakładuwzględniepomaganiawtyminnymosobom,b) dla zabezpieczenia powyższegowszyscy pracownicy podlegają rewizji. Pracownicy, którzy naruszatenprzepisregulaminupracy–będązwalnianizpracydyscyplinarnie(wtrybienatychmiastowymbezprawadoodszkodowania).(…)

Źródło:„Sygnały”nr3,23lutego1957,s.4–5.

Bibliografiaiźródła

• Budrewicz,O.(2004).Opowieśćpachnącaczekoladą.Warszawa:AgencjaReklamowaPadjas.

• JakFranciszekMakowskiuruchamiałkarmelarnię(1982).Sygnały,7–8.• Kornai,J.(1985).Niedobórwgospodarce.Warszawa:PaństwoweWydawnictwo

Ekonomiczne.• Kozłowski,M.(2004).Krótkahistroriarodzinnejfirmy.Kraków:AgencjaReklamowa

Padjas.• Kartkizhistorii(1966).Sygnały,5(130).• Znowymrokiem–nowezadania;PrzedIIZjazdemZMP(1955).Sygnały,1,17.• Wywiady biograficzne z byłymi pracownikami ZPC im. 22 Lipca/ E. Wedel

zarchiwizowanewArchiwumHistoriiMówionejDomuSpotkańzHistoriąwWarszawie:sygnaturyodW_1doW_2314.

• Wywiady oral history z osobami związanymi z zakładami Wedla nagrane w 2010izarchiwizowaneprzezMuzeumWarszawskiejPragi15:sygnaturyodW_24doW_40.

• Czasopismo„SygnałyZ.P.C.im.22Lipca”:organKomitetuzakładowegoP.Z.P.R.,Z.M.P.,RadyZakładowejiDyrekcji,BibliotekaNarodowasygn.P.27208A.

• Zbioryarchiwalne–ArchiwumPaństwowem.st.Warszawy,zespół98/I.14SerdecznepodziękowaniadladrJoannyWawrzyniakizespołubadawczegozInstytutuSocjologiiUniwersytetuWarszawskiegoorazzespołuArchiwumHistoriiMówionejDomuSpotkańzHistorią.15SerdecznepodziękowaniadlaKatarzynyKuzkozaudostępnieniezbioru.

Documents

HISTORIA ZAKŁADÓW E.WEDEL (1944-1989): ZJEDNOCZENIE ...studiumprzypadku.edu.pl/images/case/Wedel_case_2.pdf · walenia ścian, rozbieranie jakieś, robienie większych pomieszczeń