11

HistoriajdatrevenojEn 1909 okazis en Barcelono la 5-a Universala Kongreso deEsperanto(tiamnomatainternacia).ĜinĉeestisL.L.Zamenhof.La lokankongresankomitatonprezidisFredericPujulà iVallès,kajsekretariisGermaineReboursdePujulà.

TiuUKenBarcelonoestisgrandasukceso,kajlokekajinternacie.Partoprenis1287homojel32landoj.Laĵurnalojdetaleinformispri ĝi. Kaj lamovado plifortiĝis. Fondiĝis Internacia FervojistaEsperanto-Federacio, kaj poste Kataluna Esperanto-Federacio.Krome,Zamenhofricevislaplejaltanhonorondelahispanareĝo:ComendadordelaOrdendeIsabellaCatólica[KomandantodelaOrdenode"IsabellaKatolika];kajlaregistarooficialepermesis,keoniinstruuEsperantonenlaoficialajlernejojdelalando.Sedneĉioirisglateen1909.EnJulio,laboristojenlakonstruadodefervojoenlahispanajkoloniojdeMarokoestisatakitajdelalokaj berberoj. Tiel komenciĝis la koloniisma Rif-milito, kiudaŭrosĝis1927,malgraŭlapacifismakajkontraŭmilitasinteno

12

de la hispana popola opinio. Dum la riĉuloj pagis por ne estirekrutitaj,lajunulojdelaproletarajklasojdevisaliĝiporamasemortienAfrikodefendante la interesojnde lahispanajgrandajposedantoj. En Barcelono ekis popola ribelo, gvidata de lapatrinojdetiujnovrekrutitajsoldatoj.ĜifariĝoslaGloraSemajno,poste konata kiel Tragika Semajno. La aŭtoritatoj konfrontisĝeneralan strikon kaj surstratajn protestojn kun la eliro de laarmeo.Multobliĝis barikadoj kaj incendiaj konstruaĵoj, la urboiĝiskonatakiel lafajrarozo[vidulaemblemondela92-aSAT-kongreso,kiumemorigaslarevolucianhistoriondelaurbo].Laarmeorapidesufokislaribelon,kajtujkomenciĝisarbitrakajampleksa subpremado. Oni fermis la sindikatojn kaj la laikajnlernejojn. Miloj da homoj estis detenitaj kaj torturitaj, centojkondamnitaj al ekzilo, dekoj al porviva enkarcerigo kaj kvin almorto.Interili,lakonatapedagogoFrancescFerreriGuàrdia,kiusimpatiis al Esperanto. La internacia kampanjo subtene al lafondintodelaModernaLernejonesukcesissavilianvivon.

13

JenlahistoriafonodelabarcelonaUK.Lasieĝostatoregantatiamla landon malpermesis surstratajn manifestaciojn. Pro tio laesperantistaj anarkiistoj el pluraj landoj, kiuj planis grandanliberecananmanifestacionenBarcelono,decidisnepartoprenilaesperantankongresonenlakatalunaĉefurbo.Dume,lahispanaregistarouzisĝinkielpropagandilondetoleremokajprogresemopor la internacia publika opinio. Siaflanke, la esperantistojadaptiĝis plurmaniere. Kelkaj bojkotis la eventon. Multajpartoprenis ĝin entuziasme, certigante pozitivan turnopunktonenlaevoluodelamovado.Aliamemorindaokazaĵoestasla14-aSAT-kongresookazintaenValencio en 1934. Ĝin partoprenis 376 homoj el 13 landoj,interalielabarcelonanoJaumeGrauCasas,kiuinteralieprelegispri sia konstruataHispana Antologio, kaj dediĉis poemon al laevento:Salutodegasto.TiunkongresonorganizisLuisHernándezLahuerta, kiu anekdote kundividis plurajn aferojn kun Pujulà.AmbaŭtradukispecojndelaverkoDonKiĥotodelaManĉo;kajambaŭ aktivis kulture pri sia denaska katalun/valencilingvalingvo.DumlaHispanaMilito,HernándezLahuertafamiĝoskielredaktoro de la revuo Popola Fronto; kaj ekde 1947, post sialiberiĝo el la karceroj de Franko, li sekretarios HispananEsperanto-Federacion,kajredaktosĝianbultenon:Boletín.Fakte,en2019oniankaŭmemoraslaokdekjariĝondelafinodelamilitoenHispaniokajdelatiamasociarevolucio(1936-1939).Temasprigravadatrevenokajalĝilakongresodediĉosplurajnprogramerojn. Estas bona momento por kune pripensi tiujnaferojn en la ĉiam pli zorgiga internacia kadro. Tiurilate, aliasubstrekinda evento okazis en 1986 en Sant Cugat del Vallès,apudBarcelono.Temasprila59-aSAT-kongreso,organizitadelakarmemoraRamonManauTorres,elSabadell,fidelaSAT-anokajbonkorahomo.Bonŝance,unuel la tiamajprelegantoj ankoraŭ

14

vivas, EduardoVivancos (Barcelono, 1920).Ni homaĝas lin kajtiungeneraciondepacistojkontraufaŝistaj,kiujparadoksedevisbataliporlaliberokajprotiosuferiskoncentrejojn,ekzilonkajlasubpremadodelongadiktaturo.EntiuhistoriaitineromenciindasankaŭlaSAT-kongresode2002en Alikanto/Alakanto, organizita de la liberecana kamaradoMarteno Bustín. Tie estis fondita SATeH. Kelkaj el la tiamajprelegantojestisZofiaBanet-FornalowaprilafamilioZamenhof,Miguel Fernández pri la poezio de Federico García Lorca, kajTatianaAuderskajapriVasilijEroŝenko.Krome,teatrumisJerzyFornal.Fine,menciindasgravasukcesodelalaboristalukto:LaKanada.PostlongastrikokomencintaenelektraentreprenoenBarcelonodumfebruarokajmartode1919[enlabildovideblasvirinoj,kiujatendasporhavi iomdakarbodumlasenlumiĝoj], la laboristamovadoatingisperlaunuafojoenOkcidentaEŭropounuelsiajplej dezirataj celoj, nome la 8-horan labortagon. En la zorgiganunoindasmemorigitiajneventojnkajdefenditiesrezultojn.

15

16

SalonojLabonegakongresejopermesasalnihomaĝimultajnantaŭulojn.

ĜardenoZamenhof.LidjaZamenhof(1904-1942) estis la filino de la iniciatinto deEsperanto. Pacifista, baĥaana kajhomarana virino, ŝi alfrontis la nazismonen Varsovio kaj fine estis murdita enTreblinka.Tiubelegaĝardenomemorigasnin kiel oni semis kaj semis cele al unugrandarondafamilio.

Ĉefenirejo Lanti. Eugène Adam (1879-1947) estis la fondinto de SAT. Sufiĉemalkonata de la nunaj esperantistoj,karakterizislinmaldogmokajmalfermoalalies opinioj. Per lia inspiro kaj agado nieniras en engaĝiginta mondo, kiu celaskunigiperEsperantotiujn interesitojnensociatransformado.

Salono Grau. Jaume Grau Casas (1896-1950) vicprezidis la Akademion deEsperanto kaj redaktoris la modelanKatalunaAntologio(1925).Ĉefprelegisenla SAT-kongreso de 1934 en Valencio.VerkisenlafrancajkoncentrejojTagojkajRuinoj,esperantigitadeMiguelFernándezkaj eldonita de SATeH en 2017. Jen lagrandasalonodelakongreso.

17

Salono Carbó. Teresa Carbó (1908-2010) estis kataluna instruistino. KunsiaedzofondisAkademioEnciclopediad'Esperanto. Kunorganizis la RuĝanHelpon. Suferis malliberejon. Estis lalasta ano de POUM kiu vidis vivantanAndreu Nin. Ekzilita en Francio,partoprenis la Rezistadon, helpante alfuĝintojdelanazismo.

Salono Julivert. Maria Julivert (1888-1968)estisinstruistinopripentradokajdesegnado,kiuatingispostenojnneoftajnportiutempajvirinoj.Aktivisenlae-klubodeAndreuNin.Tradukis al la kataluna lingvo tekston deZamenhof:EsencokajEstontecodelaideodeLingvo Internacia. Ĉefrolis en pionirafeminismamovado. Jen la akceptejo de niakongreso.

Salono Germinal Gracia. TomásGerminalGraciaIbars(1919-1991)estis barcelona ekzilito, kiu kunekun Eduardo Vivancos (n. 1920)eldonis la liberecanan Senŝtatano.Partoprenis interalie la SAT-kongreson de 1973 en Toronto.Plumnome Víctor García, li verkis

tridekon da altkvalitaj libroj pri siaj vojaĝoj. Al li ni dediĉas lakongresanlibroservonkajtiessalono.

18

KoncertejoBerthelot.PaulBerthelot(1881-1910)estisfrancaanarkiisto,fondintodelarevuojEsperantokajInternaciaSociaRevuo,kaj ankaŭde launua societoporkunigi lakatalunajn esperantistojn. Entuzismadisĉiplodelapedagogo,FerreriGuàrdia,liklopodiskreiliberecanajnkomunumojnenBrazilo. Tie li forpasis pro ftizo. Al li ni

dediĉaslakaŝitankoncertejanpartondeniaĝardeno.Konstruaĵo Fratinoj Rosell.Teresa (1872-1954)kajEulàlia(1879-1953) estis katalunajinstruistinoj,kiujmultehelpisalJoanAmades(1890-1959)enliaesploradoprikatalunafolkloro.Puŝitaj en mizeron pro lareprezaliojdelafaŝistajregantojpostlafinodelamilito,ilimortisenazilonpormalriĉuloj.Eulàliaaŭtoris ladevizondeKatalunaEsperantista Federacio: “Maro estas gutaro”. Teresa estis sociakajkulturaaktivulinodumplioltridekjaroj,ĝislaalvenodelafaŝistareĝimo.Membrisenlaunuaestrarodelalokae-asocioenVilanovailaGeltrú,fonditaenjanuaro1909:LaboroEsperanta.AmbaŭpremiiĝisenlaInternaciajFlorajLudoj.

Konstruaĵo Trini Garcia. InfanaĝeTrinitatGarcia(1918-2017)kunŝiafamiliomigrisperŝipeelMurcioalKatalunio, la patro piede kun lakaprinoj. Ŝian edzon, poumistan

instruistondeEsperanto,onimurdisdumlaRetiriĝo(1939).Ŝisuferissubladiktaturoproruĝulino.VerkisMiavivo,miagrandabatalo[ŝiafilo]kajmiasubteno[Esperanto].

19

Kinejo Monrás. Concha Monrás (1898-1936) estis barcelonaanarkiistino,edziĝintaalaragonaintelektuloRamónAcín(1888-1936). Danke al premiita loteriabileto, ili financis la filmon LasHurdesdeLuisBuñuel.Jelakomencodelamilitolafaŝistojkruelemurdisambaŭ. Al ŝi ni dediĉas la kinanprogramondelakongreso.

Kapelo Casanoves. En bieno desalesianoj de Don Boscokomprenebleenestaskapelo,kiunni dediĉas al pastro ManuelCasanoves i Casals (1927-2010).Temasprilakunfondintokajunua

prezidantodeKatalunaEsperanto-Asocio,kajankaŭfondintokajunuaprezidantodelahispanasekciodeAmnistioInternacia.Tendumado Rebours. Francino GermaineRebours estis sekretariino de la 5-aUniversala Kongreso en Barcelono.Edziniĝinte al esperantisto Frederic Pujulà iVallès, konata intelektulo kiu travivis latranĉeojnde launuamondmilitonenede lafranca armeo, ŝi iniciatis servon de katalunaj leter-amikinoj altiumilitajsoldatoj.

GastejoViladoms.JaumeViladomsiValls(1913-1976)estispedagogo,sindikatistokajsocialistoelSabadell.Suferinteekzilonkajmalliberejon,li kontraŭis la okazigon de la madrida UK(1968) kun la diktatoro kiel alta protektanto,

20

kiu ne permesis al ekzilitoj partopreni ĝin. Tial li forlasisUEA,kiesdelegitoliestis,kajmembriĝisenSAT.ManĝejoComella.JacintComellaiMora(1879-1962) estis desegnisto, pentristo, pioniro defotografio kaj kino, kiu edziĝis alesperantistino el pli malalta socia klaso, tielrezignante sian familian heredaĵon.Sekretariis la komitaton por gastigo deaŭstriaj infanoj. Sur lia tombo en Vicenskribiĝis en Esperanto: “Interkompreniĝukajamuvin”.

Korto Fernández Jurado. Ramón FernándezJurado(1914-1984)estispolitikaaktivulokajpoeto, origine el Andaluzio, aktiva ĉeKooperativo de Manteksistoj kaj POUM.Vundiĝinte en la militfronto, suferismalliberejon,kielikonatiĝiskunDelfíDalmau.Posteekziliĝis.MembrodelaJuĝkomisionodelaInternaciajFlorajLudoj.

Parkejo Masachs. Domènech Masachs(1891-1965) estis barcelona anarkiisto,kiu en 1926 klopodis murdi la tiamandiktatoron Primo de Rivera pere deponardo, sed akcidentis sin kun liaaŭtomobilo. Profunde pacisma, Masachselektistiunmetodonpornedamaĝiiunnekulpulon.Elirintemalliberejon, lidaŭrigispasie sian taskon kiel afablan instruistondeEsperanto.