Hjúkrun sjúklinga með Hjúkrun sjúklinga með vandamál frá vandamál frá

öndunarfærumöndunarfærum

Guðrún Jónsdóttir, hjúkrunarfræðingurGuðrún Jónsdóttir, hjúkrunarfræðingurGjörgæsludeild 12-B LSHGjörgæsludeild 12-B LSH

Bráða- og gjörgæsluhjúkrunBráða- og gjörgæsluhjúkrunHjúkrunarfræðideild HÍHjúkrunarfræðideild HÍ

LesefniLesefni Morton, Fontaine, Hudak & Gallo (2005) Critical Care Morton, Fontaine, Hudak & Gallo (2005) Critical Care

Nursing. A Holistic Approach. Kaflar 23, 24, 25, 26 og Nursing. A Holistic Approach. Kaflar 23, 24, 25, 26 og 27.27.

Couchman, Wetzig, Coyer & Wheeler (2007) Nursing Couchman, Wetzig, Coyer & Wheeler (2007) Nursing care of the mechanically ventilated patient: What does care of the mechanically ventilated patient: What does the evidence say? Part one. Intensive and Critical the evidence say? Part one. Intensive and Critical Care Nursing 23, bls 4-14.Care Nursing 23, bls 4-14.

Coyer, Wheeler, Wetzig & Couchman, (2007) Nursing Coyer, Wheeler, Wetzig & Couchman, (2007) Nursing care of the mechanically ventilated patient: What does care of the mechanically ventilated patient: What does the evidence say? Part two. Intensive and Critical the evidence say? Part two. Intensive and Critical Care Nursing. 23, bls 71-80.Care Nursing. 23, bls 71-80.

Johnson, St John & Moyle (2006) Long-term Johnson, St John & Moyle (2006) Long-term mechanical ventilation in a critical care unit: existing mechanical ventilation in a critical care unit: existing in an uneveryday world. Journal of Advanced Nursing, in an uneveryday world. Journal of Advanced Nursing, 53(5)551-558.53(5)551-558.

ÖndunarfæravandamálÖndunarfæravandamál ÖndunarbilunÖndunarbilun ARDSARDS LungnabólgaLungnabólga Blóðtappi í lungaBlóðtappi í lunga AsthmaAsthma LoftbrjóstLoftbrjóst Skurðaðgerð á lungaSkurðaðgerð á lunga

Mat á öndunarfærumMat á öndunarfærum

Saga Saga SkoðunSkoðun ÞreifingÞreifing BankBank HlustunHlustun

SagaSaga AldurAldur SjúkdómsástandSjúkdómsástand- HóstiHósti- UppgangurUppgangur- AndþyngsliAndþyngsli- VerkirVerkir- NæringarástandNæringarástand MeðvitundarástandMeðvitundarástand Undirliggjandi sjúkdómarUndirliggjandi sjúkdómar ReykingarReykingar LyfLyf

SkoðunSkoðun

- Lögun brjóstkassa / samhverfaLögun brjóstkassa / samhverfa- Húð, varir, slímhúðir (blámi/cyanosis)Húð, varir, slímhúðir (blámi/cyanosis)- Öndunartíðni, dýpt, mynsturÖndunartíðni, dýpt, mynstur- ÖndunarörðugleikarÖndunarörðugleikar- Notkun hjálparvöðvaNotkun hjálparvöðva- Húðlitur/húðhitiHúðlitur/húðhiti- PúlsPúls- MeðvitundarástandMeðvitundarástand

ÖndunarmynsturÖndunarmynstur

Þreyfing/BankÞreyfing/Bank

- Staðsetning tracheaStaðsetning trachea- CrepitusCrepitus- Þangeta brjóstkassansÞangeta brjóstkassans- Bankað yfir öllu lungnasvæðinuBankað yfir öllu lungnasvæðinu

HlustunHlustun

ÖndunarhljóðÖndunarhljóð

EðlilegEðlileg

BronchialBronchial BronchovesicularBronchovesicular VesicularVesicular

ÓeðlilegÓeðlileg

Brakhljóð Brakhljóð SlímhljóðSlímhljóð ÖnghljóðÖnghljóð NúningshljóðNúningshljóð EnginEngin

HjúkrunarvandamálHjúkrunarvandamál

Ófullnægjandi loftskiptiÓfullnægjandi loftskipti Ófullnægjandi hreinsun Ófullnægjandi hreinsun

öndunarfæraöndunarfæra Breyting á öndunarmynstriBreyting á öndunarmynstri AndþyngsliAndþyngsli

SúrefnisgjöfSúrefnisgjöf

Hvernig gefið?Hvernig gefið? Hve mikið?Hve mikið?

RakamettaRakametta HitaHita

Mat á súrefnisgjöfMat á súrefnisgjöf SaO2SaO2 ÖTÖT Húðlitur/húðhitiHúðlitur/húðhiti MeðvitundarástandMeðvitundarástand LífsmörkLífsmörk BlóðgösBlóðgös

SúrefnismettunSúrefnismettun

SpOSpO22 Viðmið Viðmið 96%96% ÓróleikiÓróleiki HúðHúð

BlóðgösBlóðgös

Mat á truflunum á sýru/basa jafnvægiMat á truflunum á sýru/basa jafnvægi Hvort truflanir séu af respiratoriskum Hvort truflanir séu af respiratoriskum

eða metaboliskum orsökumeða metaboliskum orsökum Getu líkamans til að flytja súrefni frá Getu líkamans til að flytja súrefni frá

lungum til blóðrásarlungum til blóðrásar Árangur meðferðarÁrangur meðferðar

Normal gildiNormal gildi

PH = PH = 7.35-7,457.35-7,45pO²pO² =80-100 mmHg =80-100 mmHgpCO² pCO² = 35-45 mmHg= 35-45 mmHgHCO³ HCO³ = 22-26 mEq/L= 22-26 mEq/L

SaO²SaO² = 95-97 % = 95-97 %BE BE = +2 - -2= +2 - -2

Túlkun Túlkun blóðgasmælingablóðgasmælinga

1. Þrep1. Þrep

Hvað er pHHvað er pH

pH < 7,35 pH < 7,35 acidosa acidosapH >7,45 pH >7,45 alkalosa alkalosa

2. Þrep2. Þrep

Hvað er pCO² ?Hvað er pCO² ?

Breytingar á pCO² Breytingar á pCO² respiratoriskar truflanirrespiratoriskar truflanir

pCO² fer í öfuga átt við pHpCO² fer í öfuga átt við pH

3. Þrep3. Þrep

Hvað er HCO³ ?Hvað er HCO³ ?

Breytingar á HCO³ Breytingar á HCO³ metaboliskar truflanirmetaboliskar truflanir

HCO³ fer í sömu átt og pHHCO³ fer í sömu átt og pH

4. Þrep4. Þrep

Hvað ef það séu breytingar bæði á Hvað ef það séu breytingar bæði á pCO² og HCO³ ?pCO² og HCO³ ?

Geta verið um truflanir á báðum Geta verið um truflanir á báðum kerfumkerfum

Sést t.d. hjá sjúklingum með Sést t.d. hjá sjúklingum með fjöllíffærabilanirfjöllíffærabilanir

5. Þrep5. Þrep

Hefur líkaminn aðlagast þessum Hefur líkaminn aðlagast þessum breytingum ?breytingum ?

Við aðlögun (compensation) þá Við aðlögun (compensation) þá gerist hið andstæða við gerist hið andstæða við

fyrrgreinda reglufyrrgreinda reglu

6. Þrep6. Þrep

Hvað með pO² og SaO² ?Hvað með pO² og SaO² ?

Gefa til kynna getu líkamans til að Gefa til kynna getu líkamans til að flytja súrefni frá lungum til blóðrásarflytja súrefni frá lungum til blóðrásar

Gefur til kynna þörf sjúkling fyrir Gefur til kynna þörf sjúkling fyrir súrefnisgjöfsúrefnisgjöf

Hvað er þetta?Hvað er þetta?

pH 7,21pH 7,21 pOpO² 81,5² 81,5

pCO² 62,4pCO² 62,4 SO² 94,6SO² 94,6

HCO³ 21,5HCO³ 21,5

““Slímlosandi Slímlosandi hjúkrunarmeðferðir”hjúkrunarmeðferðir”

Snúa sjúklingi reglulegaSnúa sjúklingi reglulega VökvavægiVökvavægi VerkjalyfVerkjalyf ÖndunaræfingarÖndunaræfingar SjúkraþjálfunSjúkraþjálfun BankaBanka SogaSoga LyfLyf

Aðrar Aðrar hjúkrunarmeðferðirhjúkrunarmeðferðir HvíldHvíld HitastillingHitastilling VökvagjöfVökvagjöf NæringNæring FræðslaFræðsla AðstandendurAðstandendur

Staða/stellingStaða/stelling

““góða lungað góða lungað niður”niður”

SnúningarSnúningar Hálega Hálega Postural drenagePostural drenage

Rtg myndRtg mynd

SogunSogun

Tilgangur:Tilgangur: Fjarlægja slím úr loftvegumFjarlægja slím úr loftvegum Auðvelda/bæta loftskiptiAuðvelda/bæta loftskipti Ná sýni til greiningarNá sýni til greiningar Fyrirbyggja sýkingarFyrirbyggja sýkingar

Ábendingar Ábendingar Slímhljóð við öndunSlímhljóð við öndun Slímhljóð við hlustunSlímhljóð við hlustun Breyting á meðvitundarástandiBreyting á meðvitundarástandi HúðliturHúðlitur Öndunartíðni/öndunarmynsturÖndunartíðni/öndunarmynstur Púls: tíðni og mynsturPúls: tíðni og mynstur

Leiðir til sogunarLeiðir til sogunar

OralOral OropharyngealOropharyngeal NasopharyngealNasopharyngeal NasotrachealNasotracheal TrachealTracheal EndotrachealEndotracheal

SogunSogun Undirbúningur:Undirbúningur:

- Sog í vegg 120 mmHg- Sog í vegg 120 mmHg- Ath. að sog virki- Ath. að sog virki- Sogleggir í viðeigandi stærð- Sogleggir í viðeigandi stærð- Bleyta/smyrja sogleggi- Bleyta/smyrja sogleggi

FræðslaFræðsla Hagræða sjúklingiHagræða sjúklingi SýkingavarnirSýkingavarnir Hyperventilation/HyperoxygenationHyperventilation/Hyperoxygenation

Sogun í nef 1.Sogun í nef 1. FræðslaFræðsla Undirbúa sjúkling Undirbúa sjúkling

- semi-fowler- semi-fowler- hyperextenderað höfuð- hyperextenderað höfuð

Sogleggur nr10-12Sogleggur nr10-12 - Bleyta/smyrja soglegg (NaCl/Xylacain)- Bleyta/smyrja soglegg (NaCl/Xylacain) Þræða soglegg varlega inn Þræða soglegg varlega inn

- ekki nota sog- ekki nota sog- ef mótstaða – prófa hina nösina- ef mótstaða – prófa hina nösina- hlusta- hlusta

Sogun í nef 2. Sogun í nef 2. Soga á meðan dregur soglegg varlega Soga á meðan dregur soglegg varlega

út út Snúa soglegg á meðan dregin útSnúa soglegg á meðan dregin út Sogtími 5 sekúndurSogtími 5 sekúndur

Ath. með nefrennuAth. með nefrennu

Sogun í ETTSogun í ETT FræðslaFræðsla Hagræða sjúklingiHagræða sjúklingi Sogleggur 2*túbustærðSogleggur 2*túbustærð Hyperoxigenera 100% Hyperoxigenera 100%

OO²² Soga steriltSoga sterilt Sogleggur þræddur inn Sogleggur þræddur inn

án sogs að mótstöðuán sogs að mótstöðu Draga til baka 1-2 cmDraga til baka 1-2 cm Soga og snúa legg á Soga og snúa legg á

meðan dregur til bakameðan dregur til baka Sogtími ca 10 sekSogtími ca 10 sek

Sogun í tracheostómíuSogun í tracheostómíu FræðslaFræðsla Hagræða sjúklingiHagræða sjúklingi Sogleggur 2*túbustærðSogleggur 2*túbustærð HyperoxigenationHyperoxigenation Soga steriltSoga sterilt Sogleggur þræddur inn Sogleggur þræddur inn Soga og snúa legg á Soga og snúa legg á

meðan dregur til bakameðan dregur til baka Sogtími ca 10 sekSogtími ca 10 sek

Mat á öndunarfærum eftir Mat á öndunarfærum eftir sogunsogun

Áhrif sogunar á:Áhrif sogunar á: Tíðni, dýpt og mynstur öndunarTíðni, dýpt og mynstur öndunar ÖndunarhljóðÖndunarhljóð HúðliturHúðlitur LífsmörkLífsmörk

Magn, litur, þykkt á slímiMagn, litur, þykkt á slími

Við sogun er hætta á:Við sogun er hætta á: HypoxemiuHypoxemiu BradycardiuBradycardiu ↑↑/↓ /↓ BlóðþrýstingurBlóðþrýstingur Ventricular aukaslögumVentricular aukaslögum SýkinguSýkingu Áverka – blæðinguÁverka – blæðingu PneumothoraxPneumothorax

Merki um yfirvofandi Merki um yfirvofandi öndunarstoppöndunarstopp

Aukin öndunartíðniAukin öndunartíðniBreyting á lífsmörkumBreyting á lífsmörkumErfiðleikar við öndunErfiðleikar við öndun

Breyting á meðvitundarástandiBreyting á meðvitundarástandiCyanosisCyanosis

IntubationIntubation MaskiMaski AmbúpokiAmbúpoki Laryngoscope og blöðLaryngoscope og blöð Magil töngMagil töng ETT ETT LeiðariLeiðari XylocainXylocain PlásturPlástur LyfLyf

ÖndunaraðstoðÖndunaraðstoð

Invasiv öndunarvélameðferðInvasiv öndunarvélameðferðHefðbundinHefðbundinHátíðni öndunarvélameðferðHátíðni öndunarvélameðferð

Non-invasiv öndunarvélameðferðNon-invasiv öndunarvélameðferðBiPAPBiPAPCPAPCPAP

ÖndunarvélameðferðÖndunarvélameðferðStillingar:Stillingar:

MagnstýrðMagnstýrð ÞrýstingsstýrðÞrýstingsstýrð ÞrýstingsstuddÞrýstingsstudd------------------------------------ TVTV ÖTÖT FiOFiO²² ÞrýstingarÞrýstingar

Mat á Mat á öndunarvélameðferðöndunarvélameðferð

Stillingar - aflesturStillingar - aflestur LífsmörkLífsmörk LíkamsmatLíkamsmat Líðan sjúklingsLíðan sjúklings BlóðgösBlóðgös SogunSogun ÖryggiÖryggi

Líðan sjúklinga í Líðan sjúklinga í öndunarvélöndunarvél

Erfiðleikar við tjáninguErfiðleikar við tjáningu SvefnörðugleikarSvefnörðugleikar Einangrun/einmanaleikiEinangrun/einmanaleiki Kvíði/hræðslaKvíði/hræðsla

Fylgikvillar Fylgikvillar öndunarvélameðferðaröndunarvélameðferðar

AspirationAspiration BarotraumaBarotrauma Öndunarvélatengd – lungnabólgaÖndunarvélatengd – lungnabólga

ÓþægindiÓþægindi Erfiðleikar við að tjá sigErfiðleikar við að tjá sig

Öndunarvélatengd Öndunarvélatengd lungnabólga (ÖL)lungnabólga (ÖL) Lungnabólga hjá sjúklingi í öndunarvél Lungnabólga hjá sjúklingi í öndunarvél

sem var ekki til staðar þegar sjúklingur sem var ekki til staðar þegar sjúklingur var intuberaðurvar intuberaður

Snemmkomin (3-4 dagar) Snemmkomin (3-4 dagar) Hemophilus Hemophilus Influensa, Streptococcus Pneumonia, Influensa, Streptococcus Pneumonia, Staphylococcus AureusStaphylococcus Aureus

Síðkomin (> 4 dagar) Gram neg bakt. Síðkomin (> 4 dagar) Gram neg bakt. Pseudomonas Aeruginosa, Acinetobacter Pseudomonas Aeruginosa, Acinetobacter speciesspecies

Dánartíðni 24-76%Dánartíðni 24-76%

Fyrirbyggjandi aðgerðir Fyrirbyggjandi aðgerðir (1)(1)

1.1. Lega sjúklingsLega sjúklings2.2. Mat á meðvitundarástandiMat á meðvitundarástandi3.3. MagasáravörnMagasáravörn4.4. DjúpsegavörnDjúpsegavörn5.5. HandþvotturHandþvottur6.6. Sogun í barkarennuSogun í barkarennu

Fyrirbyggjandi aðgerðir Fyrirbyggjandi aðgerðir (2)(2)

7.7. Öndunarvélaslöngur og rakanefÖndunarvélaslöngur og rakanef8.8. CuffþrýstingurCuffþrýstingur9.9. MunnhirðaMunnhirða10.10. Magasondur og næringargjafirMagasondur og næringargjafir11.11. BlóðsykurstjórnunBlóðsykurstjórnun12.12. Óplanaðar extubationirÓplanaðar extubationir

BiPAP - CPAPBiPAP - CPAP

Ábendingar: ÖndunarbilunÁbendingar: ÖndunarbilunFrábendingar: Meðvitundarleysi, Frábendingar: Meðvitundarleysi,

óstöðugóstöðuglífsmörk, hjartsláttartruflanir, lífsmörk, hjartsláttartruflanir, áverki/bruni á höfði/hálsi, mikill áverki/bruni á höfði/hálsi, mikill uppgangur, ásvelgingarhættauppgangur, ásvelgingarhætta Nef/andlitsmaskiNef/andlitsmaski

BiPAP - CPAPBiPAP - CPAPVöktun: Vöktun: Líðan sjúklingsLíðan sjúklings Hreyfing á brjóstkassa Hreyfing á brjóstkassa Notkun hjálparvöðvaNotkun hjálparvöðva HjartsláttartíðniHjartsláttartíðni ÖndunartíðniÖndunartíðni MeðvitundMeðvitund SaOSaO²² BlóðgösBlóðgös

Að venja úr öndunarvél Að venja úr öndunarvél 1.1.Er sjúklingur tilbúinn?Er sjúklingur tilbúinn? Stabíll hemodynamisktStabíll hemodynamiskt FiO2 FiO2 ≤ 40%, SaO2 >92%, PEEP ≤ ≤ 40%, SaO2 >92%, PEEP ≤

5cm H205cm H20 Rtg pulm viðunandiRtg pulm viðunandi Metabolic indicators (blóðgös og Metabolic indicators (blóðgös og

elektrolytar)elektrolytar) HitastigHitastig

Að venja úr öndunarvél Að venja úr öndunarvél 2.2.Ef sjúklingur er tilbúinn:Ef sjúklingur er tilbúinn: Minnka stuðning á öndunarvélMinnka stuðning á öndunarvél ÖTÖT Studd öndun (PS – CPAP)Studd öndun (PS – CPAP) Þrýstingur Þrýstingur ≤ 10 cm H20≤ 10 cm H20

Að venja úr öndunarvél Að venja úr öndunarvél 3.3.Hætta ef sjúklingur sýnir Hætta ef sjúklingur sýnir

eftirfarandi merki:eftirfarandi merki: ÖT > 35/mínÖT > 35/mín SaO2 < 90%SaO2 < 90% TV < 5 ml/kgTV < 5 ml/kg Merki um örðugleika s.s. breyting Merki um örðugleika s.s. breyting

á öndunarmynstri, vanlíðan, sviti, á öndunarmynstri, vanlíðan, sviti, tachycardia, hyper/hypotensiontachycardia, hyper/hypotension

Að venja úr öndunarvél Að venja úr öndunarvél 4.4.Extubera ef sjúklingur þolir og:Extubera ef sjúklingur þolir og:

Vel vakandi – fylgir fyrirmælumVel vakandi – fylgir fyrirmælum Góður hóstakrafturGóður hóstakraftur Hreyfir loft meðfram túbuHreyfir loft meðfram túbu

““Gullmoli”Gullmoli” There is no monitoring or alarm There is no monitoring or alarm

system that can replace a system that can replace a vigilant caregiver.vigilant caregiver. Frequently observe, auscultate and touch the patient. The information gathered from these methods is far more important to an optimal patient outcome than all the technology in the world.