HÜCRE - acikders.ankara.edu.tr · Hücre Yapısı –Hücre Çekirdeği Bu amaçla DNA kalıbındanRNA üretilir. RNA, sitoplazmaya geçer ve ribozomlara protein sentezi için gerekli

HÜCREDicle Aras

Hücre, hücre yapısı ve şekilleri

Hücre

Canlıların, canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimleridir.

3.9.2015 2

Canlıların Ortak Özellikleri

Hücrelerden oluşurlar,

Solunum yaparlar,

Beslenirler,

Hareket ederler,

Boşaltım yaparlar,

Uyarılabilirler,

Tepki verirler,

Büyür ve gelişirler,

Ürerler.

3.9.2015 3

Hücre Yapısı

Hücreler organizmanın yapısal ve fonksiyonel birimleridir.

Hücre içerisinde belirli görevleri olan yapılar vardır. Bunlaraorganel denir.

3.9.2015 4

Hücre Yapısı - Organeller

Organeller hücre sitoplazmasında dağınık halde bulunurlar.

Her biri ayrı bir zar

ile çevrilidir.

3.9.2015 5

Hücre Yapısı

Bazı hücrelerin hücre yüzeylerinden silia’ları ve flagella denilenkuyrukları vardır.

Hücre iskeleti ise mikroflamentler, mikrotübüller ve araflamentlerden oluşmuştur.

Bilinen en küçük hücre bakteri, en büyük hücre deve kuşuyumurtası sarısı ve en uzun hücre ise yaklaşık 1 m olan sinirhücresidir.

3.9.2015 6

Hücre Yapısı – Tarihsel Gelişimi

1665, Robert Hook hücreyi tanımladı.

30 yıl sonra Leeuwenhoek geliştirdiği mikroskop ile bakteri, kanve kas hücrelerini inceledi.

19. YY’da Schleiden ve Schwann Hücre Kuramı’nın temeliniattılar.

3.9.2015 7

Hücre Yapısı – Hücre Kuramı

1. Hücre canlıların yapıtaşı ve işlev birimidir.

2. Canlılar bir veya daha fazla hücrenin birleşmesiyle oluşmuştur.

3. Hücrelerin bölünme özellikleri vardır.

4. Kalıtsal bilgiler bir hücreden diğerine hücre bölünmesi ileaktarılır.

3.9.2015 8

Hücre Yapısı – Hücre Şekilleri

Hücrenin biçimi; sitoplazmanın akıcılığına, yüzey gerilimine vekomşu hücrelerle olan ilişkilerine bağlı olarak değişiklik gösterir.

Beyincikteki purkinje hücreleri armut şeklinde, kortekstekihücreler pramidal, dişi üreme hücresi yuvarlak, damarların içyüzeylerindeki endotel hücreler yassı, damar dışına çıkabilenmakrofaj hücreleri ise şekil değiştirebilir hücrelerdir.

3.9.2015 9


3.9.2015 10


Hücre sitoplazmasının %75’i su olduğundan hücreler genellikleyumuşaktır.

Sert hücreler derinin epidermis tabakasındaki hücrelerdir.

Hücreler çoğunlukla renksizdir. Bazı pigment içeren hücrelertoplu haldeyken renkli görülür (substantia nigra siyah, nukleusruber kırmızıdır).

3.9.2015 11

Hücre Yapısı – Yapısal Özellikleri

1. Kalıtsal bilgiler DNA içinde saklanır.

2. Genetik kod temelde aynıdır.

3. Bilgi DNA’dan proteine RNA aracılığıyla geçer.

4. Proteinler ribozomlar tarafından yapılır.

3.9.2015 12


5. Proteinler hücrenin fonksiyon ve yapısını düzenler.

6. Bütün hücreler seçici-geçirgen bir zar olan plazma membranı ileçevrilidir.

3.9.2015 13


Hücre üç temel kısımdan oluşmuştur. Üçünden biri olmadığındahücre canlı kalamaz. Bunlar;

Hücre çekirdeği nucleus,

Sitoplazma cytoplasma ve

Hücre zarı plasmalemmadır.

3.9.2015 14

Hücre Yapısı – Hücre Zarı

Membrana cellularis adı da verilir.

Hücre zarının görevleri;

1. Hücreye şekil verir.

2. Hücreyi dış etkenlerden korur.

3.9.2015 15


3. Hücrenin sitoplazma organellerini sarar.

4. Organel ile sitoplazma arasındaki madde alışverişini düzenler.

5. Seçici geçirgen özelliğe sahiptir. Hücrenin dış çevresiylearasındaki madde alışverişini düzenler.

6. Osmotik dengeyi düzenler.

3.9.2015 16


7. Hücre zarı hücrelerin birbirini tanımasını sağlar. Glikoproteinlerile yabancı proteinleri tanır.

8. Her hücre zarının kendine özgü özellikleri, özelleşmiş görevlerivardır.

9. Hücrelerin birbirlerine tutunmalarında rol oynar.

3.9.2015 17


10.Hücrenin uyarılmasını sağlar. Hücrenin elektrik dengesiniorganize eder.

11.Metabolizma artıklarının hücre dışına atılmasını sağlar.

3.9.2015 18


S. J. Singer ve G. L. Nicolson 1972 yılında hücre zarıyla ilgili‘’akıcı mozaik zar modeli’’ fikrini ortaya atmışlardır.

Buna göre hücre zarı, lipit, protein ve karbonhidratmoleküllerinin diziliminden meydana gelmektedir.

3.9.2015 19


Lipitler hücre zarında fosfolipit şeklindedir ve zarın yapısında birçift fosfolipit tabaka bulunur.

Protein ve karbonhidrat molekülleri fosfolipit tabakayagömülüdür.

Fosfolipit tabaka sürekli hareket ettiğinden protein vekarbonhidrat molekülleri bu tabaka içinde yüzerler.

3.9.2015 20


3.9.2015 21


Fosfolipit molekülleri hidrofilik (suyu seven) ve hidrofobik (suyusevmeyen) olarak iki uca sahiptir.

Hidrofilik uç dışta, hidrofobik uç içte yer alır.

3.9.2015 22


Hücre zarını oluşturan bu yapı taşlarının bazı molekülleringeçişine izin verecek gevşeklikteki yapısı ve proteinlerin buşekilde hareket edebilme yeteneğine sahip olmaları ‘’akıcımozaik’’ teriminin esas nedenidir.

3.9.2015 23


Hücre zarı seçici-geçirgen özelliktedir. Hücre zarından;

küçük moleküller büyüklere göre daha kolay,

nötr atomlar iyonlara göre daha kolay ve

yağda çözünen moleküller çözünmeyenlere göre daha kolay geçerler.

3.9.2015 24


Hücre zarından kolayca geçebilen bazı maddeler;

Oksijen, karbondioksit, karbonmonoksit, azot ve amonyak gibi gazlar,

A, D, E, K gibi yağda çözünen vitaminler,

Enzimler, hormonlar, tükürük ve gözyaşı gibi maddeler,

Metabolik artıklar,

Proteinler, karbonhidratlar ve yağlar yapı birimlerine ayrıştıktan sonrazardan geçebilir.

3.9.2015 25

Hücre Yapısı – Hücre Çekirdeği

Nukleus hücre içindeki tüm biyokimyasal olayları yöneten vehücre bölünmesini sağlar. Görevleri;

1. Hücrenin kalıtsal bilgisini depolar.

2. Hücrenin büyümesi, gelişimi, farklılaşması ve çoğalmasıolaylarını denetler.

3. Metabolik aktiviteleri düzenler.

3.9.2015 26


4. DNA sentezler.

5. RNA sentezi ve RNA’ların işlenmesini sağlar.

Çekirdeğin şekli genellikle hücre ile uyumludur.

Nukleus hücrede sentrik yerleşmiştir.

3.9.2015 27


Bazı hücreler (karaciğer, leyding) çok çekirdekli olur. Bunlarapolikaryosit denir.

Nukleus çift katlı bir membran ile sarılır. Bu membranda çoksayıda por bulunur.

Bunlar çekirdek ve sitoplazma arasında seçici madde geçişinisağlar.

3.9.2015 28


İç nukleus membranı düzdür.

Dış nukleus membranına ribozomlar tutunmuştur.

3.9.2015 29


Çekirdek sıvısı nukleoplazma, kromatin ağı ve nukleolus(çekirdekçik) arasındaki boşlukları doldurur.

Homojen görünümlü bir sıvıdır.

H2O, protein, DNA, RNA, ATP, enzim ve mineralleri içerir.

3.9.2015 30


Kromatin (chromatin);

DNA ve ona bağlı proteinlerden oluşmuştur.

DNA ve proteinler Nukleus’daki kromozomlarıniçinde bulunurlar.

3.9.2015 31


Bu iplikçikler hücre bölüneceği zaman kromozomları meydanagetirirler.

En önemli görevleri genleri taşımalarıdır.

Kromozomun kendini eşlemesiyle oluşan iki iplik birleşiminekromatit (ökromatin ve heterokromatin) denir.

3.9.2015 32


İnsanda 23 çift (46) kromozom vardır (22 çift otozom (somatik)1 çift gonozom (eşeysel) - kXX, eXY).

Gonozom dişide x, erkekte ise x – y kromozomu olabilir.

Y kromozomu testis kromozomudur ve erkek cinsiyetininbelirleyicisidir.

3.9.2015 33


Dişiye ait x ile erkeğe ait x birleşmişse bebek xxyani kız, dişiye ait x ile erkeğe ait y birleşmişsebebek xy yani erkek olur.

Mayoz bölünme ile sperm meydana gelmesinespermatogenez, ovum meydana gelmesine iseoogenez denir.

3.9.2015 34


Deoksiribonukleit asit (DNA)

Dört farklı nukleotit bazından oluşur.

A (adenin), T (timin), G (guanin), C (sitozin)

3.9.2015 35


DNA, hücredeki tüm proteinlerin nasıl yapılacağının genetikbilgisini içerir.

Bilgi nukleusdadır ancak proteinler sitoplazmada sentezlenir.

Bu nedenle bilginin sitoplazmaya aktarılması gerekir.

3.9.2015 36


Bu amaçla DNA kalıbından RNA üretilir.

RNA, sitoplazmaya geçer ve ribozomlara protein sentezi içingerekli bilgiyi aktarır.

Çekirdek hücrenin kontrol merkezidir. Burada yalnızca kimyasalolaylar değil aynı zamanda hücre özelliklerinin yeni hücrenesillerine aktarılması da sağlanır.

3.9.2015 37


Ribonukleit asit (RNA)

Ribonükleotitlerin birbirine bağlanması ile oluşan tek zincirlinükleit asitlerdir.

Boyları DNA’lardan kısadır. Hemen hemen tüm hücrelerdefazlaca bulunurlar.

3.9.2015 38


RNA’lar üç ana gruba ayrılırlar; Messenger (haberci) RNA (mRNA),

Ribozomal RNA (rRNA),

Transfer RNA (tRNA).

Belirli bir biyolojik fonksiyonu yerine getirirler.

3.9.2015 39


Nukleolus (çekirdekçik)

Sayı ve büyüklüğü hücreye göre farklılık gösterir.

Nukleoplazma içine yerleşmiş küçük, daire şeklinde yapılardır.

3.9.2015 40


Ribozomlar, RNA, DNA ve proteinler nukleusda nukleolus olarakdepolanır.

Nukleolusun hücre zarı yoktur.

Hücre bölünmesi sırasında kaybolur, bölünme tamamlandıktansonra tekrar oluşur.

3.9.2015 41

Hücre Yapısı – Sitoplazma

Hücre içini tamamen dolduran, hücre zarı ileçekirdeği arasında bulunan, yarı akışkan, saydambir maddedir.

İçerisinde organik ve inorganik maddelerbulunur.

Sitoplazma bulunduğu yere göre farklı adlar(hyaloplazma, metaplazma, öplazma,paraplazma) alır.

3.9.2015 42


Sitoplazma içinde bulunan hücre organelleri;

Endoplazma retikulumu (endoplasmic reticulum) Ribozom (ribosome) Golgi komleksi (golgi komplex) Lizozom (lysosome) Mitokondri (mitochondria) Sentriol (Centriol) Vakuol – Vezikül (vacuole, vesicle) Peroksizom (peroxisome) Hücre iskeleti (mikroflamentler, mikrotübüller, ara filamentler) Silia (cilia) Flagella (flagellum)

3.9.2015 43


Endoplazma retikulumu (ER)

Sitoplazmaya dağılmış kanalcıklar sistemidir.

Hücre zarı ve çekirdek arasında madde iletimi sağlar.

Hücre içerisinde gerekli tüm maddeleri depolar.

3.9.2015 44



1. Granüllü ER;

Membranında ribozomlar bulunur.

Hücrenin protein yapımından sorumludurlar.

3.9.2015 45



2. Granülsüz ER;

Membranında ribozom bulunmaz.

Genellikle endokrin bezlerde ve yağ sentezi yapan hücrelerdebulunur.

3.9.2015 46


Ribozom (ribosome)

Membranı olmayan rübonukleoprotein parçalarıdır.

Her canlı hücrede ribozom bulunur.

ER’in membranına tutunmuş olarak veya serbest taneciklerhalinde bulunur.

3.9.2015 47


Ribozom (ribosome)

Kolesterol ve safra yapımını, çizgili kaslarda kasılmayı, ilaç vezehirli maddelerin zararlı etkilerinin ortadan kaldırılması gibimetabolik olayları düzenler. Hücre içi protein üretirler.

3.9.2015 48


Golgi kompleksi (golgi complex), (GK)

Üst üste dizilmiş yassı keseciklerden oluşan yapıdır.

Hücrenin sekresyon ile ilgili organelidir.

Eritrositler dışında tüm hücrelerde bulunur.

3.9.2015 49


3.9.201550


GK’nin görevleri;

1. Protein ve lipitleri gereken yerlere ulaştırmak,

2. Gerekli protein ve glikoproteinlerin değişime uğramasınısağlamak,

3.9.2015 51


GK’nin görevleri;

3. Değişime uğrayan bu proteinleri vesiküller içine paketleyiphücrenin diğer bölgelerine veziküller aracılığıyla taşımak veyahücre dışına salgılamak,

4. Lizozom üretmek.

3.9.2015 52


Lizozom (lysosome)

Tek katlı zar ile çevrili küçük keseciklerdir.

Yüksek konsantrasyonlu asit fosfotaz ve başkabazı hidrolitik enzimler içerirler.

Bu keseciklerde 50 farklı sindirim enzimi bulunur.Sindirim tamamen organelin içinde gerçekleşir.

3.9.2015 53


Lizozom (lysosome)

Lizozom zarı, enzimlerin hücredeki substratları ile birleşmesinive hücrenin sindirilmesini önler.

Enzimler hücre sitoplazmasına zarar vermezler.

Hücre içine giren bakteri ve yabancı maddelerin sindirilmesindede rol oynar.

3.9.2015 54


Mitokondri (mitochondria)

Eritrositler dışında oksijenli solunum yapan tüm hücrelerdebulunur.

Hücrenin enerji merkezidir.

Hücre içi gerekli enerjinin %95’i burada üretilir.

3.9.2015 55



3.9.2015 56



Hücreye gelen maddelerin oksijenle birleşmesi sonucumitokondride enerji açığa çıkmasına hücresel solunum denir.

Oluşan bu enerji ATP olarak depolanır. ATP (adenozintrifosfat)enerji formudur ve 1 mol adenin, 1 mol riboz, 3 mol fosfattanoluşur.

3.9.2015 57



ATP; kimyasal, mekanik ve transfer işlerinde kullanılır.

Madde iletimi, kimyasal sentez, kas kontraksiyonu ve siniruyartıları için gerekli enerjiyi sağlar.

3.9.2015 58


Vakuol - Vezikül

Hücre içinde membran ile çevrili keselerdir.

Vakuoller veziküllerden daha büyük yapılıdır ve hücrede çeşitliişlevlere sahiptir.

3.9.2015 59


Peroksizom

Yapısı lizozoma benzeyen, tek zarlı, alyuvar dışında tümhücrelerde bulunan organellerdir.

Amino asitlerin ve uzun zincirli yağ asitlerinin parçalanması içingerekli peroksidaz ve katalaz enzimlerini içerirler.

Oksidazlar yoluyla mitokondri gibi enerji üretirler.

3.9.2015 60


Sentrozom

Hücre bölünmesinde görev alır.

Sentrozomlar sinir hücresinde bulunmazlar.

Her sentrozom birbirine dik iki silindirik sentroilden oluşmuştur.

3.9.2015 61


Silia (cilia)

Bazı hücrelerin yüzeyinden uzanan küçük, kıl benzeriorganellerdir.

Solunum yollarını döşeyen hücreler silialı hücrelerdir.

3.9.2015 62


Flagella (flagellum)

Kamçı şeklinde olan ince kuyruğa verilen isimdir.

Sperm hücresinde bulunur.

Sperm bu kuyruğu, hareket etmek için kullanır.

3.9.2015 63


Hücre iskeleti

Sitoplazmadaki protein flamentlerinden oluşan kompleks bir ağsistemidir.

Hücre şeklinin korunmasında, organellerin hücre içikonumlarının belirlenmesinde, molekül veya organellerin hücreiçinde taşınmasında görev alırlar.

3.9.2015 64


Hücre iskeleti

Hücre iskeletini oluşturan elemanlar işlevlerine ve yapısalözelliklerine göre üçe ayrılır;

Mikroflamentler

Mikrotübüller

Ara flamentler

3.9.2015 65

Documents

HÜCRE - acikders.ankara.edu.tr · Hücre Yapısı –Hücre Çekirdeği Bu amaçla DNA kalıbındanRNA üretilir. RNA, sitoplazmaya geçer ve ribozomlara protein sentezi için gerekli