HÜCRE ÖLÜMÜHÜCRE ÖLÜMÜ

Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMENProf. Dr. Alpaslan GÖKÇİMENAdnan Menderes Üniversitesi Tıp Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji

Anabilim DalıAnabilim Dalı

HÜCRE ÖLÜMÜHÜCRE ÖLÜMÜ

Diğer çok hücreli organizmalarda Diğer çok hücreli organizmalarda olduğu gibi insanda da aynı şekilde olduğu gibi insanda da aynı şekilde hücre çoğalım ve ölüm oranı bir hücre çoğalım ve ölüm oranı bir kontrol altında gerçekleşir.kontrol altında gerçekleşir.

Bu denge bozulursa---------???Bu denge bozulursa---------???

Hücre artışı (yığılım) hastalıkları Hücre artışı (yığılım) hastalıkları olarak bilinenolarak bilinen

HiperplaziHiperplazi KanserKanser Otoimmün hastalıklarOtoimmün hastalıklar

Hücre kaybı hastalıklarıHücre kaybı hastalıkları

AtrofiAtrofi Dejeneratif hastalıklarDejeneratif hastalıklar AIDSAIDS İskemik hasarİskemik hasar

Denge (homeostazis)Denge (homeostazis)

Bu şekilde hücre çoğalımı ve ölümü Bu şekilde hücre çoğalımı ve ölümü çok hassas bir şekilde devam ettirilir.çok hassas bir şekilde devam ettirilir.

Hücre ÖlümüHücre Ölümü

1-Nekroz1-Nekroz

2-Apoptozis2-Apoptozis

NekrozNekroz

Beklenmedik hücre ölümüBeklenmedik hücre ölümü Patolojik süreçtirPatolojik süreçtir Fiziksel ve/veya kimyasal etkenlerle Fiziksel ve/veya kimyasal etkenlerle

akut hücre hasarı (hipotermi, hipoksi, akut hücre hasarı (hipotermi, hipoksi, radyasyon, düşük Ph, hücre radyasyon, düşük Ph, hücre travması)travması)

NekrozNekroz

Fizyolojik şartlar altında, virüslerin Fizyolojik şartlar altında, virüslerin perforin olarak bilinen protein ve perforin olarak bilinen protein ve komplement maddeleri hücre zarında komplement maddeleri hücre zarında hasar oluşturur.hasar oluşturur.

NekrozNekroz

Hızlı hücre şişmesi Hızlı hücre şişmesi ParçalanmaParçalanma

Hücrenin normal homeostazının Hücrenin normal homeostazının devam etme kabiliyetinin devam etme kabiliyetinin bozulmasıdır.bozulmasıdır.

NekrozNekroz

Hücre hasarı, hücre zarındaki Hücre hasarı, hücre zarındaki hasarlanma hücre dışı su ve iyonların hasarlanma hücre dışı su ve iyonların hücre içi girişini sağlar. hücre içi girişini sağlar.

Mitokondriyon, GER, çekirdek gibi Mitokondriyon, GER, çekirdek gibi hücre içi organellerde geriye hücre içi organellerde geriye dönüşümsüz değişiklikler meydana dönüşümsüz değişiklikler meydana gelerek hücrenin şişmesine ve hücre gelerek hücrenin şişmesine ve hücre zarının parçalanmasına sebep olurlar.zarının parçalanmasına sebep olurlar.

Hücre zarı parçalanınca?Hücre zarı parçalanınca?

Sitoplazmik içerik, lizozomal enzimler Sitoplazmik içerik, lizozomal enzimler hücre dışı alana salınır----nekrotik hücre dışı alana salınır----nekrotik hücre ölümü, yaygın doku hasarı ve hücre ölümü, yaygın doku hasarı ve inflamatuvar cevapla birlikte inflamatuvar cevapla birlikte gözlenir.gözlenir.

Programlanmış hücre ölümüProgramlanmış hücre ölümü

Bizlerin sağlıklı kalması için intihar Bizlerin sağlıklı kalması için intihar edeneden

Fizyolojik şartlarda ölenFizyolojik şartlarda ölen Üstelik ölecekleri önceden Üstelik ölecekleri önceden

programlananprogramlanan

…………bir hücre ölümübir hücre ölümü

ApoptozisApoptozis

Fizyolojik süreçtirFizyolojik süreçtir Embriyolojik gelişim esnasında veya Embriyolojik gelişim esnasında veya

ovaryumdaki follikül atrezisi gibi ovaryumdaki follikül atrezisi gibi normal diğer fizyolojik süreçlerdir.normal diğer fizyolojik süreçlerdir.

Fizyolojik şartlar altında meydana Fizyolojik şartlar altında meydana gelen bir hücre ölüm modelidir. gelen bir hücre ölüm modelidir.

ApoptozisApoptozis

Fizyolojik hücre ölümüFizyolojik hücre ölümü Hücre intiharıHücre intiharı Hücre ayıklanmasıHücre ayıklanması Programlanmış hücre ölümüProgramlanmış hücre ölümü Yaprak dökümüYaprak dökümü

Apoptozisin yapısal ve Apoptozisin yapısal ve biyokimyasal özellikleribiyokimyasal özellikleri

DNA parçalanması: Çekirdek içinde DNA parçalanması: Çekirdek içinde olur, geriye dönüşümsüz bir olay olup olur, geriye dönüşümsüz bir olay olup hücre ölür.hücre ölür.

DNA parçalanması, magnezyum ve DNA parçalanması, magnezyum ve kalsiyuma bağlı çekirdek kalsiyuma bağlı çekirdek endonükleazların faaliyetine bağlıdır.endonükleazların faaliyetine bağlıdır.

Apoptozisin yapısal ve Apoptozisin yapısal ve biyokimyasal özellikleribiyokimyasal özellikleri

Hücre hacminin azalması: Hücre hacminin azalması: sitoplazmanın büzülmesine bağlıdır. sitoplazmanın büzülmesine bağlıdır. Hücre iskeleti elemanları hücre Hücre iskeleti elemanları hücre yüzeyinde tekrar bir düzenlenim yüzeyinde tekrar bir düzenlenim gösterirler. Ribozomlar küçük gruplar gösterirler. Ribozomlar küçük gruplar halindedir, endositik veziküllerin halindedir, endositik veziküllerin çoğu hücre zarı ile birleşir.çoğu hücre zarı ile birleşir.

Apoptozisin yapısal ve Apoptozisin yapısal ve biyokimyasal özellikleribiyokimyasal özellikleri

Mitokondriyal işlevin kaybı: Mitokondriyal işlevin kaybı: Mitokondriyal zar kanal geçirgenlik Mitokondriyal zar kanal geçirgenlik değişikliklerine bağlıdır. Sitokrom c’ değişikliklerine bağlıdır. Sitokrom c’ nin mitokondriyal hücreler arası nin mitokondriyal hücreler arası zardan sitoplazma içine salınarak zardan sitoplazma içine salınarak kaspazlar olarak isimlendirilen kaspazlar olarak isimlendirilen proteolitik enzimlerin faaliyetini proteolitik enzimlerin faaliyetini sağlar.sağlar.

Apoptozisin yapısal ve Apoptozisin yapısal ve biyokimyasal özellikleribiyokimyasal özellikleri

Zar vezikülleri: Hücre zarı Zar vezikülleri: Hücre zarı değişikliklerinden oluşur.değişikliklerinden oluşur.

Apoptozisin yapısal ve Apoptozisin yapısal ve biyokimyasal özellikleribiyokimyasal özellikleri

Apoptotik cisimler: Hücre Apoptotik cisimler: Hücre parçalanmadan önceki son yapılardır. parçalanmadan önceki son yapılardır. Çekirdek materyali ve organelleri Çekirdek materyali ve organelleri içeren sitoplazmik veziküllerden içeren sitoplazmik veziküllerden şekillenirler. Bunlar fagositik hücreler şekillenirler. Bunlar fagositik hücreler tarafından hızlı bir şekilde ortadan tarafından hızlı bir şekilde ortadan kaldırılır. Böylece apoptotik cisimler kaldırılır. Böylece apoptotik cisimler inflamasyona yol açmazlar.inflamasyona yol açmazlar.

Otofajik Hücre ÖlümüOtofajik Hücre Ölümü

Çeşitli organizmaların hücre ve Çeşitli organizmaların hücre ve dokularında yapılan yapısal dokularında yapılan yapısal incelemeler, gelişim esnasında ölen incelemeler, gelişim esnasında ölen hücrelerde artan otofajik etkinliğin hücrelerde artan otofajik etkinliğin arttığı belirlenmiştir. arttığı belirlenmiştir.

Otofajik Hücre ÖlümüOtofajik Hücre Ölümü

Farklı hücre tipleri ve farklı uyarıcılar Farklı hücre tipleri ve farklı uyarıcılar kullanan birbirinden bağımsız kullanan birbirinden bağımsız grupların çalışmaları, otofajik grupların çalışmaları, otofajik veziküller oluşturarak ve lizozomal veziküller oluşturarak ve lizozomal faaliyeti artırarak ilerleyen ve bazı faaliyeti artırarak ilerleyen ve bazı kimyasallar tarafından baskılanabilen kimyasallar tarafından baskılanabilen ve kaspazlardan bağımsız bir hücre ve kaspazlardan bağımsız bir hücre ölümü varlığıdır.ölümü varlığıdır.