Hollanda Enerji Sektör Raporu

FULYA ERKUT ULUSLAR ARASI İLİŞKİLER MÜDÜRLÜĞÜ - AB VE ULUSLAR ARASI ORGANİZAYSONLAR ŞEFLİĞİ

STAJYER – ŞUBAT 2015

2

HOLLANDA ENERJİ SEKTÖRÜ

Enerji sektörü, hem teknolojik olarak üstünlüğü hem de doğal kaynaklara yakınlığı bir arada

gerektiren bir sektördür. Hollanda geliştirdiği yüksek teknolojiler ve sahip olduğu doğal

kaynakların avantajını kullanarak Avrupa enerji piyasalarında söz sahibi olan ülkelerden

biridir. Hollanda enerji piyasalarında petrol ürünleri, sürdürülebilir enerji ve doğalgaz dahil

olmak üzere pek çok alanda faaliyet göstermektedir. Bu kapsamda, Hollanda’nın enerji

sektöründeki konumu hakkında derlenmiş olan bilgiler aşağıda sunulmuştur.

I. HOLLANDA’NIN ENERJİ ARZI, TÜKETİMİ VE TİCARETİ

Hollanda topraklarında bulunan doğalgaz rezervleri ile Kuzey Denizi’ndeki petrol rezervleri

Avrupa enerji arzının karşılanmasında büyük rol oynamaktadır.

Hollanda’daki enerji arzı, ülkedeki talebin %20’sini karşılamaktadır ve kalan talep ithalat

yoluyla karşılanmaktadır. İthal edilen enerji ürünleri arasında petrol, kömür ve doğalgaz

sayılabilir.1

Hollanda yalnızca bir enerji ithalatçısı değil aynı zamanda önemli bir enerji ihracatçısıdır.

Ülke, dünyanın en büyük doğalgaz üreticilerinden ve ihracatçılarından biridir. Buna ek olarak,

Avrupa ülkelerinden bir miktar doğalgaz da ithal etmektedir. Hollanda, Avrupa ülkelerine

doğalgaz ihracat ve ithalatını Avrupa gaz boru hattı vasıtasıyla gerçekleştirir. Toplam arz ve

talep incelendiğinde, Hollanda net bir doğalgaz ihracatçısıdır. Belçika, İtalya, İsviçre,

Almanya ile Fransa Hollanda’nın başlıca doğalgaz ihracatı yaptığı ülkelerdir.

Hollanda, Avrupa’nın petrol rafine merkezi olarak görülmektedir. Sahip olduğu limanları ve

boru hatlarıyla hem ülkenin hem de kıtanın petrol arzını karşılamada büyük bir öneme

sahiptir. Hollanda’da işlenen ham petrolün %96’sı ithalat yoluyla elde edilmektedir.

1 International Energy Agency Report 2012:

http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/Oil&GasSecurityNL2012.pdf

3

Tablo 1*: Hollanda enerji ithalat ve ihracat miktarları

2010 2011 2012 2013

İthalat 9.594 PJ**

9.239 PJ 10.099 PJ 9.942 PJ

İhracat 8.300 PJ 8.145 PJ 8.521 PJ 8.852 PJ

Kaynak: CBS Netherlands

* Tablo 1 ve 2’deki miktar belirten kalemler petajoule birimiyle ifade edilmiştir.

** (1 petajoule= 1015

joule ve 1 Joule= 0.24 kalori)

2010 yılı istatistiklerine göre yıllık petrol talebi 1000000 varil/ gün olarak görülmektedir. Bu

talep takip eden yıllarda da artmış ayrıca gelişen teknolojiyle beraber üretim teknikleri de

iyileşmiştir. Ancak tüm bunlara rağmen petrol üretiminin düşme eğiliminde olduğu

gözlenmektedir.

Tablo 2*: Hollanda enerji tüketimi

2013 Eylül 2014 Haziran 2014 Ağustos 2014 Eylül

Toplam enerji tüketimi 235 PJ** 224 PJ 231 PJ 230 PJ

Tüketimdeki değişim

oranı (%)

0.9 -1.7 0.4 -2.2

Kaynak: CBS Netherlands2

** (1 petajoule= 1015

joule ve 1 Joule= 0.24 kalori)

2 Tablo1 ve 2;”Statistics Netherlands” web sayfasından alınan bilgilerle bu rapor için oluşturulmuştur.

http://www.cbs.nl/en-GB/menu/themas/industrie-energie/nieuws/default.htm

4

Ülkede sürdürülebilir enerji konusu hem dünyada hem de Avrupa Birliği’nde önem

kazanmaktadır. Hollanda Devleti güneş, su ve biyolojik atık gibi alternatif enerji

kaynaklarının geliştirilmesi için yatırımlarını arttırarak devam ettirmektedir. Hollanda Enerji

Bakanlığı tarafından 2013 yılında yapılan açıklamaya göre yeşil enerji olarak da tabir edilen

sürdürülebilir enerjinin geliştirilmesine katkıda bulunmak için ayrılan sübvansiyonların

toplamı 3 milyar euro’dur. Bu yatırımlarla hem ülkenin elektrik enerji üretimi alternatif

kaynaklarla sağlanmakta hem de üretilen elektriğin bir kısmı yurtdışına satılmaktadır.

Sürdürülebilir enerji alanında, Hollanda dünya liderliğini elinde taşımaktadır. 2014 Mart

ayında Hollanda Başbakanı Mark Rutte tarafından yapılan açıklama, ülkenin yenilenebilir

enerji politikasını açıklamaktadır. Rutte, Hollanda’nın enerji yatırımları arasında bu tarih

itibariyle, kömür havzalarının bulunmadığını belirtmiştir. Yapılan açıklama, Hollanda’nın

kirli enerji konusunda sürdürmekte olduğu politikaları net bir şekilde ortaya koymuştur.

2010 yılı enerji arzıyla ilgili veriler bir araya getirilip incelendiğinde; toplam arzın %38’ini

petrol, %47’sini ise gaz üretiminin meydana getirdiği görülmektedir. Son 20 yılın rakamları

değerlendirildiğinde petrol ve gaz üretiminin toplam üretimdeki payının %85 olarak sabit

kaldığı görülmektedir. Bu ürünleri, %9,5 pay ile kömür, %4,5 pay ile yenilenebilir enerji ve

%1 pay ile nükleer enerji üretimi takip etmektedir. 3

2011 yılı enerji raporunda Hollanda Hükümeti gelecekteki enerji hedeflerini temiz enerji

yaklaşımıyla ifade etmiştir. Bu hedefe kömür üretimini düşürerek ulaşmayı planlamaktadır.

2020 yılı hedefi ülkenin enerji ihtiyacının % 14 ünü yenilenebilir enerji ile karşılamaktır.

Son raporlar olan 2012 yılı verileri dikkatle incelendiğinde ise doğalgaz üretiminde % 3lük bir

pay kaybı olduğu görülmektedir. Ancak bu düşüşe rağmen; doğalgaz ve petrol üretimi ülkenin

enerji arzında gözle görülür bir yere sahiptir. 4

Üretim payları dikkate alınarak, raporun devamında Hollanda’daki petrol ve doğalgaz üretimi

detaylıca incelenecektir.

3 International Energy Agency Report 2012

http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/Oil&GasSecurityNL2012.pdf 4 ınternational energy agency web sayfasından alınan bilgilere göre yorumlanmıştır.

http://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=NETHLAND&product=Select&year=2012

5

Grafik 1: 2012 yılı Hollanda Enerji Üretimi

Grafik 2: 1972- 2012 yıllarındaki Hollanda Enerji Üretimi

5

*RENKLENDİRME: Doğalgaz Petrol Kömür

Nükleer Biyolojik yakıtlar Jeotermal/ Güneş/ Rüzgar

5 Grafik 1 ve 2 International Energy Agency web sayfasından alınmıştır:

file:///C:/Users/konuk/Desktop/NETHLAND3.pdf

Doğal gaz % 42.5 Nükleer %1.3

Petrol %40.1

Biyolojik yakıtlar %4,8

Jeotermal/güneş/rüzgar

%0.6

Kömür % 10,6

6

Petrol Üretimi6

Ülkede petrol üretimi 1943’te Schoonebeek yakınlarındaki petrol yataklarının keşfedilmesiyle

başlamıştır. Daha sonra 1982’de Rotterdam bölgesinde petrol üretimi yapılmaya başlanmıştır

ve 1986’da üretim zirveye ulaşmıştır.

Üretim şekline bakıldığında, Hollanda’nın tam bir rafineri gibi çalıştığı görülmektedir. Ham

petrol ithal edilip, ülkede rafine edilmekte; ardından komşu ülkeler başta olmak üzere tüm

Avrupa’ya satılmaktadır.

Petrol üretiminde kullanılan altyapılar rafineriler, limanlar, boru hatları ve depolardır.

Hollanda’nın bu konulardaki durumu incelenecek olursa:

Boru hatları

Ülkeden geçen 2 ana ham petrol boru hattı bulunmaktadır. Bunlar, Rotterdam – Rhine boru

hattı (RRP) ve Rotterdam – Antwep Boru hattı (RAP)’dır. Buna ek olarak, RMR (Rhine –

Main Boru Hattı), APS (Amsterdam – Schiphol Boru Hattı) ve CEPS (Rotterdam – Schiphol

Boru Hattı) bulunmaktadır. Hollanda barındırdığı bu ağlarla petrol dağıtımını etkili bir şekilde

gerçekleştirmektedir.

Rafineriler

Ülkede 5 adet petrol rafinerisi bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi Total ve Lukoil’in

ortaklığıdır ve Vlissingen’de yer almaktadır. Diğerleri ise Exxonmobil, KPC, BP ve Shell’e

aittir. Bunlar ise Rotterdam’da bulunmaktadırlar.

Avrupa Enerji Kanunu, çevresel konularda oldukça hassasiyet göstermektedir. Bu da tüm

rafinerilere olduğu gibi Hollanda’daki petrol rafinerilerine çok katı bir sülfür limiti

getirmektedir.

Limanlar

Ülkede bulunan limanlar uluslararası alanda çok büyük bir öneme sahiptir. Hollanda,

Avrupa’nın en büyük deniz yolu aktarma merkezi olarak görülmektedir.

6 Petrol üretimi hakkında detaylı bilgiye International Energy Agency 2012 sektör raporundan ulaşılmıştır.

7

Rotterdam Limanı ülkedeki en önemli limandır. Singapur ve Şanghay’dan sonra dünyanın en

büyük 3. Limanıdır. Rotterdam Limanına yapılan yatırımlara bakıldığında limanın enerji

alanında geliştirilmek istendiği görülmektedir. Bu yatırımlar daha çok biotermal temelli

endüstri ve bioyakıt üzerine yapılmaktadır.

Hollanda’daki bir diğer liman ise Vlissingen Limanıdır ve Zeeland Rafinerisi burada bulunur.

Antwerp ve Rotterdam Limanları arasında kaldığı için de stratejik bir öneme sahiptir.

Amsterdam Limanı ise petrol ürünleri ağırlıklı çalışmaktadır ve dünyanın en büyük gazolin

(benzin) alanlarından biridir.

Depolama kapasitesi

Depoların büyük kısmı Rotterdam’da bulunmaktadır. Ancak, Amsterdam ve Vlissingen’de de

depolama alanları bulunmaktadır.

Hollanda liman ve depolama altyapılarında sahip olduğu bu avantajlarını kullanarak

Avrupa’nın petrol arzında kilit bir nokta haine gelmiştir. Ülkenin yerel talebinin 4 katı kadar

petrol üretilip Avrupa’ya aktarılmaktadır. International Energy Agency 2012 yılı raporuna

göre Hollanda 2011 yılında altmış milyon ton ham petrol ve doğalgaz ithal edip işleyerek

ihraç etmiştir. Bu ithalatın dörtte biri Kuzey Denizi’nden, üçte biri Rusya’dan ve kalanı da

diğer OPEC ülkelerinden gelmektedir.

Doğalgaz üretimi

Ülkede doğalgaz üretimi 1959’da Schlohteren’deki gaz yataklarının keşfiyle başlamıştır ve

Hollanda zamanla önemli bir doğalgaz üreticisi ve ihracatçısı konumuna gelmiştir. 2010 yılı

itibariyle toplam doğalgaz üretimi 3,2 trilyon metre küptür.

Üretilen doğalgazın çeşitlerine bakıldığında düşük ve yüksek kalorili olarak iki tip

görülmektedir. Düşük kalorili doğalgaz, enerjisi 10,5 kWh/ m3’

ten daha az olan çeşittir.

Yüksek kalorili olarak nitelendirilen doğalgazın enerjisi ise 10,5 ve 12,8 kWh/ m3

aralığındadır. Genelde hane halkı düşük, endüstriler ise yüksek kalorili doğalgaz

kullanmaktadırlar. Bu iki türün taşınma esnasında mutlaka farklı ağlar kullanılması gerektiği

International Energy Agency’nin raporunda açıkça belirtilmektedir. Aksi takdirde ürünler

özelliklerini kaybedebilmektedir.

8

Tüm bu değerler incelendiğinde Hollanda’nın tam bir doğalgaz ihracatçısı konumunda olduğu

görülmektedir. Ancak her doğal kaynak gibi doğalgaz kaynağı da sınırsız değildir ve kalan

kaynakların 1,3 trilyon metreküp olduğu tahmin edilmektedir. Önümüzdeki yıllarda da

üretimin düşmesi beklenmektedir. Ülkenin enerji raporunda belirtildiğine göre 2020 – 2025

yıllarında Hollanda doğalgaz ihracatçısı kimliğini doğalgaz ithalatçısıyla değiştirme

tehlikesiyle karşı karşıyadır.7

II. SEKTÖRÜN GENEL YAPISI

Hollanda’da diğer sektörlerde olduğu gibi enerji sektöründe de devlet kontrolü giderek

azalmaktadır. Serbestleşen enerji sektörü bireylere ve firmalara kendi enerji tedarikçisini

seçme şansı sunmaktadır. Bu durum enerji ürünlerinin fiyatlarını etkilemektedir. Örneğin

elektrik enerjisi fiyatları 2013 Eylülden bu yana neredeyse % 30 azalmıştır.

a. Ülkedeki enerji piyasalarındaki tüketici fiyat endeksleri ve fiyatlardaki değişimler

Tablo3’te ifade edilmektedir.

Tablo 3: Hollanda Enerji Piyasası Tüketici Fiyat Endeksi ve Fiyat Değişimleri 8

Ürünler 2013

Eylül

2014

Haziran

2014

Ağustos

2014

Eylül

Tüketici fiyat

endeksi

2010=100

Doğalgaz

Elektrik

129.7

96.3

106.4

88.0

103.3

87.5

108.8

91.7

Tüketici

fiyatlarındaki

değişim %

Petrol ve Türevleri

Kömür ve Türevleri

139.1

81.2

134.5

88.0

124.9

71.8

121.7

72.5

Kaynak: CBS Netherlands

7Doğalgaz üretimi hakkında detaylı bilgiye International Energy Agency 2012 sektör raporundan ulaşılmıştır. 8 Tüketici fiyat endeksi ve tüketici fiyatlarındaki değişimler CBS Netherlands web sayfasından bulunmuş ve

Tablo 3 bu bilgilere göre bu rapor için oluşturulmuştur.

9

b. Enerji piyasasındaki Denetleyici ve Düzenleyici Kurum ve Kuruluşlar

Her ne kadar serbest bir enerji politikası yürütmekte olsa da Hollanda Devleti’nde bir takım

düzenleyici ve denetleyici kurum ve kuruluşlar da yer almaktadır. Bu kurum ve kuruluşların

amacı, adil bir fiyatlandırma sağlama, enerji arzını kontrol atında tutma ve gelecek enerji

politikalarını belirlemede devlete yardımcı olmaktır. Hükümet 2005 yılında devlet

temsilcileri, akademisyenler ve özel sektörden oluşan 200’den fazla uzmanın görev aldığı

Enerji Geçiş Görev Gücü’nü kurmuştur. Bu ekip yapacağı çalışmalarla gelecekteki enerji

arzını güvence altına almak için stratejiler geliştirmek ve bu stratejilerde gerekli olabilecek

teknolojileri belirlemekle yükümlüdür. Ülkedeki enerji piyasasında görevli diğer başlıca

yapılanmalar ise; Hollanda Enerji Araştırma Merkezi, Enerji Araştırma Programı, We@SEA

ve Energiekamer olarak sıralanabilir.

Hollanda Enerji Araştırma Merkezi: Ülkedeki enerji piyasalarındaki en büyük

araştırma kuruluşudur. İnceleme alanı oldukça geniş olmakla birlikte enerji tasarrufu,

yenilenebilir enerji, temiz enerji ve nükleer enerji gibi konularda detaylı incelemeler

yapmaktadır.

Enerji Araştırma Programı: Hollanda Hükümeti tarafından temiz ve yenilenebilir

enerji arzını gelecekte de güvence altına alabilmek için finanse edilmiş bir programdır.

Programı SenterNovem isimli bir hükümet ajansı yürütmektedir. 5 kategoride 20 ayrı

başlık altında araştırmalar yapılmaktadır.

We@SEA: Yine Hollanda devleti tarafından sübvanse edilen bir konsorsiyumdur.

Hedefi, Kuzey denizinde rüzgar çiftliklerinin kurulması için gerekli olan bilgileri

edinme ve geliştirmektir. Konsorsiyumda kıyı rüzgar çiftliklerinin kurulma ve

gelişmesine odaklanan ortaklar ve Greenpeace gibi katılımcılar bulunmaktadır. Ayrıca

Delft Teknoloji Üniversitesi ile ortak yürüttükleri bir doktora programı mevcuttur.

Energiekamer: Energiekamer enerji piyasalarındaki rekabeti izler. İzlenimlerine

dayanarak, gaz ve elektrik piyasalarındaki rekabeti limitler. Vaat edilen arz

tarifelerinin uygulanmamış olması ihtimaline karşı yaptırım yetkisi bulunmaktadır;

ancak bu şimdiye kadar hiç gerçekleşmemiştir.

c. Enerji Piyasalarında Başlıca Şirketler

Dana Petrolium

NAM (Shell & ExxonMobil Ortaklığı) Ülkenin en büyük gaz üreticisi.

Shell

10

Bp

Exxon Mobil

Kuveyt Petrol

Total

Lukoil

NEM

EON

DONG

RWE

Alliander

Delta Nuts Netwerk bedrijven

Endinet

Enexis

Rendo

Stedin

Westland Energie Infra

Hollanda’da ayrıca bu şirketleri konularına göre aynı çatı altında toplayan kuruluşlar ve

sektörel birlikler de bulunmaktadır.

VNPI: piyasadaki en önemli 10 şirketi temsil eder ve bunların üretim miktarları

toplandığında ülkedeki toplam arzın %99’una ulaşılır.

VOTOB: 14 bağımsız tank depolama operatörünü temsil eder. Bu şirketler ürünlerin

yalnızca lojistiğini sağlayan şirketlerdir.

NOVE: Enerji ticareti yapan ve depolayan şirketleri temsil eder. 185 üyesi

bulunmaktadır.

IRO: Hollanda Petrol ve Gaz Sanayi Tedarikçileri Birliği

FME: Rüzgar Enerjisi Grubu

COGEN: Hollanda Kombine Isı ve Enerji Birliği

11

Tüm bu veriler bir araya getirilip değerlendirildiğinde, Hollanda’nın dünya ve

özellikle Avrupa enerji piyasasında çok önemli bir konumda olduğu görülmektedir.

Öyle ki ülke; dünyanın 10., Avrupa’nın ise en büyük üreticisi konumundadır.

Özellikle doğalgaz üretiminde tam bir ihracatçıdır ancak azalmakta olan doğalgaz

kaynakları ve sosyolojik etkenler üretimin düşürülmesini zaruri kılmaktadır. Hollanda

Devleti’nin açıklamalarına göre batı Avrupa’nın en büyük üretim sahası olan

Groningen’de üretim miktarı düşürülecek. Groningen’de yapılan gaz üretiminin başta

depremler olmak üzere yakın çevresine birçok zararının olduğu halk tarafından dile

getirilmekte ve halkın bu şikayeti politikacılar tarafından da gözetilmektedir. Bu

yüzden Hollanda hükümetinin doğal gaz sahasındaki üretim miktarını kademeli olarak

düşüreceği beklenmektedir. Yapılan açıklamalara göre, gaz üretiminin 2015’te 42,5

milyar metreküp, 2016’da ise 40 milyar metreküpe düşürülmesi hedeflenmektedir.9

Böylece ülkenin zamanla ihracatçıdan bir ithalatçı konumuna geleceği söylenebilir.

Ancak yenilenebilir enerji ve güneş enerjisi konularında ülke yatırımlarını gün

geçtikçe arttırmakta ve hane halkı kendi güneş enerjisini üretmeye teşvik edilmektedir.

Sadece 2013 yılında 100 bin ev çatısına kurulan güneş enerjisi paneli de bunu kanıtlar

niteliktedir.10

Sonuç olarak; dünya enerji piyasası denince akla gelen ilk ülkelerden biri Hollanda’dır

ve kıt kaynaklar ile birtakım sosyal sorunlara rağmen; gerek devlet gerekse şirketler

Hollanda’nın bu önemini en az yarım asır daha korumaya devam edeceğini

öngörmektedir.

9 http://enerjienstitusu.com/2014/02/14/hollandanin-groningen-dogalgaz-uretim-sahasi-depremlere-neden-

oluyor/ 10 http://www.enerjigazetesi.com/gunes-enerjisinde-hollanda-hedef-buyutuyor/

12

KAYNAKÇA

1) International Energy Agency Report 2012

2) Oil and Gas Security Emergency Response of IEA Countries, 2012

3) http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/Oil&GasSecurityNL2012

.pdf

4) http://www.utwente.nl/bms/cstm/staff/cv/dinica/green-electricity-nl.pdf

5) http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960148113000505

6) http://www.ceer.eu/portal/page/portal/EER_HOME/EER_PUBLICATIONS/NATION

AL_REPORTS/National%20Reporting%202010/NR_En/E10_NR_Netherlands-

EN.pdf

7) https://www.google.com.tr/webhp?sourceid=chrome-

instant&ion=1&espv=2&ie=UTF-

8#q=reasons%20for%20the%20energy%20prices%20in%20netherlands

8) https://www.energievergelijken.nl/en/about-energy-in-the-netherlands