လႚအခၾငအေရး ေဝၝဟာရမား

လႚအခၾငအေရး ပညာေပးတေနရာမႀာ ႎငငတကာလႚအခၾငအေရး စကားအသးအႎႁးေတၾဟာ သကဆငရာ ေဒသခေတၾနႚ ကကညတ စကားဖစဖႚ

အထးအေရး႒ကးပၝတယ။

(၁) အဖၾႚဝငဖစခငး (Accession)

ကလသမဂၢတၾင ပႉာနးထားေသာ လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပမားထမႀ အသကဝင႓ပးဖစေသာ (Entry into force) စာခပက ႎငငတခခက အတညပလကမႀတေရးထးလကခငး (Ratification) က အဖၾႚဝငဖစခငးဟ ေခသည။ ဥပမာ-ယေနႚအခနတၾင အသကဝငေန႓ပးဖစေသာ ကေလးသငယ အခၾငအေရးစာခပက ႎငငတခက အတညပလကမႀတထး႓ပး အဖၾႚဝငႎငင ဖစသၾားပၝက ၄ငးက အဖၾႚဝငဖစခငးဟ ေခႎငသည။ သႚေသာ အသကဝငမႁမရႀေသးေသာ စာခပက လကမႀတေရးထး႓ပးပၝက ရးရးအတညပ လကမႀတေရးထးလကခငးဟသာ ေခေလရႀ႓ပး အဖၾႚဝငဖစခငးဟ မေခႎငပၝ။

(၂) လကနာေစာငထနးမႁ (Adherence)

ႎငငတႎငငက ႎငငတကာစာခပတခခ၏ စာခပအဖၾႚဝငႎငင ဖစလသညဟ ဆႎၬပလကသညႎႀငတပငနက ထစာခပပၝ အခကအလကမားအားလးက ေလးစားလကနာရန တာဝနရႀသၾားခငးက လကနာေစာငထနးမႁဟဆသည။ ႎငငတကာစာခပ တခခက ႎငငတႎငငက ပဏာမလကမႀတေရးထးလကခငး (Signature)၊ အတညပလကမႀတေရးထးခငး (Ratification)၊ စာခပအဖၾႚဝင ႎငငဖစသၾားခငး (Accession) စသည အဆငတဆငလပေဆာငလကပၝက ထစာခပပၝအခကမားက ထႎငငအစးရမႀ ေလးစားရန၊ ကာကၾယေပးရန၊ တးမႀငေအာငလပေဆာငေပးရန၊ ဖညဆညးေပးရန စသညတာဝနမား ရႀသၾား႓ပဖစ၍ ထႎငငအေနဖင သကဆငရာစာခပပၝအခကမားက လကနာေစာငထနးရေတာမညဟ တာဝနအပႎႀငးလကခငးဖစသည။

(၃) လကခႎငမႁ (Admissibility)

လႚအခၾငအေရးမား ခးေဖာကခငးႎႀငပတသကေသာ စၾပစၾတငကားခကက စးစမးစစေဆးရန တာဝနေပးအပထားခရေသာ ႎငငတကာ လပထးလပနညးဆငရာ

အဖၾႚမားသည ထအမႁက စစမးစစေဆးခငးမပမ ထစၾပစၾတငကားခကသည လကခစစမးစစေဆးရနအတၾက သတမႀတထားေသာ အေခအေနႎႀင ကကညမႁရႀမရႀ ဆးဖတရေပမည။ ထသႚလကမခမ လကခႎငမႁရႀမရႀ ဆးဖတခငးက လကခႎငမႁဟ ေခသည။ ထလကခႎငမႁ အခကအလကမားႎႀငပညစမႀသာ ႎငငတကာ လပထးလပထးလပနညးဆငရာ အဖၾႚအစညးမားအေနဖင ထစၾပစၾတငကားခကက လကခ၍ စတငစစမးစစေဆးႎငသည။ သတမႀတထားေသာ အခကအလကမားႎႀင မကကညေသာ စၾပစၾခကမားကမ လကခႎငမညမဟတပ ဆကလကစစမး စစေဆးမညလညး မဟတပၝ။

လကခစစမးစစေဆးႎငရနအတၾက သတမႀတထားေသာ လကခႎငမႁမားမႀာ အဖၾႚအစညးမားအလက ကၾပားခားနားေကာငး ခားနားႎငပၝသည။ သႚေသာအမားအားဖင သတမႀတထားေသာ လကခႎငမႁမားမႀာ စၾပစၾတငကားခကတၾင ခးေဖာကခရသကယတင သႚမဟတ ကယစားလႀယက လကမႀတေရးထးထားရခငး၊ တငကားခရာတၾင ကမးတမးေသာအသးအႎႁးမား မပၝဝငရခငး၊ ထတငကားမႁသည တငကားမႁက တငသၾငးသညအဖၾႚ၏ လကခစစမး စစေဆးရန တာဝနရႀထားမႁ (Conpetence) ႎႀင ကကညရခငး စသညဖင ဖစပၝသည။ ထႚအပင လကခႎငမႁ သတမႀတခက အေတာမားမားတၾင သတမႀတထားသညမႀာ ထစၾပစၾတငကားမႁသည ႎငငတကာအဖၾႚအစညးသႚ တငပတကကားခငးမပမ သကဆငရာႎငငအတၾငး၌ ေဖရႀငးရန ႒ကးပမးလပေဆာင ခေသာလညး ေပလညသညအေဖမး မရႎငသညေနာကဆးမႀသာ ႎငငတကာ လပထးလပနညးအဖၾႚမားအား ေဖရႀငးေပးရန တငကားမႁမားဖစရပၝမည။ စၾပစၾတငကားမႁတခက တငပတငကားေတာမညဆပၝက ထစၾပစၾတငကားမႁ တခခငးစသည မညသညလႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပႎႀငသကဆငသညက ေလလာရမညသာမက ထတငကားမႁက လကခစစမးစစေဆးရနတာဝနရႀသည ထစာခပဆငရာ ႎငငတကာလပထးလပနညး အဖၾႚအစညးမား၏ ကငသးလပကငပ တႚကပၝ ေလလာရနလအပသည။

(၄) ယာယအထးလပေဆာငေပးမႁ (Affirmative Action)

တငးရငးသားလမးမား၊ လနညးစ အပစမား၊ ဘာသာေရးအပစမားႎႀင အမးသမးမားအေပ ပညာေရး၊ ႎငငေရး၊ လမႁေရး၊ စးပၾားေရးစသည ကၸမားအပင အခၾငအလမးမား ခစားရာတၾင ယခငအတတက ခၾခားဆကဆမႁ ပခသညအတၾက အခားသမားထက တဆငနမကေနခငးက တနးတဖစေစရနအတၾက

အထးအစအစဥမား လပေဆာငေပးခငးက ယာယအထးလပေဆာငမႁဟ ေခသည။ တခၝတရတၾင (Temporary Special Measurement) ဟလညး ေခတတသည။ ထယာယအထး လပေဆာငခကႎႀင ပတသက၍ အမးသမးမားအား နညးမးစဖင ခၾခားထားမႁအား လးဝပေပာကေရး သေဘာတစာခပ၏ အပဒ(၄)တၾင အမးသမးမား ကၸသးသးတၾင နမကေနမႁမားက တေဖးေဖးေပာကကၾယေစ၍ ကား၊မ တနးတဖစလာေစရနအတၾက ရညရၾယ႓ပး အစးရအေနဖင ယာယအထး လပေဆာငေပးခကမား လပေဆာငေပးရမညဟ ဆထားသည။ ထသႚ အထးလပေဆာငေပးခကမားက ကားႎႀင မအကား ကၾာဟမႁမရႀဘ တနးတဖစလာေသာ အခနတၾင ရပတႎငသညဟ ဆထားသည။ ယာယအထးလပေဆာငေပးခကဟ ဆႎငေသာ အခႚဥပမာမားမႀာ - အမးသမးမား အဆငမငပညာသငကားႎငရန အမးသမး ေကာငးသမားအတၾက အထးပညာသငေထာကပေကးမား ပပးေပးခငး၊ မခငမား အသကေမၾးဝမးေကာငး ပညာသငကားႎငရနအတၾက ေနႚကေလးထမးေကာငးမားဖင ကေလးမားအား ေစာငေရႀာကေပးခငး၊ မခငမားအားလပသညအခနက ဥးစားေပး၍ သငတနးမားေပးခငး၊ အမးသမးေခၝငးေဆာငမား ေပထၾနးလာေစရနအတၾက ခၾတနး စနစဖင အမးသမးေခၝငးေဆာင ေနရာအေရအတၾကက သတမႀတေပးခငးတႚ ဖစသည။ ထႚအတ လမးစမားႎႀင လမး႒ကးမားအကား ကၾာဟမႁဖစေနသညက ပေပာကေစရန ယာယ အထးလပေဆာငေပးမႁအေနဖင လမးစမားေနထငရာေဒသမား ဖၾႚ႓ဖးတးတက လာေစေရးအတၾက ဘတဂကမား ပမခထားေပးခငး၊ ထလမးစမားအတၾက ပညာေရး၊ စးပၾားေရး၊ ႎငငေရး အခၾငအလမးမား ပမဖနတးေပးခငးတႚက လပေဆာငေပးခငးတႚဖစသည။

(၅) အာဖရက လသားႎႀငပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရာ ပဋညာဥစာတမး(African Charter on Human and People’s Rights)

ဤစာတမးက ၁၉၈၁ခ၊ ဇၾနလ(၂၇) ရကေနႚတၾင အာဖရက ညညၾတေရး အဖၾႚ႒ကးမႀ ကငညာႎငင၊ ႎငရဘ႓မႚ၌ သေဘာတပႉာနးခပၝသည။ဤစာတမးသည အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးဆငရာ ေကငာစာတမး (Universal Declaration of Human Rights) က အေခခကးကား၍ ေရးသားထားခငးဖစသည။ ထစာတမး၏ ပဏာမ

အဖၾငစကားခးတၾင လႚအခၾငအေရးမားက ဖနတးရာ၌ အာဖရကတက ပညသမား၏

တနဖးမားႎႀင သမငးဝင ဓေလထးစမား၏ ေကာငးမၾနသည ဂဏသကၡာမားအား ထညသၾငးစဥးစားရန လအပသညဟ အခငအမာေဖာပထားသည။ ထႚအပင ဤစာတမးတၾင လတဥးတေယာကစ၏ အခၾငအေရးမားႎႀင

တာဝနရႀမႁမားက ရႀငးရႀငးလငးလငး ေဖာပထားပၝသည။

ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးဆငရာ အခၾငအေရးမား (Civil and Political Rights) က အပဒ (၃) မႀ (၁၃) အထတၾင၎၊ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရး (Economic, Social and Cultural Rights) မားက အပဒ (၁၄) မႀ အပဒ (၁၈) တၾင၎ ေဖာပထားပၝသည။ စာတမး၏ ဒတယပငးတၾင စာတနးပၝလပငနးမားအား အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရၾကမႁက ေစာငကပရနအတၾက အာဖရကလသားႎႀင ပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရာ ေကာမရႀငအဖၾႚ (African Commission on Human and Peoples’ Rights) က တညေထာငခငးႎႀင ထေကာမရႀင၏ လပငနးမားႎႀင ပတသတ၍ တတကက ေဖာပေရးသားထားပၝသည။

(၆) အာဖရက လသားႎႀငပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရာ ေကာမရႀင (African Commission on Human and Peoples’ Rights)

ဤေကာမရႀငသည အာဖရကလသားႎႀင ပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရာ ပဋညာဥစာတမး (African Charter on Human and Peoples’ Rights) ၏ အပဒ (၃၀ မႀ ၆၁) တၾင ေရးသားထားေသာ အခကမားအရ ေပေပၝကလာခခငးဖစပၝသည။ ဤေကာမရႀငက စာခပအဖၾႚဝငႎငငမာက ေရၾးခယတငေမႀာကထားသည အဖၾႚဝင (၁၁) ဥးဖင ဖၾႚစညးထားသည။ အာဖရက တကအတၾငးရႀ လသားႎႀင ပညသမား၏ အခၾငအေရးမားက တးမႀင လပေဆာငေပးရနႎႀင ၎တႚက ကာကၾယေပးေရးက အာမခႎငေစရန ဤေကာမရႀင သႚ အခၾငအာဏာ ေပးအပထားပၝသည။ ဤေကာမရႀင၏ လပငနးတာဝနမားက ေဆာငရၾကရာတၾင အဖၾႚဝငႎငငမားမႀ ဆကသၾယသတငးပႚမႁႎႀင အဖၾႚဝငမဟတေသာ ႎငငမားမႀ ဆကသၾယ သတငးပႚမႁမားအေပတၾင မတည၍ လပကငေနပၝသည။ အဖၾႚဝငႎငငမား၏ ပမႀနအစရငခစာမား တငသၾငးရနကစၤႎႀင ပတသက၍ မညကသႚ လပေဆာငရမည ဆသညက ဤပဋညာဥ စာတမးတၾင ထညသၾငးမေရးသားထားပၝ။

စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားမႀ ဆကသၾယသတငးပႚမႁမား (Communications) ဆသညမႀာ ပဋညာဥစာတမးပၝ အခကမားက အဖၾႚဝငႎငငတခက ေဖာကဖက ကႃးလၾနေကာငးက ယကညရသည ခငလေသာ အေကာငးပခကမားရႀပၝက အခားအဖၾႚဝင ႎငငတႎငငက ေကာမရႀငထသႚ ဆကသၾယတငကားခငးက ဆလခငးဖစသည။

ထသႚ ခးေဖာကေကာငး ခငလသည အေကာငးပခကမား ရႀလာပၝက တငကားမည ႎငငႎႀင ပတသက၍ လပေဆာငႎငစရာ နညးလမး ႎႀစလမးရႀသည။

ပထမနညးလမးမႀာ ခးေဖာကသညဟ ေတၾႚရႀရေသာ သကဆငသညႎငငက ဆကသၾယ၍ ခးေဖာကမႁမားက ရပတနႚေစရနအတၾက ေစစပေဆၾးေႎၾးႎငသည။ ထသႚေဆၾးေႎၾးရာမႀ သေဘာတညမႁ မရခလ႖င မညသညအဖၾႚဝင ႎငငမဆ ထအေကာငးအရာက ေကာမရႀငသႚ တငပႎငသည။

အခားတနညးမႀာ တငကားသည အဖၾႚဝငႎငငက ေကာမရႀငထသႚ တကရက တငပခငးဖစသည။ ထသႚဆကသၾယတငကားရာတၾင ထအေကာငးအရာႎႀင ပတသက၍ ႎငငအတၾငးရႀ အေရးယေဆာငရၾကမႁအားလးက ႒ကးပမးလပေဆာင ခေသာလညး ေကနပေလာကသည အေဖတစတရာက မရရႀသည ေနာကဆးမႀသာ ေကာမရႀငသႚ တငကားရမညဖစသည။ တငကားလာသည အေကာငးအရာအား ေကာမရႀငက အသငေလ႖ာဆး နညးလမးကသး၍ ႎငငအခငးခငး ခစကညရငးႎႀးမႁက မပကေစသည အေကာငးဆး ဆးဖတခက ခမႀတေပးရသည။ အကယ၍ ခစကညရငးႎႀးမႁ မပကေသာ အေဖရႀာမႁက မရႎငသညအခၝမးတၾင ေကာမတ၏ အကပခကမား ပၝဝငေသာ အစရငခစာတေစာငက ပငဆင႓ပး ထအစရငခစာက အာဖရကတက ညညၾတမႁအဖၾႚ႒ကး၏ ႎငငေခၝငးေဆာငမားႎႀင အစးရမား ညလာခသႚ တငပအစအရင ခမညဖစသည။

ေကာမရႀင၏လပငနးမားတၾင ပၝဝငသည အဖၾႚဝငမဟတေသာ ႎငငမား၏ ဆကသၾယသတငးပႚမႁႎႀင ပတသက၍ အာဖရကလသားႎႀင ပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရာ ပဋညာဥစာတမးတၾင “အဖၾႚဝငႎငငမားမႀလၾ၍ အခားဆကသၾယမႁမား” ဟ၍သာ ေဖာပထားသည။ မညသညအဖၾႚမးႎႀင ႎငငမးက ေကာမရႀငထ တငပတငကားႎငသည ဆေသာအခကက တတကက ေဖာပထားခငး မရႀပၝ။ ထႚအတၾကေကာင လတဥးတေယာကခငးဖစေစ သႚမဟတ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမားကဖစေစ ဆကသၾယတငကားမႁမား ပလပႎငသညဟ ေကာကခကခႎငသည။

ေကာမရႀငအေနႎႀင မမထဆကသၾယတငကားလာေသာ အေကာငးအရာတခ က မမကငတၾယ ေဖရႀငးခငး ပ၊ မပ ႎႀငပတသက၍ လကခႎငမႁ (Admissibility) စမားက တတကက သတမႀတထားသည။ တငကားခရသည အဖၾႚဝငႎငငသႚ ေကာမရႀငက ထအေကာငးအရာက ေပးပႚ႓ပးသည ေနာကပငးတၾင ေကာမရႀငသည ပဋညာဥစာတမးတၾင ပၝဝငသည အခကမားအေပ အမႀနတကယ ခးေဖာကမႁ ရႀ မရႀ

လ႖ႚဝႀကေသာ လပငနးစဥမား အတငး စစမးစစေဆးရပၝသည။ ထႚေနာကတၾငမႀ ထေတၾႚရႀခကမားက သကဆငရာ အဖၾႚဝငႎငငထသႚအပင အာဖရက ညညၾတေရးအဖၾႚ႒ကး၏ ႎငငေခၝငးေဆာငမားႎႀင အစးရမား ညလာခသႚ ေပးပႚရမည ဖစပၝသည။

(၇) အာဖရက လသားႎႀငပညသမား၏ အခၾငေရးမားဆငရာ တရားရး (African Court of Human and Peoples’ Rights)

အာဖရက လသားႎႀင ပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရာ ပဋညာဥစာတမး၏ ေနာကဆကတၾစာခပ (Protocol) က ၁၉၉၈ခ၊ ဇၾနလ (၉)ရကေနႚတၾင ဘာကနာဖကစဆ ႎငင အေအဂၝဒဂ႓မႚ၌ လကမႀတေရးထး ခပၝသည။ ထေနာကဆကတၾစာခပတၾင အာဖရက လသားႎႀငပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရား တရားရးက ဖၾငလႀစရန ဆးဖတခပၝသည။ ထေနာကဆကတၾ စာခပက ႎငင ၁၅ ႎငငက အတညပခ႓ပးေနာက စာခပအသကဝငလာခပၝသည။ ဤတရားရးအား အာဖရကညညၾတေရးအဖၾႚ (OAU) ၏ ႎငငေခၝငးေဆာငမားႎႀင အစးရမား ညလာခကေန၍ ေရၾးခယတငေမႀာကထားသည တရားသ႒ကးမားဖင ဖၾႚစညးထားပၝသည။

ထတရားရးသႚ လသားႎႀငပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရာ အာဖရက ေကာမရႀင (African Commission on Human and Peoples’ Rights) က ေန၍ အမႁမားက တငသၾငးႎငပၝသည။ ထမ႖မက ထအာဖရက ေကာမရႀငတၾင စစမးစစေဆးေပးရန တငကားေသာႎငငကဖစေစ၊ ထသႚစၾပစၾခငး မဟတေကာငး ေခပခကက စၾပစၾခရေသာ ႎငငကဖစေစ၊ ထသႚစၾပစၾခငး မဟတေကာငး ေခပခကက စၾပစၾခရေသာႎငငကဖစေစ၊ ဤတရားရးသႚ တငသၾငး တငကားႎငသလ အာဖရကတကရႀ အစးရမားဆငရာ အဖၾႚအစညးမားကလညး တငကားႎငပၝသည။

ထသႚတငသၾငးတငကားမႁမားအား ထႎငငမားအေနဖင ဤေနာကဆကတၾ စာခပက အတညပလကမႀတထး႓ပးမႀသာ လကခႎငပၝမည။ အကယ၍ တငကားမႁ သည ႎငငမားက တငကားခငးမဟတဘ တဥးတေယာကခငးႎႀင အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမားက တငသၾငးတငကားမႁဖစပၝက လပထးလပနညး မားမႀာ ပမရႁပေထၾးတတသည။ တဥးခငး သႚမဟတ အစးရမဟတေသာအဖၾႚမားက တငကားမႁဖစပၝက ထတငကားခရေသာ ႎငငသည ထေနာကဆကတၾစာခပက အတညပလကမႀတေရးထး႓ပး ဖစရမညအပင ထစၾပစၾခကမားက ကငတၾယေဖရႀငးရနအတၾက တရားရး၏ လပပငခၾငအာဏာက လကခသည

ကငာခက (Declaration) တခကေရးသားထတပနမႀသာ ထအမႁက တငပ တငကားႎငေပလမမည။

ထႚပင တငကားသည အစးရမဟတေသာအဖၾႚမႀာလညး ေကာမရႀငတၾင ေလလာခၾင အဆငရႀေသာ အဖၾႚအစညးဖစရန လအပပၝေသးသည။ ထသႚေသာ အမႁမးအား ဤတရားရးမႀ ေန၍ အမနႛခမႀတခငးမပဘ တရားရးသႚ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမား (NGOs) က တငသၾငးခေသာ တငပခကအားလးက ေကာမရႀငထသႚ ေပးပႚရပၝသည။

အခားအမႁမးတၾင စၾပစၾထားေသာ ခးေဖာကမႁမားက တရားရးက စရင၍ သငေတာသလ အေရးယေဆာငရၾကသၾားရန စရငခကခႎငပၝသည။ ထစရငခကမားက ေစာငကပရန တာဝနအရႀဆးမႀာ အာဖရကညညၾတေရးအဖၾႚ၏ ဝန႒ကးမားေကာငစ (The Council of Ministers of the OAU) ဖစပၝသည။

(၈) အေမရကတက လႚအခၾငအေရးမားဆငရာ သေဘာတစာခပ (American Convention on Human Rights)

ဤသေဘာတစာခပက ေကာစတာရကာႎငင ဆနဂႚဒ ဒေကာစတာရကာ ႓မႚတၾင ၁၉၆၉ ခႎႀစ၊ ႎဝငဘာလ (၂၂)ရကေနႚက အတညပပႉာနးခသည။ အေမရကတကဆငရာ လႚအခၾငအေရးစာခပ၏နဒၝနးတၾင အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကငာစာတမးႎႀင အခားႎငငတကာ လႚအခၾငအေရး စာခပစာတမးမားက ညၿနးဆေရးသားထားသညက ေတၾႚရသည။ စာခပ၏ ပထမပငးတၾင အစးရမား၏ တာဝနမားႎႀင ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးဆငရာ အခၾငအေရးမားအပၝအဝင အခၾငအေရးမားက အစးရမားက အကာအကၾယေပးရန ေဖာပထားသည။ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးမားႎႀင ပတသက၍ ဤစာခပက လကမႀတေရးထးထားေသာ အဖၾႚဝငႎငငမားသည ရရႀႎငေသာ အရငးအမစမားက ထညသၾငးစဥးစား၍ “တဖညးဖညးခငး တးတကစၾာဖင အပညအဝ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရၾကမႁ” က အာမခႎငရန လပေဆာငသၾားရမညဟ တာဝနေပးထားပၝသည။ စာခပ၏ဒတယပငးတၾင ဤစာခပပၝအခကမားအား လကနာေစာငထမးမႁက ေစာငကပရနအတၾက ဖၾႚစညးတာဝနေပးထားေသာ အေမရကတက လႚအခၾငအေရးမားဆငရာ ေကာမရႀင (Inter-American Commission on Human Rights) ႎႀင အေမရကတကဆငရာ လႚအခၾငအေရးတရားရး (Inter-American Court of Human Rights) တႚအေကာငးက ေဖာပထားပၝသည။

ဤသေဘာတစာခပတၾင ေနာကဆကတၾစာခပႎႀစခ ရႀပၝသည။ ပထမေနာကဆကတၾ စာခပမႀာ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးမားႎႀင ပတသက၍ ဤစာခပက လကမႀတေရးထးထားေသာ အဖၾႚဝင ႎငငမားသည ရရႀႎငေသာ အရငးအမစမားက ထညသၾငးစဥးစား၍ “တဖညးဖညး ခငး တးတကစၾာဖင အပညအဝ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရၾကမႁ” က အာမခ ႎငရန လပေဆာငသၾားရမညဟ တာဝနေပးထားပၝသည။ ထစာခပ၏ ဒတယပငးတၾင ဤစာခပပၝအခကမားအား လကနာေစာငထနးမႁက ေစာငကပရနအတၾက ဖၾႚစညး တာဝနေပးထားေသာ အေမရကတက လႚအခၾငအေရးမားဆငရာ ေကာမရႀင (Inter-American Commission on Human Rights) ႎႀင အေမရက တကဆငရာ လႚအခၾငအေရးတရားရး (Inter-American Court of Human Rights) တႚအေကာငးက ေဖာပထားပၝသည။

ဤသေဘာတစာခပတၾင ေနာကဆကတၾစာခပႎႀစခ ရႀပၝသည။ ပထမ ေနာကဆကတၾ စာခပမႀာ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးမား ႎႀင သကဆင႓ပး ၁၉၈၈ ခ၊ ႎဝငဘာလ (၁၇) ေနႚတၾင အယဆာေဗဒး ႎငင ဆနဆယလဘာဒ႓မႚတၾင အတညပ ပႉာနးခပၝသည။ ထေနာကဆကတၾစာခပတၾင ပၝဝငေသာအခကမားမႀာ ႎငငတကာ စးပၾားေရး၊ လမႁေရး ႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးစာခပတၾင ေဖာပသညအတငး တေသၾမတမး ဖစသညက ေတၾႚရပၝသည။ ဒတယေနာကဆကတၾစာခပမႀာ ေသဒဏေပးမႁ ဖကသမးေရးႎႀင သကဆင႓ပး ၁၉၉၀ခ ဇၾနလ(၈) ရကေနႚက ခလႎငင ဆနတယာဂဒခလ႓မႚတၾင အတညပ ပႉာနးခပၝသည။

(၉) ပနကားခငး (Appeal)

ပနကားခငးဆသည စကားလးမႀာ လႚအခၾငအေရးမားက အကာအကၾယ ေပးရနအတၾက ဖၾႚစညးထေထာငထားေသာ မညသညအဖၾႚအစညးမားသႚမဆ တငကားခကမား တငသၾငးခငးက ဆလပၝသည။ ေယဘယအားဖင ပနကားခငး (Appeal) ဆသညမႀာ တငကားခငး (Complaint)၊ ေလ႖ာကထားခငး (Petition)၊ ဆကသၾယခငး (Communication)၊ အခငအမာေပာဆခငး (Claim) သႚမဟတ ေတာငးဆခငး (Demand) တႚႎႀင ဆငတပၝသည။ တရားေရးဆငရာ၊ ႎငငေရးဆငရာ သႚမဟတ အပခပမႁပငးဆငရာ စသညဖင မညသညသေဘာမး ရႀေစကာမ တငကားမႁမားအား တငသၾငးခငးက ဆလေသာ တရားေရးဆငရာ ေဝၝဟာရ ဖစပၝသည။

(၁၀) အေခခအခၾငအေရးမား (Basic Rights)

အခႚေသာ လႚအခၾငအေရးမားမႀာ အေခအေနအေကာငးတရား တစတရာေကာင အကနႚသတခေကာငးခရႎငေသာလညး အခႚေသာ အခၾငအေရးမား မႀာမ မညသႚေသာအေခအေန၊ မညသႚေသာအေကာငးမားေကာငမႀ ကနႚသတခၾငမရႀ ဟ ဆထားသည။ ထသႚကနႚသတခၾငမရႀေသာ အခၾငအေရးမားက အေခခအခၾငအေရးဟ ေခသည။ ထအေခခအခၾငအေရးမားက လႚအခၾငအေရး စာခပစာတနးမားတၾင အထးေရးသား ေဖာပထားေလရႀသည။ သႚေသာ ထအေခခ အခၾငအေရးမားက ေဖာပထားရာတၾင စာခပတခႎႀငတခ မတဘ ကၾပားေနတတသညကလညး ေတၾႚႎငသည။ ဥပမာအားဖင ႎငငတကာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရး အခၾငအေရးမားဆငရာ သေဘာတစာခပတၾင ေဖာပထားေသာ အေခခ အခၾငအေရးမား ဆသညမႀာ (က) အသကရႀငခၾငဆငရာ အခၾငအေရး (ခ) ညႀငးပမး ႎႀပစကမႁ သႚမဟတ လသားမဆနစၾာ ႎႀပစကမႁ၊ သႚမဟတ ဂဏသကၡာ နမကေစေသာ ဆကဆမႁတႚမႀ ကငးလၾတခၾင၊ (ဂ) က႗နပခငး သႚမဟတ က႗နအဖစ ဆကဆခငးတႚမႀ ကငးလၾတခၾင (ဃ) ပစမႁတခအတၾက ေနာကထပတခၝ ပနလည အပစေပးခငးမႀ ကငးလၾတခၾင (င) တရားဥပေဒေရႀႚတၾင လသားအဖစ အသအမႀတပခခၾင (စ) လၾတလပစၾာ ေတၾးေခယကညကးကၾယပငခၾင (ဆ) စာခပ တၾင ေဖာပထားသညတာဝနက ပညမေအာင ေဆာငရၾကႎငခငးအတၾက ေထာငခခငးမႀ ကငးလၾတခၾငတႚဖစသည။ သႚေသာ ဥေရာပႎႀင အေမရကတက ႎငငမားတၾင ပႉနးထားေသာ လႚအခၾငအေရးစာခပမားတၾင ႎငငတကာစာခပတၾင ပႉာနးထားေသာ အေခခအခၾငအေရးမားအနက ပထမေလးမးဖစေသာ အသကရႀင ခၾငဆငရာအခၾငအေရး ၊ညႀငးပမးႎႀပစကမႁ သႚမဟတ လသားမဆနစၾာ ဆကဆမႁ သႚမဟတ ဂဏသကၡာနမကေစေသာ ဆကဆမႁတႚမႀ ကငးလၾတခၾင၊ က႗နပခငး သႚမဟတ က႗နအဖစဆကဆခငးတႚမႀ ကငးလၾတခၾငႎႀင ပစမႁတခအတၾက ေနာကထပတခၝအပစေပးခငးမႀ ကငးလၾတခၾငတႚကသာ အေခခအခၾငအေရးအဖစ သတမႀတေဖာပထားသည။

(၁၁) ပဋညာဥစာတမး (Charter)

ဤအသးအႎႁနးက တေနရာႎႀငတေနရာမတဘ ေပာငးလသးေလရႀသည။ တခၝတရတၾင ႎငငတကာသေဘာတညထားေသာ သေဘာတညခကမားဖစသည ကလသမဂၢ ပဋညာဥစာတမး (United Nations Charter)၊ အာဖရကလသားႎႀင ပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရာ ပဋညာဥစာတမး

(African Charter on Human and Peoples’ Rights) သႚမဟတ ဥေရာပလမႁေရးဆငရာ ပဋညာဥစာတမးတခခငးကလညး ပဋညာဥစာတမးဟ သးႎႁးသကသႚ အခႚေသာ စာခပမားက ေပၝငးစပ၍ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ပဋညာဥစာတမးဟ၍ ေရာ႕ပနးေခေလရႀသည။ ထႚေကာင ပဋညာဥစာတမးဆသည စကားလးသည သးစၾသညေနရာကလက၍ အဓပၯၝယကၾပားေကာငး ကၾပားႎငပၝသည။

(၁၂) ကေလးသငယ (Child)

ကေလးသငယမား အခၾငအေရးဆငရား သေဘာတစာခပ (Convention on the Rights of the Child) က ကမာကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခက ၁၉၈၉ ခ၊ ႎဝငဘာလ ၂၀ ရကေနႚတၾင အတညပပႉာနးခသည။ ထသေဘာတစာခပတၾင ကေလးဆသညမႀာ “အသက ၁၈ ႎႀစေအာကရႀ မညသႚကမဆ” ဟ၍ အဓပၯၝယ ဖၾငဆထားပၝသည။ ထႚပငႎငငေတာက သတမႀတပႉာနးခကသည (၁၈) ႎႀစထကေစာ၍ သတမႀတထားခလ႖ငလညး ထသတမႀတခကကလညး အသအမႀတပပနပၝသည။ အမားအားဖင ႎငငမား၏ ကေလးအသက သတမႀတခကသည (၁၈) ႎႀစဖစေသာလညး အခႚႎငငမားတၾင ထႚထကငယေသာ (၁၆) ႎႀစ ေအာကအရၾယက ကေလးအဖစသတမႀတထားပၝသည။ ထသႚ ကေလးအဖစ သတမႀတခက တခတညးသာ ကၾပားေနသညသာမက ႎငငအလက သတမႀတထားေသာ ကေလးမား အလပလပေသာအသက၊ တရားဥပေဒအရ ပစဒဏ စရငႎငေသာအသက စသညတႚမႀာလညး တႎငငႎႀငတႎငင ကၾပားလကရႀပၝသည။

(၁၃) ကေလးစစသား (Child Soldier)

ကေလးစစသားဆသညမႀာ အသက (၁၈) ႎႀစေအာကရႀ ေယာကားေလး သႚမဟတ မနးကေလးက အမတမးစစတပ သႚမဟတ အမတမးမဟတေသာစစတပ သႚမဟတ လကနကကငအဖၾႚမားတၾင လကနကကငသညဖစေစ၊ မကငသညဖစေစ၊ ထမငးခက၊ ပစၤညးထမး၊ သတငးပႚ တာဝနထမးေဆာငခငး၊ မသားစဝငမား မဟတဘ ထအဖၾႚႎႀငအတ ေနာကမႀလကပၝေစခငး၊ လငပငးဆငရာ ရညရၾယခကဖငဖစေစ၊ အတငးအကပ လကထပယရန ရညရၾယခကဖငဖစေစ ပၝဝငေနခငးတႚသာမက အခားေသာ ပစအမးမးဖင ပတသကေနေသာ သမားဖစသညဟ အာဖရကတကရႀ ကေလးမားအား စစတပမားအတၾငး ဝငေရာကေစမႁႎႀင ပတသက၍ အေကာငးဆး ခမႀတရမည မဝၝဒမားတၾင ေဖာပထားသည။ ထအဓပၯၝယဖၾငဆခကက ႎငငတကာက လကခအသးပလ႖ကရႀသည။

ကေလးစစသားႎႀငပတသက၍ ကေလးသငယမား အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ (Convention on the Rights of the Child) တၾင လကနကကငပဋပကၡအတၾငးရႀ ကေလးမားအား ကာကၾယေပးရန အစးရမႀ တာဝနရႀသညဟ ဆထားသညအပင အသက(၁၅)ႎႀစ ေအာကရႀကေလးမားအား စစတပအတၾငး စစမႁထမးေစခငးက ကာကၾယတားဆးေပးရန တာဝနေပးထားသည။ ပငမစာခပတၾင ကေလးမားစစတပအတၾငး ဆႎၬအေလာက ဝငေရာကႎငသည

အသကက (၁၅) ႎႀစ သတမႀတထားခေသာလညး ၁၉၉၉ခႎႀစ၊ ေမလတၾင အတညပ ပႉာနးခေသာ ကေလးစစသားစာခပဟ အသမားသည ကေလးမား လကနကကငပဋ ပကၡတၾင ပၝဝငမႁႎႀငပတသကေသာ ေနာကဆကတၾစာခပ (Protocol) တၾင ထအသကက (၁၈) ႎႀစသႚ တးမႀငပႉာနးလကသည။

ထေနာကဆကတၾစာခပတၾင စာခပအဖၾႚဝင ႎငငမားအေနဖင အသက (၁၈) ႎႀစေအာကကေလးမားအား အတငးအကပစစတပထဝငေစခငး၊ စစသားအဖစေကာက ယခငးမားမပရန၊ ဆႎၬအေလာက စစတပအတၾငးဝငေရာကမႁက (၁၈) ႎႀစအဖစ သတမႀတေပးရန၊ ထသႚမဖစႎငပၝက အနမဆး (၁၆) ႎႀစ သတမႀတရန၊ ထသႚသတ မႀတထားေသာအသကက အစးရ၏ ဆႎၬတခထဖင ေလ႖ာခခငးမပရန၊ ဆႎၬအေလာက ဝငေရာကေကာငးက အာမခႎငရနအတၾက ထသမား၏အသက ေထာကခစာႎႀင မဘအပထမးသမား၏ ေထာကခခက ရယရနတႚက လပေဆာငရန တငပထားသည။ အခားအစးရမဟတေသာ လကနကကငအဖၾႚအစညးမားကလညး အသက (၁၈) ႎႀစေအာက ကေလးမားအား စစမႁထမးေစခငးက ရပတရန ဆထားသည။ လႚအခၾငအေရး စာခပမားအနက ယခေနာကဆကတၾစာခပ တခတညးသာလ႖င အစးရမဟတေသာအဖၾႚမား၏ ပၝဝငပတသကမႁက ရပတရန ေတာငးဆထားခငးရႀေသးသည။

ထေနာကဆကတၾစာခပသည ၂၀၀၂ ခႎႀစ၊ ေဖေဖဝၝရလ (၁၂) ရကေနႚတၾင အသကဝငလာခသည။ အေရႀႚအာရႀတၾင ကေမာဒးယား၊ တရတ၊ အငဒနးရႀားႎႀင တ ေမာႎငငတႚက ပဏာမလကမႀတ (Signature) ေရးထးထား႓ပး ဗယကနမႎႀင ဖလစပငႎငငတႚက အတညပလကမႀတ (Ratification) ေရးထးထားသည။

(၁၄) ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးဆငရာ အခၾငအေရးမား (Civil and Political Rights)

ႎငငသားႎႀငႎငငေရးဆငရာ အခၾငအေရးမားသည လသားတႚတၾငရႀေသာ အခၾငအေရးမားဖစရသာမက ႎငငတၾငးရႀ လသားတငးအေပ သကဆငရာအစးရက ေလးစားလကနာရန လအပေသာလတဥးတေယာကခငး၏ လၾပလပခၾငမားပငဖစသည။ ထအခၾငအေရးမားႎႀင ပတသက၍ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခမႀ ၁၉၆၆ ခ၊ ဒဇငဘာလ ၁၆ ရကေနႚတၾင အတညပပႉာနးခေသာ ႎငငတကာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးဆငရာအခၾငအေရးမား သေဘာတစာခပတၾင ရႀငးရႀငးလငးလငး ေဖာပထားသည။ ေယဘယေပာႎငသညမႀာ ႎငငသားအခၾငအေရးဆသညမႀာ ႎငငသားတႚ၏ အသကရႀငခၾငႎႀင လၾတလပခၾငတႚက အစးရက တရားလကလၾတ ဝငေရာကေႎႀာငယႀကခငးမႀ ကာကၾယေပးေသာ အခၾငအေရးမားက ဆလသည။ ဥပမာ - အသကရႀငခၾင၊ က႗နပခငးမႀ ကငးလၾတခၾင၊ ႎႀပစက ခငးမႀ ကငးလၾတခၾင၊ ပဂၢလက လၾတလပခၾင၊ လခခၾင၊ လၾတလပခၾင၊ လၾတလပစၾာသၾားလာခၾင၊ ယကညကး ကၾယခၾင၊ တရားေရးအရ စရငပငခၾင စသညတႚဖစသည။ ႎငငေရး အခၾငအေရး ဆသညမႀာ တငးပညရႀ အစးရ၏ လပငနးေရးရာမားတၾင ႎငငသားမား ပၝဝငပတသကခၾငက ဆလပၝသည။ ဥပမာ - မေပးခၾင၊ ေရၾးခယပငခၾင၊ ႎငငသားဖစ ခၾင၊ အစးရေပလစမား ခမႀတေဆာငရၾကရာတၾင သရႀပၝဝငခၾင၊ လၾတလပစၾာ ထတေဖာေပာဆခၾင၊ သတငးႉာနမား လၾတလပခၾငႎႀင လၾတလပစၾာ အဖၾႚအစညးမား ဖၾႚစညးခၾင စသညတႚ ဖစပၝသည။

(၁၅) လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀင (Commission on Human Rights)

ဤေကာမရႀငအား ကလသမဂၢ စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ (United Nations Economic and Social Council) က ၁၉၄၆ ခႎႀစတၾင ဖၾႚစညးခသည။ ထေကာမရႀငအား လႚအခၾငေရးမား တးတကေစေရးႎႀင ကာကၾယေပးေရးတႚ လပေဆာငရန အခၾငအာဏာမား အပႎႀငးထားသည။

မလအစက ဤေကာမရႀငက လႚအခၾငအေရး စာခပစာတမးမားက ပငဆင ေရးဆၾရနအတၾက သကသကသာ ဖၾႚစညးခခငးဖစသည။ ဤေကာမရႀငကေန၍ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကငာစာတမး၊ ႎငငတကာ စးပၾားေရး လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပႎႀင ႎငငတကာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးဆငရာ အခၾငအေရးမား သေဘာတစာခပတႚက ပငဆငေရးဆၾ ေပးႎငခသည။ ၁၉၆၇ ႎႀင ၁၉၇၀ ခႎႀစမားတၾင ဤေကာမရႀငအား

လႚအခၾငအေရးကစၤမား ေစာငကပရနတာဝနက တးမႀင သတမႀတလကသည ေနာကပငး ေကာမတ၏ လပပငခၾင အာဏာရႀမႁမား ပမကယပနႚ လာခသည။ ေနာကပငးတၾင ေကာမရႀငအား လႚအခၾငအေရးမားက ေပာငေပာငတငးတငး ခးေဖာကမႁမား၊ အစလကအပလကႎႀင စနစတက ကႃးလၾနမႁမားက စစမးစစေဆး ရနအတၾက လပပငခၾငပခပၝသည။ ထသႚစစမးေဖာထတရာတၾင အမားပညသ ကားနာႎငေသာ လပငနးစဥအေနဖင လႚအခၾငေရး ခးေဖာကေသာ ႎငငမားအေပ ပစတငရႁတခခငးက ေကာမရႀငက လပေဆာငႎငပၝသည။ ထႚအပင လပငနးစဥ (၁၅၀၃) အရလညး ေကာမရႀငသည လႚအခၾငအေရးခးေဖာကမႁႎႀင ပတသကသည စၾပစၾခကမားက တကရကစစမး စစေဆးသၾားခၾင ရႀပၝသည။

လကရႀအေနဖင လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငသည လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက စစမးေဖာထတခငး၊ လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသကေသာ အစအစဥမားႎႀင ေပလစသစမားအတၾက အဆတငသၾငးခငး၊ လႚအခၾငအေရး ကာကၾယေရးအတၾက အကအညလအပေသာ ႎငငမားက အကဥာဏမားႎႀင နညးပညာ အကအညမားေပးခငး၊ ယငးရညရၾယခကမားႎႀင ဆကစပေနေသာ ကၸမားအတၾက လပကင ေဆာငရၾကေပးခငးတႚ ဖစသည။ ၁၉၉၂ ခႎႀစမႀ စတင၍ ရဝမဒၝႎႀင ယခင ယဂဆလားဗးယား ႎငငမားကသႚ လႚအခၾငအေရးအေခအေန ဆးဆးဝၝးဝၝး ဖစပၾား ခေသာ ႎငငမားႎႀငပတသက၍ အထးေဆၾးေႎၾးမႁ အစညးအေဝးမား ကငးပခသည။

ကလသမဂၢ အဖၾႚဝငႎငငတငးသည ကလသမဂၢပဋညာဥက လကမႀတေရးထး လကသညႎႀင တပငနက အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးစမားက လကနာရန တာဝနရႀသည။ အခားစာခပစာတမးမားက လကမႀတထးသညဖစေစ၊ မထးသည ဖစေစ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးေကငာစာတမးပၝ လႚအခၾငအေရးစမားက လကနာရနမႀာ အဖၾႚဝငႎငငတငး၏ တာဝနႎႀငဝတၨရားမား ဖစလာခသည။ ကလသမဂၢပဋညာဥမႀ ဆငးသကလာေသာ ဤလႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငသည ကလသမဂၢအဖၾႚဝင ႎငငမားအနက လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသကသည စာခပမားက လကမႀတေရးထးခငးမရႀေသာ ႎငငမား၏ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားကပၝ ေဝဖနႎငေသာ အာဏာရႀသည အဖၾႚဖစသည။

လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငက စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစက ၁၉၄၆ ခႎႀစ တၾင စတငဖၾႚစညးခ႓ပး ယေနႚတင ႎႀစစဥေဆၾးေႎၾးပၾမား ပလပ၍ လႚအခၾငအေရး လပငနးမားက လပကငေဆာငရၾကေနသည။ မလက ေကာမရႀငအဖၾႚဝင (၁၈) ႎငင

ဖင စတငခေသာလညး ယခအခၝ ေကာမရႀငအဖၾႚဝင (၅၃) ႎငငဖင ဖၾႚစညးထားရႀသည။ အဖၾႚဝငႎငငမားမႀာ ရာသကပနမဟတဘ (၃) ႎႀစလ႖ငတကမ ေရၾးေကာကသည။ ေရၾးေကာကရာတၾင ကလသမဂၢနညးစနစအတငး ေဒသအလက ခၾခားထားေသာ ႎငငမား၏ ခၾတမးစနစအရ အာဖရကေဒသမႀ (၁၅) ဥး၊ အာရႀေဒသမႀ (၁၂) ဥး၊ အေရႀႚဥေရာပေဒသမႀ (၅) ဥး၊ ေတာငအေမရကေဒသမႀ (၁၁) ဥး၊ အေနာကဥေရာပႎႀင အခားေဒသဟ သတမႀတထားေသာ သစေတလ၊ ကေနဒၝ၊ နယးဇလန ႎႀင အေမရကနႎငငမားမႀ (၁၀) ဥး စသညဖင ေရၾးေကာကခငး ဖစသည။ ေကာမရႀင၏ လပငနးမားက စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ၏ စညးမဥး၊ လပထးလပနညးမားအရ လပေဆာငရသည။ ေငၾေကး ကစၤႎႀငဆငေသာ အဆပခကမား၊ အကပခကမား၊ ေငၾစာရငးႎႀင အစအစဥမားက လညး စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစက အမတမး ပနလညသးသပသည။

လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငအဖၾႚဝငႎငင (၅၃) ႎငငသည ေကာမရႀင၏ မားပားလႀေသာ လပငနးမားအားလးက လပကငေဆာငရၾကရန မလၾယကေသာေကာင လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀင၏ေအာကတၾင အလပအဖၾႚမား၊ ႎငငအလက လႚအခၾငအေရး အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမား၊ ကၸအလက လႚအခၾငအေရးမား အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမားအပင လၾပလပ၍ က႗မးကင သမားႎႀင ဖၾႚစညးထားေသာ ဆပေကာမရႀင (Sub-Commission) တႚက ဖၾႚစညး ခနႚအပထားသည။

လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငေအာကရႀ အလပအဖၾႚမားတၾင -

အတငးအကပ ဆႎၬမပၝဘ ေပာကဆးမႁဆငရာ အလပအဖၾႚ (Working Group of Enforced of Involuntary Disappearance)

တရားလကလၾတ ဖမးဆးထမးသမးမႁဆငရာ အလပအဖၾႚ (Working Group on Arbitrary Detention)

ဖၾႚဖးတးတကမႁ အခၾငအေရးဆငရာ အလပအဖၾႚ (Working Group on the Right to Development) တႚ ပၝဝငသည။

ထႚပင လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငသည ႎငငအလက လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက လႚအခၾငအေရးဆငရာ အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမား ခနႚအပ၍ လႚအခၾငအေရး အေခအေနမားက စစမးစစေဆးရန တာဝနေပးအပ

ေလရႀသည။ ယခအခနအထ အာဖဂနနစၤတန၊ ပၝပးဝၝနယးဂနးယား၊ မနမာ၊ ကေမာဒးယား၊ ကႃးဘား၊ အယလဆာေဗးဒး၊ အေကၾဒး၊ ဂၾၝတမာလာ၊ ေဟတ၊ အရတ၊ အရန၊ ယဂဆလားဗးယား၊ ပလန၊ ဆမားလးယား၊ တဂ၊ ဗေလးဗးယား၊ ဘရၾမဒ၊ ရေမးနးယား၊ ပၝလကစတငး၊ သရလကာ၊ ဆဒနႎႀင ဇငယားႎငငတႚအတၾက အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမား ခနႚအပေစလၿတ ခသည။

ထႚပင လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငသည ကၸအလက အထးကယ စားလႀယမား (Thematic procedures) ခနႚအပခငးကလညး ပလပ ေလရႀသည။ ယခအခနအထ တရားလကလၾတသတဖစခငး၊ ႎႀပစက ညႀငးပမးခငး၊ ေကးစားစစသားမားသးခငး၊ ဘာသာေရးအရ ဖႎႀပခငး၊ ကေလးသငယမားအား ေရာငးဝယေဖာကကားခငး၊ လမးေရးမနးတးမႁ ႎႀင ခၾခားဖႎႀပခငး၊ လၾပလပစၾာထတေဖာေပာဆခငး၊ တရားေရးဆငရာယႎၨရား လၾတလပမႁ၊ အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁ၊ စၾနႚပစပစၤညးမား၏ အကး သကေရာကခငး စသညကၸမားဆငရာ အထးကယစားလႀယမားက ခနႚအပထားသည။ ထႚအပင ဆႎၬမပၝဘ ေပာကဆးခငး၊ မတရားခပေႎႀာငခငး၊ ဖၾႚ႓ဖးတးတကခၾငႎႀင ေရၾႚေပာငး အလပသမားမား အေကာငးႎႀင ပတသက၍ စစမးရန အလပအဖၾႚမား ဖၾႚစညးထားသည။ ပညတၾငး၌ အေခတက မေနထငရေသာ သမား (Internally Displaced Persons) တႚအေကာငးႎႀင ပတသက၍ အထးကယစားပ (Sepcial Representative) တဥးက ခနႚအပထားသည။ ထတာဝနရႀသမားမႀ ေကာမရႀငထသႚ အစရငခစာ တငသၾငးရပၝသည။ ႎငငအလက တငသၾငးခငး မဟတဘ အေကာငးအရာ ကၸအလက တငသၾငးခငးဖစသည။ ႎငငအလကႎႀင ကၸအလက ခနႚထားေသာ အထးစစမး စစေဆးေရးအရာရႀ ထသႚ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားက လႁႚေဆာခငး၊ လအပေသာသတငးမား က ေထာကပခငးမား လပေဆာငေလရႀသည။

ေခာကပတကာမငေသာ လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငညလာခက ႎႀစစဥ မတလလယမႀ ဧ႓ပလကနအထ ဆၾစဇာလနႎငင၊ ဂနဗာ႓မႚတၾင ကငးပသည။ ညလာခတၾင ပထမဥးဆး ေကာမရႀင၏ ဥကၺဌတဥး၊ ဒတယ ဥကၺဌ သးဥးႎႀင မႀတတမးတငတဥးက ေရၾးခယတငေမႀာကသည။ ထႚေနာက ညလာခ အစအစဥႎႀင အခနဇယားတႚက သတမႀတကသည။

ေကာမရႀငအဖၾႚဝငမားသည ညလာခမစတငမႎႀင ညလာခအတၾငးတၾင ၎လကေအာကရႀ အလပအဖၾႚငယမားအားလးႎႀင ေတၾႚဆသည။ ညလာခ မစတငမ

ေတၾႚဆေသာ ေတၾႚဆမႁက (Pre-Sessional Working Group Meeting) ဟေခ႓ပး ညလာခအတၾငး အလပအဖၾႚမားႎႀင ေတၾႚဆ မႁမားက (Sessional Working Group Meeting) ဟေခသည။ အခႚလပငနးအဖၾႚမား၏ ေတၾႚဆေဆၾးေႎၾးမႁမားတၾင လအမား ပၝဝင တကေရာကႎငသည။ လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငညလာခသႚ ေကာမရႀငအဖၾႚဝင ႎငငမားအပင အဖၾႚဝငမဟတေသာ ႎငငကယစားလႀယမား၊ ကလသမဂၢ ေအဂငစမားမႀ ကယစားလႀယမား၊ ကလသမဂၢတၾင အတငပငခ အဆင ရရႀထားေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႚမား တကေရာကႎငသည။

လႚအခၾငအေရးေကာမရႀင ညလာခလပငနးစဥအရ ညလာခတၾင ေဆၾးေႎၾးမည ေခၝငးစဥကစၤမားက ကလသမဂၢ အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႁး၏ ကယစားလႀယက မတဆကေကငာ႓ပး ထေခၝငးစဥမားႎႀင ပတသကေသာ ေနာကခသမငးေကာငးႎႀင စာရၾကစာတမးမားက တငပသည။ အထးစစမး စစေဆးေရးအရာရႀ ႎႀင က႗မးကငသမား၏ ႎငငအလက သႚမဟတ ကၸအလက အစရငခစာမားက ေခၝငးစဥမား မေဆၾးေႎၾးခင တငပေလ ရႀသည။ ထႚေနာက ေကာမရႀငအဖၾႚဝငတဥးက ေခၝငးစဥက မတဆကေပး႓ပး ေကာမရႀငမဟတေသာ ႎငငကယစားလႀယမားႎႀင ကလသမဂၢတၾင အတငပငခ အဆင ရရႀထားေသာ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမား၏ ကယစားပသမားမႀ ကယတငဝငေရာက ေပာဆတငပခငးက ပလပသည။ ထႚပင အစးရမဟတ ေသာ အဖၾႚအစညးမားအေနဖင ႎငငတႎငငအေပ သႚမဟတ လႚအခၾငအေရး ကၸတခအေကာငး အစရငခစာမားက ထတေဝဖနႚခႎငသည။ ထသႚေပာဆ ခရေသာ ႎငငအေနဖငလညး ထေပာဆခကမားအေပ ပနလညေခပခၾင ရႀသည။ ေနာကဆးတၾင ထေခၝငးစဥႎႀင ပတသက၍ ဆးဖတခကက ေကာမရႀငအဖၾႚဝင ႎငငတႎငငက မကမးတငသၾငး၍ ေကာမရႀငအဖၾႚဝငမားက မဆႎၬေပးကာ ဆးဖတခကခမႀတသည။ ေကာမရႀငအဖၾႚဝင မဟတေသာ ႎငငမားသည ဆးဖတခကမကမးက ပးတၾတငသၾငးႎငေသာလညး မေပး၍ ဆးဖတခကခမႀတေရးအတၾက ေဆၾးေႎၾးရာတၾင ပၝဝငခၾငမရႀေပ။ ထသႚ ေကာမရႀငက ခမႀတလကေသာ ဆးဖတခကမားက စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရး ေကာမတက အတညပရန လအပသည။

ကလသမဂၢ လႚအခၾငအေရးဆငရာ အဖၾႚမားအနက ဤလႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငႎႀင ၎၏အေထာကအကပ ဆပေကာမရႀငတၾငသာ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမား တကရကပၝဝင လႁပရႀားႎငသညအတၾက ထးခားသညဟ ဆႎငသည။ ထအဖၾႚမားသည လႚအခၾငအေရး အစရငခစာမားက ပစေရးသားထတေဝ႓ပး တငပႎငရမ႖မက မမတႚတငပေသာ ႎငင သႚမဟတ အေကာငးအရာ

ကၸမားအေပ စတဝင စားေထာကခလစတရႀသည ႎငငကယစားလႀယမား၏ ေရႀႚေမႀာကတၾင ကယတငကယက အစရငခ တငပႎငသည။ ထႚပငမမတႚ ခမႀတေစလေသာ ဆးဖတခကမား ခမႀတေစေရးအတၾက တၾနးအားေပး တကတၾနးလႁႚေဆာမႁမား လပေဆာငႎငသည။ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခက ႎငငကယစားလႀယ မားသာ တကေရာကႎငေသာလညး လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငတၾင ႎငင ကယစားလႀယမားသာမက အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားပၝ ပၝဝငတကေရာက ႎငေသာေကာင အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမား၏ လပေဆာငမႁက အသအမႀတပေသာ ကလသမဂၢ၏ ညလာခတခဟ ဆႎငသည။

(၁၆) အမးသမးမား အဆငအတနးဆငရာ ေကာမရႀင (Commission on the Status of Women)

အမးသမး အဆငအတနးဆငရာ ေကာမရႀငသည စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစေအာကတၾင ဖၾႚစညးထားေသာ လပငနးေကာမရႀင (၉) ခအနက တခအပၝအဝင ဖစသည။ (၁၉၄၇) ခႎႀစတၾင စတင တညေထာငခေသာ အမးသမး အဆငအတနးဆငရာ ေကာမရႀင၏ တာဝနမႀာ ႎငငေရး၊ စးပၾားေရး၊ လမႁေရး၊ ႎငငသားခယေရး ႎႀင ပညာေရး နယပယမား တၾင အမးသမးအခၾငအေရးမား တးတကမငမားေစေရးႎႀင ပတသကသည အစရငခစာမား၊ အကေပးခကမားအား စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစသႚ ပငဆငေပးရန ဖစသည။ ထႚပင အမးသမးအခၾငအေရး နယပယထတၾင အမးသားႎႀင အမးသမး တနးတအခၾငအေရး ရရႀေရးအတၾက ခကခငးေဖရႀငး ေဆာငရၾကေပးရန လအပေသာ ပနာမားႎႀင ပတသက၍ အကဥာဏမားလညး ေပးႎငသည။

ေနာကပငးတၾင ေကာမရႀင၏တာဝနမား ပမကယပနႚ အားေကာငးလာခ႓ပး အမးသမး အခၾငအေရး စခနစညၿနးမား သတမႀတေရး၊ ဆကသၾယမႁ လပငနးမားက ပနလညသးသပေရး၊ အေထၾေထၾအကေပးခကမား ထတပနေရးတႚအထ ကယပနႚလာခသည။ ေကာမတသည အမးသမးမား၏ ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပႎႀင လကထပ႓ပးေသာ အမးသမးမား၏ ႎငငသားဖစခၾငဆငရာ စာခပတႚက မကမးေရးဆၾခသည။ ေကာမတ၏ ဥးေဆာငမႁဖင ကမာအမးသမးညလာခ (၄) ခက မကၺစကနစးတး၊ ကပနဟန၊ ႎငရဘႎႀင ဘဂငး႓မႚတႚတၾင ေအာငမငစၾာ ကငးပႎငခသည။ မလ စတငဖၾႚစညးစဥက ေကာမရႀငအဖၾႚဝင (၁၅) ဥး ရႀရာမႀ ေနာကပငးတၾင (၄၅) ဥးထ တးပၾားလာသည။ ထေကာမရႀငအဖၾႚဝငမားသည ၎တႚ၏ သကဆငရာ အစးရမားက ကယစားပသည။

(၁၇) အပည ပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ၏ အကပေထာကခခကမား ႎႀင သေဘာတညခကမားက အသးခခငးဆငရာ က႗မးကငသမား ေကာမတ (Committee of Experts on the Application of Conventions and Recommendations of the International Labor Organization)

ဤေကာမတသည အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ အဖၾႚဝငႎငငမား၏ လကနာေဆာငရၾက အေကာငအထညေဖာရန တာဝနရႀမႁမားအား အမႀနတကယ အေကာငအထညေဖာ ေလးစားလကနာခငး ရႀ မရႀက ေလလာရနအတၾက အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပကေန၍ ဖၾႚစညးထားေသာ ေကာမတဖစသည။ ဤေကာမတက လၾပလပသည က႗မးကငသမားဖင ေပၝငးစပဖၾႚစညးထားပၝသည။ ထက႗မးကငသမားက ၎တႚ၏ ကယပငစၾမးေဆာငႎငမႁ အရညအခငးမားအလက အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ ေထၾေထၾညၿနကားေရးမႀႃး၏ အကပခကအရ အပခပမႁ ေကာငစကေန၍ ခနႚအပထားသည။ ဤေကာမတ၏ လပငနးတာဝနမႀာ ႎငငမားက လကနာပၝမညဟ သေဘာတလကမႀတ ေရးထးထားေသာ စာခပပၝ အေကာငးအရာမားအား အမႀနတကယ ေလးစားလကနာခငးရႀမရႀက သရႀရနအတၾက ထႎငငမားက တငသၾငးသည ပမႀနအစရငခစာမားအား ေလလာခငးဖစသည။ အကယ၍ ထႎငငတႎငငသည အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ၏ စာခပတခခက လကမႀတမထးထားေသာလညး ထႎငင၏ အစးရမႀ တငသၾငးေသာ အစရငခစာကကည၍ ေကာမတက ေလလာႎငသည။ အကယ၍ ႎငငတႎငငသည ၎၏လပငနးတာဝနမားက သငေလာသလ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရၾကခငးမရႀဟ ေကာမတက သးသပခပၝက ထႎငငအေနဖင လပေဆာငသငေသာ အခကမားက ေဆာငရၾကသၾားရန ေကာမတက ပနကားရသည။

(၁၈) စးပၾားေရး၊ လမႁေရး ႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးမား ေကာမတ (Committee of Economic, Social and Cultural Rights)

ဤေကာမတသည စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးမား ဆငရာ သေဘာတစာခပအရ ဖၾႚစညးခခငးမဟတဘ ကလသမဂၢ၏ စးပၾားေရး ႎႀင လမႁေရးေကာငစ (ECOSOC) က ၁၉၈၅ခႎႀစတၾင ဖၾႚစညးေပးလက ခငးဖစသည။

စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ အဖၾႚဝငႎငငမားသည ၁၉၈၅ခႎႀစအထ မမတႚႎငင၏ အစရငခစာမားက

ကလသမဂၢ၏ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးေကာငစထသႚ အစရငခ တငသၾငးခကရသည။ ၁၉၈၅ခႎႀစတၾင စာခပအဖၾႚဝင ႎငငမား၏ လပေဆာငမႁမားအေပ ပမ၍ ေစာငကညႎငရနအတၾက ကလသမဂၢ စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစသည လၾတလပေသာ က႗မးကငသ (၁၈)ဥး ပၝဝငသည စးပၾားေရး၊ လမႁေရး ႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ ေကာမတက သးသနႚဖၾႚစညးခသည။ သႚရာတၾင အသစဖၾႚစညးလကေသာ စာခပေကာမတသည ကလသမဂၢရႀ စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ၏ ေအာကတၾငသာ ဆကလကရႀေနခသညအတၾက အခား စာခပေကာမတကသႚ စာခပႎႀငသာ သကဆငေသာ၊ သကဆငရာစာခပ ေအာကတၾင ဖၾႚစညးထားေသာ ေကာမတမဟတေခ။

ေကာမတဝင (၁၈) ဥးက (၄) ႎႀစလ႖င တကမ ေရၾးေကာကေသာလညး ေကာမတဝငတဥးစ၏ သကတမးကနဆးခနမႀာ တေယာကႎႀငတေယာက မတညကပၝ။ (၁၈) ဥးအနက (၁၅) ဥးက အာဖရက၊ အာရႀ၊ အေရႀႚဥေရာပ၊ လကတငအေမရကႎႀင အေနာကဥေရာပတႚမႀ အညအမ႖ေရၾးခယ႓ပး ကနသးဥးက စာခပအဖၾႚဝင ႎငငမားထမႀ ေဒသအလက ထပမေရၾးခယသည။ ေကာမတသည တႎႀစလ႖င (၃) ႒ကမ ေတၾႚဆ၍ အစညးအေဝး ကငးပသည။ စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားသည စာခပအဖၾႚဝငႎငင ဖစလာ႓ပး (၂) ႎႀစအတၾငး ေကာမတသႚ အစရငခစာ တငသၾငးရ႓ပး ပမႀန (၅) ႎႀစလ႖ငတကမ အစရငခ တငသၾငးရသည။ ဤေကာမတသည ၁၉၉၅ခႎႀစ က ပနားမားႎငငရႀ အမယာစမကနးမားက စစမးေဖာထတရနအတၾက စစမးစစေဆးေရးအဖၾႚက ေစလၿတခသည။ ထကသႚ စစမးစစေဆးေရ းအဖၾႚ ေစလၿတ႓ပး ကယတငကယက သၾားေရာကစစမးခငးမးက အခားစာခပ ေကာမတမားက လပေဆာငခငး မရႀေသးေခ။

အစရငခစာ တငသၾငးမည ႎငငအတၾက ေမးခၾနးမားပငဆငရန ကယစားလႀယ (၅) ဥးပၝေသာ လပငနးအဖၾႚက ႒ကတငဖၾႚစညးေလရႀသည။ အစရငခတငရမည ႎငင ကယစားလႀယသည ေကာမတအစညးအေဝးတၾင အစရငခစာက တငသၾငးရသည။ ထသႚ အစရငခစာတၾင စာခပပၝအခကမား က အေကာငအထညေဖာရာ၌ မညသညအေကာငးေကာင အားနညးေနရသညက အစရငခေလရႀသည။ အမားအားဖင ႎငင၏ ဓနအရငးအမစေကာင ဟ၍ အေကာငးပတတသည။ အစရငခစာတၾင ပထမပငးအေနႎႀင ႎငင၏ အေထၾေထၾအေခအေန၊ စာခပပၝအခကမား၏ အေထၾေထၾအေခအေနမားက တငပ၍ ဒတယအပငးတၾင စာခပပၝ အပဒမားက အေကာငအထညေဖာမႁ အေကာငး အစရငခစာက

အပဒအလက အစရငခရသည။ ထႎငင ကယစားလႀယအား လပငနးအဖၾႚက ပငဆငထားေသာ ကစၤမား၊ ေကာမတ အဖၾႚဝငမားက ေမးမနးလေသာ ေမးခၾနးမားက ေမးမနး႓ပး အစရငခစာက ေလလာကသည။ ေနာကတရက အစညးအေဝး ပနစသညအခၝ ႎငငကယစား လႀယက ယမနေနႚက ေမးခၾနးမားက ေဖကားရသည။ ထႚေနာက တခၝးပတ အစညးအေဝးပလပ၍ တာဝနေပးအပခငး ခရေသာ ေကာမတဝငတဥးက ထႎငငအတၾက ဆးဖတခကမကမးက ေရးဆၾသည။ ထႚေနာက ထမကမးက ကနေကာမတအဖၾႚဝငမား အားလးက ဖတရႁ၍ သေဘာတညခက ရယသည။ ေနာကဆး လအမား တကေရာကေသာ အခမးအနားတၾင ဆးဖတခကက ေကငာ႓ပး ထႚေနာက ေကာမတ၏ အစရငခစာတၾင မႀတတမးတငသည။ ထဆးဖတခကမားသည ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခအထ သကေရာကမႁ ရႀသည။

အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမား (NGO) မားသည သကဆငရာႎငင၏ အစရငခစာက ေလလာရာတၾင ပၝဝငခၾငမရႀေသာလညး၊ ထႎငင၏ လပေဆာငမႁအေခအေနမားက ပႎႀပ၍ ေကာမတသႚ တငသၾငးႎငသည။ ေကာမတ၏ တခၝးဖၾင ေဆၾးေႎၾးပၾမားတၾင (NGO)မားအေနႎႀင က႗မးကငသ မားအဖစ ပၝဝငႎငသည။ လပငနးအဖၾႚထသႚ ႎႁတဖငအစရင ခႎငသည။ သႚရာတၾင ဤေကာမတႎႀင ပးေပၝငးလပေဆာငေသာ (NGO) မားမႀာ နညးပၝးလႀသည။ ထႚပင လတဥးတေယာကခငးက ေကာမတထသႚ မမတႚ ႎငငႎႀင အစးရတႚ၏ လပေဆာငေနမႁမားႎႀင ပတသက၍ တငပတငကားပင ခၾငမရႀေပ။ ထသႚ တဥးခငးတငပႎငမႁက ခၾငပမည ေနာကဆကတၾစာခပ တခ ေပထၾနးလာႎငေစရန စတငလႁႚေဆာလကရႀသည။ အခႚႎငငမား အေနဖင ဤစးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရး သေဘာတစာခပပၝ အခကမားက လႚအခၾငအေရးအဖစ အသအမႀတ ပထားခငး မရႀေသးေခ။ ဥပမာ - အေမရကနႎငငတၾင ထအခၾငအေရးမား အေကာငးက သမတကလငတန လကထကတၾငမႀသာ စတငမတဆက ေပာဆ႓ပး ေဆၾးေႎၾးငငးခနေနဆ ရႀေသးသည။ ထအခကသည ကလသမဂၢ တၾင လႚအခၾငအေရးဆငရာ အယအဆမား ေဆၾးေႎၾးသညအခၝတငး အကနႚအသတ ဖစေနရေသးသည အခကဖစသည။

(၁၉) အမးသမးမားအား ခၾခားဆကဆမႁ ပေပာကေရးေကာမတ (Committee on the Elimination of Discrimination against Women)

ဤေကာမတအား ၁၉၇၉ခ၊ ဒဇငဘာ ၁၈ရကေနႚတၾင အတညပ ပဌာနးခေသာ အမးသမးမားအား နညးမးစဖင ခၾခားဆကဆမႁမား ဖကသမးေရး သေဘာတစာခပ

(Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women) အရ အမးသမးမားအား နညးမးစဖင ခၾခားထားမႁအားလး ဖကသမးေရးစာခပပၝ အခကမားက စာခပအဖၾႚဝင ႎငငမားက ေလးစားလကနာေဆာငရၾကမႁ ရႀမရႀ အေပ ေစာငကညရန ဖၾႚစညးထေထာငခခငး ဖစသည။

ေကာမတတၾင အဖၾႚဝင (၂၃) ဥး ပၝဝင႓ပး စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားက တငသၾငးေသာ အမညစာရငးမားကတဆင လ႖ႚဝႀကမေပးစနစဖင ေရၾးခယခငး ဖစသည။ စာခပပၝအခကမား၏ ရညရၾယခကမားက ေအာငမငေအာင ႒ကးစားေဆာငရၾကႎငမညသမား ဖစရမညဟေသာ စဖင ေရၾးခယခငး ဖစသည။ ေကာမတဝငမားသည စာခပအဖၾႚႎငငမားက အဆပသမား ဖစေသာလညး သကဆငရာႎငငမားက ကယစားပသမား မဟတဘ သးခားလၾတလပ၊ က႗မးကငသမားသာ ဖစသည။ သကတမးမႀာ (၄) ႎႀစ ဖစသည။ ေကာမတအစညးအေဝးက အေမရကနႎငင၊ နယးေယာက႓မႚတၾင ႎႀစစဥ ဇနနဝၝရလကနမႀ စတင၍ (၃) ပတကာ ကငးပေလရႀသည။

စာခပတၾင အတညပလကမႀတ ေရးထးလကေသာႎငငသည လကမႀတေရးထး႓ပး တႎႀစအကာတၾင အစရငခစာ တငသၾငးရသည။ ပမႀန အစရငခစာက (၄) ႎႀစလ႖ငတကမ တငသၾငးရသည။ ေကာမတသည အဖၾႚဝငႎငငမား၏ အစရငခစာမားႎႀင အခားအစးရ မဟတေသာ အဖၾႚမား၏ ယႀဥ႓ပင အစရငခစာမားက လကခသည။ ထေကာမတသည သေဘာတစာခပတၾင ပဌာနးထားေသာ အခကမားအေပ အဖၾႚဝငႎငငမားက မညသည အတငးအတာဖင ကငသးေနသညက ပမႀနေစာငကညသည။ သေဘာတ စာခပပၝ ရညရၾယခက ပနးတငမားသႚ တကလႀမးႎငေရးအတၾက သကဆငရာ အစးရ၏ ေပလစခမႀတရာတၾင ေစစပေသခာေစရန အေခခလအပခကမားက အေထာကအကေပးသည။ အမးသမးမား တးတကဖၾႚ႓ဖးေရးက ေဖာေဆာငေစမည အစးရေပလစမားတၾင အမားပညသမားက ပၝဝငႎငမညနညးက ေထာကကေပးသည။ သေဘာတစာခပပၝ အခကမားက အေကာငအထည ေဖာရာတၾင စာခပအဖၾႚဝင ႎငငမားအေနႎႀင ကေတၾႚရမည ပနာ အခကအခမားက ေဖရႀငးႎငေရးအတၾက အကအညေပးခငး၊ ထပနာမားက ေဖရႀငးႎငမည ေပလစမား ခမႀတခငးတႚက ကညေဆာငရၾကသည။ ထႚပင စာခပအဖၾႚဝင ႎငငမားအကား သတငး ဖလႀယမႁက အေထာကအကေပးသည။

ေကာမတသည အစရငခစာ တငသၾငးရမည ႎငငထ မမတႚသလေသာ ကစၤမား၊ ေမးခၾနးမားက အစရငခစာ မတငသၾငးမ ႒ကတငအသေပး႓ပး

အစရငခစာထတၾင ေဖကားရန ပနကားႎငသည။ အစရငခစာ တငသၾငးရသည ႎငင၏ ကယစားလႀယသည ေကာမတအစညးေဝးတၾင ႎႁတဖင အစရငခေလရႀသည။ ေကာမတဝငမားက ထႎငငကယစားလႀယ တငသၾငးေသာ အစရငခစာႎႀင အခားေသာ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားက ေပးပႚေသာ သတငးမားက အေခခ၍ ထႎငငအေပ အကေပးခကမား ထတပနရသည။ ေနာကတ႒ကမ အစရငခရာတၾင သလေသာအခကမားအား သကဆငရာႎငငသႚ အသေပးရသည။ ေကာမတအစညးေဝး ႓ပးဆးပၝက ထအကေပးခကမားက ကလသမဂၢ ေထၾေထၾညလာခသႚ တငပသည။

အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားသည ေကာမတထသႚ သကဆငရာ ႎငငသည စာခပပၝအခကမားအေပ ခးေဖာကေနသညက တရားဝငတငပ အစရငခႎငခငး မရႀေသာလညး ထႎငငရႀ အမးသမးမား၏ အေခအေနမား အေကာငးက ယႀဥ႓ပငအစရငခစာမား ေရးသား၍ တငပႎငသည။ အစးရမားက တငသၾငးေသာ အစရငခစာမားသည အမားအားဖင အဖစမႀန မားက ထမခနထားတတေလ ရႀသဖင ထႎငငအေကာငးက တတကက သရႀက႗မးကငေသာ အဖၾႚမား၏ အစရငခစာမား၊ သတငးအခကအလကမား သည ေကာမတအတၾက အသးဝငသည။ ထသႚေသာ ယႀဥ႓ပငအစရငခစာမား ႎႀင သတငးမားက သကဆငရာႎငင ကယစားလႀယက ေကာမတ အစညးအေဝးတၾင အစရငခစာ မတငသၾငးမ ႒ကတင၍ ေပးပႚႎငပၝက ပမ အကးရႀသည။ အဘယေကာငဆေသာ ထအစရငခစာမား၊ သတငးအခက အလကမားအေပ ကးကား၍ ေကာမတသည သကဆငရာအစးရက ေမးခၾနးမား ႒ကတငေပးပႚ၍ ေဖကား ေစႎငေသာေကာငဖစသည။ ယႀဥ႓ပင အစရငခစာမားသည တကမႁ၊ တေတာငးမႁရႀရန လအပသည။ ႎႀစစဥႎႀစတငး ေကာမတသည မမ၏ လႁပရႀားေဆာငရၾကမႁမားက စးပၾာေရးႎႀင လမႁေရး ေကာငစမႀတဆင ကလသမဂၢ ေထၾေထၾညလာခသႚ အစရငခ တငသၾငးရပၝသည။ ထအစရငခစာႎႀငအတ ေကာမတ၏ အကပခကမားက ပးတၾေပးပႚေလရႀပၝသည။

(၂၀) လမးေရး ဖႎႀပခၾခားဆကဆမႁမား ဖကသမးေရးဆငရာ ေကာမတ (Committee on the Elimination of Racial Discrimination)

ဤေကာမတသည ၁၉၆၅ ခ၊ ဒဇငဘာ ၂၁ရကေနႚတၾင ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခမႀ အတညပပဌာနးလကေသာ လမးေရး ခၾခားဖႎႀပ ဆကဆမႁ ပစအားလး ဖကသမးခငးဆငရာ ႎငငတကာ သေဘာတစာခပ (Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination) အရ ဖၾႚစညးေပေပၝကလာခခငး ဖစပၝသည။

လမးေရးခၾခားဖႎႀပမႁ ပစအားလး ဖကသမးေရး သေဘာတစာခပပၝ အခကမားအေပ စာခပအဖၾႚမား၏ ေလးစားတနဖးထား လပေဆာငမႁက ေစာငကညရနအတၾက က႗မးကငသအဖၾႚဝင (၁၈) ဥးပၝေသာ ေကာမတက ဖၾႚစညးထားသည။ စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားသည စာခပတၾင အတညပလကမႀတ ေရးထး႓ပး တႎႀစအကာတၾင အစရငခစာ တငသၾငးရသည။ ပမႀနအစရငခစာက (၄) ႎႀစလ႖ငတ႒ကမ တငသၾငးရသည။ ထအစရငခစာတၾင စာခပပၝအခကမားႎႀင ပတသက၍ တရားဥပေဒ ေရးဆၾေရး၊ စရငေရးႎႀင အပခပေရး အခားေသာကၸမားတၾင ႎငငေတာ အစးရက လပေဆာငထားသည အခကမားက တငပရသည။ အစးရက ထသႚ မမတႚ လပေဆာငမႁမားက တငပေသာ အစရငခစာသာမက စာခပအဖၾႚဝင ႎငငတႎငငက အခားအဖၾႚဝင ႎငငတႎငငသည စာခပပၝအခကမာက ေကာငးမၾနစၾာ ႒ကးစား ေဆာငရၾကမႁ မရႀဟ တငကားပၝကလညး ထတငကားခကက ေကာမတက လကခႎငသည။ ထႚအပင စာခပႎငငတႎငငက လတဥးအေပ သႚမဟတ လတစအေပ စာခပပၝအခကမား ခးေဖာကေနပၝသညဟ တငကားေသာ တဥးခငး တငကားမႁမားကလညး လကခေလလာသည။

(၂၁) အပည ပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ၏ အဖၾႚအစညးမား လၾပလပစၾာ ဖၾႚစညးခၾငဆငရာ ေကာမတ (Committee on Freedom of Association of the International Labor Organization)

ဤေကာမတသည အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ၏ ေအာကတၾငရႀ႓ပး အဖၾႚဝငႎငငမား၏ လၾတလပစၾာအဖၾႚအစညး ဖၾႚစညးခၾင အေခအေနက အထးေစာငကပ စစေဆးသၾားရန တာဝနရႀသည။ အလပသမား အဖၾႚခပ၏ ဖၾႚစညးမႁပစဖစေသာ သးပၾငဆငစနစကသႚပင ဤေကာမတ တၾငလညး အစးရမား၊ လပငနးရႀငမား ႎႀင အလပသမားမားဖင ေပၝငးစပဖၾႚစညးထားပၝသည။ ILO အပခပမႁအဖၾႚကေန၍ ဤေကာမတ၏ ဥကၺဌက ေရၾးခယခနႚထားေပးသည။ ဤေကာမတသည အဖၾႚဝငႎငငမားမႀ အစးရမား၊ အလပသမားသမဂၢမားႎႀင လပငနးရႀငအဖၾႚအစညးမား၏ တငကား ခကမားအား လကခခငးႎႀင စစစသးသပခငးတႚက လပေဆာငသည။ ILO အေခခဥပေဒမားတၾင ပဌာနးထားသညအတငး အဖၾႚအစညးမား လၾတလပစၾာ ဖၾႚစညးခၾငစာခပက လကမႀတေရးထးမထားသည ႎငငကလညး တငကားမႁ ရႀလာပၝက ဤေကာမတအေနဖင ဆကသၾယေမးမနးႎငခၾင ရႀသည။

(၂၂) ကေလးအခၾငအေရးမားဆငရာ ေကာမတ (Committee on the Rights of the Child)

ဤေကာမတသည ၁၉၈၉ခ၊ ႎဝငဘာ (၂၀) ရကေနႚတၾင အတညပ ပဌာနးခေသာ ကေလးသငယမား အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပအရ ေပေပၝကလာခခငး ဖစပၝသည။

ကေလးအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ ေကာမတက စာခပအဖၾႚဝငႎငငမား၏ လပေဆာငမႁမားက ေစာငကညရန ဖၾႚစညးထားသည။ လၾပလပ႓ပး က႗မးကငသ (၁၀) ဥးဖင ဖၾႚစညးထားသည။ စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားသည စာခပတၾင အတညပလကမႀတေရးထး႓ပး (၂) ႎႀစတၾင ေကာမတသႚ အစရငခစာ တငသၾငးရ႓ပး ပမႀနအစရငခစာက (၅) ႎႀစလ႖င တ႒ကမ တငသၾငးရသည။ ဤေကာမတသည လႚအခၾငအေရး ေကာမတမားထတၾင အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမား၏ အခနးကၸက ေနရာအေပးဆးႎႀင ထအဖၾႚမား၏ ပၝဝငလႁပရႀားေဆာငရၾကႎငမႁ အခနးကၸ အမားဆးေကာမတ ဖစသည။

ေကာမတသည တႎႀစလ႖င (၂) ႒ကမ ဇနနဝၝရလ ႎႀင စကတငဘာလ တႚတၾင ဂနဗာ႓မႚ၌ ေတၾႚဆေဆၾးေႎၾးသည။ ပမႀနအစညးအေဝးမားအ႓ပး ေနာကတ႒ကမ အစညးအေဝးအတၾက ေကာမတဝငမား ပၝဝငေသာ အလပအဖၾႚငယက ဖၾႚစညး၍ ေနာကထပ (၅) ရက အစညးအေဝး ပလပသည။ သာမနအားဖင ထအလပအဖၾႚငယ၏ ပဏာမ အစညးအေဝးက ေဖေဖာဝၝရလ ႎႀင ေအာကတဘာလတႚတၾင ကငးပသည။ ထအလပအဖၾႚငယ၏ တာဝနမႀာ ေနာကႎႀစတၾင အစရငခစာ တငပရနအလႀညကေသာ ႎငငအေပ မမတႚ သလေသာ အေကာငးအရာမား၊ အခကအလကမားက ပငဆငေမးမနးရန ဖစသည။ ဥပမာ - မနမာႎငငသည သကၺရာဇ ၂၀၀၀ခႎႀစ၊ စကတငဘာလတၾင ကေလးသငယမား အခၾငအေရး ေကာမတသႚ ပမႀနအစရငခစာ တငသၾငးရန အလႀညကပၝက ထအလပအဖၾႚငယမားသည မနမာႎငငႎႀင ပတသကေသာ ေမးခၾနးမား၊ အခကအလကမားက ၁၉၉၉ ခႎႀစ၊ အစညးအေဝးအတၾငးတၾင ပငဆင႓ပး မနမာႎငငသႚ ႒ကတငေပးပႚရသည။

ထအလပအဖၾႚငယ၏ ပဏာမအစညးအေဝးသႚ ကလသမဂၢ ေအဂငစမားသာ တကေရာကခၾငရႀ႓ပး အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမား တကေရာကခၾငမရႀ။ ႕ခငးခကအဖစ အစရငခစာ တငသၾငးရန အလႀညကေသာ ႎငငအေကာငးက အစရငခစာ

ထတေဝဖနႚခထားသည အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားလညး ဖတကားမႁ ခရပၝက တကေရာကႎငသည။

ဖတကားခငး ခႎငရနအတၾက အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမား အေနဖင သကဆငရာ ႎငငရႀ ကေလးမားႎႀင ပတသကေသာ အစရငခစာက ေရးသား ရမည။ အစရငခစာတၾင ထႎငငတၾင ဖစေပေနေသာ ကေလးသငယမား၏ အေခအေနႎႀင အခကအလကမားက တငပရမညဖစ႓ပး အစးရက တငပေသာ ႎငငအစရငခစာမားက ေကာမတက ေလလာႎငေရးအတၾက အေထာကအက ဖစေစရမည။ ထအစရငခစာတၾင အခကလကမားက ဥးစားေပး ေရးသားရ႓ပး ႎငငေရး အေငၾႚအသကမား မပၝေစရ။ အဂလပ၊ ပငသစ၊ စပနဘာသာသးမးအနက ဘာသာစကား တမးမးႎႀင ေရးသားႎင႓ပး စာမကႎႀာ (၂၀) ထက မေကာလၾနေစရ။ တခားဘာသာဖင ေရးသားထားေသာ အစရငခစာမားက ေကာမတက လကခစဥးစားမညမဟတ။ အစရငခစာ ေရးသား႓ပးပၝက အစရငခစာ မတၨႃႎႀငအတ လပငနးအဖၾႚငယ အစညးအေဝးသႚ တကေရာကလေကာငး ပနကားလၿာကပၝ ေကာမတထ တငသၾငးရသည။

ႎငင၏ အစရငခစာက ဥးေဆာငစစေဆးရန အလပအဖၾႚငယအတၾငးမႀ ေကာမတဝငတဥးက ေခၝငးေဆာငအဖစ တငေမႀာကေလရႀသည။ ထအလပ အဖၾႚငယ၏ ပဏာမအစညးအေဝးတၾင အစးရမဟတေသာအဖၾႚမားက လပငနး အဖၾႚငယ၏ ေရႀႚေမႀာကတၾင ႎႁတဖငအစရငခခငးက ပလပႎငသည။ ကလသမဂၢ ေအဂငစမားကလညး ႎႁတဖင အစရငခႎငသည။ ထသႚ ႎႁတဖင အစရငခမႁမား ႓ပးဆးပၝက ေကာမတအဖၾႚဝငမားသည ထတငပ ခကမားအေပ မတညသးသပ၍ သကဆငရာႎငငအတၾက ေမးခၾနးမား ေမးမနးစစမးႎငသည။

ထအလပအဖၾႚငယ ပဏာမအစညးအေဝးအတၾငး သကဆငရာ ႎငငရႀ ကေလးမား အေခအေနႎႀင ပတသက၍ တငပေသာအခကမားက အေခခ႓ပး သလေသာေမးခၾနးမားက သကဆငရာအစးရထ ေပးပႚကာ စာႎႀငေရးသား ေဖဆရန ေတာငးဆေလရႀသည။ ထႚပင သကဆငရာအစးရက ေနာကတ႒ကမကငးပမည ေကာမတအစညးအေဝးသႚ တကေရာကရန ဖတကားရသည။ ထအစညးအေဝးတၾင အစးရ ကယစားလႀယသည ေကာမတက ေပးပႚေမးမနးထားေသာ ေမးခၾနးမားက ရႀငးလငး ေဖကားရသည။ ဤတ႒ကမတၾင အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားသည ေလလာရသာ ေလလာခၾငရႀ႓ပး ဝငေရာကေဆၾးေႎၾးခၾင မရႀေပ။ ေနာကဆးတၾင ေကာမတက သကဆငရာအစးရအေပ ေလလာစစမး ေတၾႚရႀခကမားက

ထတပနေလရႀသည။ ထသႚ ထတပနမႁမားက အစညးအေဝး တကေရာကသမားအားလး သရႀေစရန အမားသေအာင ေကငာသည။ သကဆငရာအစးရထသႚလညး ထဆးဖတခကမားက ေပးပႚသည။

(၂၃) ဆကသၾယခငး (Communication)

လႚအခၾငအေရး အေခအေနမားက စစမးစစေဆးရနအတၾက တရားဝငအာဏာ ရႀေသာ အဖၾႚအစညးကဖစေစ၊ စာခပေကာမတမားကဖစေစ စစမးစစေဆးေပးပၝရန ပနကားခငးက ဆလသည။ ဥပမာအားဖင ႎငငတႎငငရႀ အစးရက ေပတာဆၾေနခငးက ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာ စာခပရႀ လႚအခၾင အေရးေကာမတသႚ တငပတငကားခငးမးဖစသည။ တခၝတရတၾင ယခစကားလး အစား တငကားခငး (Complaint) ဟ၍လညးေကာငး၊ ေလ႖ာကထားခငး (Petition) ဟ၍၎ အမးမးသးေလရႀသည။ ထသႚဆကသၾယတငကားရာတၾင တငကားသမႀာ တဥးခငးဖစေစ၊ တဥးခငးစေပၝငး၍ အပစလကဖစေစ တငကားခငး ဖစႎငသလ ႎငငတႎငငအေပ အခားတႎငငက တငကားခငးက ခၾငပေသာ အေမရကတက လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပမးမား၌ တငကားသမႀာ ႎငငတႎငငလညး ဖစႎငသည။

အခႚသေဘာတစာခပမားတၾင တဥးခငးတငကားမႁက ခၾငပသလ ႎငငတႎငငက အခားတႎငငအား တငကားခငးကလညး ခၾငပပၝသည။ ဥပမာ - စးပၾားေရး၊ လမႁေရး၊ ႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပႎႀင ကေလးအခၾငအေရး စာခပတႚသည တဥးခငးဖစေစ၊ ႎငငတႎငငကဖစေစ မညသညတငကားမႁမးကမႀ လကမခပၝ။

ဆကသၾယတငကားမႁတခက လကခစစမးႎငရနအတၾက တငကားခရေသာ ႎငငအစးရအေနဖင ထကစၤႎႀငပတသကသည သကဆငရာေကာမတ၏ ေဖရႀငးမႁ ႎႀင လပပငခၾင (Competence) က အသအမႀတပ ေလးစားမႀသာ အဆငေပႎငမညဖစသည။ ထသႚ ေလးစားမႁမရႀပၝက ဆကသၾယတငကားမႁမားမႀာ ေကာငးစၾာ ထေရာကမႁ မရႀႎငပၝ။

(၂၄) လပပငခၾင (Competence)

ဥပေဒအသးအႎႁးအရ လပပငခၾင (Competence) ဆသညမႀာ သတမႀတထားေသာ နယပယအဝနးအဝငးအတၾင တရားဝငလပပငခၾငဟ အဓပၯၝယ

ဖၾငႎငသည။ အမားစ အသးပေလရႀေသာ အဓပၯၝယမႀာ တတသက႗မးကငသမား အေနဖင သတႚ၏ လပငနးမားက အရညအခငးရႀရႀ လပေဆာငႎငရန ေထာကပေပးေသာ အသပညာဟလညး ဆႎငပၝသည။

ဤစကားလးက တရားေရးအဖၾႚအစညးမားႎႀင လႚအခၾငအေရးဆငရာ ေကာမတမားအား လပပငခၾငေပးထားေသာ တငကားမႁမားက လကခပငခၾငႎႀင ပတသက၍ မကာခဏ အသးပေလရႀပၝသည။ တငကားလာေသာ အမႁမားက စတင၍ မစစမး မစစေဆးခင ထေကာမတသည ထတငကားခကအား မမလပပငခၾငအတငး လကခႎငမႁရႀမရႀ စစမးစစေဆးရန မမ၏လပပငခၾင အာဏာႎႀင ကကညမႁရႀမရႀက ပထမဥးဆး သးသပဆငခငရပၝသည။ ထသႚ ဆငခငသးသပႎငရနအတၾက ေကာမတသည ………………..

(က) မမေကာမတက တာဝနေပးအပထားေသာ သေဘာတစာခပက ယခကသႚ တငကားခငးက လကခခၾင ခၾငပထားပၝသလား။

(ခ) ထတငကားမႁသည မမေကာမတမႀ တာဝနရႀသည သေဘာတစာခပပၝ အခကမားက ခးေဖာကခငး ဖစပၝသလား။

(ဂ) တငကားခရေသာ ႎငငသည ထစာခပက အတညပလကမႀတ ထးထားပၝသလား။

(ဃ) အကယ၍ လကမႀတထးထားပၝက ထႎငငသည ေကာမတထ တငကားမႁက ခၾငပသည သကဆငရာ ေနာကဆကတၾစာခပက အသအမႀတပ လကမႀတေရးထး ထားပၝသလား။

(င) တငကားသညသသည ႎငငတႎငငဖစပၝက ထႎငငသညလညး ဤစာခပက လကမႀတထးထားပၝသလား။

(စ) ထတငကားသည ႎငငကေရာ ေကာမတထ တငကားမႁက ခၾငပသည သကဆငရာ ေနာကဆကတၾစာခပက အသအမႀတပ လကမႀတေရးထးထားပၝသလား စသည ေမးခၾနးမားကေမး၍ ဆငခငသးသပရသည။

အကယ၍ ထေမးခၾနးတခခကသာ မေဖဆႎငပၝက ထေကာမတအေနဖင ထတငကားခကက စစမးစစေဆး အေရးယေဆာငရၾကရနအတၾက လပပငခၾင

အာဏာမရႀဟ ဆႎငသည။ ထသႚဖစပၝက ေကာမတသည ထတငကားခကက လကခခငး၊ ထညသၾငးစဥးစားခငး မလပႎငေတာပၝ။

(၂၅) တငကားခက (Complaint)

ေယဘယအားဖင တငကားခငး (Complaint) ဆသညမႀာ ပနကားခငး (Appeal)၊ ေလ႖ာကထားခငး Petition)၊ ဆကသၾယခငး Communication)၊ အခငအမာေပာဆခငး (Claim)၊ သႚမဟတ ေတာငးဆခငး (Demand) တႚႎႀင ဆငတပၝသည။ တငကားခငးဆသည ေဝၝဟာရက အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပတၾင ႎငငတႎငငသည စာခပပၝအခၾငအေရးမားက ေကနပေလာကသည အဆငဖင မလပေဆာငေနေကာငး တခားႎငငတႎငငက တငကားသညအခၝ အသးပသည။ ထသႚ တငကားႎငရနအတၾက တငကားသ ႎငငေရာ တငကားခရသညႎငင ႎႀစႎငငစလးသည အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ၏ သေဘာတစာခပက လကမႀတထးထားသည ႎငငဖစရမည။ ထသႚဖစ႓ပးက အပခပမႁအဖၾႚအေနဖင ထစၾပစၾတငကားခကက အစရငခ စာေရး၍ တငပႎငရနအတၾက စစမးစစေဆးေရး ေကာမရႀငတရပက ဖၾႚစညးရမည။ အာဖရကတက လသားႎႀင ပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရန သေဘာတစာခပ မႀာလညး အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ၏ ယခလပထးလပနညးမား အတငးပင ဖစသည။

(၂၆) ဖၾႚစညးပအေခခဥပေဒ (Constitution)

ဖၾႚစညးပအေခခဥပေဒ သႚမဟတ အေခခဥပေဒသည ႎငငတႎငငတၾင အမငမားဆး တရားေရးဆငရာ ပဌာနးခက ဖစပၝသည။ ဖၾႚစညးပ အေခခဥပေဒ က လၿတေတာတရပ သႚမဟတ ပညလးက႗တ ဆႎၬခယပၾကေန၍ ပဌာနးရသည။ ၎သည ႎငငတႎငင၏ အပခပပစနစ၊ ႎငငေရး၊ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးစနစႎႀင အေခခလၾတလပမႁတႚက ေဖာပေပးထားေသာ ဥပေဒလညးဖစသည။ ႎငငတႎငငက မညသညပစဖင အပခပရမည၊ လထကယစားလႀယ တာဝနရႀသမားအေနဖင မညသညရာထး အဆငဆငဖင တာဝနယရမညတႚအပင အစးရဌာနမားအကား မညကသႚ ဆကဆေဆာငရၾကရမညတႚက တတကက ေဖာပထားသည။ အေခခ ဥပေဒထတၾင ႎငငသားမား၏ ရပငခၾင အခၾငအေရးမားႎႀင စမအပခပေသာ အစးရ၏ ေဆာငရၾကပငခၾင အာဏာတႚက ပဌာနးထားေသာ သတမႀတခကမား ပၝဝငသည။ ထသႚပဌာနးထားခကမားႎႀင အညသာ အစးရအေနဖင လပေဆာငႎငသည။ အေခခဥပေဒထတၾင ပဌာနးထားသညအတငးသာ ဥပေဒမားက ပဌာနးခငး၊

ဖညစၾကပငဆငခငးတႚကလညး လပေဆာငႎငသည။ ႎငငမား၏ ဖၾႚစညးပအေခခ ဥပေဒမားထတၾင လႚအခၾငအေရးမားႎႀင အေခခကေသာ လၾတလပခၾငမားက အစဥအမ အသအမႀတပထား႓ပး အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကငာစာတမးတၾင ပၝဝငသည လႚအခၾငအေရးမားက ကးကားေရးသားထားေလ ရႀပၝသည။ ထႚေကာင ဖၾႚစညးပအေခခဥပေဒ ဆသညမႀာ ႎငငသားတဥးခငးစ၏ အေခခလၾတလပခၾငႎႀင ရပငခၾင အခၾငအေရးမားက အာမခခက ေပးရမ႖မက ႎငငတကာ လႚအခၾငအေရး၏ သေဘာသဘာဝမား ကနးေအာငးေနသညအတၾက ႎငငတကာ လႚအခၾငအေရးမား လတဥးခငးစအေပ သကေရာကေနသညက ေဖာပေနသည။

(၂၇) အတငပငခအဆင (Consultant Status)

ကလသမဂၢ စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ၏ ရညရၾယခကလပငနးမားႎႀင ကကညေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႚအစညးမားအား ကလသမဂၢ၏ အတငပငခ အဆငရႀေသာ အဖၾႚစညးမားအဆင သတမႀတထားခငးက ဆလသည။

ကလသမဂၢ ပဋညာဥ အပဒ (၇၁)တၾင စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ (Ecosoc) ႎႀင အခားဌာနမား၏ အစညးအေဝးမား၊ လႚအခၾငအေရးေကာမရႀင၏ အစညးအေဝးမားတၾင အေရးပၝေသာ အခနးကၸက ပၝဝငေလရႀသည။ အစညးအေဝးဆးဖတခက ခမႀတရာတၾင ထအဖၾႚမားသည ပၝဝငဆႎၬမ ေပးခၾငမရ ေသာလညး ဆးဖတခက ခမႀတရာတၾင အေရးပၝေသာ အစရငခစာ တငသၾငးခငး၊ ဖတကားခငးမား ပလပႎငသည။ ဆးဖတခက ခမႀတသညအခၝတၾင ေလလာသအဖစ တကေရာကေလလာႎငသည။ အတငပငခအဆင ရရႀေသာ အဖၾႚမားသည လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငႎႀင ဆပေကာမရႀင စသည ကလသမဂၢအဖၾႚမား၏ လႚအခၾငအေရး ေစာငကပမႁ လပငနးမားတၾင တနဖးရႀေသာ သတငးအခကအလကမား ေပးပႚခငးဖင အေထာကအက ပႎငသည။

အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားအေပ ထားရႀသည အတငပငခအဆငက သးမး သတမႀတခၾခားထားသည။ ပထမအဆငဖစသည အေထၾေထၾအတငပငခအဆင ဆသညမႀာ (Ecosoc) ၏ လပငနးအမားစတၾင ရညရၾယခကတ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရၾကေနေသာ အဖၾႚမားက ေပးအပေသာ အဆငဖစသည။ ဒတယအဆငဖစေသာ အထးအတငပငခအဆင ဆသညမႀာ (Ecosoc) ၏ လပငနးမားအနက အခႚေသာ လပငနးမားတၾင ရညရၾယခကတ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရၾကေနေသာ အဖၾႚမားက ေပးအပေသာ

အဆငဖစသည။ ေနာကဆးအဆငဖစသည (Roster) အဆငဆသညမႀာ အထကပၝအဆင ႎႀစမးလးႎႀင အကးမဝငေသာလညး (Ecosoc) က အသးဝင အေရးပၝေသာ အခကအလကမား ကညေထာကပႎငသည အဖၾႚမားက ေပးအပေသာ အဆငဖစသည။

(Ecosoc) က ဖၾႚစညးေပးထားေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႚအစညးမား ေကာမတသည ႎႀစႎႀစလ႖ငတ႒ကမ ေတၾႚဆေဆၾးေႎၾး၍ အတငပငခအဆင ေလ႖ာကထားလာေသာ အဖၾႚအစညးမားက ဆးဖတခငး၊ (Ecosoc) တၾင တငပမည အခကမားက တငပငႎႀးေႎႀာခငးမား ပလပသည။

ကလသမဂၢတၾင အတငပငခအဆင ရရႀ႓ပး အေလးထားခရေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႚအစညးမား ဖစရနအတၾက တကေသာ ပသၸနအဆင ရႀရမည။ တကမႀနကနေသာ သတငးမား ေပးပႚႎငရမည။ ထႚအပင ေနာကဆကတၾ သတငးမား ေပးပႚႎငရမည။ အဆငအတနးမႀေသာ အစရငခမႁမား၊ အစရငခစာမား၊ ထတပနေကငာခကမား ထတပနႎငရမည။ အေရးတယ ေရးဆၾထားေသာ စမခကမားႎႀင ေသသပေသာ နညးလမးေကာငးမား ရႀရနလအပသည။

(၂၈) သေဘာတစာခပ (Convention)

သေဘာတစာခပ (Convention) ဆေသာ စကားလးႎႀင အဓပၯၝယတေသာ အခားေဝၝဟာရမားမႀာ (Covenant) ႎႀင (Treaty) တႚဖစသည။ ထေဝၝဟာရမား အားလးက ႎငငတကာ စာခပစာတနးမားအား ရညညၿနးရာတၾင အသးပေလရႀသည။ ကလသမဂၢတၾင ပဌာနးထားသည လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပမားတၾင ထစကားလးမားက ေနရာအမးမးတၾင အသးပထားသညက ေတၾႚႎငသည။ သေဘာတစာခပ (Convention) ဟေသာ စကားလးက လမးေရးခၾခားဆကဆမႁပစအားလး ဖကသမးေရး သေဘာတစာခပ (International Convention On The Elimination of all Forms of Racial Discrimination)၊ အမးသမးမားအား နညးမးစဖင ခၾခားဆကဆမႁအားလး ဖကသမးေရးသေဘာတစာခပ (Convention on the Elimination of all forms of Discrimination Against Women)၊ ညႀငးပနးႎႀပစကမႁႎႀင အခားေသာရကစကမႁ ပစမားဖစသည လမဆနေသာ သႚမဟတ နမကေသာ ပမမႁ သႚမဟတ အပစေပးမႁဆငရာ သေဘာတစာခပ (Convention Against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment)၊ ကေလးသငယ အခၾငအေရးမားဆငရာ သေဘာတစာခပ (Convention on the rights of the Child)

တႚတၾင အသးပထားသညက ေတၾႚႎငသည။ ေဒသဆငရာ စာခပစာတမးမားဖစသည အေမရကတကႎႀင ဥေရာပတကဆငရာ လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပမားတၾငလညး ဤစကားလးကပင အသးပထားသည။

(၂၉) ဥေရာပေကာငစ (Council of Europe)

ဥေရာပေကာငစသည အေနာကဥေရာပႎငငမားအားလး ပၝဝငဖၾႚစညးထားသည ေဒသဆငရာ လႚအခၾငအေရး အဖၾႚအစညးတခ ဖစပၝသည။ ၁၉၄၉ ခႎႀစတၾင ကငးပေသာ ဥေရာပကၾနဂရကသႚ တကေရာကလာေသာ ႎငငေပၝငး (၁၆) ႎငငမႀ ကယစားလႀယမားဖင ဖၾႚစညးခခငးဖစသည။

ဤေကာငစသည ဒတယကမာစစအ႓ပး ဥေရာပတၾင ပထမဥးဆး ဖၾႚစညးခေသာ ႎငငတကာ အဖၾႚအစညး ဖစပၝသည။ ဥေရာပေကာငစက ဖၾႚစညးရသည ရညရၾယခကမားထတၾင လႚအခၾငအေရးမား တးတကထၾနးကားေအာင လပေဆာငရနႎႀင ကာကၾယေပးရနတႚက တကစၾာ ေဖာပထားပၝသည။ ဥေရာပေကာငစ၏ လပထးလပနညးဆငရာ သတမႀတခက အပဒ (၃) တၾင လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ “အဖၾႚဝငႎငငတငးသည မမ၏ တရားစရငပငခၾင အာဏာအတၾငး လသားတငးအတၾက လႚအခၾငအေရးမားႎႀင အေခခကေသာ လၾတလပခၾငမားဖင ေပာရၿငခမးေမႚမႁႎႀင တရားဥပေဒစးမးမႁ သေဘာတရားမားက လကခကငသးရမည” ဟ ဆထားသည။

ဥေရာပေကာငစတၾင အစးရကယစားလႀယမား၊ ႎငငေတာပၝလမနမားႎႀင ႎငငေတာႎႀင ေဒသဆငရာ အာဏာပငမားက သးမးခၾခား၍ ဖၾႚစညးထားသည။ အဖၾႚဝငႎငငမား၏ အစးရကယစားလႀယမားသည ဥေရာပေကာငစ၏ အစတအပငး သးခအနက တခဖစေသာ ဝန႒ကးမားေကာမတတၾင ပၝဝငသည။ ႎငငမား၏ ပၝလမနမားက ေရၾးခယတငေမႀာကထားသည ကယစားလႀယမားသည ေနာကထပအစတအပငးတခဖစသည ေကာငစ၏ ပၝလမနလၿတေတာတၾင ပၝဝငသည။ ေနာကထပအစတအပငးတခဖစသည ဥေရာပေဒသဆငရာ အာဏာပငမား ကၾနဂရကက ေဒသဆငရာအာဏာပငမားဖင ဖၾႚစညးထားသည။ ထႚပင ဥေရာပေကာငစသည အတငပငခအဆငအဖစ အသအမႀတပခထားရေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႚေပၝငး ၄၀၀ ေကာႎႀင တငပငေဆၾးေႎၾးမႁမား ပလပေလရႀသည။

ဥေရာပေကာငစသည ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရး ကာကၾယရနႎႀင အေခခ အခၾငအေရးမားက ကာကၾယေစာငေရႀာကရနအတၾက ဥေရာပေဒသ လႚအခၾငအေရးကာကၾယေရး သေဘာတစာခပ (The European Convention for the Protection of Human Rights) က ၁၉၅၀ ခႎႀစတၾင ပဌာနးခ႓ပး ၁၉၅၃ ခႎႀစတၾင အသကဝငလာခသည။ ထစာခပသည လကရႀတညရႀေနေသာ ေဒသဆငရာ လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပမားထတၾင အပညစဆးႎႀင အခငမာဆးေသာ စာခပဖစသည။

စာခပပၝ သေဘာတညခကမားက ႒ကးကပႎငရနအတၾက ဥေရာပေဒသ လႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငႎႀင ဥေရာပေဒသ လႚအခၾငအေရးဆငရာ တရားရးတႚက ဖၾႚစညးထားခသည။ သႚေသာ ၁၉၉၃ ခႎႀစတၾင ထေကာမရႀငႎႀင တရားရးတႚက ေပၝငးစပ၍ ဥေရာပလႚအခၾငအေရး တရားရး (European Court of Human Rights) အဖစ ပငဆငဖၾႚစညးရန ဆးဖတခကသည။ ထတရားရးသစက ဥေရာပေကာငစႎႀင တၾဖက၍ Strasboug ႓မႚတၾင ၁၉၉၈ ခႎႀစ၊ ႎဝငဘာလ (၁) ရကေနႚမႀစတင၍ ဖၾငလႀစႎငခသည။ တရားသ႒ကးမားသည လၾတလပသမား ဖစက႓ပး ၎တႚက ဥေရာပေကာငစရႀ ဥေရာပပၝလမနလၿတေတာက ေရၾးခယတငေမႀာကသည။ လပဂၢလ တဥးခငးစႎႀင ႎငငမားကေန၍ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက တငကားပငခၾင ရႀသည။

ဥေရာပေကာငစတၾင ေနာကထပအေရး႒ကးေသာ လမႁေရးဆငရာ စာခပတခဖစေသာ ဥေရာပလမႁခာတာ (European Social Charter) သည စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးမားက ကာကၾယေစာငေရႀာကရန ပဌာနးထားေသာ စာခပဖစသည။ ၁၉၆၁ ခႎႀစတၾင ပဌာနးခ႓ပး၊ ၁၉၉၆ ခႎႀစတၾင ပနလညပငဆငမႁမား ပလပခသည။ ခာတာတၾင အလပလပပငခၾင၊ စညးရးပငခၾင၊ ေဆးကသခပငခၾင၊ လအမားႎႀင စေပၝငး၍ လပခ၊ အလပခန စသညတႚအေပ အေလ႖ာအတငးလပပငခၾင၊ လမႁဖလေရး ခစားပငခၾင၊ အလပသမားမား၏ မသားစဝငမားပၝ အလားတ အကးခစားပငခၾင၊ ေရၿႚေပာငးအလပသမားမားႎႀင ၎တႚမသားစမားအတၾက အကာအကၾယႎႀင အကအညမား ေတာငးခခၾငမားအပင လပငနးခၾငတၾင တနးတညမ႖ အခၾငအေရး ရရႀေရးႎႀင ကေလးသငယမားႎႀင လငယမားအေပ ကာကၾယေပးေရးတႚ ပၝဝငသည။ စာခပတၾင လကမႀတေရးထးထားေသာ ႎငငမားသည စာခပပၝ အခကအလကမားက ေလးစားလကနာ ေဆာငရၾကေနေကာငး (၂) ႎႀစလ႖ငတ႒ကမ အစရငခစာ

တငသၾငးရသည။ လၾတလပ႓ပး က႗မးကငသမားဖင ဖၾႚစညးထားေသာ ေကာမတက ထအစရငခစာမားက စစစေလလာရသည။

(၃၀) သေဘာတစာခပ (Covenant)

သေဘာတစာခပ (Covenant)ဆေသာ စကားလးသည (Convention) ႎႀင (Treaty) ဆေသာစကားလးမားႎႀင အဓပၯၝယအတတပင ဖစသည။ ထေဝၝဟာမား အားလးက ႎငငတကာ စာခပစာတမးမားအား ရညညၿနးရာတၾင အသးပေလရႀသည။ ကလသမဂၢတၾင ပဌာနးထားသည လႚအခၾငအေရး သေဘာတခက စာခပမားတၾင ထစကားလးမားက မကာခဏအသးပထားသညက ေတၾႚႎငသည။ Covenant ဆေသာအသးက လႚအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပမားအနက စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးမားဆငရာ သေဘာတစာခပ (Covenant on the Economic, Social and Cultural Rights) ႎႀင ႎငငသားႎႀင ႎငငေရး အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ (Covenant on Civil and Political Rights) တႚက ေခေဝရာတၾင အသးပထားပၝသည။ ထသႚသးစၾထားခငးေကာင သခားအဓပၯၝယသးသနႚ မရႀပၝ။ ႎငငတကာစာခပက ရညရၾယေခဆခငးသာ ဖစပၝသည။

(၃၁) ေကညာစာတမး (Declaration)

ေကငာစာတမး ဆသညအဓပၯၝယသည အသးပသညေနရာကလက၍ အဓပၯၝယေပာငးလသၾားႎငပၝသည။ ပထမအဓပၯၝယမႀာ ႎငငတကာအဖၾႚအစညး တခကဖစေစ၊ ႎငငကယစားလႀယမားႎႀင ႎငငတကာအဖၾႚအစညး ကယစားလႀယမား တကေရာကခေသာ အစညးအေဝးတခဖစေစ သေဘာတဆးဖတလကေသာ အခကမားအား ထတပနခငးက ေကငာစာတမးဟ ေခႎငသည။ ဥပမာေပးရလ႖င အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကငာစာတမး (Universal Declaration of Human Rights) ပငဖစပၝသည။

ကလသမဂၢ အဖၾႚဝငမာက လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ သေဘာတဆးဖတ ခခငးေကာင ေကငာစာတမးဟ သးစၾခငးဖစသည။ အခားေသာဥပမာမားမႀာ စေတာဟးညလာခ၏ သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ ေကငာစာတမး (၁၉၇၂ ခႎႀစ)၊ ရယညလာခ၏ သဘာဝပတဝနးကငႎႀင ဖၾႚ႓ဖးတးတကမႁ ေကငာစာတမး (၁၉၉၂ ခႎႀစ)၊ ႎႀင မကာေသးမကမႀ သေဘာတထတပနခေသာ အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ၏ အေခခအလပလပခၾင စညးမဥးဆငရာ ေကငာစာတမး (၁၉၉၈ ခႎႀစ)တႚဖစသည။ ေကငာစာတမးသည သေဘာတည

လကနာမညဖစေကာငး လကမႀတေရးထးစရာ မလေသာေကာင တရားဝငစညးေႎႀာငအား မရႀေသာလညး ႎငငတကာက ေလးစားလကနာရန လအပသညဆေသာ ဓေလမား ေပေပၝကလာရာတၾင အေရး႒ကးသည အခနးကၸက ပၝဝငပၝသည။

ဒတယအဓပၯၝယမႀာ လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပ ေကာမတ တခခထတငကားမႁ (Communication) တခေပလာပၝက တငကားခရသည သကဆငရာႎငငအစးရက ထေကာမတ၏ လပပငခၾင (Competence) က တရားဝင အသအမႀတပ႓ပးသည ေကာမတအား စစမးစရငခက ခၾငပခငးက ဆလခငးဖစသည။ ထကစၤႎႀင ပတသက၍ သကဆငရာလႚအခၾငအေရးစာခပ ေကာမတက လအပသလ စစမးစစေဆးခငးမား လပေဆာငရန တငကားသည အစးရက တရားဝငအသအမႀတပခငးက ဆလသည။

အကယ၍ ထသႚတငကားမႁက သကဆငရာအစးရက ငငးဆ႓ပး သကဆငရာစာခပ ေကာမတ၏ စစမးစစေဆးအေရးယခငးအား ခၾငမပခငးကလညး ေကငာခငး (Delcaration) ဟပင ေခပၝသည။

(၃၂) အခၾငအေရးရပသမးခငး (Derogation)

လႚအခၾငအေရးမာက အစးရက ေလးစားကာကၾယေပးရန တာဝနရႀေသာလညး အခႚေသာ အေခအေနမးတၾင အခႚလႚအခၾငအေရးႎႀင အေခခလၾတလပခၾငမားက အစးရအေနဖင ဥပေဒအရ ကနႚသတခငး၊ ဆငးငထားခငး၊ ပတပငခငးတႚ လပေဆာငႎငခငးက အခၾငအေရးရပသမးခငး (Derogation) ဟေခပၝသည။ ထသႚအခၾငအေရးမားက ရတသမးခၾငရႀေသာ အေခအေနမးမားမႀာ စစပၾကာလအတၾငး အခနကာလမး၊ ပညသလထတၾင အႎၨရာယခမးေခာကမႁႎႀင ရငဆငေနရေသာ ကာလမး၊ ႎငငတႎငင၏ လၾတလပေရးက ခမးေခာကေနေသာ ကာလမး၊ သဘာဝေဘးဒကၡမးႎႀင ရတတရကကေရာကေသာ ေဘးအႎၨရာယမား ႎႀင ရငဆငေနရေသာ အခနကာလမး ၊ ဆပေသာငးကနးမႁ သႚမဟတ စစတပအာဏာသမးမႁမား ဖစပၾားေနေသာ အခနကာလမးတႚ ဖစသည။

သႚေသာ ထသႚအခၾငအေရးမား ရတသမးခငးက အလၾယတက လပေဆာင၍ မရပၝ။ ထသႚေကငာေတာမည ဆပၝက လကနာရမည စညးကမးမားက ႎငငသားႎႀင ႎငငေရး အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပတၾင ယခကသႚ သတမႀတထားပၝသည။

အကယ၍ ႎငငတႎငငရႀ အစးရသည ထအခၾငအေရး ရတသမးခငးက လပေဆာငေတာမညဆပၝက အမႀနတကယ ပညသလထအတၾက အသကအႎၨရာယ ကေရာကႎငသည အေခအေနမး ဖစရမည။ ႎငငတညမမႁက အေႎႀာငအယႀက အႎၨရာယပေနခငး ဖစရမည။ ထသႚအခၾငအေရးမားက ရတသမးမႁပရာတၾင ပညသမားအေပ ခၾခား၍ လပေဆာငခငးမပရ။ ထသႚမရတသမးမ သကဆငရာအစးရသည ကလသမဂၢ အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃးခပထသႚ မညသညအခၾငအေရးမားက အဘယေကာင ရပသမးရသညက အသေပးရမည။ ထႚပင ထရပသမးမႁက ပနလညရတသမးလကပၝက ထအေကာငးကလညး အသေပးရမည။ ရပသမးမႁပရာတၾင အေခခအခၾငအေရးမား (Basic Rights) မားက မညသညအေကာငးပခကႎႀငမႀ မရတသမးႎငပၝ စသညဖင ဆထားပၝသည။ အကယ၍ ႎငငတႎငငက အခၾငအေရးမားက ရပသမးခငးလပေတာမည ဆပၝက အစးရအေနဖင ထအခကမားအတငး ေလာညစၾာ လပေဆာငရမညဖစသည။

(၃၃) စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးမား (Economic, Social and Cultural Rights)

စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးဆသညမႀာ လသားတႚ၏ ဘဝ လေနမႁအဆငအတနးမားက တးတကမငမားလာေအာင အဆငဆင ေတာငးဆေသာ အခၾငအေရးမားဖစသည။

စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရးမားက ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခမႀ ၁၉၆၆ခ ၊ ဒဇငဘာလ ၁၆ ရကေနႚတၾင အတညပပဌာနးခေသာ ႎငငတကာ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ အခၾငအေရး ဆငရာသေဘာတစာခပ ထတၾင အေသးစတ ေဖာပထားပၝသည။

ထအခၾငအေရးမားထတၾင အလပလပခၾင၊ မ႖တသငေတာေသာ လပခႎႀင လပငနးခၾင ရရႀခၾင၊ အလပသမားသမဂၢမား ဖၾႚစညးဝငေရာကခၾင ၊ လမႁဖလေရး ခစားခၾင ၊ သငတငေသာလေနမႁႎႀင ေဆးကသခစားပငခၾင၊ ပညာသငကားခၾင၊ ယဥေကးမႁဘဝတၾင ပၝဝငခၾင စသညတႚပၝဝငသည။

ထအခၾငအေရးမားက အစးရက ဖညဆညးေပးရာတၾင တငးပည၏ အရငးအမစမား အေပ မတည၍ ဖညဆညးေပးရမညဆေသာ အခကက အသအမႀတ ပထားပၝသည။ ဤအခၾငအေရးမားက ခစားရာတၾင ႎငငတႎငငႎႀင တႎငင တငးပည၏အရငးအမစမားအလက ခစားခၾငခငး တႎငမညမဟတပၝ။

သႚရာတၾင ထအခၾငအေရးမားက ဖညဆညးေပးရန တာဝနရႀသညအစးရသည ရရႀႎငေသာ တငးပညရႀ အရငးအမစမားက အစၾမးကနအသးခ၍ ပညသလထအေနဖင ဤအခၾငအေရးမားက အမငမားဆးသႚ တဖညးဖညးခငး ေရာကရႀခစားႎငေအာင ဥပေဒမားပဌာနးခငး အပၝအဝင သငေလာသလ အေကာငအထညေဖာ လပေဆာငသၾားရမညဖစသည။

(၃၄) အသကဝငလာခငး (Entry into Force)

ကလသမဂၢတၾင အတညပပဌာနးထားေသာ လႚအခၾငအေရး စာခပမားသည သေဘာတ ဆးဖတလကသညႎႀငခကခငး စာခပေကာမတမားဖၾႚခငး၊ အဖၾႚဝငႎငငမားက အစရငခစာမား ေပးပႚခငး၊ ခးေဖာကမႁမားက ေကာမတက စစမးစစေဆးေပးရန တငကားခငးတႚ မလပေဆာငႎငပၝ။ သတမႀတထားေသာ ႎငငအေရအတၾကက ထစာခပက ေလးစားလကနာပၝမညဟ အတညပလကမႀတ ေရးထး႓ပးမႀသာ ထေကာမတမားဖၾႚခငး၊ အစရငခခငးႎႀင တငကားခကမားက လပေဆာငႎငပၝသည။ ထသႚ သတမႀတေသာ ႎငငအေရအတၾကပည႓ပး လပငနးမား စတငလပေဆာငလာႎငခငးက စာခပအသကဝငလာခငး (Entry into Force) ဟေခပၝသည။ စာခပအသကဝငႎငရနအတၾက လကမႀတထးသည ႎငငအေရအတၾက သတမႀတခကမႀာ စာခပတခႎႀငတခ မတညပၝ။ အမားအားဖင လကမႀတထးသည ႎငငေပၝငး (၂၀) ပညပၝက ထစာခပသည အသကဝငလာပၝသည။ ထစာခပ လကမႀတေရးထးသည ႎငငအေရအတၾက၊ ေကာမတဝငမား၏ သကတမး၊ အစရငခစာတငရမည ႎႀစကာလ စသညတႚက စာခပထတၾင အတအက ေဖာပထားေလ ရႀသည။

စာခပအေပ ေလးစားလကနာလသည ႎငငမား၏ ဆႎၬကလက၍ စာခပတခႎႀငတခ အသကဝငလာမႁ သကတမးမႀာလညး မတညပၝ။ ဥပမာ - ကေလးအခၾငအေရးစာခပသည အတညပခသေသာ ၁၉၈၉ ခႎႀစ၊ ေနာကႎႀစႎႀစအတၾငး လကမႀတထးေသာ ႎငငအေရအတၾက ပညသၾားသဖင အသကဝငလာခေသာလညး ေရၾႚေပာငးအလပသမားမား အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပက ၁၉၉၀ ခႎႀစတၾင အတညပခေသာလညး ၂၀၀၃ ခႎႀစမႀသာ အသကဝငလာခသညက ေတၾႚႎငသည။

(၃၅) တနးတညမ႖မႁ (Equality)

လသားအားလးသည တနးတညမ႖မႁရႀသညဟေသာ သေဘာတရားသည တရားဥပေဒ၏ အေခခကေသာ သေဘာတရားပင ဖစပၝသည။ “လသားတငးသည ေမၾးဖၾားလာကတညးက လၾတလပ၍ တညေသာလႚဂဏသကၡာႎႀင အခၾငအေရးမားရႀသည” ဟ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးေကငာစာတမး (Universal Declaration of Human Rights) တၾင ေဖာပထားပၝသည။ လသားတငး တနးတညမ႖မႁသာ ရႀပၝက လလခငး ခၾခားမႁ ရႀလာမညမဟတပၝ။ လသားတႚသည တဥးႎႀငတဥး စညးစမ၊ အဆငအတနး၊ ရာထး၊ ပညာႎႀင ေနာကခယဥေကးမႁ တေယာကႎႀငတေယာက တႎငမညမဟတသလ ထအရာမားက တနးတညမ႖ေအာင ညႀယ၍လညး ရႎငမညမဟတပၝ။ သႚေသာ ထသႚကၾပားေနေသာ လသားတငးသည လႚဂဏသကၡာႎႀင အည အစးရ၏ အသအမႀတပမႁ၊ အကာအကၾယေပးမႁ၊ ဖညဆညးေပးမႁမားက ခၾခားမႁမရႀဘ တနးတရရႀခစားခၾင ရရႀရေပမည။ မညသည လသားတေယာကကမႀ လင၊ အသာအေရာင၊ ဘာသာစကား၊ ကးကၾယသညဘာသာ၊ ယဥေကးမႁ၊ အဆငအတနးတႚအေပ အေခခ၍ ႎႀမခဆကဆမႁ မလပေဆာငခငးသည လသားတငးအား တနးတညမ႖ ဆကဆခငးပငဖစသည။

(၃၆) ဥေရာပ လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပ (European Convention on Human Rights)

ဥေရာပလႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပ၏ ေခၝငးစဥအပညအစမႀာ လႚအခၾငအေရးႎႀင အေခခလၾတလပမႁမားက ကာကၾယေစာငေရႀာကေရး သေဘာတစာခပ (Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms) ဖစသည။ ၁၉၅၀ ခႎႀစ၊ ႎဝငဘာလ (၄) ရကေနႚတၾင ဥေရာပေကာငစ (Council of Europe) မႀ အတညပ ပဌာနးလကခငးဖစသည။ ေနာကပငးတၾင ေနာကဆကတၾစာခပမားက ထပမအတညပ ပဌာနးလာခသည။ ဥေရာပေကာငစ အဖၾႚဝငႎငငမား၏ တရားစရငမႁ ေအာကတၾငရႀေသာ လသားတငးအတၾက အထးသဖင လမႁေရးႎႀင ႎငငေရးကၸတၾင အခၾငအေရးမားစၾာက ဤသေဘာတစာခပမႀာ အသအမႀတ ပထားပၝသည။ ထအသအမႀတ ပထားေသာ အခၾငအေရးမားမႀာ အသကရႀငခၾင၊ မ႖တေသာ တရားစရငမႁက ရရႀခစားခၾင၊ မေပးခၾငႎႀင အေရၾးခယခပငခၾင၊ လၾတလပစၾာ ယကညေတၾးေခ ကးကၾယခၾင၊ လၾတလပစၾာ ထတေဖာေပာဆခၾင၊ ကယပငပစၤညးမား ပငဆငခၾင၊ လၾတလပစၾာ အဖၾႚအစညး ဖၾႚစညးခၾင တႚဖစသည။ ဤစာခပတၾင အဖၾႚဝငႎငငမား မကႃးလၾနရန တားမစပတပငထားေသာ အခကမားမႀာ ႎႀပစကခငး၊

က႗နပခငး၊ စာခပပၝအခၾငအေရးမားက ခစားရာတၾင ခၾခားခငး၊ အဖၾႚဝငႎငငမားမႀ ႎငငသားမားက တငးပညမႀ ႎႀငထတခငး၊ ပညဝငခၾင ပတပငခငးႎႀင တငးတပၝးသားမားက အစလကအ႓ပလက ေရာေႎႀာ၍ တငးပညမႀ ထၾကခၾာေစခငးတႚဖစသည။

ဤစာခပအရ အဖၾႚဝငႎငငမား၏ လႚအခၾငအေရး ေလးစားမႁက ေစာငကပႎငရန ဥေရာပလႚအခၾငအေရး ေကာမရႀငႎႀင ဥေရာပလႚအခၾငအေရး တရားရးတႚက မလက ဖၾႚစညးထားသည။ သႚေသာ ၁၉၉၈ ခႎႀစ၊ ႎဝငဘာလ (၁) ရကေနႚတၾင ထႎႀစခက ပးေပၝငး၍ ဥေရာပလႚအခၾငအေရးတရားရး (Europen Court of Human Rights) က ပငဆငဖၾႚစညးလကသည။ ယခငကကသႚ လႚအခၾငအေရးေစာငကပသည စနစႎႀစမး မဟတေတာဘ ဤစာခပအဖၾႚဝငမား၏ စာခပပၝအခကမားက ေလးစားလကနာမႁ ေစာငကပရန၊ တငကားမႁမား လကခစစမးရနႎႀင ေဖရႀငးေပးရန တာဝနက ဤတရားရးကသာ တာဝနယလကေတာသည။

(၃၇) ဥေရာပလႚအခၾငအေရးတရားရး (European Court of Human Rights)

ဥေရာပလႚအခၾငအေရးမားဆငရာ တရားရးက ဥေရာပ လႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပ (European Convention on Human Rights) အရ တရားစရငမႁမား လပေဆာငႎငရန ဖၾႚစညးခခငးဖစသည။

မလက ဥေရာပလႚအခၾငအေရး သေဘာတစာခပပၝ အခကမားက ေစာငကပရန ဥေရာပ လႚအခၾငအေရးေကာမရႀငႎႀင ဥေရာပလႚအခၾငအေရး တရားရးဟ၍ စနစႎႀစမး ထားရႀခသည။ သႚေသာ ၁၉၉၈ ခႎႀစ၊ ႎဝငဘာလ (၁) ရက ေနႚတၾင ထႎႀစခကပးေပၝငး၍ ဥေရာပလႚအခၾငအေရး တရားရး (Europen Court of Human Rights) က ပငဆငဖၾႚစညး လကသည။ ယခငကကသႚ လႚအခၾငအေရးေစာငကပသည စနစႎႀစမးမဟတေတာဘ ဤစာခပအဖၾႚဝငမား၏ စာခပပၝအခကမားက ေလးစားလကနာမႁ ေစာငကပရန၊ တငကားမႁမား လကခစစမးရနႎႀင ေဖရႀငးေပးရန တာဝနက ဤတရားရးကသာ တာဝနယလကေတာသည။

ဤတရားရးတၾင တရားသ႒ကး (၃) ဥး၊ ခနဘာအဖၾႚဝင (၇) ဥးႎႀင အထကခနဘာ အဖၾႚဝင (၁၇) ဥးတႚ ပၝဝင႓ပး စထရာေဘ (Straboug) ႓မႚတၾင အေခစကသည။ ထတရားသ႒ကးမားအားလးသည လၾတလပ၍ အခပအေႎႀာငအဖၾႚ

ကငးေသာသမားဖစ႓ပး ဥေရာပေကာငစ၏ ပၝလမနက တကရက ေရၾးခယတာဝနေပးပၝသည။ ဤတရားရးသည ႎငငမာသာမက လတဥးတေယာကခငးစက တငကားခကမားက လကခႎငေသာ အခၾငအာဏာ ရႀပၝသည။ အကယ၍ တရားရးသည တငကားခကတခက လကခစစမးေဖရႀငးရန သေဘာတညခပၝက ထပဋပကၡအတၾက ခစကညခငမငမႁ မပကေစေသာ အေဖတခက ရႀာေဖၾရန ႒ကးစားရမညဖစပၝသည။ ထသႚ အေဖတခက ေပလညစၾာမေဖရႀငးႎငပၝက ထအမႁႎႀင ပတသက၍ မမမညသႚ ဆးဖတစရငခကခသညက အမားသေအာင ေကငာထတပနရပၝသည။ ထတရားရး၏ အမနႚထတပနခကက ဥေရာပေကာငစ၏ ဝန႒ကးမားေကာမတက အေကာငအထညေဖာရန တာဝနရႀပၝသည။

တရားရးသႚ တဥးတေယာကခငး တငကားေလရႀေသာ အမႁမားမႀာ မတရား သတဖတခငးႎႀင ေပာကဆးသၾားခငး၊ အကဥးသားမားအား ႎႀပစကခငးႎႀင မတရားဆကဆခငး၊ လၾတလပခၾငမား မတရားရပသမးခရခငး၊ တရားရးသႚ သၾားေရာကခၾင မရခငး၊ တယလဖနးမား ခးနားေထာငခငး၊ ေနရငးတငးပညသႚ ပနပႚခငး၊ လငတခစသမားအေပ ခၾခားဖႎႀပခငး ၊ သတငးဌာနလၾတလပခၾင ကနႚသတပတပငခရခငး၊ ကေလးမားက မဘမားက ေစာငေရႀာကခၾင ဟနႚတားခရခငး၊ ကယပငပစၤညး ပငဆငခၾငက ေစာကားေႎႀာငယႀက ခရခငး၊ ႎငငေရးပၝတမား ဖကသမးခရခငး စသည အမႁမားဖစပၝသည။

(၃၈) ဥေရာပလမႁေရးပဋညာဥ (European Social Charter)

ဥေရာပေကာငစက ပဌာနးထားေသာ ေနာကထပ လႚအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတညခက တခပငဖစသည။ လမႁေရး ပဋညာဥႎႀင ေနာကဆကတၾစာခပ ႎႀစခတႚတၾင လမႁေရးဆငရာ အခၾငအေရးမားက အေသးစတ ေဖာပထားသညက ေတၾႚရသည။ ဥေရာပလမႁေရး ပဋညာဥက ၁၉၆၁ ခ၊ ေအာကတဘာလ (၁၈) ရကေနႚတၾင ဥေရာပေကာငစကေန၍ အတညပပဌာနးခသည။ ဤပဋညာဥ၏ ေနာကဆကတၾစာခပတခက ၁၉၈၈ခ ေမလ၊ ၅ ရကေနႚတၾင၎၊ အခားေနာကဆကတၾစာခပတခက ၁၉၉၁ခ ေအာကတဘာလ (၂၁) ရကေနႚတၾင၎ ထပမအတညပ ပဌာနးခသည။ ဤပဋညာဥ၌ အလပလပကငရာတၾင ခၾခားဖႎႀပမႁ မရႀေစရန ၊ မတရားအလပေစခငးခငး ခၾငမပရန၊ အမးသားႎႀင အမးသမးလပအား တပၝက တနးတ လပခရရႀရန၊ လမႁေရးေစာငေရႀာကမႁ ခစားခၾငႎႀင ပညာသငကားခၾင စသညတႚ ပၝဝငပၝသည။ ထအပင ဆငးရမၾေတမႁမႀ ကာကၾယေပးမႁ၊

သငတငေသာေနအမ ရရႀခစားခၾငႎႀင အလပထတပစခငးမ ကာကၾယေပးမႁတႚလညး ပၝဝငပၝသည။

ဥေရာပလမႁေရးပဋညာဥတၾင ပၝဝငသညအခၾငအေရးမားက အဖၾႚဝငအစးရမားက အေကာငအထညေဖာမႁအား စစေဆးႎငရန ေဆာငရၾကမႁယႎၨရား နညးလမး (၂) ရပ ရႀပၝသည။

ပထမနညးလမးမႀာ အဖၾႚဝငႎငငမားမႀ ဤစာခပက ေစာငကပရန ဖၾႚစညးထားေသာ ဥေရာပလမႁအခၾငအေရး ေကာမတထသႚ ပမႀနအစရငခစာ တငသၾငးရခငးဖစသည။ ထအစရငခစာတၾင အစးရအေနဖင ထအခၾငအေရးမားႎႀင ပတသက၍ မညသႚလပေဆာငေနေကာငး တငပခကမား ပၝဝငရမညဖစသည။ ေနာကနညးလမးမႀာ အလပသမားသမဂၢမား၊ အလပရႀင အဖၾႚအစညးမားႎႀင အစးရမဟတေသာ အဖၾႚအစညးမား စေပၝငး၍ တငကားခငး (Complaint) ဖစပၝသည။ ဥေရာပလမႁေရး အခၾငအေရး ေကာမတမႀ ဤအစရငခစာႎႀင သးသပခကမားက လကခမခ ဆးဖတရ႓ပး အကယ၍လကခပၝက ထအမႁႎႀင ပတသကသည အစရငခစာတေစာငက ပငဆငေရးသားရမညဖစသည။ အကယ၍ အမႀနတကယကႃးလၾနေနပၝက မညသႚလပေဆာငသငေကာငး အကေပးခကက ထႎငငသႚ ေပးပႚအသေပးရသည။

(၃၉) လငကၾပားမႁေကာင ခၾခားသည အမင (Gender)

လငကၾပားမႁေကာင ခၾခားသညအမငဆသညမႀာ လသားတဥး (ကား၊ မ) ေမၾးဖၾားလာသညႎႀင လမႁအသငးအဝငးအတၾငးရႀ အစတအပငးကၸ အမးမးတႚမႀ ေန၍ အမးသမးဆသညမႀာ မညသႚဖစရမညႎႀင အမးသားဆသညမႀာ မညသႚဖစရမညဟ၍ ဝငးဝနးသတမႀတမႁမား၊ အမးသမးအလပသည မညသညအလပႎႀင အမးသားအလပသည မညသညအလပဟ၍ တာဝနအခနးကၸမားအား ခၾခားတာဝနေပးမႁမား၊ လငကၾပားမႁက မတည၍ အမးသမးႎႀင အမးသားတႚအေပ လမႁယဥေကးမႁပစအေနဖင ခၾခားထားရႀသည လမႁဆကဆေရး ပစမား၊ ယကညမႁစနစမား၊ ေတၾးမငယဆခကမား၊ စတကးအသၾငမား၊ တနဖးထားမႁမား၊ ေမ႖ာလငေတာငတမႁမားအားလးက ဆလသည။ ထသႚ အမးသားႎႀင အမးသမးတႚအကား လမႁပစဖင ခၾခားထားရႀသည ထသတမႀတခကမားသည ယဥေကးမႁတခႎႀငတခအကား မတ ကၾပားသလ ယဥေကးမႁ တခထမႀာပင မတ ကၾပားေလရႀသည။ အခနကာလ တခႎႀငတခအတၾငး

သတမႀတေသာအမငမား ယကညမႁစနစမား၊ တနဖးထားမႁမား ေမ႖ာလငေတာငတ ခကမားသည ေပာငးလေလရႀသည။

(၄၀) မဝၝဒ (Feminism)

ေရႀးရးအစဥအလာအတငး ရႀလာခေသာ အမးသမးႎႀင အမးသားမားအေပ အခနးကၸ သတမႀတယဆခကမားက ေပာငးလလာႎငရနႎႀင မဟာဖဝၝဒ ႒ကးစးမႁက တၾနးလႀန႓ပး အမးသမး၊ အမးသား တနးတအခၾငအေရး ရရႀေစရနအတၾက လႁပရႀားေတာငးဆေနေသာ လမႁလႁပရႀားမႁက လအပသညဟေသာ အယအဆက ဆလသည။ ႎႀစေပၝငးမားစၾာကတညးက လသားတႚအေပ ပသၾငးလာခေသာ အမးသမးမားထက အမးသားမားက ပမမငမတသည၊ အမးသမးမားသည အမးသားမား၏ လအပဆႎၬက ဖညဆညးေပးရန တာဝနရႀသည စသညတႚအပၝအဝင အခားေသာ ခၾခားဆကဆသညအမငမား၊ အယအဆမား၊ ပတဝနးကငအသငးအဝငးႎႀင လမားကယတင ဖနတးလပယထားေသာ ယကညမႁစနစမားေကာင အမးသမးမားႎႀင အမးသားမား အကားတၾငခၾခားမႁ၊ အကမးဖကမႁ၊ ထနးခပမႁႎႀင မညမ႖မႁမားဖစသည။ ထအခကမား ပေပာက႓ပး အမးသမး၊ အမးသား တနးတညမ႖မႁ ရႀလာေစရန အမးသားမားသကသကသာ လၿမးမး႒ကးစးေနသည မဟာဖဝၝဒက တကဖကေသာ အမးသမးဝၝဒ ဖစသည။

(၄၁) အေထၾေထၾသးသပခကမား (General Comment)

လႚအခၾငအေရး စာခပတခတၾင ေရးသားထားေသာ အသးအႎႁးမား သႚမဟတ ရညညၿနးထားခကမားႎႀင ပတသက၍ ထစာခပႎႀင သကဆငသည ေကာမတက ပမအေသးစတကေသာ အဓပၯၝယဖၾငဆ ေဖာပခငးက အေထၾေထၾသးသပခကဟ ေခသည။ ဥပမာ - စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပတၾင လေလာကေသာ ေနအမရရႀခၾငဟ၍ ေယဘယ ေရးသားထားသညက စာခပေကာမတက ထအဓပၯၝယမႀာ ကနးမာေရးႎႀင သငေလာေသာ၊ ေနထငသမား၏ ရးရာယဥေကးမႁႎႀင ကကညေသာ၊ မသားစမား ေနထငရနအတၾက လေလာကသညေနရာထငခငးရႀေသာ၊ အဆကအသၾယ ေကာငးမၾနေသာ၊ သငတငသည ကနကစရတရႀေသာ ေနအမမးဟ အေထၾေထၾ သးသပခကတၾင အေသးစတ ေဖာပရႀငးလငးထားပၝသည။ မလစာခပမားတၾင ေရးသားေဖာပထားခကမားသည အားလးႎႀင အကးဝငေစရနအတၾက ကယပနႚစၾာ အဓပၯၝယဖၾငဆ ထားရေသာေကာင တခၝတရတၾင အဓပၯၝယက တတကက နားလညရန မလၾယကပၝ။

ထႚေကာင သကဆငရာစာခပေကာမတက ထကယပနႚလၾနးလႀေသာ အဓပၯၝယဖၾငဆခကမားမႀ တကသည အဓပၯၝယဖင လအမားနားလညႎငရန ယခကသႚေသာ အေထၾေထၾသးသပခကမား ထတပနခငးဖစပၝသည။ ထသႚ သးသပခကမားက ကးကားအသးပရာတၾင ထသးသပခက၏ အမႀတက ရညညၿနး၍ အသးပ ကးကားေလ ရႀပၝသည။ ဥပမာ - စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ၊ အေထၾေထၾသးသပခက အမႀတ (၃၅) ဟ၍ ဖစပၝသည။ အမႀတစဥႎႀင ေနႚစၾမား တပထားေသာ အေထၾေထၾသးသပခက၊ အကေပးခကမားသည သကဆငရာ သေဘာတစာခပတၾင ပၝဝငသည ပဌာနးခကမားအေပ ပမရႀငးလငးေစ႓ပး တရားဝငဖစသည အဓပၯၝယ ဖၾငဆခကမားပင ဖစသည။ ကသမဂၢ၏ အေထၾေထၾသးသပခကႎႀင အေထၾေထၾ အကပခကမားက စာခပမားနညးတ အမားက ေလးစားစၾာ ကးကားအသးပ ကေလရႀပၝသည။

ထသႚ အဓပၯၝယဖၾငဆခငးက ညႀငးပမးႎႀပစကခငးဆငရာ စာခပေကာမတ၊ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ စာခပေကာမတႎႀင ကေလး အခၾငအေရးဆငရာ စာခပေကာမတတႚတၾင အေထၾေထၾသးသပခက (General Commend) ဟ သးႎႁးေသာလညး လမႁေရးခၾခား ဖႎႀပမႁမား၊ ပေပာကေရးဆငရာ စာခပေကာမတႎႀင အမးသမးစာခပ ေကာမတတႚ ကမ အေထၾေထၾ အကပခက (General Recommendation)ဟ သးစၾေလရႀသည။ အဓပၯၝယမႀာအတတပငဖစသည။

(၄၂) အေထၾေထၾ အကပခကမား (General Recommendation)

အထကတၾင ေဖာပထားေသာ အေထၾေထၾသးသပခကမား (General Comments) ကသႚပင အေထၾေထၾအကပခကမား (General Recommendations) မားက လႚအခၾငအေရး စာခပတခတၾင ေရးသားထားေသာ အသးအႎႁးမား သႚမဟတ ရညညၿနးထားခကမားႎႀင ပတသက၍ ထစာခပႎႀင သကဆငသည ေကာမတက ပမအေသးစတကေသာ အဓပၯၝယဖၾငဆေဖာပရာတၾင အသးပေလရႀပၝသည။

လမးေရးခၾခား ဖႎႀပမႁမား ပေပာကေရးဆငရာ စာခပေကာမတႎႀင အမးသမး စာခပေကာမတတႚတၾင ထသႚ အဓပၯၝယဖၾငဆ ေဖာပခကမားက အေထၾေထၾအကပခက (General Recommendation)ဟ သးႎႁးေသာလညး ညႀငးပမးႎႀပစကခငးဆငရာ စာခပေကာမတ၊ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ စာခပေကာမတႎႀင ကေလးအခၾငအေရး ဆငရာစာခပ

ေကာမတတႚတၾင အေထၾေထၾသးသပခက (General Comment)ဟ သးစၾေလရႀသည။ အဓပၯၝယမႀာ အတတပငဖစသည။

(၄၃) လႚအခၾငအေရး (Human Rights)

လႚအခၾငအေရးဆသညမႀာ လသားတေယာက ဖစေသာေကာင လတႚတၾငရႀေသာ အခၾငအေရးဟ၍ ရးရးေလးပင ေပာရေပမည။ လႚအခၾငအေရးသည လသားအားလးအေပ ခၾခားခငးမရႀဘ လတငးအတၾက တနးတညမ႖စၾာ ရႀေနသည။ အခားမညသကမ႖ မမထတၾင ရႀေနေသာ လႚအခၾငအေရးမားက ယေဆာငသမးပက၍ မရေခ။ ထႚအပင မညသညအခၾငအေရးသည အေရးအ႒ကးဆးဖစသည၊ မညသညအခၾငအေရးမားကေတာ အေရးမ႒ကး ဟ၍လညး သတမႀတ၍ မရေခ။ တခႎႀငတခလညး အပနအလႀန ဆကစပေနသည။ လႚအခၾငအေရးဟေသာ ေခၝငးစဥ ေအာကတၾင လႚအခၾငအေရးမားသည တခႎႀငတခ အပနအလႀန အမႀပ ေနလ႖ကရႀသည။

လႚအခၾငအေရးဆသညမႀာ လသားတႚ၏ လႚဂဏသကၡာ အပညအဝဖင အသကရႀငေနထငရန လအပေသာ အေခခအဆငအတနး အခကမားဖစသည ဟ၍လညး ေနာကထပတမး အဓပၯၝယဖၾငဆထားေလ ရႀသည။ လသားမးႎၾယ အားလးအကား ဂဏသကၡာႎႀင တနးတညမႁက တနဖးထားေလးစားခငးသည လႚအခၾငအေရး၏ အႎႀစသာရ အခကပငဖစသည။ လသားတဥးအား ေလးစားတနဖး ထားရနဆေသာ ထအႎႀစသာရ အခကက ယဥေကးမႁတငး၊ လမႁအသငးအဝငးတငး၊ ကးကၾယသည ဘာသာတငး၊ အေတၾးအေခ အယအဆတငးတၾင ရႁမငႎငသည။ လႚအခၾငအေရးဟ ကယကယေလာငေလာင ေပာဆေနေသာ စကားလး၏ အဓကအခကမႀာလညး ထသႚ လလခငး ေလးစားတနဖးထားရနက ေတာငးဆေနခငးပင ဖစသည။ လတေယာက၏ လႚအခၾငအေရးက ခးေဖာကခငး ဆသညမႀာ ထသအား လသားတေယာကအေနဖင အသအမႀတပ မဆကဆခငး ဖစသည။ လႚအခၾငအေရး ေတာငးဆမႁဆသညမႀာလညး လသားတငး၏ ဂဏသကၡာက ေလးစားကရန ေတာငးဆခငး ဖစပၝသည။