Huseyin Can_Sovyetler Birliginde Kurtler

7/23/2019 Huseyin Can_Sovyetler Birliginde Kurtler

http://slidepdf.com/reader/full/huseyin-cansovyetler-birliginde-kurtler 1/130



SOSYALİST SOVETLER BİRLİGİ'NDE

( 1 9 1 7 9 5 6 )

KURTLER

�EY C

P Y



Yazar:

üscy'n n

Birini Baskı

İstnbul - Kasım/

Editörmet ÖNALpk Resim

Ere Şeıno ve Kzkareşi Vera

Kapak Tasarm

Onur türkMzanpaj

M. BraÖNAL

Bask

Kayhan Mtas

Te

ISBN 975-9010 24 -O

Bu kib bölüm y da tamam yy hkk mhfzdur.

Tntı ve tlr d§d az v cdn iisiz çoğtm

Söğtüçeşme Cad.

Pavlonya skNuhğu AptN: 10/9

Kadıköy İSTNBUL Tel-Fax: O 216 347 26 44

GSM: 0533 488 O 2

e-mail [email protected]



YLİ T VYETLER BİRLİGİ'NDE

(1917-1956)••

KURTLER

HÜSEYİN CAN

*Peri Yayınlaı



Uul uulDeoolıız

öüBDüıeleTopğDele

Aıı



İCİNDE�İLER"

Ösöz 7

E D Kt

Sytl ğ' Kst S( st) Otm ögs2

St ğ Kt Eml s t Dm 5

S tl �·• K · s· E ? 80 u ..........

Stl ğ v Mhb K Cwhuy; St S

§k 0

Ssyst t' Suulms Kt Em Göv <§0

Stl ğ D Ö Su

usl S Ç lt Ssy! 2

Su 28





ÖNSÖZ

Ekim Devrimi'nden sa bir süre sonra kurulan sosyalist SoyetlerBirliğindei Kürtler konusu neden önemlidir? Lenin ve Stalin gibiii büyük komünistin önderliğinde yaşanan sosyalizmin kurluşudöneminde Kürtler hakkındaki gerçelerin ortaya çıması daha zlaertelenebilir mi

Ulusal sonların çözümü için, sosyalizmin alteatif olmayadevam etiği günümüzde, yaşanan sosyalizm deneynde somut olarakKürtlerin bu pratikten nasıl ve ne şekilde etilendilerini ortayakoymak son derece önemlidir Ancak burada asla unutlmaması

gereken ilkesel önemdeki şey; bütün bir Soyetler Birliği devleti

dönemini bir ve gösterme/görme haasına düşmemektir.Tamamıyla içeriksel olan bu ayrımda doğr tutm 1917'de başlayansürecin 956'dai 2 Parti Kongresi ile kesintiye uatıldığı

gerçeğinden hareke etmekir. Bu perspektif ışığında soruna yaklaştığım için de, Soyetlerdeki Kürlerin durmu üzerine belirttiğimtaril dilimini esas aldım Bu hiçbir şeilde iinci dönem üzerine

çalışmayacağımız anlamına gelmiyor, gelmez

Kuşku yok ki herhangi bir ülkedeki Kürtler üzerine yazılanlar il,Eim Derimi sonrası sosyaliin kruluşuna sahne olmuş sosyalistbir ülkedeki, Soyetlerdei Kürtlerin üzrine yazmak aynı ölçüde -önem arzetmezdiat çekmez Kürlerin, yalnızca Soyetlerde bul

nanlarının sosyali deneyini biat yaşadıarı ve at bu ,bir aa



Kürdün' yaşadıkarının -neredeyse- bütün Kürtleri illendirdi

diate alındığında bu konu üzerine özel olarak durulması açınılmaz hale geldi.

Bu çalışma 2000 yılında bitiridi. Faat değişik nedenelebugüne kadar itap boyutunda çıarıamadı. Yaptığm araşrmanınbir kitap çaışmasına dönüştürümesi, bu çaışmaya başadığımdatasaradığm bir hedef değidi Konu handa zla begenn buunmadığı olgusunu kavradığım andan itibaren çalışmanın itap şekinde yaynanması için uğraştım; ne var i imkansızıklar şu anaadar başarlı olmama oanak sunmadı Neticede, esiği ve zasıyaeinizdeki itab şimdi okura sunmuş buunmaktayım Atk yapılması gereken, eeştire bir tarzda yaaşıp ekskikeri ve yanışlıkarı

buup ortaya çıkartmak ve gideriebilmesi için görüşerinizi yazılıolarak bidirmenizdir.

Daha önce bitirilen bu çaışmaı basma hazıradığım şu sıraar yeniden gözden geçirme ve bir bakıma mi düzetmeer vb yapmaişine yönelmedim Kuşku yok i, dönüp yeniden incelendiğndebugün itibarıyla söyenmesi gereken bazı şeyer yok değil Tespitettiğim kimi noktaları hemen düzeektense itap olarak yayınanması ve geen eleştiri ve önerieri toplayıp ondan sonra öze bir yazçaışmaya yönemeyi dou buduğum için "bekemeyi" tercihediyorum. itap üzerne dei-topu bir yeniden gözden geçirmeyibu anamda basımından sonraya ve oabirse ikinci basımı ie birk

te okura vermeyi doğru buaktayım

Soyetlerdeki Kürter üzerine araştırma yaparken, konu üzerine yazanların -neredeyse- ezici çoğunluğunun proetarya diktatörüğkarşıtığ ve özel oarak Stain düşmanığı temeinde hareket ettikerini vardıları sonuçarda bu iki ögenin çok önemli bir rooynadığını öncelike tespit eek gerekiyor Sna önyargsa



zemin üzerinden-hazır reçeteerle yakla§dğı için objekf davran

maktan uk bu kesimin olguar çarpıası ie yoğun ar§a§mamznedeniye çaı§manın bir bakıma polemik taında ee aınmaskaçınlmaz oldu.

Aacımın, yalnızca polemik yapmak; ayı dü§ünceleri payla§madıkarım ee§tirek ve 'ne pahasna oursa olsun Soyeterisavunmak olmadığın özelike beirtmek istiyorum Hayır, bizzatihiSoyetlerdeki Kürter öülünde olan-bitenin objektif bir temedeaçığa çıkarlmas v bu yapıabildiği ölçüde doğrudan buna bağlıolarak ele§tirinin yapmasnn dğru oacağını dü§ünüyorumHataların yapımadğı, yanlı§lardan azade ounduğ ve her §eynesisiz §elde geli§tğini, herhangi bir yetersizliğin ya§anmadığnı

söyeyebilmek mümkün değl Blhassa, sosyalist deney açısndanblakis hataarneksliklerin-olumsuzlukarın ya§anmas belli birçerçevede bir öçüde gayet ana§ıırdır Hee hele SoyetlerBirliğnin üzerinde yüsediği onlarca ülke ve yüzlerce uus/milliyetolgusu dikate alındığnda "ulusa sorun gibi son derece kara§ıkbir meselede i§lern sorunsuz çözümlenebilmesini beklemek ve

iddia etmek olacak §ey deği Devrimi ba§aranarın ve sosyaiinkuruu§una önderlk edenern böyle bir iddiası omadğna göre,onlardan öğrenme çabas içinde olan bizlerin bu tür bir yönelimiçine rmemiz beklenmemeidr

Soyeter Biriğindeki Kürtler üzerine yazılan çok az saıda kitap

belge-ya bulunmaktadr. Daha çok son yıllarda bir nebze yaygınla§an bu matean konunun çok yöü ele aınmasnda bei birkatkıs olsa da, esasnda oguların yerine kendi dousunu koyan birmantığn haimiyeti nedeniye güvenlirliği zaf kalmaktadr Ziradoğrudan Soyet Kürdü kmiğini ta§yan imieri de soruna ogusaldüzlemden ziyade bdikerini açıama(!) kaygs ile yakla§tklar için

konu haında yararanılablecek zla bir belgese ça§mann varolduğu söyenemez. Ha böyle olunca da, bege yerine ilgili



yazla yazanar kendieini tanık gösterme tavı içerisine girmekte

dirler. Kuşku yok terih edien bu yöntemin sonuu olarak otayakaba bir tarih çarpıtılığı' çıkmaktadr. Bu çalışma içinde, diğer şeylerin yanında sosyaist tarihin çapıtımasına da yanıt vemeyeçalştık.

Sosyali koşuarnda Kürterin durumunu ele alan bu çaışmanın, halkımızın özgürük müadelesine oumu bir katkı sunmasdileğiye . . .

Hüseyin Can



• • •

EKI EVI:I

••

KURTLER

Buuvazi, revioni ve milliyetçiliğin bütün inkr, karaama vesaldrı kampayalarına rağmen, Ekim Devrimi'n dünya proetaryasıve ezien halkarına bıraktığı muazm deneyim ve derser bugün decanılığnı koruyor Varsın emperyalizm ve onun ideolojik bombardı

manı altında şaşranlar bu parlak esere saldıraya devam etsin Dünya yen Ekimlere ihtiyaç duymaktadır ve mevcut emeryalist barbarlığakarş biricik alteatif ancak ve yanz yeni Ekimlerdir!

Halkar hapishanesi Rusyada ulusal sorun gibi son derece karmaşıkbir problemi çözen Ekim Devrimi, bu sornun çözümünde yeni birdönemin açlmas da berabernde getirdi. Ekim Devrimi, ulusal soru-

nun kalcı anamda ancak ve yanz emperyalie karşı kararlımücadelenin ardndan çözülebileceğini plak bir biçimde kanıtlayarakulsal problemin proletarya önderliğindeki başarl devrimlerin zarisonucunda çözülebileceğini hiçbir kuşkuya meydan vereyecek şek-ide kanıtladı. Devrimin ilk günlerinde Ulusların ayrlma hakkı ve tümmiliyetlere tam hak eşitiği ilan edilerek bu doğrltuda işe başlandıSosyali koşulları altında bu alandaki barılar sürekli bir ilerleme

kaydeti ve yaşan pratik, dünya emekçi halkları ve ezilen uluslarınabüyük ilham kaynağı oldu.

Devrimin bu niteliğini, Stalin çok yaın olarak şu şekide ortayakoydu

Ve gerçekten de Ekm Devrmi Doğunun boyunduruk altıdakihalklarının emekçi kitlelerini, yüıllar süren uykularından uyanda

ve onlar dünya empeyaliine karşı savaşa sürükleyen dünyadai devrimdir



Ekim Devrimi ve Kafkas Kürtleri

us gecğne empeyast sadganğa ve onun sömüge syase tne dünyay payaşma planna ağı dabe nden Ekm Devm akloaak dünya aklann yaygn sempatsn ve desteğn knd Balka apsanes olan Çak usyasnda Çak despotnn babalığı atnda nleyen mazum alklan kutuuşunu sağayan EkmDevm dünyanın dğe aanlaındak ezen sömüge ve bağmükeede de ezen ulus ve myete denden etklemşt

Kütle de Ekm Devmne sempat duymuş ve knımndanbüyük oanda etklenmşyaalanmşladı Ekm Devm Kütlenulusaşma süecne oumu yönde etkde bulunaak uusa kuuuşmücadeelene katkı sunmuş leetmşt leletmşt

Bu gelşmelen "ç" boyutuna bakaım Öncelke Külen

(Küle deken nüsun tamamın kastetmedğmz gözönünde bulunduumalıdı) çaığa kaşı mücadeeye katılmandan basetmemzgeekyo Küdstann coğa snılaının dşında Kakaslada

yaşayn yoksul Küt köylülenn Ekm Devmne gden süeçte belb katlmını göüyouz Bazı kaynakla yoksu Kü köylüennÇalığn babalğına kaşı mücadee çnde buundukana şaet edyo us despotne kaşı topak taebyle ayakanan emekç Kütlenmücadees buna çapc b öek oaak velebl. Bnc DünyaSavaş yllaında ceeyan eden bu geşmey Mnosky şöyle anlatyo:

"Topak sounla Sovyet Emenstan'ında yaşayan Küte çnayn bçmde otaya çıkmamaktad Geçekten de Aagöz köyüe"opak styouz Daa ne kada köe kaacağız? dye ayaklandkanda 1. Dünya Savaş btmemşt Kendleyle yknk kuan

gençe onla eyecanandııyoad; bu sözle bt nkleden yut taşa Eeb şemoydu Kulakaa kaş yüütüen sayısız mücadeledensoa düşe k bçmyle olmasa geçekeşmş (üle &üda Mo T Bo D Mac ee Do BıYıE 996)

Yukaıdak pasada çok net göüldüğü gb Rus despotnnayakta dumasında önem b olü oan topak ağağna kaş başlatan

mücadelede yoksu Küt köyüe aktf b bçmde ye aaak Ekme



giden süreçte bir ölçüde devrime katılabilmişlerdir. Yoksul Kürt köylü-

lernin b direnişi şüphe götürmez şekilde devrimn başarsına yapılmışmütevazı bir katkı olarak değerlendirilmelidirKaasya'daki Bolşevik çalışmalar netcesinde, bu genş bölgedeki

proletaa ve kır yoksullarının Çarlığa karşı mücadele cephesnekanılması başarıldı Öellkle süren savaşın ağır taribatlarına karşıverilen mücadelede kazanılan başarı paiye önemli ölçüde prestj vegüç kadırdı Bu aşamada yoksul Kü köylüleri arasında lz veren

Bolşevik kirler parti saarına Kürtlern de katılımlarını berarindegetirdi Buna en somut öek Ereb şemo'dur Çarlık ordusunda tercüman olak bulunan Ereb şemo Çar ordularının işgalc ve yağmacıkakerini bit yaşamş bu işgal ordularnın diğer halklara yaptğgibi yoksl Küt halkı ürindeki vahşetine de tanık olmştur Orduiçindeki Bolşevik çalışmayla yüüze gelen Ereb şemo kararsızlıkgeçirmeden hemen Bolşeviklerle ilişki kurmş ve büyük bir dekar

lıkla göreve koşmuştur O yoldaşlarıyla bağlarının koptğu birdönemde özverili çabasıyla yeniden buluşma mtluluğunu gösterebilenbiridi du içinde tanıştığı ve kirlerini nimsediği yoldaşlarına olanbu bağlılığı onun Parti'ye katılma şevkini hzlandırmıştır. Sahip olduğubu kararlılık neticesinde şubat Devrimi'nden hemen önce Parti'ye üyekabul edilmiştir Parti nksiyoner olarak çalışmalarnı yürüten Erebşemonn döneme ilişkin kimi anılarını buraya almak yararlı olacaktır

"nceleri Bolşevik Pasi'yle öbür pariler arasındaki ayrmıbilmyordum Bütün isyancı ve özgürlüksever pailerin birleşip tek birdava unda çalışmalarını gönülden istiyordum: iSTiBDADA VEZULME SON; SAVAŞA SON; BÜYÜK KÜÇÜK ÜTÜN ULUSLAR-IN HAKLARININ TANINMASI; YOKSULLARIN VE iŞÇiLERiN

ENGiNLERLE KAPITALISTLERIN TAAKKÜMÜNDEN KURTULMASI. Bu düşüncelerm yoldaşlarıma açıkladım.

1 Mayıs Bayramı (Emekçilern bayramı) yaklaşıyordu Benm debağlı bulunduğum gzl Bolşevik örgütü bu bayraa büyük bir cddyetl azırlnıyordu. 1 Mayıs gösteris ve br mtng düzenleyp alkıBolşevk çzgsyle aydınlatmak, Geçci· Hükümetn savşa nçn sonvereğ skerlere ve emekçilere anlatak istyorduk.

Kardeş dei Ben Bolşevk. Konuşm tyou. Gd



ve eini ttı Kürsüye çıktm. Kü giysilerim kum destmal vesapıkıma askererin dikkatini çektim. Herkes sustu . . . Yrm yamalakbir Rusçaya konuşmaya başadım. Son birkaç yılda neler gördüğümü,duyduğumu anattım. Önceleri Çar bizi asıyordu. şimdi de çrın yerinebüyük burjuvalar, beyler ağalar asıyor, öüme yolluyorlar. Bu hükümetidevirip yerine yeni bir hükümet kuralım ve evlerimize dönelimdedim . . . Geceleyin bu olayın hoşnutuğundan Kürtçe bir türküçığrarak, istayonun dar yollarından kuübeme dönüyordum " (Ee

şeo ü Ço)Mücadeenin özgün bir boyutunu ee alarak devrim öncesi ksa

dönemin baz yanarını ortaya koym bakmndan E şemo'nunsöonusu anılarının tarihsel bir anlamı vardır

Burada öne çkarıması gereken başlıca yön Kürt milliyetine men-sup biri oak Ekim Devrimine katan Ereb şemonun, kurulşundevrim ve sosyalizme olacağın biince çıkarmaı ve bunun ancak

Bolşevik önderiğin bayrağ altında, hakların kenetlenerek başarabileceğini savunmas ve propaganda etmesidir Ereb şemonun dar uusacbir çizgiye düşmemesi, "küçükbüyük ulusarın kuruluşunu devriminbir sorunu olarak kavraması olgusu da aynı ölçüde bilince çkalmasgereken önemli bir deneyim olarak görümelidir

Büyük Ekim Sosyaist Devrimi'ne Kürlerin katılımı hakkında

yeterince materyal bulunmadığından öekerimizi çoğaltma imknnasahip değiiz Olumlu yöndeki katkılar bağlamında şu an bu kadaya yetinmek durumundayız

Kürterin bir kısmının Ekim Devrimine olumlu katılımarınn yanısıra, bz Kürtlerin de devrim sürecinde Çarlığn yanında yeralrak oumsuz bir ro oynadıkanı da görmek gerekiyor.

Kaas Kürtleri arasında Çarlık ie iyi iişkiler kuak isteyen ve

bunda bir ölçüde başarıl olan varlklı Kürt takım Çarn saarındabulunmak ve onun için çalşmaya koyulmaktan geri durmamşlardır.Eğit ve Cangir Bey gibi Kürt despotları tercihlerini egemenlerden yana yapmış, Kürt yoksul köylülerini ve emekçilerinin kölce seletlerinindevam için çalışmışlardır.

Varlıkl Kürtlerin Çarlıkla kurduğu ilişki ve baanılar sonrasında

Rusyadaki devrimci gelişme ve Bolşevik ilerlemenn sekteye uğratl-ması amacıyla Çarlık Kürt ileri gelenleriyle de diyaoga önem verdi;



özellikle emperyalist rekabet koşullarında Güney hattna daha salaolarak yaylmak ve yeni alanlar ele geçirmek maksadyla böledek

dğer ulus ve milliyetlere mensup gericilerle birlikte kimi Kür ars tokrat ve asker takmn yanına alma konusunda bir yönel im içine girdRusTürk savaşında Kürtler kanmak ve saarında savaşa serberetme bağlamında başarıl olan iki sömürgeci devlet sonraki dönemlerdeaynı doğrultuda çaba sarfetmekten asla geri durmadılar Büyük vaadlerle aldatılan Kürler ise her defsında bu iki ordudan birinin yanda

bulunmaktan bir türlü kurtulamadlar. Kür odal takımı kendi geleceği için yoksul Kürt insannı da etmekten çekedi ve çoğu kez

büyük devletlerden birinin mandası olma hevesiyle ileri karakol rolünüoynamaya soyundu Bu noktada Kürt leri gelenlerini yanına çekmede tecrübeli olan Rus gericiliği bu tecrübesini giderek büyüyen kim rüzgarına karşı devreye sokmada gecikmedi.

Bu bağlamda, Rek Hilmi'nin anılarnda geçen bir gelişmeyi

buraya almak ydalı olacaktr."şeyh Mahmud Süleymaniyeye döeden önce, Irak ordusunda

görevli bazı Küt subaylar şeyh Mahmuda yardım etmek içinSüleymaniyeye gönderilmişti. Badat Hükümeti tarafından gönderlenbu subaylar arasında Tevk Vehbi, min Rewanduzi, Aziz KFaik Kek min vardı. Süleymaniyeli olan ve Sadık Paşa olarakadlandırılan Sadk lKadiri büyük savşta bir Osmanlı taburuylaberaber esir alınmışt ve Rusyaya gitmişti. Orada Rus ordusunda görevalmştı ve generalliğe kadar yükselmişti. Rus ordusunun Bolşeviklerekaşı savaşında o da Boşeviklere kaşı savaşışt. Ama Çarlık ordusunun yenlmesi ve Bolşevikerin zar knmsıyla birlikte Uzakdoğu

yolundan Bağdata kaçmıştı O da ngiliz Sami temsilciliğ tarafındanSüleymaniyeye gönderilmişt lşte bunlar şeyh Mahmudun dönmesn

bekliyordu. (Rek Hlm Alrşeh Mhmud Berzec HrekeNje Ylr Iul emm 1995)

Sürgünden döen Şeyh Mahmud Berzenciyi karşlayanlar arasndabulunan Sadık lKadii, kısa süre sonra kurulan Kürdistan

Kbines"nde oldukça önemli sayılabilecek Kürdistan GenelMütişi" makamna getriir. Sonraki dönemlerde Berzenc'nn kendsini "Genel Hükümdar ya da "Kürdistan Kralı" olarak ila etti

sıralarda da yine ad geçen Kür general görevler almaya devam edr



Hiçir kuşkuya meydan vermeyecek içimde açıktan Bolşeviklerekarşı Çarlığın ordularıyla eraer saldırıya geçmiş kimi Kürtçevrelerinin varlığını yadsımak mümkün değildir Bolşeviklere kaşısavaşta generalliğe kadar yükseleilen sözkonusu kişinin u işi hiç deesadün yapmadığını görmek gerekir Sonraki dönemde deIngilizlerin yararna işe koyulması ise aynı şekilde Kür ulusunun kur tuluşuna değil değişik ir partner ularak manda isteğini yerinegetirme undan kaynaklanıyor le anlaşılıyorki olşeviklere

karşı Çarlığın safında yer tutan u Kü general Kürleri Rusların mandasına geçireilmek arzusuyla aşta kendi ulusundan insanlar olmaküzere emekçi halklara karşı ararlığın askerliğine soyundu Bütüngerici karşıdevrimcilerin direniş entrikalarına rağmen EkimDevriminin muer yüüyüşü engellenemedi

Ekim Devriminin ri ölgedeki gelişmeleri derinden etkiledi veir dizi değişikliğin gündeme gelmesine yolaçtı Çarlık ordularınınişgal altında tuttuğu ölge ve ülkelerdeki tüm Rus askerlerinin geriçaılması Kürdistanın elli ölgelerinin Rusyanın işgalinden kuulması anlamına geliyordu Kuzey Güney ve Doğu Kürdistanda ordularını yerleştin Kakaslardaki Kürt yerleşim irimlerini elinde tutanÇarın ordu irliklerinin Ekim Devrimiyle aldıkları yenilginin

eresinde, adı geçen lgeler işgalden ve Çarın ararlığından kuuldular Ne var ki; Kaasyada sorunlar henüz itmemişti. Bolşevikleriktidarda değillerdi ve Çarın gitmesinin ardından yönetimi ellerindeulunduran Menşevikler karşıdevrimci yeni odaklar oluşturarakEkimin ilerleyişi önünde ciddi içimde soun ıkaaya devam ediyorlardı Kür ölgelerinde de Menşevikler ve Taşnaklar Bolşeviklerönderliğinde devimin ilerlemesini çeşitli yollarla engellemeye çalışıy

orlardı Empeyalist saldırganlığa karşı tetikte duran Bolşeviklerempeyalist devletler arafından da desteklenen ve kışkırılan içsavaşoramında Kakas proletaryasını ve emekçi alklarını özgürlüğe kavuş

tuma ereğiyle mu ir çalışma içine girdi Bu yıllarda Küemekçilei tercileini Ekimin açtığı yoldan ilerleyen Bolşevik iktidardan yana koydula ve aşta Kü egemen züresi olak üzere kaşıdevimci generaller çetesine karşı mücadeleye atıldılar Bu mücadele

Bolşevik ainin önderliğinde ve izzat K kökenli Bolşevik



nksiyonerler tarafndan başaryla sürdürüldü Karşdevricirl yüryen savaş oldukça çetin geçti Özellikle Kürt bölgelerinde karşdvricilerin etkisi ve Taşnaklarn gücü işleri zorlaştryordu

Burada cepheden cepheye koşan Bolşevik militan Ereb şeonunrolüne değinmek gerekiyor ç savaş yllarnda değişik bölgelerdekarşdevricilere yönelik serberliğe katlan bu ünlü Kür savaşç yllar sonra Parti tarafndan Kür bölgelerinde görevlendirilir Pari 1924 ylnn şubat aynda Ereb şeo'yu Kürtler içinde aliyet yürtek

üzere Ermenistan'a gönderir Kendisinden aktaral"Erenistan Koünist Parisi beni aznlk milliyeti örgütleekle

görevlendirdi O gün hayatn yeni bir says açlş oluyordu Kürbeylerinin kan eicilerine ağalarna taşnaklara ve beylere karşücadelede yerimi aldmBu mücadele onlarn egeenliğini ykp yerine köylü, amele ve brika sovyetleri kurma ücadelesiydi Büyük birheyecan içinde, dağlarn, krlarn gördüm vatann (Ere şemoür Ço)

Eki Devrimi'nden yllar sonra hl Kürt beyleri Bolşevik iktidar tanak istememektedirler Düzenlerini/egemenliklerini sürdürekarzusundadrlar Yoksul Kür köylüleri üzerinde zulü estirmektedirlerTaşnaklar, Kürt beylerini de yanlarna alarak Eki Devriminin bubölgede başarya ulaşasn engelleeye çabalamaktadrlar

Erenistan'da kurulan Sovyetler tannak isteneektedir vb Bugelişmelerin yannda kaderlerini Eki Devrimi'nin başarl güzergahna bağlaş bir kesi Kürt eekçisi ise, Taşnaklara ve kendi beylerinekarş ayaklanarak kurtuluşlar uğruna savaşyorlard e var ki, bölgedeKür eekçileri arasnda Sovyetleri kura bilinci/kavrayş yeterincegelişeeişti Bunun için Bolşevik Partinin çok daha dakrca çalşas şar Bolşevik Parti bu bilinçle bölgede çok yoğun bir örgütlen

e faaliyetine girişti itekim Parti çaşalarnn ürnünü aladagecikdi Bu bşarda büyük emekleri geçen Ereb şem gelişeleri

yaln bir dille özetler

"Bir yl içinde yoksullardan ve rençberlerden güçlü bir örgüt oluş turduk 1925'te beylerin bütün siyasi haklar alnd Yoksular buadalar kendi örgütlerine sokmuyorlard. Aramzda şiddetli bir savaşoldu .

l 25'te Koçerlerin bütün yerleşe bölgelerinde Sovyetler seildi



Böylece bizler Kürt bey ağa ve şeyhlerii zulü, haksızlık ve zor

balıkları souu getirdikvet kır ve düzlüklerde, vadi ve kayalar arasıda yaay yoksulKürtlere yalızca Sovyet iktidar utluluk eselik özgürlük ve iler

lee getirdi." ş Kürt Çon)

7 Kası 19 l 7de, ki Devrii sorasıda kurula Sovyet iktidarı"Rusyaı kear bölgeleri" olarak da adladırıla Çarlık Rusyasıısöürgelerii ulusal baskıda kurtardı. Merkezi Rusyada kurula

Sovyet deveti eeryalistleri ablukasıa karşı savaşak zorudakaldı Iç savaş ve eeryalist abluka 1921e kadar sürdü. Bu döede,Kakasya'da da savaş sürüyordu Kürleri yoğu yaşadıklarıreistada iktidar savaşı, gerek eeryalist ablukaya gerekse de içdüşaa karşı yaklaşık üç yıl sürdü Bu tarihte aşak hüküeti ikti-darda alaağı edilerek Soyet iktidarı kuruldu ve reista SosyalistSovyet Cuhuriyeti kuruldu.

Sovyet iktidarı kuruluştu aa iktidar ücadelesi deva ediyorduEreb şeou akardığ gibi Kürleri yaşadığı bölgede de, belli birücadele sorasıda Sovyet iktidarı kuruluş ve Sovyet düzeiegeçilişti. Bua rağe herşeyi yoluda gitiği söyleeezdiEreistaı geıl üs oraıa göre çok az da olsa Kürt zegiköylüleri itiyazlarıı kaybetek isteiyorlardı. Bular Sovyet ikti-

dara karşı roagada ve örgütlee çalışaları sürdürüyo lardıer desda Sovyet iktidarıda yaa ola ürt eekçilerie at"aılıyorlar Bolşeviklik çok sürez. akıda yie kaçıızı altıagirecekler o zaa gösteririz biz olara", Bu düzeiiz sürecek isaıyorsuuz Göreceksiiz souda Igilizler ve aşaklar sizi ve

koüist geçleriizi derilerii yüzecek . . . " türüde karşıdevriciroagada ve ajitasyo yaarak halkı kedi taraıa çekeye çalışıy-

orlardür ağa ve beyleri, diğer bezerleri gibi, kii ışığı doğrul-

tusuda ilerleye sosyalizi işasıı öüe dikildiler Bu olarısıı karakteride ileri geliyordu ve başka türlü de olaazdı. Çüküsosyalizi kuruluşu buları itiyazlarıa so veriyordu bilerce

yıldır ezile horlaa yoksulları/eekçileri özgürlüğüü ve utlu-

luğuu gerçekleştiriyordu Olara yei bir hayat suuyordu Bu yeisosyalist ya doğal olarak kulaklara karşı verilecek ücadele ile



gerçek anlamını blacaktı şç ve emekçlern zgürlüğünü grçk

leştren Ekm Devrm snrasında Ermenstanda krlan SvyDevletnn de klaklara karşı mücadeles ve zari, aynı zamanda üeşrafının da yenlgsn çnde barndırıyrd Ve snçta klaklarnkesn yenlgs Kürt zengn kylü kesmnn de yenlgs ld EkmDevrm'nn ardından ssyalzmn nşasına büyük br cşk ve ener jyle katılan Svyet nsanı kısa zamanda mazzam başarılar elde etSsyalst nşa falyetnn Kürler aasında da hayat bldğ ve gçebe

knmd Kürtlern, Ekm'n ve nn devamı ssyaln kazanımlarıyla yen br kmlk kazandığıbrjva yazarlar tarafından ble nkredlemeyecek br lg halne geld Aşağıdak ek bna küçük brkanıt lrak verleblr

k dünya savaı arasında gçebe Kürt aşretlern yerleşk düzenegeçrmek üzere çeştl çalışmalar yapılmıştır Ancak gerek Türkye'degerekse randa Msta Kemal ve şah Rıza Pehlev dnemnde yg

lanan yntemler Kürtler tarafından memnnyetle karşılanmamıştırSvyetler Brlğ'nde se drm daha değşktr R M ldAdams,Rsların b knda dğer Oradğ ülkelerne nazaran daha başarılıldklarını syler Svyetler Brlğ'nde b srna asker ve syasldğ kadar, eknmk br srn larak da yaklaşılmıştır çebelere prak ve s verlmş, tpraktan aldıkları ürünü arırmalarıçn tarım zmanları kendlerne yardım etmştr

çebeler yerleşk dzene geçrmek çn kaba kete başrlmamış ve Ca eğnde ldğ gb b geçş adım adım yglanmıştır (ürler & ürdisn Doz BmYn)

Svyet ktdarı kşlları altında dğer halklar gb müree br

hayatın çnde ssyal ğrna çalışan Kakas ürler, bylece yeryüzünde lk kez gerçek zgürlüğün ve mtllğn ne demek

ldğn bzzat yaşayarak grdüler Svyet Kürtleri süreç çnde yenzgür ve mtl yaşamın Ekm Devrm'yle ve ssyalle gerçekleştğn kavrayarak daha büyük başarılar çn serber ldlar ve emeklernn karşılığını da aldılar Svyet ktdarı altındak Kürt kırında arıkeskye at pederşah lşkler, beylern ve ağaların hakmyet tarhegmülmüştü Kürt blgelernde, ylların ağır zlmünden krlşürt emekçler, zgürlük ramında hızla ssyalst nşa faalyen

kşyrlardı Ve kısa süre çnde Kürt blgelernde lml snçlr



alındı. şte bu başarlara lşkn çarpıı br pasaj

Artık kollektf ülkyet szkonusuydu ve kylüler kolhozlara üyeolaaklardı. Geçşte kullanılan saban ve at arabasnn yern tktr vekobne bçerdver aldı, kolhoz topraklarında ta daha ode buaraçlarla yapılaya başlındı. Bylee Kürt kylüsünün yaşa stan-dard belrgn bçde yükseld ürler & ürdin

Sovyetler Brlnde, LennStaln ve Bolşevk art nderlndehayat bulan sosyalzn, Sovyet Kürlerne neler kadırdnı daha

y grek çn, bzzat bu kazanın yaratılasında br parl olarak yeralıp Kürt eekçlern sosyan nşasna serber eden rebŞeo'dan aktaralı:

SOV Y T NSTAN Kürtlere yen kyler nşa et. Çadır veahrlar yerne şd üç katl, genş penerel bnalar yükselyor. Yoksulkylüler, welekler ve orta hal kylüler kendlerne kolhoz (araz vehayvanların orak kullanıını salayan kurular kuruş al ülk

sahb oluşlar Topraklarını traktrle sürüyorlar Aya kolhozlardakayak peynr, ya aknaları var. Küler arasnda sayısz uan yetşş Tüü kolhoz üyes Bütün gençler de Koünst rtsndelerve okullarda okuyorlar. Bunların çou ta ve der yüksek okullardaren grüyorlar. lektrksz, susuz tek ev okulsuz, hastanesz,asz tek ky kalaş. Dn e lgl hoalar dyanete brlkte yenbller de okuyor, hüküetn yükek dereel res e ları oluyorl

şd koçerlern yerleşe blgelernde yen br kollektf hayatsürüyor. Beylern, aalarn ve şeyhlern hulalın yapaaklarına brbrlernn kanını dkeeklerne, perşan ve kr br şeklde sürününaraı olaaklarına, Alagz Küler bugün barış çnde SovyetlerBrl'nn ve dünyın lerleyş, bylee 12 lyon ürdün de kurtul

as yolunda, yorulak bleden, gee gündüz çalışyorlar. ürÇon



SOVYETLER

BİRLİG•NE�URİST.N'. SOR

(KIZIL KÜRDİSTAN)OONO BÖLESİ

ünya proletaryas ve ezilen halklar açısından Ekim evrimininmuazzam kanımları ve uluslararası alandaki önemi üzerne bugünekadar çokça makale yazıldı. Ekimin kazanımlarını çarpıtan, karala-maya çalışan ya da ona sahtekarca sahip çkan bir dizi opornistrevionist burjuva akımla mcadele içinde de doğru görşler ortayakondu Bunun belgeleri devrimci kmuoyu tarafından biliniyor. AyrıcaEkim Devriminin, ulusal sorunun pleter devrimin bir parçası ve onun

zemini üzerinde çözülebilecek bir run olduğunu pratikte ispatladığortaya konulduBu bölmde, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin kurulmas

döneminde milliye konumunda buunan Kürlerin enins siyaedoğrultusunda kazandıkları yeni yaşamın bir kesitini oluşturanKürdistan a Sor tonom Bölgesini ele alacağız.

şu ana kadar bu kou zerine yazılanların esasını ikinciçncü

kaynaklar oluşturmaktadır. evcut belgeler dikkate alındığında,neredeyse tamamına yakınının bu konuda Bolşevik önderliği/Sovyetsiyasetini eleştirdiğini ve eleşirilerin önyargılara dayandığınıgörüyoruz. Ayrıca ilgili konuda görüş belirenlerin bir diğer orak özelliği de eninist ulusal siyseti kabullenmemeleridir. Eklemek gerekirki bu çevrelerin bir diğer birleşme noktası da Stalin yoldaşın eserinekarş inkr cephesind buuşmalrıdır Yzı bu inkr cephesinin kara

çalalarına bir ölçde de olsa yant vee ausundadır



Sovyetler Biriği'nde

Kürt üfusu ve coğrafyası üzerie

Kürtlerin Ruyada varlığı üzerine değişik görüşler ileri ürülmek-tedir. Bir bölüm tarh yrına göre Kürlerin varlığına XV yüzyılcivarında ratlanmaktadır Bazıları ie bu tarihi XXII yüzyıllar araıbaşlatmaktadır adaki ark en özet biçimiyle bu şekildedir Bu ark-lılığın üzerinde birleştiği bir de orak nokt vardır. Bu orak yan,

Kürtlerin şeddadi Hanedanlığı dönemi itibarıyla bu bölgede varlıklarının kabul edildiği yönündedir. Kürtlerin Ruyadaki varlığını XXI. yüıla dayandıran bir kaynak şunları aktarıyor:

Marzubanın Raydaki tutaklığı enaında, Iranın Kuzeybatıındabirçok bağımız vali ortaya çıktı. Bunlardan biri (ykl 340/951)uhammed Şeddad bn Kartuydu. Muhammed, daha onra tarih ah-neine çıkacak olan Eyyubi Sülalei gibi Rewadi şiretinden gelmek-

teydi. şadilerin belli başlı toprakları abil ve Gence idi Binlılar veSelçuklular şadilerin müttekleriydi 465/1072de Ebu Suwar, küçükoğlu Manuçe için niyi atın aldı. Bu andan itibaren ülale Gence veni kollarna ayrıldı. 1124te ni Gürcüler taraından zaptedildiye de520 557/11261161 ve 1165/1174 araında yeniden şadilerin kon-trolüne girdi. üle & üdis Mios T Bois ve D NMc ezie Doz BsmYı s )

Uzunca bir dönem ayılabilecek tarih keitinde KaalardakiKürtlerin varlığı üzerine azla bir bilgiye ve belirgin bir gelişmeye rat-lamıyoruz 1800lerin başında bölgede Kürtlerin varlığına işaret edenbir dizi gelişme görülür Bu ürecin ardından Kürlerin yer değiştieve nü olarak Kakalarda yoğunlaşmaını görüyoruz CemşidHeyderi bu duruma ilişkin şu bilgileri veriyor:

Kürlerin ikinci de görülmeleri Iranla Ruya araında imzalananGürcitan Barış ntlaşmaından onra, 1813 yılında yalnızca TatarRuyında olmuştur Bu münaebetle Xhanate Karabağ Gence bölgei Ruyaya dahil edildi. Türkmençay barış antlaşmaından onra1828de, Iran dan gelen bazı Kürtler Erivan eyaletine yerleştirildiler.18711878 dönemnden onra Ruyaya ür akını devam ettiği içinKürt nüunun ayıı arttı azareve göre, yüıl başında, daha ayrın-tılı olarak öylenire 1909 yılında, Ruyadak Kürt nüu yaklşık



olrk 50 bie ult. Fkt Rusy'y dou Kürt göçme dlssürdü." Stokolm ürt oeraı, 151art 1991 Do nlar aya 1

Eei soykrm gerçekletirildiği döemde de Rusy'y doğruKüt göçü devm etti. Yie Ekim evrimii rdd Yezidi i mesup bir bölüm Kürt ve dh sor Buk Kürt ireti deKslr yerleti. Böylee Sosylist Sovyetler Birliğide Kürtleriüs orrd belli bir t old Ekim evrimi ve sors birkç

yl içide ürtleri geel üs toplm 00 bi ivrd olduğu

Bzil Nikiti trfd d tespit eilmektedir Nikiti'i yzdklrbklm:"7. Sovyetler Birliğide Kürtler.So olrk Sovyetler Birliğideki Kürter hkkd birkç bilgi

verelim Trs Kksy'dki Kürtleri tüm sys 00000'i geçmesigerektir k bu bölge Sovyetleri milliyetler politiks syeside

yb ülkelerdek Kürtler ç br çekm merkez meyd getrebile-

ek durumddr" (B Niktin ürtler Özgürlük lu Yınları sa 35923 ve 926 yldki verilere ve bk bz kyklr bk-tğmzd bu ortlmy göek mmkü oluyor ğy lğmziki lt bu durumu somut olrk oty koymktdr.

dir Ndirov'u dedikleri"esel 923 symd zerby' d 48 bi Kürt yyordu"

(Rafet Balı ürt Dosyı Cem Yınevi sfa 59

C Heyderi bu rkmlr itirz ederek gerçeği frkl olduğu iddis güdeme getiektedir Heyderiye göre ise "gerçek" rkldr;

"928'de Kürdist bölgesi (Ru Uezd) biçimlediğidezerbeydki ürtlei sys 0 OOO'd Eeist Kürtler'isys 70 OOO'de fzldr" (ag.e sya 2

Belli bir hede kitlemi ol yr diğer yerleim lldkiKürtlerle birlikte toplm üsu 00 bi dolylrd gösterir. Bu

syyl d yetimeyip duyumlrd hreketle üsu 500 bi ivrd göstereler de bulumktdr Sylr iddi rt verilerolmdğ tm tersie Soyetler Birliği'e sld r olrk kullmhesbyl brtldğ tk oluyorz

Güveilir ol Büyük Sovyet siklopedisideki verilerdir"SSCBde 80 bi kdr Kürt vrdr. Bl kütlesi zerby S. S.

Cumhuriyetide (Soyet Kürtlerii yrsd fzs) ve Erm S.S Cumhuriyet'ide bulumktdr. (Aktaran emet Bayrak rl



Begeeri Özge narı a 3

Ekim evrimini takip een lara, ve aha soaki birkaç içine Sovetler Biriğie aşaan Kürtlerin nüsu (artşar aikkate alnarak) başlara 00 bn civarnar. Buraa gözönünetuumas gereken önemi noktalaran biri Sovetere aşaanKülerin amannn Sovet Küristan Bögesine buunmakargerçeğiir.

Haai rakamar veme peşine oanarn gerçeker çarpttğ orta

a . Kürt millietçisi olan bu arn gerçeği bilinçi oarak çaptmalarnn arnaki mantk Kaasaa amş Sovet Kürterninnüsunu fzla göstererek statüerinine aha üsgeniş bir çerçeveeele alnas gerektiği mesan vee istekleriir Gelişmelerin istemlerine enk üşmeiğini görükleri anan itibaren ise karalama kampansna başvurma eğleerek, Svet Kürtlerinin asimilasona /krma uğatka önünek zein güçenei açaak

tarlar. Her haükra bakş açlarnn oağna Sovet Kürtlerininsosalizm koşullar atna a mutlu olmaklar propoganashakimir

Heeri ve benzereri, keni nietlerini gerçeklerin ve olgularnönüne koarak sosalizm koşullar altna Kürt emekçilerinin özgürlüğün tan çkamaarn içine sinirememe olunu seçmekteir.Heer, Soveere Kürern asimasona uğrakarn ve bu

neenle resmi rakamlarn üşük ouğunu öne sümekteir. Bu tezinikantlamak için e bir anan Kürtlerin iç savaş srasna ve sonrasna asimilasona uğratlklarn ileri sürekte ve aha a ileri gierekSovet ikiar altna Kürterin aşamlarnaki muazzam olumlueğişikiklerin propopagana maksatl oluğunu ve böle bir şeingerçekleşmeiği senerosuna başvurmaktar ürterin o güne kaarki aşamarna erüzüne ilk kez özgürlüerini kzanklarn vebunu eninist siaset saesine başarklarn gözar etmek için iinen zar bu hee oğrultusuna olguar çarptma kenine amaçenmekte

Yzar . Kürtlerin kültüreri ve günlük haatlar hakknaki bilgiler gerçek olmaan şeleri içeren türeir ag.e. s ) ierekinanrclğ olmaan karaamalara buunuor. Heeri ve benzerleri

çok açk bir biçime eninStalin önerliineki sosalist itiar şartlarna her önüle muazzam bir ilerlee içine bulunan Sovet



ürterinin yaşamarındak u devrmn Boşevik syasete ağı oara

geiştiğ gerçeğini inkr etmeyi kenderne görev edinmş uunuyorlar.nce şunu ertem, iç savaş döneminde, savaşın en yoğun yaşandığı alanarın aşında aaar gelyordu. Gürcsan, Ermenisanve Azereycanda Sovyet ktdrı enüz kurumamıştı. Buraarda iktidarda uunanar Menşeviker, Musavatçıar ve Taşnakardı. Bu karşıdevrmc iktdararın Sovyetere yönelk savaşı aynı zamanda doğrudanakas akarının özgürükerne karşıydı Uusarın ve miyeterin

kuruuşarın ğmak, ölgey emperyast aydutarın üssüne çevirmekiçin şe koyuan karşıdevrimc odakların, sözkonusu ükeerde yaşayanemekçi akara yönek ve u arada ürt emekçerine karşı da r savaşçerisnde odukarı r ogudur. Böye ir ortamda ürt nüsunun kırıma uğratıması, göçe zoranmsı, eritimesi ve sindirimes zzat miyetç ve karşıdevrimci çapucuarın yapaieceğ r iştir. Ntekmsözkonusu karşıdevrmci güçer kendierinden omayan uus ve mi

iyetere karşı şoven poitikaar eşliğnde gerici uyguamaar yapmışlardır. Ters ir tutum içerisinde omaarı gerçeğe aykırı olurdu,çünkü ir dzi açıdan Çarığın şovenst, ağnz politikalarıya ağarısürüyordu ve u poitika akarın gönüü kaynaşmasını, kardeşiğinidıştaıyordu. Ama, yazar, gerçeker kavrama diye ir derdi olmadığından çok raat ir şekde ütün köükeri Boşevikere yıkar Leninstulusa çözümü karaama younu terci ediyor.

Mlyetç kış açısına sip yazarın oguları dikkate amama tavrısistematik ir a adığından, o u sistematiğinin doğa ir sonucuolarak Leninist poitikaaı da çarpıtmaktadır. Stalin yodaşın sonderece doğru ir perspektini çarpıtması unun somut öeğidir.Sosyaizmin engn kanımarını algıama yeteneği kıt, ancak karaçama yeteneğ geişkn yardan aktaalm

Stainin konuşmaının u kinci öümü, okuların kapatıması,kite mezaimine geçimesi, üt kütürünün kötü koşuara ırakılaraksonunun ıranması gii şeyer yapmaarı için Azereycan devletipoitikacıarına gerekli emri verdi. ag.e., say 74)

Bu kadarı ie öyleernce taşınan önyargıyı ve dern miliyetçğgörmek açısından yeterlidir. Stalin yoldaşın içir yerde içir yazı vkonuşmasında öylesi ir açıkamada uunduğu ispatlanamaz Burd

söyenener tümüye iradır iranın açıkaması omz ve z d böir ekent içinde değiiz! Ne var ki ianın ger çevrmesn de bir



zorunluluk göryoruz. Yrn iiraya başvrduğu bağlmda direktStalin yoldaşa bvurmak en dou olandır. Yıllarn ulusal sorunun

Leninist poltikalar ışğnda çözümüne ayırmış Stalin yoldaş, "UlusalSorun ve Lenn başlklı makalede şunları söylemektedir:

Yalnzca aşağıdaki elementar soruyu dkkate aln Hepmz ülkemzde bir kültür devrmnin gereklilğnden sözedyoruz. Bu sorun cddye alınmak steniyor ve havanda su dövmek istenmyorsa o manbu yönde en zndan lk adım atlmalıdır; herşeyden önce ilkokul eğtimi ve sonra da orta öenm ulus fark gözetmeksn ülkenn tümvatandaşları çin zorunlu kılnmaldır Bu olmakszın sözümona kültürdevrim br yana, ülkemzin hçbir kültürel gelşm mümkün değildirDahas: Bu olmaksızn bizde ne sanayinn ve tarımn gerçek br gelşmi ne de güvenlr bir ülke savunmas olamayacaktır.

Aa ülkemizde okuma yaa bilmeyenlern orannn hl çok yüksek olduğu ülkemzin br dizi uluslarnda ye 8090 okua-ya

lmeyen bulunduğu gözönüne alnrsa bu nasıl sağlanablir?Bunun çin ülkeyi, yöre halknn ana dlinde ders veren yaygın brokul ağıyla kaplamak ve bu okullara bu dle vak olan öğretmenlersağlamak gereklidir

Bunun için parti ve sendika aygıtından devlet ve ekonomi aygıtınadek tüm yönetm aygtnı ulusallaştırmak yani bleşim itibaryle ulsalkılmak gereklidir

Bunun çin, anadilde basn, tyatro sinema ve başka kültür kurumlar gelştirmek gerekldir

Neden anadilde? Mlyonlarca halk ktles kültürel politik veekonomik gelişmede yalnızca anadilinde, ulual dlde lerleyebleceğiçin"

(J. V Staln, Marksizm, Ulusal Sorun ve Sömürgeler Sorunu say326 Ulusal Sorn ve Leninizm; 4Ulusal Sorunda Part'nn

Poltikı", 8 Mart 929 Inter Yayınlar)Burada söylenenler, asimlasyon iddsnda bulunan Heyder ve

onn gb millyetçilerin ddalarının ne denl gerçek dşı olduğunu yeterince kantlyor

Bolşevikler, ulusal sorunn sahp olduğu dern kraşk özelliğihenüz iktidar olmadklar yllarda bilnce çkarş e iktdrda nasl br

yol izleyeceklern l etmşlerd Devrmden hemen sonra Sovyetlernkinc Kongresi kararları doğrultusunda hareket eden alk Komiserleri



urulu hangi perspekie hareke edilesi gerekiğini Rusa alklaakla Bildirgesi"nde ne bir biçide oraa kouordu

"1. Rusadaki illielerin eşiliği ve egeenliği2 Rusadaki illielerin, arıla ve bağıs devleler kura

hakkı dahil olak üere, kendi kaderlerini ögürce belirlee hakknasahip olaları

3 Ulusal ve ulusal-dinsel her ürlü arcalık ve sınırlaanın

kaldırla4 Rusann sınırlar içinde aşaan ulusal aınlklarn ve enikgruplarn gür gelişesi

Millieler urulu kurulur kurula, bu ilkelere ugun soukararlar alınacakr

Halk Komiserleri Konseyi Başkan EMilliyetler orunları Komiseri T

1 Kasım 11 Yeşil arEngelLeninStalin ve KomintedeUlual Sorun, Eğitim Notları

a 121 Yeni Dünya çin Yınlar)

ederi, rakaların arkasına saklanacağına, sou verilerleovelerde kii koünislerin ulusal sorundaki haal görşleri ve

buna karş nasl bir ücadelenin ürüüldüğü üerine biracık ka oruş olsad, belki bir ölçüde de olsa süreci kavraa şansını akalaailir buradan, Bolşeviklerin sosalis ikidar koşullarnda ulusal sorunun çöüüne nasıl aklaşıkların, haa ve sapalara karşı nasılücadele ürüüklerini görebilirdi

Bolşevik avra bir öek daha"b- i içindeki sapalara karşı savaşı ablosu eğer ulusal sorun

alannda onun içinde varolan sapalara da değineek, eksik kalırBurada ilk olarak büük Rus şovenii önündeki, ikinci olarak da erel illieçilik önündeki sapa kasedioru Bu sapalar solve sağ sapalar kadar gle görülür ve saşk değil Bunlara gilisapalar da denilebilir a bu varoladklar anlaına geleve, varlar, ve daha da köüsü, büüorlar Bundan hiçbir kuşku duu

laa Hiçbir kuşku duulaa, çünkü sın savınn ü keskleşen aosri ansasn ari içinde bulan ulusal sürüşle



beli bir sereşmeye yolaçmaktan geri kalamaz Bundan ötürü bu sap-maarn çehresini açğa çkarmak ve ortaya sermek gerekecek.(Sta/nEserler Cilt 1 sfa 306 " arti Kngresi'ne Siyi FaalyetRarundan; nter Ynlar)

Heyderi ve onun gibi düşünenlerin görmek istemediği ve kavramaazsu içerisinde omadğ bir başka ogu ise şudur: aasar da uusasorunun çözümü alabidiğine sancl geçmek zorundayd ve mevcutkarmaşay gidermek için Leninist politikaarn dşnda gerçekçi hiçbir

çözüm yol bulunmamaktayd. Ancak bu da sanldğnn aksine hayimücadeeci bir sürecin işiydi am da bu sürecin başagcnda bitprobemi çökle yükümü oan komünistler arasnda da yangiçerisinde bulunanlar vrd. Hatal tutum içinde olan komünistlerin iknaedimesi, kanmas şartt. Bu sorunda Boşevik önderik sapmaiçerisinde buunan komünistlerle kesin bir biçimde uzaşmad veböyeerine krş kar bir mücadele yüüttü Aşağdki ant bu

bağamda hayli öğreticidir; Gürcistn alalm. Orada nüfsun yüzde 30dan çoğu Gürcüomayanardan diğererinin yansra Emeniler, Abzlar, Acarlar,Ossetler, atarlardan oluşuyor Gürcüer başta geiyor. Gürü komünisterinin bir böümünde, bu küçük miiyetleri öze olarak dikkate alma-ma düşüncesi doğdu ve gelişiyor; öyle y bunlar daha az kültürü, dahaaz geişmişlerdir, bu nedene bunlar dikkate amaya gerek yok. Bu şov

enizmdir, rarl ve tehlikei bir şovenizmdir, çünkü küçük GürcüCumhuriyeti'ni bir geçimsizlik aanna dönüştürebilir ve daha şimdidendönüştümüştür V Eserler ilt 5 saya 09 "RB) XI PartiKonesi Parti ve Devlet nşasn Ulusal Etkenler Üerine Rapordan, 3Nisan 1923; ner Ynlar)

Benzer bir durum Azerbaycanda da yaşanyordu. Aslnda birdenaza uus ve miiyein yanyanaiçiçe yaşadğ emen her aanda bu tür

sorunlar sözkonusuydu. afasya Cumuryetlerinde varolan özgünlükten ötüü beli b yoğunlaşma gündemdeyd ve ayn şekildeBolşevikler de buna paralel yaygn br çalşma çindeydiler

afks Kürenin devrimden önce göçebe ve çoban bir özelikgösterdileri, buradan kaynakanarak geniş bir alana serpildikeri vedağnk yerleşime sahip odukar bunun öteden beri sürdüğü ... konuy-a igii büün aynaaca tespit edilmekted. Söonusu yereşimin enazndan ksa bir zman dilim için devrimden sonra da devam etmesi





SSCB ' d e Kü rd i t an a S o r

O t o n o m B ö l g e i k u r u u y o r

km Derim'nn , Çalk Rusysnn sömüge e bağmleilen ulus e halklan ögüüğe kauştumakla yetinmedi aynamanda gelecekleini de güence altna ald atk onla adnabaşkalann kaa eme döneminin sona ediğini kesin bi biimdeotaya koyaak sömüge bağml e eilen ulus e milliyetlein ayl

ma hakk e hukuki eştlğn gaantiledi ökleşş e süekl canl tutulmuş karşlkl düşmanlk e ulusal boğalaşmalaa son ediSiyasal anlamda ili eşitsiliği oadan kaldd

luslan e milliyetlen hayatnda oaya kan bu yeni ögülükotamnn biat kimin diekt bi üünü olduğu bilinci, ulusla e milliyetle aasnda gelişip gülendike düne ait bi dii noktadaki eşitsiliğin atkla üeine gidildi e ksa süe iinde Soyet ülkesi ulusla e

milliyetle aasnda muaam ölüde kadeşe yaşamn engin deniinedönüştü Sömüge, bağml uls/üke duumunda tutularak ağ sömügeciemeryaist bask koşullandan sosyalist cumhuiyet kimliğine kauşmann e bika bn kişilik nüsa sahi halklan toluluklan Çadesotiminin ahşeti altnda yokedilme noktasndan kendi öek bölgee yönetimleine kauşmala geeği, ancak e yaln Büyük Proletekm Demnn mu kaanmla le aklanabil

kim Deimini taki eden ilk bika gün iinde alk KomiseleiKonseyi Başkan olaak Lenin e Milliyetle Sonla Komisei Stalinlan ettiklei döt maddelik Rusya Halklann akla BildigesiyleBolşeiklein Rusya snla iinde ulusal souna nasl bi öümgetieceklen aklamş oluyolad Daha lk ünden ulus e milyetlein tam hak eşitliğinin yasal güence altna almş olmas ulusla e

milyetle aasndaki ilişkilede tam bi lniyet e ögü bilikilkesinin öne kalmas sonaki başalan östegesi nitelğindeydi1922 yl Aalk aynda Soyet Sosyalist Cuhuiyetle Bilği kuul

du. Bunun öncesinde Rusya Sovyet Sosyalist Fedeati Cumhuiyeti,kayna Bey-Rusya menistan, Aebaycan e Gücistan SoyetSosyalst Cumhuiyetlei bulunuyodu Gönüllü e ögü blik

temelinde yanyana gelen yukadaki cumhuiyle 30 Aalk 922 ti

hnde SSCBnn kuluşunu oybliğiyle ian ti Bu biliğin yannda



Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuryeleri ve Özerk Bölgeler oluşturuldu.SSCB Yüksek Sovyeti, Birlk ve Milliyetler Sovyeti olarak ki bölümden

oluşuyordu Birlk Cumhuriyetleri, Özerk Cumhuriyetler ve ÖzerkBölgeler Birlik Sovyeti'de temsil edilyorlardı.

Sovyet devletii merkezi olak yapsı oluştusyla birlkte,Brlik Cumhuriyetleinde çevre ve kenar bölgelerde rklı statülerdebr dizi özerotonom bölge oluştuuldu. Bunlarda br de Sovyetemekçi Kürleri tarafıda kurula ve Kürdista a Sor olarak daadlandrıla Özerk Kürdstan Cumhuriyetidir. (Değişik knaar fk

tanmamaaa ror tonom ürt Bögesi ea ürdistantonom Bögesi gibi

Küdsta a Sor 1923 ılıda urularak resmi br kmlik kdSovyetler Brliği'deki Kürtler adlı makalesinde bu cumhuriyeti kuruluua dar C Heyderi şuları belitiyor:

"Aerbayca Merkei Yöetm Komesii (ATsIK) 7 Temmuz1923 taihli oturumuda kabul edile Kürdista erine protokolünikinci paragra, merkez ve sırlrını "Otonom Nagoa-KarabaBölgesi"i srlarıyla sırlamış bir "Otoom Kür Bölgesiinkurulması amacı içeriyordu. Kürdistan Otonom Bölgesi Ru Oblast"Nagoo-Karabağ Otoom ölgesiyle u Oblast) ayı manda1929da kuruldu Heme sora kurulan yöetim birimi KarakişlagıKelbajar, Koturle, Kubatlinski, KurdGadji ve Muradxhanl'yi içine

aan bölgei br parçasıydı. Kürdistan Yerel YönetimininSovarkom) lk başkaı Gusi Gadeevdi (Stokom üt Konferans15-1art 1991 sfa 2

Burada otaya çka sonuçlardan biri şudur Yar, Özerk Bölgei1929 tarihide kurulduuu belirterek hatal bir belirlemede buluuyor. Yazar l 923 ylı da bir bçmiyle Sovyet Kürdistan' kuuluş tarhi olarak belirtiğ bir yerde, kedisiyle de çelişmektedir. Bu ii bir

ya. Önemli ola şu Yr te özerklik statüsüün bulunduu yıllar içierisindeki gelişmeleri ble bir cümle içide egatf suarak budöemi teet geçmektedir. Yra göre özerkliin fazla br anlam ideetmedi o kadar açktır ki, "similasyon politiksı" süüş ve buubir sonucu olarak lavedilme yolua gidilmiştir! Kedi hayalleineuygun tarih yazma balamıda bunula da yetimeye yazar "J. V.Staliin XV. pai konreside yaptı konuşma bana Kütlere karşı

şoveist asimilasyo politkasın bir ön hazırlı gibi göünüyor"



(e say 74) iyerek Stlin'i simiasyon poitikasnın öne elenuyuyısı oark östermeye lışmaktar. Şu kaarın lirtmek

erekir ki C. Heyeri'en aha azla Kürt miiyetisi kimiğine shipbir izi evre bile ha "ikkati" bir il kunmay terih etmekteir.

Küristan a Sor bağlamına ıra Biin'e Kuristn Press'e ayanrk şunlr yazıyor:

"1923te kurulan Küristanski Üzey (veya özerk KüristanCumhuriyeti / BN) Azerbayan'a bağyı ve Nalin Kelbajan Kotuinile Zenln şehirlerini ieriyoru. Başkenti Nain oan bu özerk Kürt

böesi 1929'a kaar Azeriler tarafınan "bilinmeyen" sebeperenoly ortaan kalırlmışt." ( Bilgin Barani Frat ınları aa 65

S Biin e tpkı C Heyeri ibi Sovyet Küristanı'nn neen/niin"ağveiiği"ni somut olular ayanarak aıkamaktan kanmaktar Her ne kaar sorumluluğun Sovyet Azerbayanı öneriğineouğunu öne sürmekteyse e onun a teme ayanağ Bolşevik Partiöneriğinin "sulu" oluğ yönüeir Bu nokta ortk karakteristiközellik Kürt milliyetiliğiir Bu orak payaa bireşenlerin tümüsosyai ereğini ve Sovyet Kü emekilerinin özürlüklerininüvene atına buunuğu olularnı yok saymaktaırlar.

ararmzn iialarının aksine Sovyet Küristanınn kurumasy birlikte emeki Kürt hak yığnarnın urumu ünen üneomu eişmeere sahne omuştur. Büyük Sovyet Anskopeisi'ne

verien biiler bu saptmamız oğruluyor. şte ouar:"eninStalin'in milli siyasetinin sayesine Sovyetler BirliğinekiKürter kültür iktisai ve siyasi ihetten süratle elişmekteir SovyetKüterinin keni okulları peojik teknikomları azeteleri memur ve milli askeri ktaa vrır" okova 193, N 35 532atanehmet Bra, Kürdo/oji Belgeleri Öge nları fa 355

Sovyeter Birliği'neki Kürtler üzerine örüş belirtenlerin önemli

bir kesimine hakim oan örüş; bilinli olarak enin ve Stalin arasınabir Çin Sei rme mantığır. Böylelerine öre enin "Kürteri oküşünmüş ve bir şeyler ypmk istemiş"tir ve akat Stalin üya"enin'in tam tersi yöne avrnmş ve Kürterin asimiasyonuyauğrşmş"tr Küristan a Sor Cumhuriyeti e enin'in "isteği" ve"emr" üzerine kurulmuştur şte birka öek

R. Ba ile söyleşie N. Naiov'un eikleri

917 Ekim evriminen sonra ne ibi haklar kanınz?



adov Lennle blke ülen duumu çok düzeld Lenn Sovüdsann aa. Raet Balı ürt Das Cem Ynları 580

ne b baka ede se Nadov 923e Lennn em üzenzebaanda Küdsan kuuldu do.

N ad de an kooa kalıo:Ekm Devmnden sona Lenn dğe ulus ve azınlk mllele

gb Külee de adımı oldu ve deseğn sundu. (Ataran NewrzAteşi, sı 10art 1993 sa 0

dı geçen azala Sovele Blğ Sosals Devlenn veBolevk Pann len ve pağn bldkle alde bölesneuasız paadoksla üeeblmekedle alaımzdak anSaln s-e o denl gelm k Ekm Devm önesnden balamak üzeeBolevklen ulusal soundak sasenn esas mmann Saln olduğuolgusu ble alanablo. e daas ulusal sounun çözümünde Lenn-Saln aasında ümüle b uumun aandğı ve Salnn Lennn

ölümünden sona bu uumu çenlkle südüdüğü geçeğne ble slaındöneblola le b ablo çzola k sank Sovele BlğndeLenne a aı b devle mekanzmsı va ve Lenn dğe büün kuumve öndele dıalaaak ek bana ugulamala gelo

Şu kadanı belmek eeld: Bolevk Pann ulusal sounalkn sase ve pağ (dğe üm alanlada olduğu g) ümülePa öndelğ aafndan ve kolek olaak azılanp ugulanmaka-

dı. ğe Kaasa bölgesnde aaan Külen duumlaınn güngeçkçe lemes çn bu sounla lglenlmse ve ne SoveKüdsanı kuulmu emekç Kü klele sosalzmn nasaalene kazanılmsa b bölgedek ülen zoluklann aılmasıçn somu olaak zebaan Devle Bakanına önede bulunulmusa Kadınla ongesne Kü emslle kaılmı ve Komne 3Kongesne Kü komüns Ee Şemo kaılablmse . büün bunlaSosals Sovele Blğ Devle aafından doğu bulunduğu vegeekl olduğuna nanıldığı çn apılmıı. Sove Devlenn Lennve Salnn ekelnde olmadğnı bu azala da çok blle anakonlaın ded klıd

Özelemek geekse bu azala ve benzele kend maleledüpedüz gülünç duumlaa düüola. azk!

üdsan a So onom Bölgesnn 929 ılında lağvedldüzene bugüne kada çokça e azıldı. Öeğn Salnn on



kadırdğ Özerk Kürt Cumhuryet " R Zaraou " . 30'lu yılar

dak asmasyon potkasının br sonucu oarak bölge ağvedd" (CHeyder); "An br poltka değşklğ le Kürdstan otonom bögesnnvarğna son verd " ( Bur "Fakat büyük nsan Lenn'nölümünden beş y sonra yan 929'da Kızı Kürdstan (Kürdstan aSor) Kürlern kaderle arasnda ykd" ( N Kadr "BaşkentNaçn olan bu özerk Kürt bölges 1929a kadar Azerler tarandan bnmeyen' sebeplerden doay ortadan kalrılmştı" Bg . . vs vs

dend Ve fkat, bu aktaalardan da görüdüğü gb sözkonusu nok-tada hç kmse kaynak göstererek ve olguarverilere dayanarak brsonuç ortaya koymad/koyamyor! Tek dayanakarı anat ve duyumlardr! Kmernn Sovyet Azerbaycan'nın yönetcern sorumlugösteeer de yne belgelere dayanmıyor Senaryolar üretlerekOtonom Böge'nn "ağvedlmes" kantlanmak stenyor Ve daha dakötüsü bu durum "tarh yazmak" olarak anse edlyor Hayr, bunun

adna tarh yak denmez buna osa olsa tarh çarptclığ denr!Ne gnçtr k yukardaklern senaryoarını yetesz buanlara da

karşılaşablyouz Bunlardan br br dönem ewroz Ateş dergsndeg konuda yan S. Çya'dır şöyle yazyor

" . ulusal sorun ve dş syasette sosyalemperyast dönem olarakadlandrdğmız dönem öncek süreçten [Yan Ekm Devrm le brkte başayan süreç! / BN] tümüyle br kopuş mudur, yoksa bell nokta-arda devamlılk ve sstemleşme mdr? Bunun üzernde durumasgerekyor" Çy w sy s sy 4

Sosyazme saldrılar hep böyles kuazca laarın arkasındangeyor. S Çya öyle br mantık slsesne sahp k br çpıda Lenn-Staln dönem Sosyalst Sovyeter Brğ devlet le KruşçevBrenevGorbaçov dönemleinn Rus sosyalempealst devletn "ulusal sorun

ve dş syasette" aynaştıabyor! Doaysıya bu ka çn KürdstanaSorun nçn "lağveddğ" de gayet bast ve "anşır" hale gemşoluyor. Sovyetler Brğn kuruluşundan dağılışına kadar k temelnoktada sosyalemperyalst lan eden br çn otonom Kürt Bölgesnn" lağvedmesnn" nedenn tespt etmek zor olmasa gerek!

Şu br gerçek k, Büyük Sosyalst Ekm Devrm'nn gene olarakdünya proetayası ve ezlen halkarna knımlarnın özel oarak da

Sovyet Kür emekçlernn geşmesne yaptığı katklarn üzern hçbrçarpıtma, karalama öremez



SOTLE

BİRLİG.NDEÜ� EEÇİLERİ

SINDÜLTÜREL D

DE

Ksaca da olsa kültür devrmnden ney anladığmız belrtmek vebu konuda brkaç noktaya şaret etmek gerekyor.

Öncelkle klasklern soruna yaklaşmnın esas anmas gerçeğ bl-

nce çıkarlmadır. MarksstLennst teor ve pratkte bu konuda sahpounan perspektn kavranması ışğında br dz çevre taraından adınakütür devrm denerek savunuan sapmalarn görüebmes bakımn-dan da Lennn soruna şkn bakış açısının bnçere kaznmasışatır Buuva lral deoloye dönük br sempatnn gderek arttğve "svl toplumcuuk" ad altındk bu görüşün değşk bçmerdedevrmc harekete empoze edmeye çalşıldığ günümüzde prole-

taryanın kültür devrmne yaaşmınn bnmes kavranmas runluomaktadır e adığımız konu ğntsında da böyles br zorunlulukbuunmaktadır.

Kültür devrmnden neyn anaşlması gerektğ bağıntısndaKomünst nteasyonal Programında aktaracaklarımız öetcdr

Bu yen nsan toplumunu örgütleme rolünü yerne getreblmesçn proletaryanın kültürel bakımdan olgunlaşması kendn yenden

bçmendrmes sosyalzm ve yen sosyalst kültürü nşa edeblmekçn kend saar arasından sürekl olarak teknolodek blmdek veyönetmdek bütün başarıları özümeyeblecek yen proleter kadrolryetştrmes gerekr

Kteer arasında komünst blnc geştrek ve sosyaz avasngerçekeştrmek çn nsanların kteer halnde değştres zondrBu ancak pratk aalyetern ser çnde devr çnde gerçekeşeb

omünit Enteyonal Pogam, Aydnlk nla 70Proleter devrm yen nsan yaratmasının yolun açt nck



toplmn her alanda yenienebimesi znca bir sürecin soncndagerekleşebilirdi Değişim yalnzca pai ve devlet alşanlarya snrandramzd Bir ölüde b önceikli görevlerden biriydi ve şüphesizki ciddi bir bşlang iin önemiydi Ve akat b kadaryla yetinilemezdi. Çünkü esas olan kitlelerin büyük dönüşüme gönüllü ve bilinibir şekilde katlmn sağlamak emeki yğnla yeni insan yapabilmekti Bolşeviker b yönde ik admlarn atlmas bağlamndahibir tereddüt göstermediler Yeni insann ancak m bir kültürdevriminin ürünü oacağ gereğini kavrayan komünistler b alanda

özel bir yoğnlaşmaya giilerBir dizi aanda başarnn kamas ancak küür sahasnda yeni

insann yaratlmasna da bağlyd Ükenin sosyalist gelişiminin hazrlanmasna bağ oarak kültür sahasnda aşmalar başlatld Elbetezorlklar büyüktü. Brjvzinin ve onn etkisinde hareket edenlerinkültürel alanda başarl olnamayacağ ddalarnn aksine Sovyetükesinde b alandaki rin ns knlacağn Bolşevikler gös

teryorard.Proletaya diktatörlüğü devleti henüz iktidarn ik birka gününde

ak brjvzinin kültüreğitim alanndaki hakimiyetinin yani emekilerin cehalete mahkm edilişlerinin tarihe kaştğn Ekime birlikteemeki kitlelerin kütür ve eğitim sahsndaki tüm faiyetlerden en iyişekide yararanacaklarn aklad ve başar bir pratikle sonlanacakoan yol at.

B doğrldaki abaya bağl olarak kütür alannda serberlikağrs olm yank bld. Kitlese katm ovyet insannn hayatndayeni bir devrimin başladğnn habercisi olan gelişmeler müjdeliyord.kenin eendisi ark geniş emeki kitlelerdi ve b kitleler her alandayoğn bir aşmann iinde gün geke genel kaiye özekeriye önekyor somt olarak kültür alannda devasa geişmelerin birer ilerleticive yaratclar olmaya alşyorlard. şüphesiz ama yeni insan yarat

makt Komünizme giden yoda en zor olan b yeni insan oraya karmakt. Ve kat b nitelikteki yeni bir kşğn yaratlmas birka on yliinde bşarlamayacak kadar zord Boşevikler b zorlk karşsndageri ekilmeyeceklerini ve bnna mücadeenin zor geeceğini bierekyeni insan yaratlmas ğrnda işe koyldlar Ierde ve dşarda bnnbir lgnlk oldğn söyleyenler hi de az değildi ncak büün bnlararağmen ülkenn geeeği ve brjvaiyle girilen kavgada kesin sonca

laşlmas iin böyle bir devrim kanlmad.





ükün dildir (Staln, Eele Cilt 11 ne Yınlaı fa 29

ültür dvriinin Sovytlrd onlarca ulus v illiytin kültürlrinin dikkat alnarak yürütülsi kaçnlaz bir zorunluluktuBu koly bir iş dildi Hr rktn buuva grüş Boşviklrin bu

işin üstsindn glyci tvasn vriyordu Ancak yanlyorlardv bunu çok gçdn yaşadl Sraynin gücünü ynn proltryaayn anda kndi kültürün d yaratacann kararll içindydiSovyt ülksinin dişik ulus v illiytlrdn proltaa kardşç

ynyn yşanın kaynaşann tllrini tt Ekiin çtyoldan itid yaşanan dvri v kültürd katdiln sa nticsind yar-Asyatik kültürsüzlük gri kald v yüzyllarn kadrigrln chlttn kaynaklnan sorunlar yuaı sasn ortadnkaldrıld

Kültür Devrimi

ve Ulsal Kültür

En çok tartşlan konuardan biri ola zlliin ship ulusal kültürbantsnda koünistlrin sorunu brrak bir biçid ortaya koyduklarn nclikl blirtk grkiyor Snf ücadlsi v proltaryantrnasyonalizi çizgisini trkdnlrc tkrar tkrar ynidn

kşdiln şu şhur ulusal kültür isti v uruna savaşn vardıboyut hiç d küçüsnyck kadr ilriş bir durudadr Dünylçind dnin ynidn oda talbi halin gtiriliş bu dnyaykndi ulus pncrsind grn kltürün durduk yrd kndiliindncilalnarak prlatlad ksin Burjuva idologlar son yllarda ortayaçkan yni dünya koşullarnda proltarya v kçi halklarn sosyaliz v dvri cadrini gçtn dşürmk ya da sas çaşadanalkoyk acyla yni siyastlr ürty giriştilr Ürtiklriçzülrdn birisi d hr drda dva olarak gstriln ulusalkültür/kültürl haklar vs çşitlsidir Bunu ynidn kşdipoda halin gtirnlr ilgili bantda sosyaliin çzü oladnda azlarından düşüryorar Ön sürün iddinn n dni çürük viş yaraaz olduunu proltarya iktatrlüü dvlti Sovytlr Birliipratii tartşasz bir biçid oraya koyaktadr Pratikki başarıykavrayabilk için Lninist torinin sorunu nasl l aldna bakalLnin konuya ilişkin şunlar bliriyor





bir güçle gelişeceğini kavramıyorlar. Geri milliyetlerin sosyalist inşayaancak ulusa kültürerin gelişmesi koşulu ile gerçeken kaılabilecek

lerini kavramıyorlar. Uusal kütürlerini gelişimelerinde SoyetlerBirliği halklarını desekleme ve teşvik eme Leninist siyaetininemelinin tam da burada yaığını kavramıyorar" Stalin Eerler Cilt12 nter nl, ayfa 31 1312

Sosyalizmin inşası sürecinde, proletayanın oak külüününyaratılması yolunda aılan adımarı engellemek iseyenlerin krşıçıkışları haırlanmalıdır. Büyük Rus şovenii ve yerel miiyeçilik

yönünde hiç de küçümsenmeyecek geişmelerin yaşandığı biliniyorUus ve milliyeerin külürleindeki demokratik ve sosyalist yönügelişirmek bunun yanında geri ve ekedilmesi gereken yanı daatmak için bşlatan mücadelede yzyılların birikirdiği kir ve pasısahiplenmeye devam edenlerin sayısının ve gücünün hiç de z olduğuiddia edilemez.

Burjuva milliyetçi K çevreler Lenin ve Salin'in ulal külür

sorunundaki yaklaşımlarını çarpıtmaka ve karalamaktadırlar Ulualkütüre yakaşım nokasındaki gei belirsiz ve dağınık karmaşık perspektifsiziklerinden bir tülü kutulma başarıs gösteremeyen ipik burjuva kültür anlayışına sahip milliyetçilerin Soyeler Birliğindekigelişmeleri onaylamalarını beklememek gerekir Ancak onlar daha dailei giderek Sovye oplumunda ulusların ve miliyeerin ulusalkültürerinin asimilasyona abi tuulduğunu ileri sürmektedir

Boşeviklerin poitikası; uusal külürün kendini kendine özgübiçimerde ide emesini savunur ve bunun için zemin hzırrkeniçerike geri ve eskiyi temsil eden yanını kabul emediği ve bunun aıması mücadelesine girdiği ancak bunun eresinde otak sosyaliskülürn yaılabileceği bilinci çerçevesinde konuya yaklaşığı sorunaobjei yaklaşan herkes için tarisel br olgudur. Stalin gaye açık,anlaşılır bir şekilde Geleceke ulusal kültürlerin, oak bir dille birlik

te, (biçim ve içerik bımından) orak bir kültür içinde kaynaşmındanyana olan bizlein aynı manda şu sıralarda proearya dikatörlüğüdöneminde, ulusal külürlein açılıp gelişmesinden yana buunamızuhaf göünebiir. Ama bunda hiçbir tuaık yok aynı yerde) tespitini yapmakadır Sovyetler Biriğindeki uygulama da buna uygunyüütümüştür

Sovyet iktidarı şarları altında uusal çıkarlar emelinde hareke eden

miliyetçiler, proearya dikaörüğü devei anda küür devriminin



kömüi yürüyüü içi yei isa yarama eylemi olduuu kabulemiyor ve davraılarıyla böylesi bi idiaı öüü kesmek isiyor

lardı. Açık ki Küler arasıda da aydılama faaliyelerii proleriçerike yoksu olmsıı arzulayalar vardı. uar öede beri saipolua odal deerleri savuulası emelide bir eri duuiçeisideydiler Sürei eriye do çekeei emsilileri daa çokemekçi Kürleri yei bir yaam zeilikleride yararlamasııiçlerie sidiremeye düü aa bey ey ve varlıklı kesimleriydi .Elbee böylelerii aşıdıı külürü eliirmek ve eleee aımak

düüülemezdi Kür milliyeii saip olduu külürü ileri ve eiyalarıı külürel aydılama süei içide oraya çkarıldı;saipleilmesi erekmeye yalar aıldı ve ka içbir biçimdeKü milliyeii ulusal külür alamıda bir baskıya maruz kamadıaalıkla esp edilebilir.

a f k a s l a r d a l t r D e v r i m i

Külür devrimi açısıda koulları e aır seyreii yerleribaıda Kakaslar eliyordu. Çarlık döemide baa okumayaaolmak üzere Kakas alklarıı da dier baskı alda uula alklaribi eel eiim düzeyi alabildiie eriydi Çarlk uluslar ve milliyeleri eiimde yoksu kalmaları içi er ürü baskıyı uyula

makayd Rus despoii alda ileye Kak alkla da bu bskda e ileri dereede ekileiyolardı. kuma-yaa oraıı oldukçadüük olduu bir oramda ezile ulus/milliyeleri aydılamabalamıda ıl bir karalıa makm edildiklerii alamak zorolasa erek Bu duruma iliki yıla öek vemek mümkü aakçok çapı ola bir öekle yeimek isiyoruz. Rusyadaki külür veeiimdeki eri düzeyi bir dizi açıd objeki olark beleleye

Kapiski öyle yazıyorDevimi arekee kaıldıı içi Çar polisi arafıda uuklaaköylü kadı ayeva ideside oluu liseye yollamay ayal eiii yazıyodu. Çar Aleksader bu ideyi okur ve u ou düer "uçok kokuç Köylü ve liseye mek isiyo

Eski Rusyada eiim bir ayrıalıkı Sadee mülk saibi sıııakkıydı Çalık Bkalar içi ve köylü çouklarıı ora dereei

okullaa almaları yasaklaıladı. . Çarlık Rusyasda alk



döre üçü okuma-yaa dahi bilmiyordu. Rus olmayan halklar rasnda tektük okuma bilenlere rstlanıyordu 40'dan zla milliyetin yaısıyoktu, albesi de yoktu" Kapinsi SSCB plum ve Devlet Düzeni Vao Ynar, a

Sosyalist Ekim Devriminin nasıl bir kültürel yapıyı devraldığnaçkça oraya koyan bu tablo devrimin hemen ardından birdenbireaydınlanma eyleminin her tara saramayacağını ve böylece geriliğinbir süre da yaşayabileceğini gösteryordu. Bu kaçnlmz bir gerçekti ve göardı edilemezdi. Dahası pekçok ulus ve milliyetin albesizoluşu ve bunların içinde okuma-yazma bilmeyenlerin orannınürkütücü boyutlara (%80-98) varması da büyük bir sorndu. . .

Genel olarak sahip olunan geriliğin yansra iç savaş olgusu vebunun açtığı yaraların kapanmas küçümsenmeyecek güçlüklerinbaşında geliyordu Böyle bir oramda somut olarak Kakasya düzleminde kültürel gelişme oldukça ağır ilerlemekteydi. Zamanla altedilenbu zorlukların içerisinde özellikle birincisini yani binyllarngeleneğinin ve kültüünün yerine yeni sosyalist kültürün yaratılması vebu yapılırken de ulusal kültürün bir yandan "açılıpserpilmesine"olanak sunulmasının getirmiş olduğu zorlukları göğüslemek vb. tam birdevrimin eseri olabilirdi!

Bu bağlamda burjuvazinin tam bir inançszlık yayma ve kültürelalandaki devrimi sekteye uğratma çabalarına karş henüz ilk admlarnatıldığı ve kat ukta büyük dönüşümün işaretleinin alındğı 1923yılında Bolşevikler şu kararlılığı gösteriyordu:

Hasmlarımz, yetersiz kültürlü bir ülkeye sosyalii aşılamak

istememizin taramızdan anlamsız bir başlangıç olduğu suçlamasylasık sk karşımı çıktılar. Ama onlarn yanılgısı bizim (her türlümüşkülpesentlern) teorsine göre başlamış olmamız gereken uçtanbaşlamamış olmamıdan ve bizde siyasi ve sosyal devrimin şimdiyine de kaşı karşıya olduğumuz kültürel devrimden kültür devrminden önce gelmiş olmasından çıkyor" Sosyalist nşann Zfei UğunaMücadele, Dee ne Yınları, sfa 70

olşevikler tam da bu perspektif doğrultusunda SovyetKürdistanında da işe koyuldu ç savaş yıllarının Kaaslarıngöbeğinde bulunan- Sovyet Kürdistannda hangi düeyde cereyanettiği ve ne denli zor geçtiği dikkate alındığında Bolşevikler temkinlidikkatli hareket etmek zorndaydılar. Kültürel açdan Kürlern geri birkonumda bulunmalar olgusu bu dikkati ağırlaştıran ktörlerden





m ked uuyeter küürer baskı ata aıdığı"gerekçesye kşı çıkmaya devam edyorar. Aı" ve mekbeereduyuma dağarcka dodura pekçok uusa kütürcü çevre;Kaksad Ek Devrm e brkte başayıp 950er oraarıakadar va dee sadımaktadırar.

K ü t ü D e v r m S o s y a i z m i nD o ğ u an B r S o n u c u u r !

Sosyazm dda eddğ akse uusa kütürer mezaragömmed Uusa kütüü topyekü sahpeemeyecek oa pretaryauusa kütürer sahp odukaı gerc yaaı atma demokatk veerc yaarı ama ve geştrme mücadees verr Acak bumücadeede zor, kuvvet kuaımı ve şddet usuruu buumadığı,küür devm ye saı yaratma otkasıı te böye br şeydşadğ byor. ütür devrm adıa kteer kımda geçrmesve asmasyoa uğatımsı, şddete dayaı ertme pokası, uusaküürerde zra uzakştırımarı vs tüüde suçaar keme gerçek aamıda brer çıpk ra ve yaaar sesde öteam fde etmez

Gerçekere bakıdığda sosya koşua atda uusarı uusaçerçevedek geşmeer özgür r şekde ereme eksede yoadığ görecektr Yüzyar baskısıda kuruuşarıı sosyazm

syesde ykaayarak uusa özeke geştrmşerdr küçükuusa zık ked kütüre geştmeer, d edebya saatvb. aada kaydettke geşmeer devsa boyutadadır.

Sovyeterde yaşaya uus ve myeter stsasz heps sosyazm oaakada yaaadıkr ogusu sahp odukarı mevzerve kdıkarı ye kütüre sevye e doğuda bağt br şekdeberg ve ka edc tzda orta yede dumaktadr. km Devrm yada O sya Sbya ve Kaksar gb e ger bögeerde cehaete mücadee sürecde kza başarıa sosyast şadak başarııdoaysz br üüüdü. Sosyazm syesde; ekoomk sosya kütürevb ada t br gerğ hüküm sürdüğü bu bögeerde ksa süreçde mu başa ede edd. Ekoomk çd katedemes, bmse çışmaardak ız aış sosya yşaı yeştres, kadaı yşamarıdk devrm, kütür sat adk



kanımlar b işte bütün bnlar lsarın e milliyetlerin ögürc yaşamlarının yalnıca sosyalist toplmda garanti altna alnabileceğinin

kantardrğer tiyatro dil tari müik edebiyat bilim b bir dii alanda

yeni e güçlü bir enginiğin meyelerini birikte paylaşabilme seiyesine arabildierse b hiçbir tartşmaya meydan ermeyecek şekideBolşeik Pari'nin sahip odğ poitikalan e sosyaist inşanınkanmlarnın soncdr Daa 1 O. Kongrede b konda alınan kararsosyaizmin inşasna paralel olarak Rs omayan ls e miliyetlerin

sal kültürlerini geliştirme bağlamnda yaplacaklarn belirgin birişareti olyord

B konda da bai topyekün komünistlere karş yoğn bir karalama e çarpıtma kampanyaı sürdürüyord Bazi kim'in açtığ

yoldan ilereyen proletaryann önüne lsmiliyet kütürü probleminiçıkartarak h kesmeye çalışyord B drm ik elden karayanBoşeikler henü 1920li ylarn başnda igii alanda nelerin yapı

mas gerektiği ssnda gayet açk e anlaşıır bir plana saip oldklarn oraya koymşlard şöyle diyorard

"Partinin görei Büyük Rs olmayan alklarn emekçi yğnlarınnileri merkei Rsya'ya yetişmelerine yardm etmektir onara: a) kendiülkeerinde b alkarn la yaşam koşllarna ygn biçimleriçinde Soyet deletini geliştirip güçlendirmeerinde b) anadilindeaaiyet gösteren e yerel nüsn yaşam e pikolojisini bien kişiler

den olşan makemeleri idari e iktisadi organarı iktidar organlarıngeliştirip güçlendirmeerinde c) basn okarı tiyatrolar klüplerie genel olarak anadide aaliyet gösteren kültür e aydnlatma krulşlarn geliştirmelerinde d) anadilde gene eğitim için e ayrcameslekiteknik kaakterli kapsaml bir krs e kl ağı örgütleyipgeliştirmelerinde yardm etmektir" Stalin, Eserler Cilt , nteYınlaı sa 30

Soyet deleti her lsn e lsal azınığn kültürel aaliyetlerini teşik ederek destekleyerek geiştirdi emekçilerin ietine sndşüphesi başarnn sürekli kıınmas toplmn eğitilmesiye sağlnabilirdi ğitim seiyesi düşük e b anlamda kültüre gerilik içind

yüen bir ülkenin sosyalimin geleceğini güenceleyebilmesi de orolacakt. şe okma yama serberiğinden başlamak bir diğer deyilükeyi cehaletten krtarmak gerekiyord önemli sş

Bolşeikerin lslar e miliyetler arasnda ayrm göeiklern n



tik-sonraık ilişkis geişirdiklerini vs. ieri sürener Rus şovenieeşiisiye bu savşımı kara, küçük düürmek isemekedirler

Eğer önceiken bahsedecekse yapıan; ülkenin ölike gei bögeleri oan Ora Asya Kaaslar Sbirya ve benzeri yererde yoğunlşma omuşur Gerek şudu k ad geçen bögeer önemi oanda Rusolmayan ulus ve ulusal ınlıklaın bulundukta ge ve ülkeerdi. Veeve Ora Asya'ya bu anlamda bir önceliğin verlmiş omsında ne yanış oabir? Öeike kenar ve çevre bögeerin dumu dikkaealındığında, hakı oarak buralada külür devriminin bei bir öze

uyguama çerçevesnde yüüümesne ihiyaç vardı Bunun olumlusonuçlaı alındı da Ancak sökonusu bu özgünüğe raen esasoanı ülkedeki üm ulus ve azınlıkar arsında külüe alanda bir ayrımgözeilmediğidir Bunun içindir ki okumayaa alanndan kiabasımına, dierin geişirilmesinden iyaro ve snemadaki geişmeerekadar ekçok aanda sağanan mm bşarıldan büün emekçileryaarandı Çünkü arık bu geişmelerin önünde dua en büyük engel

oan seaye ikida aık sö sahbi değildi ve proearya dikaörüğüevei emekçler çin küür alndaki eremenin de bick güvenceiydi

S o v y e t e r d e k K ü r t U u s a A z ı n ğ ı n n K ü t ü ü

B r B ü ü n O a r a k S a v u n u a m a z v eG e e c eğ e T a ş n ama z d !

Ulsal külüün sosyalizm şalarnda nsı ele alınması gerekiğiüzene yukarıda kısaca durmaya çaışık Uluslar/miliyeler arasındak küürel farklkn kaynaklanan oukaın doğrudan sonucu oaakulusal külüün hangi yönleinin alınarak orak sosyalis külüre doğru

iereileceği konusu hssas bir konudur ve olağanüsü bir dikka gerekir Uusal külürde geleceğe ınmaması gerekenler bağamndaSan yoldaşın praik öekleden harekele söyledikleri oldukçaöğreicdir:

"Düşünün Trans-Kakasyalı Tarların Muharrem örenlerindekendi kendilerini kırbaçlaa gibi ulusal öeliklerinin kounmasıGürcüern öç ama akk gib uusa öellkenin geişimesi!

. ual Soun ve Sömüge Sounu Dee nte Yın/ı, fa 06





ütlen en zından küçümsenmeyecek bi böümünün çaa ve tan-ıya oan sonsuz bağlılıkaı, köle yşamaının önemli bi unsuuydu

Bu kütüün devamı ve sahiplenilmesi bekenemezdi.Sovyetlee kaşı düşmanca faaliyet içinde buunan üt eyleininÇaığın geye kaan temsicieiye bilikte heket etmeei ve ütBolşevik miitanlaın aynı zamanda kütüel çalışmayı da kapsayanfiyetleini engelleme ve silahlı zoa başvumalaı kaşısında; üttopumunun bei bi kesiminin geleneksel oaak beylee yöneikbağlıık tazında gelişen kültüün devamına göz yumulamazdı.

ısacası kütü devimi kimi üt ağa ve beyeinin üt uusa zınığına daha zla söz geçime ve thakkümde bulunmalaına izin veemezdi

aşık pası savunulamzdı. ür kadınlarının ezimesi ve holan-masına bunun genek oaak südüümesine müsaade ediemezdiadına üzendeki baskılın ortadan kaldıılması için mücadeedeeskiye ait gei aışkanıkla/kültü tınamzdı ve elbette buna kaşı

çımak zounuydu.Çoban yşamın daha fza devam ettiilmesine ve emekçi ütinsanının yaşamın nimetleinden ydalanamayan dağını/göçe ye-leşim tazına son veilmeliydi Bu yeleşim biçimi geleceğe taşınmasıbi ya ürten hayatında kabu ediemez bi şeydi

şeyhlein peşinde giden emekçi üt öyüsünün geciiğe bağan-ması ve buadan kaynakanan cehaet oamı ürt uusa azınığının

kültüü diye sahipenilemezdi .Xulamlık uşklık ürt emekçilenn kadei değidi ve bu alışkanlık uusa azınığın kültüünü koruma adı altında geeceğe tşınamazdı

Aşiet iişkieine mahkm edilmiş ve iadesi ayaka altına alınmışüt insanın bu ilişkinin ağlaına taılaak çekilmez hale getilenyaşamının bu halkın taihsel bi geleneği oduğu geekçesiyle ieriyetaşınması beklenemezdi

Özetlediğimiz bu noktalada alenen orada buunan ve güçlü odalgeci, tutucu ve bağnaz zelikle gösteen yönlein savunumsı ya dakounması vb. düşünüemezdi. Çünkü gei yanlala yeni insanınyaatıması sosyaist kütürün doğması mümkün değidi. Bolşevikeöndeiğinde südüülen kütü devrimi sebeliğinin ulusal kültüütopyekün bi sahipenme ıçıne gimesi ve bu kütüükoruması/geliştimesini eklemek Ekim Deviminden ve sosyaliden hiçbi şey anamama demekti. Adı geçen bu ve benze noktala

8



da kültü deviminin südüülmesi emekç ütlen kültüel açıdangeleceğe daha emin adımlala lelemesi için kaçınılmazdı Bunu

apılabilmesi için bi dizi çalışma ögütlend Özellikle 1 920l ve 930lu ı llada çok yoğun çalışmala apıldı sonaki ıl lada da bualiet devam ett

Sounlaa ulusalcı açıdan bakan bütün çevelein LeninStalndöneminde ulusal sounn bu boutunun ele alınışı ve çözümünelşkin göüşlenn oldukça sakat bi kaakte taşıdığını beltmekgeeki. Geçeğ teslim ettiklei he defasında bile kendilence hata ve

af bumakta pek mahaetl oan myeçleden LennStan dönemi patiğn benmsemelein beklemiouz Ulusal kültü bağıntısındaezyonst ve mll yetç çeelen sosyalst çeikte gelşen ve bçmdeulusallığını kouan gelşme ve olgulaı tesyüz etmee çapıtmaahaklaınn bulunmadığn vgulamak geeki Mllyetçilen büyük bibasitlikle ve ke b tazda sosyalie kim Devmnin kanım-laına ve LeninStaln döneminn kazanımlına ilişkin saldıla

kaşısında göevmz geçeklei otaa komaktı.

km Devrmyle Brlke ürler A ras nda ülürel A landaY a p l a n Ç a l ş m a l a r

Yüzıllaın biiktdğ cehalete kaşı açılan savta, ksa süe çindebaşaı beklenemezdi. ütlein yaşadğı bölgele içn de bu duumfazlasıla geçeldi. Halile zamana ve en olanaklaa geeksinimvadı. Buna ağmen ilk bkaç ılın büük zoluklaı aşılmaaçalışılaak olanakla ölçüsünde emekçi ütlein kütüel haatlaınıniileştiilmesine çalışı ldı . . . kim Deviminden sona atılan bu adımlaa ve katedilen mesae btakım aktamalaın da yadımıla akın-

dan bakalımBu döneme lişkn belilemeleinde bi dizi hatalı aklaşım çinde

oan C Hede da myetç bakış açısnn es omsına ağmebaiz geçeklei kabul etmek zounda kalıo Hedenin zdıklaından onun çıkadığı sonucun ksine, üen asmlyona tabi utul-madığını ve kültüel olak da ge bıakılmadıklaını çok bast bi şkilde gözlemlemek mümkün Aslında azdıklayla sosyalist Sovyln

ülkei kültüel alanda inşa etme ısaını en uak bi teeddüte m





gerçekliğii kvrybilirlerKdir N Kdir de bulrd biridir O mode revioist

düşüceler temelide sosylii işı ve özellikle Stli öder-liğideki Bolşevik rtii rtiğie krşı çıkmktdır üler bğ-tısıd soruu ele ldığı yerde de gerçek durumu çrıtı milliyetçiduygulrıyl hreket etmektedir (Sosylizm krşısıd iyet olrktemiz duygulr içide bulu ve semtisii gizlemeye ekçok ütemekçisi Sovyet Kürtlerii durumu sözkousu oluc ulusl duygu-lrı yeik düşerek tekici bir kou svrlbilmektedir) Yr

ylş ve hksız ithmlrd bulumsı krşı yer yer SovyetlerdekiKürt emekçilerii durumu üzerie kimi gerçekleri de stmk zoru-d klmktdır Yzdklr bklım:

" Bolşevikler rmeist'd iktidrı ele geçirdikte sor Kürt bölgeleride 5 okul çtlr, okum yzm bilmeyeler içi özel kurslrverdiler Birkç yıl içid okul syısı e çıkrıld e birçok özel eğiteler tdı 9 de Kür lbesi oluşturuldu ve "şes" dlı eğitim

kitbı okullr içi çıkrıld Kks ötesi KPler 90lr kdr Kütleridurmu ile ykıd ilgilediler Kürleri uymsı ktkıd bulu-mk içi bir çok toltı ytılr (KPler), eğitim ve sğlık sorulrıçözmek içi girişimlerde buludulr" ewroz Ateşi degs, Sı 10 sayf 20)

Ermeistd yşy Kürtleri kültürel gelişme bkmıd slbir ilerleme kydettiklerii ide ede bu ktrm; çob/göçebe biryşm zorlış ve hliyle lbildiğice geri bir kültürel durum

mhkm edilmiş ür ulusl ğı sıl bir düzeye vrdığı eçık göstergesidir Bu gelişmeler şühe götürmez biçimde ck veylız Ekim Devrimi ve Sosyli'i doğrud souçlrıdır

Kürtler rsıd kültürel serberlik olgusuu sosylist devletiçblrı soucu gerçekleştiği mutlk öe çıkrılmlıdr Sosylistdevleti bu çlışmy hgi yoğulukt sürdürdüğüü J. Blu şu somutbelilemeleryle gyet berk bir şeklde oy koymkdır

"SSCB'de l 920'li yıllrı bşıd ürtler zerbyc veErmeist cumhuriyetleri sıırlı boyuc uz bir bölgede milliyetleri ve yöetsel otoomileri resme tımış olrk yıyorlrdıBu otoom ulusl ürt bölgesii bşketi çi'di (19229) veKürtler burd "Sovetskii Kürdist gzetesii ilk kez Kürtçe olrkbstılr Sor d zerice yyıldılr Bu gzete 1 961 'e kdr yyısürdürdü Buul birlikte Ermeist Cumhuriyet'de öe Eelbesii, so ti ve dh sor Kril lbesii kull bir Kür



edebiyat kampanyas başlatld. Bu l 939a kadar srd Erivan rtkltr hayatınn öneli bir merkezi oldu. . . Soyetlerdeki rtçeuzmanları eningrad ve Moskovada eğiidi. Soyetler Biriğinde birrt enteeansiyas doğdu

Sovyetler Birliğinde rt diini geliştirme ve rt dili, tarihi vskonularda arştıra gayretleri de göze çarpar. Hiçbir lke rt halkzerinde çalşmaar yapan böyesine çok sayıda dilbilii, lkorist,zikbilimi, sosyoog, tarihçi . . gibi bilim adaına sahip olaakkadar şanslı olmadı. Bu bili adamlarnın çoğu rt kökenidir.(Stocholm Kürt Konferans Doz Yn/ar sfa 5 6)

een her alanda sren bir klrel serberlik oraında, eekçirlerin yaşadkları bölgelerde başarılı gelişmeler içine girildiğinigöryoruz Eğitie verilen olağanst önein açıktan bir sonuu olarakaydnlarn yetişesinin yansra gene eğiti dzeyinin ykseltilişolası ve bunun toplu hayatı zerindeki etkilerini tespit edebiiyoruz.

rt dilinin resmen tannmas ve r miliyetinin yaşadğ bölgel

erde rt çouklar için bu dilden eğitimin srdrlesi öneligelişmelerdir. Yaynevleri, bsıevleri, okullar vd alanlarda devletteşviklerinden yararlana netiesinde zmanla aydnanma aaiyetininkapsamı genişledi ve rtlerin bulunduğu bögeerde de yaygın bir yenilenme ve dönşm sreine irildi.

rlerin kltr alanndaki ilerlemeleri hakkında Byk SovyetAnsiklopedisinde yazılanlr, somut olarak eekçi rtlerin sahip

oldukları olanaklara ve uaştıkları seviyeye iyi bir öektir. BykSovyet Ansiklopedisinde alaağımız kısa aktara igili alanda ortayakoyaya çaştığımız ablo ile tam bir uyu içindedir. Işte yzılanlar

" . . Sovyetler Biriğindeki rtler kltr, iktisadi ve siysi ihettensrate gelişektedir. Sovyet rtlerinin kendi okuları, pedagojikteknikolar, gazeteleri, meualar . . . vardr (Mehmet Bayra,Kürdoloi Beleleri, Öze Ynlar, sfa 355

Proletarya diktatörlğ devletinin sosyaist inşanın kanımlarn-dan bizzat yarrlanış ve hatt bi biçiiyle ksen içinde yeralmış N.Nadirov, mode revizyonist önderlikli sözde sosyalist devetlerin yıkılma sreine girmesiyle geriye dönk ve özelikle 90li yıllrınoralarna kadar geçen man dilii içindeki sosyalizm pratiğinesaldrıarda bulunması, onun içine girdiği inkar gösteriyor. O, buçabasına rağmen emekçi rtlerin elde ettikleri kaznmardan

bzılarını hasıraltı edeeekedir. şöyle diyor



"Lisy k kull Küç tim yplyu Küç gzt-kitp yyıliiyu. Kü Yzl Siksı kuulmuştu Kütç

yy yp ymuz v . .Rj Syt Küis yi gztmiz yylyu Suş kti Kü ii üzi stitükuumuştu. R Ba age fa 58)

Bu kıs lıt htlkl göüicği gii ili y öcsimkçi Kü içi ypl hiçi içim küçümsmz yksymz Rviistl v miliytçil iğ ktl uğu giikültü l Svytl Bilii'ki km sılk

i zı glişmli kul tmk zu klmkt v guı zu-lu klk pşpş sılmktı.

Ssylizmi işsı süci tı m kusu BzilNikitii glişml ikt çk ğlimsi ömi gulişt tmkti:

Güümz zl Kütç si iv yyılığı i Kügztsii i Küt öğtm kulu i Küt tiytsu yi u

ktt uluuğuu söylsk m ypmış myızKllktiştiilmiş Kü köyli, lkkull kitplıkl y tımmkili kpti ilikli u köyi göüümüü iğiştimkti." (Ba il Niitin Kütle Ögülü Yolu yia sa 35)

Tk şı u ktıklmız i, mkçi Küti hytlı i üyük i vimi yşğı iz i içim ty kymyytiy Bu ğıtı Svyt Küli kültü l muzm i

glişm içi giiki ilms hiçi şkl tı lğliilmmsi öml vugu ypmlıı.mkçi Kütl ğitim il, iyt, tiyt, sı, st sim

v. ll öcki öml sl kyslmyck üzy v yğu-lukt i glişm içi gii. Yüzlc kitp yyılı. Kütç kitplı yyımı hızlı i tış u. Yi y, gzt gi vl mkçi Küt yılı tı zımsmyck glşml

yşı. Rm lı plk ıml u öm tılKülji üzi çlışml ukç yğulştğ v ci msi ktiiği yıll lk 1930l ypıll siglşml tml luştuu Kü lm l v yltı i izi çışml ypı. Ayım liyti h lyyg şkl süüülü. Ülki şs ğl lk ilm pspkti mkçi Kütl sı hyt ulu.

Gü gçtikç yl v chltt kutul Kü mli



prletaa dktatörlüğünün gderek daha çk ağlamlaşmanın ylunun ntelkl nan unuundan geçtğnn rkına vardıkları randa,yen nan lma ylunda eel gündülü br çalışmann çerne grdEkm evrmnden 950l yllrn ralarna kadar üren kültür devrm erberlğnde Küler de yerlern alarak Syal kşulla altın-da yen nan lmanın bnlere öeğn vererek her dönemde yaltülkenn lerlemene katkıda bulunmaya çalştılar. Emekç Kürleraraındak bu gelşmeler şüphez dudan dğruya Syalnkuruluşuyla ık ıkıya bağlantıldr Söknu gelşmeler genel pl-

tkanın ürtler mutundak uyglanışıdr.Br d alanda kütürel gelşmelern emekç Küler dernden etk-

ledğ ve nlarn yaşamını değşrdğn lgular/gerçekler raya ky-maktadr LennStaln dönem kültür alanndak uygulamalarına kendne eleştr yönelten prletarya dktatörlüğ devlet kşullarındaBlşevklern önderlğnde ürdüülen kültr devrmn vp etmeyenK Burkay, Kürtlern amlayna uğratıldklar ve ürgüne gönder-

ldkler v türünden belgelere dayanmayan önyargıl uçlamalanaraen Svyet Kürlernn gene kültürel durumlar haknda gerçeğtelm etmek nda kalyr şöyle dyr

ürdtann dört prça da dahl, Oadğu e tüm dünyadakKüler çnde kültürlern en özgüre gelştreblenler ve . DünyaSavaşndan bu yana külür alannda en engn ürünler veren buürler, öellkle de Ementanda yaşayanlar ldu.

. . En andan ür dlnde kullar açldı, gaete çıkt rady yayını

yapıldı Kürt trh, dl edebyat üerne blmel çalışmalar yapldıürçe ktaplar bıld üm bunlar devlet taraından teşvk edld,deteklend Yen rejm yülere yetm ve ykul Kür çcuğuna eğtmgöme, yeteneklern aya kyma lanağı verd

1 9 1 yılnda Ervanda üler çn öğetmen yetştren KafkaÖte Pedagj Okulu açld. Kü çuklarnın br bölümüne eenngad e Mkva'dak yükek dereel ullarda eğtm lanağı

verld. Böylee, daha nra Kü tar, dl edebyatı çalışmalarındaöneml rller ynayaak br d kad yettKüt dl ve edebyat açıından öneml br geşe 34 yılında

Ervanda tplanan Kürdlj kngre ldu Kngreye SvyetleBrlğnde Kür dl ve edebyatı alanında yetşen Ereb Şem, QanatKurd, Hey Cnd, Cem Cell gb lk Kü aydn ve uanlar dakatılp teler undular ngre Kü dlnn ve edebyatının çeştl



sorunlarını ele aldı ve daha sonrai gelimeler üzerinde olml etileryaptı" (Kml Bu Küe ve Küdsn c 1 Deng yynl, sf 246-248

Sorn lsalcı ültür penceresinden görenlerin Sovyetlerirliğindei ültürel atağı bir ölüde anlayıla arılamalarının esastemelini oltran olgu "endi" lularının bir parsını oltranSovyet ürtlerinin endilerini ide edebilmesidir! nn hangiollarda ve nasıl bir sürecin ürünü oldğ ise böyleleri iin oönemli değildir Bir baa tanımla b esim aısından; Isve brjvzisinin ürtlere sndğ olanalarla sosyalist Sovyetler Birliğiollında yapılanlar arsında öz aısındn ayda değer bir farolmadığı yalaımı haimdir. ülerin ültürel alandai "rtul"ntemel alan lsalültürcü pe o evrenin bva apitalist devletlerin "ültürel halar" ürine demagojilerine arı besledileri sempative yılların sabırlı( belentisi diate alındığında b evrelerin nedenSovyet ürlerinin Sosyalizm sayesinde ültür hayatında yaadılardevrimi görme istemedileri daha aı bir eilde ortaya ıar

Sosyaliin rlna paralel ilerleyen ültür devriminin emeiürtlerin yamlarnda yarattığı sıramanın boytlarını daha iyi görebilme iin Vlevsyden ataran B Niitinin yazdılarına baalım:

"Böylece 1 928den itibaren Ermenistanda ürte bir edebiyatyaratıldı; sonradan iveleri daha yaın oln Gürcistan ve Naievaniin de bndan yararlanıldı Daha sonra da 1 9 1 de Azerbaycan ürtivesiyle bira itap yayımlandı; 1 9 'te de Türmenistan ürtlerininbir yzılı edebiyata avmaları iin ie giriildi.

·nnla birlite 92den sonr Sovyet ürlerinin oturdğ böl

gelerde omayazma olayı genelli aznınca hayvan yetitirme vetnın olletietirilmesi sonc sömürücü sınıar tasye edilinceürtlerde ültür rönesanınn ardından bir eonomi yüsele baladığıgörldü Ermenisan ve Grcistan brialarında ür prolearyaı orayaıı ve eilerden enelleel bir sınıf olaya baladı ie ozaan da gl biiiyle lal yaısıyla oyalist nitlikki yenir ülrnn yapn calaaya ve yansıaya elverili bir edebiyan yara lası sorn oaya . Nikitin. age a 501502

Genel olara ür bını ve ürt rarmacılar tarandan yardai bariz gelimelern görmezden gele vs yanl tmnngünümüzde olda yaygın oldğ biliniyor ür ültüü üzerinartırmincelee yaanların ve b alanda söz söylee yeisini ken-

disinde görenlerin ürlerin sosyalist Sovyetler irliğinde elde ei



!eri kanımları Kürt ulusunun demokratik/ilerici hanesine yaabağntsnda ürkek davranmalar vb şeklindeki geri tutumlarına işaret

etmenin zounlu olduğunu düşünüyoruz Böyleleri, bir dizi açıdan red-dedilmesi ve geleceğe taınmaması gereken kültürel boyutaki özellik-ler hakkında ulusal egosu yoğun ethiye dolu kitaplar yaa htiyacıduyarlarken emekçi Külerin ovyetlerde elde etikleri sosyalistiçerktek kültürel kanmlar objektif açdan gerçekten saiplenmemeleini asla yadırgamıyouz, çünkü burjuvi proletaryanın sosyalist kültüünü sahiplenip savunamaz

194 yılında yapılan ilk Kürdoloji Kongesinde alınan kararlarınemekçi Külerin aydınlanması yolunda taşıdığı büyük tarihsel anlamıbeltmek gerekyor Kürdoloi aannda devrm nitelğinde ol buKongrenin aldığı kararlara bakalım:

Kürt halkının dili, taihi, edeiyatı ve kültüü üzerine çalışma veayn alandaki bilim adamlaında, pedegogladan oluşan bir çalışmagrubunun oluşturulması

Sovyet Küleri için bir yaz dilinin yaratlmas ve geliştirilmesi içingerekli ilkelerin saptanmasıZengin Kürt lklounu ve Otaçağ Kü edeiyatnın basımı üzer-

ine çalışmaKütçe bilimsel bir gamerin yayımı ve KüçeRusça ve diğer

dillerde sözlüklerin hazrlanmasKü dilinde bir amer ve okul çalışma kitaplaının yazımı

Stocholm Küt Koeanı, fa 78Sosyalist Sovyetler Birliği devletinin Küdoloji alanında yaptığı buçalışma, bölgede yaşayan Küerin özgünlüğünü dikkate alarak,kültürel serberlikte daha kapsal ve başarl bir ilerlemenin sağlan-abilmesi amacıyla yaptığı bir çalşmadır Bu aynı zamanda Kü dilialanındaki çalışmalaa küçümsenmeyecek bir katkı niteliğindedir Ilkkez böyle bir konge ile Kür dili üzerine kapsamlı bir şekilde durul

ması ve bir dizi karaın alınası kongrede oaya çkan pespektidoğultusunda yllara yaylan r çalşma içine grilmiş olmas,Kürdistan'ın değişik paçalarında sonaki yıllarda gündeme gelen ilgilialadaki çalışmalarn Sovyetlerin Kürdooji sahasındaki muazmkatkılaının etkisinde sürdüülmesi 94 kongresinin sonuçlaındanbazılaıdır Revizyonistlerin bütün saldırı ve çabalarına rağmen bugerçekler asla yoksaylamaz

Sovyetlerde Kürdoloji alannda çok ciddi çalışmalar yapıldığı

5



konuyla ilgili kaynlarda rahatlıkla grülebilmektedir. u alanda uana kadar en kapsamlı ve verimli çalımaların Sovyetler irliğinde

gerçekletirilmi olduğundan üph edilemez. Kürdoloi üzerine kimiçalımalar yapan Rohat, Sovyetlerde Kürdoloi alanında gerçekleençalımalara nispeten geni yer ayırmaadır. Çalımsından konumuzlailgili zet bir kısmı buraya almak gelimenin düzeyini yakındangrmek için gereklidir. yle diyor

1 9 1 7 yılından sonra, Sovyetlerde blangıçta Kürdoloi ile Marve Orbeli uğraıyordu. Orbeli'nin çabaları sonucunda, Hugo Makas'ın

Mardin yresi Kurmanci lehçesi ie yazılmı veya derlenmi "KürtçeMetinler" adlı çalıması 1926 yılında Leningradta yayınlanıyor . . .1 9 3 1 yılında Leningrad Devlet Üniversitesi ranoloi Kürsüsübünyesinde bir Kürt Semineri oluturuluyor . . . Haop Gan, 1 9 21yılında hazırladığı Kürtçe Albeyi ems adıyla yayınladı. . . . Kürçeğretmen gereksinimini gidermek için 1 9 3 1 yılında Erivan Kakas-tesi Teknik Pedagoi okulu açıdı. . . Kürçenin yzı dili olarak

gelimeside, 1930 yı lında yayınına balayan Riya Teze gazetesi büyükbir rol oynadı 57 yıldır sürekli çıkan bu gazete, eriyodik Kür ınıariinde en uzun süreli yayın organı niteliğini tımaktadır. . KürSzlü alk Edebiyatı alanında çeitli ürünler ve onların değiikvaanlanı kapsayan ilk geni deleme 936 yılında Heciy Cındi veEmin Evdal tarafından hazırlana "Kürt Folkloru adlı derlemedir. . .Kür ibliyograası üzerine hzırlaan baı çalımalar da, Erivanda

yapıldı. 1962 yılında H A. Aleksanyan tafından Kürtçe olarakSovyetlerdeki Kürtçe Kitaplar ibliyograası diye adlandırılançalmada, Moskova, Eivan, Bakü, Axabat kentleinde 920 ve 960yı lla arasında yayınlanan 238 Kürtçe kitabın ismi yer almıtır Tüm buyayınların tiraı 370 bin olarak hesaplanmıtır. (Rha. ürdooj mnn

00 Yk Gçmş Komr Ynar saa 07 J 5 4-3)

Cehaletle mücadele ve bilgisizlikten bilgi toplumuna geçite

Küler muazzam bi enme, bilimle tanma, eğiim seviyesini yük-seltme serberliğine girerek ilerlediler Proletarya dikatrlüğü devle-tinin halklarn kültür hayatıda yatığı devrim; kültür parklarının,milyonların tartımalara katılımının, ulus/milliyetlerin gnüllükardeliğinin, eletiri letiri kampanyalarının ve Sovyet yurlığıbil incinin . . düzeyiyle doğudan il intlidi.

mekçi Sovyet Kürterinin kültürel devrimi ite bu tablonun müte-vazı bir parçsıdır.

7



Sosy alst Sovyetler B rlğ ' n de

ültür evrmne arş Çkanlarve Onu üçümseyenler_

Ekim Devrmi ile senayeni aldığ ölümül darbenin ağrlarnınuzun vadede hafetilebilmesi amacyla sosyalist iktidara karşbaşlatlan dizginsiz kampanyada Marksizm adına hareket eden çeşitliklklar altndaki Marksi-Leninimin düşmanlar önemli görevler

aldlar, alyorlar Bunun en tipik öeğini Troçkistler temsil etmesineraen, özellikle gnümüzde de sosyalizm deneyiminin ulusal sorunbağlamndaki teori ve pratiğie saldıranlarn içinde kendilerine"Marksist-Leninist" diyenler de bulunmaktadır

Sosyalizm ve alk demokrasisi ülkelerin "Imparatorluklar Beşiği"ad altında ele al R. Cagnat ve M. Jan bu yaklaşım saiplerine tipikbir öekir.

Bunlar için sosyalist iktidarn dil alannda yaptğı er şey sonuçtaRus ulusunun çkarlar içindir! Öle ki; bunlara göre küçük alklarakarş yaklaşımda Çarlk Rusyası le Sovyet iktidar arasnda esaslı birrkllık bulunmamaktadır' Sosyalist Sovyeler Birliği devletini"küçük" alklara karş "eritme e sindie" politika uygulamaklaitam eden bu yar takmı, Sovyetlerde -adlandrdıklar şekliyle"küçük halklara" neredeyse er alanda öncelik verilerek yokolmaktan

kuulduklarn bilmiyor olamazar Bu olguyu bile bile yukarıdakispekülasyonlar yaymaktadırlar Bunlar, proletara diktatörlüğü devleti"ulus ve illiyetlerin dilsel gelişmelerine ön ayak olmuştur derkenbunun Sovyetler Birliğinin bütün ülkelerin işçilerini birleştirebilmekiçin uluslara ayrlma hakkı, milliyetlere tam hak eşitliği siyasetinin birrünü olduğunu atyor, sorunu Rusların ve iktidarn geleek rs içinyapıldığı çarptmasyla halleteye çalşyorlar. Kendilerindenokuyalm:

ltr poliikasnn emelinde, l 925ten eri benzersiz bir genişikkanmş oan dlsel eylem yer alıyor. Ulusa bnüklerin kimliğinikselme gerekesiyle, dilsel eylem, öneleri, dilsel altaznlklaryaaaak azn karn aami bölünmesi sonucn doğrd/( . . )

oe ak asyla dilsel eylem, aznlklar erinde kendini hisseirebieek d ekileri aalma avantajna da sahii Ar ve oğol lfeler yee a kaldrld. sreç ir ke aleler nuldmu, tolumlar geişlerinden yazlı geleneklerinden edebiyatlarndan



ve haa dnernden koparmay da oanakı kııyord ( .

Rus ve Sovyet damgasının vrulması operasyonunn dlse bakımdan son yanı her azınlık çnde yayılan ulsal dldek edebyatın çerğye gdr" ( Cgn e M n, mprtrukr Beşiği sf 1314

Sovyeter Brlğnde d sornu bağamnda yürütülecek tarşmadaönceke d alanndak geşmeerden kopk br şekde haeketedmemes gerektğ gerçek anlma kavranmak zorndadır Bönem nokta atlanarak soruna yakaşıdığnda se yazararın da yaptığıgb Kr! abesne geçmeke dğer km hakarın dernnyokeddğ yanış sonucu çıkar. (Habuk Kr! aabese gedğdede öce döemde yapıa amaar ye deam emş Bua eomu öre Kür d aaıda geşmeer gösereb Byobzza Kür dıarı arada -Hec Cıd La aabe hıramışı

Sosyast ktdarı "desptk br mparatoruk" olaak anse ee hırsıdoğa oarak b tezn sahpern çıgınca br ra kampnyasnn çne

skmuştur Ntekm bay yararın çıgnığı öyesne pervas br noktaya varmaktadır k Sovyet ktdar çn sormsz br şekde "otorterbr koonsaon" tanımı yapabmektedrler. Jstsnasız tüm Sovyethalklarının kend dern kulnmaarı ve geştrmeer yönünde attkarı oumu adlara rağmen bun sömürgec kolonsyn br grşm oarak anse edenern ya da çevedek geşmeer merkezn"ertme poltkasının başs çn" kaba rasına bağayanlar da

Lennn b aandak mm deneymne kara çamanın dışındabaşka br şey yapmalar bekenemez Çünkü dodan "LennStannsyaset gerçekte yere halk çn büyük önem taşyordu ve her şey Rsegemenlğn kabu etmeerne bağıydı" Horace B Davıs Sosyalizm veUusalık Belge yınları, s 121122 dyener sahp oldklar bu saçmagörüşerye yaananları ve ogar apaçık tersyüz etmektedrler

Buvaz ve onn soa kırıntsı müdavm revzyonstlern lkel

mlyetçlern ve Sovyetler Brğnde komünst gene bazı antlbürokaarın yaklaşımlarının tersne Sovet Bolşevkler dlblaanında son derece tz br çaışma çne grdler. B tzlk düyaalk kez en kapsamlı dlblm çaşmasının Sovyeterde aşatlm vhıza ürünlen aıması le tek baına açıklanamaz yra soy şeklde dln gelşm le yetnlmed Herkes en özür br kend dn konşması ve yazması e sınırlanmayaak ola b

tamamen bmse temelerde ele aındı B konda, ço yay v



yoğn br katılıla yürütülen tatışmaların soncnda poletaya dktatörlüğü devleti yeni ve den bir çığır açtı taışmanın yoğnlğhakkında alin'in on Yazlar kiabındki bir dipnot da şna yzılaktadır: Taj 2 ilyon aşan bir ünlük zete oln rvda l 5 aysüreyle prosörlern aademi üyelernin ve okrlaın yazılın yayınlayara haada k sayasın b taşaya ayırdı

ültürel İlerleme ve " ürtlü ş " -

ovyetler irliği'nde Küt dili alanındaki oll elişeler'Külen irades soncna bağlayanla veya ovyet devleinn dayatasına' bakarak açklaaya çalışanl va

n brkaç öekle oraya koyaya çalışalıÖnce 'Külein irades soncnda' tesptin yapanların değer

lendrelerne ve içne düştükleri açaa bakalım Kürdoloji

Konresi'nde alnan kaarların ve yine Küt dili alnında atılan adlarn ve kaydedilen başarının 'aslında Kütlein ls özellikleindenkaynalndığı ve dolayısyla açıkan Kütlük blinç ve radesnn brsonc olaa dln elşesnn sağlandğı' iddiasnda blnnlansöyledikler şnladır

"Kütler'e kend lsal yaatcılklaını elştie konsnda içbirsat velediği ( denli bir çapıtayı öze alanlarn bşka neler

söyleyebileceğin tahin etek zo olasa erek ) erçeğine rağmen, onlr yine de kendi lsal ülürlerin komaya çalşla )Kürtlerin kendlen br ls olarak koalaında dnsel özellklerinde de br etks vadır knc olaak Gürcstan ve Eenistan'dakYeidler'in dini evlilikle kaşay önleyen Müslüman dnine kaşıtolaak toplsal elenekle koyan br dindi Onn içn b böledek Kür kültürü, Kürt dilinin ve edebiyatınn elişii ve eleneğinaası içn bir temel old

( ) I Dünya avaşından sona Kir albesne eçş ve dlnbelrl okllada eğti, edebyat ve kültürel alanda başı içn ereklyolların sınrlansnı etiren ana enellern başlıcalaıydı (şidi sıkıdn N) akat Külerin yüksek lsal bilinc ve dillern öğrenek için österdkleri üçlü arz orlklarn yenilmesindeki en öneli ktörleri olştrd" (Cmd yd So ğ'd Kü,Stohom Küt Kofa sfa 777

60





atine göre ele almaktadırlar Pekçok Kürt milliyetçisi bunu açk açıkyapmaktadır zellikle sorun sosyali e sosyali koulla altındaulus e milliyetlerin durumları olunca böyleleri daha atak hale gelmektedirler osyaliin/oyet deneyinin Kürtlere fazla birey kandır-madğı iddiasnı ileri sürerler le aldğımız konuda Kür milliyetçi-leri sosyaliin milliyetlerin hayatlarında açtığı yeni dönemi e atılanmuazzam adımları yaplan olumlu ileri içlene sindirememektedirlerBöylelerine göre 'Kürtlük sosyalzmden üstündür Ve eet bunlarakalırsa sosyali Kürler için değil Kürtler sosyalizm için kullanılan

bir malzeme olmutur in özü milliyetçiler; sosyalizm koullarındaKürlüğün kendini korum gelenek e akanlklarıyla arlğınısürdürmesini istemektedirler Bu istem doğal olarak sosyalide sınıfmücadelesi perspektinden yoksun oldukları anlamına gelir ınıfmücadelesini benimsemeyenerin Kürler arasında süren kültür derimie dil alanındaki gelimeleri kaullenmeleri bugün de bu pratiktenöğrenmeler e emekçi Kürtlere gelecek hazırlamaları beklenemez

Proletaryanın karsına ulus/milliyet çıkarlarını koyan e btan sonaulu ktörünü belirleyici unur olarak ele alanlar haliyle sosyalizmarla altında her eyin komünizm için yapıldığı gerçeğini anlayamazlar Komüni için mücadele bunlar açısından ulus e milliyetlerinmeliminden baka anlama gelmez ok doğal olarak böyleleriuluslar e milliyetler arasında gönüllü e bilinçli kaynamay böyleceulus için değil komüni için yurta olunması gerektiği yüce hedeni

e bunun bir deneyimi olan oyet pratiğini saunamazlar ona karaçalarlarReizyonistlerin iira e çarpıtmalarını bir kenara koyup olgulara

e konumuz somutunda Kür emekçieri arasındaki baarıl dilsel çalma e öteki kültürel gelimelere baktığımızda katedilen mesanintamamen bilimsel çalımanın neticesinde sosyalist bir içerikle yoğun-lamann ardından sağlandığ görülecektir. Tarihlerinde ilk kez böyle-

sine tarihsel önemde gelimelere tanık olan halklar bunu tam bir özgür-lük oramına sahne olan ovetler Birliği'nde yakalayabildiler Pekibütün bu gelimelerin baarıyla hayata yansımının s neredeyatyordu?

Açk ki sosyali koulla altında dillerin serbetçe gelimesiyokolmaması politikasının doudan bir sonucu olarak kapsamlı çalımalar yapılabildi. oyetlerde bütün diller en özgür ekilde gelitilerDillerin özgürce gelimeler daha nitelikli bir düzeye çkarılmalar için

62





Kilri içn sosalin görkli küürl aandak dvrni göglk onu küçük düşürk bir zittr Bunar sadırılarnın v

brbat iralarının tkil olasını sağlaak çn; Naz lStalnin ğiti otarı arasındak önli farkardan brd bu(a.g. s 396) türündn aağılık kıasaalar da aparlar.

Y burada hang sö kullanırsa kullansın Naz lSan an Hr faşil Marksinn şitktdir Eğit todundak bazı farkıkardan sözdor izln vrrkfaş prolara dktatörüğünü özd anı k koakadır.

tanalığın bu kadrı da oablor!nin-Stalin öndrlğndk Sosalist Sovtr Brğind tn

ktr dvr aışalından gnl olarak nun olaanlanrahatszarın saıca kaabalık odukaı görlüor k Dvrin vsonrasındak sosalst uguaaara karşı çıkrkn nnin snnazlaca anılaış ouşu bunarın nn v sağığındak ugulaaarısavunduka anaına gz Hr n kada nnin şahsına aıka d

uzatıorlarsa da asında sonuçta buluştuka ana nokta şlin nndönindn tbarn bozulduğu tas çrvsnd şkinktdrBunarn tünn nndn uzak durup Staln karalaarak kaşıcph ouştura bağlaında aralarında cdd br uu önl bnzrk v akınık vardır Bunun anında , lrnd br diz noktada kçsnck dzd idolok poltk duruş v patk konulanışlarında ön arkıkar da bulunktadır.

Sözkonusu cnahın indk vcut arı noktalarının blncndz. Bu rklılıkları dkkat aarak kin nasıl br aklaşı nd bulunduğunu ötlrk- rd çalışacağız. Ancak hn başında şukadarı sönlidr k sözkonusu kalabaığı oluşuranların taaıproltara dktatörüğü dvtin v ona ön vrn nnst sastöd karşıdırlar.

Bunar asında Stan kşı oduğu v ka nnz savunduğu

ddiasında olanlar olduğu gb Marks avunduğu fakat nnkarşı olduğunu lri sürnlrd var Sonuçta bunarın üünün buluştuğu ana nokta ninSalin öndrlğnd Sovtlr Brliğndkisosaz pratiğin karşılarına aa ksn olduğu blrldr.Sovt dnin nnz nn v Stalni buuva karargahın çkv çrkin alan snarolarıla karalaan orac B. Davs'n SovtlrBrğndki küür dvr şkn avrını özn aağdk ak

laşı aslında Sovtrd ktür dvrni küüsnlrn v rdd-



denlerin or pydsdr şöyle yyor"LennStlinin siyset gerçete yerel hl için büyü öne tşy

ordu ve her şey Rus egeenliğni bul etelerine bğlyd" (Soylzm

e Ulullk B D, Belge Ylr 12122

"ü uluslr yrl h ve tü lliyetlere t h eşitliği"Sovyetler Birliğinin illiyeter siyseidir Çr Rusysn bir l-lr hpishnesi olt çrn Ei Devrii'dir Olgu budur yr utnc "herşey Rus egeenliğini bul etelerine bğlyd"dyebliyor

Sovyetlerde sosyl deneynn bu yeinli rştnn teel çşnots Lennist sysetn ulusl sorunu çöeedğ sosylin uluslsorunun esin ve lc çöüünü sğldğ üerne nş edilete-dir. Ele ldğ dönede Sovyetler Birliğindei t tersi yöndeiolulu gelişelerle yrn iddsnn ne dr dyns olduğugörülecetir ç sosyli ltetinin ötü gösterilesi oluncbuuvinn isteler yr ve benerleri trndn yerine getiriliyor

ünü yrn ls bir yerde bşrlştr ve sl dh öneloln br bçiyle hl sosyle gönül bğlş ve ondn etlenenle de tr. şte böyleleri hl br ölçüde sosyliiüüyle rşlrn ly cesret edeeyenler hl olusu yöndeetileede hyl bşl oltdrlr Sosyl "shrl br dee"snn blr bir çrpd Sovyetler Birlğinin uz ölçüdebşrl olsn hyl etete ve bunu göreeyince de sosyli

rl ve onun yrtclrn üçüsee gidere yşnn deneyireddete notsn dr svrulbiletedirler Bunlrn ynndsöde LeninStlini svundulrn öne süren iiler de SovyetlerBrlğinde ültür devri sürecini "yetersi" "htl" vb. şelindedeğerlendirere buruv revonst yörüngeden dşr ç-tdrlr Bütün bu öellileri tşynlr rl şeillerde biicoğd d evcutturlr. Bide de ode revonin her

çeşit etisi bu bğld hyli yygndr steli Stline yöneli ütişbir rl pnys yürütere nln bşrlrn gölgelenesiru ve isteği ile bu döne eeç llrn yşlrnd "c veişence" dönei olr lnse ediletedir.

Proetry dittörüğü devletinin ve onun Leninist uryngerçeleştirdiği trihsel ültürel devr deneyii Sovyet hll uusve illiyetler rsnd hetiğ yny buluştu. Mode eviy-

istlerin bütün unutu çblrn ve buuvnin histei sldl



na ağmen bugün o güner özeme anabimeedir Özemeanıaası sepati besenmeesi mümkün mü? Aşağıya alacağmızöek o günerin neden unutuamayacağını ve niin o günlerinarandığnı yalın bir biimde ortaya koymaktadr:

"Nenz akını korkun bir son tedit ediyordu 1 899 yı lından kalmaeski bir sözlüğe başuursanz orada, Nenzer üzerine şunar okuyabilirsiniz: "Nesli tükenmekte oan kabile nüsu 16 000" ve sözüğün 9 3'deki baskısında "Nesli tükenmekte on kabie, nüsu 2000

. . .) Sovyet iktidaı döneminde Nen alkınn yaşamı annamaya-cak kad değişime uğrad özelike de Nenler uusadevetse örgüteini YamaoNenz Uusa Bögesikurdukan ( 1 O Arak 1 930) sonra

( . .) Çar iktidarı döneminde yerli alk arasnda okuryar yokdenecek kada zdı 1 93 1 yılnda bölgenin 6 ikokuu ve 1 tane de yediyllık ilkokulu vrdı 1943de ise ikokul saysı 37 yediyk okusays 12 ve onyılık oku says 7 omuştur Göebelein ocuka iinyat okula kuruluştu.

Bögede bir uusa öğretmen okulu bir ren geyiği okuu bir koop-eratif okuu bir mesek okuu bir ren geyiği astakn aaştrmaissyonu ve de bölgesel a istasyonu var. Bölgede 1 vatan müzesi1 O kütüpane 1 3 okuma yeri 5 kütürevi vardır 6 gazete ve 150 duvargaetesi yaynanakadr. Nenzlerin uusa kütürleri de geişmeyebaşamıştr." (Kapinsi ag.e. s 950

Bu türden somut öeker oğatabiir . .

Sovyetler Biriği'nde er uus/mi iye sayıaının azlığnaokuğu-na bakılada sosyaliin nimetlerinden araranşlardır Bu değerlerin yaratıcılar oan iriliufakl tüm Sovyet emeki aklaı Nenzeröeğinde olduğu gibi kültürel aandaki devasa gelişmeerden doğrudan ydalanmşadr Konu ie ilgii objektif davranan erkes eeadığımz dönedeki deneyime ilişkin belge ve kaynaklaa baktığındabu oguyu ok raatka saptayabimektedir us e miiyeterin ay-

atarnda yaşanan muam geişmeer orada dururken; birka bin kişiden oluşan alkların bu düeyde bir özgülüker denizinde utlu biryam sürdüeeri er türden buuva ve revionisti derinden raatsız etitir

Empeyaist erkezerin sate kütüre aka demago isini paratıpalkara paarlaaya aşan burjuva aydıar, proletaa diktatörlüğüdöneminde yaratılaya alşıan orak sosyalist kültür adların yok

saymak olmasa karaamak/arpıtak aliyetini aksatmadan



sürdürüyorlar. Sosyalist Sovyetler Birliği'nin ulusal kültür/sosyalstkültür bağlamındaki sürecini karşısına alan ve çrpıtan burjuva yazarlar

öylesine zıvanadan çıkmış bir tablo sergilemektedirler ki, Sovyet iktidarını "yeni tip bir sömürgecilik ya da (güya bşkalarna ait olduğunuiddia etikleri ve fakat aynı paralelde düşündükleri gayet açık olan . . .)"proletarya diktörlüğü tipik bir sömürgeci özellik kndığnısavlayabilecek kadar pervsızlaşabilmektedirler şte bunun bariz biröeği:

Rus ve Sovyet damgsının rulmsı operasyonunun dilsel bakım

dan son yanı, her azınlık içinde yayılan ulusal dildeki edebiyatın içeriğiyle ilgilidir. Nitekim, bu edebiyatlrda sık sık Rus yların yapıtlarnın çevirilerine ideoloi ve propaganda yapıtlarına vb rastlanmakadır Özgün ulusal yapıtlar ise son derece ender olarak görülmektedir.( . . . ulusal dilde eğitim çoğu kez ortadan kalkmıştır (Ren Cagnat veMichel Jan mparatorluklar Beşiği, alan yayıncılık, sf 154)

Bu ih olmaz buuva ylar büün eneilerini kullanarak

sosyalizmi göden düşürme kampanyasn öylesine bir hrslasürdürmektedirler ki sosyalizmin tüm cephelerdeki knımlarını enbayağı yorumlara tabi tutabilmekte, halklarn her alanda güvenle geleceğe dou yürüyüşünü eritme politiksı şeklinde lanse edebilecekkadar alçalabilmektedirler. Çrlık döneminde Sibia halkları için layıkgörülen sarhoş halk dönemini kapatan ve yoksulluğun hükümsürdüğü Asya çöllerini zennlikler vahasına dönüştüren,

Kaaslardi boğzlaşmalara so veren Sovyetlerin; eğitimdekbüyük dönüşümün sayesinde ülkenn her yanının bilim, kültür ve sanatmerkezleriyle donatmış olmasını elbetteki burjuva yazarlar görmezdengelecek ve/ya da küçümseyeceklerdir

nsnlık arhinde ilk ke sosyalist bir ülke adım ad inşa ediliyordu ve üstelik kültürel alan en zorlu/sncılı bir özellik gösteriyorduBöylesi koşulların yşandığını bilince çıkarmayanlar ya da bilerekçarpıtanlar yüyılların birikmiş kiri ve psıyla mücadelenin zorluklarını basit gösterme işini de sosyali karşıtlığı temelinde yürütüyorlar Kültür devriminin maa yayılarak mümkün olableceğini algılama basireti gösteremeyenlerin üç-beş yıl içinde derhal br bşarı bekleme hayali içine girmeleri bir yerde anlşılırdır Anlşılrdır çünküböyleleri olgularla değil kendi niyet ve istekleriyle hareket emektdünü somut şartlrı içinde değil bugükü veri ve istekleriyle hrketmektedirler.

6



Sosylst nş koşllrnd yürütülen kültürel lyetn süreç çndeülkenn en ücr köşelerne kdr yylrk büyük br bşryl dev

ettğn beğeneyenlern tann brleştkler ork pyd proletry dkttörlüğünü kbl eteeler ve prolet dkttörlüğüdevlet şrlrndk sosylst ygl ve gelşeler çlerne sndreeelerdr Sovyetler Brlğn revonst slvolr ttrk onn çteve dşt prolet dkatörlüğü devlet oldğn, ht Mrksstlkelere göre yönetledğn ler sürerek sosylst br devlet klğnekvşdğ vs gerekçeler öne sürenlern proleter krkterl br

teelde bşltln ve sürdürülen kültür devrn benseelerbnn propğndsn yplr ve b büyük eyleden övgüyle bh-setele tb k bekleneez.

Proletry dkttörlüğü devletne yönelk düny ölçeğndek b çksld bz ülkezde de yygn br kbl gördüğünü ve dhs llyetç önyrglrl doj rttrlrk lgl sldrlr ork olndğngöüyoz. Htrlncktr, ode revzyon önderlğndek sosyl-

st skel tekelc devlet kptalst br klğe sp R sosylepelnn sosylst" söylende henüz hvl tdğ yllrd,özellkle Kür poltk çevrelernn ğrlkl br bölüü SovyetlerBrlğ'nde olnbtenler hkknd dh çok ger plnd kly veysessz brer onyclr oly terch eekteydler Klernn sekzeydek üteklerne toz kondrdkln b coğrnn nsn-lr yşd, gördü B çevreler genel olrk ode revzyonstSovyetler Brlğ le ry çy endekslendler Br ksSovyetler Brlğ'nn bz kblkln (!) krş bell br clz ses yük-selt se de esasnd velen es ve sl stek dostlk bğlrnngelştles üzerne klyd.

Ank koşllr değşt ve sözde sosylst Sovyetler Brlğ devletk vrlğn sürdüreez hle geld Bl nen son yşnd. Gelşelernseyrn gören prgtst llyetç nlyş kendn yen dönee yrld zorlnd ve geçşe yönelk bobrdn öne çkrd Td b şrlrd lzd svnln k sosylst rgünlr d hzlterkedleye bşlnd

Sovyetler Brlğ'nde Kürler rasnd kültürel lndk bşrlrdnenn klynlrn sy zl oldğ, şte b yllrd tü yönleyle yyk çkt B görüş LennStln dönende Kürlern rhtyüzü göredğnden aslsyon tldklrn kdr br dz ln-d sosylst kazlr yok syy yöneld

6



Her deında Sovyeterdeki Kürt emekçierinin sosyaizm şaarnda ede eikei başarıaı küçümseme ve/ya da görmezden geme

tutumu içinde oanar Kürt emekçierinin kütürsanatedebiyat aannda attıkarı adımardan da öğrenmemek ısrarı içindedirer. SovyeterBiriğindeki kütü devrimi ratiğinin Kürt emekçieri ie igii özgünboyutundan öğrenmesini bimeyenerin ne deni bir dar uusaıkçizgisinde haeket ettikei gayet açıktı Sahi ouna agmatist yak-aşımardan ötüü böyeerinin roetarya dikatörüğü şatarında edeedien kütüre kanımarı kendieine yo gösterii amaaı mümkün

değidirHiçbir bege ve kaynak göstemeden Stain döneminde Kür

emekçieri arasında süren sosyaist inşa aaiyeti ve buna bağı kütürdevimi ogusuna oumsuz yakaşanar keyyetçi bir tutuma arihçaıtııığı yamaktadıra Özeike Rus sosyaemeaizmi ve onunçevesinde birer uydu durumunda buunan sözde sosyaist ükeerin tar-ihe karışmasının ardından buruvainin komünie kaşı açtğı sav-

ta yönerini şaşıan ekçok eski sosyaist) kendierine gedikerindeağızarında çıkan ik şey Lenin ve Sain dönemindeki sosyaiin teorive ratiğine eeden sadırmak/tarihse oguarı satırmak vs. oduşte bu rüzga Kür miiyetçieri arasında aabidiğine güçü esti veetkisini gösterdi. usaıık ve revionizm bireşine SovyetKürerinin hayatarındaki devrimin tartşmasız sosyaizmin birkanımı oduğu i edidi Bu inkı bit kanımadan doğdan

yararaaaın yaması ise tam bir aadoks oarak taie geçti geçiy-or nkara kakışanarın içinde bizzat bütün bu geişmeei yaşamışveya ik eden etkierini görmüş Sovyet Kürterinden bazıarının yera-msı/önüüğünü yamaya koyuması garabetini öneike vurguamakgerekiyor Böyeerinin sosyaie oan inançsızıkarı sırıtı ora yereseridikçe buradan kaynakanan sadırıarın dojında da er geçengün bi arış yaşaıyo Kütü aanındaki geişmeerin doğudn

sonuçarını amış ve bir aamda kütüre serberiğin açık birer ürünüoanar günümüzde bütün bu değereri ayaka atına aarak yaşananaıyok saymkta ve böyee kendierini de yadsımaktadırar.

Bunardan biri sosyaimin arihse kanımarından doğrudnyararanmış ve sosyai ükesinin yaratğı zemin ve ouşturduğuoanakara bugünere uaşabimiş oan Sovyet Kürdü P NairNadiov du. Nadiov Sovyetein sonraki revionist ve kai

karakterini atayı sosyaist adandırmsının terkedidiği birk yı





özkonuudur ve bunu yazar inkr edememektedir

Babam yar gibi Staline mektup yardk Yazar bu oguyudönemi olumluamak için tepit etmiyor Maum pozlarda dönemeyönelik ipaz eleştirilerinin kabul görmei için geçmişteki Salinevgiinden özediyor

Soyalit bir ülkede Staline erhangi bir emekçinin mektp yazmanda erangi bir iginçik yoktur Bu dum adece şunu göterir:Her Sovyet yutaş gibi emekçi Kür yutaşlar da proletarya diktatörüğü devetinde her türü özgürüğe aiptir ve her Sovyet yuraşoyalit devletin önderine probemerini dodan yazma raatğiçindedir

Lenin-Stalin Sovyeter Birliği oyai bağntnda eğer lKürleri düşünmedier vb türünden pekülayon yaplabiliyorabunda mode revioniin öencierinin pay çok büyüktür

Soyait inşa koşuarnda ulu ve milliyetere karş tamyaenteayonait bir çizgi doutuunda işe koyulan Sovyetlerin pratikte onlarca ulu ve miliyet aranda geiştirdiği kdeşlik bağ ve yükek yueverlik bilincinin hangi zein üzerinden yükeldiğine kayormayanlarn oyaiin kanman biinçi bir çarptmaya tabiukar biiniyor

Doudan kültür devrimi üzerine taknmş bir tavr omaa daSovyeler Birliğinde oyali bağlamnda Yalçn Küçük ve Abdullah

Öcalan aranda geçen diaogda bu konuya ilintili değerendrmeernde orna ne kadar Leniniden yaklaşkarngörmek mümkün Röporajda Sovyeter üzerine geçen dialogun biryerinde karşlkl şu apamalar yapmakadr

Yani Sovyet iktidarn ürdürebimek için oyaliin özündenbüyük ödün verdi diyorunuz

Evet enteayonalizmden proetaya diktatörlüğünden

demokraiden özgürükten kaca her şeyden büyük ödün verdiBunlar daha da raanabilir enin önceinde de biraz beirileri varama bu poitika bence 920lerden onra yani Stain döneminde hakimklnd

Lenin yaşaayd düzetebilirdi diyounuz Peki tamam o şavar demek itiyorunuz Stalin bunu biraz daha darat

Tabii o kinci Dünya Savaşnda empealiin yükenmei l o

arada rf aktik ad altnda alnda dev gibi temel ilkeler git





tdırlr.Günümüze hala pek çok evlet trfınn (bu devletlerin içinde

"insn kl" ve "özgürlk" söylemini kimseye kptıyn "uygrBtı" d hildir!) birkç istisnyı symzsk resmi ilin dışındkln iğer illerin özgürce ve yygın kullnıının yk olduğunubiliyoz. Bu bğl 1 930'lu ylld Sovyetlern ttığı dıı ve kt-tettiği büyk ierlemeyi sosyliin oğrun mükemel bir eseriolk lnırmnın ışın her tr yklşı kesinlikle isbetsiz veyetersiz klır.

Sovyetlere Kürt milliyetinin l lnındki çlışlrını kpsyck şekile her şeyi Rus illiyetçiliğine tu edenler, öncelikle eekçilenin kültürel lnd yttıklı zenginlikleri ve eleettikler knımlrı objektif olrk gömeleri gerekir Bizt Sovyetülkesinin en önde gelen önder ve yöneticileri tfınn eğişik ln-l bzı htlrın işleniğinin yine bizt kltürel bğlm zmn n ynlışlıklrın ypılığı tespit eilmiştir Bu olguyu

tlyıp Sovyeler Biliği'e herşeyin güllük glistnlık olduğunu svu-nnlr vışçsın tvı tkınnın "eleştiri" ın getiilen krlmlrın nlşılır ve kbul eilebilir bir ynı yoktu.

Eğer, Lenin ve Stlin önerliğindeki Bolşevik prtinin htlıgöesi, oty çıkrmsı ve onun svşım içerisine proletyenternsyonlizmi oğrultusun yrtıln kltüren öğrenekzsuyl ypıln bzı htlr üzerine uulcks bunun nllı

olduğu söylenebilir ve nitekim konistler bunu ypmktdırlr.Anck söyleşie bulunnlrın erdi bu eğildir.Sovyetler Birliğine kltür evrimi ediğimiz gelişmenin

bzılrınc yoksyılığını htırlmkt yd vr. endilerince Leninönemi iye özel bir "soylist döne" ict eden ve göünürde eninyoldşın sğlığındki gelişeleri dodn krş lrın myrk gysvun un oluklını i etme ihtiycı uyn bzı çevreler

ise, Leninin ölünen sonrki Sosylist Sovyetler Birliği'ni birkrbsn önei olk mhk" ete yışı içindedirler Bu yrış-t lkemizin uzey prçsı soutund el Burky ve çevresi bşındn ber önceliği kimseye kptıktdır. Denebilir ki, ilgili konudbu çevrenin dışınki bşk bzılrının epey sonr yptıklrı değişik-liklerin ess ilm kynğı bunlrdır.

Burkyın, Leninist teoriyi ve prtiği svunmığını belirteygerek yok B u nokt yeterince çık. O, Stlinin Lenin in yolund

73





Revizyoni etkisini gösterede gecikedi.

Modem reviyonist önderlikli Sovyetler Birliği'nin dağılışının resen ila edilişinden sonra, bir döne kendilerini M olarakadladıa hususunda "hssas" davrnan kiileri da bu ricat yıllarında koüize karşı en yoğun saldı serberliğinin yaşadığı biranda "eleştiri" oklarını Lenin-Stalin dönei sosyalist SovyetlerBirliği'ne yöneltede gecikediler. "Çoğulcu proleter devlet" trnden bir hilkat garabetini saaya kaar verdikleri andan itibaren

özellikle 1920lerin başından başlaak üere proletya diktatörlüğüdevletinin kültr alanındaki bakış açısını ve uygulaalın küçükdüşüeye burun kıvıaya· varacak ölçüde eddetye koyuldular.Yşanan sosyali deneyinden dersler çıkara adına odem vionist bir dizi görşü yeniden dillendiren ve "Bu sonun başlngıcınıSSCBnin kuruluş döneinden alak gerekir" kanaatine vararakeniniin teori ve pratiği hakkında kuşku yaya rolne soyunanlarsö Stalin döneine gelince hepten rotayı şaşırarak "yabancılaşahalktan kopa bürokratlaşa" tespitlerinde buluşada hiçtegecikediler

Böyle düşnenlerin içinde yeralanlardan bazları 992'de şu tespitide yapıyorlardı:

"Kült Devrii bir süreç sorunudur eğiti sorunudur KültürDevrii baskı ve yakçı yöntelerle knılaaz kaos ve anarşideek değildir" Kawa Kon Blgli Eim 1992 68

i savunuyor kültür devriinin baskı ve yasakçı yöntelerleklacağını!?

Böyle tanılanan bir proleter devriin ve proletarya diatörlüğüdevletinin kültür devrii alanında başla i aşolasını bu yaklaşı sahiplerinden kabul etelerini bekleek ve yineeekçi Klerin bu koşullarn doudan bir ünü olarak yeni insanola doğrultusda oldukça ciddi bir gelişe kaydettiklerini onayla

alarnı isteek gerçekçi olzSosyali ve kültr devriinin sonucu olarak yeni bir kilik

kaan eekçi Kürtlerin Sovyetlerde elde ettikleri başarılı reddedenve sosyalize cepheden tavır alan bazı başka yayınlar da tanlantavırlaa da kısaca bakakta yar var şu anda yayn faaliyeti duuşolan Hevde dergisinde yazılnlaa bakalı

" Erenistan ve Gcist sovyetlei haiç t ulusu bu devlet

sınırla içerisinde değşik ölçü ve biçilerde aşı bir ulusa bas



siyasetinden ulussuzlaştna ve kültürsüzleştirmeden kültürünün vetariinin inkrndan sosyo ekonomisinin sömürüsünden kararlaştrlmş bir geri braklmşlktan rkçlk ve ayrmclktan . . . ac çekmektedir evdem 1, ylül 199 16)

Buruva kimliğe sahip olmalar ölçüsünde en açk sosyalizmkarştlğnn temsilcileri olan ve ülkemizin kuzey pas sözkonusuolduğunda bir de bu yönleriyle buruva milliyetçiliğin bir kadn temsil eden bu dergi çevresinin öteden beri Stalin önderliğindeki sosyalistSovyetler Birliği devletinin genel olarak Kürtlere yönelik politiknbenimsemediğini atrlatmakta yarar va. Sovyetler Birliğinde emekçiKürt kitleler için sosyalist temede yaplanlar böyleleri tarandan enhanden "zorla asimilasyon" olarak görülmektedir

Hevdem çevresi gibi buuva illiyetçi bir kimliğe sahip ve şu andayayn aliyeti duuş olan Xebatn görüşü de tamamen sosyalikarştlğ üzerinde şekillenmektedir Diğer buruva milliyetçi Küryaplanalar gibi bunlar da sosyaliin ve onun önemli bir ayağn

oluşturan kültür devriminin Kür emekçileri için uazm bir değişimve ilerlemeyi gerçekleştirdiğini kabul etmemektedirler Sosyalizmkarşt buruva milliyetçi Xebatta yazlanlar

"lusal sorunln sosyalist demokrinin insan hak ve özgürlüklerinin çözülemediğini izledik Çarlk Rusyann Hanlarn ülkesininyüzbinlerce emekçi alkn direnişiyle yklp yeni bir dünya kuruluşunun çağ başlatlrken yeni çar ve hanlarla sosyali saptrlarak yeni

çarlkyeni hanlk yönetimleri kuruldu" Xeat s 8, Kürt buuvazisinin kültür devrimine yaklaşm bağlamnda proletaryann yaratğ esere karş olumlu yaklaşm içinde olmas beklenemez Sosyaliin ürünü olan gelişmeleri doğru olarak aktamveveya sahiplenmesi onun doğna aykrdr. Tpk dün Eğit veCangir beyler öeğinde olduğu gibi benzerlerinin geleceğin sosyalistKürdistna karş buruva karakterlerinin doğal bir sonucu olarak ayn

rolü oynamaya aday olduklar daha bugünden ide edilebilir.Sovyetlerdeki kültürel gelişmenin önemini küçümseyenlerinyaşan aydnlanma hareketinden gerekli dersleri çkaayanlan 5070 yl önce kültürdeki devrim eylemini küçük düşüe gareti içinegirmelerinden olumlu yönde öğrenilecek zerre kadar bir şey yokturYoktur çünkü bu cenahta yeralanlan neredeyse tamam "Sosyalizmkoşullarnda nasl bir kültür devrimi" ya da "Sosyali ve ulusmil

liyetler sorunu nasl çözülür?" vb gibi çok ciddi temel sorunlarda en





değşik ulus ve milliyetin mevcudyetinin yaaığı zengnliğin yanısıabu olgunun anı manda bell br zorlnmayı berabernde getrme

s netcesnde geçmşn önyagılaınn bir bçimiyle varlığı ve bu sornların yanında içerde ve dıaıda sahp olunan diğer güçlüklernyanyna bulunduğu koşullarda hataların yapılmaması -her şeyn stisnasız çok düzenl ve isabetl sonuçlanması garp olurdu.

Kakasl özgülündeki sorunlar tablosu da derin ve yaygın, aynıada karmaşı bir özellk gösteryordu. Kaba br tanımla Kaaslasonla yumağı göüntüsü veryordu ve bu görüntünn adındaki

gerçek çok kapsamlı br çalışmaı gerektryordu Sovyetler Blğsnrla çndek "sorunlu" bölgelern başnda gelen Kaasldaproblemlein cak sosyaln nşasına paralel bir şeklde giderlebileceğ doğr saptamsı soasında manla bu bölge ulus ve millyetler açısndan gerçe anlamda br bş ve kardeşlik coaasnadönştü

Proletaya dtatörlüğ dönemnde kelmenn gerçek anlamında

gderek sounsuz bir bölgeye dönüşen Kakaslar'dak bu d şüphesizki sınıf mücadelesnn doudan br sonucudur. Eğer gerçek anlamda Kakaslarda ve onumuz bağıntısında Krtlerin de yaşadılaı bölgelerde sınıf mücadeles yürülmemiş olsaydı şte sıl kargşa ve kaoso man egemen olurdu. Unuulmamalıdır ki bütün kötülükler sosyal koullnda sınıf mcadelesinn sürdrlmesne tura edenlergenel olark Sovyetlerde Kaaslar özgülünde ve ulusumuzun nüs

olara çok küçük br bölümünü oluşturan Sovyet Kürler somutdakgelşmelern ve gerçelern sağlkl br değerlendresin yapmalmümkü değldir.

Bu bölgede yaşayan Kütler bir diz bakımdan diğer parçalardakiKürtlerden daha ger bir onumda bulunuyorlard Oldukça dağınolmalaının yanında göçebe/çoban bir yaşam içnde bulunmalarnıngetirdğ br diz zorluk vardı

Buna Kürt bey ve şeyhlernin sınırsız egemenliği de eklenncedurumun ne adar zorluklarla dolu olduğu kendiliğinden ortaya çıkar.Işte böyles koşullarda Kürler arsında kültürel devrimn temelleriatıldı Bu temel sayesnde Kürt halkı/emeçiler arasında dğer halklarakarşı güçlü sevgi bağları oluştu ve kardeşçe ilişiler gelişti Yen sosyalst ültür aracılığıyla ulusal (millyet) nihl yerne ulslararası poletaryın entesyonalist ültürü hakim hale geldi Ve deyim uygunsa "Kürdün Kürdü sevmes" yerine "nsanın insa sevmesi gereir"

7



belgisi doğultusunda yeni sosyalist kütü gün geçtikçe geişti ve tümtoplum üzerinde belirgin eileini göstemeye başladı.

Doaysıya ulsal değerer tmeindeki sevginin yerine, insansevgisi geçtiği oranda ve ölçüde ana yeni insan yaatıldı Kütürdeyince "e yüz yıkaayı hatrlayanların ya da uku buuvademoksisini aşmayan Batı medeniyetini savlayanlaın uusunkültürü dışında sahiplenilecek birşey buamayanaın sevgi düüstlükarkadaşl k ve yoldalk zerine inşa edilen yeni yaşamı ve sosyaistiçerikteki kültür devrimini onaylamalaı/sahipleneei elbete olanaklı

değiEmekçi Kütler arasındaki rönsansın sonuçların yetersiz buan ve

haa küçümseyenlerin böyesi ucuz tutumar içine gimeden önce ogular üzeine ka yomaarı ve ondan sona eeştirilerini yapmala kenir Ayrıca beğenedikeri ya da karşı çıktıkları bir şey vasa bunusomut oak ve begeleyerek oaya koymalaı gerekir

Toparayacak oursa ;Sovyetler Birliği'nde yaşayan tüm diğer halklar gibi Kür emekçilei

de Ekim Devriminin hemen ardından başlatılan büyük ültür Devimiserriğinin aktif katımcıarı/südürcüleri oldular Eskinin köhnemiş dünyasına en gene anlamda cehaete karşı açılan bu yeni savataKürt emekçieri de yerlerni adılar

Bu muazm pratikten öğrenek eyemi bugün de önümüzde durmaktadır ve mutlaka bu ölümsüz eserden öğreneliyiz imi eksikliker ve ayntada bz oluszukarn asa varolmadığın iddia etmiyoruz Tam aksine yeryüzünde ik kez devasa adımlarla ilerenien birkültür devrimi serberliğinde yanlşlıkların olmaması ilginç ourduFakat temel politika ve bu aandaki uygulamalar esasta doğrudurÖnemli olan bu ana halkadan -eksiklik ve yanlışıkları unutmadan der

sler çkarmaını blektrBugün de alolan Sovyet emekçi ürtlerinin de yaatılmasndakatkıda bulundukları kültür devrmi eserinden sonuna kadar öğrenmetir Aksi durumda geleceğin özür ve sosyalist ülkesini (sosyaistdeneyim ışığında) inşa etmek ve sosyalist temelde bir kültüre uamve komüni için yeni insanı yaratma mükün değildr



SOVYETLER

BİRLİGİ.NDEKÜRTLER SÜRNEDİLDİ Mİ?

ovyetler rlğ'nde us olyn lklr krş surgun potkrının uygulndığ ddsı öteden ber ep cnlı tutuktdır Güy

sosylz koşulrınd lkr krş bskı ve şddet uygulndğ yerernden göettrldkler ve zorl ybncı bölgelere dyrlrsürgüne gönderldkler tuurkl br şekde sürek tekrrnkdır.

Belgelere olgulr dyndn sık sık ovyetler Brğnde"ürtlern sürgün edldğ" edebytınn ypıldığ br ortd gerek-ler orty koyktn uk durk olz.

Öncelkle ülern "kleler lnde sürgün edldklern öne

sürenlern belge ve knıtr yndklrnın blnes gerer nı ve duyur n yürüteer ve olsılıklrdn hreketee v eende syset ypk ve ovyeer Brlğ şhsındsosyle sldılktdır.

eneblr k sürgüün de belges olur u? Y d brı ıkıp,"en cnlı tnğıyı!" ısrrnd blunblr. Htt bunu söyleyenervrdr d Tereddütsü br şeklde yntl gerekr k; bu k krş

kş lk bşt k" ytkn gb göükse de kesn br bde blsellkten uk br yöntedr. Trh herkesn kend keyne göre yzdığıve pskolok dynklrl tesptler yptığ br ln değldr Bu ür bryklşı ony verenler en bş trhn tersyü edlesne ynrpıtılsın ony verekte ve öylece onu şne geldğ gb kullnın zenn hrlktdır.

le ldığı konud bütün rh rpıtıcı şbrlğ ndedrler.lernde hbr sou kynk odğı hlde br d dd öne süre-blektedrler. Asl kynğnı belrtedkler lde dönüp dolşıpsürgün" nkrın srıllrın yön veren teel kynğn buruvllyeğnn ve buuv deolsnn olduğu orty ıkktdır.

Bu sosyl krşıtlrının ykşlrı ddlrını knılderd/kygusu şıdıklrı n r bğınd ur klıryönene srıkır. özkonusu oln eğer sosyle sldı sebütün r ve krllr ktlnrk devreye sokulur.

80



Kür sürgüü iddias oraya ataar tm drdi Stai şahsdaMarsizmLim, omüizm sadrmatr Mod rvizy

oizmi açtğ yoda iry vya o çizgid ti hrs, btaKruşçv oma üzr bütü rvizyoistri uydurduğu hiayrbüyü bir iştaha Stai arştğ ampayasda uadar uamaya dvam diyor. N diyordu aarda ii yüzü N. Kruşçv:"Stai'i yaa çağrdğmzda süü mi, yoa görv mi gidcğimizi bimiyordu (Akaran, Özgürlük Dünyası Aralık 1997

SBd Kürtri sürgü uatdar iddia d pço Kür

poitiac v araştmac Niita'da iham adar söymhiç d abartma saymaz!

Yrşim/yrşirm gibi pobmi ad büyü bir soruoara sosyaizmi uruuşuu öü diidiğii avramashaid, şu sürgü hiaysii bir iira oduğu ardictir

iizm arştğda yaşaar ğr SBd yrşim bağamdayapaar hsaba atsaar, mçi Kürtri adar mürh bir

yaşam pa içid yrşidirii d görcrdr. Yrşim soruuda r uam soruu çö içi trcih dimycğisidir Bi bir ama diimi muta ihtiyac oduğu v tam da bubağtda üi hm hr aadai sosyaist işaya bağ oaraaca bu probmi çözücği, Boşvir tarada brra bir şid ortaya odu Bazar iddiaar asi Eim Dvrimi gürid başama üzr grçş yi yrşimrd oaaar

öçüsüd yrşimcir şu ya da bu uusmiiyt üysi dği iyi bir yaam oaağ suumaya çaşd v bu amaç içi srbr oudu Bu, üi yid işas içi griydi Sovyt yurttaşasağasoa savrumadar, bşa çarsi basar dmdiği vayza trdimdiri grçği sürgü araamasa rağm yadsamayaca bir grçtir.

*

Sürgü iddias ayrtara girmd öc Sovytrd Kümçirii g yşam hada biraç oaya işar myçaşam. Sovytrd, Kürtri yrşim probmrii çözüübağada bu sürci içid yraa Erb Şmou gişrayt bir şid oraya oyduğuu öci birm griyor O,biraç srid Eim Dvrimii göçb Kürt ha yi bir yaş



imknına kavuşturduğunu ve bunun emekçi Krtlerin ayatında

mm bir devrim olduğunu ayız öekle gayet anlaşlır veomut bir biçimde aktarmaktadır Belki de, Sovyet Krtlerinin yaşam-larndaki olumlu değişiklikleri en detaylı ve olumlu yönde anlatan kişiE Şemo'dur. Yerleşim bağlamında, O'nun kayda değer bir olumuzluk-an baetmemei ve emekçi Krlerin göçebe ve çoban geleneğindenkurtulmı için bizzat kendiinin de içinde bulunduğu Bolşevik Partinkiyonerlerinin Krt yerleşimcileri araında propoganda ve

örgtleme aliyetiyle onları gönlllk temelinde kazanmayaçalıştığını özellikle vurgulmamız yerinde olacaktr.E. Şemo'nun bu konuda yazdıkları elbete bir ölçde bizler için bir

reran olma özelliğine aiptir. Fakat Sovyetlerdeki Krlerin yaşamkoşulları konuunda gerçekleri oraya koyan başka Sovyet yurtaşlarda var Bunlardan biri de Sovyet Ermenitan'da yaşayan Garibyan'dır

Sovyet kmeti, göçebe ayatı rdren Krlerin eletini yoketmek çin tm şla yat. Onlar şimdi, yerleşik br yaşamrdryorlar ve kollektif çiliklerde tarm ve ayvancılık yapıyorlar.erme çatma kulbelerde değil, tştan yapılmş yen ve gneşli evlerdeyaşıyorlar. Kr köylerinde artık kendi traktör rcleri, tarım araçlarrceri, şorler, mekanikçiler, demirciler, teyeciler,ayakkabıcılar, bal reticileri, alı dokumacıları ve diğer melekerdenualar var. Buralarda okullr, kulpler, kreşler, ataaneler, devlet vekooperatif mağaları inşa edildi Bir dizi köyden bölge merkezlerneve Ermenitan'ın başkentine dzenli olarak otoble ulaşım imknı var.

SovyetErmenitanda Kr alk yzyıl lar buan tariinde ilk dekendi yazıını ve edebiyatını yaratma imknna aip oldu Kralbeinin yaratılmından bu yana geçen 20 yılda Ermenitan'daKrçe 200 civarnda kitap yayımandı bunların araında Kryazarlarının ve şairlerinin eerleri de mevcuttr(Gabyan)

Bu atrarda die getirilen gerçeker 1949 yılna, enz moderevizyonizmin iktidara gelmedğ döneme aitir Ve bu gerçekler,Sovyetlerdeki Krlerin oyali şarlarındaki yaşamlarını orayakoymaktadr. Bu alntda dile getren gerçekler, Sovyeer Birliği'nealdıak için öne rlen Krlerin "rgn edildiği ira ve iddialaçrtmeye yeterlidir

Kzey'den Sovyetlere göçeden Klerin yerleşme problemlerinin

çözmnde varolan zorukların şlmaı yönndeki çabaların doğal



olak birkaç kez yer değiştirilmesine neden olduğu da görülmüşü.Qana Kurd şahsında bunu öekemek mümkün SovyeerBirliğine göç eden Q urdo'nun ailesi, önce Ermenistana ve sonra daGürcisana (Tiise) yerleşiriirer Verimi bir Kü dibiimcisi omayıamamen sosyaliin başarılı kuruluş çalışmalarına borçlu olan buyarın "rdan oraya sürgün edidier" tründen bir demagojiye aleedilmesi kabul görebilir mi? 928 yılında Leningrada okumaya gönderilen genç Q Kurdonun "ülkesinden koprıldığı" iddia ediebiir mi?(Ki zaten Sovyetler Birliğine göç etmeleriyle birlikte, kendileri

"ülkelerini" terketmiş durmdadırlar) Sorunlara objekif yklaşanartabii ki bu tür iddialara, iiralra yer vermez Ancak sosyalimin düşmanlından başka türlüsü de beklenemez Bunlar sosyalie saldıraateşi içinde, abil (Aganisan) çevresinde ürçe konuşanların bile"Sovyet sürgünü" olduklarını söylerlerse hiç şşmamak gerekir!

Sovye Kürleri arasında yerleşim sorunlarının derinleşmesini arzulayanlar da vardı öçebe hayatan çıkar sağlayan ve çobanlığın

devamında kendi egemenliğini korumaya yeltenen zengin Kürtakımının sosyalist iktidarın girişimlerini sabote emek için canla başlaçalıştığını da kaydedelim Burada varmız gereken sonuç şudur:Uznca bir zaman sosyalist iktidarın yeniden yerleşim politiksnıkabul etmemede ısr edenler ve sosyalizmin kurluşunu baltalamayaçalışan Kür ulusal zınlığına mensup zenginler sınıının üyelerinindiğer ulus ve miliyetlerdeki beerleri gibi orak bir akibete yani sını

mücadelesinin değişik kategorilerdeki uygulmalarına maruz kalmalarıgayet alaşılırdır Kollektieştie hareketi sırasında ve kulaklara karşsavaşım yıllarında ürt zenginlerine karşı da savaş yürütülmesianaşr ve doğr birşeydir Sökonusu oan Sovyelerde sömürücüsınıa karşı mücadeledir, yani sını mücadelesinin sürdürülmesidr

Bzı Kürerin başka bölgeere göürlerek yeniden yereşirilmesinin "sürgün edildiler" türünden psikolojik demagojiere a

edimesi ise am bir çarpıadır. Böyesi ayakbağı odakarın v rlı

nsonuna kadar katlanılamayacağı, sosyali hakkında az çok bifgsi

on herkes için oldukça neir Önemi olanı yapıanarın şu ya da bulusu ya da ulusal anlığı temel/hede alarak yapılmadığının kavmsıdır

zınlığının dağıtıldığı, sağa-sola serpiştirildiği vb idigelince "Dağtıldılar" yormunu yapanların, ür millyetin

alanda toplasını arzulamalı ölçüsünde yalnızca prob çr



mak için bu iddiaya sarıldıkarını öncelikle belitmek laımTürkmenistan'daki birkaç bin Kürdün yaşamları somutunda spekülasyonların gerçeği yansıtmadığını rahatlıkla tespit edebilmek mümkün"Aktüel olan bölgede Kürlerin dağılımı rastgele değildir Tümü arsükesinden gelen göçmenlerden oluşuyor Berhem Bu detay bile tekbaşına emekçi Külerin öenle yerleştirildiğini ki bunların göçmenolduğu bilinçte tutulmalıdır kanıtlar.

Sovyetlerde yerleşim ve yeni yaşama geçme noktasında Kürtlerüerine araştırmalarıyla tanınan baı yarlar göçebe ve dağınıkdurumdaki Kür toplumunun sosyalist ülkede ne şekilde yerleştirildiklerini somut olarak oraya koymaktadırlar.

Bu aaştmalarn birinde şöyle deniyor:"ki dünya savaı arasında göçebe Kürt aşiretlerini yerleşik düene

geçirmek üere çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Ancak gerek Türkiyedegerekse randa usta Kemal ve şah Rıa Pehlevi döneminde uygu-lanan yöntemler Kürler taaından memnuniyetle karşılanamıştır.

Sovyetler Biliği'nde ise dum daha değişiktir. R. J . GooldAdamsRuslar'ın bu konuda diğer Oradğu ülkelerine naran daha başarılıolduklarını söyler Sovyetler Biliğinde bu soruna askeri v siyasiolduğu kadar ekonomik bir srun olarak da yaklaşılmıştır Göçebelere toprak ve su veilmiş topraktan aldıkları ürünü artımalarıiçin tan uanları kendilerine yadım etmiştir Göçebeleri yerleşikdüene geçirmek için kaba kuvvete başvurlmamış ve Ca öeğinde

olduğu gibi bu geçiş adım adım uyguanmıştır." ürer ve ürdan, Minor h oi, D N Mac enzie, Doz m-n 1 7)

Sovyet iktidarından yana olmayan ba Kürtlerin sosyalimin anavatanını terketmesi biçiminde göçü tercih eder maddi bir eminin varlığından bahsedebiliri Bu bağlamda Laarev şöyle diyor

"Ayn dönemde Btanya empeyaliminin top malemesi olaakHorasan'daki Kürler'i kullanma projesi otaya çktı. Britanya askeri

misyonunun Türkistan'daki başkanı olan ve Batı Haa'da bölgeselkaşı devrimin yanında yer alan General U allesçonç HorasanaBolşevikler'in saldırısı sırasında da 300 Kürdü yi bir ateyal' olaraktutmayı önermişti akat bu planın ral yardımcısı taraından Kütleringüvenilir olmadığı nedeniyle gei çevrildiği oldukça açıktır." ( Larev mpealizm ve ür Sorunu 917192 Özge nlar 48)

Karşı devrime alet olma ihtimalinin çok güçlü verilerinin sökonusu

olduğu bir anda Sovyetlerin de birakım tedbirler geliştirmeleri neden



yanlış olsun? Ek evrne karş savaşş bz ürtlern bulunduğu, eperyalst devletlerle lşk çnde olan ürtlern sosyalze,

Sovyet devletne karş düşanca eeller peşnde olduğu br duruda,çok doğaldrk lgl Sovyet devlet yönetcler de bu olguları hesabakatarak hareket etek rundaydılar

***

Soyetler Brlgnde ürtlern sürgün edldğ bağlanda bazçevrelern, yarların gelşeler nasıl aktardıklarna ve ne tür değer-

lendreler yaptıklaına kısaca bakaya çalışalı Çok çarpc olasıbakından önce en uç noktada olanından başlayalı

Eensn ve Gürcstan Sovyeler harç ür ulusu bu devletlern sınırla çersnde değşk ölçü ve bçlerde rkçılık veayrıcılıktan, asker ve polsye basklardan, nüsun zorla göç erlesnden ac çekektedr (Sockholm onfeans s 185

Alıntıda dkka çeken nokta önce ürtler ulus olarak göserlerek

gerçek duru çarpıtılıyor Ardından da Eenstan ve Gürcstandaürtlern bask altına alnadığ tesl edlerek, Soyetler Brlğndeaynı konuda kl tavır vaış gb, dğer bölgelerde ürtlern baskı alna alndğı savunulaktadr Böylece de, Soyetler Brlğne saldır-aktadırlar. SBdek ürt nüsun değşk yazar ve araştıracılartarafından rklı yansıtıldğna ğnşk Sovyet ürtlernnnüsunu yenden özetle hatırlaak yarar var

Stockhol ürt onransnda C eydernn verdğ grakekrakalara bılac olusa, ürlern hızla nüs bazında br zalasürecne grdkler sonucu çıkıyor 191de Azerbaycanda 33 80 olanürt nüsu 96da 41 e çkyor ve kat 1939da se 6000e kadaınıyor .

Bu arada öncek sayılarda varlıklarına şare edleyen ürer196 saylarnda Gürcsanda 1 000 ve Erensanda se 15 0

olarak verlektedr 1939 sayıından öne Türkenstandak duruları hakkına hçbr raka verleyen ürtler bu tarhek nüssayında 4 000 şeklnde gösterlor azaksan Özbeksırgızsan ras ve kraynada se ele aldığıız döne çnnüs sayılarında yerleşlerne raslayaıoruz

Bu abloda hekes farkl yoru, değerlende ve sonuçlara uaablr Yalnızca bu verden harektle nüsun kırıdığı sonucuna vr

k çn acee eden llyeçlern e yanlı ve önyargılı hae iş-







izmin kuuluuna e emeki ülere hiete deam etmitirOnun kinci Dünya aaı'nn atei iinde ürtler iin Latin

hareriyle Eliba hazırlğında gösterdiği aba e bunu 1946'dasonuldırması öek gösterilebilir onaki yıllada ürte üzerinefaaliyetlerini sürdümesi e Riya Teze alımalarna katılmas HCındinin ele aldğımız tarihler arasndaki dönemde sosyali iinal bir emeki aydın olduğunu kanıtlar

Günümüzün Kürt milliyetilerinin bu olaya yaklaırken olayaulsal pencereden bamalar sebebiyle, kur bir sürgün e terördemagoisinden öte, ıkaacakları bir sonu olamz, olmuyor daanıtlayamadkları yerde en azında sosyalizm hakkında kuku yaymatutumuna ginek giderek bir alıkanlık haline gelmi bulunuyor

Perwer Benginin Özgür Poitika gatesinde Wezr Nadir hakkında yazarken yaptığ biriki belirleme bahsetiğimiz kuku yayma tarna bariz bir öektir Bu emeki ür aydın oyetlerde sosyali iindeğiik bir dizi alımnın iinde yer alır Gen yata öldürülür imin,

niin öldürdüğü bilinmiyor Öldürüldüğü taih kinci Dünya aı'nınbittiği e Nadir'nin de yakından ilgilendiği, gidip-geldiği Mehebadü Cumhuriyeti'nin yıkıldığ bir döneme denk düer P Bengi ihtimalleri sayar e bütün dikkatleri oyetler üzerinde toplayarak,ovyetler Brliğinn ürt politkasınn sorgulanması gerektği sonucuna aır! Nadirinin öldürülmesi bağlamnda iddia edilenler öyle

"Nadiryi kim e niin öldürdü? osunun ceabın bulmak iin u

sorulı yanıtamak gerekir; Mehebad ür Cumhuriyeti'nin kurlmasında oyetler Birliğinin ürler üzerindeki politikaların biliyorlar mydı? Bu politikada onların rolü neydi? Tüm sorlarn yanıtlaGBnin e Rusyanın askeri ailerinde kilitli odalarda saklanmaktadır Kür tarihiler ne zaman zahmete katlanp bu arilerdeki belgeler inceleyecekler? Ö Pota 15 Em 1997)

Özetle maddi bir delil bulamayınca üphe yayılıyor Bu yöntem,

bilimsel anlmda ie yaramasa da günü kurtarmak iin kimi ulusalcılaraısından bulmaz değerdedir! N Kadide bunlardan biridir Şöylediyor

"Özellikle Azerbaycan omünist Partisinin genel sereteri BamiroEak e emalistler gibi enl etti" ewo Ate Sı 10 s 21)

Ii enl boyutunda ele alanların yarattıkları büyülü atmosriinde bazlarının muhakkak bir eyle biliyorlar da bu kadar iddial

konuuyorlar eklinde bir kukuya kapılmaları mümkündür Ancak



mai veilele aeket eiliğine Sovyet iktia akkna Ktle

bağamnaki yakam pe ie zlemenin iç te a bi yannnolmaığı aatlıkla ölecekti.Bu noktaa bi bağnta u meu Ktlein "sn eitilmesi"

vb. suçlmaann en znan Azebaycan somutuna muatabnınSovyet iktia omas eektiğini (sat aaana izese e) beienMemet Aktaın yzklaına bakalm Azebaycan Ktlei almalesinin bi yeine unla yazyo

"Sovyet önemi boyunca Ktle kenileini en aatEmenistana ie etme imkn buu. Azebaycana ise Ktoplumu tam anlamıyla bi asimilasyon politikasyla yz yze eli.Bake yaay tnm Kt aii amil Eskeov 'Bu taiin naAzebaycan evletinin eğil Biz a Ismail önemine Diybak' aneik. Uzun zam Kistanan uzak kalk' iyo Bana kalsauzalıktan çok en önemli etken in Azeilele "Islam" otak payasnpaylaan Ktle onlaa kz alp vei. Azei toplumuyla aat kaynat.

( . .) Asimilasyonun bi önemi neeni e kukusuz KleinAzebaycan snlaı içine ağnk yaamasy. ( . .) Ancak bunlaınyanına taisel bi eçek aa va. Sovyet önemine oskova'yaaen Azebaycan Komnist Patisi Ktlee yönelik bi "eitme"politikasn benimsei" (Özr Pot 3108 1998

Miliyetçiiğin etkisine aeket eenein eie kalan tai kesit-lei akkına objektif avmalnn ayli ç oluğu eçeği anım

sanğına, yukaaki aktama a yazan asna bu tek yanllğaçğa vuuyo. Souna milliyetçi temele baklğına aliyle snıf pespekti bi kena bakmaka Böyle ounca baka bazı Ktatacıla ibi ulusun ya a milliyetin stnlklei ve zaaa temeleseninen a çkmas mmkn olamyo. Hayal cnn sın-lanı zolayaak sonuçlaa ula bujuva yazala ibi M. ta aalabiiğince zoama tespitle yapmaktaı Gya asimilasyon

mtemaiyen uyulanyomu a bunu uyulayanla keni inisiyati-eiyle a pevaszca avanyolam Bu temele souna yaklaanbiinin niayetine zamete katlanp eçeken "taisel" bi ayaitiyaç uyaak "Moskova'ya ağmen" saptamasına buunması elbiyi. Ancak bu saptama onu sosyalizmin poletaya iktatölnnKt emekçilei için yaal oluğu sonucuna ötmyo. asosyalie emekçi Ktlein asimilasyona uğatlkan "t

ma kaaı vemi ouğunan önpoaıp aynı noktaya ç



tadır nak herhang br kanıt leri süredğnden nandrıı olaıorSoet ütlernden rosör Nadr Nadrov da bu konuda hal

ddalı br şeklde ürtlern sürgün edldkler, aslasonauğratıldıkları türnden ddalar ortaa ataktadır

Yıklarna bakalı:Ne var k, Soet ütler, 937944 ılları arasında tarhlerinn

en kötü dönelern şad. Bu dönede, akasa ürtlernn brkısı Orta Asaa, öellkle de aakstan Cuhurietne sürldülerSürgn edener br erde tola hakna sah değdler. Her ae

a br köe erleştrild Ben de bu sürgünlerden brd Baba1 936' öüşt nne 9 ouğuna tek başına bakak orundadı.937 ılında, br gee, Aerbean'ın Nahıvn bölgesndek köüüGgaa geder aııı adılar ve heen hırlaaıı erettler Verdkler tek aıklaa şudu arın sürgün edleesn ( 45gün sonra, bledğ br ovada b ndrdler Hüküet görevllerne göre, bu ıntıkanın adı GagaBulagdı akstanın Canbul böl

gesnde bulunaktadı Be, atık burada şaaağııı söledler.(aris Kürt Konera s 8687)Çok kısaa anı/anlatı ntelğnde anlatılanlara değek gerekrse . Bahsettğ tarhler arasında Sovetler Brlğnde ve dış

saldırların oğunlaştığı, keskn sınıf üadelesnn ürdüğü veeeralstlerle savaşın aşandığı br dönedr. Bu dönedekoşulların kötü olsı, alnıa ürtlere ög br duru değldr,

ar bu duuu atlaarak, sank sadee ürtlere önelk br tavırtakınıldığı n kötü br döneş gb anlatıor.Trh rıtıılığının br öeğn de Nadov serglor Bu tarh

arıtıısına göre; bu tarihten öne ve sonra ürtlerin haatlarında enkötü döneler aşanaış??! Sınıf üadelesnn touduanınde aldaana öneleen ve esk sahlenen herkes gb arda sosalst teeldek enlkler ve lerlee br bütün kötü döne

olarak lnse edor Br kısı ürt vurgusundan da anlşılıorkürtlein ulusal aınlık olarak herhang br ere sürüleeri sökonusudeğldr. Aslında bu ü kele bütün ürt lletlernn hararetlesarıldğı ulusa aınlık ola ürtler sürgün edd tenn ürtüle-s n eterldr Baılarının neden sürldükler aar tarafından olu-luolus gerekelendrileektedr Neden? şu blneldr kSoet ktdarı atığı her şen gerekesn/nedenn aıklaak balenet rensbne sadakat göstere br deettr e H . Cnd eğde



oduu gb yaptıkını gzememektedşu meşhu "b yede topanmadıa" sızamsı myetçn en

tpk dışavuumu oaak hep kaşımı çıkamtadı. Bu "şkayet"h kaıtanmamıştı Kadı k myetçe bnç oaak bu you tech etmekted. Aık şu kavanmaıdı; sosyan nşasının eedb topakta düne at oan "benm uusum myetm aem köyümakabam vs." dev yavaş yavaş kapanmak undadı. nsanaınkenden da kaıpa yeeştme stek ve davışaı bnç betme gönüü b şekde topumsaştıaak ve gdeek sosyast

b çek kandııaak sosyast yuaş oak hazıama doutusun-da geştmekted Bu anamda önem oan nsanın bütünhtyaçaıın kaşıamasıdı; k, bu, mkna oanında yapımıştı.

Göze sosyan topaında açmış bnn "Anem 9 çocuu-na tek başına bakak zoundaydı" cümesn teaz etmes kaşısındansa ney söy eyecen bmyo . Hehade duygu sömüüsüye ken-dn acındıaya çaışıyo ancak şahsında yakaadıı kaye hatı-

anınca bu çabasını da boşa gt oaya çıkmış ouyoMyetçk ve uusa kütücü yakaşım doa oaak sosya

patn sndememekted. "Sügün" vb çapıtmaaın yaygınaş-msında son yıaın uusçuuk emenn hza tımanışa geçmes edoudan ntd. Ee yaın öbü gün "Zcıık" yaptıkaınısöyeyeneden bzıa Sovyeten enn ve Stann "Zaza düşmanı"odukaını söyeese hç şaşmamak geek Bunun çn tahn

çaıtımasının adından kendene vemş mazeme hazıdı. 1986Mayısında Hv degsnde Qanat Kudonun b mektubuna daya-naak böyee de "mezam" kampanyasına ştak edebe.

Q. Kudo nüs azaması kaybı ve bunun gnç üzene duaaksosyast geçmş kaaamaya en azından o dönem hakkında kuşkuyaymaya çaışıyo. Mektupta yzıana şöyed:

"Heva hevka dea Saa 199 mn ev qsn n duxon Za nvsne W wex Za pe (qex) Batm ayoavay du komet nk atm gundek de dn w wex wan e dgotn Gund Kudn Z as 25 ma d w gund de .Nha db ew gund bye paeke baa Bat şna w x67 a çkne beav bne Hnek wan çne ketne nav ı

Acaan Gucan hnek d Batm de mane ketne se xebaa v



eher. Nha ez ha wan nnm ç hatye ser wan, b ç kar ve mn kes tek nzan e nav 46 salan de geek tt hatye guhastn( . )

Qaate urdoLenngrad, 04 �85

(HV Kvara Çan<a Gışt, Hemar Gulan 1986 8)

rkçes ylak olarak öyledr

Sevgl yodaar ve dostlar, aağıya aldğm konuma 199 yında k Z gencnn yazdıklıdı O tarhte Zazalar Batum cvarnındoğu yakasnda, Baum'a k kometre ykn br köyde yaamaktaydıl. O zmlar unlara Zaza Ktlernn Köy denyordu. Bu köyde25 kadar ae vard Şmd, bu köyn Batumun br parçası olduğusöyenyor, bu köyn yerne 67 katlı bnalar yapılmı Zazalar dağılmıdenyor. Bladan bazlar Acaaın Grclern köyerne yerlem,

br kısmı Batumda kalmı, ehrdek yaamın çne dahl omular Şuanda ben rkında değm, bunlarn baına neyn geldğ, hang leuğratıkla, kmse br ey bmyor 46 yıl çnde epey ey değm .

Sovyetlerde doğp bymler de dahl u mehur srgn hkayessözkonusu olunca neredeyse egöz vadsnde kaybolan Krtlere ather keçnn sorumlusu da sosyal ve Staln omaktadr

knc nya Savaı yıllarnda halkların srgne gönderldğ tezher defasında tekrarlanır :

SSCB'dek Krtlen çoğunluğu renstan Grcstan veAzerbaycan cumhuryelernde yaşarlar. l 'e Trkye'ye kı brSovyet asker haekatı beklents nedenyle GrcstanTrkye snır

bölgelerndek hatr saylır br Krt aznlığı le bazı GrcMslmanlar ve ürkye snrındak br mktar ren Sovyet OAsyasna nakledlmlerdr. (alçn üçü ürler Üerne Teler 84)

yaa bndğnden her br değk gereke ve değerendreler-le srgn edebyatını tekrarlamaktadır. Bulara göre knıt, belge lanzaten öneml omadığından ve okuyucu da zlaca önemsenmedğndensonuç koymak kolaylaşyor Konunn zan olmu veya olmamı r-

keez mesee Staln'n Krlere kötk etğn söylemektr



Yukarıdak yaklaşımı pekçok kş basmakalıp yönemle, çbrsorgulama yacı duymadan ekrarlamakadır azım Yeşgöz de bu

ablonun çnde br yer kapmak seğndedr şöyle dyor"ncak, knc Paylaım Savaşında Saln br ayl r oymağını

daa doğuya srerek onların srümelerne neden olmuşur." (KYeşlgö, Külen h ve Coaı Hakkında ıma 4)

"Sorumlusu" Saln, selk brkaç kş lan değl oymak (!) gönderlmş! Hang oymak acaba? yca bu şlem yen değl, önceden deuygulanıyormuş ve kaderler srndrlmekmş!!? El nsa Bar ç

olmaa br kaynak adı verlr, br belgeye aıa bulunulur, ya da çomadıysa babadandededen kalma br duyuma dayanılır da ondansora yoruma/sonuca gdlr. Bu kadar keyyee olmaz k!

emal Burkay, dn neden ve nerede nasıl aa yapıklarını/yanıldıklını br şeklde öğlerken, Sovyelern ve ele ele "Saln dares"nnrler ve onlrın aydınlarını nasıl br "srgn" ve "sndme" cenderesnden geçrdğn de al ala dzmeked

Şöye yyor 97 yıl ında se rlern br bölm orada br neden olmadığı

alde, o gnk yönemn srgn modasına uygun olarak kleselbçmde srgn edldler ve çeşl cumuryelere dağııldılar" (u, Küle ve Küdan

Ilerk saylarda bezer ddalaı srüyor"Ne yazık k Sovyeler Brlğnde Ekm Devrm'nn başlaığı bu

olumlu demokak ava daa sonra öznden boşalıldı . Lennn çenlkl br eneasyonals olduğuna ve byk Rus şovenne kararlıca karşı koyduğuna kuşku yok. ma Saln dönemnde, devrm savun-ma amaç ve gereklern aşan emekç yığınlı ve devrmc kadroarı dasran erör dalgsı, uusal sorunda bşlaılmış ol olumlu srec kesnye uğraı, ulusal baskının çeşl bçmlen ger gerd. lesesrgnlere, zorak asmlasyon polkalarına yol açı arışma

oamının yok edlmes, korkunun egemen kılınması myle sosyalsdeallere aykırıydı Özele prak, kapa yazılı olanlardan ve paksözlerden çok farklıydı ( l )" (a.e. 46-47)

Önce, Burkay'ın çbr man Saln'n enns çzgsn savumadığını ve böyle br dda çnde olmadığını belrelm. Hayl knce SB'dek emekç rlern arn yaken gerçekç olı hclenemez. Tar çarpıığını yukarıdak brkaç saırında raa ı blyoruz. slında kendsnn yen olarak bu çarpımaya kaığı



şey yok Önceden de yazılyordu, ek fark birazdan aktaracağımız dipnotta somut bir noktaya değinmiş olmasıdır Yoksa, az ileride

Burkaydan aktardklarmz Kruşçev mode revizyonistleri taafndanzaten söyenmişti

Dipnota geince"( 1) Üç-beş yıl öncesine kadar Sovyeter Birliği'nde sosyaliin

genel uygulamas konusunda olduğu kadar ulusal soruna ilişkin olarakda düşüncelerim farklıydı Ben de o dönemde, çoğu kişi gibi, işernyolunda gittiği kanısındaydım. Bu, bilgi eksikliğinden kaynaklanıyor

du eğin daha iki yl öncesine ada, bu ülkede Kürlein de sürgünetabi tutulduğu bilinmiyordu Ünl bolşevik ve yar Ereb Şemonunbile Stalin döneminde Sibiryaya sürgüne gönderildiği ve oada

yıllar kaldığı yeni yeni söyenete Kendisi bile hiçbir eserinde veanısında bndan söz etmemekte, ipucu bile veemektedir . . (aynıyerden)

Birkaç say sona, yine aynı konuda şunlaı beliriyor:

"ma bu yaşamda anlatlmay bir yer var. Hem bu romannyalşından sonra cereyan etmiş, hem de son yllara kadar bir sır gibisaklanmış: Ereb Şemoyu 1937 ylnda Sibiyaya sürgüne göndryorlar Oada tm yii yıl kalıyor emiryolu yapm ve benzer işlerdeçalıştrıyorlar. Nedeni mi? Sökonusu yllarda kuşuna dizilen yüzerceve bnlerce seçin devici için neden neyse, onun için de ERHALDE odur . (a.ge 5

Yaaın yukarya aldığımız aktarmsında her yönüyle gerçeğinçarptlmas var Hayr, E Şemo hakkında gizlenen bir şey olmadıSosyalist SB'de yayıanan kimi yayınlarda ne ile suçlandığı vb. açklandı. Ama eğer uşçevBrenev ve sonas için "saklanma" olayyaşanmışsa, bu, yaza ile adı geçenlerin arsındaki bir sorundur ve şuan nedenleri üzerinde durmmz da gerekmiyor LeninStalin dönemihakknda bege ve olgulara dayanmadan tespitler üeten pekçoğu gibi

Burkay da dayanaksız gerekçeerle yol almaya çalşıyor ve ad geçendönemle ilgili bizzat Stalin tarafndan yaplan d değerlendirmesini atlayarak o gün için yapılan hatalara karşı alınan ttumu gömedengeiyor d geçen dönemde "kuursuz oünistlin de yrgılandıkları" sonucuna varan ve yapan aşrılıkları tespit eden bizzat Sovyetyönetiminin kendisidir. Bunun özeleştirisinin verildiği bilindiği haldehl buraya takmanın sosyalist tarih karalamktan başa amacı olabiir mi? Konuya giemli bir hava vererek olayı abartmann nlm



nedr acaa?Evet E Şemo ürt emekçler raında evlen ve önder pozyon

da olan ryd Ancak u özellkler onun uç lemenn önünde engedeğldr! Hem ayrca ondan çok daha fla popülartes olan EkmDevrm'ne katılmı onra en üt kademede yönetclk yapmılarınle uç leyeldkler ve yargılandıkları suçl at olnların gerekl cezalara çarptırıldıkları gerçeğ le hçr eklde nkr edlmedPek neden E emo çn nkr yoluna gdln? Bunu kendne sormayanıtlama htyacı duymay Burkay r ır g aklanmı türnden

zorlama ve htmaler seryle kuku yaymayı u yolu lerek terchedyor Terchnde eresttr ama unutmaınk tam r alenyetergleyen oyalst Sovyetler Brlğ hakkında üstelk htmallerelğnde gz perde arkaında tarh yılmaz! Yok eğer yalrdenyorsa o man da te öyle koca r HERHALDE komedsoraya çıkar!

SBde yaananlar hakkında l eksklğ g r mret neza

keten de eden Burkay'ın aynı zamanda özeletr de yaptığın r ançn düünelrz y de unun nandırıcı olduğu söylenelr m?Elee hayırazla değl rkaç yıl önce Rat Ball le yapılan öylede Burkay

öyle dyordu: Yanlı uygulamalar oada da olmu Ama o dönemdele üern tümü rülmed Öeğn Yezd ürlere dokunumad

Demek k madını tam ortaya koymaı toptan nkrı dllendre

lme çn yılrın geçmes gerekyordu Burkay ürlern ürgüneta tutulduğunu söylerken hçr elge gterme gereknm hetmyor Yazyorum doğrudur yaklaımıyla her eyn kaulünü önermektedr Yok eğer öyle değlse oraya attığı her ddanın kanıtlanmı orumlululuğunu gösterme gerekrd E emonun ürgün yıllasapamnda da yne kaynak göstee htyacı duymuyor Öncelkleunun lnme gerekr k yzarın da vurguladığı g Ere Şemo

ldğmz çalımalar çnde r tek yerde le Sovyetlerde ülersürgn edldğne dar en uk r ot dümemektedr end durumuhakkında da aynı tutumunu ürdürmütür E emo'nun 30'lu yaonlarına doğru par çndek temzlk hareketnde yarglandğ lyetçlkle suçlandğı Srya'ya gönderldğ ve ütn ular ir eklde yapıldığı lnmektedr Ve fat una raen a <criıhayal güçlern zorlayarak htmallerle yolalmaya devam edyo

arlan kaynaklara ve sosyalst pratğe akldğnda h



sürgüne gönderilmediği gibi Kürlerin de milliet larak e kitlesel

şekilde sürgün edilmediği snucuna arıru. Tek tek Kürtlernezdindese -bunlar bir dönem önetici b. lsalar da- bu kadar iddialıknuşmak mümkün değildir. Setlerde her ulustan millieteninsanın suç işlemeeceğinin garantisi erileme Kürtlerden suçişleenlere karş ssalist asalar çerçeesinde gerekli argılamaelbete apılmalıdı. ukarıda H. Cındi öeğinde kısmen bu durumuermee çalıştık. Ancak E. Şem hakkında ileri sürülenler birkaç satı

geçmez. Sölenenler şunlardırBaşka bir öek: Meşhur Kür aarı Arab Şamil -Ereb Şem(aıneinin ntu) ( 1 9 1 6'dan beri Blşeikti) tutuklandı e 1 937-57arasında Dicksn adasına gönderildi. Stockholm Kürt Konns, f. 7)

Bunun dışında ukarıda Burka'ın dipnt larak belirttiği satırlarardır, aca H. Cındi için Hi gaetesinde Pf ş. Xud'nun adığımakalenin bir erinde 3 Elül 1937 tarihli Erian'da aınlanan

Kmünist dergisinde knula ilgil i bir makaleden aktardığı 3Bna ek, ku pıştgıri Ereb Şemil kntrrlusin kıri ( . . .) belirlemesi ardır. Karşı derimci larak nitelendirilen Ereb Şemnunanında er aldığı/desteklediği iddiasıla suçlanan Hec Cındihakkında aılanlrın bu üçüncü maddesinde öne sürülen gerekçebağlamında daha kapsamlı bilgie ulaşamadık ...



SOETLER BİLİGİ,

E :ÜRTcuİYETİ

V SOETLERESIIN.N ARZNİLER

ARASINİİLİSİLER ÜZERİNE

Sovyt r B r ğ n d sürn kütür aandak dvrmnM h b ad ürt C mh r y t n yansmaar

Mehabad Kürt Cumhuriyetii kuruluşuda ve işasıda bir ölçüyekadar Sovyetler Birliğii belli bir katkısıı olduğu vb biliiyor.Döemi şartları dikkate alıdığıda gerçekleşe dayaışmaıkültürel boyuta yoğulaşması dou olaıydı. Mehebad Kürtleriiöcelikle eğitim alaıdaki ihtiyaçlarıı bir kısmı karşılamayaçalışılmıştır. Somut olarak baskı makiası, okul kitaplarıı

basımı/çıkarılması içi kağıt okul çocuklarıı eğitimi, radyo, tiyatro(Dayika Niştim) vb kültür ve eğitime döük araçlar doğrudaSovyetler Birliği'i yardımlarıyla-verile desteklerle yaygılaştırılması teşvik edilmiştir.

Sovyetleri göserdiği dayaışmaı külürel aladaki kaımlarıhakkıda yalış bir yaklaşım içide buluaları bekletileri rklıolduğuda bu yöü öe çıkarmamakta veya alabildiğice sırada

göstermeye gayret etmektedirler. Kültürel çalışma ve girişimlerdesöede kimileri ise Sovyetler Birliğii dış politikasıı karalamak içibaı olguları tersyü edip kötü yöde kulamakadırlar. DolayısıylaSovyetler Birliğii içeride sürdürdüğü kültür devrimii; şarlaolgulaştığı orada dşarıda da güdeme getirme ya da e ada buyöde perspektif suma doğrultusudaki çabalarıı kavramamakta veliberal burjuva bir utumla emperyalist devleterle proletarya diktatör

lüğ devleii külürel aladaki çalışmalarıı öde rklı olmadığıbir ve ayı amaca himet ettiğii göstermeye çaışmakadırlar



Bu noktada özelikle W Eagleton Mehebad Kürt Cumhuiyeti adlkitabnda çarıtmalarda bulunar Sovyetler Biriği'nin girişimleriniolumsuz bir içerikte yansıtmaya gayret etmeedir. Ancak buna rağmenadı geçen yazarn kitabnda kültür alanındaki gelişmeer haknda olumu kimi bilgilerin vağına işaret etmek gerekir. Yine, AbdanKassemlu "Özgürük Mücadelesinde Kık Yıl" adl kitabnda Sovyetlertarafında yapılan kültürel çalışmalaa yer vemektedir

Kültür bağlamndaki çaışmanın özet bir dökümü olmas itibarylaSıraç Bilginin yaıkarın aktaralm:

" 945te Sovyetler Biriği başlattığı aardan ilki ile Mahabad'da"Kürdistan Sovyet Kültüre Ilişkiler Cemiyeti"ni kurdu Cemiyet bir delokal açtı ve J-Kafçıların hietine sundu . . Öğrenci kontenjanı sözüveridi ve bir matbaa makinası gönderimesi kaalaştırldı . . Öte yandanKasım ayında Sovyeterin gönderdiği matbaa makinas ile radyo vericisiMahabadda faaiyete geçmişti Artk aralarında "Kürdistan" adnı taşyangünlük gzetenin de buunduğu bir çok yayın elden ele dolaşıyordu. Bu

yayınlar ihtilalci otasiyeli arttırmaya hiet edeceklerdi . Ayca birSoyet eğitimcisi de (Ordunun eğitimine ydımc lmak amacyl/ NB)gelmişti. Kürtlerin Kak Selahattin dedikeri Yüzbaşı Selahattin Kazımo "( Sıaç ilgin, azani a nla s 774-78-79)

Sovyetlerin Mahabadda kütürel bağlamda yaptıklarna dair oanbitenleri buuva liberal ve sosyali tı milliyetçi ya/araştırmaclar kendi çaışmalarında snırlı ve önyargıl bir şekide ele aldk

arından, sözkonusu dönedeki detaylar hakkında çok fzla bilgi sunmamaktadırlar Böyleleri kültürel alandaki dayanşmay SoyetlerBirliğinin güya "işgaci" amacını gizlemek için gerçekleştirdiği değerendirmesini yapaktadırlar Bu gibileri Sovyeter Birliği'ni karalamaamacıyla olguları çarıtmaya ne kadar çalışırsa çaışsınlar SovyetlerinMahabada yönelik kültürel alandaki katkılarını ortadan kaldıramalar.

Proletarya diktatörlüğü devetinin ynadığı olumlu role ilişkin

oarak o ylarda bizzat bu kentte çıkan Kürdistan gazetesi dınlarave çoculara yöneli de gaee vardı; i bu da ço önemlidir)Soyetler Biriğinin kültürel alanda Kürtlere yaklaşımın ve yapılanolumlu katkıları saylarında işemektedir Konuyla ilgii bir araştırmada bu bağlamda şular yazılıyor

"Kürdistan"gazetesi, Soyetler Biriğine olan dostluk duygulınıyanstyordu Bu gazete saylarında SSCB onun kültür, bilim alanın

daki başarlı konusunda yılara ye veiliyordu." [en ' ve YainÇağda Kür Hareei Jfna Nyınları 245}



Sovyetler Birliği neSığınan Barzaniler

Mehead ürt uuriyeti'nin yıklşndan sonra Sovyetlere sığınan Barzani nderliğindeki ürlerin SB'de kültürel alanda nasıl irmuamele grdüklerine akmak, konunun ütünlüğünün sağlanmasıçin gereklidr

Mehead Halk umhuriyetinin yıklmasının ardındanumhuriyetn inşasında üyük emekleri geçen Güney ürlerindenBarzani nderlğndeki ir gru kenti terkederek yakın tarihteürlern Uzun Yüryüşü olarak adlandrlan ir geri çeklme vemanevrayla haalar sonra Sovyetler Birliğine ulaşarak sğınmataleinde ulunurlar. Bu andan tiaren 1 959 ylına kadar gçen zamanda szkonusu ür gruu nezdinde yaşananlarn ir lümüne;

sürgün edldikleri iddiası ile yaklaşılmaktadr. Bu ddaya yakındanakalm.

ür araştırmaclarn neredeyse tamamı yakn dnemde cereyaneden Barzani nderliğindeki ürlerinin Sovyetlere sığınma olayınısosyalizm alehtarlığnda kullanaktadırlar Her kaleme sarlanSovyetler Birliğinin "ktülüklerden dem vuruyor. Bunların orakkanaatleri; Sovyetler Birliği'ndeki �syalist iktidarın Barzani nder

liğindeki ürlere "İyi davranmadıı sürgün yllarının kahır ve acıylageçtğ ve tutsak işlevi grdükleri . ynündedir

ür syasal çevrelerinn üyük çoğunluğu Barni nderliğindekiürlernin sürgün edildikleri çerçevesinde irleşmektedr. Birakımayrıntılarda her kadan ir aşka ses çıksa da işin zünde ür cehesinde genel olarak Sovyet alehtarlığı tenin u noktada da hakmolduğu syleneilir.

Barzani ile irlikte Sovyetler Birliğine sığınmak içn giden ükuvvetleri eğer u kadar zahmetli ir uzn yürüyüşü gze alma cürigstereilmişlerse, u her şeyden nce u yürüyüşe çkanlarınSosyalist Sovyetler Birliğ'ne karşı duydukları semati ve yine sosyaist anavatanın haklı olarak emekçi halklar nezdinde kuruluş uuolmasından kaynaklanan ir güveni hak etmesinden iler Yürüyüşçülern unun ne kadar lincinde oldukları ayrı r

konusudur ancak Sovyetlerin dışnda yaşayan ürlerin en zdan r



ayat çnde buunaaınd b öçüde etkendke söyeneb.Uun yüüyüün etesnde Soyetle Blğne sğna e ültec

b konua sap olan Küle kültü de sebelğne daleded Kütü alaındak b d baıı geenn südüğüpekçok aanda cealete saata b ölçüde alen kanıldığı efkat l önel oluklaın da bulunduğu b oda, SoyetleBlğ'ne sığınan bu ütec Küten süekte oan kültü sebeğkapsaına alınala taaen geekl e dou olaıydı. Çünkü geçc b süe çn kalak aacıyla sosyalst ülkede buluna steğn

tayanlın önceke kütüel alanda b eğt, değ, dönüü eaydnlana süecne gönüllü olak çekee doğu b taıdı .Ntek böyle de yapıldı. Uun yüüyüçü Küten koola yeletlele e kend yaalaını dae etteblek çn çalıakouının yaatıl olası kültüe alanda yetkneeblele çnöncelkl add

Şüpes, Sosyast Soyete Blğ'nn knc ünya Saa'nın

een adndan çnde buluduğu ağ ekonok koulla doğal olaakbk oluklaı da beabende getekteyd. Bu olukla tüSoyet alklaı taaından paylaıaktaydı. Öel olaak uunyüüyüçü Kütlen fk b statü çne sokulaak bu ouğun dında tutusı çb bçde doğu oad Sosyalst aaatannf/epeyamn saa aknı taından ağ eklde tapedldğ bu yılada yenden nayelee otaında elbettek lk

balada k yele poblee oabl bu noald de Koullelel ae getldğ oanda bu tü yele sıkıntlaı gdelkaıc çöüle getlt.

Soyetlee geçen Küen kültüel alanda küçümseneyecek bçaıann çne çekldkle gene kabul göü. Buna ğen baıçeelen bu aydınlana çabasını çlene sndeeele e sosyalst çekte yüütülen kültüel falyetee kaa çalalaı se ancak

böylelenn sosyaln teo e patğne cepeden kaı olalaıylak l b soundu.ecut olanaklaın ültec Kütlee de sağlaası etesnde bkaç

yı çnde ske eğtden, dl deslene, blden poltkaya kadapekçok aanda odukça önel geele aydedl e kültüelsebelğn eyele alınıtı Soyet aetaı ü atıacılaın' ec çoğunluğu bu oluu çapıcı/ogusal gelelee ağen

poetaya dktatöüğü deetne kaa çaakan ge dumaaktadı



a Öye ki Stalin öndeiğindeki ssyalim dönemi byunca mülteciKürlein işkencelee dlu bi haya südümek unda kaldkla

iiasını dahi ile sürebilmektedile.Bani ile bilikte Svyetlee yeleşen bi gup Küdün yaşamla

üeine anlatlanladan delenen Iak KDP Plitbüsunun kalemealdığı kitaptan bi öeti kendi çalışmasına aan S Bilgin söknusugubun Svyetledeki kültüe durumları hakkında şunla yaaktadı

Uun savaşladan yeni çkmış lan sığnmacılaı bi· kampa tplayaak askei eğitime tabi tutmalaı, dğrusu haika bi işkence met

duydu Küçe yayn yapan bi ady, Kütçe bi gaete çkalmasını ve

anadide eğitim imknlar için taepte bulundu. Bu istemleden sadeceeğitim işi ciddi bi yant aldı. . .

Bi bakanla bilikte akadaşlnı iyaet eti ve iş temin edimesini üç saat dil desi veilmesini sağadı Çalışamayacak duumda anlaa se ayda 300 Ruble ödenecekti. Yetkilile sğmacıladan 20

kişinin Taşkent'teki Patinayaşka denilen yüksek askei kulda öğrenim görmeleini de kabul etile. ( lgn a.ge, s104-105)Svyete Biliği ve Stain'i Külük (!) penceesinden kendince

mahm etmeye çalışan S Bigin bit kendi ktadıklaıyla gülünçduuma düşmektedi.

Dikkat edilsin, Svyetlee sığınan Bani öndeliğindeki Külesadan sivil mültecie değil Kü askeeidi ve bunla savaş içinde

duumda kaldklaından Svyetle Biliği'ne sığınmayı tecihetmişledi. Bu lguyu göönünde bulunduan SB Kürt savaşçlaaaskei eğitim imknı sağlıy! Uusal kutuuş mücadelesi açısındanaçkça çk önemli lan bu destek saygyla kaşlanacağına haika biişkence metdu laak adlandlmaktad Bunun anamı şudu Kütsavaşçana sei eğitim vememeliydi aske lduklaı unuttuulmalydı iyice pasie edilmeliydile Svyete Biliği'ne sadıı ateşi

içinde tavı takınanla askelein askei eğitime tabi tutulmasını istememe, dlayısyla savaşçılaın pasie edilmesini taep etme knumuna düşebiliyla Üstelik bu tavla Kürtlei savuma adına yapılıy

Yukaıdaki aktamada göüeceği gibi mültecile için yaatılanbi dii lanağın yısa skei eğitimin de verilmiş lması SvyeBiliği'nin Bani kalesine ne kada dstça yaklaştığını gösteedi Nitekim, mülteci Kütle bi süe sna ülkeye/Güney'e döndü

yeeştie Bütün bu destekle, Bani öndeliğindeki haeein uu



vaodal yapısına rağmen yapılmıştır. Güneyli Kürt hareketinin baştansona ess olarak(yer yer m söyleme başvrsa da) hiçbir manMarksistLeninist olma iddiası taşımadığını; b bağlamda MollaMsta Baraninin bütün yaşamı boynca hiçbir aman "komünist"iddiasında blnmadığını belirtmek bile gereksidir

Bir süre SBde kalanların sosyaliden ne kadar etkilendikleri neöçüde kültür devrimini içselleştirdikleri ve bn geleceğe taşıdıklarıvs. hssnda -mevct verilere bakıldığnda- drmn iyi olmadığısonc çıkıyor.

Güneyde sosyali, Sovyetler Birliği ve Bolşeviklere sürekliol önyarglı yaklaşıldı ve olms bir tablo çiilmeye öen gösterildi. Dahası Sosyalist Sovyetler Birliğiyle, sosyalemperyalistSovyetler Birliği bilinçli olarak birbirinden ay ele alınmayarak Rssosyalemperyaliminin Kürtlere yönelik saldırganlığı da gerçektesosyalist olan dönemin teşhiri için kllanıldı Bütün bnlar güneyliemekçi halkımıın sosyaliden kaçışını hılandırdı Rs sosyalem

pealimi ve ydlarının yıkılmasıyla beraber sosyali düşmanlığıdorğa çıktı B yılların sıcak etkisini sürdürdüğü dönemde FaysalDağlı n yürüyüşçü mülteci Kürlerden baılarıyla bir röportagerçekleştirdi. Gündem gaetesinde yayınlanan b röporaın biryerinde şnlar söyleniyor

" Tşkent'te neler yaptını?Brda okllara gitik. Okdk.

-Nasıl okllara gittini?Ziraat mühendislik gibi okllara gitik.-Sen hangi okla gitin?Ziraat Fakültesine gittim.-Ne kadar okdn?Ben 6 yıl okdmKaç yaşındaydın o aman?

Okla gittiğimde 2 indeydim. 2 yıl kaldık Rsya' da. 1 959'dadöndük.

-Okla gitmenin dışında ne yapıyordn?Bostanda çalışıyordk .-Orda iken birkaç dil de öğrenmişsinidir?Evet Rsçayı bir hatırlıyorm. Un mandr konşmadım.

Öbekçe ve ericeyi iyi biliyordm." (Gündem 30 Hiran 993)

ktardığımı yerde ortaya çıkan olg şdr Mültecilerin yaşam



an kaa çn sunuan oanaka onaın ayınanmaaaçısınan y b fısa yaamşı mkna y kuanaak küüeaana başaı ama aımış

Ee een kanma sosyazmn oğuan b sonucuuSosyas ükenn eveş koşuaınan yaaanığ asına gene bkabu gömeke Uzunca b süe bu gene kabu süü ncak sözesosyas ükeen ahe kaşmasıya bke bu konuak ahaszka a yasaya süümeye başanı Son on y çne bu konu hakkına yzan ve konuşanan büyük çoğunuğu y kaşımaıa veya

y muamee gömee vs emeye başaıa

S o vy etler B rl ğ n e S ğ n a nB a r z a n Ö n d e r l ğ n d e k ürtler Sürgün Edld m?

Bu konua ne kaa bnç söyenğnen bağımsız oaakgöünüe km ayks göüşe e eğm üzeyne vaBunaan b Özgü Poka gazeesne yazı zs hayan Denzaamış O, şöye yo

Mehaba'ın yıkış aınan ağaa çekeek enmesnsüüen Ban; Ian Iak Tükye ve Ingz kuvveenn yaımıya büyük b kıskaca aınmış Buaa büyük oana kayı veenB SSCBye sığınmak zouna kamışı ( ) Çünkü önemnSovye okasna yaayack b şeve sah eğ yıca sınsayaıs ve ngzee geşğ şken zenm neenye Sanaaınan kabu gömemş Sığınma aeb be zoak kabuemş (Deni Kş Küdistn'd Svş Geçeği ve DipsiÖü Pitik 5 Ks 1995

Sovyee aafnan Bn'nn sınsa yas kmee şkçesne buunuğu Sovyeee kaşı avı Meheba özgüüneoynaığ o ve geeceğe a nası b üşünceye sah ouğu ebeekkae aınacak Bu yanızca Bazan ve beabeneke çn eğSovyeee kaş benze göç ve sığınma aeenn ouğu he uumçn geçe ekene oaak göüme Y am a şn bu yannayo ve Sığınma aeb be zoak kabu emş yo Banve Sovyeee sığınma oayının aışıığı he yee eha aya San

aını yeeşek hasağı bu ya a mevcu Dan hoşnu



suz olan Sovytlr Birliğinin Kürt mültcilr karşı kötü davrandığınıispat tmk istyn yrın yapması grkn şy SB'dki mültcilryasasının yanlış bulduğu taraarıı ortaya koyup onu lştirmsi vthir tmsidir. Yr bunu yapmıyoryapamıyor bunun yrin sankiKürt mütcilrin sığndığı bölgnin mültci bürosunun bir mmurun-dan sözdiyormuş gibi doğrudan Stalin'dn söz diyor onu karalamayaçalııyor. Bnlar çok ciddiytsiz basit yaklaşımlardır

Yarın bir başka handikapı daha var O bir yandan SovytlrBirliğin v Stalin' karşıdır diğr yandan da M Barzani'yi olumlula-ma yanlısı dğildir Durum bu oluca Barniy karşı bir tavırsrgilm amacında olduğundan açıkça şu mşhur Barilr çok zor-luk çkti . . lştirisini gtirmiyor O sığınma talplrinin bil zorakikabul dildiğini söylyrk Sovytlr Birliği'n yönlik lştiryi birbaşka biçimd dil gtiriyor. Yazar nasıl yaklaşırsa yaklaşsın olguşudur Sığınma talbi kabul dilmiştir. Grkli olan ön soruşturmanınbitirilmsindn sonra yrlimlri sağlanmıştır ayaza

trkdilmmişlrdir. Hmn ilk gündn gln bu sığınmacılarn baş-tacı dilmsii bklmk olacak y dğildir.

ltica kalsinin içind bulunanlardan bir ksimi il 1993 ylındaröportaj yapan Faysal Dağlı bu bağlamda lk saatlrd itbabaskıların başladığını kndinc kşdrk o günü yaşayanların ağzın-dan şlmy çalışıyor Sözkous röporajdan zuca br bölüübraya almak yararlı olacaktır:

Sırdan giriğiniz slahlaınızı aldıl mı?Evt girr girmz silahlarımızı aldılar.Biz d tslm tk. ( .Siz nasıl davranıyorlardı? Baskı yapıyorlar mıydı?Baskı yapmıyorlardı.Silahlarımızı almışlardı. Çalıştırıyorlardı. ( .ahçıv'd sonra nlr old nry göndrildiiz?

Orda 45 g kalmıştık. Esir gibiydik Daha sona biz önc açingöndrdilr V ordalardaki köylrd çalıştırdıla. Ellrimiz orak vripbuğday biçtiriyorlardı ( . .

Sovytlr sizi birbirinizdn ayırmış mıydı?Evt ayırdılar. ş yaptırıyorlardı. mknları yoktu Durumları iyi

dğildi Köylr dağıışlardı. Kimi köylrd 5 kii kimi köylrd 25ya da daha dağınıktık

açin köylridn sonra nry gittiniz?



Ordan bizi kü Denizi yakınlarndaki bir yere gönderdiler-Ha Denizi mi?Evet Hr uda da 9 ay kaldık Ordan Taşkente, Özbekistana

gittik-Ne yayordunuz?Yapaa iş yoktuSize kimlik vermişler miydi?Evet vermişlerdi Yabanı kimliği, mültei kimliği vermişlerdi

Yakalandğımzda gösteriyorduk ( )-Özbekistanda baskı var mıydı?Hayır bize yönelik bir olumsuz tavrları yoktu iz onlan işine

karışmıyorduk ( . )-Peki Özbekistanda da elle ustanın dış dünyayla ilişkisini

kestikleri doğr mu?Evet Çünkü o bir halkın davasının temsilisiydi Onla da bundan

hoşlamyordu ve bunun için dşaryla ilişki kuasına izin vermiyor

lardı" (Uun Yüü ve Yun Sçs Fs Dğ, Gündem 9Hin 1993)

Röportajı yapan ve yanıtları veren arasnda bir türlü beklenen uyumsağlanamıyor Soruların tersinden hazrlanş biçimi bile pratikte röportaı yapann işini istediği ölçüde kolaylştrmıyor Aslında röortajyapann istemi Sovyetler irliği hkkında tümüyle olumsuz bir tablonun çizilmesini sağlamak Anak bu tam sağlanamıyor; röportaj

yapıla kişi kendi içinde çelişik yantlar veriyor Olgu olan, konuşmanın idelerinden çıkan da şu ki Sovyetler ilk günden itibarenkonuya özenle yaklşmıştır Yerleştirme işini olanaklarını zorlayarakbaşarmıştr Kürt oldukları veya ehabad Cumhuriyetinin yenilgisininardndan Sovyetlere yönelenler olduklar için vb herh bir özelbaskı uygulamamıştr Elbette bu Ktlere mültei statüsü tanınaatve bunun belli bir sınır-çerçevesi olaaktı olmak zorundaydı Nitekim

Sovyetlerin içinde bulunduğu bütün zorluklara rağmen gerekli ilgi gösterildi

u bağlamda en iddi iddiaya K Cemil Paşann hatlarn kaleealdığ Do Kürdistan adlı kitabında rastlıyoruz O şöyle diyor

Duygu ve blinç olarak Turan krlern taşyan Azer oKürler'e krşı olduğundan akirof gibi ajanların "

alkla asd kökleri eskiye dayanan rkl içerik ve düyi

düşmanlklar Ekim Deviminden çok sona da sürdü ürlein ilie



yaşadığı halklar nezdinde de bu durm bzı yönleriyle devam etti. Bu

çerçevede kimi önyargılan devam etmesi, hatta bazı yöneticilerinbaşka halklara karşı ve evet somut olarak bazı Azer yöneticilerinKülere karşı önyargılı davranması ve bundan kaynaklanan-ortayaçıkan hatalı tutumların gündeme gelmesi mümkündür. Böyle birolasılıktan hareketle ama oraya atılan her şeyin doğru olduğu söylenemez ; iddianın bizzat belgelenmesi, bu anlamda kanıtlanması gerekir.

Şu kadarını söyleyebiliriz: Mevcut kaynaklardan görülüyor kiKakasla denilen bölgede ulusal sornun çözümü bağlamında kimisorunlar varlığını sürdürmekedir ve bunlar sosyalist devlet tarafındanbilinmektedir. Sornların pratik açıdan da kendini dayatığı somutgelişimi ile birlikte bizt Sovyet iktidarı tarafından ortaya konmuşturBunlar dışında iddiası olanlar bunları bilimsel bir yaklaşımla otayakoyalıdr Eldeki belgelerden Soyet Azerbaycan yöneticilerinn yada Özbekistan yöneticilerinin somut olarak Kür azınlığına kaşı veayca özelde Bzani kalesine yönelik bir düşmanlık içersindebulunduğu kanıtlanabilir değildir Sorna ciddi yaklaşan biri bu bağıntıda Sovetler Birliği'nin devlet politikasına dayanarak eleştiri getirir;iddialn ispatla. Bu bağntda biz proletara diktatörlüğü devetninKürtlere karşı Bi kalesine karşı düşmanlık içinde bulunmadğını, böyle bir siyasetinin olmadığını belirtiyoruz. Tersini savunanlar ise, iddialarnı knıtlarıyla birlikte ortaya koymalıdırlar.

Barzanilerin Soyetlere geçtikten sonra yaşadıklaryla ilgili olarak

M. Sraç Bilgin'in 'Barn' adl çalşmasnda ksmen detayl bilgileverilmekedir. Ancak kendisinin de beliriği gibi (her ne kadar dediğineuygun davrnmıyorsa da) bu konuda "fazla belge yok" ve olmayınca dailgili noktada yn-konuşan herkesin bu olguyu dikkate alarak hareketetmesi gerekir

Herkes şunu bir kez daha bilince çkarmalıdır: Iddialan tam tersine, Sovyetler Birliği'nde her yurtaşın ve de "misar"in iktidarı

eleştirmesi ve önerileri doğrultuunda isteklerde bulunması yanıtsızbırakılmamıştır. Aslolan budur ve Barzani ile beraberindeki Kürtler deproleta diktatörlüğü devletinin bu karakternden istide ederekStaline kadar ulaşmışlardır Sürgün hikayesinin tersine yürüyüşçüKürtler Sovyetlerde kaldıkları süre boyunca yaşamlanın en iyi gnlerini -her alanda- geçiiş ve ülkelerne yetkin olarak dönüşlerdir

Soyetler, Barni komutasındaki kaleyi ülkesine sğımak zorn

da kalmış bir pari/örgüt mensupları ya da bir devletin temsilcileri şek



linde kabul etmemiş olduklad öüü, burada kardeşik iişkier

çerçevesinde üst düzeyde kapsam ve yakn bir iişkiden bahsediemez. Böye bir ilişki doğa oarak daha rk omk zorundadır Amabua rağmen gösteren gi ve özeike eğtmer kousundakduyark odukça önemidir Doaysıyla Barzaieri çaşma kampında, Sibiya yolarıda sürgü ve esaret atndaymşar gibigösterme tutumu tek yanve Sovyeter Birliği'i karalamadr

1-KDP Yeni Satejisi ad teme belge iteiğideki mateyalinde

Sovyeter-Barni iişkieri bağntsnda aşağıdaki tespiti yapmakadr.şte yzanar:"Musta Bzanide, bir Kü uusal ideri oarak Mehabadda

Sovyeteri iyi tımış; daha sona da onardan kabul edieceğikonusunda önceden adığ söz üzeine Sovyeter Biriği'ne iltica etmiş;14 Temmuz Devrimi'nden sona rak'a döünceye kada da oradakamıştr Dödüğü zamn ise Sovyeterin uusa kurtuuş hareketerine sağadklar desteğe hayranık duyuyordu. k üdstn DemoktPts Yen Sttejs Üçünü Düny Ynl Jk bm: Ok 78, s 81-82)

Esasında eçeğe uyun düşen b belleme yapmaktadı PDYanzca bu kadaıya yetinise bir a için KDP'nin taışıan

bağamda çok faza pobem göediği sonucuna varmak mümküngözüküyor Bu satırı kaeme alındğı döem, revizyonist SovyeterBiriği yöneticierinin henüz sosyali, komüni gibi sözcükei terkeedikei bir dönemdir ve Küt eketine kaş yakaşm iki uçubir geişme gösteekedir. Bir yandan Irak Baas sosyalisteri ie iişkier sürdüümeedir ve bu lamda Küere karşı büyük köüükeinatına imza atmaktadır ve kat aynı manda diğer ydan daKülere iiki kumann da fazileteine inanmaktadr Dolaysya nebiri ne de öteki atmamakta, iki taraf da ayn anda dost ve müekoaak görümektedir. Her ne kadar Barzani'nin Amerika ie iişk

einde bei bir rahatsızık duyuuyor ve Rus sosyaemperyaznno dönem ükedeki büoaı gibi çaışanar tarafından bu iişki deş fediiyorduysa da revizyonist SB yöneticieri iişkiyi sürdürme iyduymaktayda -DP açısndan da Rus sosyaempeyaiin yamamak ve dostuk iişkierini sürdümek başat pokadr Aabunun hep böye sürmediği ilişkini bozuduğu sonradan ör

Sovyeter Biriği'ne sığan üer nezdinde sosya7 ü

tavn doğ bumayanardan biri de Faysa Dağıdı.



Şöye yazyrBmi ve 500 arkadaş Svyeerde 1 2 y kadar. Sainin

öümüe dek birer uak gibi yaşamak wrunda kadar. Kür müecier avaş eireri gibi buraardaki khzarda yarca çaşdar.(9 1 199 Ö Piti)

Yukardaki ararda kaba bir iira akan rmakadrYaşamarn idame eirmek için her Svye yuraş gibi Barni ieberaber giden Kürer de çaşmakadr. Bu gaye nrma deği mi? Ogünün Svye kşuar gözönüne geiridiğinde çaşmadan yaşaya

bimeeri acaba dğr ve mümkün abiir miydi? Yka çaşmadane durmara düşmeeri mi bekeniyr! Ayrca yananma biegerekiz avaş eii gibi görüdükeri iia başan şağ bir karaadr, enaydur. Ki, Svye deveinin ve kmüni pariininavaş eireine kaş piika yeryüzünd ik kez en inani byuauyguamş ve buruvazi arandan bie bu deni iiraya uğramaşr (Syeer Biriğinin yai aihini çpm beki

geçic br üre için bazarnn enaryarna dayanak bumaanayardmc abiir ama bu, guar ykayma na gemez buunuumamadr)

08



SO SYAİS

A•I SAVUUlSID:ÜR l:ÇİR

ÖR BAŞID!

Bu öüde, ovyee Biiğnde yaşayan Küen kinci Dünyaavaşı dönende osyais Anavaan avunmasındaki ekinkeinnaan oaya koyaya çaışacağız. ovye Küeinn osyaisAnavaan avunas kaşısındaki avaına işkn yapacağz akaaaın çoğunuğu izza savaş güneni sou oaak şeyen H. M.Çeoevn Büyük Anayu avaşında Küe ad kiapan yapacağız.

Bidiğiiz kadaıya u kaynak kend aanında Tükçeye kazandıışik ege oa özeiğine sahip.

osyais ükenin düşan sadıa aında uunduğu koşuada,y yı aşkın i süe sosyai şanda yaşamış i hak oaakeekçi Küein ovye ükesini savunak için see oaaıkada aii i şey oamazdı.

avaşın aşadığı yada, Küein yoğun oaak yaşadıkaı ö

gee daha çok Emenisan ve Azeaycadı. şüphesz emekçi eyanızca u iki ükede deği aşa Gücisan omak üzee, azı OAsya cuhuiyeeinde de uunakaydıa. Çeoev, emkiKüein u yıadaki yeeşii ağamnda sou igie kdi. Öeğn:

Büyük Anayu avaşı yıaında Küein üyük i k

sa kesimde yaşaakayd. Eenisan Cide e çok keeyan ve Eçiadzin ögeende Azeayca ç



Kelbacar, Zgelan Kubatlin ve Naçivan bögelerinde yaşıyorard"

(Çetev, e sf 4)Savaş öncesi dönemde sosyaiin inşasına katılmda görlennüs alandaki yoğuluk savaş yllarnda da sürmekteydi. Bu durumyalna Kütler için değil nüs bakmndan emekçi Küterin konumunda buunan bşka bz halklar açsndan da geçeriydi. e var kiböyle bir "fark" Sovyet yuraşarnn görevlerine sarmalrna hiçbirşekilde enge değidi omad da

Kimieinin nüs oranarıya oynayarak inar" vb. türnden zoramaara girmeleri bu bağamda içine düştükeri zaval durumu göstermenin ötesinde fa bir anlam ide etmez. Sorun tam da sosyaizminkuruluşu sayesinde yakan bilincin Sosyalist Anavatn SavunmaSavşna katlmda belirleyici olduğunun kavranmasdr Sovyetemekçi halklarnn ileri atlmasn sağlayan ktör işte tm da bu olguda yatmaktadr Böyle olduğu içindir ki titizike öne çkarlmas

gereken sl şey her alkn nezdinde gözbebekeri gibi korsgereken sosyaist anavatann savnulmas için Sovyet yuseveriğiekseninde kazanlmş bilincin vadğ ileri düzeydir. SovyetlerBiriği'nde yşayan emekçi Kürtlerin önemi bir böümü de bu düzeyinkanmlaya sosyalist anavatan savunduar. Küt emekçileri arasnda geçen bir diyaloğu romanna al E. şemodan okuyam:

Kier diwana Lnin b ew der weten m e. J vr her ez di tu

ciya naçm. (Eeb Şe Hp sf 5)Bu sözler Tükçede Lenine ait yer benim de vatnmdr. Burdan

başka yere asla gimem." anlamna gelmektedir Böylesi bir yakşmasahip Kürt emekçisinin ülkesini saldrganlardan korumak içinolağanüstü ölçüde seferber olduğunu; ülkesini sahiplendiğini vurgulam bie gereksizdir..

Sovyet yöneticileri Kzlordu'nun önde gelen mensuplar emekçi

Külerin Büyü Anayur Savş'ndaki emeklerini ve dakrklangayet berak bir şekilde oraya koymuşlardr. Sovyet mareşali emekçiKürlerin katlm üzerine şunla beirmekedir

Büyük Anayurt Savaş ylanda sayesinde tarihte ilk kez ulusaözgrlük ve mutuluğa eriştikleri ülkeleri yokolma tehlikesiyle kaşkarşya kalnca Kütler de diğer kardeş halka gibi ateşi Sovyet yurtseverleri olak kendilerini gösterdiler.

Cephede birlikte savaşma şans elde edebildiğim Kürtler bütün



Sovyet savşçılaı gibi kendi sker görevlern namusuca, onurla yerine getirdiler." (Sle Bğ Mreş H Byn, n Çeee sf 15)

Sovyet mareşalinin emekçi Küerin katıımlarnı bizzat diegetrmes emekç Kürtern anavatan savşına katıdığının güya nkredldğin öne sren sosyalist tarihin çrpıtıcıarına da iyi bir yanıttır.

Knıan Ö?gürğn Ekm Devrm'nin eser, sosyalizmn drektbir ürün olduğunu kavrayan, gören, agılayan her K emekçsi bu

özgür ortamın sümesnin brick yolunun Sosyalst Sovyeter Brğdevletnn yaşatımasından geçtğinin bncnde hareket eiştr. Ve bugerçeklğn verdiğ ihama v enerjye diğer kardeş hakarla beraberaynı onuu payaştılar Cephede ve cephe gersinde, savaş yıaı boyunca Sovyet yuttlar olaak üzererine düşen görev ve sorumuluklarıyerne getrmeye koyuldula

Savaşın içinde Kü gönülerinin yşadkar bögeerde çok çeşitli

konu ve aanarda katkı sundukarı yne Sovyet yetki kurmaaafından bizt açıklanmakadır Savaşın içinde önemi konumdabuunanarın ve savaş döneminde basın aacılığıya kamuoyunaaktarıanların içeriğne bakıldığında, küçk-büyk hak ayrımıgözetmeksizin By Anayur Savaşı'nda her hakın katılımı çokberrk br biçmde oaya konmakadır

Faşst ve empeyaist süülerden sosyast keern gözbebeker

gibi koruma eyemine grşen emekç Kürer sosyalist ktidarsayesinde edindkeri yen bnç ve yeni yaşama tarzıya düşmansadırıarına karşı akt bir serberk içne grd aşst stlanın

başadığ k dönemerde1 94 de-Aagez bögesndek Kürt köyerndekohozcuarın kararıığı bunu açıkça gözer önne sermektedr IşteKü miiyetine mensup kolhozcuarn sözeri:

. Bizler şanlı Kızı Ordu'muza birl kte kanımızın son damlasna

kadar, bizere özgürük ve mutuuk veren yurdumuz savunacaz.Faşiin ezmesi çn, bzer, Lenn'n ps etraında daha sıkça kay

naşacağız! .. . (Çetev, e sfJ, 19)Günümüzde tarih yzımı işne soyunan bzıaının idda enn

tersne Kür emekçer şe karşı savşa katıırken çş nooarak sosyalii, sosyalst keyi ve bunarın verdiğ knırsavunmak çn harekete geçter Bu oguyu kabule yanaşyn

lernn olayı etnk/uus kimğ ya da geeneksel drenşç ölrn



rolü vb le açıklamaya kalkışmaları gerçekler ersyüz etmektr.

"Güçlü ulusal duygula olmasaydı yokedleceklerd . " türündengayr blmsel yaklaşımla sovyetlere saldıranarın kara çalmalarınıbryana bırakırsak herkesn karşısına dklecek olan çıplak gerçekşudur Emekç Kürtler etnk kmlklern gzlemeden savaş cephesnekoştular Külür devrm alanındak muazm gelşmeler dkkaealındığında, ulaşılan aydınlana sevyesnn Anavaan Savaşınınöngünlernde Kürt emekçlernn de kzanıldığını oraya koyar. Sovye

kdarının üstünlüğü yurşlarını blnçl br şeklde gönüllüler ordusuhalne dönüşürmesnde yatar ğer böyle olmaydı Staln'n ünlüradyo konuşmasının akabnde emekç halklar cepheye koşablrlermyd? Cephe gersnde heannden daha fazla özver göstereblrler myd?

Dkkae değer br dğer öneml noka se Kızılordu'nun rolününKür emekçler nezdnde anlaşılır br şeklde kabul görmesdr

Kızılordu'nun rolünün kavranması bağınısında durumun en özlü des onun saarında yeralan emekç Kürlern dakarsavaşçı evlatlarıdır.Üretm eğtm vb. alanlarda olduğu kadar; par ve ordu saarınakatılımda da her geçen gün artış vardır Sosyals Anavatanı SavunmaSavaşında yeralnların çnde ıp prosöründen muhaz ere yarbaydan onbaşıya kadar değşk kademelerde Kürt savaşçılarının yeraldıkları hç br tarışmaya mahal veeyecek açıklıka belrlmekedr.

Doğrudan uğruna savşa kaıldıkları yurtlarının kendlerne özgür-lük gerdğ ve bunun korunması çn kend savunmalarını üstlenenordularının saarında yeralmak gerektğn lan eden Kürt emekçlernn büün bunları Lenn ve partsnn kanımları üzernde algılamalı onların genş katılımlı serberğn anam açısından büyükbr verdr. ğer böyle olmasaydı yoğun katılımın her cephede ser-

berlğe dönüşmes mümkün olamazdı.Ü

lkenn "dörte üçü o sıralaryabancı müdahaleclern elnde" (alin ken ve sonra Alman st-lacıları topyekün saldırıya geçerken eğer ülke yenlg yüzü görmedyseburada tam da rlufaklı bütün halkların blnçler üzernde yaratılandeğşklğn belrleyc rolü vrdır Ve bu durum emekç Kürler çn detamamen geçerldr. Sosyalst vataa bağlılık blnc ve dğer halklarlasahp olunan kardeşçe lşkler sayesnde gün geçkçe aydınlanan Kürt

emekçler ülke sevglern şzme karşı özveryle çarpışarak üretmartırarak cephe gersnde şten şe koşarak pare üye olarak, askere



yazıaak bağışa buunaak vb hemen he aana göseyoa

Uusa ıkaın üşünmeyen (uusa a ec ögee se ancakSosyas Anavaann üşman saııaınan kounması oannaeye aşınacağn muhafaza eeceğn ken pağne göenSovye yuaşı emek Küte uusa bencğe yenmee; uusakmk aeen kıp sosyas aenn e omaya yönee )myeken uzaaşmş ve amacı Sosyas Anavaanı üşmansaısınan koumak-kutamak oan emek haka aasnak en

eneasyonas bağn ouan b sonucu oaak ee eKann sözkonusu en kaeşk bağnı şu şeke otaya koymakayı

"Senn hakn Sovyee Bğnn eva Rusa UkaynaıaBeousa Azebaycana ücüe Emene Tacke TükmeneKzaka ve Kgıza senne bke 25 yı boyunca gece günüzaşaak bzm büyük evmz bzm ükemz bzm küüümüzü ku

u Çünkü Sovyee Bğ hekesn ken evne yaşamasına ağmen

avuaı ve ae ocakaı b on ve bbnen ayımayan b osukaes" ( . Kinin Devimi ğitim Devimi hlk Soun Yınlıf 105)

Sosyazm nsan ve yut sevgs Küt emekenn aş sasına uğayan ükeenn kutaması ve sosyan kuuuşunun kesn

ye uamaması n cepheye cephe gesne ve he aana sebeomaının bck beeyc neen ou Dğe şeye b yana eğeSovye kaı geeken e emek haka aasna sosyas

emeee bu büyük kaeşğ ess ememş osayı poeaya katöüğü evenn empeyas kuşamaya ve şs saya kaş

mm b e ıkmas oanakı omzı Bu büyük osukaesnn e sosya sayesne kuun kaeşk şksnn eekemğe büünüğnü am a Anayut Savaşı esnasna oanca pakığya kanıaıa

Bu bağama " büyük ev "n mensubu emek Sovye Kütenncephe gesne göseke ok yönü yaaııka üzene bnoaa km geşmee buaya amak yaaı oacak Çeoev şunaktamakaı

"Azebaycan SSC'ne Küt köyene yığınsa mnge yapyou Lan böges Mnken köyü kohozuna kohozcua aa



kararda Aman şist sadrganarn anetiyor ve Sovyet anayurdunun

özgürük ve onurunu savunma savaşında Kz Orduya bütün güçeriye yardım edecekerini vurguuyorard.

Okteman ve Ecmiadzin bögeeri kohoz ve sohozar köyekonomisi ürünerinin ede edimesinde oduğu gibi cepheye yardmnörgütenmesinde de Cumhuriyette birinci srada yer ayorardı. Bubögeer Doaşan yarşan) Kızı Bayrak Ödüünü kandar.

Büyk Anayurt Savaş yıarında Türkmenistan SSC Aşhabad bögesinde Kür nüsunun yaygın oduğu aanardan emekçier devetsavunma nuna 2 8 2 5 rube para 007 kg. gümş 3,5 kg. atın 292adet scak tuucu giysi ayakkab vb. eşyar 4554 kg. yün 6357 parçaderi 894 küçükbaş boynuzu hayvan 683 büyükbaş boynuzu hayvan 57at 32 ton kuru üzüm ve 482 ton çeşiti kuru meyve verdier.

Kürt kohozcuarı da kurarmış bögeere yardım gönderimesi

çaışmaarna aktif oarak katdar.Devete yardm topama çaışmaarında Başargeçer bögesiKoşabuah Kayabaş ve Geysu köyerinde kohozcu Kürer aktif oarakyer adar . . . (Çetoev ge f 19 49 50 51 54)

Yukarda aktarmaya çaştğımz yerde de görüdüğü gibi başka birdizi anda sosyaiin inşasna serber omuşardr. Savaştan çokönce devrimin heen ardından emekçi Kürter arasnda yapıan çaş

maar bie Savaşta kendierine başvurudu Kürterin kuandğvb. şekindeki yakaşımarı çürütmeye yeter.

Büyük Anavatan Savaşna katm bağnda yer aanarn genedökümüne bakıdığında aydnanmann yeni insan omann okuundangeçmiş somut oarak biimse çaşmaar içinde yeraan kçok kimsesavaş aanarnda üstün dakrkar göstermişerdir

Dibiimse çaşmadan Boşevik Parti üyeiğine yeni abenin

hazranmasından üretimdeki serberiğe komsomo saarna aknetmekten ephe gerisinde topanan bağşara . kadar savaş boyuncahemen her aanda yaygn bir yoğunaşma gönüü bir serberik kampanyas yaşandysa bu ancak sosyaiin temeeri üzerinde yaşananaydınanmaya bağanabiir.

Sosyaizmin gene knmarnn ve somutta bu aydnanmanndoudan bir sonucudur ki savaş sürecinde birkaç aandaki katımaşağya aacağmz yoğunukta gerçekeşebimiştir

Kür emekçierinden Parti saarna 943 yında 3 kişi 944



yıında 46 kş ve 945 yılnn k yalarna kadar 30 kş kabu edd

Koünstern büyük ölçüde Kızı Ordu saarına çekleer sonucu cephe gersndek pt ögüter öne ölçüde yenenyodu.Böyece Aagez bölges pat örgüte yapısının % 5 sav yılarında

Parye gen üyeerden ouşuştuBüyük Anayurt Savaşı yllarında gençk, büyük br steke ennc

Kosoo saarına katııyordu Bu duru Kürt nüsunun yaygınoduğu bölge gençğ çn de geçeryd eğn, Aagez bögesnde

kosool saarına katılanan saysında yıdan yıa büyük artışlaroluştur. Aagez bölgesnde 94 de 944'te 356 ve 945te se3 dekan ve genç kız kosooa üye kabu edşlerd (Çetoev, age sfa 58 59 60)

Parye oan duyaıık ve yne genel olarak saaın sklaştırıasnın eekç Kütler arasında cdd şeklde yk bulas ve bunun katıa dönüşes öne br gelşedr. Anavatan savaşınakatııarndak yoğunluktan harekete nkr edd dyenern aksneeekç Kürtern arasından Boşevk Part üyeğne geçş ve Kürtgençğnn Kosool saarna katı bağaında ve ayıcaKızordu saarına artan oranda yeraaar vb. gösterektedr k,nüsarya kıyaslandğında hç de düşük b oran (çıkış noktasnınoanar oaası geektğnn bncnde hareket ededr)

sözkonusu değdr.Başta Stangad enngrad ve Moskova savunaar oak üzereaşst sürüern tepeenesnde yüzece bnece gönüü savaşç cepheye koştu. Part'de, Kızoduda ve cephe gersnde küçüseneyecek

başarıar gösterd. kaynadak aşst şgan sona erdesndenKakasardk kışkıta sadırı ve provokasyonarın etksz hae getesnden; Kı, Beyz Rusya ve Batık kıyıarının şgacerden

tezlenesnden Hterc şst ordularn Bern'e kadar kovalanasına . . . kadar çeşt alanada Sovyet eekç Küre yen nsanKürt kuşağı başarıı br şekde sosyast ükeer çn büyük yararııkr gösterd

Dğer kadeş haklara ouz ouza Japon saldırganlaına karşısavşta akt yer aındı. Cephe gersnde açn Aagez Kubn vedğer yereş ber başta olak üzere her yereş bnde ko

hozcular üstün dakrıkarda buunduar. reb Şeo Kürtern buolağanüstü dakrca katılıını Sovyet aesnn koekt üyeer



omaarına bağar Romanına adığı "Ne ez uz maek ne maa

meye mezın em cımaea koek me ye" (Ben e sen bir en üyeerideğz, ama bzm büyük emz, bzm koek yapımızdır) (Hop,say 80) Bu yzışma, emekç Kürerin koek yşam kaşısındakduyarııkarını gözer önüne sermekedr

Kür emekçernn göserdikeri bu özer çaışma karşııksızbırakımadı. Bir dz ünan e madaya ererek anayur saaşındakkahramanıkarı öümsüzeşiridi. Bu bağamda en çarpıcı öek

Kızıorduda Yarbay oarak göre yapan S Syabendoun göserdğbarıar karşısında hakeğ şekide ödüendrimesdr Çok az sayıda

nsanın hak kanabdiğ "SSCB Kahramanı düü"ne ayık görüenSyabendo cepedek başarıarının karşıığında adığı bu ödüeyaşadığı bögedeki emekçer arasında büyük ek bırakmışır. Bu konuda L Rambou şunı yakadır

"Saaş Kürern y bnen yğk e cesareerine kendngöserme e mükaandırma oanağını sağadı Bas br köyüçocuğu, Sama Sabendo, üksek Soye Prezdyumu kararıya"Soyeer Briğ Karamanı" gibi nsbeen ender br nşana aieddi" (Lucian Rambou Çağdaş Küdisan ihi, FıatDicle Y sfa 113)

Siyabendoun aesi Birnc Dünya Saaşı yıarında Tse sonrada 926da Abarana göç edyorar. Syabendo öğrenmn

eningradda yapıyor. l 938de Soye Ermensanı üksek KonseyneAagöz Kür böges meek (Kür myeçiernn "Kürer sürgünedd yokedidi, brd ." üründen ddaarı anımsansın ) oarakseçyor Sonra saaş dönemnde ükesn korumak için cepheyegdyor e Moskoa saunmasına kaııyor düşman aburarını darbeiyor mha edyor .

Ee, çobanıkan ın yıdı yükseen emekç Kürer"in büyük

br güen e dnmez br coşkuya kenderini enin e San önderğndeki Soye aanına hsremeer, Soye anaaanarını gözbebeke gb korudukarı arışma göürmezdr Soye yurseer Kürkomuan Siyabendo bu gerçeğn en yaın desdr. Mesee Küremekçerinn ükeern saunmak ıçın yoğun kaıımını,Syabendoarın sosyae oan derin bağıığını bü yöneriyeaçığa çıkarıp, öğrenmek e bnce çıkarmakır



mekç ürtlernn avatan Savaş na kat m nkr m ed ld

Kürt emekçlenn savaşa katlm hakknda nkar terch edenleraslnda Kürtlern kazandğ yen sosyalst kmlğ nkar etmekte

küçümsemekte ve sradanlaştmaktdr. Bu düpedüz Kürt emekçlernn sosyalst devlet nezdnde edndkler sosyalst tahlern yoksaymak demektr lgnç olan bzlarnn Kürde her tür olumlumezye yüklemek stedğ br yerde Sovyetlerdek emekç Kürtlerözgüünde hn ya yüa yakn br kesn br bölüm Kür şahsnda sosyalst tarh olak gösemekten özenle kaçnmalardr. Bu ksatarh kestnn faşe ve emperyalzme karş drenmenn tarholduğunun üstünü örmek çn nkar yolu terch edlmektedrKaçablrler ama nereye kada?

SovyetKürt lşkler bağlamnda kendlern 1 otorte 1 sananbazlrnn km Kürtler nezdnde oluşturduklar senaryolarla yaşanantarh başaşağ ederek nanlmaz br çaptma ve karalama şnAnavatan Savunmas noktasnda da sürdürdüklerne tank oluyoruz

Herhang br verye dayanmadan srkl oraya dda atmak bçmndebr yöntem zleyen böylelernn aş derecede zorlamalarla gerçeklernüstünü örmeye çalştklarn rhatla göreblmekteyz.

Bu karalama ve çarptma şnn ornda yeralanlardan br ksmnnbr ölçüde Sovyetler Brlğnn knc dönemn pratk olarak yaşmaavantajna sahp olmalar onlara tarh çarptma hakk vermezDönemsel lşklern verdğ km olanaklardan daha çok tatşa

konusu olan soun da zken lgl alanda bulunuyo olalar byararlanarak konu hakknda kendlernn rerans anmasn e anlamda yazdklarnn onaylanmasn azulayan bu çevreler açk k trh altüst etmekte ve bunun kabulünü stemektedrler. Revons mlyetç deolojk yaplarnn doğudan br sonucu olarak gne kyanl zlenmlerle ve önyarglarla burjuva tarh yazmn sün utür kesmler özellkle sahp olduklar sosyalzm krşlğ de

Sovyetler Brlğnn lk dönem hkknda ta b ç kr1 oçektedrler



Sovyet komünistlerinin ulusal sordaki siyasetin reddedenlerinpratikteki gelişmeleri benimsememeleri ve dahası iira ve saldı kampanysı başlatmaları aslında gayet normaldir. Bu işi, aynı ideolojikkimliği taşıyan ve kat değişik ulus ve milliyetlere sahip herkes yapmaktadır. Buna Kürt ulal kimliğini taşıyan bazılarının da eklemesiaslında fzla birşey değiştirmez.Yukıdaki tipolojiyi temsilde pekçokkişi biribiriyle yarışmaktadır.

C Heyderi tarih çarpıtıcılığını şu şekilde yapmaadır:"Kürtler'in Hitler Almanyası'na karşı yapılan Anavatan savunması

na katıldıkları ikr edildi" (Stckhlm Kürt Knferaı Dz Y. sfa 4

Heyderi kendini konunun bilgesi gibi göstermede kusur etmiyor.Hep en iddialı olmayı ve bunu göstermek için de her noktada bir "yanlış" bulmayı tercih ediyor. asında bu durm alenen sıtıyor Böyleolunca da, Kürtlerin "gadre uatıldığını" belirtmeden edemiyor! lginç

olanı bütün bunlar söylerken, yarken kaynak-belge gösterme hmetine katlanmaması; oraya atığı her şeyi bizzat yaşamış olduğu imaını vererek senaryosunu gerçekmiş gibi aktarmasıdır. Son yıllarda,tarih üzerine yarken, hele de yakın dönem hakında yarken çomoda ol kendini tanık gösterme garabeti bazı trih yazımcısı geçinenler üzerinde hayli etkili izler bırakmış durmdadır.

Halihazırda ilgili dönemin bütün belgeleri elimizde mevcut değil,ancak volan bir diz kaynağa bakıldığında Heyderi ve benzerlerininnkar ve çarpıtma yoluna başvurduğunu kanıtlayacak yeteri belgegöstermek mümkün Nitekim genel olarak bu konunun incelenmesiiçinde de farklı bir dizi noktada olayları/yaşananlı belgelemeyeçalıştık. "Anavatan savaşında ürlerin katkıları inkar edildi" diyenlern tersine bizzt savaş yıllarında ürtlerin yaşadıklı bölgelerde

yayınlanan gazetelerde cepheden gönderilen mektupların yayınlanmasıvb öne sürülen iddiaların ne denli iira üzerine inşa edildiğiningörülmesine yardımcı olacaktır Özellikle tarihi çarpıtmaya yeltenmelerinin bizzat dönemin güncel gelişmelerinin basında işlenmesiitibıyla da saldırılrn dayanaksızlığı açıkça oradadır Bu bağıntıdaÇetoev aşağıdaki bilgileri vermektedir

"Alagez bölgesi gzetesi "Sotsialistakan Ugiev" Alagez köyünden

Mişa Cndinin Kürt Pame köyünden, Sala Carovun ve ondahszCarcaris Melikgüh vs. köylerinden cephede olan diğer Kür



savaşçıarn mektuplıa geiş yer verdi. Çeoe age sfa 5

Açıktan bir zorama eresinde ısrara üreiği ikar" tespitinesılan Heyderi'ye Sovyet mareşainin Kür savaşçılar hakkında yazdıkı; ya da savaş koşarnda bizt cephede gönderien mektparıgünük oak Sovyet basınında yayınanması; çok z sayıda kişinialabidiği ödüllerin kimi Kür avşçıra verilmesi ve bunu kaoyuönüde alenen yapılması gibi öeker böyeerinin iiraarnçürüümesine güçü kanıtlar oarak gösteriebilir

Asında tarih çarıtıcısı yazar bütün buar bimiyor oamz; obiiyor, ancak sahip buunduğu burjuva revionist ideoloji on inkragötürüyor Sovyeter Birliğindeki sosyaii pleter enteasyoalistiçerikteki emekçi hakarın kaynaşmasını ve kollektifbir aileni üyeleriolarak emekçi ürlerin de b tablonun içinde müteva bir yere sahipbuluduğnu kabul emek istemiyor .

Buraya kada oraya koyduklaımız emekçi ürleri değişikcephelerde nasıl ve hangi yoğnluka Anava Savunmasına katdıklarnı; başta Bolşevik P omak Sovyet iktidarna ve oyere örgüteriyle e ür bir kaynaşma içide budukları;asardaki hakarn kardeşçe yaşamn örülmesinde ve bukareşliğin savaş esnasında Sovet y ğ özerisiye en dorknokasna çıktığnı yeterince açıklamaktadır navatan Savşdaki

geişmelerin günü günüe Sovyet basında yeldğı ve eekçiKürler somutnda da bilgilerin olgulaa dayadığı özeikle tulamalıdır Bu dda büün mesele bu oan-biteerden do souçlarçkaakr

Emekçi rer arsnda süren külüre devrimin aavaa savaşaetkisi hiçbir şekilde ikar ediemeyecek kadar apaçk oradadır

Sosyaiin inşasına parael giden kütüre aandaki çaşala

Sovyet yrtaşların bilici üzeride mazzam değişiklikleyolaçtğ daha önceki makalelerimizde blimiştik. Sovyet ys

eriğinin ülkeni saiplemesi bağlamıda lştığı ilei düzy dedoğrdan sözkons kütürel aliyeti bir socdr Eekçlerdeki coşkulgöüllü ve yaygı katılmın da belirleyici edenkültürel açıdan kazanla yeni mevzieri bir ürüüdür gunnbva revizyoistler trafdan gözlerde gizemek isei i

likle yaan gerçeği değiştirmez.



Stalin önderliğindeki sosyalist iktidarn faşi karşısında zar

kanmasında emekç Kürerin mütevazi katkısını yok sayma uğraşıiçinde buunanlar asında emekçi Kürerin bir bölümünün kandığıierc, sosyast ktür ökern sahpenmedkern oraya koymaktadırlar. Tarihin bu kesitinde ulaşıan szkonusu kültürel birikiminbugünlere taşınmaması yönünde içine girdikeri katı tutum da aynı şekilde bunarın sosyaliden uzaklıkarını açıkça ee vermektedir

Eli yıldan fazla bir an dilimi içinde Sovyet Kürlerinin iekarşı savataki dakrlıkarını bugüne kadar detayı bir şekide ortayakoymamak elbeteki büyük bir eksikiktir Bu eksikikten istideederek sosyan Kürtere brşey vermedğni dda edener rahatıkla iiraarını arttırmış ve öyleki sosyalii Kürlere karşı ve evetbecerebidikeri oranda Kürerin de sosyaizme karşı konumandıkarını yar omuşlardır.

Bütün buuvaar, revionisler miiyetçier Büyük navatanSavı'nda knan tarafın Sovyeter Brliğinin omaını sıradan biraskeri savaştan ga çıkmak olarak anse etmektedirler. Bu sebesizdeğidir; sosyan kuruuşunu doğrudan br ürünü ve BoşevkParti önderlğinin parak bir zari olduğunu unutturabimek Jeninstönderliği karalamak ve akıllarınca bu tarihse komünist miraı yadsım için verdikleri çabaardan ötürü böye davranmaktadırlar

Binbir türü gerekçeyle emekçi Kürerin Sovyet yurdunun savunumında sosyaliin bir kazanımı ve ütünüğü oarak yaratılan yenbiinç ve yen yaşamın etisye katıdıklarını inkr eden miliyetçi verevzyonist anayşa sosyazm aeyhtarğndan baka br nm deetmez. Ayrıca en küçük bir belge ileri süreden hareket etmeerinin nedenli bir garabet olduğunun da biinmesi gerekir Tıpkı asimiayonsürgün göçetirme vb iraı gbi bu noktada da yine ira baş

taçardırBütün iira inkar ve çarıtmaara rağmen Büyük Anayur

Savaşının zare taçandığı 8 Mayıs 1945 günü emekçi Kürler içinSosyast avatan saipenme, komün yürüyüşünü sürdürmegünü olarak belekerde tzeiğini korumaya devam edecektir Eğergünümüzde h Kaaarda yaayan Kürer arasında 8 Mayıs günücoşkuyla anılıyor ve kutanıyorsa, bu hiç şühesiz navatan Savaınınve sosyaliin emekçi Kürerin yaşamarında bırktığı derin ve öüm-



süz zerin etksnn büyüküğünün göstergesdr

Sosyaz uğrna Kürt eekçernn gösterdğ büyük özerysavunabek ve sahpenebk bu tarhse rasn gerçek anadatakpçeri oabek çn her eyden önce arksstennst teornnkararıca ve tutar br ekde bse oarak bnce çıkarııp savunuı ve uğrna pratk hayat çnd koünz doğrutsunda çaıayart koar

Epeya e fa karıtığının sözde kaadığının en ee

tutuur sout sürecnn yaandığ Anayur Savı yıarında kaptastbarbarığa karı oa oz kurtuuun sosya ateat oduğubütün detayya açığa çıkı ve Sovyet yurtaar kaptaz esretatında yaayı değ, sosya ükesnde üreeh yaaarınndevaı çn sah bı yapı, en değer evatarın bu savata ytrerdr te antkaptast sysetn dernğne bnçere enesnedeniyedr k, eperyae karı savta br an osun tereddütede ve proeta dktatörüğü devet önderğnde Stan veyodaarınn öncüüğünde Sovyet hakarı Naz fa canavrındankurtuaberdr

Br bakıa bu kuruu kavgasında dğer karde hakara brktehareket eden Kürt eekçer de Ben düanı senn düanınSenn düann ben düanı Geyorar ı? Gesner

eeceker varsa görecekeri de var" begs ıığnda sosya veenteasyona uğruna Sosyast Anavatanını korunaya kotuBugün her türden buuva yetç yakaın bu tarhse oguyu

yoksaydığı br ortada, en öne göreverden bri de Büyük AnavatanSavanın knıına yoaçan gerçekeri oraya koyak ve bteede ennstenteasyonast perspekte ısrar etektr Eğer bperspektf çtenke savunuabrse ancak o zaan Sosyast

Anavatanarın savunan Kürt eekçerne ayık ounabr





SOVYETLE. . .

BILII ENEYININ.. . .O ET I I SONU U :

ULUSL SOUNUNçözüü İÇİN E

LTERNTİF

SOSYLİZİ!

Mars ve Enges insanığn uruuşunun omünizmde oduğunuian etierinden bu yana buuvanin sürei sadırdğı şeyerin başnda omünist irer uyguama ve deneyer geiyor Marsiinyaratcar, insanığn geeceğini omünizmde görüreren, buçerçevede uusarn urtuşu için bir baıma uusarn geeceğinin desosyai ateatinde yattığn açadar. Mars ve Enges uusariçin h geçeri oan şu teme baş açsnı para bir biçimde orayaoyduar:

"Başa uusar ezen bir uus özgür oamaz"Bu teme beiremeye halar arasındai geeceğin nas oa

cağnın, omas geretiğinin stratejisinin ana hatar oraya ouşouyordu Bu, ayn manda uusa sorunun çözümü için üzerindesağam bir şeide duraca teme anamına geiyordu Rahatıadeniebiiri Mars ve Engesin Manisto da oraya oyduarı çözümanayş bugün de bu oşuar sürdüğü sürece yarn da geçeridir. Vebu, doğrdan omünisterin uusa sorunda ateati 50 yı öncesinden oraya oyduarın göstermetedir.

Ateatin teori oara oraya onmasnın ço büyü yanaryaratğı bir gerçe Ateatin arşı taraında duran buruvazi bununazasya biincindedir ve davranşı buna den düşüyor. Esasa önemioan yan ise teori bzda oraya onan ateatin yıar sonra, BüyüSosyaist Eim Devrimi ie başayan süreçte, Soyeter Biriğindesosyaiin inşası oşuarında prati oara hayat bumasıdr

Dodan, Soyeter Biriğinin proetaya ditatörüü devetidöneminde çarımas gereen en önemi sonuçardan biri SosyaistEim Devrimi ie birite uusa sornun özümü notasında yapıanarın, uusa sorunun gerçe çözümü için te ateain proetarya



devimi olduğudur.

Günümzde, Sovyetler Birliği devlet ismi resmen de terkedildiktensonra ve empealizmin sosyalii gözen düşürmek maksadıyla hassas konulardan biri olan ulus-milliyetetnik kimlik vb noktalaa gierek; hummalı bir faaliyetin ürünü olarak dünyanın bir dizi bölgesindeuusal boğazaşmaları kışkırtmasından ve bunları bizt kendisininörgütlemesinden sonra her türden revizyonist rerist milliyetçi,sosyalist ve söze Marksi-Leninizm'e sahip çıktıkları iddiasında

olla sosyaizmin ulusal sonu çömediği noktasında konakamada gecikmedilerSosyalizme yönelik bu genel saldı dalgası içinde yaygın bir

biçimde sosyalizmi laa da olsa savunan birçok örgüt geçmişte sahipolduğu görüşleri hızla terketi. Bu süreçte sosyalizmin mumkanımarı yok sayılarak sosyaliin inşası döneminde yapılan bazyanlışlar sosyalide ulusal sorunun çözülmediği çözülemeyeeği

teranelerne dayanak yapılmaya çalışıldı. Çarpıtmalar o denli ilerletildiki sosyaizin inşasında oaya çıkan bzı yanlışlar sosyaizmle uyuşmayan ve yapılmaması gereken hatalar olarak değil de, bu hatlarsosyaliin doğal yolarkadaşları olduğu biçiminde gösterlmeyealşld çalşlyor. Oysa bizt sosyaizmi inşa edenerin kendileriyaptıkları hataları ortaya koymuş ve düzelteye çalışmışlrdır. Tarihçarpıtıcıların böylesi olgulı ortaya koyması da doğal olark beklenemez Herhalda ulsal sorunda da sosyaiin insnda otayaçıkan bazı yanlışlar genel doğrultunun ve yapılanların esasının doğolduğunu ve bu konuda da çok kısa sayılacak bir man diliminde,önceden hesaplanamayacak ölçüde kanımların elde edildiği gerçeğini otadan kaldıramaz

Uusa soun akşamdansabaha çözmünü bekeyen sosyalizinhayalcilerinin(!) bekledikleri çözümü göremeyince değişik sapmalariçine girdikleri Sovyetler Birliği somutunda pratik olaak da yaandı.Işi bir an öne ulusal rkllıklarn kadrmasna kada vdıran busapmacılar sornu kavrayamıyorlardı Bunlarla mücadele edildi.eninist yklaşım geniş kesimlere kavratılmaya çalışıldı Özellikle bunoktada Stalin çok yoğun çabalar sarfetti . Dha önceden tehlikenin varlığına işaret eden Stalin doğru politikalaın uygulanaması halindeempeaizmin kazanacağını gayet berrak şekilde ortaya koydu.Emperyaliin beklediği sonucu almamasının yolu, eninist poli

tikalarda ısrar etmekti 93 yılında Stalinin "Proletaa Diktatörlüğü



Koşullarında Ulusal sorundaki Sapmalara arşı Mücadele" Raporunu

XV Pai ongresi'nde okuduğunda bütün bu sapmalara karşımcadeeye genişçe yer verd.Salin, bütn yşamı boyunca haklar arsında kalıcı bir yakınlaşma

ve ardeşleşmenn kurulmasına çaışı Ve ekenin ang koşuarda,nsı gündeme geleceğini çok önceden gören Salin doğru polikardanvazgeçildiğinde doğal oarak praik uygulmaların da zrarı gelişmelereyolaçacağını ve önenememesi dunda uluslar arasında sosyaizm

sayesinde esis edilmeye çalışıan oramın zedeleneceğini ve oradankalkacağını er desında özene vrguladı gerek dkka çeO, büün bu uyarı ve öngörerine yanlış görüş ve praiklerle

mücadee emesine raen bir dönem sonra burjuva revizyoniserikidarı ellerne geçirdier ve ulusal sorun bağaında da sosyalişarlarında knılanları bir bir açıkan buuvaziye esim etier.ode revyons kklein maritleiyle ve ancak 4050 yllık birsüreçe üketebildikeri yokettikleri kaanımların Sosyalizinkımları olduğu gerçeği ogları nkara kakışmayan erkesnkabul eiği bir gerçekir. Bu gerçek yer yer sosyaie saldı içinyaılan yı ve kiaparda bile akarıln veriler arafından da onaylanma duumundadır Yani sosyalize saldırıda bulunulduğu notalardabile bazı gerçekler tesim edilmek orunda kalınıyor

Sosyalimde kaydedilen baı gelişmeler

Ulsların birbirlerini boğaladığı ve egemen ulus olarak Rus ulusunun dğer ulus ve nlık einde koyu bir şoven esirdiğikoşulard değişik ulus ve aznıkarın kenelendiği bir yaşamortamının sağanasına geçmeyi başarış omak bir ek şeye açıklanabilir: Sosyali!

Tışma göürmez şekide kanılanışır ki Leninist eori önderliğinde proleaa diktaörlüğü devlei deneyi koşullarında kaedienmesa uusal sorunun çözmünde tarihin en ieri adımıdır. Birkaç onyıık Sovye deney uusarn ayaının aamen oumu yöndedeğişiğini gösermişir.

Sosyalimin bir dizi ada uusal sorunda başarıı bir ereme göserdiğini enin-Stalin dönemi Soveler Birliğine Stalin'e karaçalma

emelinde saldıra reviyonist Gorbaçov bile teslim eme duru-



mundadır Bu balamda O, şöyle demektedr:

" Br anların kenar bölgelernn hızlandrlmış gelştrlmeshede syaset snucu Svyet ktdarı dönemnde bütün brlkcumhuryetlernde güçlü ve çeştl alla kapsayan br sanayyaratılmış ve ssyeknmk gelşme dengelenmştr 1926da esksay bögeernde kş başına sanay üretm uusa kenar bölgeerdeknn 38 katı ken 94 1 de 4 1 katına düşürülmüştür şmd sehemen hemen 23 katıdır 19 Eyü 1989 taihi "Patinin imdiki

iiee Poiikas Üzeine" apığı konumadan Aktaan Usa SonÜzeine Eğitim Notaı, Yeni Düa çin Yınaı sfa 138Bu gelşme kuşkusuz k ssyal lmaaydı düşünülemezd

Mde revzynzmn ktdara gelmesnden snrak gelşmennyavaşlamaı da ssyalzmden sapan br syaset lmasının snucudur.Svyetler Brlnde Ekm Devrm snrasında devrm önces varlııble blnmeyen brçk ulus mllyet rtaya çıktı. Bunun raya çık

mınn esas temelyse ulusal baskının syasal eştszln devrm snrasında kaldırılmış lması ve ulu ve mllyetlern eştl kardeşllkesne uygun syasetn prate geçrlmş lmsıdı

Ssyal altında ulusların ve mllyetern özgürlüklerne kavuştuu sadece Svyet kaynklarında raya knmamaktadır. Dönemnbrçk aydını da Svyetler Brl'ne yaptıı gezlern ntlara dökmüşve ktap ya da makale lrak yayınlamıştır. Svyetler Brlne gden

lerden br de Anna Strng lmuşturAnna Strng "Staln Dönem" adlı ktabında ulusal srun balamında şunları belrtyr

Daha ger uluslar arasında çk daha büyük deşklkler ldu.Svyetler Brl her türlü gelşme aşamasında yüzell ulustan luşuyr: ren gey yetştren Eskmlardan kyun yetştren göçebeKırgzara Ermener ve Gürcüer gb esk uygarıkara sp hakara

kadar Svyet pltkası eknm ssyale dru lerled sürecebütün ulusal kültürler gelşmeye bırakmıştı. Ne var k ell sekzuluun ktap br yana albes ble yktu. Blm adala bunlar çnyazılı dller gelştrdler ve Svyetler Brlnde brnc Beş Yıllıklanın snunda yayınlanan ktap sayısı Almanya Fransa venglterede yayımlananların tplamından daha zla lana dekMskva'da tam yüz ell dlde ktap basıldı." Stain Dönemi nna L.Song, Onur yınarı sfa

)50 dlde basılan ktapların öneml br bölümü de Ekm Devrm



öncesinde albesi bile olayan ve okuaya oran sr deyindeolan ulus ve illiyelerin dillerinde yaynlanşr. lrel alanda ilereenin eeli de okuayaa orannn ykselilesiyle alşr

Öekleek gerekirse; Trkenisanda devri öncesinde okuayaa oran % 1 iken 950ye gelindiğinde okuayaa bileyenlerin oran %99dan %1 e indirilşir Erenisanda okuayaaoran % 30 civarndan %100e çkarlşr. Tacikisanda okuayaa oran % O.en heen heen %100e vardrlşr vb vbEkonoik alanda da odallerin egeenliğinde olan ve göçebe çobanyaşann egeen olduğu birçok ülke byk oranda sanayi ülkesine

dönüşürlşrryalis barbarlğa karş her alanda aleaif ola öelliğine

sahip sosyaliin ulslarn ögürlüğ ve kuruluşu bağanda da alrnaif olduğunu gösermeye burada saydğ birkaç olgu bile yeerlidir.

Sosyali alnda ulusal sorunun bnüyle çöü bir sreçeselesidir. Siyasi olarak varolan eşisilikler işçi snfnn ikidaragelesiyle yasal denleelerle oradan kaldrlp yasal eşisiliklere

son verilişir Ulsal bask oradan kaldrlşr Faka geçişendevralnan "iras ulusal bask ve uln sonucu da geri kalş birekonoi ve külr oluşur konoik ve klrel eşisilik ise ancakprolearya ikidarnn bilinçli ve pll siyaseiyle oradan kaldrlabilirVe bu sreç sökonusu lkenin ekonoik ve klürel gelişe düeyinegöre daha uun ya da daha ksa olabilir

Mode revioniin ikidara el koyas sonrsnda yren

siyasele halkla arasnda sağlanan birliğin eelinin dinailenesi veRus sosyaleperyaliinin çökşüyle birlike ulusal çaşalarnyaşanas ulusal sorunun sosyalide çözlediğini değil sosyalimden sapldğnda ulusal çaşalarn yşanacağn gösermekedirBuuva siyasei uluslar birbirine dşan ee çaşrma siyseidirUluslarn kuruluşu adna sosyalie saldranlar da gerçek anladaulsal ögrlk savnucular değildir olalar Böylelei uusal

ögrlken sadece kendi ulusunun gerçeke buruvaisinin egenliğini anlyor Ve iiy sahibi oladğ yerde basyo yaygarayUlusal ögürlk isiyoru Bu buuva baylar için Sosyaliin aernaif olas en sökonusu değildir

şe sosyaliin savunulas ve inşs perspekinden bakayanlariçin sosyalide en her şey ylş yaplşr Çnkü onlara göreherşeyden önce sosyaliin kendisi yanlş

12



S O N U Ç

Bir kz daha ziln v söürg uuslarn kuruluşu sosyalizddirçünkü ancak v yanz proltaryann öndrliind v ntasyonalisttdki dvrilr uluslarn ksin kurtuluşunu salayabilir. Bunundşndaki bütün 'çözülr' dişik şkillrd uluslarn kapitalist barbarlk altnda tutulas dktir.

Evt Koünist Partisi Manistosu'nun yazasnn üzrindn150 ydan fazla bir an gçsin ran orada yazlan "ÜN

ÜLKLERİ İŞÇİLİ, İLEŞİNİ! " şiar bugün d yni bir düyakoünist bir dünya kak için biricik altatif ola özliinisürdürüyor.

Marksst-lninist torinin h torik boyutta v h d pratikbakdan sosyaizin uyguland Sovytlr Birlii soutunda kapitaistpryaist barbarla karş ygan çözü olduu kantlanştr.

Özlikl d Sovytlr Birliind ulusal sorunun doru bir tldçözüldüü v bunu dünann bütün zin halklar v ulusar için birilha kana olduu yalnzca Sovytlr Birliind dil dünyannhr yannda kalc v grçk çözüün sosyaid olduu grçinidön dön vurgulaak iliytçiiin ayyuka çkt sosyai hrtaraan sadrld bir dönd daha da grkidir. Bu konuda daönclikli görv ulusal sorunun tk dou çözüünün arksist-lninist

td olacan daha gniş kitlr anlatabilktir. Bu başarlabidii düzyd sosyai v yaşanan sosyali nzdind koünizaltatin gtirin hr türdn saldr boşa çkarlabilir

Hayr koüni ulusal sorunda ias tdi. Ias dn sosyalizdiy yuturulaya çaşlan od rvionist öndrlikli bürokratikkapitalist düzndir.

Sovytlr iriind yaşanan sosyali dnyind d görüldüü

gibi ulusal sorunun grçk çözüünün sosyalid olduu hiçbirbiçid yadsnaaz bir ogudurKapitai-pryaliz uusal sorunu çözdiini 20 yüzylda

fazlasyla kantlad. Buuvazi il kolkoa rvizyoniz v oporünizhr türdn illiytçilik varsn çarpta v karaaa kapanyasnadva tsin uluslarn v iliytlrin kurtuluşu için ygan altatifsosyalidir!



Documents

Huseyin Can_Sovyetler Birliginde Kurtler