Hvernig hefur peningastefnan áhrif á hagkerfið og hversu langan tíma tekur það?

Þórarinn G. Pétursson

Málstofa Seðlabanka Íslands15. október 2001

Miðlunarferlið: skilgreiningSeðlabankinn notar vexti í endurhverfum viðskiptum

við fjármálastofnanir til að ná markmiðum sínumHefur áhrif á:

Skammtíma- og langtímavexti Laust fé í fjármálakerfinu, peningamagn og útlán Gengi krónunnar og önnur eignaverð Væntingar almennings

Hefur þannig áhrif á: Heildareftirspurn Verðbólgu

Miðlunarferlið: Yfirlit

Einnig innbyrðis áhrif

Stýrivextirseðlabanka

Innlendeftirspurn

Heildar-eftirspurn

Inn- ogútflutningur

Markaðsvextir

Eignaverð

Peningamagn ogútlán

Væntingar ogtrúverðugleiki

Gengi innlendsgjaldmiðils

Framleiðslu-spenna/-slaki

Innflutnings-verðlag

Verðbólga

Miðlunarferlið: Mikilvægi skilningsVið framkvæmd peningastefnunnar:

Lagt mat á áhrif aðgerða Hversu langan tími þar til áhrif koma fram

Seðlabankinn þarf að vera framsýnn: Áhrif koma fram eftir einhvern tíma

Miðlunarferlið flókið og breytilegt: Fyrirséðar eða ekki & túlkun aðgerða Væntingar um framtíðaraðgerðir og -horfur Geta verið ólínuleg og ósamhverf Fjalla aðeins um dæmigerð viðbrögð

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á markaðsvexti

Stýrivextirseðlabanka

Innlendeftirspurn

Heildar-eftirspurn

Inn- ogútflutningur

Markaðsvextir

Eignaverð

Peningamagn ogútlán

Væntingar ogtrúverðugleiki

Gengi innlendsgjaldmiðils

Framleiðslu-spenna/-slaki

Innflutnings-verðlag

Verðbólga

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á markaðsvextiÁhrif á skammtímavexti:

Peningamarkaðsvextir hækka strax Skammtímabankavextir hækka fljótlega

Áhrif á langtímavexti: Geta hækkað eða lækkað Hækka yfirleitt en minna en skammtímavextir

Flóknara hér vegna verðtryggingar: Hækka tímabundið ef staðkvæmd og

tregbreytanlegt verðlag

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á markaðsvexti (frmh.)

-0.8

-0.4

0.0

0.4

0.8

1.2

2 4 6 8 10 12-.1

.0

.1

.2

.3

.4

.5

.6

.7

.8

2 4 6 8 10 12-.1

.0

.1

.2

.3

.4

.5

2 4 6 8 10 12Mánuðir Mánuðir Mánuðir

Peningamarkaðsvextir Verðtryggðir ríkisskuldabréfavextir Verðtryggðir útlánavextir

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á eignaverð

Stýrivextirseðlabanka

Innlendeftirspurn

Heildar-eftirspurn

Inn- ogútflutningur

Markaðsvextir

Eignaverð

Peningamagn ogútlán

Væntingar ogtrúverðugleiki

Gengi innlendsgjaldmiðils

Framleiðslu-spenna/-slaki

Innflutnings-verðlag

Verðbólga

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á eignaverð

Áhrif á hlutabréfaverð: Hlutabréfaverð lækkar almennt:

Tekjuflæði afvaxtað með hærri vöxtumDregur úr eftirspurn eftir hlutabréfum

Áhrif á húsnæðisverð: Húsnæðisverð lækkar almennt:

Fjármögnunarkostnaður húsnæðis eykstEftirspurn eftir húsnæði minnkar

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á peningamagn og útlán

Stýrivextirseðlabanka

Innlendeftirspurn

Heildar-eftirspurn

Inn- ogútflutningur

Markaðsvextir

Eignaverð

Peningamagn ogútlán

Væntingar ogtrúverðugleiki

Gengi innlendsgjaldmiðils

Framleiðslu-spenna/-slaki

Innflutnings-verðlag

Verðbólga

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á peningamagn og útlán Áhrif á laust fé í umferð:

Fórnarkostnaður eykst: laust fé dregst samanÁhrif á peningamagn í umferð:

Óljóst með fórnarkostnað Dregur úr peningamagni í gegnum verðlags-,

tekju- og auðsáhrifÁhrif á útlán:

Útlánageta gæti dregist saman Útlán verða dýrari: eftirspurn dregst saman

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á væntingar

Stýrivextirseðlabanka

Innlendeftirspurn

Heildar-eftirspurn

Inn- ogútflutningur

Markaðsvextir

Eignaverð

Peningamagn ogútlán

Væntingar ogtrúverðugleiki

Gengi innlendsgjaldmiðils

Framleiðslu-spenna/-slaki

Innflutnings-verðlag

Verðbólga

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á væntingarPeningastefnan hefur áhrif á væntingar og

óvissu tengdri þeim: Væntingar um atvinnuhorfur og tekjur Væntingar um sölu og hagnað

Áhrif óviss: Almennt: “Nauðsynlegt að hægja á hagkerfi”

Styður við aðhaldsaðgerðir seðlabankans Gæti þó: “Hagkerfið vex hraðar en áður var talið”

Dregur úr mætti aðhaldsaðgerða

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á gengi

Stýrivextirseðlabanka

Innlendeftirspurn

Heildar-eftirspurn

Inn- ogútflutningur

Markaðsvextir

Eignaverð

Peningamagn ogútlán

Væntingar ogtrúverðugleiki

Gengi innlendsgjaldmiðils

Framleiðslu-spenna/-slaki

Innflutnings-verðlag

Verðbólga

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á gengi Áhrif óvissAlmennt ætti gengi að styrkjast og lækka

síðanEf vaxtahækkun vegur ekki upp hækkun

verðbólguvæntinga getur gengið veikstMiklar skammtíma gengissveiflur geta

yfirgnæft skammtímaáhrif peningastefnu á gengi

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á raunvexti og raungengiÞað eru raunvextir og raungengi sem skipta

mestu máli fyrir útgjalda- og fjárfestingarákvarðanir…

… og aðhaldsstig peningastefnunnarRannsóknir sýna að verðbólga og

verðbólguvæntingar eru tregbreytanlegar stærðir: Hækkun stýrivaxta veldur tímabundinni hækkun

raunvaxta og raungengis Hefur áhrif á útgjaldaákvarðanir og afkomu

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á útgjaldaákvarðanir

Stýrivextirseðlabanka

Innlendeftirspurn

Heildar-eftirspurn

Inn- ogútflutningur

Markaðsvextir

Eignaverð

Peningamagn ogútlán

Væntingar ogtrúverðugleiki

Gengi innlendsgjaldmiðils

Framleiðslu-spenna/-slaki

Innflutnings-verðlag

Verðbólga

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á útgjöld einstaklingaNeysluútgjöld dragast almennt saman:

Hækkun markaðsvaxta:Tekjuáhrif: Greiðslubyrði útistandandi skulda eykst

• Til að halda sömu neyslu: auka skuldir eða draga úr sparnaði. En þetta er orðið dýrara en áður

Staðkvæmdaráhrif: Neysla orðin hlutafallslega dýrari mv. sparnað

Auður dregst saman:Hlutabréfa- og húsnæðisverð lækkaErfiðara að afla lánsfjár

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á útgjöld einstaklinga (frmh.)

Horfur versna:Væntingar um minni vöxt efnahagsstarfsemi

Gengishækkun:Innfluttar vörur ódýrari en áður

• Eftirspurn eftir innfluttum vörum eykst hlutfallslega Aðgengi að lánsfé verður erfiðara:

Veð minna virði en áðurHreint virði lántakenda minnkarHrakvals- og freistnivandamál aukast

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á útgjöld fyrirtækjaÚtgjöld dragast almennt saman:

Hækkun markaðsvaxta:Fjármögnun dýrari en áðurBirgðakostnaður eykstÁvöxtunarkrafa nýrra fjárfestinga hækkar

Eignaverð lækka:Hreint virði fyrirtækja & sjóðstreymi versnarMarkaðsvirði lækkar í hlutfalli við

endurfjármögnunarkostnað fjármagns (q-hlutfall)Eignir til að nota sem veð lækka í verði:

• Hrakvals- og freistnivandamál• Erfiðara að afla lánsfjár (sérstaklega lítil og ný fyrirtæki)

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á útgjöld fyrirtækja (frmh.)

Gengishækkun:Eftirspurn minnkar: Samkeppnisstaða versnar:

• Óbreytt verð: Minnkandi markaðshlutdeild• Lækka verð: Minnkandi hagnaðarhlutdeild

Horfur versna:Mikilvægt fyrir langtímafjárfestingar sem erfitt

er að hætta viðSölumöguleikar erfiðariAukin óvissa: Auknar arðsemiskröfurHætt við framkvæmdir eða þeim frestað

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á heildareftirspurn

Stýrivextirseðlabanka

Innlendeftirspurn

Heildar-eftirspurn

Inn- ogútflutningur

Markaðsvextir

Eignaverð

Peningamagn ogútlán

Væntingar ogtrúverðugleiki

Gengi innlendsgjaldmiðils

Framleiðslu-spenna/-slaki

Innflutnings-verðlag

Verðbólga

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á heildareftirspurnÚtgjöld einstaklinga til neyslu minnka:

Einkaneysla dregst saman (eða vex hægar) Fjárfesting í húsnæði einnig Eftirspurn beinist út úr landinu

Útgjöld fyrirtækja minnka: Draga úr umsvifum og mannaráðningum Draga úr birgðum Draga úr viðhaldsverkefnum og arðgreiðslum

Allt veldur þetta því að heildareftirspurn dregst saman

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á heildareftirspurn (frmh.)Annarrar umferðar áhrif:

Áhrif á þá sem ekki urðu fyrir beinum áhrifum:Eftirspurn eftir afurðum minnkarRáðstöfunartekjur dragast saman

Áhrif að hluta fyrirsjáanleg: eykur enn á vægi:Vænti minni eftirspurnar: dreg úr framleiðsluVænti minni tekna: dreg úr eftirspurn

Allir verða því fyrir áhrifum með einum eða öðrum hætti

Hækkun stýrivaxta:Eftirspurn og verðbólga

Stýrivextirseðlabanka

Innlendeftirspurn

Heildar-eftirspurn

Inn- ogútflutningur

Markaðsvextir

Eignaverð

Peningamagn ogútlán

Væntingar ogtrúverðugleiki

Gengi innlendsgjaldmiðils

Framleiðslu-spenna/-slaki

Innflutnings-verðlag

Verðbólga

Hækkun stýrivaxta:Eftirspurn og verðbólga

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

1992 1994 1996 1998 2000 2002

Verðbólga

Framleiðsluspenna/-slaki

Hækkun stýrivaxta:Gengi og innflutningsverðlag

Stýrivextirseðlabanka

Innlendeftirspurn

Heildar-eftirspurn

Inn- ogútflutningur

Markaðsvextir

Eignaverð

Peningamagn ogútlán

Væntingar ogtrúverðugleiki

Gengi innlendsgjaldmiðils

Framleiðslu-spenna/-slaki

Innflutnings-verðlag

Verðbólga

Hækkun stýrivaxta:Gengi og innflutningsverðlagAlmennt styrkist gengið og

innflutningsverðlag í innlendri mynt lækkar: Bein áhrif til lækkunar verðbólgu Ætti almennt að virka nokkuð fljótt Getur þó tekið tíma að fara í gegnum

innflutningskeðjuna:Fer eftir samkeppnisaðstæðumFer eftir eftirspurnarstigiFer eftir eðli gengisbreytingar:

• Varanleg vs. tímabundin breyting

Hækkun stýrivaxta:Áhrif á hagkerfið

Veik áhrif á gengi Áhrif á atvinnu:

Fyrstu áhrif eftir ½ ár; Meginþungi eftir 1 ár Áhrif á verðbólgu:

Fyrstu áhrif eftir 1 ár; Meginþungi eftir 1½ ár Sambærilegt við önnur lönd að magni og tímasetningu

-0.8

-0.4

0.0

0.4

0.8

1.2

1 2 3 4 5 6 7 8-.30

-.25

-.20

-.15

-.10

-.05

.00

.05

1 2 3 4 5 6 7 8-.6

-.4

-.2

.0

.2

.4

1 2 3 4 5 6 7 8Ársfjórðungar Ársfjórðungar Ársfjórðungar

Gengi krónunnar Atvinna í hlutfalli af mannafla Verðlag

Hækkun stýrivaxta:LangtímaáhrifTil langs tíma ræðst framleiðslustig af -getu:

Tækni, fjármagn, vinnuafl, virkni markaða og stofnanirÞað sem peningastefna getur og getur ekki:

Getur ekki haft áhrif á framleiðslugetu Sé reynt að viðhalda meiri hagvexti en sem nemur getu: skilar

einungis vaxandi verðbólgu Getur haft áhrif á raunstærðir til skamms og millilangs tíma en

eingöngu verðbólgu til langs tíma Góð peningastjórn getur jafnað sveiflur í raunstærðum Léleg stjórn getur aukið sveiflur og dregið úr langtímahagvexti

sé algerlega misst tökin á verðbólgu Framlag peningastefnu til velferðar: stöðugt verðlag