ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΜΗΜΑ ∆ΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ∆ΑΣΙΚΗΣ ΒΟΤΑΝΙΚΗΣ-ΓΕΩΒΟΤΑΝΙΚΗΣ

∆ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΗΡ. ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆ΗΣ

ΟΙ ΦΥΤΟΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ ΥΜΗΤΤΟΣ

ΓΚΟΥΒΑΣ Α. ΜΑΡΚΟΣ

∆ΑΣΟΛΟΓΟΣ, ΜSc ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΗ ∆ΙΑΤΡΙΒΗ

ΠΟΥ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ∆ΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΥ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2001

i

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η εκπόνηση της διδακτορικής διατριβής ανατέθηκε το Μάιο 1996 από τον καθηγητή

∆ασικής Βοτανικής-Γεωβοτανικής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης κ.

Αθανασιάδη Νικόλαο και θεωρώ υποχρέωσή µου να του εκφράσω την ευγνωµοσύνη µου για

την ανάθεση του θέµατος, το αµέριστο ενδιαφέρον του, τις συζητήσεις και τις υποδείξεις του και,

γενικά, για την πολύτιµη συµβολή του στην, κατά το δυνατόν, αρτιότερη και πληρέστερη

ολοκλήρωση του πονήµατος αυτού. Θα ήθελα, επιπλέον, να τον ευχαριστήσω θερµά για τη

συγκατάθεσή του να εκτελέσω, µέσω άτυπης συνεργασίας µε το Γεωπονικό Πανεπιστήµιο

Αθηνών, το µεγαλύτερο όγκο της όλης εργασίας µου στην Αθήνα, όπου έκανα τις µεταπτυχιακές

µου σπουδές στη Φυσική του Περιβάλλοντος.

Εκφράζω, επίσης, την ευγνωµοσύνη µου στον αείµνηστο καθηγητή Συστηµατικής

Βοτανικής του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών κ. Βολιώτη ∆ηµήτριο, που επέτρεψε να

κάνω τη χρονοβόρα (διετή) αναγνώριση των φυτικών µου δειγµάτων στο εργαστήριο στο οποίο

προΐστατο.

Ευχαριστώ θερµά τον αναπληρωτή καθηγητή ∆ασικής Εδαφολογίας κ. Αλιφραγκή

∆ηµήτριο, µέλος της τριµελούς συµβουλευτικής επιτροπής, για το ενδιαφέρον και την πολύτιµη

συµβολή του στη διεξαγωγή των εδαφολογικών αναλύσεων και στην ερµηνεία των

αποτελεσµάτων.

Τον επίκουρο καθηγητή του εργαστηρίου ∆ασικής Βοτανικής-Γεωβοτανικής και µέλος

της τριµελούς συµβουλευτικής επιτροπής κ. Γερασιµίδη Αχιλλέα ευχαριστώ θερµά για τις

συµβουλές και τις υποδείξεις του, κυρίως, πάνω σε φυτοκοινωνιολογικά θέµατα.

Οµοίως, εκφράζω τις θερµότατες ευχαριστίες µου στα µέλη της επταµελούς εξεταστικής

επιτροπής και συγκεκριµένα στους καθηγητές του εργαστηρίου ∆ασοκοµίας κ. Χατζηστάθη

Αθανάσιο και κ. Σµύρη Παύλο και στους λέκτορες του εργαστηρίου ∆ασικής Βοτανικής-

Γεωβοτανικής κ. Θεοδωρόπουλο Κωνσταντίνο (ο οποίος βοήθησε ιδιαίτερα κατά τα αρχικά

στάδια επεξεργασίας των φυτοπινάκων) και κ. Ελευθεριάδου Ελένη.

Ακόµη, αισθάνοµαι την ανάγκη να ευχαριστήσω θερµά, για το ενδιαφέρον και τη

βοήθεια που µου προσέφεραν περιστασιακά, τους επίκουρους καθηγητές συστηµατικής

βοτανικής του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών κ. Στεφανάκη-Νικηφοράκη Μαρία και κ.

Σαρλή Γεώργιο (οι οποίοι και µου επέτρεψαν να µελετώ εκεί βιβλιογραφία), και από το

εργαστήριο ∆ασικής Βοτανικής-Γεωβοτανικής του Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης τη διδάκτορα κ.

Μήνογλου ∆έσποινα και το ∆ρ. δασολόγο κ. Τσιριπίδη Ιωάννη. Για τους ίδιους λόγους και για τα

εδαφολογικά θέµατα, ευχαριστώ θερµά το ∆ρ. δασολόγο κ. Παπαϊωάννου Αθανάσιο από το

εργαστήριο ∆ασικής Εδαφολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης και από το

εργαστήριο εδαφολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών τον αναπληρωτή καθηγητή κ.

ii

Ασηµακόπουλο Ιωάννη (για την ευγενική του παραχώρηση να γίνουν στο εργαστήριό του οι

αναλύσεις του αζώτου), καθώς και τον παρασκευαστή κ. ∆άλλα Στυλιανό.

Θα ήθελα, επίσης, να εκφράσω τις ευχαριστίες µου στους δασολόγους, υπαλλήλους

του Υπουργείου Γεωργίας, κ. ∆αγκλή, κ. Μαλισόβα και κ. Σαγιά και του Συνδέσµου

Προστασίας και Αποκατάστασης Υµηττού κ. ∆ραµατηνό, για τις προφορικές και γραπτές

πληροφορίες σχετικά µε τις αναδασώσεις του Υµηττού, καθώς και τον επίκουρο καθηγητή

Βοτανικής του Πανεπιστηµίου Αθηνών κ. Γεωργίου Κυριάκο για την ευγενική παραχώρησή του

να µελετήσω βιβλιογραφία στη βιβλιοθήκη του εργαστηρίου του.

Εκφράζω, τέλος, την ευγνωµοσύνη µου στους γονείς µου, Ανδρέα και ∆ήµητρα, για την

παρότρυνσή τους να αναλάβω την εργασία αυτή, καθώς και για την όλη ηθική και υλική

συµπαράστασή τους.

iii

Σελίδα

122

25

10111313131415161919

19

23

26

41

5557

66

879597

102110117123128129132138

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ (Πίνακες Α,Β,C, Φυτοκοινωνιολογικός Χάρτης του Υµηττού)

4.4 ∆υναµική της βλάστησης του Υµηττού5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ6. ΣΥΝΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ7. ΠΕΡΙΛΗΨΗ-SUMMARY

4.2 Οι δασικές φυτοκοινωνίες του Υµηττού (Quercetea ilicis)4.2.1 Η ένωση Pinetum halepensis ass. nov.

4.2.2 Εδαφικά χαρακτηριστικά της ένωσης Pinetum halepensis ass. nov.4.3 Βιοτικά, οικολογικά και χωρολογικά φάσµατα των µονάδων βλάστησης του Υµηττού

και Hyperico-Micromerienion Barb. et Quez. 19894.1.2.4 Η ένωση Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 19894.1.2.5 H ένωση Μicromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 19894.1.2.6 Η ένωση Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori ass. nov.

και η ένωση Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 19894.1.2.2 Εδαφικά χαρακτηριστικά της ένωσης Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 19894.1.2.3 Οι υποσυνενώσεις Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez. 1989

4.1.1 Η δοµή της φυτοσυστάδας ως απαραίτητο στοιχείο για τη συνταξινόµηση της θαµνώδους βλάστησης

4.1.2 Η κλάση Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954, οι τάξεις και οι συνενώσεις της4.1.2.1 Η υποσυνένωση Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni Barb. et Quez. 1989

3.1.3 Χαρτογράφηση µονάδων βλάστησης3.2 Εδαφολογική έρευνα 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ - ΣΥΖΗΤΗΣΗ4.1 Οι φρυγανικές φυτοκοινωνίες του Υµηττού

3. ΜΕΘΟ∆ΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ3.1 Φυτοκοινωνιολογική έρευνα3.1.1 ∆ιενέργεια φυτοληψιών - Αναγνώριση φυτικών ειδών3.1.2 Επεξεργασία των πινάκων - ∆ιάκριση των µονάδων βλάστησης

2.2 Γεωλογικές συνθήκες2.3 Κλιµατολογικές συνθήκες2.4 Βλάστηση2.5 Ιστορία της βλάστησης του Υµηττού

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ2.1 Γεωγραφικά στοιχεία του όρους Υµηττός

1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

O Υµηττός είναι το πλησιέστερο µεγάλο όρος της Αττικής ως προς το κέντρο της

Αθήνας. Έτσι, τα δάση και οι δασικές του εκτάσεις παίζουν σηµαντικό ρόλο ως ρυθµιστές της

ποιότητας και της θερµοκρασίας του αέρα, της απορροής του νερού κατά τη διάρκεια των

βροχοπτώσεων και της αισθητικής του περιβάλλοντος της πρωτεύουσας, αποτελούν δε

πόλο έλξης των κατοίκων της για αναψυχή. Για τους παραπάνω λόγους η µελέτη και η

ταξινόµηση της βλάστησής του, από ερευνητικής πλευράς, αποκτά µεγαλύτερη αξία σε

σχέση µε άλλα ελληνικά βουνά. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η φυτοκοινωνιολογική

µελέτη των εξελικτικών σταδίων της βλάστησης και ο βαθµός υποβάθµισής της, εξαιτίας των

πολλών πυρκαγιών, της διάβρωσης των εδαφών και της έντονης πίεσης που δέχεται για

οικοπεδοποίηση και βόσκηση αιγοπροβάτων. Τα προαναφερόµενα προβλήµατα

προβλέπεται να γίνουν εντονότερα στο µέλλον, αν συνυπολογιστούν οι φόβοι ορισµένων

επιστηµόνων για τις δυσµενείς επιδράσεις του φαινοµένου του θερµοκηπίου στη λεκάνη της

Μεσογείου (εντονότερη ξηρασία, ερηµοποίηση κ.λ.π.). Αλλά και η αναµενόµενη οικοδοµική

δραστηριότητα στην πεδιάδα των Μεσογείων, που θα είναι αποτέλεσµα της κατασκευής του

νέου αεροδροµίου στα Σπάτα, θα έχει επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον του Υµηττού,

αφού υπάρχει ο κίνδυνος να αποµονώσει το βουνό αυτό από τις υπόλοιπες δασικές και

γεωργικές εκτάσεις της Αττικής. Το σηµαντικότερο, όµως, είναι ότι η φυτοκοινωνιολογική

ανάλυση µας δίνει οµάδες φυτών, οι οποίες σε συνδυασµό µε άλλα δεδοµένα (κλίµα,

έδαφος, µητρικό πέτρωµα κ.λ.π.) αποτελούν δείκτες των επικρατούντων οικολογικών

συνθηκών στην περιοχή (Ellenberg 1956, Αθανασιάδης 1986β) και γι’ αυτό µπορούν να

φανούν χρήσιµοι για τις αναδασώσεις και τη διαχείριση των δασικών εκτάσεων του Υµηττού.

Όλα όσα αναφέρθηκαν, ενισχύουν τη σηµασία της φυτοκοινωνιολογικής έρευνας του

Υµηττού. Η περιοχή αυτή δεν έχει ερευνηθεί φυτοκοινωνιολογικά µέχρι σήµερα, αφού οι

σπουδαιότερες βοτανικές µελέτες, που έχουν δηµοσιευθεί και αφορούν τον Υµηττό, είναι η

«Συµβολή εις την χλωρίδα του Υµηττού» από το Ζερλέντη (1965) και η «∆οµή και δυναµική

ενός φρυγανικού οικοσυστήµατος» από το Μάργαρη (1976). Για να επιτευχθεί ο παραπάνω

στόχος έγιναν 198 φυτοληψίες, τα δεδοµένα των οποίων επεξεργάστηκαν σύµφωνα µε τη

µέθοδο του Βraun-Blanquet και τα αποτελέσµατά τους αναλύονται διεξοδικά. Ευελπιστούµε

ότι η µελέτη αυτή θα αποτελέσει βοήθηµα στους δασολόγους και τους άλλους επιστήµονες

που ασχολούνται µε την ανόρθωση των οικοσυστηµάτων του Υµηττού, αλλά και στον

οποιονδήποτε ενδιαφερόµενο περί της βλάστησης της ευρύτερης περιοχής.

2

2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ

2.1 Γεωγραφικά στοιχεία του όρους Υµηττός

Ο Υµηττός (1026µ.) είναι το έκτο υψηλότερο βουνό της Αττικής µετά την Πάρνηθα

(1413µ.), τον Κιθαιρώνα (1409µ.), τα Γεράνεια Όρη (1351µ.), το όρος Πατέρας (1131µ.) και

την Πεντέλη (1109µ.). Αποτελεί έναν αποµονωµένο και απόκρηµνο ορεινό όγκο στο

ανατολικό όριο του Λεκανοπεδίου Αττικής. Έχει γενική διεύθυνση από βορρά προς νότο,

µήκος περίπου 23 χιλιόµετρα και έκταση πάνω από 70000 στρέµµατα. Προς Βορρά

καταλήγει στο Σταυρό Αγίας Παρασκευής και προς νότο στην περιοχή της Βάρης. Περίπου

στο µέσο του µήκους του, ένα διάσελο σε υψόµετρο 505µ. το χωρίζει σε δύο τµήµατα: Το

βόρειο τµήµα -Μέγας Υµηττός κατά το Θεόφραστο- είναι εµφανώς υψηλότερο του νοτίου και

σχηµατίζει µια αρκετά σαφή κορυφογραµµή, στο µέσον της οποίας βρίσκεται η µεγαλύτερη

κορυφή (Εύζωνας 1026µ.). Το νότιο τµήµα (Ελλάτων ή Άνυδρος Υµηττός) δίνει την

εντύπωση µιας µικρής οροσειράς, µε τις κορυφές Προφήτης Ηλίας (659µ.), Μαυροβούνι

(770µ.), Στρώµα (725µ.), ∆ασωµένη Κορυφή (641µ.) και Σταυραετός (628µ.).

Στο σχήµα 1 (παράρτηµα ΙΙ) δίνεται ο Χάρτης Γενικού Προσανατολισµού, όπου η

έντονα µαύρη γραµµή αποτελεί το όριο της περιοχής έρευνας. ∆ίνονται, επίσης, οι θέσεις και

οι αριθµοί των φυτοληψιών. Γενικά, η περιοχή έρευνας εκτείνεται από 37° 50' 11" µέχρι 38°

00' 15" βόρειο γεωγραφικό πλάτος και από 23° 45' 31" έως 23° 50' 48" ανατολικό

γεωγραφικό µήκος.

2.2 Γεωλογικές συνθήκες

Οι γεωλογικοί σχηµατισµοί του Υµηττού ανήκουν στις Μεταµορφωµένες Σειρές της

Ζώνης Γαβρόβου-Τρίπολης και συγκεκριµένα στη Σειρά Υµηττού-Νότιας Αττικής

(Κατσίκατσος 1992). Με βάση τα απολιθώµατα, που έχουν βρεθεί στα µάρµαρα και στους

δολοµίτες, εκτιµάται ότι οι γεωλογικοί αυτοί σχηµατισµοί είναι τριαδικής-ιουρασικής ηλικίας

(Κατσίκατσος 1992). Τα πετρώµατά τους έχουν περιγραφεί και χαρτογραφηθεί από τον

Lepsius (1891/1893), ο οποίος διέκρινε τους εξής σχηµατισµούς (σχ.2, γεωλογικός χάρτης

της περιοχής έρευνας, της οποίας τα όρια είναι τα ίδια µε του σχ.1):

1) Σχιστόλιθοι Βάρης. Πρόκειται κυρίως για ασβεστοµιγείς µαρµαρυγιακούς

σχιστόλιθους µετά φακών χαλαζία.

2) ∆ολοµιτικοί και ασβεστολιθικοί σχιστόλιθοι (δολοµίτες Πιρναρής).

3) Κατώτερο µάρµαρο. Ολόκληρος, σχεδόν, ο κύριος όγκος του Υµηττού δοµείται

από µάρµαρα του ορίζοντα αυτού, που είναι συνήθως αδροκρυσταλλικά,

υπόλευκα ή τεφροκύανα και κατά θέσεις ροδόχρωµα.

4) Σχιστόλιθοι Καισαριανής. Είναι, κυρίως, µαρµαρυγιακοί σχιστόλιθοι και φυλλίτες,

σε µια πλατιά ζώνη, που αρχίζει από τον Καρέα, διέρχεται των περιοχών γύρω

από τις Μονές Καισαριανής και Αστερίου και καταλήγει στην ανατολική πλευρά.

3

5) Ανώτερο Μάρµαρο. Έχει σηµαντική ανάπτυξη βορείως της ζώνης των

σχιστόλιθων Καισαριανής (κυρίως µεταξύ Παπάγου και Γλυκών Νερών), είναι

χρώµατος τεφρού και σπάνια λευκού και σε πολλές περιπτώσεις στα µάρµαρα

αυτά απαντώνται ενστρώσεις µοσχοβιτικών και ασβεστιτικών σχιστόλιθων,

καθώς και παρεµβολές δολοµιτών.

Οι δύο πρώτες κατηγορίες εµφανίζονται, στη χαρτογράφηση κατά Lepsius, µόνο

νοτίως της Ηλιούπολης και στο γεωλογικό χάρτη 1:500000 του Ι.Γ.Μ.Ε. (1983) αναφέρονται,

µαζί µε τους σχιστόλιθους Καισαριανής, ως Φλυσχοειδή Πελαγονικής Ζώνης. Επίσης, στις

κατώτερες πλαγιές, ανάµεσα σε Ηλιούπολη και Μονή Καισαριανής, παρουσιάζουν

σποραδική εµφάνιση γάβροι και σερπεντινίτες.

Τα εδάφη της περιοχής έχουν έντονα διαβρωθεί και σε µερικά µέρη, ειδικά κοντά

στις κορυφές, τα φυτά φύονται µόνο στις σχισµές των βράχων.

4

5

2.3 Κλιµατολογικές συνθήκες

Τα διαθέσιµα κλιµατολογικά στοιχεία που δίνονται παρακάτω, δεν αντικατοπτρίζουν

τις κλιµατικές συνθήκες του Υµηττού, αφού προέρχονται από σταθµούς που βρίσκονται σε

υψόµετρα µικρότερα των 300µ. Για µεγαλύτερα υψόµετρα, µόνο υποθέσεις µπορούµε να

κάνουµε βασιζόµενοι σε θερµοβαθµίδες και σε γνώσεις από τη Γενική Κλιµατολογία. Το

κλιµατολογικό υλικό, από το οποίο παρατίθενται µόνο τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία (Πίνακας

1), προέρχεται από τους παρακάτω φορείς: Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (µετεωρ.

σταθµοί Ελληνικού, Αναβρύτων, Παιανίας και Σπάτων), Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε. (µετεωρ. σταθµός

Βύρωνα) και Ινστιτούτο Μετεωρολογίας του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (µετεωρ.

σταθµός Αστεροσκοπείου Αθηνών).

Τα στοιχεία του µετεωρολογικού σταθµού της Πάρνηθας (Μακρής 1954)

παρατίθενται εδώ µε το εξής σκεπτικό: Μελετώντας κανείς τις µέσες µηνιαίες τιµές

θερµοκρασίας των µετεωρολογικών σταθµών Ελληνικού, Κορίνθου, Χαλκίδας και Καρύστου

(Ανδρεάκος 1978), τα υψόµετρα των οποίων κυµαίνονται µεταξύ 2 και 10 µέτρων, βλέπει ότι

είναι περίπου ίσες. Συνεπώς, επειδή η απόσταση Υµηττού-Πάρνηθας είναι πολύ µικρότερη

σε σχέση µε τις αποστάσεις των παραπάνω σταθµών µεταξύ τους, εκτιµούµε ότι οι

θερµοκρασίες του µετεωρολογικού σταθµού της Πάρνηθας (1050µ.) αποδίδουν

ικανοποιητικά και τις θερµοκρασιακές συνθήκες στην κορυφή του Υµηττού (1026µ.).

Σε αντίθεση µε τη θερµοκρασία, η βροχόπτωση παρουσιάζει µεγάλη µεταβλητότητα

ως προς το χώρο. Οι σταθµοί δυτικά του Υµηττού έχουν ετήσιο ύψος υετού <400mm, ενώ τα

Ανάβρυτα και η Παιανία υπερβαίνουν τα 500mm. Εντύπωση προκαλεί η µεγάλη διαφορά

µεταξύ Παιανίας και Σπάτων (268mm).

Βροχοµετρικά δεδοµένα για τον κύριο όγκο του Υµηττού δεν έχουµε, αλλά είναι

γνωστό πως το ύψος του υετού µεγαλώνει µετά του υψοµέτρου (Τσελεπιδάκη 1982,

Κωτούλας 1986). Έτσι, για πρακτικούς υπολογισµούς και αφού στην πεδινή Παιανία η βροχή

ξεπερνά τα 500mm, µπορούµε να υποθέσουµε ότι στην κορυφή και στο βορειότερο τµήµα

του όρους η βροχόπτωση είναι τουλάχιστον 500mm, οι δε ξηρότερες περιοχές του Υµηττού

(<400mm) πρέπει να είναι οι νοτιότερες απολήξεις του στην περιοχή της Βούλας, όπως

φαίνεται και στους χάρτες των Μαριολόπουλου και Καραπιπέρη (1955). Άλλωστε και ο

διαχωρισµός του Υµηττού από το Θεόφραστο (Ζερλέντης 1965) σε Μέγα Υµηττό (βόρειο

τµήµα) και Ελάσσονα ή Άνυδρο Υµηττό (νότιο τµήµα) αντανακλά, πιθανώς, την

προαναφερόµενη διαφορά στα ατµοσφαιρικά κατακρηµνίσµατα και, κατά συνέπεια, τη

διαφορά στην υγρασία του εδάφους, στα επιφανειακά νερά και τη βλάστηση ανάµεσα στα

δύο παραπάνω τµήµατα του όρους.

6

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Σηµαντικότερα κλιµατολογικά στοιχεία µετεωρολογικών σταθµών που περιβάλλουν τον Υµηττό. ΜΘ: µέση

θερµοκρασία, ΜΜΘ: µέση µέγιστη θερµοκρασία, ΜΕΘ: µέση ελάχιστη θερµοκρασία, ΥΥ: ύψος υετού, ΣΥ: µέση

σχετική υγρασία.

Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν ∆ Έτος

Ελληνικό ΜΘ 10,3 10,7 12,3 16 20,7 25,1 27,9 27,7 24,2 19,4 15,4 12,1 18,5

Υψόµ. 10µ. ΜΜΘ 13,6 14,2 15,7 19,4 24,1 28,6 31,6 31,6 28,1 23,1 19 15,4 22

1955-1989 ΜΕΘ 7,1 7,3 8,5 11,5 15,8 20,1 22,8 22,7 19,6 15,5 12 8,9 14,3

ΥΥ 47,7 43,7 42,9 24,6 14,4 5,6 5,4 7,4 10,7 52,9 53,4 61,8 371

ΣΥ 69 69 67 63 60 54 48 48 54 62 69 70 61

Βύρωνας, Υψόµ. 120µ. ΥΥ 45,2 50,8 39,6 27,9 18,1 13,1 3,7 5,6 9,7 50,4 44,6 58,6 367

1963-1980,1984-1993

Αστεροσκοπείο ΜΘ 9,3 9,8 11,7 15,5 20,2 24,6 27 26,6 23,3 18,3 14,5 11,1 17,7

Αθηνών ΜΜΘ 12,9 13,6 16 20,3 25,3 29,8 32,6 32,3 28,9 23,1 18,6 14,7 22,3

Υψόµ. 107µ. ΜΕΘ 6,5 6,9 8,4 11,6 15,4 20,1 22,5 22,3 19,2 14,9 11,4 8,3 14

1961-1990 ΥΥ 44,6 48,3 42,6 28,2 17,2 9,7 4,2 4,6 11,9 47,7 50,6 66,6 376

ΣΥ 72 71 68 62 58 52 48 49 56 66 73 73 62

Πάρνηθα ΜΘ 2,3 2,8 4,8 8,5 12,8 17,2 21,4 20 16,3 13,1 8 3,8 10,9

Υψόµ. 1050µ. ΜΜΘ 4,9 5,8 8,4 12,7 17,4 22 25,2 24,6 20,7 16,9 11 6,2 14,7

1933-1940 ΜΕΘ -0,3 -0,2 1,2 4,3 8,2 12,4 17,6 15,4 11,9 9,3 5 1,4 7,2

Ανάβρυτα ΜΘ 8,1 8,7 10,1 14,3 19,3 24,2 26,6 26,5 22,1 17,4 13,5 10 16,7

Υψόµ. 290µ. ΜΜΘ 12 13 14,5 19,1 24,8 29,8 31,9 32,1 27,7 22,3 18,5 13,9 21,6

1953-1975 ΜΕΘ 3 3,2 4,1 7,1 11,8 15,9 18,2 18,7 15,3 11,3 7,8 4,5 10,1

ΥΥ 90 52,6 46,4 34,1 31,3 20,1 9 2,9 17,1 75,7 61,8 76,4 517

Παιανία ΜΘ 8,1 8,7 11,3 15 19,9 24,9 27 26 22,9 18,8 13,7 10,4 17,2

Υψόµ. 152µ. ΜΜΘ 11,8 12,4 15,5 19,3 24,3 29,4 31,4 30,6 27,6 23,4 17,6 14 21,4

1974-1983 ΜΕΘ 4,8 5,2 6,6 9,6 13,8 18 20,8 20,4 17,8 14,1 10,1 7,1 12,4

ΥΥ 49,8 80,3 91,4 42 24,1 7,9 0,4 7,1 7,5 52,2 90,9 101 555

Σπάτα ΜΘ 8,6 9 11,1 14,7 19,9 25 27,1 26,4 22,8 18,1 13,5 10,2 17,2

Υψόµ. 68µ. ΜΜΘ 12,2 12,7 15,1 18,5 24 29,5 31,1 30,4 27,7 22,6 17,3 13,7 21,2

1974-1997 ΜΕΘ 4,3 4,7 6,3 8,6 13 17,3 20,1 19,9 16,5 13,1 9,3 6,2 11,6

ΥΥ 42,4 33,2 28,5 13,1 9 3,6 1,2 3,5 2,7 32,4 46,6 52,2 268

Όσον αφορά την ετήσια πορεία του υετού, αυτή παρουσιάζει σε όλους τους

σταθµούς έναν καθαρά µεσογειακό χαρακτήρα, µε µεγαλύτερες τιµές τους χειµερινούς µήνες

και ελάχιστες τους θερινούς. Αυτό φαίνεται καθαρά στα οµβροθερµικά διαγράµµατα κατά

Βagnouls-Gaussen των παραπάνω σταθµών, που δίνονται στο σχήµα 3. Με διαγράµµιση

διακρίνεται η ξηρή περίοδος η οποία, σύµφωνα µε τον Gaussen, αρχίζει όταν η βροχόπτωση

ενός µήνα γίνεται αριθµητικά µικρότερη από το διπλάσιο της µέσης θερµοκρασίας του

(Φλόκας 1990). Η ξηρή περίοδος κυµαίνεται από 5 µήνες στα Ανάβρυτα µέχρι 7 µήνες στα

Σπάτα.

7

ΣΧΗΜΑ 3. Οµβροθερµικά διαγράµµατα µετεωρολογικών σταθµών που περιβάλλουν τον Υµηττό. Με

διαγράµµιση δίνεται η ξηρή περίοδος (P<2T).

8

Άλλα χρήσιµα συµπεράσµατα που µπορούν να εξαχθούν σχετικά µε το κλίµα του

Υµηττού είναι:

- Για τους παραπάνω σταθµούς, εκτός της Πάρνηθας, το κλίµα κατά Köppen είναι

Csa, δηλαδή µεσογειακό µε ήπιο χειµώνα και µε πολύ θερµό και ξηρό θέρος. Για την

Πάρνηθα (συνεπώς και για την κορυφή του Υµηττού) το κλίµα γίνεται Csb, δηλαδή µε ήπιο

χειµώνα και µε θερµό, ξηρό θέρος.

- Οι πλαγιές του Υµηττού µέχρι τα 300µ. υψόµετρο βρίσκονται εντός του βιοκλιµατικού

ορόφου µε ήπιο χειµώνα (ΜΕΘ ψυχρότερου µήνα µεταξύ 3°C και 7°C). Αντίθετα, η κορυφή

του ανήκει στο βιοκλιµατικό όροφο µε ψυχρό έως δριµύ χειµώνα. Με βάση τη θερµοβαθµίδα

–0.75°C/100µ. για τη µέση ελάχιστη θερµοκρασία του Ιανουαρίου µεταξύ Αστεροσκοπείου

Αθηνών και Πάρνηθας (Μακρής 1954), εκτιµάται ότι ο ψυχρός βιοκλιµατικός όροφος αρχίζει,

περίπου, από τα 600µ. υψόµετρο και πάνω.

- Σύµφωνα µε το οµβροθερµικό πηλίκο Emberger Q=2000*P/[(M+m)*(M-m)], όπου P

το ετήσιο ύψος υετού σε mm, M η µέση µέγιστη θερµοκρασία του θερµότερου µήνα και m η

µέση ελάχιστη θερµοκρασία του ψυχρότερου µήνα εκφρασµένες σε βαθµούς Κέλβιν, όλοι οι

εξεταζόµενοι σταθµοί ανήκουν στον ηµίξηρο βιοκλιµατικό όροφο (σχήµα 4). Στο σχήµα 4

δίδονται και οι περιοχές εξάπλωσης 4 σηµαντικών δασικών ειδών πάνω στο κλιµατικό

διάγραµµα Emberger (σύµφωνα µε Μαυροµµάτη 1980). Για την κορυφή του Υµηττού, µε την

υπόθεση ότι εκεί πέφτουν ετησίως τουλάχιστον 500mm βροχής, βρίσκουµε ότι αυτή ανήκει

στον ύφυγρο βιοκλιµατικό όροφο (Q=68.7). Για σύγκριση, αναφέρουµε ότι την Πάρνηθα ο

Μαυροµµάτης (1980) την κατατάσσει στον υγρό βιοκλιµατικό όροφο µε Q=120.6.

- Ο ξηροθερµικός δείκτης Χ, που δίνει τον αριθµό των βιολογικά ξηρών ηµερών κατά

τη βιοκλιµατική κατάταξη Unesco-Fao (Φλόκας 1990), αναλύθηκε σύµφωνα µε τη

µεθοδολογία που παραθέτουν οι Ντάφης (1986) και Φλόκας (1990) για τα κλιµατολογικά

δεδοµένα των παραπάνω σταθµών και παίρνει τις εξής τιµές: Ελληνικό Χ=144 ηµέρες,

Αστεροσκοπείο Αθηνών Χ=137 ηµέρες, Ανάβρυτα Χ=117 ηµέρες, Παιανία Χ=123 ηµέρες,

Σπάτα Χ=174 ηµέρες. Κατά συνέπεια, τα Σπάτα παρουσιάζουν ξηροθερµοµεσογειακό, το

Ελληνικό και το Αστεροσκοπείο Αθηνών έντονο θερµοµεσογειακό και τα Ανάβρυτα και η

Παιανία ασθενή θερµοµεσογειακό βιοκλιµατικό χαρακτήρα.

- Ο µέσος ετήσιος αριθµός ηµερών µερικού παγετού (ηµέρες µε ελάχιστη θερµοκρασία

< 0°C) κυµαίνεται από 1.8 ηµέρες στο Ελληνικό έως και 17.2 ηµέρες στα Ανάβρυτα. Οι

απολύτως ελάχιστες και µέγιστες θερµοκρασίες που έχουν σηµειωθεί είναι: Ελληνικό (-3.1°C

, 42°C ), Ανάβρυτα (-6.4°C, 43.8°C), Παιανία (-5.2°C, 42.3°C), Σπάτα (-6.8°C, 42°C). Για

την Πάρνηθα τέτοια στοιχεία δεν ήταν διαθέσιµα.

9

ΣΧΗΜΑ 4. Κλιµατικό διάγραµµα Emberger (κατά Μαυροµµάτη 1980).

10

2.4 Βλάστηση

Ο Υµηττός εµφανίζει µεγάλη ποικιλία φυτικών ειδών σε σχέση µε την έκτασή του, τα

οποία ξεπερνούν σε αριθµό τα 600 είδη (Ζερλέντης 1965). Η βλάστησή του µπορεί να

διακριθεί φυσιογνωµικά σε: α) δάση χαλεπίου (και τραχείας) πεύκης, β) υποβαθµισµένα

πουρναροτόπια, γ) φρυγανοτόπια χωρίς ή µε αραιό πουρνάρι και, δ) γεωργικές εκτάσεις.

Τα δάση χαλεπίου πεύκης παρουσιάζουν διάφορο βαθµό κάλυψης και απαντούν,

γενικά, σε όλο τον Υµηττό. Από αεροφωτογραφίες, τη µελέτη της µεγάλης αναδάσωσης του

1977 και προφορικές πληροφορίες υπευθύνων της Γ.Γ ∆ασών και της ∆ιεύθυνσης

Αναδασώσεων, προκύπτει πως τα δάση, που πρoέρχονται από αναδασώσεις,

καταλαµβάνουν όλες τις δυτικές πλαγιές τις ευρισκόµενες βορειότερα από τη µονή Καρέα

καθώς και την περιοχή πάνω από τη Βούλα και έχουν πραγµατοποιηθεί, κυρίως, επί

σχιστολίθων και φυλλιτών. Τα υπόλοιπα είναι, συνήθως, φυσικά δάση χαλεπίου πεύκης.

Γύρω από τις Μονές Καρέα, Καισαριανής και Αστερίου έχει φυτευθεί αρκετή τραχεία πεύκη,

κάτι που δηµιουργεί προβλήµατα (γενετική µόλυνση), διότι υβριδίζει µε τη χαλέπιο (Πανέτσος

1986). Στον υπόροφο των πυκνών πευκοδασών (κάλυψη >75%) λείπουν πολλά είδη που

απαντούν σε ανοιχτούς χώρους, ενώ κυριαρχεί το Brachypodium retusum. Βορειότερα της

µονής Καισαριανής ο υπόροφος χαρακτηρίζεται από τα Lonicera implexa, Arbutus unedo και

Α. andrachne, ενώ στις λοιπές περιοχές χαρακτηρίζεται από τα είδη Pistacia lentiscus και

Erica manipuliflora. Και στις δύο περιπτώσεις δε λείπουν τα Cistus incanus ssp. creticus και

C. salvifolius, Hypericum empetrifolium και Anthyllis hermanniae. Τα αραιά πευκοδάση δε

διαφέρουν χλωριδικά από τις άλλες δύο κατηγορίες βλάστησης που αναφέρονται στη

συνέχεια.

Τα πουρναροτόπια καταλαµβάνουν τη µεγαλύτερη έκταση του όρους και

αποτελούνται από µεγάλες ή µικρές οµάδες (patches) του Quercus coccifera, µε διάκενα

µεταξύ τους, τα οποία είναι γεµάτα Cistus species και άλλα φρύγανα, καθώς και πολλά

ποώδη φυτά. Αραιότερα εµφανίζονται τα Pistacia terebinthus και Phillyrea latifοlia, ενώ

χαµηλότερα από τα 600µ. υψόµετρο συνυπάρχουν µε τα Pistacia lentiscus, Οlea europaea

var. sylvestris (συχνά φυτεµένη προς αναδάσωση), Erica manipuliflora, Calycotome villosa

κ.ά. Οι πλαγιές πάνω από τα 600µ. χαρακτηρίζονται από την παρουσία της Lonicera

etrusca. Στην περιοχή µεταξύ Παπάγου και Γλυκών Νερών φύονται και τα Lonicera implexa,

Arbutus unedo και Α. andrachne. Τοπικά, κυρίως στις ανατολικές πλαγιές, κάνει την

εµφάνισή του το Juniperus phοenicea και σε µερικές περιπτώσεις µπορεί η κάλυψή του να

φτάσει έως και 40%. Το Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus απαντά σε µια πολύ µικρή

έκταση λίγο νοτιότερα του Εύζωνα σε υψόµετρο 800-850µ. και µεµονωµένα άτοµα Juniperus

oxycedrus ssp. macrocarpa εµφανίζονται πάνω από το δήµο Παπάγου µέχρι τα 500µ.

υψόµετρο. Τα πουρναροτόπια που αναπτύσσονται σε εδάφη προερχόµενα από µάρµαρο

ξεχωρίζουν µε την παρουσία των Phlomis fruticosa και Euphorbia acanthothamnos, ενώ στα

11

εδάφη πάνω στους σχιστόλιθους και τα άλλα πετρώµατα µε τα Sarcopoterium spinosum και

Genista acanthoclada.

Στην περιοχή νότια της Γλυφάδας και σε υψόµετρο µέχρι 400µ. τα πουρναροτόπια

αρχίζουν να αραιώνουν µέχρι εξαφανισµού σε ορισµένες θέσεις, αλλά εξακολουθούν να

υπάρχουν τα Pistacia lentiscus, Οlea europaea var. sylvestris, Calycotome villosa και

Juniperus phοenicea. Εκεί φύεται το θαυµάσιο, κατά την άνθησή του, Cistus parviflorus που

προτιµά τα εδάφη τα εδραζόµενα σε σχιστόλιθους. Αντίθετα, τα εδάφη πάνω σε µάρµαρα

προτιµούνται πάλι από τα Phlomis fruticosa και Euphorbia acanthothamnos.

Οι γεωργικές εκτάσεις περιορίζονται στα κατώτερα τµήµατα του όρους προς την

πεδιάδα των Μεσογείων και αποτελούνται, συνήθως, από ελαιώνες και αµπέλια. Ένας

µικρός ελαιώνας υπάρχει και στη µονή Καισαριανής.

Πρέπει να αναφερθεί, τέλος, ότι στις αναδασώσεις χρησιµοποιήθηκε πολύ, εκτός

των Pinus halepensis και P. brutia, το Cupressus sempervirens και λιγότερο τα Ceratonia

siliqua, Cercis siliquastrum, Medicago arborea, Eucalyptus species και άλλα είδη.

2.5 Ιστορία της βλάστησης του Υµηττού

Για την ιστορία της βλάστησης του Υµηττού λίγα είναι γνωστά. Ο Αιγινήτης (1908),

αναφερόµενος στον Κριτία του Πλάτωνα, γράφει ότι η πίεση για βοσκή, ξύλευση, καθώς και

εξαγωγή µαρµάρου στα βουνά της Αττικής ήταν έντονη από την αρχαιότητα, η δε διάβρωση

από τις κατακλυσµιαίες βροχές συνέβαλε ώστε αυτά να φαίνονται ωσάν «νοσήσαντος

σώµατος οστά». Καταλήγει δε, σύµφωνα µε την περιγραφή της Αττικής κατά την αρχαιότητα

από τον Πλάτωνα, πως «η Αττική δεν µετεβλήθη ουσιωδώς µέχρι σήµερον από φυσικήν

άποψιν. Έκτοτε ήτο η αυτή ξηρά, λεπτόγειος, άδενδρος και άνυδρος, πλην ωραία, θελκτική

και ποικίλη την θέαν χώραν». Επιπλέον, η παρατήρηση του Παυσανία, ότι η βλάστηση του

Υµηττού ήταν καταλληλότατη για µέλισσες (Σχίζας 1991), ενισχύει τις υποθέσεις πως και

κατά την αρχαιότητα επικρατούσαν τα φρύγανα.

Κατά την περίοδο του µεσαίωνα, σύµφωνα µε στοιχεία που έχουν συγκεντρώσει τα

µέλη του Συνδέσµου Προστασίας και Ανάπτυξης Υµηττού (Σ.Π.Α.Υ.), οι αφηγήσεις των

περιηγητών για τον Υµηττό χαρακτηρίζονται από τη µεγάλη συχνότητα αναφορών στους

θάµνους, τα βότανα και τη µελισσοκοµία, ενώ οι αναφορές στη δενδρώδη βλάστηση είναι

λίγες.

Ο Γρίσπος (1973) γράφει πως το 16ο αιώνα, εξαιτίας του µικρού πληθυσµού της

Αθήνας και της µικρής πίεσης στα δάση, η Αττική φαίνεται καλυµµένη σε όλη την έκτασή της

από πυκνά δάση (χωρίς να αναφέρονται τα είδη των φυτών) και µε µεγάλους αριθµούς

αγρίων ζώων. Ο ίδιος αναφέρει ότι την εποχή εκείνη ο Υµηττός ήταν δασοβριθύς, κυρίως

στην ανατολική πλευρά του, όπου υπήρχε και δάσος από Quercus macrolepis. Μέχρι των

ηµερών µας σώζονται στην πεδιάδα των Μεσογείων τοπωνύµια, όπως π.χ. Βελανιδέζα, που

µαρτυρούν τα παραπάνω. Αντίθετα, κατά το έτος 1842 ο Υµηττός παρουσίαζε την όψη

12

σκελετικού όρους (Γρίσπος 1973). Όµοια εικόνα παρουσίαζε όλο το τοπίο γύρω από την

Αθήνα, και για το λόγο αυτό αρχίζουν το 1877 οι πρώτες αναδασώσεις στους γύρω λόφους

(π.χ. Λυκαβηττός).

Στις αεροφωτογραφίες του 1945, όλο το βουνό βορείως του Καρέα δε φαίνεται να

είχε ούτε δάση, ούτε θαµνώνες. Τα µοναδικά δάση από χαλέπιο πεύκη εµφανίζονταν στις

πλαγιές πάνω από την Ηλιούπολη (δυστυχώς κάηκαν το θέρος του 1998, µετά το πέρας των

φυτοληψιών) και πιο µικρά, σε έκταση, κοµµάτια δάσους εµφανίζονταν στην κορυφή

Προφήτης Ηλίας και ανάµεσα στις κορυφές Μαυροβούνι και Στρώµα. Στην κατάσταση αυτή

συνετέλεσε προφανώς και το γεγονός ότι τα ξύλα του Υµηττού χρησίµευσαν στην Κατοχή για

να καλύψουν τις ανάγκες θέρµανσης των κατοίκων της Αθήνας (Μελάς 1997).

Μετά το 1945 αρχίζουν οι αναδασώσεις, τα αποτελέσµατα των οποίων είναι ορατά

σήµερα. Ενάντια σε αυτές και στη φυσική αναγέννηση του υπόλοιπου όρους έρχονται να

δράσουν οι δασικές πυρκαγιές µε το καταστροφικό τους έργο. Από τα στοιχεία του

Συνδέσµου Προστασίας και Ανάπτυξης Υµηττού (Σ.Π.Α.Υ.) αναφέρουµε τα εξής: Μόνο από

το 1980 έως και το 1993 είχαν εκδηλωθεί 59 πυρκαγιές, που αποτέφρωσαν περίπου 20000

στρέµµατα δάσους και δασικών εκτάσεων. Η µεγαλύτερη ήταν στην περιοχή Κίτσι

Κορωπίου, που έκαψε 4536 στρέµµατα, ενώ άλλες 5 έκαψαν περισσότερα από 1000

στρέµµατα. Ωστόσο, αν και η υποβάθµιση της βλάστησης οφείλεται σήµερα, κατά κύριο

λόγο, στην πίεση για οικοπεδοποίηση, δεν µπορούν να αγνοηθούν και τα πολλά

αιγοπρόβατα, που βόσκουν ιδιαίτερα στις περιοχές νότια από την Ηλιούπολη, όπως

διαπιστώθηκε κατά τις εργασίες υπαίθρου.

13

3. ΜΕΘΟ∆ΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

3.1 Φυτοκοινωνιολογική έρευνα

3.1.1 ∆ιενέργεια φυτοληψιών - Αναγνώριση φυτικών ειδών

Για τη µελέτη των συνθηκών βλάστησης του Υµηττού και τη διάκριση των

φυτοκοινωνιολογικών µονάδων της, έγιναν 198 φυτοληψίες σε αντίστοιχο αριθµό

δειγµατοληπτικών επιφανειών. Οι φυτοληψίες διεξήχθησαν σχεδόν σε όλη την έκταση της

περιοχής έρευνας και σε ένα εύρος υψοµέτρων από 70µ. µέχρι 960µ. Έγινε προσπάθεια να

υπάρξει µια σχετικά οµοιόµορφη κατανοµή των φυτοληψιών σε όλες τις µονάδες βλάστησης

που ξεχώριζαν φυσιογνωµικά ή χλωριδικά και σε όλα τα οικολογικά περιβάλλοντα.

Περιορισµοί για την επίτευξη του παραπάνω στόχου προέκυπταν από τις µεγάλες κλίσεις και

το βραχώδες του εδάφους, την έλλειψη δρόµων και µονοπατιών στις δύσβατες ανατολικές

πλαγιές και την ύπαρξη αρκετών στρατιωτικών περιοχών. Η θέση και ο αριθµός κάθε

φυτοληψίας δίνεται στο Χάρτη Γενικού Προσανατολισµού (σχ.1) και στο Φυτοκοινωνιολογικό

Χάρτη του Υµηττού (Παράρτηµα ΙΙ).

Οι δειγµατοληψίες έγιναν σύµφωνα µε τη µέθοδο Braun-Blanquet (1951, 1964) σε

επιφάνειες 300m² στα φρύγανα και τους θαµνώνες και 500m² στα πυκνά δάση. Αποκλίσεις

από τους παραπάνω αριθµούς είχαµε µόνο σε λίγες περιπτώσεις, όταν π.χ. το απότοµο του

εδάφους ή αδιαπέραστες, εξαιτίας των χαµηλών κλαδιών, συστάδες δεν επέτρεπαν

φυτοληψίες σε τόσο µεγάλη επιφάνεια. Επίσης, ελήφθη πρόνοια να υπάρξει οµοιογένεια των

οικολογικών συνθηκών µέσα στις επιφάνειες (Αθανασιάδης 1986β). Όσον αφορά το χρόνο

διεξαγωγής των φυτοληψιών, η πλέον κατάλληλη εποχή για τον Υµηττό, µε το µεγαλύτερο

ποσοστό αναπτυγµένων, ανθισµένων και, γενικά, αναγνωρίσιµων ειδών, είναι συνήθως το

2ο δεκαήµερο του Μαΐου για υψόµετρα < 300µ., το 3ο δεκαήµερο για υψόµετρα µεταξύ 300

και 600µ., ενώ πάνω από τα 600µ. το 1ο δεκαπενθήµερο του Ιουνίου. Για τα πυκνά δάση

πεύκων η καταλληλότερη εποχή είναι από τέλη Μαΐου µέχρι τέλη Ιουνίου.

Για κάθε φυτοληψία καταγράφηκαν, σε ειδικό για το σκοπό αυτό έντυπο, τα

ακόλουθα στοιχεία:

Γενικά στοιχεία: Αριθµός φυτοληψίας, ηµεροµηνία, υψόµετρο, µέγεθος επιφάνειας,

ορεογραφική διαµόρφωση (άνω, κάτω, ή µέσο τµήµα πλαγιάς), έκθεση της πλαγιάς ως προς

τον ορίζοντα, κλίση του εδάφους, βαθµός κάλυψης για κάθε όροφο (δέντρα, θάµνοι, πόες)

και το ύψος των υψηλότερων δέντρων, εφόσον υπήρχε δεντρώδης όροφος.

Φυτοκατάλογος: Η καταγραφή των ειδών έγινε κατά όροφο και για κάθε φυτικό είδος

εκτιµήθηκε η πληθοκάλυψη σύµφωνα µε την κλίµακα Braun-Blanquet (Αθανασιάδης 1986β).

Για την ορόφωση, θεωρήθηκε ότι ο όροφος των δέντρων αρχίζει από τα 5µ. ύψος και πάνω,

ο όροφος των θάµνων από 0.5µ. µέχρι 5µ. και των ποών κάτω από 0.5µ. Tην ίδια ορόφωση

χρησιµοποίησαν οι Zohary & Orshan (1965) στην περιοχή της Κρήτης.

Το υψόµετρο κάθε επιφάνειας προσδιορίστηκε από τους τοπογραφικούς χάρτες

1:25000 της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Η έκθεση, η κλίση του εδάφους, καθώς και το

14

ύψος των δέντρων, όπου υπήρχε όροφος δέντρων, υπολογίστηκαν µε κλισίµετρο-πυξίδα

Meridian.

Ο προσδιορισµός των διαφόρων taxa (οικογένεια, γένος, είδος, υποείδος) των

φυτικών δειγµάτων έγινε στο εργαστήριο Συστηµατικής Βοτανικής του Γεωπονικού

Πανεπιστηµίου Αθηνών. Για τον προσδιορισµό έγινε χρήση της Flora Europaea (Tutin et al.

1964-1993) και, επικουρικά, των συγγραµµάτων των ∆ιαπούλη (1939-1949), Καββάδα

(1956-1964), Αθανασιάδη (1985, 1986α), Strid (1986), Krendl (1986/1987), Strid & Tan

(1997). Η ονοµατολογία των taxa είναι σύµφωνη µε τη Flora Europaea (Tutin et al. 1964-

1993) και ο συνολικός αριθµός των ειδών έφτασε τα 361. Όλο το φυτικό υλικό των

δειγµατοληπτικών επιφανειών βρίσκεται συγκεντρωµένο και ταξινοµηµένο στο εργαστήριο

∆ασικής Βοτανικής-Γεωβοτανικής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης.

3.1.2 Επεξεργασία των πινάκων - ∆ιάκριση των µονάδων βλάστησης

Η διάκριση των µονάδων βλάστησης έγινε µε στατιστική επεξεργασία των στοιχείων

των φυτοληψιών σε πίνακες σύµφωνα µε τη µέθοδο της Σχολής Zűrich-Montpelier, όπως

αυτή περιγράφεται από τους Βraun-Blanquet (1951, 1964), Ellenberg (1956) και Αθανασιάδη

(1986β). Οι πίνακες επεξεργάστηκαν µε το πρόγραµµα για ηλεκτρονικό υπολογιστή SORT

3.9, που έχει δηµιουργηθεί για το σκοπό αυτό. Αποτέλεσµα της παραπάνω επεξεργασίας

είναι οι πίνακες διαφοριστικών ειδών (Πίνακες Α, Β, C του παραρτήµατος ΙΙ) και οι πίνακες

χαρακτηριστικών ειδών (Πίνακες 9, 11, 16, 18, 22). Στους τελευταίους και αριστερά από τα

ονόµατα των τοπικών διαφοριστικών και των συνοδών ειδών κάθε µιας µονάδας βλάστησης

αναγράφονται µε αριθµούς και συντµήσεις οι κλάσεις και οι τάξεις στις οποίες ανήκουν

σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία που χρησιµοποιήθηκε. Oι παραπάνω αριθµοί και συντµήσεις

επεξηγούνται στο τέλος κάθε πίνακα. Για την ένταξη των taxa ως χαρακτηριστικά είδη των

φυτοκοινωνικών ενώσεων και των ανώτερών τους µονάδων βλάστησης (κλάσεων, τάξεων,

κ.λ.π.) χρησιµοποιήθηκαν, κυρίως, τα συγγράµµατα των Rivas-Martinez (1975), Rivas-

Martinez & Rivas-Goday (1976), Barbero & Quezel (1979), Barbero & Quezel (1980), Quezel

& Barbero (1985), Barbero & Quezel (1989), Mucina (1997), Dimopoulos et al. (1997) και,

επικουρικά, των Braun-Blanquet et al. (1951), Quezel (1964), Walther (1969), Ilijanic (1970),

Horvat et al. (1974), Brullo (1982 και 1989).

Για την ονοµατολογία των µονάδων βλάστησης έγινε χρήση, κυρίως, των

συγγραµµάτων των Barbero & Quezel (1979), Quezel & Barbero (1985), Barbero & Quezel

(1989), Mucina (1997) και του κώδικα ονοµατολογίας του Barkman et al. (1986). Επίσης,

ελήφθησαν υπόψη οι εργασίες του Bach et al. (1962) και του Brullo et al. (1997).

Για κάθε µία µονάδα βλάστησης παραθέτονται πίνακες µε τα φυσιογραφικά

χαρακτηριστικά των φυτοληψιών, δηλαδή µε την κατανοµή των φυτοληψιών της ανάλογα µε

το υψόµετρο, την έκθεση, την κλίση του εδάφους και το είδος της πλαγιάς (π.χ. Πίνακες 2

έως 7). Πρέπει να τονιστεί ότι τα συµπεράσµατα για τις οικολογικές απαιτήσεις κάθε µονάδας

15

βλάστησης, που αναφέρονται στο κείµενο, δε στηρίζονται µόνο στους παραπάνω πίνακες,

αλλά και στη σχετική εµπειρία που αποκτήθηκε κατά τις συνεχείς επισκέψεις στον Υµηττό.

Λόγοι, όπως η κατανοµή των δρόµων και των µονοπατιών, το απροσπέλαστο κάποιων

περιοχών εξαιτίας των µεγάλων κλίσεων και η διάφορη ποσοστιαία συµµετοχή κάθε

φυσιογραφικής µονάδας στην όλη έκταση του όρους, αποτρέπουν, εν µέρει, στο να γίνει

τυχαία δειγµατοληψία των θέσεων των φυτοληψιών. Κατά συνέπεια, είναι αδύνατη η

στατιστική επεξεργασία των τιµών και των ποσοστών της κατανοµής των φυτοληψιών σε

κάθε µια φυσιογραφική µονάδα και αποκτούν, έτσι, έναν απλώς ενδεικτικό χαρακτήρα.

Μεγαλύτερη σηµασία έχει η ύπαρξη-έλλειψη φυτοληψιών στις εξεταζόµενες φυσιογραφικές

µονάδες, παρά ο αριθµός και η εκατοστιαία κατανοµή τους. Για παράδειγµα, αναφέρουµε ότι

για όλες τις φυτοκοινωνίες έχουµε έλλειψη ή πολύ µικρό αριθµό φυτοληψιών σε κλίσεις

µεγαλύτερες από 50%. Αυτό σε καµµία περίπτωση δεν µπορεί να ερµηνευθεί ως προτίµηση

των µονάδων βλάστησης για κλίσεις µικρότερες από 50%, διότι οι φυτοληψίες στον Υµηττό

σε κλίσεις µεγαλύτερες από την προαναφερόµενη ήταν εξαιρετικά δύσκολες και επικίνδυνες,

εξαιτίας των βραχωδών εκτάσεων.

Στους παραπάνω πίνακες οι φυτοληψίες κατανέµονται σε συνδυασµένες κλάσεις

υψοµέτρου και έκθεσης και δίνουν, έτσι, µια καλή εικόνα των µικροκλιµατολογικών

συνθηκών που απαιτούνται από κάθε µονάδα βλάστησης. Από αυτούς, καθώς και από την

εξάπλωση των µονάδων βλάστησης στην ύπαιθρο, παρατηρήσαµε ότι τα όριά τους στις

ανατολικές εκθέσεις είναι, συνήθως, στα ίδια υψόµετρα µε εκείνα στις βόρειες,

βορειοανατολικές και βορειοδυτικές. Αντίθετα, τα όρια των µονάδων βλάστησης στις δυτικές

εκθέσεις είναι περίπου τα ίδια µε τις νότιες, νοτιοδυτικές και νοτιοανατολικές. Για το λόγο

αυτό, όταν παρακάτω γίνεται αναφορά σε πλαγιές µε νότιο προσανατολισµό, σε αυτές

συµπεριλαµβάνονται και οι νοτιοανατολικές, οι νοτιοδυτικές και δυτικές, ενώ οι ανατολικές,

βορειοανατολικές και βορειοδυτικές πλαγιές συµπεριλαµβάνονται σε εκείνες µε βόρειο

προσανατολισµό.

3.1.3 Χαρτογράφηση µονάδων βλάστησης

Στο παράρτηµα ΙΙ, µαζί µε τους πίνακες διαφοριστικών ειδών, παρατίθεται και ο

Φυτοκοινωνιολογικός Χάρτης του Υµηττού, όπου διακρίνονται οι θέσεις των φυτοληψιών και

ο αριθµός τους. Τα όρια της περιοχής έρευνας είναι τα ίδια µε εκείνα του σχήµατος 1. Η

χαρτογράφηση έγινε µε βάση τα συµπεράσµατα που εξήχθησαν για την οικολογική

συµπεριφορά των µονάδων βλάστησης σε τοπικό επίπεδο και, συγκεκριµένα, για τη

χαρτογράφηση ελήφθησαν υπόψη το υψόµετρο, η έκθεση, το γεωλογικό υπόστρωµα και η

δασοκάλυψη, που εµφανίζεται κάθε µονάδα βλάστησης. Χρήσιµα εργαλεία για το σκοπό

αυτό ήταν οι χάρτες 1:25000 της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, οι αεροφωτογραφίες του

1988 και ο γεωλογικός χάρτης της Αττικής 1:25000 (φύλλα: Πεντελικόν, Υµηττός και Βάρη)

κατά τον Lepsius (1891/1893).

16

Στο Φυτοκοινωνιολογικό Χάρτη του Υµηττού έγινε προσπάθεια να αποδοθεί η κάθε

µία µονάδα βλάστησης µε διαφορετική σχεδίαση (pattern) και οι θέσεις των φυτοληψιών τους

µε διαφορετικό σύµβολο, ώστε να ξεχωρίζουν εύκολα µεταξύ τους. Στις περιπτώσεις που δεν

ήταν δυνατό να χαρτογραφηθούν τα όρια µεταξύ δύο µονάδων βλάστησης, αυτές

παρουσιάζονται µεν µε ίδια σχεδίαση, αλλά ξεχωρίζουν κατά θέσεις µε τα σύµβολα των

φυτοληψιών τους. Τέλος, µε λευκό χρώµα (χωρίς pattern) αντιπροσωπεύονται οι εκτάσεις

που βρίσκονται εκτός της περιοχής έρευνας, καθώς και οι µη δασικές εκτάσεις (γεωργικές

εκτάσεις, λατοµεία, νεκροταφεία, στρατιωτικές εγκαταστάσεις) εντός αυτής.

Με τη βοήθεια του Φυτοκοινωνιολογικού Χάρτη του Υµηττού και σε συνδυασµό µε το

Χάρτη Γενικού Προσανατολισµού (σχ. 1) αναγνωρίζεται εύκολα ο γεωγραφικός χώρος

εξάπλωσης κάθε µιας µονάδας βλάστησης που αναφέρεται στο κείµενο και εντοπίζονται

τόσο αυτές, όσο και οι θέσεις των φυτοληψιών τους στην ύπαιθρο. Επιπλέον, δίνεται µια ιδέα

της έκτασης που καταλαµβάνει κάθε µονάδα βλάστησης και, τέλος, µπορούν να

παρατηρηθούν τυχόν αλλαγές τόσο στη βλάστηση όσο και στη χρήση της γης στο µέλλον.

3.2 Εδαφολογική έρευνα

Είναι γνωστή η σηµασία του εδάφους για την ύπαρξη και την ανάπτυξη των φυτών

(Ντάφης 1986, Παπαµίχος 1990). Το έδαφος αποτελεί το φορέα και την πηγή θρεπτικών

στοιχείων και νερού για τη βλάστηση και γι’ αυτό, πολλές φορές, γίνεται ο κύριος

περιβαλλοντικός παράγοντας διάκρισης φυτοκοινοτήτων. Συνεπώς, είναι χρήσιµο για τον

ερευνητή της βλάστησης να γνωρίζει τα βασικότερα χαρακτηριστικά των εδαφών της

περιοχής µελέτης του. Επειδή τα εδάφη του Υµηττού είναι ανώριµα, αβαθή, µε µεγάλες

κλίσεις, καθίσταται καθοριστική η επίδραση του µητρικού πετρώµατος στην εµφάνιση των

µονάδων βλάστησης (Παπαµίχος 1990). Για το λόγο αυτό γίνεται διερεύνηση των εδαφικών

συνθηκών µε τη βοήθεια 15 ενδεικτικών εδαφοτοµών. Αρχικός σκοπός ήταν να ληφθεί µία

εδαφοτοµή για κάθε µονάδα βλάστησης, αλλά η ποικιλία του µητρικού πετρώµατος µέσα σε

κάποιες µονάδες έγινε αιτία να διενεργηθούν εκεί 2 ή και 3 εδαφοτοµές.

Οι εδαφοτοµές έγιναν µε τη µεθοδολογία που παραθέτουν οι Αλιφραγκής &

Παπαµίχος (1995). Σε αυτές ανοίχθηκε λάκκος βάθους µέχρι το µητρικό πέτρωµα, µε

µέτωπο 1 µέτρο και για κάθε διαφορετικό ορίζοντα ελήφθη περίπου 1 κιλό εδαφικό δείγµα.

Για κάθε δείγµα συµπληρώθηκε ειδικό έντυπο µε τα εξής στοιχεία:

Περιγραφή τόπου: Αύξων αριθµός εδαφοτοµής και της αντίστοιχης φυτοληψίας,

ηµεροµηνία, θέση, ατµοσφαιρικές συνθήκες κατά τη διενέργεια της εδαφοτοµής,

φυσιογραφία, υψόµετρο, κλίση, έκθεση, µητρικό πέτρωµα, βραχώδεις εµφανίσεις και

πετρώδες της επιφάνειας.

Περιγραφή εδαφοτοµής: Ονοµασία ορίζοντος, βάθος, πάχος και όρια ορίζοντος,

υγρασία, υφή και περιεκτικότητα σε λίθους, δοµή, συνεκτικότητα και ρίζες (ποσότητα και

πάχος).

17

Τα δείγµατα, αφού αρχικά έγινε ξήρανσή τους, µεταφέρθηκαν στο Εργαστήριο

Εδαφολογίας του τµήµατος ∆ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, όπου κοσκινίστηκαν µε

κόσκινο των 2 χιλιοστών για την αποµάκρυνση του χονδρόκοκκου υλικού, ριζών κ.λ.π. Για

εργαστηριακές αναλύσεις χρησιµοποιήθηκε µόνο το λεπτόκοκκο υλικό. Οι εργαστηριακές

αναλύσεις είχαν σκοπό τους προσδιορισµούς:

α) Της µηχανικής σύστασης του εδάφους µε τη µέθοδο Βouyoucos.

β) Του pH του εδάφους µε ηλεκτροµετρικό προσδιορισµό σε αιώρηµα νερού σε

αναλογία 1:1.

γ) Της περιεκτικότητας σε ανθρακικά άλατα µε τη µέθοδο του ασβεστόµετρου.

δ) Της περιεκτικότητας σε ολικό άζωτο µε τη µέθοδο Kjendhal.

ε) Του εκχυλίσιµου φωσφόρου µε τη µέθοδο του όξινου ανθρακικού νατρίου.

στ) Της οργανικής ουσίας του εδάφους µε τη µέθοδο της υγρής οξείδωσης.

Παρακάτω δίνονται επεξηγήσεις κάποιων όρων, που χρησιµοποιούνται στις

περιγραφές των εδαφοτοµών:

Μηχανική σύσταση

Kατηγορία ∆ιάµετρος τεµαχιδίων Άργιλος < 0.002mm Ιλύς 0.002mm - 0.02mm Άµµος 0.02mm - 2mm Χαλίκια 2mm - 7.5cm Λίθοι 7.5cm - 25cm Ογκόλιθοι >25cm

Περιεκτικότητα σε λίθους και χαλίκια Μικρή 0 - 20% Μέτρια 20 - 50% Μεγάλη 50 - 90% Πολύ µεγάλη > 90%

Όρια οριζόντων Απότοµα Όρια µετάβασης < 2cm Καθαρά Όρια µετάβασης 2 - 5cm Βαθµιαία Όρια µετάβασης > 5cm Κυµατοειδές όριο Το εύρος των κυµατώσεων είναι µεγαλύτερο από το βάθος αυτών. Ακανόνιστο όριο Το εύρος των κυµατώσεων είναι µικρότερο από το βάθος αυτών. Θραυσµένο όριο Το όριο των οριζόντων δεν είναι συνεχές.

18

Υφή (κατηγορία µηχανικής σύστασης) Ελαφρά εδάφη Αµµώδη, πηλοαµµώδη και αµµοπηλώδη. Μέτρια εδάφη Πηλώδη, ιλυοπηλώδη και ιλυώδη. Βαρειά εδάφη Αµµοαργιλοπηλώδη, αργιλοπηλώδη, ιλυοαργιλοπηλώδη. Πολύ βαρειά εδάφη Αµµοαργιλώδη, ιλυοαργιλώδη, αργιλώδη.

Ποσότητα ριζών Σπάνιες Ρίζες λιγότερες από 1 ανά dm² Λίγες Ρίζες από 2 έως 7 ανά dm² Πολλές Ρίζες από 8 έως 35 ανά dm² Άφθονες Ρίζες περισσότερες από 35 ανά dm²

Μέγεθος ριζών Πολύ λεπτές ∆ιαµέτρου < 1mm Λεπτές ∆ιαµέτρου 1 - 3mm Μέτριες ∆ιαµέτρου 3 - 13mm Χονδρές ∆ιαµέτρου >13mm

19

4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ - ΣΥΖΗΤΗΣΗ

4.1 Οι φρυγανικές φυτοκοινωνίες του Υµηττού

4.1.1 Η δοµή της φυτοσυστάδας ως απαραίτητο στοιχείο για τη

συνταξινόµηση της θαµνώδους βλάστησης

Ως γνωστόν, οι κλάσεις αποτελούν την ανώτερη ταξινοµική βαθµίδα στο

φυτοκοινωνιολογικό σύστηµα του Braun-Blanquet. Οι διάφορες κλάσεις χωρίζονται µεταξύ

τους τόσο µε τη βοήθεια χαρακτηριστικών ειδών, δηλαδή µε σύγκριση φυτοπινάκων, όσο και

µε κριτήριο τη φυτοκοινωνιολογική πρόοδο (Αθανασιάδης 1986β). Με τον όρο αυτό, ο

Braun-Blanquet εννοεί την εξέλιξη των φυτοκοινωνιών µε την πάροδο του χρόνου, δηλαδή

το µέγεθος οργάνωσής τους. Αυτό αντικατοπτρίζεται στο είδος της δόµησης και της

σύνθεσής τους από καθορισµένες αυξητικές µορφές. Ως ενδείξεις µιας πρωτογενούς

οργάνωσης θεωρείται το µονόστρωµο µιας φυτοκοινωνίας ή η σύνθεσή της από θερόφυτα

κ.λ.π., ενώ το πολύστρωµο µιας φυτοκοινωνίας µε σηµαντική συµµετοχή ξυλωδών φυτών

αποτελεί γνώρισµα ανώτερης οργάνωσης (Αθανασιάδης 1986β).

Ωστόσο, ορισµένα προβλήµατα στη χρήση της δοµής για την ταξινόµηση της

βλάστησης επισηµαίνονται από τον Westhoff (1967). Υπάρχουν κλάσεις, όπως π.χ η

Vaccinio-Piceetea, όπου κάποιες συνενώσεις διαφέρουν σηµαντικά στη δοµή τους, αλλά

εντάσσονται στην ίδια κλάση λόγω ισχυρής χλωριδικής συγγένειας. Ο Pignatti et al. (1995),

αναφερόµενοι και αυτοί σε παρόµοια προβλήµατα, αποδεικνύουν την ανάγκη καθορισµού

των κλάσεων µε οικολογικά κριτήρια, διότι υπάρχουν πολλές περιπτώσεις φυτοκοινωνικών

ενώσεων µε µεγάλη έλλειψη χαρακτηριστικών ειδών της κλάσης στην οποία ανήκουν.

Συνεπώς, η δοµή µιας φυτοσυστάδας είναι παράγοντας µε σηµαντικό ρόλο στη

φυτοκοινωνιολογία, αλλά και στον τρόπο διεξαγωγής των εργασιών υπαίθρου (φυτοληψίες).

Στο επίπεδο της κλάσης συναντάται η χλωριδική µέθοδος του Braun-Blanquet µε τη

φυσιογνωµική ταξινόµηση της βλάστησης και γι’ αυτό είναι ανάγκη να δοθούν οι ορισµοί των

φρυγάνων και της µακκίας βλάστησης από φυσιογνωµική σκοπιά.

Η Στεφανάκη-Νικηφοράκη (1981), αναφερόµενη στον ορισµό του Θεόφραστου,

γράφει ότι φρύγανο είναι “το από ρίζης πολυστέλεχος και πολύκλαδον, µη ανυψούµενον

πλέον του µέτρου ξυλώδες φυτόν”. Κατά αυτή την έννοια και τα αείφυλλα πλατύφυλλα, όπως

το πουρνάρι και ο σχίνος, είναι φρύγανα µέχρι να ξεπεράσουν το ύψος του 1 µέτρου.

Κατά το ∆ιαµαντόπουλο (1983), φρυγανικά θεωρούνται τα µεσογειακά

οικοσυστήµατα, όπου επικρατούν ξυλώδεις θαµνίσκοι ύψους µέχρι 0.5 µέτρα, που συχνά

αφήνουν µεταξύ τους ακάλυπτο έδαφος ή πέτρωµα, µε αραιά αγρωστώδη και εµφανίζουν το

φαινόµενο του εποχιακού διµορφισµού. Εποχιακός διµορφισµός είναι το φαινόµενο της

αντικατάστασης των µεγάλων χειµερινών φύλλων µε µικρά θερινά φύλλα στο τέλος της

άνοιξης, προκειµένου να περιορίσουν τη διαπνοή και να ανταπεξέλθουν στη µακρά ξηρή

θερινή περίοδο (Παπαναστάσης & Νοϊτσάκης 1992). Φυτά που ανταποκρίνονται στον

20

παραπάνω ορισµό είναι τα Cistus species, Phlomis species, Sarcopoterium spinosum,

Thymus capitatus και πολλά άλλα.

O Παυλίδης (1976) γράφει ότι η χλωριδική ιδιορρυθµία της κλάσης Cisto-

Micromerietea julianae είναι η τάση διαµόρφωσης στρωµατοειδούς ξυλώδους βλάστησης,

από αραιώς φυόµενες συστάδες θαµνώνων και η ανάµιξη σε αυτές ποικιλίας µαλακόφυλλων

ειδών, καθώς και συνοδών χαρακτηριστικών ειδών της κλάσης Quercetea ilicis. Οµοίως, ο

Lavrentiades (1976) τονίζει τη στενή σχέση φρυγάνων και µακκί και την έλλειψη καθαρής

διάκρισης µεταξύ αυτών των δύο µορφών βλάστησης.

Ο Tomaselli (1981) διαχωρίζει τους µεσογειακούς θαµνώνες (mattorals) σε

κατηγορίες ανάλογα µε το ύψος και την κάλυψή τους. Μακκί είναι ένας θαµνώνας υψηλός

(>2µ.) και πυκνός (κάλυψη>75%) (Τomaselli 1976, 1981). Όλες οι υπόλοιπες κατηγορίες

θαµνώνων αποτελούν τα garrigues, που τοπικά φέρουν διάφορα ονόµατα, όπως φρύγανα

στην Ελλάδα και bathas στο Ισραήλ (Zohary 1962). Τα garrigues της ανατολικής Μεσογείου

εντάσσονται από τον Βrullo et al. (1997) στην κλάση Cisto-Micromerietea julianae.

Tα garrigues, λόγω των διακένων και του µικρού ύψους τους, επιτρέπουν την

ανάπτυξη απαιτητικών σε φως ειδών και έτσι είναι χλωριδικά πιο πλούσια από τα µακκί, που

έχουν ένα υπόροφο, κυρίως, από λίγα γεώφυτα (Αριανούτσου-Φαραγγιτάκη & Κουµπλή-

Σοβατζή 1997). Με την παραπάνω θεώρηση, οι µεσογειακές φυτοκοινωνίες, που

φυσιογνωµικά ανήκουν στα garrigues, πιθανώς είναι χλωριδικά ετερογενείς, αν εξεταστούν

µε τη µέθοδο των κανονικά τοποθετηµένων πλαισίων του 1 τετραγωνικού µέτρου (βλ.

Αθανασιάδη 1986β). Εντούτοις, σύµφωνα µε τους Kent & Coker (1992), η ύπαρξη

οµοιογενών δειγµατοληπτικών επιφανειών σε όλους τους τύπους βλάστησης είναι

αµφισβητήσιµη, ιδιαίτερα εκεί όπου υπάρχουν φυσικά µωσαϊκά βλάστησης εντός µιας

φυτοσυστάδας. Αυτό είναι σωστό, δεδοµένου ότι το τετραγωνικό πλαίσιο πλευράς 1 µέτρου,

που χρησιµοποιείται για το σκοπό αυτό, είναι αυθαίρετα επιλεγµένο και είναι εύκολο να

καταλάβει κανείς, πως αν το µέγεθος του πλαισίου µεταβληθεί, µεταβάλλεται και ο βαθµός

χλωριδικής οµοιογένειας της φυτοσυστάδας.

Ο Bergmeier (1990), έχοντας σκοπό να µελετήσει φυτοκοινωνιολογικά τους

θαµνώνες του Κάτω Ολύµπου, έπαιρνε δειγµατοληπτικές επιφάνειες µε τέτοιον τρόπο, ώστε

η κάθε µια από αυτές να αποτελείται από πολλές οµάδες αειφύλλων πλατυφύλλων,

αποκλείοντας τα, γεµάτα θερόφυτα, διάκενα ανάµεσά τους. Στους πίνακές του, όµως,

παρατηρούµε ότι δεν κατάφερε µε τον παραπάνω τρόπο να απαλλαγεί από φρύγανα (Cistus

creticus, Ballota acetabulosa) και φυτά ανοιχτών χώρων (π.χ. Τrifolium campestre,

Cynosurus echinatus). Πρέπει να σηµειωθεί, επίσης, ότι τα χαρακτηριστικά είδη της Cisto-

Micromerietea julianae και της Thero-Brachypodietea έχουν σηµαντική παρουσία και

στους συνοπτικούς φυτοπίνακες των Horvat et al. (1974) και Barbero & Quezel (1976, 1980)

που αφορούν τις φυτοκοινωνίες της κλάσης Quercetea ilicis.

Ο Barkman (1989) επισηµαίνει τη διαφορά µεταξύ µιας φυτοληψίας 200-400 m² σε

ένα εκτεταµένο δάσος και µιας φυτοληψίας της ίδιας έκτασης σε ένα αποµονωµένο δάσος.

21

Αντίστοιχα, ίσως τίθεται υπό αµφισβήτηση και η αντικειµενικότητα των δειγµατοληψιών σε

αποµονωµένους θαµνώνες µακκί 100 m² ή και ακόµα µικρότερης έκτασης, φαινόµενο πολύ

συχνό στη βιβλιογραφία που χρησιµοποιήθηκε (Rivas-Martinez 1975, Gehu et al. 1989,

Bolos et al. 1996). Γράφει, επίσης, ότι σε µια φυτοληψία θα υπάρχει πάντα µία, έστω και

µικρή, ανοµοιογένεια εξαιτίας αβιοτικών παραγόντων (π.χ. διαφορές στο βάθος του εδάφους

ή στην ηλιακή ακτινοβολία εξαιτίας των διακένων του ανωρόφου), αλλά και εξαιτίας του

γεγονότος ότι πολλά είδη επεκτείνονται µε βλαστικό πολλαπλασιασµό ή οι σπόροι τους

συσσωρεύονται πολλοί µαζί από τον αέρα. Με άλλα λόγια, δεν µπορεί να υπάρξει µια

απόλυτα ιδεατή οµοιογενής φυτοκοινωνική ένωση.

Όσον αφορά τον Υµηττό, οι θαµνώνες του εντάσσονται δοµικά στην κατηγορία των

garrigues, σύµφωνα µε τους ορισµούς του Τomaselli (1976, 1981). Αυτοί αποτελούνται από

µικρές και µεγάλες οµάδες (patches) αειφύλλων πλατυφύλλων, µε κυρίαρχο είδος το

Quercus coccifera, όπου τα πυκνά του ριζοβλαστήµατα επιτρέπουν ανάµεσά τους την

ανάπτυξη oλίγων µόνο ειδών, όπως τα Brachypodium retusum, Prasium majus και

Cyclamen graecum. Μεταξύ των οµάδων αυτών υπάρχουν διάκενα µε πολλά

χαρακτηριστικά είδη της Cisto-Micromerietea julianae (χωρίς να αποκλείεται η παρουσία

τους και µέσα στις οµάδες) και µε ένα ποώδη όροφο πολύ πλούσιο σε είδη. Οι οµάδες των

πουρναριών και τα διάκενα είναι έτσι κατανεµηµένες στο χώρο, ώστε να είναι αδύνατη η

φυτοληψία επί της µιας φυσιογνωµικής µονάδας µε αποκλεισµό της άλλης (Παράρτηµα Ι,

φωτογραφίες Νο 1-6). Είναι, επίσης, εντελώς αδύνατο να γίνουν µέσα στα διάκενα

ξεχωριστές φυτοληψίες για τα φρύγανα και ξεχωριστές για τα ποώδη θερόφυτα και,

πιθανώς, για τον ίδιο λόγο ο Pignatti et al. (1995) γράφουν πως ακόµα δεν έχει

αποσαφηνισθεί εάν, οι αντίστοιχες για τη ∆υτική Μεσόγειο Cisto-Lavanduletea Br.-Bl. in

Br.-Bl. et al. 1940 και Tuberarietea guttatae sensu auct. αποτελούν δύο διαφορετικές

κλάσεις ή όχι. Σηµειωτέον δε, ότι αυτό το µωσαϊκό βλάστησης δεν είναι εδαφολογικά ή

µικροκλιµατολογικά εξαρτώµενο, κάτι που ανάγκασε και τον Raus (1979) να χειριστεί το

σύµπλεγµα φρυγάνων-αειφύλλων πλατυφύλλων στην ανατολική Θεσσαλία ως ενιαία

βλάστηση. Τέλος, τα µεµονωµένα δέντρα Pinus halepensis, Pinus brutia και Cupressus

sempervirens, καθώς και τα αραιά πευκοδάση (συνήθως κάλυψη < 50%), δεν επηρεάζουν

ουσιαστικά τη χλωριδική σύνθεση και τη δοµή των ορόφων των θάµνων και των ποών (βλ.

Πίνακες Β, C), οπότε και στις περιπτώσεις αυτές η βλάστηση είναι φρυγανική. Όπως

αποδεικνύεται παρακάτω, οι µονάδες βλάστησης µε τη δοµή των garrigues στον Υµηττό

ανήκουν στην κλάση Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954, αφού τα χαρακτηριστικά

είδη αυτής της κλάσης υπερέχουν εκείνων της Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y

Vayreda 1950 τόσο σε αριθµό, όσο και σε σταθερότητα.

Με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, γίνεται φανερό ότι στην κλάση Cisto-

Micromerietea julianae Oberd. 1954 δεν ανήκει µόνο η βλάστηση από εκτεταµένους,

αµιγείς, χαµηλούς θαµνώνες που παρουσιάζουν το φαινόµενο του εποχιακού διµορφισµού

(τέτοιες εκτάσεις µπορεί να δει κανείς σε Άνδρο, Τήνο κ.λ.π.), αλλά και τα αείφυλλα

22

πλατύφυλλα υπό τη µορφή ασυνεχών θαµνώνων µέσου και χαµηλού ύψους (garrigues κατά

τους ορισµούς του Τomaselli 1976, 1981). Στη δεύτερη περίπτωση τα παρουσιαζόµενα

διάκενα καταλαµβάνονται από φρύγανα και από µια µεγάλη ποικιλία φωτόφιλων ποωδών

φυτών. Τα garrigues από αείφυλλα πλατύφυλλα αποτελούν ενιαίο τύπο βλάστησης από

φυσιογνωµικής και οικολογικής σκοπιάς, αφού η κατανοµή των διακένων στο χώρο είναι

τυχαία και δεν εξαρτάται από κλιµατεδαφικούς παράγοντες. Αντίθετα µε τα παραπάνω, στην

κλάση Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950 ανήκουν οι εκτεταµένοι

υψηλοί (ύψος > 2µ.) και πυκνοί θαµνώνες (κάλυψη > 75%) αειφύλλων πλατυφύλλων

(ορισµοί κατά Τomaselli 1976, 1981), καθώς και τα δάση κωνοφόρων της ίδιας κλιµατικής

ζώνης.

23

4.1.2 Η κλάση Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954, οι τάξεις και οι

συνενώσεις της

Η κλάση Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 συνθέτει το σύνολο των

θαµνωδών σχηµατισµών, που προκύπτουν από την υποβάθµιση των δασών της ανατολικής

Μεσογείου στα κατώτερα και µέσα υψόµετρα (Barbero & Quezel 1989). Αυτή περιγράφηκε

για πρώτη φορά από τον Oberdorfer (1954) στην περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης.

Με την πάροδο των ετών αποκαλύφθηκε ότι η εξάπλωσή της είναι πολύ ευρύτερη και

συγκεκριµένα εκτείνεται σε όλη την ανατολική Μεσόγειο. Οικολογικά και δοµικά αντιστοιχεί

στην κλάση Cisto-Lavanduletea Br.-Bl. in Br.-Bl. et al. 1940 της δυτικής Μεσογείου, από

την οποία διαφέρει χλωριδικά σε σηµαντικό βαθµό (Oberdorfer 1954). Πολύ περισσότερο

διαφέρει χλωριδικά από την Ononido-Rosmarinetea Br.-Bl. in Br.-Bl. et al. 1947 της

δυτικής Μεσογείου (Η Ononido-Rosmarinetea Br.-Bl. in Br.-Bl. et al. 1947 εµφανίζεται σε

εδάφη επί ασβεστολίθων, ενώ η Cisto-Lavanduletea Br.-Bl. in Br.-Bl. et al. 1940 σε εδάφη

επί πυριτικών πετρωµάτων). ∆ύο επιπλέον χαρακτηριστικά της Cisto-Micromerietea

julianae Oberd. 1954, που ανάγκασαν τον Oberdorfer να την ξεχωρίσει από τις άλλες δύο

κλάσεις της δυτικής Μεσογείου, είναι η εµφάνιση ενός πλούσιου σε θερόφυτα ποώδους

ορόφου, καθώς και η µη ύπαρξη εµφανούς χλωριδικής διαφοράς ανάµεσα σε εδάφη

εδραζόµενα σε ασβεστολιθικά και πυριτικά πετρώµατα (Bolos et al. 1996). Παρόλα αυτά, ο

Mucina (1997) θεωρεί ότι οι Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 και Ononido-

Rosmarinetea Br.-Bl. in Br.-Bl. et al. 1947 αποτελούν µία ενιαία κλάση, δίνοντάς της το

όνοµα της πρώτης.

Χαρακτηριστικά είδη της Cisto-Micromerietea julianae είναι τα Cistus incanus ssp.

creticus (=Cistus creticus), Cistus salvifolius, Fumana thymifolia, Calycotome villosa,

Τeucrium polium, Micromeria juliana και άλλα (Βarbero & Quezel 1989).

Μέχρι το 1997 η κλάση Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 περιελάµβανε

µία µόνο τάξη, την Cisto-Micromerietalia Oberd. 1954. Χαρακτηριστικά είδη της τάξης

θεωρούνται τα: Sarcopoterium spinosum, Thymus capitatus, Cistus parviflorus, Teucrium

divaricatum, Genista acanthoclada, Erica manipuliflora, Satureia thymbra και άλλα (Βarbero

& Quezel 1989). Το 1997 ο Brullo et al. αλλάζουν το όνοµά της σε Sarcopoterietalia

spinosi Eig 1939 και συµπεριλαµβάνουν στην κλάση Cisto-Micromerietea julianae και την

τάξη Cisto-Ericetalia Horvatic 1958. H Cisto-Ericetalia, που ανήκε µέχρι τότε στην

Quercetea ilicis, καταλαµβάνει την περιοχή της κεντρικής Μεσογείου (Ιταλία, Σαρδηνία,

ακτές Γιουγκοσλαβίας) και έχει χαρακτηριστικά είδη τα: Rosmarinus officinalis, Erica

multiflora, Phagnalon rupestre, Cistus eriocephalus (=Cistus incanus ssp. incanus), Coronilla

valentina, Fumana ericoides, Coris monspeliensis και Ononis minutissima. Αντίθετα, η

Sarcopoterietalia spinosi αρχίζει από Ελλάδα και Κυρηναϊκή και εξαπλώνεται

ανατολικότερα.

24

Ενώ η κλάση Cisto-Micromerietea julianae και οι τάξεις της είναι καλά ορισµένες

οικολογικά, φυτογεωγραφικά και χλωριδικά, δε συµβαίνει το ίδιο µε τις κατώτερες µονάδες

τους. Ο Οberdorfer (1954) διακρίνει στη Μακεδονία και τη Θράκη 4 συνενώσεις: α)

Corydothymion (ένωση Alypeto-Corydothymetum), β) Micromerion (Astragaleto-

Poterietum spinosi και Micromerietum julianae), γ) Xeranthemion (Orchideto-

Chrysopogonetum), δ) Cistion orientale (Calycotometo-Cistetum villosae και Ericetum

verticillatae).

Ο Horvat et al. (1974) δέχονται ότι η κλάση των φρυγάνων περιλαµβάνει µόνο δύο

από τις 4 παραπάνω συνενώσεις του Οberdorfer. Αυτές είναι η Corydothymion

(χαρακτηριστικά είδη τα Thymus capitatus, Satureia thymbra, Urginea maritima και Phlomis

fruticosa) και η Cistion orientale (µε χαρακτηριστικά είδη τα Cistus incanus ssp. creticus,

(=Cistus creticus), C. salvifolius, Erica manipuliflora, Hypericum empetrifolium). Θεωρούν δε

ότι οι συνενώσεις Micromerion και Xeranthemion δεν υπάρχουν και έτσι κατατάσσουν τις

φυτοκοινωνικές ενώσεις αυτών στην Corydothymion.

Οι συνενώσεις Cistion orientale και Corydothymion βρήκαν εφαρµογή από τους

Krause et al. (1963) στην Εύβοια, Παυλίδη (1976) στη Σιθωνία, Raus (1979) στην ανατολική

Θεσσαλία, Στεφανάκη-Νικηφοράκη (1981) στη νήσο Αγκίστρι, Σαρλή (1981) στα νησιά του

Ν. ΕυβοΪκού, Κωνσταντινίδη (1990) στη Σιθωνία και Αθανασιάδη κ.ά. (1998) στο Άγιον

Όρος. Από τις παραπάνω εργασίες φαίνεται ότι η Corydothymion καταλαµβάνει εδάφη

που προέρχονται από ασβεστόλιθους, ενώ η Cistion orientale εδάφη προερχόµενα από

πυριτικά πετρώµατα. Πάντως, στον Υµηττό η διάκριση των δύο αυτών συνενώσεων είναι

αδύνατη, αφού τα χαρακτηριστικά τους είδη απαντούν µαζί σε όλη σχεδόν την περιοχή

έρευνας.

Σύµφωνα µε τους Βarbero και Quezel (Βarbero & Quezel 1989) που ερεύνησαν τις

µονάδες βλάστησης της Cisto-Micromerietea julianae µε αρκετές φυτοληψίες από Ελλάδα,

Τουρκία, Κύπρο, Συρία και Παλαιστίνη, υπάρχουν 2 γεωγραφικά διακρινόµενες συνενώσεις

µέσα στην Cisto-Micromerietalia julianae (=Sarcopoterietalia spinosi): Η Hypericο

empetrifolii-Micromerion graecae στην Ελλάδα και τα Μικρασιατικά παράλια του Αιγαίου

και η Ηelichryso sanguinei-Origanion syriaci στην υπόλοιπη ανατολική Μεσόγειο. Για

χαρακτηριστικά είδη της πρώτης δίνουν τα Hypericum empetrifolium, Micromeria graeca,

Anthyllis hermanniae, Phagnalon graecum, Phlomis lanata και Euphorbia apios, ενώ για τη

δεύτερη τα Helichrysum sanguineum, Micromeria myrtifolia, Origanum syriacum, Phlomis

viscosa και άλλα. Την ίδια κατάταξη χρησιµοποιεί ο ∆ηµόπουλος (1993) για τα φρύγανα του

όρους Κυλλήνη στην Πελοπόννησο. Ο Brullo et al. (1997) αποδέχονται τις δύο συνενώσεις

των Barbero & Quezel (1989), αλλά περιορίζουν την εξάπλωση της Hypericο empetrifolii-

Micromerion graecae σε Πελοπόννησο, Ανατολική Στερεά, νησιά Αιγαίου και Κρήτη, ενώ

την Ηelichryso sanguinei-Origanion syriaci την περιορίζουν σε νότια Τουρκία και Συρία.

Κατά τους ίδιους συγγραφείς, στην Εύβοια εµφανίζεται η συνένωση Alyssion euboei, στην

υπόλοιπη Ελλάδα οι Dοrycnio-Corydothymiοn capitati, Micromerion julianae και Cisto-

25

Hypericion bythinici, στην Παλαιστίνη η Corydothymion capitati, στην Κύπρο η

Sarcopoterio-Genistion sphacelatae και στην Κυρηναϊκή χερσόνησο η Centaureion

cyrenaicae. Στην περιοχή του Υµηττού φαίνεται πως αντιπροσωπεύεται καλά η Hyperico

empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989, όπως αναλύεται διεξοδικά στα

επόµενα κεφάλαια.

26

4.1.2.1 Η υποσυνένωση Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni

Barb. et Quez. 1989 και η ένωση Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae

Barb. et Quez. 1989

Μία από τις τρεις υποσυνενώσεις της Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae

Barb. et Quez. 1989 είναι η Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni Barb. et

Quez. 1989. Σύµφωνα µε τους Barbero & Quezel (1989), η εξεταζόµενη υποσυνένωση

εντοπίζεται σε εδάφη πάνω σε σκληρούς ασβεστόλιθους και σε ένα εύρος υψοµέτρων από 0

έως 1100µ. (tableau 2, Barbero & Quezel 1989), αν και προτιµά τον ύφυγρο ή ηµίξηρο

βιοκλιµατικό όροφο µε ήπιο χειµώνα (Θέρµο-µεσογειακό όροφο κατά ∆ηµόπουλο 1993). Τα

χαρακτηριστικά της είδη είναι τα Phlomis fruticosa, Euphorbia acanthothamnos, Micromeria

juliana και Phagnalon graecum. Η Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni

Barb. et Quez. 1989 διακρίνεται σε δύο ενώσεις: α) Την Salvio fruticosae-Phlomidetum

lanatae Barb. et Quez. 1989, µε χαρακτηριστικά είδη τα Salvia fruticosa, Phlomis lanata,

Galium fruticosum, Teucrium resupinatum και µε εµφάνισή της στην Κρήτη και β) την

Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989 µε χαρακτηριστικά είδη τα

Micromeria graeca, Ballota acetabulosa, Dorycnium hirsutum, Fumana thymifolia, Fumana

scoparia και εµφάνιση στην υπόλοιπη Ελλάδα. O διαχωρισµός των δύο παραπάνω

ενώσεων έχει, µάλλον, µόνο φυτογεωγραφική έννοια. Αντίθετα, µεγάλη οικολογική σηµασία

έχει η ίδια η υποσυνένωση Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni Barb. et

Quez. 1989, όπως αποδεικνύεται στη συνέχεια.

Στην ανατολική Θεσσαλία, οι περιοχές όπου εµφανίζεται το Phlomis fruticosa

ανήκουν σε µια φυτοκοινωνική ένωση, που έχει ονοµαστεί από τον Raus (1979) Allio

pulchelli-Phlometum fruticosae και έχει ενταχθεί από τον ίδιο στη συνένωση

Corydothymion Oberd. 1954. Παρά την απουσία της Euphorbia acanthothamnos, από τους

πίνακές του συµπεραίνουµε πως η Allio pulchelli-Phlometum fruticosae µπορεί κάλλιστα

να ενταχθεί στην υποσυνένωση Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni

Barb. et Quez. 1989 και πως ταυτίζεται µε την ένωση Dorycnio hirsuti-Micromerietum

graecae Barb. et Quez. 1989, αφού χαρακτηρίζεται καλά από τα Phlomis fruticosa,

Micromeria juliana, Ballota acetabulosa και Fumana thymifolia. Πέραν των παραπάνω και

παρά τη µεγάλη απόσταση της περιοχής από την Αττική και τα µεγάλα ύψη υετού (πολλές

φορές διπλάσια του Υµηττού), η Allio pulchelli-Phlometum fruticosae Raus 1979

παρουσιάζει µεγάλη χλωριδική οµοιότητα µε τις φυτοκοινωνίες που φύεται το Phlomis

fruticosa στον Υµηττό. Αξίζει, επίσης, να τονισθεί ότι ανάµεσα στα τοπικά διαφοριστικά είδη

της Allio pulchelli-Phlometum fruticosae Raus 1979, έναντι των άλλων φρυγανικών

µονάδων βλάστησης στην ανατολική Θεσσαλία, διακρίνονται τα Melica ciliata, Medicago

coronata, Medicago disciformis, Helianthemum salicifolium και Lolium rigidum, που παίζουν

τον ίδιο ρόλο στον Υµηττό για την υποσυνένωση Phlomido fruticosae-Euphorbienion

acanthothamni.

27

Στον Υµηττό, η υποσυνένωση Phlomido fruticosae-Euphorbienion

acanthothamni Barb. et Quez. 1989 αντιπροσωπεύεται από τις 6 µονάδες βλάστησης του

Πίνακα Β. Ο Πίνακας Β διακρίθηκε από τους άλλους δύο πίνακες διαφοριστικών ειδών του

Υµηττού (Πίνακες Α και C) λόγω της µεγάλης παρουσίας και πληθοκάλυψης τόσο των

Phlomis fruticosa και Euphorbia acanthothamnos, όσο και µιας σειράς άλλων ειδών, που

µαζί µε τα δύο προηγούµενα αποτελούν τα τοπικά διαφοριστικά είδη της εξεταζόµενης

υποσυνένωσης για την περιοχή έρευνας και τα οποία είναι τα (Πίνακας Β):

Crepis dioscoridis Arenaria serpyllifolia

Melica ciliata Medicago disciformis

Medicago coronata Lolium rigidum

Helianthemum salicifolium Thesium humile

Psoralea bituminosa Crepis foetida

Inula verbascifolia

Και οι 6 µονάδες βλάστησης του Πίνακα Β (µε τις 108 φυτοληψίες τους σε εδάφη

που ως επί το πλείστον εδράζονται σε µάρµαρα) ανήκουν αναµφισβήτητα στην

υποσυνένωση Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni (Πίνακας 9), παρά το

γεγονός ότι η, αναφερόµενη από τους Barbero & Quezel (1989), ως χαρακτηριστικό είδος

της υποσυνένωσης, Micromeria juliana δε βρέθηκε σε καµµία δειγµατοληψία του Υµηττού.

Σχετικά δε µε το είδος Phagnalon graecum, η επιλογή του από τους Barbero & Quezel

(1989) ως χαρακτηριστικό είδος της υποσυνένωσης δεν είναι εύστοχη. Αυτό συµβαίνει, γιατί

στους φυτοπίνακές τους δεν υπάρχει µεγάλη διαφορά στην απόλυτη σταθερότητα του

Phagnalon graecum στην Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez. 1989

και στην Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni Barb. et Quez. 1989

(απόλυτη σταθερότητα 4 και 6 αντίστοιχα). Και στους πίνακες C και B του Υµηττού η

απόλυτη σταθερότητά του είναι 55 και 80 αντίστοιχα, δηλαδή το Phagnalon graecum δε

δείχνει ιδιαίτερη προτίµηση για την Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni.

Οι µονάδες βλάστησης του Πίνακα Β αποτελούν 6 παραλλαγές της Dorycnio

hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989, η οποία είναι η πιο εκτεταµένη

φυτοκοινωνική ένωση στην περιοχή έρευνας. Αυτή απαντάται σε όλο το εύρος των

υψοµέτρων (Πίνακας Β) και σε γεωλογικό υπόβαθρο το µάρµαρο. Εκτός από το Dorycnium

hirsutum, που αποτελεί για τον Υµηττό τοπικό διαφοριστικό είδος άλλης υποσυνένωσης, τα

είδη Fumana thymifolia, Ballota acetabulosa και Micromeria graeca, µε την υψηλή τους

απόλυτη σταθερότητα σε όλες τις παραλλαγές, χαρακτηρίζουν πολύ καλά την Dorycnio

hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989 (Πίνακας 9).

Στον Πίνακα Β παρατηρούµε ότι η κάλυψη του δεντρώδους ορόφου στις φυτοληψίες

της εξεταζόµενης ένωσης µπορεί να φτάσει ως και 60%, χωρίς να µεταβάλλει ουσιαστικά το

φρυγανικό χαρακτήρα της υποκείµενης βλάστησης. Το ύψος των δέντρων της Pinus

halepensis είναι περιορισµένο (7µ. ακόµα και σε ώριµες συστάδες) στις φυτοληψίες των

28

µεγάλων υψοµέτρων, αυξάνεται στα µέσα υψόµετρα (µέχρι 10µ.) και µειώνεται πάλι στα

χαµηλότερα υψόµετρα (8µ.). Το γεγονός αυτό πρέπει να αποδοθεί στις δυσµενέστερες

κλιµατεδαφικές συνθήκες που επικρατούν τόσο στις υψηλότερες περιοχές µε τους

ισχυρότερους ανέµους και τα πιο αβαθή εδάφη (ενδείξεις για αυτό αποτελούν ο στρεβλός,

κεκλιµένος κορµός και η πεπλατυσµένη κόµη), όσο και στις περιοχές µε µικρότερο

υψόµετρο, όπου η θερινή ξηρασία είναι εντονότερη.

Η κάλυψη στο θαµνώδη όροφο κυµαίνεται εντός ευρέων ορίων (0-80%), χωρίς

αυτό να επηρεάζει τη χλωριδική σύνθεση του υπορόφου. Ακόµα και στην περίπτωση που

δεν υπάρχει αυτός ο όροφος και συγκεκριµένα στη θέση της Φ41, που είχε καεί 10 µήνες

πριν από τη φυτοληψία, τα ξυλώδη φυτά (Quercus coccifera, Phlomis fruticosa, Euphorbia

acanthothamnos) εµφανίζονται στον ποώδη όροφο. Ο όροφος των θάµνων συντίθεται

τόσο από αείφυλλα πλατύφυλλα (χαρακτηριστικά είδη της Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A.

De Bolos Y Vayreda 1950) όσο και από φρύγανα (χαρακτηριστικά είδη της Cisto-

Micromerietea julianae Oberd. 1954). Aπό τα φυτά άλλων κλάσεων, µόνο η Coronilla

emerus (χαρακτηριστικό της Quercetea pubescentis Doing-Kraft ex Scamoni et

Passarge 1959) συµµετέχει στη σύνθεση του ορόφου των θάµνων και αυτό παρατηρείται

µόνο σε 4 από τις 6 παραλλαγές.

Ο όροφος των ποών είναι ιδιαίτερα πλούσιος σε φυτικά είδη. Η κάλυψή του

κυµαίνεται από 30% έως 98% του εδάφους. Τα ποσοστά αυτά δεν αφορούν µόνο τα

διάκενα µεταξύ των θάµνων, διότι πολλά από τα πολυετή φυτά αυτού του ορόφου

(Festuca jeanpertii, Brachypodium retusum κ.ά.) εισέρχονται και µέσα στους θάµνους. Για

το λόγο αυτό, µικρές τιµές κάλυψης του ποώδους ορόφου δείχνουν, συνήθως, τις

τοποθεσίες όπου το µητρικό πέτρωµα παρουσιάζει έντονη εµφάνιση στην επιφάνεια του

εδάφους και αυτό ισχύει για όλες τις φρυγανικές µονάδες βλάστησης της περιοχής

έρευνας. Εκτός από τα φυτά της Cisto-Micromerietea julianae και της Quercetea ilicis,

στον όροφο αυτό µεγάλη συµµετοχή παρουσιάζουν φυτά της Thero-Brachypodietea Br.-

Bl. ex A. De Bolos y Vayreda 1950, της Stellarietea mediae R. Tx. et al. ex Von

Rochow 1951, της Asplenietea trichomanis (Br.-Bl. in Meier et Br.-Bl. 1934) Oberd.

1977, καθώς και πολλά άλλα τα οποία δε χαρακτηρίζουν κάποια κλάση. Πρέπει να

σηµειωθεί δε, ότι τα περισσότερα από τα είδη της κλάσης Asplenietea trichomanis

εµφανίζουν µεγαλύτερη απόλυτη σταθερότητα στις υγροψυχροβιότερες παραλλαγές της

ένωσης Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae (Πίνακας 9) και αυτό οφείλεται στο

γεγονός ότι το έδαφος είναι ιδιαίτερα διαβρωµένο και βραχώδες στα υψηλότερα τµήµατα

του Υµηττού.

Επειδή το µητρικό πέτρωµα και το έδαφος, που προέρχεται από αυτό,

παρουσιάζει οµοιοµορφία σε όλη την έκταση της Dorycnio hirsuti-Micromerietum

1 Φ4: Φυτοληψία Νο 4

29

graecae Barb. et Quez. 1989 στον Υµηττό, η χλωριδική διαφοροποίηση εντός αυτής

οφείλεται στο µικροκλίµα. Από τις υγροψυχροβιότερες (δηλαδή στα µεγαλύτερα υψόµετρα

και στις προσβόρειες εκθέσεις) προς τις ξηροθερµοβιότερες θέσεις (µικρότερα υψόµετρα και

προσνότιες εκθέσεις), οµάδες από αρκετά διαφοριστικά είδη οδηγούν στη διάκριση των 6

παραλλαγών (Πίνακας Β). Η µετάβαση από τη µία παραλλαγή στην άλλη δεν είναι απότοµη,

όπως δείχνει η αλληλεπικάλυψη των οµάδων των διαφοριστικών ειδών του πίνακα Β. Τα

αποκλειστικά, για καθεµιά παραλλαγή, διαφοριστικά είδη είναι ελάχιστα και συχνά µικρής

κλάσης σταθερότητας και τα ονόµατα των παραλλαγών προήλθαν από αυτά.

Αξίζει να αναφερθεί η οµοιότητα του Πίνακα Β µε τον πίνακα διαφοριστικών ειδών

του Bergmeier (Bergmeier 1995) για τη νοτιοδυτική Κρήτη. Η οµοιότητα έγκειται στην

ανάλογη, ως προς τους δύο αυτούς πίνακες, θέση ορισµένων κοινών τους φυτικών ειδών.

Για παράδειγµα, τα Silene colorata, Hyparrhenia hirta, Hirshfeldia incana καταλαµβάνουν τα

κατώτερα υψόµετρα (0-500µ.) στη Ν∆ Κρήτη, ενώ τα Cynosurus echinatus, Cerastium

brachypetalum, Geranium purpureum τα µέσα υψόµετρα (500-1500µ.), και τα Aethionema

saxatile, Aubrieta deltoidea, Minuartia verna τα ανώτερα υψόµετρα (1500-2400µ.) της

περιοχής εκείνης (Bergmeier 1995).

Για την Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae στον Υµηττό, ο µέσος αριθµός

ειδών ανά φυτοληψία κυµαίνεται µεταξύ 59 και 66 ανάλογα µε την παραλλαγή (Πίνακας 9).

Έτσι, η Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae αποτελεί την πλουσιότερη σε είδη

φυτοκοινωνική ένωση του Υµηττού.

Οι έξι παραλλαγές της ένωσης Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et

Quez. 1989 στον Υµηττό είναι:

Α) Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Sedum acre

Η παραλλαγή αυτή αντιπροσωπεύεται από 17 φυτοληψίες και έχει ως τοπικά

διαφοριστικά είδη τα (Πίνακας Β):

Sedum acre Cerastium candidissimum

Phleum arenarium Veronica glauca

Armeria undulata Euphorbia myrsinites

Η χλωριδική της διαφοροποίηση από την αµέσως επόµενη παραλλαγή (var. από

Ptilostemon chamaepeuce) είναι µικρή και αυτό πιστοποιείται όχι µόνο από το γεγονός ότι

τα παραπάνω είδη είναι λιγότερα σε σχέση µε τον αριθµό των κοινών διαφοριστικών ειδών

µε την var. από Ptilostemon chamaepeuce, αλλά και από τη µικρή σταθερότητά τους

(Πίνακας 9).

Στον Πίνακα 9 παρατηρούµε ότι τα χαρακτηριστικά είδη της τάξης Pistacio-

Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975 (Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y

Vayreda 1950), που συµµετέχουν στη σύνθεση της βλάστησης αυτής της παραλλαγής,

υπερτερούν, σε αριθµό και σταθερότητα, εκείνων της Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em.

30

Rivas-Martinez 1975. Από τα χαρακτηριστικά είδη των υποµονάδων της Pistacio-

Rhamnetalia alaterni, βλέπουµε ότι υπερέχουν εκείνα της συνένωσης Pistacio-Rhamnion

Quez. et Barb. 1985 (Quercus coccifera V, Phillyrea latifolia III, Euphorbia characias I)

έναντι των χαρακτηριστικών ειδών της Ceratonio-Rhamnion oleoidis Barb. et Quez. 1979

(Asparagus aphyllus III, Rhamnus lycioides ssp. graecus I). Όλα αυτά είναι σοβαρές

ενδείξεις ότι η Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Sedum acre αποτελεί

στάδιο υποβάθµισης της φυτοκοινωνικής ένωσης Phillyreo latifoliae-Querco cocciferetum

Barb. et Quez. 1976 (βλ. κεφ. 4.2 και 4.4).

H παραλλαγή var. από Sedum acre, µε τα Cerastium candidissimum, Aubrieta

deltoidea, Dianthus serratifolius, Aurinia saxatilis, Festuca jeanpertii κ.λ.π., οµοιάζει

χλωριδικά µε τη βλάστηση των πετρωδών θέσεων πάνω από το δάσος Abies cephalonica

στα όρη Γεράνεια, Πατέρας και Κιθαιρώνας (Κωνσταντινίδης 1997). Το γεγονός αυτό, καθώς

και η απουσία των απαιτητικών σε θερµότητα ειδών Olea europaea var. sylvestris,

Juniperus phoenicea και Pistacia lentiscus, πρέπει να λαµβάνονται σοβαρά υπόψη από τους

δασολόγους για την επιλογή των κατάλληλων ειδών στις αναδασώσεις των περιοχών που

καταλαµβάνονται από την εξεταζόµενη παραλλαγή. Αξίζει, επίσης, να σηµειωθεί ότι σε µια

πολύ περιορισµένη έκταση, όπου ανήκει και η Φ16, συναντάµε τη µοναδική συστάδα από

Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus στον Υµηττό.

Στον Πίνακα 2 παρατηρούµε ότι η εξεταζόµενη παραλλαγή καταλαµβάνει τα

µεγαλύτερα υψόµετρα της περιοχής έρευνας και αποτελεί την υγροψυχροβιότερη µονάδα

βλάστησης του Υµηττού. Αρχίζει από τα 600µ. υψόµετρο, περίπου, σε βόρειες εκθέσεις, µε

εξαίρεση τη Φ69 (560µ.), και από τα 700µ. σε νότιες. Στον ίδιο πίνακα φαίνεται ότι οι

περισσότερες φυτοληψίες της απαντώνται σε άνω τµήµατα πλαγιάς. Αυτό δεν µπορεί να

θεωρηθεί ως προτίµηση της παραλλαγής, διότι εντός της υψοµετρικής ζώνης εξάπλωσής

της, µόνο τα άνω τµήµατα πλαγιάς παρείχαν τη δυνατότητα πρόσβασης και διενέργειας

φυτοληψιών. Αντίθετα, στα µέσα τµήµατα πλαγιάς η διενέργεια των φυτοληψιών ήταν,

συνήθως, αδύνατη λόγω των ισχυρών κλίσεων (βλ. σχ. 1).

31

Πίνακας 2. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από

Sedum acre ανά φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900 1 1 6

800-899 1 2 1 4 24

700-799 4 1 1 2 8 47

600-699 2 1 3 18

500-599 1 1 6

400-499

300-399

200-299

100-199

0-99

Σύνολο 7 3 1 1 4 1 17

% 41 18 6 6 24 6 100

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 12 71 0-25 10 59

Μέσο τµήµα 3 18 25-50 7 41

Κάτω τµήµα 1 6 >50

Eπίπεδο 1 6 Σύνολο 17 100

Σύνολο 17 100

Ο αριθµός των ειδών ανά φυτοληψία κυµαίνεται από 34 (στη Φ16) µέχρι 78 (στη

Φ157) (Πίνακας Β), ενώ ο µέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία είναι 59.

Β) Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Ptilostemon

chamaepeuce.

Η παραλλαγή αυτή έχει ως τοπικό διαφοριστικό είδος το Ptilostemon chamaepeuce

(ΙV) και διαφορίζεται από την προηγούµενη (var. από Sedum acre) κυρίως µε την ύπαρξη

των ειδών (Πίνακας Β):

Phagnalon graecum Daucus involucratus

Olea europaea var. sylvestris Vulpia ciliata

Bromus fasciculatus Juniperus phoenicea

Linum strictum Picris pauciflora

Thymus capitatus Urospermum picroides

Campanula drabifolia Helichrysum stoechas ssp. barrelieri

Piptatherum coerulescens Melica minuta

Anthyllis hermanniae

Τα κοινά είδη µε την παραλλαγή var. από Sedum acre είναι τα (Πίνακας Β):

Lonicera etrusca Ornithogalum comosum

32

Valeriana dioscoridis Sedum tenuifolium

Ruscus aculeatus Onosma erecta

Aristolochia microstoma Erysimum pusillum

Alyssum montanum Minuartia verna

Johrenia distans Umbilicus horizontalis

Thymus atticus Aubrieta deltoidea

Μεταξύ των παραπάνω ειδών το Ruscus aculeatus παρουσιάζει ιδιαίτερο

ενδιαφέρον, διότι φύεται και σε θερµότερες περιοχές της Ελλάδας σε σχέση µε τις θέσεις

ανάπτυξής του στον Υµηττό. Για παράδειγµα, στην Πάτρα (Lavrentiades 1976) και στην

Στροφιλιά (Αθανασιάδης & Γερασιµίδης 1985) αναπτύσσεται σε υψόµετρα πολύ µικρότερα

από εκείνα στον Υµηττό. Αυτό σηµαίνει πως οι απαιτήσεις του Ruscus aculeatus σε εδαφική

υγρασία, την οποία του εξασφαλίζουν τα >700mm υετού στην ευρύτερη περιοχή Πατρών και

Πύργου (Ανδρεάκος 1978), ικανοποιούνται από τη µείωση της εξατµισοδιαπνοής λόγω των

χαµηλότερων θερµοκρασιών που επικρατούν πάνω από τα 500µ. υψόµετρο στον Υµηττό. Σε

αυτό µπορεί να συµβάλλει και το ιδιαίτερα πετρώδες έδαφος στον Υµηττό, διότι η µεγάλη

περιεκτικότητα του εδάφους σε λίθους και χαλίκια εµποδίζει την εξάτµιση του εδαφικού νερού

(Παπαµίχος 1990). Το ίδιο µπορεί να ισχύει και για πολλά άλλα φυτά, που εµφανίζονται ως

τοπικά διαφοριστικά είδη στους πίνακες Α, Β και C.

Στον Πίνακα 9 παρατηρούµε ότι τα χαρακτηριστικά είδη της τάξης Pistacio-

Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975 (Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y

Vayreda 1950), που συµµετέχουν στη σύνθεση της βλάστησης αυτής της παραλλαγής,

υπερέχουν σε αριθµό και σταθερότητα έναντι εκείνων της Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936

em. Rivas-Martinez 1975. Από τα χαρακτηριστικά είδη των υποµονάδων της Pistacio-

Rhamnetalia alaterni υπερέχουν εκείνα της συνένωσης Ceratonio-Rhamnion oleoidis

Barb. et Quez. 1979 (Asparagus aphyllus V, Phagnalon graecum IV, Piptatherum

coerulescens III, Prasium majus I, Rhamnus lycioides ssp. graecus I) έναντι των

χαρακτηριστικών ειδών της Pistacio-Rhamnion Quez. et Barb. 1985 (Quercus coccifera V,

Phillyrea latifolia IV, Euphorbia characias II). Τα παραπάνω οδηγούν στο συµπέρασµα ότι η

Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Ptilostemon chamaepeuce αποτελεί

στάδιο υποβάθµισης της φυτοκοινωνικής ένωσης Prasio-Ceratonietum Barb. et Quez.

1980.

H παραλλαγή var. από Ptilostemon chamaepeuce καταλαµβάνει, γενικά, µια

στενή ζώνη µεταξύ 600 και 700µ. σε νότιες εκθέσεις και µεταξύ 500 και 650µ. σε βόρειες

εκθέσεις (Πίνακες Β και 3), η οποία ζώνη σηµατοδοτεί τα ψυχροόρια των ειδών Olea

europaea var. sylvestris, Juniperus phoenicea και Thymus capitatus. Το γεγονός ότι στον

Υµηττό το Juniperus phoenicea έχει περίπου τα ίδια ψυχροόρια µε την Olea europaea var.

sylvestris δείχνει πως η περιορισµένη γεωγραφική εξάπλωση του πρώτου είδους σε σχέση

µε το δεύτερο στον ελλαδικό χώρο (Debazac & Μαυροµµάτης 1971) δεν έχει να κάνει µε την

αντοχή τους στο ψύχος.

33

Πίνακας 3. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από

Ptilostemon chamaepeuce ανά φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900

800-899

700-799

600-699 1 1 1 2 1 6 50

500-599 1 2 1 1 5 42

400-499 1 1 8

300-399

200-299

100-199

0-99

Σύνολο 2 2 2 1 1 2 2 12

% 17 17 17 8 8 17 17 100

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 4 33 0-25 3 25

Μέσο τµήµα 7 58 25-50 9 75

Κάτω τµήµα 1 8 >50

Eπίπεδο Σύνολο 12 100

Σύνολο 12 100

Εξαίρεση στα προαναφερόµενα υψοµετρικά όρια της εξεταζόµενης παραλλαγής

αποτελεί η Φ33 (Πίνακας Β), που απαντάται χαµηλότερα (400µ. υψόµετρο). Πρέπει,

ωστόσο, να επισηµανθεί ότι η φυτοληψία αυτή βρίσκεται σε βορειοανατολική έκθεση και

κάτω από µια αρκετά απότοµη πλαγιά, κάτι που ευνοεί (πιθανόν κατά τη διάρκεια κάποιων

ψυχρότερων και βροχερότερων, ως προς το µέσο όρο, ετών) την κάθοδο των Lonicera

etrusca, Ornithogalum comosum, Onosma erecta και Erysimum pusillum µέχρι τα 400µ.

υψόµετρο.

Από τα υψόµετρα εµφάνισης των παραλλαγών var. από Ptilostemon

chamaepeuce και var. από Sedum acre, βγαίνει το συµπέρασµα πως αυτές

καταλαµβάνουν το Μέσο-µεσογειακό βιοκλιµατικό όροφο του Υµηττού, δηλαδή τον όροφο µε

ψυχρό χειµώνα (βλ. Κλιµατολογικές συνθήκες).

Ο αριθµός των ειδών ανά φυτοληψία της παραλλαγής var. από Ptilostemon

chamaepeuce κυµαίνεται από 50 (στη Φ14) µέχρι 76 (στη Φ187) (Πίνακας Β), ενώ ο µέσος

αριθµός ειδών ανά φυτοληψία είναι 64.

34

Γ) Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Ononis pusilla

Η παραλλαγή var. από Ononis pusilla εµφανίζεται σε 15 από τις 108 φυτοληψίες

της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae. Η χλωριδική της σύνδεση µε τις δύο

προηγούµενες, υγροψυχροβιότερες, µονάδες βλάστησης γίνεται µε τα είδη (Πίνακας Β):

Galium melanantherum Cynosurus elegans

Dianthus serratifolius Briza humilis

Coronilla emerus Galium verticillatum

Aurinia saxatilis Cephalaria ambrosioides

Aethionema saxatile Huetia cynapioides

Senecio vernalis Cerastium brachypetalum ssp. roeseri

Clematis cirrhosa

ενώ η διαφοροποίησή της από εκείνες γίνεται µε τα:

Brachypodium distachyon Aegilops comosa

Prasium majus Ononis ornithopodioides

Bupleurum gracile Fumana arabica

Valantia hispida Cheilanthes maderensis

Tα τοπικά διαφοριστικά είδη της εξεταζόµενης παραλλαγής είναι τα Ononis pusilla (III) και

Asperula lutea (II).

Στον Πίνακα 9 παρατηρούµε ότι τα χαρακτηριστικά είδη τη τάξης Pistacio-

Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975 (Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y

Vayreda 1950), που συµµετέχουν στη σύνθεση της βλάστησης αυτής της παραλλαγής,

υπερέχουν σε αριθµό και σταθερότητα έναντι εκείνων της Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936

em. Rivas-Martinez 1975. Από τα χαρακτηριστικά είδη των υποµονάδων της Pistacio-

Rhamnetalia alaterni υπερέχουν εκείνα της συνένωσης Ceratonio-Rhamnion oleoidis

Barb. et Quez. 1979 (Phagnalon graecum V, Asparagus aphyllus IV, Piptatherum

coerulescens IV, Prasium majus II, Rhamnus lycioides ssp. graecus I) έναντι των

χαρακτηριστικών ειδών της Pistacio-Rhamnion Quez. et Barb. 1985 (Quercus coccifera V,

Phillyrea latifolia IV, Euphorbia characias I). Tα παραπάνω δεδοµένα οδηγούν στο

συµπέρασµα ότι η Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Ononis pusilla

αποτελεί και αυτή στάδιο υποβάθµισης της φυτοκοινωνικής ένωσης Prasio-Ceratonietum

Barb. et Quez. 1980.

Αυτή η παραλλαγή αρχίζει σε νότιες εκθέσεις από τα 400µ. περίπου, σε βόρειες από

τα 300µ. και φτάνει µέχρι το ύψος των 700µ. (Πίνακας 4). Όσον αφορά το είδος και την κλίση

της πλαγιάς, η var. από Ononis pusilla δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη προτίµηση (Πίνακας 4).

Εντούτοις, οι περισσότερες από τις φυτοληψίες της βρίσκονται κάτω από πολύ απότοµες

πλαγιές (π.χ. Φ128, Φ132), όπως µπορεί να διαπιστώσει κανείς στην ύπαιθρο. Αυτό, µαζί µε

το γεγονός ότι το έδαφος στις φυτοληψίες αυτής της παραλλαγής είναι ιδιαίτερα βραχώδες,

συνθέτουν δύο χαρακτηριστικά των φυτοληψιών της var. από Ononis pusilla που,

πιθανώς, να έχουν σχέση µε τη χλωριδική διαφοροποίησή της από την επόµενη παραλλαγή

var. από Globularia alypum.

35

Πίνακας 4. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από

Ononis pusilla ανά φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900

800-899

700-799

600-699 1 1 1 3 20

500-599 2 2 1 1 6 40

400-499 1 1 1 3 20

300-399 1 1 1 3 20

200-299

100-199

0-99

Σύνολο 2 1 4 3 1 1 1 1 1 15

% 14 7 27 20 7 7 7 7 7 100

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 5 33 0-25 5 33

Μέσο τµήµα 6 40 25-50 8 53

Κάτω τµήµα 4 27 >50 2 13

Eπίπεδο Σύνολο 15 100

Σύνολο 15 100

Ο αριθµός των ειδών ανά φυτοληψία κυµαίνεται από 55 (στη Φ128) µέχρι 83 (στη

Φ35) (Πίνακας Β), ενώ ο µέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία είναι 66.

∆) Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Globularia alypum

Η παραλλαγή αντιπροσωπεύεται από 35 φυτοληψίες και έχει ως τοπικό

διαφοριστικό είδος την Globularia alypum (ΙΙΙ) (Πίνακας 9). Η χλωριδική της σύνδεση µε τις

µονάδες βλάστησης, που εξετάστηκαν µέχρι τώρα, γίνεται µε τα είδη (Πίνακας Β):

Festuca jeanpertii Silene vulgaris

Silene spinescens Cynosurus echinatus

Helictotrichon convolutum Malcolmia graeca

Geranium purpureum Coronilla scorpioides

Rubia tenuifolia Osyris alba

Leontodon crispus Orlaya kochii

ενώ διαφορίζεται από εκείνες µε την ύπαρξη των:

Teucrium divaricatum Stipa capensis

Cistus salvifolius Asphodelus aestivus

Micromeria nervosa Atractylis cancellata

Rhamnus lycioides ssp. graecus Tuberaria guttata

36

Erica manipuliflora Tragopogon porrifolius

Aegilops neglecta Hedypnois cretica

Nigella arvensis Tordylium apulum

Pistacia lentiscus Galium setaceum

Είναι αξιοσηµείωτο το πώς µειώνεται η σταθερότητα των ειδών της πρώτης οµάδας

φυτών (Festuca jeanpertii, Silene spinescens, κ.λ.π.) από τις υγροψυχροβιότερες

παραλλαγές προς τη var. από Globularia alypum και πώς αυξάνεται η σταθερότητα στα

είδη της δεύτερης οµάδας (Teucrium divaricatum, Cistus salvifolius κ.λ.π.) προς τις

ξηροθερµοβιότερες µονάδες βλάστησης (Πίνακας 9). Για µερικά από τα φυτά αυτά το ίδιο

συµβαίνει και µε την πληθοκάλυψή τους (βλ. τη Festuca jeanpertii στον Πίνακα Β).

Στο σηµείο αυτό κρίνεται σκόπιµο να αναφερθεί ότι, ενώ η Silene spinescens φύεται

εντός της περιοχής έρευνας πάνω από το υψόµετρο των 300µ. και, µάλιστα, αυξανοµένου

του υψοµέτρου αυξάνεται η σταθερότητα και η πληθοκάλυψή της (Πίνακας Β), προτιµά,

δηλαδή, τα υγροψυχροβιότερα περιβάλλοντα του Υµηττού για την ανάπτυξή της, εντούτοις

στην περιοχή ανάµεσα σε Βάρη, Βάρκιζα και Βουλιαγµένη το είδος αυτό φύεται στις

βραχώδεις κορυφές των λόφων από τα 80µ. και πάνω και, πλησιάζοντας το ακρωτήριο

Ζωστήρ, η Silene spinescens εµφανίζεται, σχεδόν, από την επιφάνεια της θάλασσας, όπως

µπορεί εύκολα να παρατηρήσει κανείς. Η πιθανότερη εξήγηση για το φαινόµενο αυτό είναι

ότι, πλησιάζοντας στη θάλασσα, η αύξηση της ατµοσφαιρικής υγρασίας µειώνει την

εξατµισοδιαπνοή (Ντάφης 1986) και συµβάλλει στη διατήρηση της απαραίτητης εδαφικής

υγρασίας για την ευδοκίµηση της Silene spinescens.

Το γεγονός ότι η Pistacia lentiscus, η οποία συνδέει χλωριδικά την var. από

Globularia alypum µε τις ξηροθερµοβιότερες παραλλαγές της Dorycnio hirsuti-

Micromerietum graecae, φύεται στον Υµηττό µέχρι τα 570µ. υψόµετρο (Πίνακας Β), ενώ η

Olea europaea var. sylvestris µέχρι τα 740µ., σε συνδυασµό µε την παρατήρηση των

Debazac και Μαυροµµάτη (Debazac & Μαυροµµάτης 1971) ότι το δεύτερο είδος εµφανίζεται

και σε βορειότερες περιοχές της Ελλάδας σε σχέση µε το πρώτο, δείχνει ότι η Pistacia

lentiscus παρουσιάζει, πιθανώς, µικρότερη αντοχή στο ψύχος από την Olea europaea var.

sylvestris. Επιπλέον, αποδεικνύεται ότι τα ψυχροόρια της Pistacia lentiscus σηµατοδοτούνται

από µέση ελάχιστη θερµοκρασία ψυχρότερου µήνα ίση µε 3°C (Μαυροµµάτης 1980), αφού

αυτή η θερµοκρασία παρατηρείται περίπου στα 600µ. υψόµετρο στην περιοχή του Υµηττού

(βλ. Κλιµατολογικές συνθήκες).

Στον Πίνακα 9 φαίνεται ότι τα χαρακτηριστικά είδη της τάξης Pistacio-Rhamnetalia

alaterni Rivas-Martinez 1975 (Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950),

που συµµετέχουν στη σύνθεση της βλάστησης αυτής της παραλλαγής, υπερέχουν σε αριθµό

και σταθερότητα έναντι εκείνων της Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez

1975. Από τα χαρακτηριστικά είδη των υποµονάδων της Pistacio-Rhamnetalia alaterni

υπερέχουν εκείνα της συνένωσης Ceratonio-Rhamnion oleoidis Barb. et Quez. 1979

(Phagnalon graecum V, Asparagus aphyllus V, Piptatherum coerulescens IV, Prasium majus

37

IV, Rhamnus lycioides ssp. graecus II) έναντι των χαρακτηριστικών ειδών της Pistacio-

Rhamnion Quez. et Barb. 1985 (Quercus coccifera V, Phillyrea latifolia IV, Euphorbia

characias I). Tα παραπάνω δεδοµένα οδηγούν στο συµπέρασµα ότι και η Dorycnio hirsuti-

Micromerietum graecae var. από Globularia alypum αποτελεί στάδιο υποβάθµισης της

φυτοκοινωνικής ένωσης Prasio-Ceratonietum Barb. et Quez. 1980.

H παραλλαγή var. από Globularia alypum αρχίζει, συνήθως, από το υψόµετρο των

300µ. και φτάνει έως τα 600µ., δίχως προτίµηση για ορισµένη έκθεση (Πίνακας 5).

Εντούτοις, σε νότιες εκθέσεις και σε υψόµετρα µεταξύ 300µ. και 400µ. εµφανίζονται

περισσότερο συχνά φυτοληψίες από τις, πιο κάτω περιγραφόµενες, παραλλαγές var. από

Thesium humile και var. από Hirshfeldia incana (Πίνακες 6 και 7). Οι µοναδικές

φυτοληψίες της var. από Globularia alypum κάτω των 300µ. είναι οι Φ66 και Φ106

(Πίνακας Β), οι οποίες, όµως, είναι οριακές τόσο από πλευράς υψοµέτρου (290µ. και 280µ.

αντίστοιχα) όσο και από χλωριδικής πλευράς (από τα τοπικά διαφοριστικά είδη της οµάδας

Festuca jeanpertii, Silene spinescens, κ.λ.π., στις Φ66 και Φ106 φύονται µόλις 1 έως 3 είδη).

Πίνακας 5. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από

Globularia alypum ανά φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900

800-899

700-799

600-699

500-599 1 1 1 3 9

400-499 3 2 6 2 2 1 2 18 51

300-399 1 3 2 1 1 1 3 12 34

200-299 1 1 2 6

100-199

0-99

Σύνολο 2 6 5 7 3 3 3 6 35

% 6 17 14 20 9 9 9 17 100

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 14 40 0-25 8 23

Μέσο τµήµα 16 46 25-50 25 71

Κάτω τµήµα 5 14 >50 2 6

Eπίπεδο Σύνολο 35 100

Σύνολο 35 100

Ο αριθµός των ειδών ανά φυτοληψία κυµαίνεται από 38 (στη Φ66) µέχρι 81 (στη

Φ114) (Πίνακας Β), ενώ ο µέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία είναι 61.

38

Στο Φυτοκοινωνιολογικό Χάρτη του Yµηττού η εξεταζόµενη παραλλαγή δίνεται µε

ίδια σχεδίαση (pattern) µε την var. από Ononis pusilla και ξεχωρίζουν µεταξύ τους µόνο

από τα σύµβολα των φυτοληψιών τους. Αυτό έγινε, διότι από τη σύγκριση των Πινάκων 4 και

5 βγαίνει το συµπέρασµα πως το υψόµετρο και ο προσανατολισµός της πλαγιάς δεν είναι οι

καθοριστικοί παράγοντες για τη χλωριδική διαφοροποίηση µεταξύ των δύο αυτών

παραλλαγών. Το ίδιο ισχύει και για το είδος και την κλίση της πλαγιάς. Την πιο πιθανή αιτία

για τη χλωριδική τους διαφοροποίηση αποτελεί το γεγονός ότι οι περισσότερες από τις

φυτοληψίες της var. από Globularia alypum εντοπίζονται χαµηλότερα (υψοµετρικά) από

εκτεταµένες ζώνες µε σχιστόλιθους (π.χ. Φ19, Φ168, Φ58), ή από ζώνες µε πευκοδάση,

άσχετα αν αυτά είναι πυκνά ή αραιά (π.χ. Φ36, Φ131, Φ140-Φ142). Φαίνεται πως τέτοιες

ζώνες εµποδίζουν την κάθοδο της οµάδας των φυτών Galium melanantherum, Dianthus

serratifolius κ.λ.π. (Πίνακας Β) από τις περιοχές εµφάνισης των παραλλαγών var. από

Sedum acre και var. από Ptilostemon chamaepeuce σε µικρότερα υψόµετρα. Στους µεν

σχιστόλιθους εµπόδιο για την κάθοδο των παραπάνω ειδών αποτελεί η ύπαρξη των

φυτοκοινωνικών ενώσεων Origano vulgare-Ericetum arboreae και Micromerio graecae -

Hypericetum empetrifolii, στα δε πευκοδάση η εκτεταµένη σκίαση του εδάφους από τα

δέντρα.

Ε) Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Thesium humile και

Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Hirshfeldia incana

Η παραλλαγές var. από Thesium humile και var. από Hirshfeldia incana

αντιπροσωπεύονται µε 19 και 10 φυτοληψίες αντίστοιχα. Τα είδη που τις διαφορίζουν από

όλες τις προηγούµενες µονάδες βλάστησης είναι τα (Πίνακας Β):

Pimpinella cretica Lophochloa cristata

Calycotome villosa Plantago lagopus

Anagallis arvensis Sideritis curvidens

Hyparrhenia hirta

Τα τοπικά διαφοριστικά είδη της var. από Thesium humile είναι τα Τhesium humile

(II), Lolium rigidum (II) και Crepis foetida (II), ενώ της var. από Hirshfeldia incana είναι τα

Hirshfeldia incana (IV) και Salvia verbenaca (II). Κυρίως, όµως, η δεύτερη παραλλαγή

διαφορίζεται από όλες τις υπόλοιπες µονάδες βλάστησης της Dorycnio hirsuti-

Micromerietum graecae εξαιτίας της απουσίας των (Πίνακας Β):

Quercus coccifera Poa bulbosa

Hypericum empetrifolium Phillyrea latifolia

Scorzonera mollis Pistacia terebinthus

Scaligeria cretica Bupleurum trichopodum

Muscari commutatum Ononis viscosa

Asparagus acutifolius Dactylis glomerata

39

Στον Πίνακα 9 παρατηρούµε ότι τα χαρακτηριστικά είδη της τάξης Pistacio-

Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975 (Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y

Vayreda 1950), που συµµετέχουν στη σύνθεση της βλάστησης των δύο αυτών

παραλλαγών, υπερέχουν σε αριθµό και σταθερότητα έναντι εκείνων της Quercetalia ilicis

Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975. Από τα χαρακτηριστικά είδη των υποµονάδων της

Pistacio-Rhamnetalia alaterni υπερέχουν αυτά της συνένωσης Ceratonio-Rhamnion

oleoidis Barb. et Quez. 1979 (Phagnalon graecum, Asparagus aphyllus, Piptatherum

coerulescens, Prasium majus, Rhamnus lycioides ssp. graecus) έναντι των χαρακτηριστικών

ειδών της Pistacio-Rhamnion Quez. et Barb. 1985 (Τα Quercus coccifera και Phillyrea

latifolia φύονται µόνο στην var. από Thesium humile). Tα παραπάνω δεδοµένα οδηγούν

στο συµπέρασµα ότι και οι Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Thesium

humile και var. από Hirshfeldia incana αποτελούν στάδια υποβάθµισης της

φυτοκοινωνικής ένωσης Prasio-Ceratonietum Barb. et Quez. 1980.

Συνήθως, οι παραλλαγές var. από Thesium humile και var. από Hirshfeldia

incana καταλαµβάνουν τις εκτάσεις µε υψόµετρο µέχρι, περίπου, 400µ. σε νότιες και 300µ.

σε βόρειες εκθέσεις (Πίνακες 6 και 7). Αποτελούν, έτσι, τις πιο ξηροθερµικές µονάδες

βλάστησης της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae στον Υµηττό και αυτός πρέπει να

είναι ο λόγος για το ότι η µέγιστη κάλυψη από θάµνους δεν ξεπερνά το 70%, καθώς και ότι

το Quercus coccifera εµφανίζει πληθοκάλυψη >2 λιγότερο συχνά σε σχέση µε τις

παραλλαγές που έχουν ήδη περιγραφεί (Πίνακας Β).

Πίνακας 6. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από

Thesium humile ανά φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900

800-899

700-799

600-699

500-599

400-499

300-399 1 2 5 1 9 47

200-299 2 2 5 9 47

100-199 1 1 5

0-99

Σύνολο 2 2 2 5 2 6 19

% 11 11 11 26 11 32 100

40

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 4 21 0-25 8 42

Μέσο τµήµα 10 53 25-50 11 58

Κάτω τµήµα 5 26 >50

Eπίπεδο Σύνολο 19 100

Σύνολο 19 100

Πίνακας 7. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από

Hirshfeldia incana ανά φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900

800-899

700-799

600-699

500-599

400-499

300-399 3 3 30

200-299 1 1 1 3 30

100-199 1 1 2 4 40

0-99

Σύνολο 5 2 3 10

% 50 20 30 100

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 10 100 0-25 4 40

Μέσο τµήµα 25-50 6 60

Κάτω τµήµα >50

Eπίπεδο Σύνολο 10 100

Σύνολο 10 100

Η χλωριδική διαφοροποίηση µεταξύ των δύο αυτών παραλλαγών είναι δύσκολο να

εξηγηθεί. Οι συνδυασµοί υψοµέτρου-έκθεσης (Πίνακες 6 και 7) δε δικαιολογούν τη χλωριδική

τους διαφοροποίηση, διότι µπορεί να είναι φανερή η προτίµηση της var. από Hirshfeldia

incana για Ν, Ν∆ και ∆ εκθέσεις, αλλά αυτές οι εκθέσεις δεν καταλαµβάνονται αποκλειστικά

από την προαναφερόµενη παραλλαγή. Και οι εδαφοτοµές, που περιγράφονται παρακάτω,

δεν παρέχουν κάποιο στοιχείο που να δικαιολογεί αυτή τη διαφοροποίηση. Ίσως να παίζει

ρόλο το γεγονός ότι και οι 10 φυτοληψίες της var. από Hirshfeldia incana διενεργήθηκαν σε

άνω τµήµα πλαγιάς (Πίνακας 7), που σηµαίνει πιο αβαθή και εκτεθηµένα στον ήλιο και στους

ανέµους εδάφη. Αντίθετα, στην var. από Thesium humile µόνο οι 4 από τις 19 φυτοληψίες

της εµφανίζονται σε άνω τµήµα πλαγιάς. Επιπλέον, η απουσία του Quercus coccifera από

41

την var. από Hirshfeldia incana, ενός είδους µε µεγάλη ριζοβλαστική και πρεµνοβλαστική

ικανότητα και σηµαντική αντοχή στη βόσκηση, τις πυρκαγιές και τις άλλες κακώσεις (Ντάφης

1973), δείχνει ότι η παραλλαγή αυτή είναι η πιο υποβαθµισµένη µονάδα βλάστησης του

Υµηττού εξαιτίας της ανθρωπογενούς επίδρασης. Παραδείγµατος χάριν, στις εργασίες

υπαίθρου παρατηρήθηκε πως η ευρύτερη περιοχή των Φ51 και Φ48 είναι ιδιαίτερα

υπερβοσκηµένη.

Τέλος, ο αριθµός των ειδών ανά φυτοληψία στην var. από Thesium humile

κυµαίνεται από 44 (στη Φ4) µέχρι 82 (στη Φ129) (Πίνακας Β), ενώ ο µέσος αριθµός ειδών

ανά φυτοληψία είναι 66. Αντίθετα, στην var. από Hirshfeldia incana ο µέσος αριθµός ειδών

ανά φυτοληψία είναι 63, η πιο φτωχή σε φυτικά είδη φυτοληψία είναι η Φ41 µε 54 είδη και η

πιο πλούσια η Φ46 µε 75 είδη (Πίνακας Β).

4.1.2.2 Εδαφικά χαρακτηριστικά της ένωσης Dorycnio hirsuti-Micromerietum

graecae Barb. et Quez. 1989

Σε κάθε µία παραλλαγή της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et

Quez. 1989 έγινε και από µία ενδεικτική εδαφοτοµή, όπου εξετάσθηκαν οι εδαφικές

ιδιότητες. Εξαίρεση αποτελεί η παραλλαγή var. από Ptilostemon chamaepeuce, διότι η

διάκρισή της στον Πίνακα Β πραγµατοποιήθηκε µετά το πέρας των εδαφολογικών

αναλύσεων. Είναι, ωστόσο, εύκολο να διαπιστώσει κανείς στην ύπαιθρο, πως τα εδάφη της

είναι όµοια µε εκείνα της παραλλαγής var. από Sedum acre και ότι η εδαφοτοµή Νο1 στην

περιοχή της Φ17 είναι αντιπροσωπευτική και για την var. από Ptilostemon chamaepeuce.

Στη συνέχεια παραθέτονται οι περιγραφές των εδαφοτοµών και τα αποτελέσµατα

των εργαστηριακών αναλύσεων.

Παραλλαγή var. από Sedum acre

Περιγραφή εδαφοτοµής Νο 1, περιοχή φυτοληψίας Νο 17

Υψόµετρο: 880m, Έκθεση: δυτική, Φυσιογραφία: µέσο τµήµα κλιτύος, Κλίση: 30%, Εµφάνιση

βράχων: 50-90% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 50-90%, Μητρικό

πέτρωµα: µάρµαρο.

Ορίζοντας Α11: Βάθος ορίζοντα: 0-8cm

Πάχος ορίζοντα: 8 cm (µέγιστο 11cm, ελάχιστο 5cm)

Άργιλος 32%, Ιλύς 37%, Άµµος 31%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 10.9%

Αντίδραση pH: 7.99

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 13.6%, Ολικό άζωτο: 0.378%, C/N: 20.9

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.8 mg/100g εδάφους

42

Μεγάλη περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες άφθονες, λεπτές.

Όρια ορίζοντα καθαρά και ακανόνιστα.

Ορίζοντας Α12: Βάθος ορίζοντα: 8-20cm

Πάχος ορίζοντα:12cm (µέγιστο 23cm,ελάχιστο 8cm)

Άργιλος 34%, Ιλύς 44%, Άµµος 22%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 6%

Αντίδραση pH: 8.07

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 9.9%, Ολικό άζωτο: 0.312%, C/N: 18.4

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 1.2 mg/100g εδάφους

Μεγάλη περιεκτικότητα σε υπογωνιώδεις λίθους. Ρίζες λίγες, µέτριες.

R: Μάρµαρο.

Παραλλαγή var. από Ononis pusilla

Περιγραφή Εδαφοτοµής Νο 2, περιοχή φυτοληψίας Νο 128

Υψόµετρο: 480m, Έκθεση: νοτιοανατολική, Φυσιογραφία: µέσο τµήµα κλιτύος, Κλίση: 60%,

Εµφάνιση βράχων: 20-50% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: >90%,

Μητρικό πέτρωµα: µάρµαρο.

Ορίζοντας Α11: Βάθος ορίζοντα: 0-9cm

Πάχος ορίζοντα: 9cm (µέγιστο 14cm, ελάχιστο 2cm)

Άργιλος 23%, Ιλύς 40%, Άµµος 37%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 32.7%

Αντίδραση pH: 8.13

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 15.3%, Ολικό άζωτο: 0.417%, C/N: 21.3

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 2.4 mg/100g εδάφους

Μεγάλη περιεκτικότητα σε γωνιώδη χαλίκια. Ρίζες άφθονες, λεπτές.

Όρια ορίζοντα βαθµιαία και θραυσµένα.

Ορίζοντας Α12: Βάθος ορίζοντα: 9-22cm

Πάχος ορίζοντα: 13cm (µέγιστο 26cm, ελάχιστο 0cm)

Άργιλος 24%, Ιλύς 42%, Άµµος 34%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 40.1%

Αντίδραση pH: 8.20

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 5.2%, Ολικό άζωτο: 0.154%, C/N: 19.6

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 1.4 mg/100g εδάφους.

43

Μεγάλη περιεκτικότητα σε υπογωνιώδεις λίθους. Ρίζες πολλές, µέτριες.

R: Μάρµαρο.

Παραλλαγή var. από Globularia alypum

Περιγραφή Εδαφοτοµής Νο 3, περιοχή φυτοληψίας Νο 36

Υψόµετρο: 430m, Έκθεση: βορειοανατολική, Φυσιογραφία: κάτω τµήµα κλιτύος, Κλίση: 35%,

Εµφάνιση βράχων: 5-20% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφανείας: >90%,

Μητρικό πέτρωµα: µάρµαρο.

Ορίζοντας Α11: Βάθος ορίζοντα: 0-11cm

Πάχος ορίζοντα: 11cm (µέγιστο 17cm, ελάχιστο 5cm)

Άργιλος 30%, Ιλύς 35%, Άµµος 35%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 16%

Αντίδραση pH: 7.97

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 10.3%, Ολικό άζωτο: 0.294%, C/N: 20.3

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.8 mg/100g εδάφους.

Μεγάλη περιεκτικότητα σε γωνιώδη χαλίκια. Ρίζες πολλές, λεπτές.

Όρια ορίζοντα βαθµιαία και ακανόνιστα.

Ορίζοντας Α12: Βάθος ορίζοντα: 11-20cm

Πάχος ορίζοντα: 9cm (µέγιστο 18cm, ελάχιστο 1cm)

Άργιλος 32%, Ιλύς 37%, Άµµος 31%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 8.7%

Αντίδραση pH: 7.91

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 6.8%, Ολικό άζωτο: 0.207%, C/N: 19.1

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.8 mg/100g εδάφους.

Μεγάλη περιεκτικότητα σε υπογωνιώδεις λίθους. Ρίζες λίγες, µέτριες.

R: Μάρµαρο.

44

Παραλλαγή var. από Thesium humile

Περιγραφή Εδαφοτοµής Νο 4, περιοχή φυτοληψίας Νο 105

Υψόµετρο: 200m, Έκθεση: δυτική, Φυσιογραφία: µέσο τµήµα κλιτύος, Κλίση: 40%, Εµφάνιση

βράχων: 20-50% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 50-90%, Μητρικό

πέτρωµα: µάρµαρο.

Ορίζοντας Α11: Βάθος ορίζοντα: 0-8cm

Πάχος ορίζοντα: 8cm (µέγιστο 10cm, ελάχιστο 6cm)

Άργιλος 32%, Ιλύς 44%, Άµµος 24%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 6%

Αντίδραση pH: 7.93

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 3.8%, Ολικό άζωτο: 0.156%, C/N: 14.1

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.6 mg/100g εδάφους.

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες άφθονες, λεπτές.

Όρια ορίζοντα βαθµιαία και θραυσµένα.

Ορίζοντας Α12: Βάθος ορίζοντα: 8-17cm

Πάχος ορίζοντα: 9cm (µέγιστο 18cm, ελάχιστο 10cm)

Άργιλος 42%, Ιλύς 39%, Άµµος 19%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 3.5%

Αντίδραση pH: 7.8

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 1.4%, Ολικό άζωτο: 0.119%, C/N: 6.8

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.8 mg/100g εδάφους.

Μεγάλη περιεκτικότητα σε υπογωνιώδεις λίθους. Ρίζες λίγες, µέτριες.

R: Μάρµαρο.

Παραλλαγή var. από Hirshfeldia incana

Περιγραφή Εδαφοτοµής Νο 5, περιοχή φυτοληψίας Νο 102

Υψόµετρο: 120m, Έκθεση: δυτική, Φυσιογραφία: άνω τµήµα κλιτύος, Κλίση: 30%, Εµφάνιση

βράχων: 20-50% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 50-90%, Μητρικό

πέτρωµα: δολοµιτικός ασβεστόλιθος.

Ορίζοντας Α: Βάθος ορίζοντα: 0-19cm

Πάχος ορίζοντα: 19cm (µέγιστο 28cm, ελάχιστο 8cm)

Άργιλος 34%, Ιλύς 36%, Άµµος 30%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 9.5%

45

Αντίδραση pH: 8.18

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 2.7%, Ολικό άζωτο: 0.084%, C/N: 18.6

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.8 mg/100g εδάφους.

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες άφθονες, λεπτές.

R: ∆ολοµιτικός ασβεστόλιθος.

Mια καλύτερη εποπτική εικόνα των εδαφολογικών αναλύσεων από τις εδαφοτοµές

της εξεταζόµενης ένωσης παρέχει ο Πίνακας 8.

Πίνακας 8

Τιµές εδαφολογικών αναλύσεων για την ένωση Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989

Ε∆ΑΦΟΤΟΜΗ Νο

ΦΥΤΟΛΗΨΙΑ Νο

ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΑΡΓΙΛΟΣ (%)

ΙΛΥΣ(%)

ΑΜΜΟΣ(%)

pH CaCO3 (g %)

ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΟΥΣΙΑ (%)

ΟΛΙΚΟ ΑΖΩΤΟ (%)

EΚΧ.ΦΩΣΦΟΡΟΣ (mg/100g εδαφους)

C:N

1 17 A11 32 37 31 7,99 10,94 13,6 0,378 0,8 20,87

A12 33,6 44,4 22 8,07 5,96 9,9 0,312 1,2 18,43

2 128 A11 23 40 37 8,13 32,73 15,3 0,417 2,4 21,31

A12 24 42 34 8,2 40,14 5,2 0,154 1,4 19,59

3 36 A11 30 35 35 7,97 16,01 10,3 0,294 0,8 20,32

A12 32 37 31 7,91 8,69 6,8 0,207 0,8 19,1

4 105 A11 32 43,6 24,4 7,93 6,03 3,8 0,156 0,6 14,15

A12 42 38,8 19,2 7,78 3,47 1,4 0,119 0,8 6,82

5 102 A 34 36 30 8,18 9,54 2,7 0,084 0,8 18,64

Από τις περιγραφές των παραπάνω εδαφοτοµών και από τον Πίνακα 8,

παρατηρούµε πως τα εδάφη στις περιοχές της ένωσης Dorycnio hirsuti-Micromerietum

graecae Barb. et Quez. 1989, έχουν λίγο-πολύ τα ίδια χαρακτηριστικά, αφού το µητρικό

πέτρωµα είναι µάρµαρο και, καµµιά φορά, δολοµιτικός ασβεστόλιθος. Πρόκειται για αβαθή

(<30 cm) εδάφη, σύµφωνα µε τη διάκριση του Παπαµίχου (1990), που µόνο κατά θέσεις

φτάνουν τα 28 cm. Η εµφάνιση του µητρικού πετρώµατος στην επιφάνεια του εδάφους

ξεπερνά, συνήθως, το 20% της ευρύτερης επιφάνειας, ενώ η κάλυψη του εδάφους από

λίθους και χαλίκια ξεπερνά το 50%. Είναι εδάφη βαριά, αργιλοπηλώδη έως αργιλώδη (µε

εξαίρεση την εδαφοτοµή Νο2 που το έδαφος είναι πηλώδες). Η µεγάλη περιεκτικότητα σε

λίθους και χαλίκια δρα, µάλλον, ευνοϊκά για τη βλάστηση του Υµηττού, αφού έχουν την τάση

να περιορίζουν την εξάτµιση του εδαφικού νερού και να συµπυκνώνουν ατµοσφαιρική και

εδαφική υγρασία (Παπαµίχος 1990).

Το pH κυµαίνεται µεταξύ 7.8 έως 8.2 (= µετρίως αλκαλικά κατά Αλιφραγκή &

Παπαµίχο 1995) και η περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα µεταξύ 3.5% και 40.1%. Η µεγάλη

περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο από τη µια µεριά επιτείνει τις επιπτώσεις της

ξηρασίας στα φυτά και από την άλλη, σε συνδυασµό µε την σχετικά υψηλή περιεκτικότητα σε

άζωτο (Πίνακας 8), συµβάλλει στην ταχύτερη αποσύνθεση της οργανικής ουσίας του

46

εδάφους, σύµφωνα µε τον Παπαµίχο (1990). Κατά τον ίδιο συγγραφέα, τα καλύτερα εδάφη

για την ανάπτυξη των φυτών είναι εκείνα µε pH από 5 έως 7.5. Όταν το pH είναι µεγαλύτερο

του 7.5 (όπως συµβαίνει στα εδάφη της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae), το

έδαφος παρουσιάζει, συνήθως, έλλειψη Fe, Mn, Cu, Zn, B και P, διότι τότε τα στοιχεία αυτά

δεσµεύονται σε αδιάλυτες, µη αφοµιώσιµες από τα φυτά, µορφές.

Από τα χαρακτηριστικά των εδαφοτοµών που αναφέρθηκαν, προκύπτει πως τα

παραπάνω εδάφη ανήκουν στην κατηγορία Terra rossa (Μαυροµµάτης 1973, Παπαµίχος

1990). Σύµφωνα µε το Μαυροµµάτη (1973) τα εδάφη αυτά φέρουν βλάστηση από Phlomis

fruticosa και Quercus coccifera, όπως ακριβώς συµβαίνει και στον Υµηττό, και πρέπει να

αποκλείονται για αναδασώσεις οικονοµικού δάσους, µε εξαίρεση τις περιοχές όπου το

έδαφος βρίσκεται εντός πολύ βαθιών σχισµών των βράχων και διατηρεί την υγρασία του για

µεγάλο χρονικό διάστηµα. Τέτοιες εδαφικές συνθήκες απαντούν στις κορυφές και τις ράχες

του Υµηττού πάνω από τα 500µ. υψόµετρο.

Όσον αφορά το ολικό άζωτο αυτό κυµαίνεται από 0.054% έως 0.417%, ενώ η

οργανική ουσία κυµαίνεται από 1.4% έως 15.3% ανάλογα µε την εδαφοτοµή και τον εδαφικό

ορίζοντα. Στοιχείο άξιο παρατήρησης αποτελεί η αρκετά µικρότερη περιεκτικότητα των

εδαφοτοµών Νο4 και Νο5 σε ολικό άζωτο (<0.16%) και οργανική ουσία (<4%) σε σχέση µε

τις υπόλοιπες εδαφοτοµές της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae. Το γεγονός αυτό

πρέπει να αποδωθεί στο συνδυασµό ενός πλήθους παραγόντων, όπως είναι η διάβρωση, η

πολύ µικρή κάλυψη των Φ105 και Φ102 από αείφυλλα πλατύφυλλα, που συνεπάγεται

µικρότερη συσσώρευση ξηρών φύλλων και κλαδιών στην επιφάνεια του εδάφους, η µεγάλη

πυρκαγιά του 1995 στην περιοχή της Φ105 και η βόσκηση στη Φ102, που λειτουργούν

ανασταλτικά στη βλάστηση των εδαφών τους. Είναι γνωστό (Παπαµίχος 1990) ότι η

οργανική ουσία αυξάνει σηµαντικά την ικανότητα κατακράτησης του νερού στο έδαφος, κάνει

τα ελαφρά εδάφη να συµπεριφέρονται ως βαρύτερα και βελτιώνει τον αερισµό και τη

διείσδυση των ριζών και του νερού στο έδαφος. Οι παραπάνω ευεργετικές επιδράσεις της

υψηλής περιεκτικότητας σε οργανική ουσία αποκτούν µεγαλύτερη σηµασία στα αβαθή εδάφη

και στα ξηρά κλίµατα, όπως συµβαίνει στον Υµηττό. Οι µικρότερες τιµές στην περιεκτικότητα

σε άζωτο και οργανική ουσία σηµειώνονται στην εδαφοτοµή Νο5 και αποτελούν, ίσως,

απόδειξη ότι η var. από Hirshfeldia incana είναι η πιο υποβαθµισµένη, από πυρκαγιές και

βόσκηση, παραλλαγή της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae.

Πρέπει, τέλος, να αναφερθεί ότι τα εδάφη της εξεταζόµενης ένωσης θεωρούνται

πολύ φτωχά σε φώσφορο, αφού η περιεκτικότητα αυτών σε εκχυλίσιµο φώσφορο κυµαίνεται

από 0.8 έως 2.4 mg/100g εδάφους. Το γεγονός ότι τα εδάφη στα φρυγανικά οικοσυστήµατα

είναι σχετικά πλούσια σε άζωτο και φτωχά σε φώσφορο, έχει επισηµανθεί και από τους

Diamantopoulos et al. (1994).

47

ΠΙΝΑΚΑΣ 9 ΚΛΑΣΗ: Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 ΤΑΞΗ: Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939 ΣΥΝΕΝΩΣΗ: Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989

ΥΠΟΣΥΝΕΝΩΣΗ: Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni Barb. et Quez.1989 ΕΝΩΣΗ: Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb.et Quez.1989

ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ A: var. από Sedum acre ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ B: var. από Ptilostemon chamaepeuce ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ Γ: var. από Ononis pusilla

ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ ∆: var. από Globularia alypum ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ Ε: var. από Thesium humile ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ Ζ: var. από Hirshfeldia incana Παραλλαγές Α Β Γ ∆ Ε Ζ Αριθµός φυτοληψιών ανά µονάδα βλάστησης 17 12 15 35 19 10

Μέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία 59 64 66 61 66 63

3 Sedum acre III I . . . . 3 Phleum arenarium III . . . . I 0 Veronica glauca II I I . . . 0 Cerastium candidissimum II I . . . . 0 Armeria undulata II I . . . . 2 Euphorbia myrsinites II . . . . .

Q.i. Lonicera etrusca V III . . . . 0 Valeriana dioscoridis IV II I I . .

(Q.i.) Ruscus aculeatus V II . . . . 0 Aristolochia microstoma III III I I . . 4 Alyssum montanum III III . . . . 0 Johrenia distans II IV I . . .

(S.-s.) Thymus atticus IV II . . . . 0 Ornithogalum comosum II II I I . . 0 Sedum tenuifolium III II . . . . 0 Onosma erecta II II . I . . 0 Erysimum pusillum II II I I . . 0 Minuartia verna II II . I . . 1 Umbilicus horizontalis II II . . . . 0 Aubrieta deltoidea I II . . . . 1 Ptilostemon chamaepeuce I IV I I I .

0 Galium melanantherum V V III I . . 0 Dianthus serratifolius IV V II . . .

Q.p. Coronilla emerus III V II I . . 1 Aurinia saxatilis III III III I I . 2 Aethionema saxatile II III III I . . 0 Senecio vernalis III III II I . .

(P.-R.) Clematis cirrhosa III III I I . . 0 Cynosurus elegans IV III II . . . 0 Briza humilis II III III . . .

48

0 Galium verticillatum II III II . . . 1 Cephalaria ambrosioides II II II . . . 0 Huetia cynapioides II I II I . . 6 Cerastium brachypetalum ssp. roeseri II II II I . .

C.-M. Ononis pusilla I I III I . . 0 Asperula lutea I I II . . .

0 Festuca jeanpertii V V IV II I . 0 Silene spinescens V V IV II I . 0 Helictotrichon convolutum V IV III III . . 0 Geranium purpureum IV IV IV II I .

(P.-R.) Rubia tenuifolia V III III II I . 0 Leontodon crispus IV III III I I . 0 Silene vulgaris IV IV II I . . 0 Cynosurus echinatus III II III II I . 0 Malcolmia graeca I II III II I I 5 Coronilla scorpioides II III II II I .

(P.-R.) Osyris alba III II I II I . 0 Orlaya kochii III I I II . . 0 Globularia alypum . . I III I .

Q.i. Quercus coccifera V V V V V I 0 Scorzonera mollis III IV IV V IV I 0 Scaligeria cretica IV V IV IV III I 0 Muscari commutatum V V IV IV III I

Q.i. Asparagus acutifolius V III III III III I 3 Poa bulbosa V V II III III .

(Q.i.) Phillyrea latifolia III IV IV IV III . (P.-R.) Pistacia terebinthus V IV III III II .

0 Bupleurum trichopodum III V IV II II . 6 Ononis viscosa II III III II I . 0 Dactylis glomerata II I II II III .

C.-M. Helichrysum stoechas ssp. barrelieri I IV III III II . 1 Melica minuta I III III III II .

(S.-s.) Teucrium divaricatum I I I III II . C.-M. Cistus salvifolius I . I III II . (S.-s.) Micromeria nervosa . . . II III I (P.-R.) Rhamnus lycioides ssp. graecus I I I II III I (S.-s.) Erica manipuliflora . . . II II .

(S.-s.) Phagnalon graecum I IV V V V V

Q.i. Olea europaea var. sylvestris I II IV V IV V 0 Bromus fasciculatus I III IV V V V 6 Linum strictum I III III V V IV

(S.-s.) Thymus capitatus I IV II IV IV V 0 Campanula drabifolia . II IV III IV V

(P.-R.) Piptatherum coerulescens . III IV IV III II 0 Daucus involucratus I II III IV III IV 6 Vulpia ciliata I II III III IV V

49

(P.-R.) Juniperus phoenicea I III II III III IΙ 0 Picris pauciflora . II III II II III 5 Urospermum picroides . II II I III V

6 Brachypodium distachyon . I II IV IV III (P.-R.) Prasium majus . I II IV IV I

0 Bupleurum gracile . I II III IV IV 6 Valantia hispida I I II III III III 0 Aegilops comosa I I II II III IV 0 Ononis ornithopodioides . I I II IV III

(S.-s.) Fumana arabica . I II III III I 1 Cheilanthes maderensis . . II II III II

5 Aegilops neglecta I I I II V V 0 Nigella arvensis I I I II IV V

(P.-R.) Pistacia lentiscus . I I III IV II 6 Stipa capensis . . I II V V 6 Asphodelus aestivus . I I III III II 0 Atractylis cancellata . . I II IV V 6 Tuberaria guttata . . I III III II 0 Tragopogon porrifolius I . I II III IV 6 Hedypnois cretica I I . II III IV 0 Tordylium apulum . I I I III V 0 Galium setaceum . . . I II III

0 Pimpinella cretica . . I I III IV C.-M. Calycotome villosa . I I I II III

5 Anagallis arvensis . . . I III III 7 Hyparrhenia hirta . . I I III IV 0 Lophochloa cristata I . I I II IV 6 Plantago lagopus . . . I II IV 0 Sideritis curvidens . . . I II II

0 Hirshfeldia incana . . . I I IV 6 Salvia verbenaca . . . . . II Χαρακτηριστικά είδη της ένωσης Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez.1989

Fumana thymifolia II IV III V IV III Ballota acetabulosa IV V III III III IV Micromeria graeca IV V V III II II Dorycnium hirsutum . I . . . . Χαρακτηριστικά είδη της υποσυνένωσης Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni Barb. et Quez.1989

Phlomis fruticosa V V V V V II Euphorbia acanthothamnos V V IV III IV III Τοπικά διαφοριστικά είδη της υποσυνένωσης Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni Barb. et Quez.1989

0 Crepis dioscoridis III IV IV III III III 1 Melica ciliata III III III II II I 0 Medicago coronata I II I II III IV 6 Helianthemum salicifolium II I I I III II 7 Psoralea bituminosa I I II II I II

50

1 Inula verbascifolia II I I II I . 3 Arenaria serpyllifolia I II II II I . 6 Medicago disciformis I I I I II II 5 Lolium rigidum I . . I II . 0 Thesium humile . . I I II . 0 Crepis foetida . I I I II . Χαρακτηριστικά είδη της συνένωσης Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989

Hypericum empetrifolium IV V V V III . Anthyllis hermanniae . II IV III III IV Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939 Sarcopoterium spinosum . . I I I I Thymelaea tartonraira . . I I I I Convolvulus oleifolius . . I I II I Genista acanthoclada . I . . . I Cistus parviflorus . . . . . I Satureia thymbra . . I . . I Χαρακτηριστικά είδη της κλάσης Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 Cistus incanus ssp. creticus V V IV IV III I Teucrium polium II IV III III III I Salvia pomifera I III I II I . Salvia triloba I I I I . . Thymelaea hirsuta . . . I I . Orchis quadripunctata I . . I . . Χαρακτηριστικά είδη της κλάσης Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950

Arbutus unedo I . . I . . Smilax aspera . . . I . . Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus I . . . . . Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975

Pinus halepensis V IV V IV IV IV Asparagus aphyllus III V IV V IV III Ephedra fragilis ssp. campylopoda III II I I I I Euphorbia characias I II I I . . Cupressus sempervirens (φυτεµένη) . . . I I II Ceratonia siliqua . . . I I . Anagyris foetida . . . I . . Juniperus oxycedrus ssp. macrocarpa . . . I . . Pinus brutia (φυτεµένη) I . . . . . Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975

Cyclamen graecum IV II IV IV III II Cercis siliquastrum (φυτεµένη) . . . . I . Pyrus amygdaliformis . . . . I . Arbutus andrachne . . . . I . Luzula nodulosa I . . . . . Carex illegitima . . I . . . Lathyrus digitatus I . . . . . Συνοδά είδη

51

6 Hypochoeris achyrophorus V V V V V V 5 Avena barbata IV V IV IV V V 0 Knautia integrifolia III III IV V V V 7 Brachypodium retusum III III III V IV V 1 Centaurea raphanina ssp. mixta V V IV III IV II 6 Trifolium campestre III IV IV III IV IV 0 Bromus intermedius II III IV IV IV V 0 Stipa fontanesii IV III III IV IV III 6 Anthyllis vulneraria II III III IV IV III 0 Lagoecia cuminoides III II II III IV V 6 Trifolium scabrum II III III III V IV 6 Briza maxima II II III IV V IV 0 Crupina vulgaris II II II IV III V 0 Anthemis tomentosa IV III II III III IV 6 Lagurus ovatus II II II III IV V 6 Desmazeria rigida II II III II IV III 0 Trifolium stellatum II I II II IV IV 6 Crepis neglecta I III II III III II 0 Crucianella latifolia I III III III II I 0 Tremastelma palaestinum II . II III IV II 0 Euphorbia taurinensis I I III III I I 6 Hippocrepis ciliata III I II II II I 6 Bromus diandrus II I III II I III 0 Allium subhirsutum II I I II III I 6 Silene colorata II I I I IV IV 7 Convolvulus althaeoides II II III II I I 0 Verbascum undulatum I I II I I IV 0 Misopates orontium . I I II II II 0 Silene portensis I I III I II I 0 Stipa bromoides I II II I II I 0 Lactuca virosa I II I II I I 0 Vicia cretica II I I I II . 6 Trifolium angustifolium I I II I II II 0 Poa annua II . I II II . 0 Daucus guttatus . I II II I I 3 Papaver dubium I . II I I II 0 Allium stamineum I I I I II I 0 Sedum sediforme I II I I I I 0 Valantia muralis II I II I . I 0 Biscutella didyma I . II II I I 1 Onosma graeca . II I I I I 0 Onobrychis aequidentata . I I I II I 0 Bromus rubens I I . I I III 0 Sedum rubens I I I . I II 6 Petrorhagia velutina I . I I I II 0 Gagea graeca I . . I I . 0 Melilotus neapolitana I I II I . . 5 Avena sterilis . . . I II . 0 Pallenis spinosa . . I I II I 0 Taeniantherum caput-medusae . . . I I I 5 Bromus sterilis I . I I I . 0 Fritillaria sp. I . I I I . 3 Filago pyramidata . . I I II I

52

0 Reseda alba . . I I I I 0 Centaurea attica I II I I . . 0 Valerianella echinata I II I . . . 0 Ruta graveolens . II I I . . 0 Asyneuma limonifolium I I I I . 0 Piptatherum miliaceum . . I I I I 0 Centaurium pulchellum . . . I I . 0 Polygala monspeliaca . . . I I I 6 Silene nocturna . . I I I I 6 Aira elegantissima I I I I I .

Q.p. Crepis fraasii I I I I . . Q.p. Tamus communis . I I I I .

0 Scorzonera lanata . . . I I . 0 Scorpiurus muricatus . . . I I . 7 Thapsia garganica . . . I II . 5 Allium vineale I I . I . I 5 Reichardia picroides . . I . I I 0 Trifolium boissieri I I . . I . 1 Brassica cretica I I I . . . 1 Scrophularia heterophylla . I I . . . 5 Eruca vesicaria . . I . I I 0 Valerianella vesicaria . . . I I . 6 Crupina crupinastrum . . . I I II 4 Muscari comosum I I . I I . 0 Silene behen . . I I I . 0 Scandix australis I I I . . I 6 Plantago afra . . I I I I 0 Arrhenatherum palaestinum I . I . . . 1 Centranthus ruber . I I . . . 0 Cerastium comatum I . I I . . 1 Centranthus calcitrapae . I I . . . 0 Acinos rotundifolius . . I I I . 4 Anacamtis pyramidalis . . . I . . 3 Medicago minima . . . I I . 0 Logfia gallica . . . I I I 0 Medicago arborea (φυτεµένη) I . . I . . 0 Buglossoides tenuiflora . . . . I I 0 Minuartia hybrida . . I . I I 3 Erodium cicutarium I . . . I . 1 Parietaria lusitanica . I . I . . 0 Minuartia globulosa . I . I I . 0 Consolida tenuissima I I . . . . 0 Trifolium speciosum I . I . . . 5 Legousia speculum-veneris I I I . . . 0 Pterocephalus papposus I . . I . . 0 Trigonella graeca . . . I . . 0 Bellardia trixago . . I I . . 0 Xeranthemum inapertum I I . I . . 0 Reseda lutea . . I . I . 0 Asphodeline liburnica . . . I I . 6 Anthyllis tetraphylla . . . I I . 6 Onobrychis caput-galli . . . . I . 5 Calendula arvensis . . . I . I

53

0 Scandix pecten-veneris . . . I I I 0 Trigonella spicata . . . . I I 0 Malva aegyptia . . . . I I 0 Lathyrus saxatilis . . . . I I 0 Olea europaea var. europaea Ι Ι 6 Trifolium cherleri . . . I . I 0 Gastridium ventricosum . . . I I . 1 Carum multiflorum I . . . . . 0 Fibigia eriocarpa I . . . . . 0 Compositae sp1 I . . . . . 0 Galium aparine I . . . . . 0 Gypsophila muralis I . I . . . 0 Anthoxanthum odoratum . . I . . . 0 Nigella damascena . . I . I . 2 Linaria simplex . . I I . . 0 Cuscuta brevistyla . . . I . . 0 Lathyrus articulatus . I . I . . 0 Malabaila aurea . . . I . . 5 Hordeum murinum . . I . . I 0 Malva cretica . . . I I . 5 Lamium amplexicaule . . . I I . 0 Chrysanthemum coronarium . . . . I . 0 Papaver rhoeas . . . . I I 0 Hymenocarpus circinnatus . . . . . I 0 Sinapis alba . . . . I I 0 Valerianella hirsutissima . . . I I . 0 Linum leucanthum . I . I . . 0 Onopordum caulescens . . . . . I 4 Erysimum diffusum . . . . . I 0 Stachys cretica . . . I . . 6 Parentucellia latifolia . . . I . . 0 Jurinea mollis . I . . . . 0 Polygala venulosa . . I . . . 0 Orobanche amethystea . . . I . . 5 Euphorbia exigua I . . . . . 0 Geranium lucidum I . . . . . 0 Lamium garganicum I . . . . . 5 Brassica tournefortii . I . . . . 0 Ferulago nodosa . I . . . . 0 Helianthemum apenninum I . . . . . 0 Orobanche ramosa . . I . . . 5 Lotus ornithopodioides . . I . . . 0 Paronychia capitata . . I . . . 0 Erysimum graecum . . I . . . 0 Veronica cymbalaria . . I . . . 5 Urtica urens . . . I . . 0 Compositae sp2 . . . I . . 0 Orchis papilionacea . . . I . . 0 Triticum baeoticum . . I . . . 0 Papaver hybridum . . . . I . 0 Daucus broteri . . . I . . 0 Chamomilla recutita . . . . I . 5 Geranium rotundifolium . . . . . I

54

0 Sonchus oleraceus . . . . I . 0 Notobasis syriaca . . . . I . 0 Tragopogon hybridus . . . . . I 0 Trigonella monspeliaca . . . . I . 6 Hedysarum spinosissimum . . . . I . 0 Onobrychis ebenoides . . . I . . 4 Orchis coriophora . . . . . I 6 Medicago rigidula . . . . . I 0 Asteriscus aquaticus . . . . . I 0 Linaria micrantha . . . . . I 5 Torilis nodosa . . . . . I 0 Trifolium spumosum . . . . . I Είδη που χαρακτηρίζουν τις παρακάτω κλάσεις ή τις υποµονάδες τους.

0 ∆ιάφορα 1 Asplenietea trichomanis (Br.-Bl. in Meier et Br.-Bl. 1934) Oberd. 1977 2 Thlaspietea rotundifolii Br.-Bl. 1948 3 Koelerio-Corynephoretea Klika in Klika et Novak 1941 4 Festuco-Brometea Br.-Bl. et R.Tx. in Br.-Bl. 1949 5 Stellarietea mediae R.Tx. et al. ex Von Rochow 1951 6 Thero-Brachypodietea Br.-Bl. ex A. De Bolòs y Vayreda 1950 7 Lygeo sparti-Stipetea tenacissimae Rivas-Martinez 1978 Συντµήσεις. (To είδος που αντιστοιχεί π.χ. στο C.-M. είναι χαρακτηριστικό της Cisto-Micromerietea julianae).

C.-M. Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 (S.-s.) Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939

Q.i. Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolòs Y Vayreda 1950 (Q.i.) Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975

(P.-R.) Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975 Q.p. Quercetea pubescentis Doing-Kraft ex Scamoni et Passarge 1959

55

4.1.2.3 Οι υποσυνενώσεις Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et

Quez. 1989 και Hyperico-Micromerienion Barb. et Quez. 1989

Πέραν της Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni Barb. et Quez.

1989, οι Barbero & Quezel (1989) έχουν διακρίνει εντός της Hyperico empetrifolii-

Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989 και άλλες δύο υποσυνενώσεις, οι οποίες είναι η

Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez. 1989 και η Hyperico-

Micromerienion Barb. et Quez. 1989. Και ενώ η Phlomido fruticosae-Euphorbienion

acanthothamni χαρακτηρίζεται πολύ καλά, τουλάχιστον από τα δύο οµώνυµα είδη, δε

συµβαίνει το ίδιο µε τις άλλες δύο υποσυνενώσεις. Η Helichryso orientale-Phagnalenion

graeci, που απαντά σε εδάφη υπερκείµενα σε µάργες, περιέχει µία µόνο ένωση και τα

χαρακτηριστικά της είδη έχουν πολύ µικρή σταθερότητα στους πίνακες των Barbero &

Quezel (1989). Τη µεγαλύτερη σταθερότητα την έχουν τα Iris unguicularis και Ebenus

sibthorpii που απαντούν σε 4 από τις 18 φυτοληψίες τους, ενώ δίνεται ως χαρακτηριστικό

είδος η Onosma graeca µε απόλυτη σταθερότητα 1! Η Hyperico-Micromerienion

εντοπίζεται σε εδάφη προερχόµενα από σχιστόλιθους και περιέχει δύο φυτοκοινωνικές

ενώσεις, ωστόσο δεν υπάρχουν taxa που να τη χαρακτηρίζουν. Η διάκρισή της έγινε από

τους Barbero & Quezel (1989) µε αρνητικά κριτήρια, δηλαδή µε την έλλειψη των

χαρακτηριστικών ειδών των άλλων δύο υποσυνενώσεων.

Όσον αφορά τον Υµηττό, στις δύο εξεταζόµενες υποσυνενώσεις ανήκουν οι µονάδες

βλάστησης του Πίνακα C, όπως αποδεικνύεται στα επόµενα κεφάλαια. Οι µονάδες

βλάστησης του Πίνακα C διαφορίζονται από εκείνες του Πίνακα Β (υποσυνένωση Phlomido

fruticosae-Euphorbienion acanthothamni), όχι µόνο εξαιτίας της πολύ µικρής

σταθερότητας των Phlomis fruticosa και Euphorbia acanthothamnos, αλλά και λόγω της

ύπαρξης ενός σηµαντικού αριθµού ειδών, τα οποία έχουν πολύ µικρή ή µηδενική

σταθερότητα στον Πίνακα Β. Τα είδη αυτά, που είναι τοπικά διαφοριστικά και εντός του

Πίνακα C, είναι τα:

Genista acanthoclada Satureia thymbra Linum trigynum Thymelaea tartonraira Arbutus unedo Muscari comosum Lonicera implexa Cistus parviflorus Arbutus andrachne Orchis coriophora Onobrychis ebenoides Linum leucanthum Dorycnium hirsutum Thesium bergeri Orchis italica Helianthemum hymettium Aira elegantissima Helianthemum lavandulifolium Sarcopoterium spinosum

Ο Πίνακας C περιλαµβάνει τις µονάδες βλάστησης του Υµηττού που ανευρίσκονται,

κατά κύριο λόγο, σε εδάφη µε γεωλογικό υπόβαθρο τους σχιστόλιθους. Κατά συνέπεια, τα

παραπάνω είδη είναι εκείνα που προτιµούν τους σχιστόλιθους και όχι τα Osyris alba,

Cyclamen graecum, Phagnalon graecum, Tremastelma palaestinum και τα άλλα που

56

αναφέρει ο Ζερλέντης (1965) για ασβεστόφοβα, διότι τα τελευταία παρουσιάζουν µεγάλη

σταθερότητα τόσο στον Πίνακα C, όσο και στον Πίνακα Β.

Όλες οι υπόλοιπες οµάδες διαφοριστικών ειδών του Πίνακα C ξεχωρίζουν τις

µονάδες βλάστησής του από τις υγροψυχροβιότερες (αριστερά) προς τις ξηροθερµοβιότερες

(δεξιά), σύµφωνα µε τα υψόµετρα και τις εκθέσεις των φυτοληψιών τους. Όλες αυτές οι

οµάδες διαφοριστικών ειδών, σε συνδυασµό µε τις ενώσεις που έχουν βρει οι Barbero &

Quezel (1989) και τους Πίνακες 11, 16 και 18 του Υµηττού, που παραθέτονται παρακάτω,

οδηγούν στο συµπέρασµα ότι ο Πίνακας C περιέχει 3 φυτοκοινωνικές ενώσεις: α) Την

Origano vulgare-Ericetum arboreae, (η πρώτη µονάδα βλάστησης από τα αριστερά), β) τη

Μicromerio graecae-Hypericetum empetrifolii (οι δύο µεσαίες µονάδες), γ) τη

Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori (η τελευταία προς τα δεξιά).

57

4.1.2.4 Η ένωση Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989

Κατά τους Barbero & Quezel (1989), η ένωση αυτή χαρακτηρίζεται από τα είδη

Origanum vulgare, Erica arborea, Arbutus unedo, Quercus coccifera, Pulicaria οdora,

Spartium junceum και Cytisus villosus και τα οποία συνδέονται στενά µεταξύ τους

φυτοκοινωνιολογικά, διότι τα περισσότερα από αυτά είναι φυτά οξύφιλα. Η Origano vulgare-

Ericetum arboreae καταλαµβάνει, συνήθως, τον υγρό βιοκλιµατικό όροφο, µε ψυχρό έως

δριµύ χειµώνα κατά Emberger. Μαζί µε την Erico manipuliflorae-Lavanduletum

stoechadis Barb. et Quez. 1989 απαντά σε εδάφη προερχόµενα από σχιστόλιθους, αλλά

αντικαθιστά τη δεύτερη σε θέσεις ψυχρότερες, µε έδαφος βαθύτερο. Επιπλέον, η Origano

vulgare-Ericetum arboreae αποτελεί το επόµενο εξελικτικό στάδιο της Erico

manipuliflorae-Lavanduletum stoechadis προς τους προδασικούς σχηµατισµούς.

Από τα στοιχεία και τους φυτοπίνακες που παραθέτει ο Lavrentiades (1969),

συµπεραίνεται ότι στην ένωση Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989

ανήκει και η, περιγραφόµενη από τον ίδιο, φυτοκοινωνία µε την ονοµασία Arbutus unedo-

Erica manipuliflora-κοινωνία στην παραθαλάσσια περιοχή Αρχαγγέλου Ρόδου. Αυτός την

έχει εντάξει στην Quercion ilicis, ωστόσο ο αριθµός, η πληθοκάλυψη και η σταθερότητα

των ειδών της Cisto-Micromerietea julianae συνηγορούν ότι πρόκειται για φρυγανική

φυτοκοινωνία. Τα υψόµετρα των φυτοληψιών της κυµαίνονται από 90µ. έως 130µ. και µε

βάση το µετεωρολογικό σταθµό της Ρόδου (Ανδρεάκος 1978) η τοποθεσία εκείνη είναι

θερµότερη των περιοχών εµφάνισης του Arbutus unedo στον Υµηττό, αλλά µε µεγαλύτερο

ετήσιο ύψος βροχής (788 mm). Το pH του εδάφους κυµαίνεται µεταξύ 6.6 και 7.5 και το

µητρικό πέτρωµα είναι ο ασβεστόλιθος (Lavrentiades 1969).

Στην ανατολική Θεσσαλία, οι περισσότερες από τις φρυγανικές µονάδες βλάστησης

έχουν διακριθεί από τον Raus (1979) µε βάση το είδος που επικρατεί, εξαιτίας

συνταξινοµικών και άλλων προβληµάτων. Ένας µεγάλος αριθµός φυτοληψιών, που

εµπεριέχουν τα Erica arborea και Arbutus unedo, έχει ταξινοµηθεί από τον Raus (1979) σαν

παραλλαγές της Cistus salvifolius-κοινωνίας και της Erica manipuliflora-κοινωνίας.

Πιστεύουµε ότι οι παραπάνω µονάδες βλάστησης µπορούν να ενταχθούν στην Origano

vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989. Eξάλλου, η µία από τις 11 φυτοληψίες

της Origano vulgare-Ericetum arboreae στους φυτοπίνακες των Barbero & Quezel (1989)

είναι από την περιοχή του Κάτω Ολύµπου.

Η ύπαρξη της Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989 στον

Υµηττό πιστοποιείται από την παρουσία των Arbutus unedo (V) και Erica arborea (I)

(Πίνακας 11). Από τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά της είδη, µόνο το Quercus coccifera φύεται

εντός της περιοχής έρευνας. Εκφράζουµε, ωστόσο, την άποψη ότι η επιλογή του Quercus

coccifera από τους Barbero και Quezel (1989) ως χαρακτηριστικό είδος της Origano

vulgare-Ericetum arboreae δεν είναι εύστοχη, αφού το είδος αυτό είναι σηµαντικό στοιχείο

και άλλων φρυγανικών φυτοκοινωνιών. Εντούτοις, υπάρχουν άλλα taxa, χάρις στα οποία

58

διακρίνεται πολύ καλά η Origano vulgare-Ericetum arboreae και αποτελούν, για την

περιοχή του Υµηττού, τα τοπικά διαφοριστικά της είδη (Πίνακας 11):

Lonicera implexa V Aira elegantissima IV Onobrychis ebenoides III Arbutus andrachne III Orchis italica II Dorycnium hirsutum II

Επιπλέον, τα είδη:

Phillyrea latifolia Festuca jeanpertii Salvia pomifera Stipa bromoides Coronilla emerus Leontodon crispus Helictotrichon convolutum Cynosurus elegans Scaligeria cretica Cerastium brachypetalum ssp. roeseri Micromeria graeca Centaurea attica Silene spinescens Rubia tenuifolia

ξεχωρίζουν την Origano vulgare-Ericetum arboreae από τις άλλες ενώσεις του πίνακα C.

Πολλά από αυτά, όπως τα Helictotrichon convolutum και Festuca jeanpertii, τη συνδέουν

χλωριδικά µε τις 4 υγροψυχροβιότερες παραλλαγές της Dorycnio hirsuti-Micromerietum

graecae και αποδεικνύουν την προτίµηση της ένωσης για υγρότερες και δροσερότερες

θέσεις σε σχέση µε τις άλλες µονάδες βλάστησης του Υµηττού, τις αναπτυσσόµενες σε

εδάφη που εδράζονται σε σχιστόλιθους.

Η Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989 στον Υµηττό αποτελεί,

πιθανόν, στάδιο υποβάθµισης της φυτοκοινωνικής ένωσης Arbuto andrachne-Quercetum

ilicis Oberdorfer 1948 (συνένωση Quercion ilicis Br.-Bl. (1931) 1936 em. Rivas-Martinez

1975, τάξη Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975), παρά την απουσία

της Quercus ilex (Πίνακας 11), διότι είναι γνωστό (Horvat et al. 1974, Βarbero & Quezel

1976) ότι τα Arbutus unedo, Arbutus andrachne και Erica arborea συνδέονται στενά,

φυτοκοινωνιολογικώς, µε την Quercus ilex. Η σύνδεση αυτή είναι ιδιαίτερα εµφανής στην

Κρήτη (Βarbero & Quezel 1980).

O δεντρώδης όροφος της ένωσης Origano vulgare-Ericetum arboreae στον

Υµηττό εµφανίζει βαθµό κάλυψης µέχρι 40% (Πίνακας C) και συντίθεται από άτοµα Pinus

halepensis ή Pinus brutia, µετά από αναδάσωση, πολλές φορές σε µείξη µεταξύ τους. Το

ύψος τους φτάνει τα 12µ. Στο θαµνώδη όροφο η κάλυψη κυµαίνεται από 20% έως 90% και

αποτελείται από φυτά της Quercetea ilicis, της Cisto-Micromerietea julianae και 1 είδος

της Quercetea pubescentis (Coronilla emerus). Τέλος, ο όροφος των ποών συντίθεται,

κυρίως, από χαρακτηριστικά είδη των κλάσεων Quercetea ilicis, Cisto-Micromerietea

julianae και Thero-Brachypodietea, ενώ η κάλυψή του κυµαίνεται από 40% έως 90%.

Αξίζει να σηµειωθεί, ότι ο θάµνος Cistus salvifolius εµφανίζει το άριστο της

ανάπτυξής του εντός της Origano vulgare-Ericetum arboreae. Αυτό γίνεται φανερό από τις

59

µεγάλες τιµές σταθερότητας και πληθοκάλυψής του στην ένωση αυτή, συγκριτικά µε τις

άλλες µονάδες βλάστησης του Υµηττού (Πίνακες Α, Β, C). Επιπλέον, και τα Pinus halepensis

και Quercus coccifera αναπτύσσονται καλύτερα στην Origano vulgare-Ericetum arboreae

σε σχέση µε τις άλλες µονάδες βλάστησης του Πίνακα C, όπως δείχνουν οι µεγάλες τιµές

ύψους των δέντρων για το πρώτο είδος και πληθοκάλυψης για το δεύτερο.

Στον Υµηττό, η Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989

εµφανίζεται σε 16 φυτοληψίες (Πίνακας C). Εντοπίζεται στις περιοχές από τη Μονή

Καισαριανής και βορειότερα, σε υψόµετρα µεγαλύτερα από τα 300µ., περίπου, σε βόρειες

και τα 500µ. σε νότιες εκθέσεις, όπως διαπιστώνεται επί τόπου. Η προτίµησή της για Β, Β∆

και ΒΑ εκθέσεις είναι φανερή (Πίνακας 10). Τα εδάφη της προέρχονται από τους

Σχιστόλιθους Καισαριανής και το Ανώτερο Μάρµαρο, αλλά στα πρώτα εδάφη

παρατηρούνται οι καλύτερες συνθήκες ανάπτυξής της και οι αντιπροσωπευτικότερες

φυτοληψίες της.

Στον Πίνακα 10 παρατηρούµε ότι οι περισσότερες φυτοληψίες της Origano vulgare-

Ericetum arboreae εντοπίζονται σε µέσα τµήµατα πλαγιάς και σε κλίσεις 25%-50%. Η

παραπάνω παρατήρηση δεν πρέπει να εκληφθεί ως προτίµηση της ένωσης για αυτές τις

κατηγορίες του είδους και της κλίσης πλαγιάς, διότι: α) Tα άνω τµήµατα πλαγιάς στον Υµηττό

καταλαµβάνονται, κυρίως, από µάρµαρα, όπου εµφανίζεται η ένωση Dorycnio hirsuti-

Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989, ενώ οι σχιστόλιθοι καταλαµβάνουν τα µέσα

και κάτω τµήµατα πλαγιάς, β) τα κάτω τµήµατα πλαγιάς εµφανίζονται, συνήθως, κάτω από

τα 300µ. υψόµετρο περίπου, δηλαδή χαµηλότερα από το κατώτερο όριο εξάπλωσης της

ένωσης.

60

Πίνακας 10. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et

Quez. 1989 ανά φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900 800-899 700-799 1 1 6

600-699 1 1 2 12

500-599 2 1 3 19

400-499 5 1 6 39

300-399 2 1 1 4 25

200-299

100-199

0-99

Σύνολο 10 2 3 1 16

% 64 12 19 2 100

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 6 38 0-25 3 19

Μέσο τµήµα 9 56 25-50 12 75

Κάτω τµήµα 1 6 >50 1 6

Eπίπεδο Σύνολο 16 100

Σύνολο 16 100

Οι αναφορές των Barbero & Quezel (1989) για τις οικολογικές απαιτήσεις της

εξεταζόµενης ένωσης, που εκτέθηκαν πιο πάνω, επαληθεύονται, γενικά, και στον Υµηττό.

Εδώ, η ένωση αυτή καταλαµβάνει τα µεγαλύτερα υψόµετρα των σχιστόλιθων Καισαριανής.

Όπως ειπώθηκε στο κεφάλαιο «Κλιµατολογικές συνθήκες», από το υψόµετρο των 600µ.

περίπου και πάνω εµφανίζεται ο βιοκλιµατικός όροφος µε ψυχρό χειµώνα. Η ύπαρξή της

δείχνει, επίσης, ότι το βόρειο τµήµα του Υµηττού δέχεται περισσότερες βροχές από το νότιο

(βλ. Κλιµατολογικές συνθήκες).

Σε αυτή την ένωση, ο αριθµός των ειδών ανά φυτοληψία κυµαίνεται από 26 (στη

Φ18) µέχρι 58 (στη Φ169) (Πίνακας C), ενώ ο µέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία είναι 45.

Για να υπάρχει κάποια εικόνα και των εδαφολογικών χαρακτηριστικών της Origano

vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989, έγινε µία ενδεικτική εδαφοτοµή στην

περιοχή της Φ11:

61

Περιγραφή Εδαφοτοµής Νο 6, περιοχή φυτοληψίας Νο 11

Υψόµετρο: 440m, Έκθεση: βορειοδυτική, Φυσιογραφία: άνω τµήµα κλιτύος, Κλίση: 10%,

Εµφάνιση βράχων: 5-20% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 50-90%,

Μητρικό πέτρωµα: µαρµαρυγιακός σχιστόλιθος.

Ορίζοντας Α: Βάθος ορίζοντα: 0-8cm

Πάχος ορίζοντα: 8cm (µέγιστο 10cm, ελάχιστο 6cm)

Άργιλος 18%, Ιλύς 24%, Άµµος 58%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 6.8%

Αντίδραση pH: 7.95

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 3.4%, Ολικό άζωτο: 0.105%, C/N: 18.8

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 1.0 mg/100g εδάφους.

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες λίγες, πολύ λεπτές.

Όρια ορίζοντα βαθµιαία και επίπεδα.

Ορίζοντας C1: +8cm, µαρµαρυγιακός σχιστόλιθος.

Από τα παραπάνω προκύπτει πως το έδαφος της Φ11 είναι αµµοπηλώδες, κάτι που

ισχύει γενικά για τους µαρµαρυγιακούς σχιστόλιθους (Παπαµίχος 1990). Επίσης, το pH είναι

7.95, δηλαδή αρκετά υψηλό για τέτοιου είδους πέτρωµα (Νάκος 1977, Παπαµίχος 1990).

Εντούτοις και στις άλλες εδαφοτοµές στον Υµηττό µε µητρικό πέτρωµα σχιστόλιθο το έδαφος

δεν είναι όξινο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πρόκειται για σχιστόλιθους που περιέχουν

ανθρακικό ασβέστιο (βλ. Γεωλογικές συνθήκες). Αποδεικνύεται, έτσι, ότι τα Arbutus unedo

και Erica arborea ευδοκιµούν και σε αλκαλικά εδάφη, ενώ οι Barbero & Quezel (1976 και

1989) τα χαρακτηρίζουν «οξύφιλα». Το συµπέρασµα ότι τα Arbutus species απαντώνται σε

εδάφη µε pH=8 βγαίνει και από τις φυτοληψίες των Debazac & Μαυροµµάτη (1969).

62

ΠΙΝΑΚΑΣ 11 ΚΛΑΣΗ: Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954

ΤΑΞΗ: Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939 ΣΥΝΕΝΩΣΗ: Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989 ΥΠΟΣΥΝΕΝΩΣΗ: Hyperico-Micromerienion Barb. et Quez. 1989

ΕΝΩΣΗ: Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989 Αριθµός φυτοληψιών ανά µονάδα βλάστησης 16 Μέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία 45 Χαρακτηριστικά είδη της ένωσης Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989

Arbutus unedo V Erica arborea I Τοπικά διαφοριστικά είδη της ένωσης Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989

Q.i. Lonicera implexa V 6 Aira elegantissima IV 0 Onobrychis ebenoides III

(Q.i.) Arbutus andrachne III C.-M. Orchis italica II (S.-s.) Dorycnium hirsutum II

Χαρακτηριστικά είδη της συνένωσης Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989

Anthyllis hermanniae V Hypericum empetrifolium V Phagnalon graecum IV Micromeria graeca III Euphorbia acanthothamnos I Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939 Thymus capitatus IV Teucrium divaricatum IV Erica manipuliflora II Micromeria nervosa I Ballota acetabulosa I Phlomis fruticosa I Satureia thymbra I Sarcopoterium spinosum I Χαρακτηριστικά είδη της κλάσης Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 Teucrium polium V Cistus incanus ssp. creticus V Helichrysum stoechas ssp. barrelieri V Cistus salvifolius V Fumana thymifolia IV Salvia pomifera IV Orchis quadripunctata I Ononis pusilla I Χαρακτηριστικά είδη της κλάσης Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950

Quercus coccifera V

63

Olea europaea var. sylvestris IV Asparagus acutifolius III Smilax aspera I Lonicera etrusca I Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975

Pinus halepensis V Asparagus aphyllus IV Pistacia terebinthus III Prasium majus III Cupressus sempervirens (φυτεµένη) II Pistacia lentiscus II Rubia tenuifolia II Osyris alba II Pinus brutia (φυτεµένη) II Piptatherum coerulescens I Juniperus oxycedrus ssp. macrocarpa I Clematis cirrhosa I Euphorbia characias I Juniperus phoenicea I Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975 Cyclamen graecum IV Phillyrea latifolia IV Luzula nodulosa I Carex illegitima I Συνοδά είδη 7 Brachypodium retusum V 6 Hypochoeris achyrophorus V 0 Helictotrichon convolutum IV 3 Poa bulbosa IV 0 Daucus involucratus IV 0 Crucianella latifolia IV 0 Scorzonera mollis IV 0 Globularia alypum IV 6 Anthyllis vulneraria III 6 Crepis neglecta III 6 Linum strictum III 5 Avena barbata III 0 Silene spinescens III 0 Festuca jeanpertii III 0 Stipa bromoides III 0 Leontodon crispus III 0 Scaligeria cretica III 0 Bromus fasciculatus III 0 Bupleurum trichopodum III

Q.p. Coronilla emerus II 6 Cerastium brachypetalum ssp. roeseri II 6 Trifolium campestre II 6 Briza maxima II 6 Tuberaria guttata II 6 Brachypodium distachyon II

64

6 Vulpia ciliata II 6 Asphodelus aestivus II 6 Ononis viscosa II 1 Centaurea raphanina ssp. mixta II 1 Melica minuta II 0 Cynosurus elegans II 0 Centaurea attica II 0 Dactylis glomerata II 0 Daucus guttatus II 0 Crupina vulgaris II 0 Lagoecia cuminoides II

Q.p. Crepis fraasii I 7 Convolvulus althaeoides I 7 Thapsia garganica I 6 Trifolium scabrum I 6 Lagurus ovatus I 6 Desmazeria rigida I 6 Trifolium angustifolium I 6 Valantia hispida I 6 Hippocrepis ciliata I 6 Plantago lagopus I 6 Onobrychis caput-galli I 5 Anagallis arvensis I 5 Aegilops neglecta I 5 Coronilla scorpioides I 4 Muscari comosum I 4 Anacamptis pyramidalis I 3 Arenaria serpyllifolia I 2 Euphorbia myrsinites I 1 Ptilostemon chamaepeuce I 1 Cephalaria ambrosioides I 1 Melica ciliata I 0 Thesium bergeri I 0 Orlaya kochii I 0 Tremastelma palaestinum I 0 Knautia integrifolia I 0 Bromus intermedius I 0 Stipa fontanesii I 0 Muscari commutatum I 0 Aegilops comosa I 0 Picris pauciflora I 0 Centaurium pulchellum I 0 Gagea graeca I 0 Tordylium apulum I 0 Biscutella didyma I 0 Vicia cretica I 0 Euphorbia taurinensis I 0 Valantia muralis I 0 Bromus rubens I 0 Lactuca virosa I 0 Buglossoides tenuiflora I 0 Malcolmia graeca I 0 Crepis dioscoridis I

65

0 Cynosurus echinatus I 0 Onobrychis aequidentata I 0 Dianthus pubescens I 0 Sedum sediforme I 0 Galium melanantherum I 0 Geranium purpureum I 0 Stachys cretica I 0 Silene vulgaris I 0 Galium verticillatum I 0 Melilotus neapolitana I 0 Minuartia verna I 0 Neotinea maculata I 0 Asphodeline liburnica I 0 Minuartia globulosa I 0 Briza humilis I 0 Piptatherum miliaceum I Είδη που χαρακτηρίζουν τις παρακάτω κλάσεις ή τις υποµονάδες τους.

0 ∆ιάφορα 1 Asplenietea trichomanis (Br.-Bl. in Meier et Br.-Bl. 1934) Oberd. 1977

2 Thlaspietea rotundifolii Br.-Bl. 1948 3 Koelerio-Corynephoretea Klika in Klika et Novak 1941 4 Festuco-Brometea Br.-Bl. et R.Tx. in Br.-Bl. 1949 5 Stellarietea mediae R.Tx. et al. ex Von Rochow 1951 6 Thero-Brachypodietea Br.-Bl. ex A. De Bolos y Vayreda 1950 7 Lygeo sparti-Stipetea tenacissimae Rivas-Martinez 1978 Συντµήσεις. (To είδος που αντιστοιχεί π.χ. στο C.-M. είναι χαρακτηριστικό της Cisto-Micromerietea julianae).

C.-M. Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 (S.-s.) Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939

Q.i. Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950 (Q.i.) Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975

(P.-R.) Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975 Q.p. Quercetea pubescentis Doing-Kraft ex Scamoni et Passarge 1959

66

4.1.2.5 H ένωση Μicromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez.

1989

Η ένωση Μicromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989

ανήκει στην υποσυνένωση Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et

Quez. 1989 και τόσο οι Barbero και Quezel (1989), όσο και ο ∆ηµόπουλος (1993)

αναφέρουν ότι η εξεταζόµενη συνταξινοµική µονάδα καταλαµβάνει εδάφη προερχόµενα από

µάργες και µαργαϊκούς ασβεστόλιθους, εντός των περιοχών εξάπλωσης της Pinus

halepensis και της Pinus brutia. Σύµφωνα µε τους φυτοπίνακες των Barbero & Quezel

(1989), η ένωση αυτή ανέρχεται µέχρι τα 1200µ. υψόµετρο, ενώ στην Κυλλήνη (∆ηµόπουλος

1993) µέχρι τα 950µ. Εµφανίζεται, ιδιαίτερα, στον ύφυγρο Θέρµο- και Μέσο-µεσογειακό

όροφο. Χαρακτηριστικά είδη της ένωσης είναι τα Μicromeria graeca, Hypericum

empetrifolium, Anthyllis hermanniae, Helichrysum orientale, Fumana scoparia και Phagnalon

graecum (Barbero & Quezel 1989).

Ανάλογα µε το είδος που κυριαρχεί, οι Barbero & Quezel (1989) έχουν διακρίνει τις

παρακάτω όψεις της εξεταζόµενης ένωσης:

- Όψη από Erica manipuliflora. Υψηλοί ερικοειδείς θαµνώνες (1 έως 2µ.) µε

ποικίλη πληθοκάλυψη.

- Όψη από Genista acanthoclada ή Satureia thymbra. Χαµηλοί θαµνώνες σε

αβαθή εδάφη.

- Όψη από Cistus monspeliensis. Eµφανίζεται, ιδιαίτερα, σε εδάφη

σχηµατιζόµενα από αποθέσεις.

- Όψη από Thymus capitatus, µε εµφάνιση στις ξηρότερες περιοχές.

Στον Υµηττό, η Μicromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez.

1989 αντιπροσωπεύεται από τις, συνολικά, 36 φυτοληψίες των δύο µεσαίων µονάδων

βλάστησης του Πίνακα C. Η ύπαρξη των Globularia alypum, Thymelaea tartonraira, Ebenus

sibthorpii και Onosma graeca, παρά τη µικρή σταθερότητά τους (Πίνακας 16), καθώς και η

απουσία της Lavandula stoechas, ήταν η αιτία της ένταξης αυτών των φυτοληψιών στην

υποσυνένωση Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez. 1989. Αντίθετα

µε την υποσυνένωση, η ένωση Μicromerio graecae-Hypericetum empetrifolii

χαρακτηρίζεται πολύ καλά στην περιοχή έρευνας από τα Phagnalon graecum, Anthyllis

hermanniae, Hypericum empetrifolium και Μicromeria graeca (Πίνακας 16).

Τα τοπικά διαφοριστικά είδη της ένωσης έναντι των υπόλοιπων φυτοκοινωνικών

ενώσεων του Πίνακα C είναι πολλά:

Euphorbia characias Fumana arabica Rhamnus lycioides ssp. graecus Anthemis tomentosa Calycotome villosa Convolvulus althaeoides Trifolium scabrum Muscari commutatum Lagurus ovatus Aegilops neglecta Knautia integrifolia Aegilops comosa Bromus intermedius Desmazeria rigida Tremastelma palaestinum Campanula drabifolia

67

Nigella arvensis Trifolium angustifolium Bupleurum gracile Valantia hispida Atractylis cancellata Picris pauciflora Stipa capensis Convolvulus oleifolius Stipa fontanesii Galium setaceum Anagallis arvensis Urospermum picroides Micromeria nervosa

Στον Πίνακα C, σχετικά µε την ένωση Micromerio graecae-Hypericetum

empetrifolii στον Υµηττό παρατηρούµε ότι: α) Ιδιαίτερη θέση ανάµεσα στα τοπικά

διαφοριστικά της είδη κατέχει το Sarcopoterium spinosum, το οποίο την ξεχωρίζει από όλες

τις άλλες φυτοκοινωνίες του Υµηττού, β) το είδος που συνδέει την εξεταζόµενη ένωση µε την

Origano vulgare-Ericetum arboreae (την αριστερή µονάδα βλάστησης του Πίνακα C) είναι

η Aira elegantissima, γ) τα Satureia thymbra, Thymelaea tartonraira, Muscari comosum,

Cistus parviflorus και Orchis coriophora τη συνδέουν χλωριδικά µε την ένωση Helianthemo

hymettii-Cistetum parviflori ass. nov. (τη δεξιά µονάδα βλάστησης του Πίνακα C).

Αν µελετήσει κανείς προσεκτικά τους 3 φυτοπίνακες για την Hyperico empetrifolii-

Micromerion graecae των Barbero & Quezel (1989), θα διαπιστώσει ότι τα Satureia

thymbra και Cistus parviflorus ανευρίσκονται µόνο στο Tableau 1 (της Helichryso orientale-

Phagnalenion graeci) µε απόλυτη σταθερότητα 6 και 3 αντίστοιχα, σε ένα σύνολο 18

φυτοληψιών. Με δεδοµένο ότι τα χαρακτηριστικά είδη της υποσυνένωσης Helichryso

orientale-Phagnalenion graeci δεν έχουν απόλυτη σταθερότητα µεγαλύτερη του 4 στους

προαναφερόµενους πίνακες των Barbero & Quezel (1989) και λαµβάνοντας υπόψη ότι στον

Υµηττό τα Satureia thymbra και Cistus parviflorus ανήκουν στα τοπικά διαφοριστικά της είδη,

πιστεύουµε ότι τα παραπάνω 2 φυτά θα έπρεπε να πάρουν την ιδιότητα των

χαρακτηριστικών ειδών της Helichryso orientale-Phagnalenion graeci.

Πρέπει να σηµειωθεί, πως και στους συνοπτικούς πίνακες του Brullo et al. (1997) για

την κλάση Cisto-Micromerietea julianae, η παρουσία των Satureia thymbra, Cistus

parviflorus και Genista acanthoclada είναι, γενικά, αντίστροφη της παρουσίας των Phlomis

fruticosa και Euphorbia acanthothamnos, αλλά κάτι τέτοιο δεν παρατηρείται µε το

Sarcopoterium spinosum. Αυτό το συµπέρασµα, που βγαίνει από τους φυτοπίνακες του

Brullo et al. (1997) για τη φυτοκοινωνιολογική σχέση του Sarcopoterium spinosum µε τα

Phlomis fruticosa και Euphorbia acanthothamnos, έρχεται σε αντίθεση µε την παρατήρηση

ότι στον Yµηττό µίξη του Phlomis fruticosa µε το Sarcopoterium spinosum έχουµε µόνο: α)

στα όρια επαφής σχιστόλιθου-µαρµάρου, β) στις περιοχές εµφάνισης µωσαϊκού από

µάρµαρα και σχιστόλιθους, όπως γίνεται βορειότερα από τη Μονή Αστερίου, γ) στα

κολλούβια των µαρµάρων, όπου το έδαφος είναι βαθύ. Το γεγονός ότι οι φυτοκοινωνίες, στις

οποίες εµφανίζεται το Phlomis fruticosa, διαφέρουν εκείνων όπου φύονται τα Sarcopoterium

spinosum, Genista acanthoclada, Satureia thymbra και Cistus parviflorus, πιστοποιείται και

από τις παρακάτω ερευνητικές εργασίες.

68

Ο Regel (1943) είχε διακρίνει στο Πήλιο τις φρυγανικές φυτοκοινωνίες Phlometum

fruticosae (σε εδάφη προερχόµενα από καρστικό ασβεστόλιθο), Thymbretum capitatae και

Poterietum spinosi (εδάφη υπερκείµενα σε σχιστόλιθους). Από την ονοµασία και µόνο των

φυτοκοινοτήτων αυτών βγαίνει το συµπέρασµα ότι άλλα εδάφη αποικίζουν οι φυτοκοινωνίες

του Phlomis fruticosa και άλλα εκείνες του Sarcopoterium spinosum.

Αρκετά αργότερα, στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Θεσσαλίας, ο Raus

(1979) διακρίνει, µεταξύ των άλλων φρυγανικών φυτοκοινωνιών, και την Sarcopoterium

spinosum-κοινωνία, όπου επικρατεί το οµώνυµο είδος. Αυτή αποικίζει εγκαταλειµµένους

αγρούς πάνω σε σχιστόλιθους και εντάχθηκε από τον Raus (1979) στην συνένωση Cistion

orientale Oberd. 1954. Επιπλέον, στους φυτοπίνακές του παρατηρούµε ότι το

Sarcopoterium spinosum δε φύεται στην Allio pulchelli-Phlometum fruticosae Raus 1979,

η οποία ανευρίσκεται πάνω στους σκληρούς ασβεστόλιθους. Αξίζει να σηµειωθεί, πως από

την Allio pulchelli-Phlometum fruticosae απουσιάζουν και τα Satureia thymbra και Genista

acanthoclada, ενώ, αντίθετα, παρουσιάζουν µεγάλη σταθερότητα στην Sarcopoterium

spinosum-κοινωνία. Ωστόσο, ο Raus (1979), αν και αναφέρει την ύπαρξη φρυγανότοπων

σε Αττική και Άνδρο, όπου συγκυριαρχούν τα Sarcopoterium spinosum και Genista

acanthoclada, δεν συµφωνεί µε τον καθορισµό µιας Sarcopoterium spinosum-Genista

acanthoclada-κοινωνίας, δίνοντας τη δικαιολογία ότι τα είδη αυτά µπορούν να φύονται σε

τυχαίες µίξεις µε όλα τα άλλα είδη της Cisto-Micromerietea julianae.

Οι Debazac & Μαυροµµάτης (1969) παρατηρούν πως πάνω σε χαλαρά και

χαλικώδη εδάφη από σχιστόλιθο ή φλύσχη εµφανίζεται η φρυγανική όψη από Sarcopoterium

spinosum. Επιπλέον, από τα παραδείγµατα που παραθέτουν φαίνεται καθαρά ότι τα Genista

acanthoclada και Cistus parviflorus αναπτύσσονται σε διάφορα εδάφη από µάργες,

σχιστόλιθους ή κολλούβια ασβεστόλιθων, αλλά όχι πάνω σε σκληρούς ασβεστόλιθους, όπου

κυριαρχεί η όψη από Phlomis fruticosa.

Σύµφωνα µε την Παπάτσου (1975), στα ηφαιστειογενή πετρώµατα της Νισύρου

υπάρχει άφθονο Sarcopoterium spinosum, Cistus creticus, Cistus salvifolius και Erica

manipuliflora, σποραδικώς δε εµφανίζονται τα Genista acanthoclada, Satureia thymbra,

Lavandula stoechas, Cistus parviflorus, ενώ απουσιάζουν εντελώς τα Phlomis fruticosa και

Euphorbia acanthothamnos. Επίσης, η Οικονοµίδου (1969) αναφέρει πως στα όρια

σχιστόλιθου και ασβεστόλιθου στη Σκιάθο αναπτύσσονται φρυγανότοποι µε Sarcopoterium

spinosum, Genista acanthoclada, Thymus capitatus, Erica manipuliflora. Η τυπική

φυτοληψία, που παραθέτει, µοιάζει πολύ µε αυτές της Micromerio graecae-Hypericetum

empetrifolii του Υµηττού.

Ο Theocharopoulos et al. (1998), ερευνώντας τις φυτοκοινωνίες του Juniperus

phoenicea και της Euphorbia dendroides, γράφουν ότι η υποβάθµισή τους καταλήγει στις

φρυγανικές φυτοκοινωνίες από Cistus creticus, Thymus capitatus ή Phlomis fruticosa, όταν

το µητρικό πέτρωµα είναι σκληροί ασβεστόλιθοι. Αντίθετα, όπου το γεωλογικό υπόστρωµα

69

είναι φλύσχης η υποβάθµιση αυτή καταλήγει στην ένωση Anthylli hermanniae-

Sarcopoterietum spinosae Zohary & Orshan 1966.

Συνοψίζοντας, ο φυτοκοινωνιολογικός και ο οικολογικός ρόλος των Sarcopoterium

spinosum, Genista acanthoclada, Satureia thymbra και Cistus parviflorus είναι σηµαντικός

όχι µόνο στον Υµηττό, αλλά και στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο. ∆ηλαδή, τα είδη αυτά

αναπτύσσονται σε όλα τα εδάφη, εκτός από τα αβαθή εδάφη των σκληρών ασβεστόλιθων

και των µαρµάρων, όπου και κυριαρχεί η υποσυνένωση Phlomido fruticosae-

Euphorbienion acanthothamni. Αυτός είναι και ο λόγος που οι φρυγανικές φυτοκοινωνίες,

οι οποίες αποικίζουν εγκαταλειµµένα χωράφια, απαρτίζονται κατά κύριο λόγο από τα

παραπάνω 4 είδη (Οικονοµίδου 1969, Raus 1979, ∆ηµόπουλος 1993). Αντίθετα, τα εδάφη

της Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο

να καλλιεργηθούν. Κατά συνέπεια, πρέπει να αποφεύγονται φυτοληψίες κοντά στα σηµεία

επαφής εδαφών µε διαφορετικό µητρικό πέτρωµα ή σε µωσαϊκά τέτοιων εδαφών στα

φρυγανικά οικοσυστήµατα ή, όταν γίνονται αυτές, πρέπει το δίκτυο των φυτοληψιών να είναι

πυκνό, όπως στον Υµηττό, για να αποφεύγονται λανθασµένα αποτελέσµατα.

Η Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989 απαντά

στον Υµηττό κυρίως σε εδάφη προερχόµενα από σχιστολιθικά πετρώµατα, αλλά σε

περιβάλλοντα θερµοξηροβιότερα από την Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et

Quez. 1989. Πέραν από τους σχιστόλιθους (µαρµαρυγιακούς, δολοµιτικούς κ.λ.π.), η

εξεταζόµενη ένωση εµφανίζεται και στα κολλούβια των ασβεστόλιθων, όπου φύεται το

Phlomis fruticosa χωρίς την Euphorbia acanthothamnos (Φ85). Κοντά στα όρια σχιστόλιθων

και µαρµάρων (π.χ. Φ136, Φ137) εµφανίζονται ενδιάµεσες µορφές βλάστησης µεταξύ αυτής

της ένωσης και της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989. H

Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989 µπορεί να ανέλθει

µέχρι και τα 500µ. υψόµετρο σε όλες τις εκθέσεις (Πίνακες 12 και 14). Εντούτοις, η Φ75

(Πίνακας C), µε τα είδη Helictotrichon convolutum, Micromeria graeca, Silene spinescens και

Leontodon crispus και τη µικρή απόστασή της από τη Φ74, αποδεικνύει ότι πάνω από το

υψόµετρο των 300µ. περίπου σε βόρειες εκθέσεις η ένωση αυτή αποτελεί, για τον Υµηττό,

στάδιο υποβάθµισης της Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989 εξαιτίας

των πυρκαγιών. Τον ίδιο ρόλο παίζει η Erico manipuliflorae-Lavanduletum stoechadis

Barb. et Quez. 1989 στον ύφυγρο και υγρό βιοκλιµατικό όροφο µε ψυχρό χειµώνα σε όλες

τις σχιστολιθικές περιοχές της Ελλάδας και της δυτικής Μικράς Ασίας (Barbero & Quezel

1989).

Με βάση τα στοιχεία των φυτοληψιών που αφορούν την εξεταζόµενη ένωση

(Πίνακας C), ο δεντρώδης όροφος συντίθεται, κυρίως, από άτοµα Pinus halepensis µε ύψος

µέχρι 9µ. και εδαφοκάλυψη έως 10%. Στο θαµνώδη όροφο η κάλυψη κυµαίνεται από 0% έως

70% και ο όροφος αυτός συντίθεται από είδη της Quercetea ilicis και της Cisto-

Micromerietea julianae (Πίνακας 16). Τέλος, ο όροφος των ποών συντίθεται κύρια από είδη

70

των κλάσεων Quercetea ilicis, Cisto-Micromerietea julianae και Thero-Brachypodietea

(Πίνακας 16) και παρουσιάζει βαθµό κάλυψης από 40% έως 95% (Πίνακας C).

Η ένωση Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989

εµφανίζεται στον Υµηττό µε δύο σαφώς διακρινόµενες, χλωριδικά και γεωγραφικά,

υποενώσεις:

i) Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii typicum

Εµφανίζεται από τη ∆ασωµένη Κορυφή και βορειότερα. Η απαίτησή της για

υγρότερες συνθήκες δεν αποδεικνύεται µόνο από το ότι αποφεύγει τη νοτιότερη και ξηρότερη

περιοχή του Υµηττού, αλλά και από την παρουσία των ειδών

Helichrysum stoechas ssp. barrelieri Daucus guttatus Teucrium divaricatum Osyris alba Prasium majus Melica minuta Dactylis glomerata

που τη συνδέουν χλωριδικά µε την Οrigano vulgare-Ericetum arboreae (Πίνακας

C). Τα είδη τα οποία τη διαφορίζουν από όλες τις υπόλοιπες µονάδες βλάστησης του

Υµηττού είναι τα Genista acanthoclada (IV) και Linum trigynum (ΙI), ενώ τα Euphorbia

characias (ΙΙ) και Rhamnus lycioides ssp. greacus (ΙΙ) τη διαφορίζουν από τις άλλες 3

µονάδες βλάστησης του Πίνακα C.

Πρέπει να τονιστεί, ότι αυτή η µονάδα βλάστησης έχει διακριθεί µε τη βοήθεια των

παραπάνω διαφοριστικών ειδών (Πίνακας C) και όχι µε βάση την κυριαρχία της Genista

acanthoclada. Για το λόγο αυτό αποτελεί υποένωση και όχι µια απλή όψη της Micromerio

graecae-Hypericetum empetrifolii, όπως είναι η διακρινόµενη από τους Barbero & Quezel

(1989) Όψη από Genista acanthoclada, που αναφέρθηκε παραπάνω.

Στον Πίνακα 16 παρατηρούµε ότι στη χλωριδική σύνθεση αυτή της µονάδας

βλάστησης συµµετέχουν χαρακτηριστικά είδη της τάξης Pistacio-Rhamnetalia alaterni

Rivas-Martinez 1975, τα οποία υπερέχουν, σε αριθµό και σταθερότητα, από εκείνα της

Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975. Επιπλέον, η ύπαρξη των ειδών

Asparagus aphyllus V, Phagnalon graecum V, Piptatherum coerulescens II, Prasium majus II

και Rhamnus lycioides ssp. graecus II, οδηγεί στο συµπέρασµα ότι η Micromerio graecae-

Hypericetum empetrifolii typicum αποτελεί στάδιο υποβάθµισης της φυτοκοινωνικής

ένωσης Prasio-Ceratonietum Barb. et Quez. 1980.

Η εξεταζόµενη υποένωση εξαπλώνεται στον Υµηττό µέχρι το υψόµετρο των 500µ.

περίπου, ενώ δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη προτίµηση για ορισµένη έκθεση, κλίση του εδάφους

ή τύπο πλαγιάς (Πίνακας 12). Η ύπαρξη µόνο µίας φυτοληψίας σε υψόµετρο < 200µ.

οφείλεται στο γεγονός ότι οι δασικές εκτάσεις κάτω από το υψόµετρο αυτό είναι πολύ

περιορισµένες εντός της περιοχής έρευνας.

71

Πίνακας 12. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii typicum

ανά φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900 800-899 700-799 600-699 500-599 400-499 1 1 2 10

300-399 1 1 2 2 1 3 10 50

200-299 4 1 2 7 35

100-199 1 1 5

0-99

Σύνολο 7 1 2 2 2 3 3 20

% 35 5 10 10 10 15 15 100

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 6 30 0-25 9 45

Μέσο τµήµα 8 40 25-50 11 55

Κάτω τµήµα 6 30 >50

Eπίπεδο Σύνολο 20 100

Σύνολο 20 100

O µέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία είναι 54, ο ελάχιστος (25 είδη) παρατηρείται

στη Φ52 και ο µέγιστος (70 είδη) στη Φ127 (Πίνακας C).

Για την περιγραφή των εδαφικών συνθηκών στην υποένωση αυτή έγιναν τρεις

εδαφοτοµές, εξαιτίας του διαφορετικού τύπου των σχιστόλιθων και της γεωγραφικής της

ασυνέχειας:

Περιγραφή εδαφοτοµής Νο 7, περιοχή φυτοληψίας Νο 138

Υψόµετρο: 340m, Έκθεση: δυτική, Φυσιογραφία: µέσο τµήµα κλιτύος, Κλίση: 20%, Εµφάνιση

βράχων: 5-20% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 50-90%, Μητρικό

πέτρωµα: µαρµαρυγιακός σχιστόλιθος.

Ορίζοντας Α: Βάθος ορίζοντα: 0-11cm

Πάχος ορίζοντα: 11cm (µέγιστο 14cm, ελάχιστο 8cm)

Άργιλος 12%, Ιλύς 20%, Άµµος 68%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 0.7%

Αντίδραση pH: 7.56

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 2.1%, Ολικό άζωτο: 0.128%, C/N: 9.5

72

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.4 mg/100g εδάφους.

Μεγάλη περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες πολλές, λεπτές.

Όρια ορίζοντα καθαρά και επίπεδα.

Ορίζοντας C1: +11cm, αποσαθρωµένος µαρµαρυγιακός σχιστόλιθος.

Περιγραφή εδαφοτοµής Νο 8, περιοχή φυτοληψίας Νο 103

Υψόµετρο: 240m, Έκθεση: βορειοδυτική, Φυσιογραφία: κάτω τµήµα κλιτύος, Κλίση: 20%,

Εµφάνιση βράχων: 0-5% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 50-90%,

Μητρικό πέτρωµα: αργιλικός σχιστόλιθος.

Ορίζοντας Α: Βάθος ορίζοντα: 0-8cm

Πάχος ορίζοντα: 8cm (µέγιστο 9cm, ελάχιστο 7cm)

Άργιλος 32%, Ιλύς 34%, Άµµος 34%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 9.3%

Αντίδραση pH: 8.14

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 3.8%, Ολικό άζωτο: 0.119%, C/N: 18.5

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.6 mg/100g εδάφους.

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες άφθονες, λεπτές.

Όρια ορίζοντα καθαρά και επίπεδα.

Ορίζοντας (Β): Βάθος ορίζοντα: 8-22cm

Πάχος ορίζοντα: 14cm (µέγιστο 16cm, ελάχιστο 12cm)

Άργιλος 38%, Ιλύς 39%, Άµµος 23%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 14.1%

Αντίδραση pH: 8.22

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 2.7%, Ολικό άζωτο: 0.089%, C/N: 17.5

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.6 mg/100g εδάφους.

Μεγάλη περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες πολλές, λεπτές.

Όρια ορίζοντα καθαρά και επίπεδα.

Ορίζοντας CCa: +22cm, αργιλικός σχιστόλιθος.

73

Περιγραφή εδαφοτοµής Νο 9, περιοχή φυτοληψίας Νο 127

Υψόµετρο: 330m, Έκθεση: νοτιοανατολική, Φυσιογραφία: µέσο τµήµα κλιτύος, Κλίση: 30%,

Εµφάνιση βράχων: 20-50% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 50-90%,

Μητρικό πέτρωµα: ασβεστοµιγής µαρµαρυγιακός σχιστόλιθος.

Ορίζοντας Α: Βάθος ορίζοντα: 0-9 cm

Πάχος ορίζοντα: 9cm (µέγιστο 11cm, ελάχιστο 7cm).

Άργιλος 34%, Ιλύς 20%, Άµµος 46%,

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 2.1%

Αντίδραση pH: 8.09

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 2.5%, Ολικό άζωτο: 0.172%, C/N: 8.5

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 1.0 mg/100g εδάφους.

Μεγάλη περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες πολλές, λεπτές.

Όρια ορίζοντα καθαρά και ακανόνιστα.

Ορίζοντας (Β): Βάθος ορίζοντα: 9-22cm

Πάχος ορίζοντα: 13cm (µέγιστο 19cm, ελάχιστο 6cm)

Άργιλος 46%, Ιλύς 23%, Άµµος 31%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 1.6%

Αντίδραση pH: 8.14

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 1.6%, Ολικό άζωτο: 0.116%, C/N: 8

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 1mg/100g εδάφους.

Μεγάλη περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες λίγες, λεπτές.

Όρια ορίζοντα βαθµιαία και ακανόνιστα.

Ορίζοντας C1: +22cm, ασβεστοµιγής µαρµαρυγιακός σχιστόλιθος.

Τα αποτελέσµατα των εδαφικών χαρακτηριστικών των παραπάνω εδαφοτοµών

δίνονται συνοπτικά στον Πίνακα 13.

Πίνακας 13

Τιµές εδαφολογικών αναλύσεων για την Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii typicum

Ε∆ΑΦΟΤΟΜΗ Νο

ΦΥΤΟΛΗΨΙΑ Νο

ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΑΡΓΙΛΟΣ (%)

ΙΛΥΣ(%)

ΑΜΜΟΣ(%)

pH CaCO3 (g %)

ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΟΥΣΙΑ (%)

ΟΛΙΚΟ ΑΖΩΤΟ (%)

EΚΧ.ΦΩΣΦΟΡΟΣ (mg/100g εδαφους)

C:N

7 138 A 12 19,6 68,4 7,56 0,7 2,1 0,128 0,4 9,535

C1 - - - 7,22 1,99 0,6 - 0,6 -

A 32 34 34 8,14 9,31 3,8 0,119 0,6 18,52

8 103 (B) 38 39 23 8,22 14,05 2,7 0,089 0,6 17,55

CCa - - - 8,24 44,07 0,9 - 0,4 -

A 34 20 46 8,09 2,09 2,5 0,172 1 8,455

9 127 (B) 45,6 23,2 31,2 8,14 1,56 1,6 0,116 1 8,035

C1 - - - - - - - - -

74

Η πλέον τυπική από τις παραπάνω εδαφοτοµές είναι η Νο 7, αφού οι ασβεστοµιγείς

µαρµαρυγιακοί σχιστόλιθοι καταλαµβάνουν τη µεγαλύτερη έκταση της περιοχής εµφάνισης

της Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii typicum. Εδώ τα εδάφη είναι

αµµοπηλώδη. Αντίθετα, στην περιοχή της Φ127 εµφανίζονται ασβεστολιθικά κολλούβια

υπερκείµενα σε σχιστόλιθο και γι’ αυτό το λόγο τα εδάφη είναι βαριά (αργιλοπηλώδη), ενώ

στη Φ103 εµφανίζονται ασβεστολιθικά και δολοµιτικά κολλούβια πάνω σε αργιλικό

σχιστόλιθο (έδαφος αµµοαργιλοπηλώδες στον Α ορίζοντα και αργιλώδες στον (Β) ορίζοντα).

Επιπλέον, στην περιοχή της Φ127 οι σχιστόλιθοι εµφανίζονται σε πολυάριθµες κηλίδες µόλις

µερικών τετραγωνικών µέτρων. Κατά τα άλλα, σε καµµία από τις τρείς δειγµατοληψίες το pΗ

δεν βρέθηκε µικρότερο του 7 και στη θέση της Φ103 η περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα

είναι εξίσου υψηλή µε εκείνη στα εδάφη τα εδραζόµενα σε µάρµαρα. Το γεγονός αυτό πρέπει

να αποδοθεί στην ύπαρξη ανθρακικού ασβεστίου στους σχιστόλιθους του Υµηττού και στο

µικρό ύψος βροχής της ευρύτερης περιοχής. Σύµφωνα µε τον Παπαµίχο (1990) η ξηρότητα

του κλίµατος ενός τόπου ευνοεί τις υψηλές τιµές του pH.

Τα εδάφη της εξεταζόµενης υποένωσης είναι φτωχότερα σε οργανική ουσία και ολικό

άζωτο από τα εδάφη της Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae (Πίνακας 8). Αντίθετα, η

περιεκτικότητα σε εκχυλίσιµο φώσφορο είναι ανάλογη εκείνης των εδαφών της Dorycnio

hirsuti-Micromerietum graecae.

Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι, σε αντίθεση µε τον Υµηττό, η Μicromerio graecae-

Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989 στο όρος Κυλλήνη αναπτύσσεται σε µέτρια

βαθιά έως βαθιά εδάφη, προερχόµενα από την αποσάθρωση ασβεστολιθικών

κροκαλοπαγών πετρωµάτων (∆ηµόπουλος 1993). Εκεί τα εδάφη είναι βαριά έως πολύ

βαριά, µε pH γύρω στο 7.7 και περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα από 41.3% έως 61.1%,

οργανική ουσία 0.5% - 4.5% και άζωτο 0.03% - 0.22%, ανάλογα µε τον εδαφικό ορίζοντα

(∆ηµόπουλος 1993).

ii) Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii cistetosum parviflori subass.

nov.

Η εξεταζόµενη υποένωση εµφανίζεται σε 16 από τις φυτοληψίες της Micromerio

graecae-Hypericetum empetrifolii (Πίνακας C) και καταλαµβάνει το µεγαλύτερο τµήµα της

λοφώδους περιοχής πάνω από τη Βούλα, καθώς και µια σχετικά µικρή έκταση µεταξύ των

κορυφών Στρώµα, ∆ασωµένη κορυφή και Σταυραετός (Φ25, Φ113) (βλ. σχ.1 και

Φυτοκοινωνιολογικό Χάρτη του Υµηττού). Τα είδη που τη διαφορίζουν από την υποένωση

typicum είναι (Πίνακας C, Πίνακας 16):

Cistus parviflorus Tragopogon porrifolius

Trifolium stellatum Ononis ornithopodioides

Pimpinella cretica Orchis coriophora

Hirshfeldia incana Hyparrhenia hirta

75

Η υποένωση αυτή αναγνωρίζεται αµέσως στην ύπαιθρο και διακρίνεται από την

typicum εξαιτίας της παρουσίας του Cistus parviflorus και της απουσίας της Genista

acanthoclada (Πίνακα C). Ωστόσο, σε άλλες περιοχές η ύπαρξη του Cistus parviflorus δεν

αποκλείει την ύπαρξη της Genista acanthoclada, όπως αποδεικνύεται από µια δειγµατοληψία

των Debazac & Μαυροµµάτη (1969) στην Κινέτα Αττικής σε εδάφη προερχόµενα από

µαργαϊκό ασβεστόλιθο και όπως µπορεί να παρατηρήσει κανείς στους φρυγανότοπους της

ευρύτερης περιοχής Τατοΐου-Κρυονερίου Αττικής.

Στον Πίνακα 16 παρατηρούµε ότι, όπως συµβαίνει στην υποένωση typicum έτσι και

εδώ, η συµµετοχή χαρακτηριστικών ειδών της τάξης Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-

Martinez 1975 είναι σηµαντικότερη εκείνων της Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-

Martinez 1975. Επιπλέον, η ύπαρξη των Phagnalon graecum (V), Asparagus aphyllus (ΙV),

Piptatherum coerulescens (I), Prasium majus (I) και Rhamnus lycioides ssp. graecus (I)

δείχνει ότι και η Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii cistetosum parviflori

αποτελεί στάδιο υποβάθµισης της φυτοκοινωνικής ένωσης Prasio-Ceratonietum Barb. et

Quez. 1980.

Και αυτή η υποένωση εµφανίζεται µέχρι το υψόµετρο των 500µ., χωρίς ιδιαίτερη

προτίµηση για συγκεκριµένη κατηγορία έκθεσης, είδους πλαγιάς ή κλίσης του εδάφους

(Πίνακας 14).

Πίνακας 14. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii

cistetosum parviflori ανά φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900

800-899

700-799

600-699

500-599

400-499 1 1 1 3 19

300-399 1 1 2 1 5 31

200-299 1 1 1 1 4 25

100-199 1 1 1 3 19

0-99 1 1 6

Σύνολο 2 1 2 2 2 1 5 1 16

% 12 6 12 12 12 6 30 6 100

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 6 38 0-25 8 50

Μέσο τµήµα 5 31 25-50 8 50

Κάτω τµήµα 4 25 >50

Eπίπεδο 1 6 Σύνολο 16 100

Σύνολο 16 100

76

O µέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία στη Micromerio graecae-Hypericetum

empetrifolii cistetosum parviflori είναι 58, πλησιάζει, δηλαδή, το µέσο αριθµό ειδών της

Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae, σε αντίθεση µε τις υπόλοιπες 3 µονάδες

βλάστησης του Πίνακα C που είναι φτωχότερες σε είδη. Ο ελάχιστος αριθµός ειδών (39 είδη)

παρατηρείται στη Φ25 και ο µέγιστος (79 είδη) στη Φ112 (Πίνακας C).

Η υποένωση αυτή αναπτύσσεται, κυρίως, σε εδάφη υπερκείµενα στους σχιστόλιθους

Βάρης. Για την περιγραφή των εδαφικών συνθηκών έγιναν 3 εδαφοτοµές.

Περιγραφή εδαφοτοµής Νο 10, περιοχή φυτοληψίας Νο 28

Υψόµετρο: 180m, Έκθεση: βορειοδυτική, Φυσιογραφία: άνω τµήµα κλιτύος, Κλίση: 50%,

Εµφάνιση βράχων: 5-20% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 50-90%,

Μητρικό πέτρωµα: ταλκικός σχιστόλιθος.

Ορίζοντας Α: Βάθος ορίζοντα: 0-10cm

Πάχος ορίζοντα: 10cm (µέγιστο 12cm, ελάχιστο 8cm)

Άργιλος 20%, Ιλύς 37%, Άµµος 43%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 3.8%

Αντίδραση pH: 8.10

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 2.1%, Ολικό άζωτο: 0.214%, C/N: 5.7

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 1.2 mg/100g εδάφους.

Μικρή περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες άφθονες, πολύ λεπτές.

Όρια ορίζοντα βαθµιαία και θραυσµένα.

Ορίζοντας CCa: Βάθος ορίζοντα: 10-30cm

Πάχος ορίζοντα: 20cm (µέγιστο 35cm, ελάχιστο 5cm)

Άργιλος 20%, Ιλύς 40%, Άµµος 40%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 41.1%

Αντίδραση pH: 8.32

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 0.7%, Ολικό άζωτο: 0.116%, C/N: 3.5

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 1.0 mg/100g εδάφους.

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες πολλές, λεπτές.

Όρια ορίζοντα βαθµιαία και θραυσµένα.

Ορίζοντας C1: +30cm, ταλκικός σχιστόλιθος.

77

Περιγραφή εδαφοτοµής Νο 11, περιοχή φυτοληψίας Νο 113

Υψόµετρο: 400m, Έκθεση: βόρεια, Φυσιογραφία: µέσο τµήµα κλιτύος, Κλίση: 40%, Εµφάνιση

βράχων: 5-20% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 50-90%, Μητρικό

πέτρωµα: µάρµαρο.

Ορίζοντας Α11: Βάθος ορίζοντα: 0-10 cm

Πάχος ορίζοντα: 10cm (µέγιστο 13cm, ελάχιστο 7cm)

Άργιλος 38%, Ιλύς 39%, Άµµος 23%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 8.1%

Αντίδραση pH: 7.92

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 5.8%, Ολικό άζωτο: 0.277%, C/N: 12.2

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.8 mg/100g εδάφους.

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες πολλές, λεπτές.

Όρια ορίζοντα καθαρά και ακανόνιστα.

Ορίζοντας Α12: Βάθος ορίζοντα:10-25cm

Πάχος ορίζοντα:15cm (µέγιστο 20cm, ελάχιστο 10cm)

Άργιλος 38%, Ιλύς 41%, Άµµος 21%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 5.8%

Αντίδραση pH: 7.80

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 1.9%, Ολικό άζωτο: 0.207%, C/N: 5.3

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.4 mg/100g εδάφους.

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες πολλές, µέτριες.

R: Μάρµαρο.

Περιγραφή εδαφοτοµής Νο 12, περιοχή φυτοληψίας Νο 110

Υψόµετρο: 320m, Έκθεση: νότια, Φυσιογραφία: άνω τµήµα κλιτύος, Κλίση: 10%, Εµφάνιση

βράχων: 20-50% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 50-90%, Μητρικό

πέτρωµα: δολοµιτικός σχιστόλιθος.

Ορίζοντας Α11: Βάθος ορίζοντα: 0-10 cm

Πάχος ορίζοντα: 10cm (µέγιστο 15cm, ελάχιστο 5cm)

Άργιλος 24%, Ιλύς 45%, Άµµος 31%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 4.1%

Αντίδραση pH: 8.05

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 4.1%, Ολικό άζωτο: 0.242%, C/N: 9.8

78

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.8 mg/100g εδάφους.

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες πολλές, λεπτές.

Όρια ορίζοντα καθαρά και επίπεδα.

Ορίζοντας Α12: Βάθος ορίζοντα:10-18cm

Πάχος ορίζοντα: 8cm (µέγιστο 15cm, ελάχιστο 1cm)

Άργιλος 24%, Ιλύς 46%, Άµµος 30%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 16.7%

Αντίδραση pH: 8.03

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 3.2%, Ολικό άζωτο: 0.207%, C/N: 9.0

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.6 mg/100g εδάφους.

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες λίγες, λεπτές.

R: ∆ολοµιτικός σχιστόλιθος.

Η εδαφοτοµή Νο 11 στη θέση της Φ113 δεν µπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτική

της υποένωσης, αφού το έδαφος της Φ113 εδράζεται σε µάρµαρο. Όµως, στο πρανές του

δρόµου, περίπου 30µ. πέρα από τα όρια της δειγµατοληπτικής επιφάνειας, γίνεται φανερό

ότι ζώνες από σχιστόλιθους πλάτους µερικών µέτρων αλληλοδιαδέχονται µεγαλύτερες ζώνες

από µάρµαρο. Το ίδιο παρατηρεί κανείς στα πρανή όλων των δρόµων γύρω από τις Φ25 και

Φ113. Έτσι, στην περιοχή εκείνη σχηµατίζεται ένα µωσαϊκό από διαφορετικά εδάφη.

Άλλωστε και η βλάστηση αυτών των δύο φυτοληψιών δεν είναι και η πλέον τυπική της

υποένωσης (Πίνακας C). Ένας καλός δείκτης της ύπαρξης σχιστόλιθων Βάρης (η ονοµασία

έχει δοθεί από τον Lepsius 1891/1893) είναι η πυκνότητα του Cistus parviflorus. Εµφανίζει

σπάνια ή αραιή πληθοκάλυψη στα εδάφη τα εδραζόµενα σε µάρµαρα και δολοµιτικούς

σχιστόλιθους, ενώ στα εδάφη άλλων σχιστόλιθων (µαρµαρυγιακών και ταλκικών) η

πληθοκάλυψή του αυξάνει σηµαντικά (π.χ. Φ42, Φ28 στον Πίνακα C).

Μια καλύτερη δυνατότητα σύγκρισης των αποτελεσµάτων της εδαφολογικής

ανάλυσης για τις εδαφοτοµές της εξεταζόµενης υποένωσης, µε τις αντίστοιχες αναλύσεις

άλλων µονάδων βλάστησης, παρέχει ο Πίνακας 15.

79

Πίνακας 15

Τιµές εδαφολογικών αναλύσεων για τη Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii cistetosum parviflori

Ε∆ΑΦΟΤΟΜΗ Νο

ΦΥΤΟΛΗΨΙΑ Νο

ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΑΡΓΙΛΟΣ (%)

ΙΛΥΣ(%)

ΑΜΜΟΣ(%)

pH CaCO3 (g %)

ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΟΥΣΙΑ (%)

ΟΛΙΚΟ ΑΖΩΤΟ (%)

EΚΧ.ΦΩΣΦΟΡΟΣ (mg/100g εδαφους)

C:N

A 20 36,8 43,2 8,1 3,8 2,1 0,214 1,2 5,705

10 28 CCa 20 40 40 8,32 41,09 0,7 0,116 1 3,515

C1 - - - 8,38 36,24 0,5 - 0,8 -

11 113 A11 38 39 23 7,92 8,12 5,8 0,277 0,8 12,17

A12 38 40,8 21,2 7,8 5,82 1,9 0,207 0,4 5,337

12 110 A11 24 45,4 30,6 8,05 4,07 4,1 0,242 0,8 9,848

A12 24 46 30 8,03 16,71 3,2 0,207 0,6 8,989

Tα εµφανιζόµενα στον Πίνακα 15 χαρακτηριστικά των εδαφών δείχνουν ότι

τα εδάφη στις Φ28 και Φ110 είναι πηλώδη, ενώ στη Φ113 το έδαφος είναι αργιλοπηλώδες.

Γενικά, τα εδάφη της υποένωσης cistetosum parviflori είναι πιο πλούσια σε ιλύ και

παρουσιάζουν κάπως υψηλότερο pH και αυξηµένη περιεκτικότητα σε ανθρακικά και άζωτο

από εκείνα της υποένωσης typicum (Πίνακας 13). Αντίθετα, η περιεκτικότητα σε οργανική

ουσία και εκχυλίσιµο φώσφορο στα εδάφη της εξεταζόµενης υποένωσης κυµαίνεται στα ίδια,

χαµηλά, επίπεδα µε εκείνα της υποένωσης typicum.

Αξίζει να αναφερθεί ότι στις περισσότερες εδαφοτοµές της ένωσης Micromerio

graecae-Hypericetum empetrifolii (Πίνακες 13 και 15) σηµειώνονται οι µικρότερες τιµές

C/N (συνήθως <10) από όλες τις µονάδες βλάστησης του Υµηττού. Επίσης, σε όλες τις

περιπτώσεις παρατηρείται µείωση των τιµών αυτών στους βαθύτερους εδαφικούς ορίζοντες.

Kατά τον Παπαµίχο (1990), τιµές C/N µεγαλύτερες του 25 χαρακτηρίζουν µικρούς ρυθµούς

αποσύνθεσης της οργανικής ουσίας, ενώ αυτές που είναι µικρότερες από 20 εξασφαλίζουν

αυξηµένη δραστηριότητα των µικροοργανισµών και ταχύτερη αποσύνθεση και

απελευθέρωση των δεσµευµένων χηµικών στοιχείων. Επισηµαίνεται ότι σε καµµία µονάδα

βλάστησης του Υµηττού δε βρέθηκε C/N>22.

Το υψηλό pH και η αυξηµένη περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα της υποένωσης

cistetosum parviflori δεν πρέπει να θεωρηθούν παράγοντες για τη χλωριδική

διαφοροποίηση µεταξύ των δύο υποενώσεων της Micromerio graecae-Hypericetum

empetrifolii, διότι και στην εδαφοτοµή Νο 8 (Πίνακας 13) εµφανίζονται υψηλές τιµές pH και

ανθρακικών αλάτων, αλλά η υπερκείµενη βλάστηση (Φ103) είναι πλήρως αντιπροσωπευτική

της υποένωσης typicum. Σχετικά µε τη χλωριδική διαφοροποίηση µεταξύ των δύο αυτών

υποενώσεων, δεν πρέπει να παραβλεφθεί και το γεγονός ότι η υποένωση cistetosum

parviflori βρίσκεται στην ξηρότερη περιοχή του Υµηττού. Πιθανός δείκτης της ξηρότητας του

κλίµατος της περιοχής είναι η σχετικά µικρή σταθερότητα των Hypericum empetrifolium,

Cistus salvifolius και Phillyrea latifolia, διότι τα είδη αυτά περιορίζονται στην, µάλλον,

υγρότερη περιοχή των Φ25 και Φ113 και σε µερικές πλαγιές µε Β∆, ΒΑ και Α

προσανατολισµό στην υπόλοιπη έκταση της υποένωσης cistetosum parviflori. H

προτίµηση των Hypericum empetrifolium, Cistus salvifolius και Phillyrea latifolia για

80

υγροψυχροβιότερες συνθήκες φανερώνεται και από τη µεγάλη τους σταθερότητα στην

Origano vulgare-Ericetum arboreae (την αριστερή µονάδα βλάστησης του Πίνακα C).

81

ΠΙΝΑΚΑΣ 16

ΚΛΑΣΗ: Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 ΤΑΞΗ: Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939 ΣΥΝΕΝΩΣΗ: Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989 ΥΠΟΣΥΝΕΝΩΣΗ: Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez.1989

ΕΝΩΣΗ: Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989 ΥΠΟΕΝΩΣΗ: typicum ΥΠΟΕΝΩΣΗ: cistetosum parviflori subass. nov.

Αριθµός φυτοληψιών ανά µονάδα βλάστησης 20 16 Μέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία 54 58 Τοπικά διαφοριστικά είδη της υποένωσης typicum

(S.-s.) Genista acanthoclada IV . C.-M. Helichrysum stoechas ssp. barrelieri III I

0 Dactylis glomerata III I (P.-R.) Prasium majus II I (P.-R.) Euphorbia characias II . (P.-R.) Rhamnus lycioides ssp. graecus II .

0 Daucus guttatus II . (P.-R.) Osyris alba II .

1 Melica minuta II . (S.-s.) Teucrium divaricatum II I

0 Linum trigynum IΙ .

Τοπικά διαφοριστικά είδη της υποένωσης cistetosum parviflori subass. nov. (S.-s.) Cistus parviflorus . V

0 Trifolium stellatum I IV 0 Pimpinella cretica I III 0 Hirshfeldia incana I III 0 Tragopogon porrifolius I III 0 Ononis ornithopodioides I III 4 Orchis coriophora . II 7 Hyparrhenia hirta I II

Χαρακτηριστικά είδη της ένωσης Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989

Phagnalon graecum V V Anthyllis hermanniae IV V Hypericum empetrifolium III II Micromeria graeca I I Τοπικά διαφοριστικά είδη της ένωσης Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989

(S.-s.) Sarcopoterium spinosum IV II Χαρακτηριστικά είδη της υποσυνένωσης Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez. 1989

Globularia alypum II II Thymelaea tartonraira II II Ebenus sibthorpii I I Onosma graeca I .

82

Τοπικά διαφοριστικά είδη της υποσυνένωσης Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez. 1989

(S.-s.) Satureia thymbra III II 4 Muscari comosum II II 0 Linum leucanthum I I 0 Thesium bergeri I . Χαρακτηριστικά είδη της συνένωσης Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989

Euphorbia acanthothamnos I II

Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939 Thymus capitatus IV IV Micromeria nervosa II III Fumana arabica III II Erica manipuliflora II II Convolvulus oleifolius II II Ballota acetabulosa I I Phlomis fruticosa I I Dorycnium hirsutum . I Χαρακτηριστικά είδη της κλάσης Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 Cistus incanus ssp. creticus V V Fumana thymifolia IV IV Teucrium polium III IV Calycotome villosa IV II Cistus salvifolius III II Salvia pomifera I I Salvia triloba I . Cistus monspeliensis I . Thymelaea hirsuta I . Χαρακτηριστικά είδη της κλάσης Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950

Quercus coccifera V V Olea europaea var. sylvestris IV V

Asparagus acutifolius III II

Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975 Pinus halepensis V IV Asparagus aphyllus V IV Pistacia lentiscus II V Cupressus sempervirens (φυτεµένη) I II Pistacia terebinthus I II Piptatherum coerulescens II I Juniperus phoenicea I . Pinus brutia (φυτεµένη) I . Ephedra fragilis ssp. campylopoda I .

Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975 Cyclamen graecum III II Phillyrea latifolia I I Cercis siliquastrum (φυτεµένη) I I Ruscus aculeatus I . Pyrus amygdaliformis I .

83

Συνοδά είδη 7 Brachypodium retusum V V 6 Hypochoeris achyrophorus V V 6 Linum strictum V V 0 Crupina vulgaris V V 0 Bromus fasciculatus IV V 0 Scorzonera mollis III V 5 Avena barbata IV IV 6 Tuberaria guttata IV IV 6 Trifolium campestre III V 0 Lagoecia cuminoides III V 6 Trifolium scabrum IV IV 6 Lagurus ovatus IV IV 0 Knautia integrifolia IV IV 0 Aegilops comosa II IV 3 Poa bulbosa III IV 0 Daucus involucratus III IV 6 Anthyllis vulneraria IV III 6 Vulpia ciliata III IV 0 Bromus intermedius III IV 6 Briza maxima III IV 0 Tremastelma palaestinum III IV 0 Nigella arvensis III IV 0 Bupleurum gracile II V 6 Crepis neglecta III III 1 Centaurea raphanina ssp. mixta III III 0 Atractylis cancellata II IV 6 Stipa capensis II IV 0 Stipa fontanesii II IV 0 Anthemis tomentosa II IV 0 Muscari commutatum III III 6 Brachypodium distachyon III II 6 Asphodelus aestivus II III 0 Crucianella latifolia II III 5 Anagallis arvensis II III 7 Convolvulus althaeoides II III 5 Aegilops neglecta II III 6 Desmazeria rigida II III 0 Campanula drabifolia II III 6 Ononis viscosa II II 0 Bupleurum trichopodum III I 0 Centaurium pulchellum I III 6 Trifolium angustifolium I III 6 Valantia hispida II II 0 Picris pauciflora I III 0 Piptatherum miliaceum I II 6 Hippocrepis ciliata I II 0 Scorzonera lanata I II 0 Gagea graeca I II 0 Aira elegantissima I II 0 Tordylium apulum I II 0 Galium setaceum II I 0 Biscutella didyma II I

84

5 Urospermum picroides I II 6 Hedypnois cretica I II 0 Allium stamineum II . 0 Euphorbia taurinensis I II 0 Allium subhirsutum I II 0 Silene colorata I II 0 Lophochloa cristata I II 0 Silene portensis II . 0 Polygala monspeliaca II I 3 Filago pyramidata I II 0 Verbascum undulatum I II 6 Bromus diandrus I II 3 Papaver dubium I II 0 Helictotrichon convolutum I I 0 Scaligeria cretica I I 0 Vicia cretica I I 6 Plantago lagopus I I 0 Valantia muralis I I 5 Coronilla scorpioides I I 0 Logfia gallica I I 6 Silene nocturna I I 0 Bromus rubens I I 0 Poa annua I I 6 Onobrychis caput-galli I I 0 Lactuca virosa I I 0 Malva aegyptia I I 6 Petrorhagia velutina I I 0 Reseda lutea I I 0 Buglossoides tenuiflora I I 0 Malcolmia graeca I I 1 Cheilanthes maderensis I I 0 Misopates orontium I I 0 Taeniantherum caput-medusae I I 5 Eruca vesicaria I I 0 Sideritis curvidens I I 0 Medicago coronata I I 5 Avena sterilis I I 0 Acinos rotundifolius I I 0 Valerianella hirsutissima I I 3 Erodium cicutarium I I 3 Arenaria serpyllifolia I I 6 Plantago afra I I 0 Onobrychis aequidentata I I 0 Pinus pinea (φυτεµένη) I I 0 Silene spinescens I . 0 Festuca jeanpertii I . 0 Stipa bromoides I . 0 Leontodon crispus I . 0 Cynosurus elegans I . 6 Cerastium brachypetalum ssp. roeseri I . 1 Ptilostemon chamaepeuce I . 7 Psoralea bituminosa . I 0 Crepis dioscoridis . I

85

0 Thesium humile I . 0 Pallenis spinosa I . 0 Cynosurus echinatus I . 7 Thapsia garganica I . 0 Onobrychis ebenoides I . 0 Anacamptis pyramidalis . I 0 Lathyrus saxatilis . I 0 Silene vulgaris I . 0 Orobanche reticulata I . 1 Parietaria lusitanica I . 0 Blackstonia perfoliata . I 0 Crepis foetida . I 6 Hedysarum spinosissimum . I 0 Scorpiurus muricatus . I 0 Valerianella vesicaria . I 1 Inula verbascifolia I . 0 Cerastium comatum I I 0 Gastridium ventricosum I I 6 Parentucellia latifolia . I 0 Trigonella sprunerana . I 6 Trifolium cherleri I . 0 Scandix australis . I 0 Reseda alba . I 0 Medicago arborea (φυτεµένη) I . 0 Asyneuma limonifolium I . 5 Bromus sterilis I . 1 Centranthus calcitrapae I . 0 Fritillaria sp. I . 0 Jurinea mollis I . 3 Medicago minima I . 0 Orobanche amethystea I . 0 Polygala venulosa I .

Q.p. Tamus communis I . 0 Ornithogalum comosum . I 5 Calendula arvensis . I 1 Melica ciliata . . 0 Sinapis alba I . 0 Allium vineale I . 0 Onopordum caulescens . I 0 Minuartia hybrida . I 6 Medicago rigidula . I 0 Salvia verbenaca . I 5 Reichardia picroides . I 6 Crupina crupinastrum I . 6 Helianthemum salicifolium I .

Είδη που χαρακτηρίζουν τις παρακάτω κλάσεις ή τις υποµονάδες τους. 0 ∆ιάφορα 1 Asplenietea trichomanis (Br.-Bl. in Meier et Br.-Bl. 1934) Oberd. 1977 2 Thlaspietea rotundifolii Br.-Bl. 1948 3 Koelerio-Corynephoretea Klika in Klika et Novak 1941 4 Festuco-Brometea Br.-Bl. et R.Tx. in Br.-Bl. 1949

86

5 Stellarietea mediae R.Tx. et al. ex Von Rochow 1951 6 Thero-Brachypodietea Br.-Bl. ex A. De Bolos y Vayreda 1950 7 Lygeo sparti-Stipetea tenacissimae Rivas-Martinez 1978 Συντµήσεις. (To είδος που αντιστοιχεί π.χ. στο C.-M. είναι χαρακτηριστικό της Cisto-Micromerietea julianae).

C.-M. Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 (S.-s.) Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939

Q.i. Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950 (Q.i.) Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975

(P.-R.) Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975 Q.p. Quercetea pubescentis Doing-Kraft ex Scamoni et Passarge 1959

87

4.1.2.6 Η ένωση Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori ass.nov.

(Nomenclatural type: φυτοληψία Νο121, Πίνακας C)

Η ένωση Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori ass. nov. είναι µια νέα,

συνταξινοµικά, φρυγανική φυτοκοινωνική ένωση, η οποία εµφανίζεται σε µια πολύ µικρή

έκταση πάνω από τη Βούλα, καθώς και στο διάσελο ανάµεσα στις Φ147 και Φ149 (βλ.

Φυτοκοινωνιολογικό Χάρτη του Υµηττού). Η Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori,

εξαιτίας των ειδών Globularia alypum, Thymelaea tartonraira και Fumana scoparia,

εντάσσεται στην υποσυνένωση Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez.

1989 (Πίνακας 18) και αποτελεί τη δεύτερη, µέχρι στιγµής, ένωσή της. Τα δύο πρώτα

χαρακτηριστικά είδη της υποσυνένωσης εµφανίζονται σε όλες τις φυτοληψίες. Τα Satureia

thymbra, Cistus parviflorus, Orchis coriophora και Muscari comosum, που αποτελούν τοπικά

διαφοριστικά είδη της υποσυνένωσης, εµφανίζουν και αυτά µεγάλη σταθερότητα. Τα

χαρακτηριστικά είδη της ένωσης, όπως προέκυψε από τους Πίνακες C και 18, είναι:

Helianthemum hymettium IV Thesium bergeri IV Linum leucanthum III Helianthemum lavandulifolium III

ενώ το Ononis pusilla (V) είναι το διαφοριστικό της είδος έναντι των υπόλοιπων µονάδων

βλάστησης του Πίνακα C.

Εκτός από τα παραπάνω, η ένωση αυτή ξεχωρίζει από όλες τις άλλες φρυγανικές

µονάδες βλάστησης του Υµηττού εξαιτίας της έλλειψης ενός πολύ µεγάλου αριθµού φυτικών

ειδών, κάτι που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εδώ, ο µέσος αριθµός ειδών ανά

φυτοληψία είναι µόλις 31, δηλαδή περίπου τα µισά σε σχέση µε το πλήθος των φυτών των

φυτοκοινωνιών που εµφανίζονται σε θέσεις, όπου το γεωλογικό υπόστρωµα είναι µάρµαρο.

O ελάχιστος αριθµός (18 είδη) παρατηρείται στη Φ44 και ο µέγιστος (40 είδη) στη Φ116

(Πίνακας C). Είναι, συνεπώς, η φτωχότερη σε φυτικά είδη φρυγανική φυτοκοινωνία του

Υµηττού.

Από τα αείφυλλα πλατύφυλλα είδη, µόνο η Pistacia lentiscus έχει µεγάλη απόλυτη

σταθερότητα, αλλά µικρή πληθοκάλυψη (Πίνακας C), ενώ η Olea europaea var. sylvestris

είναι, µάλλον, φυτεµένη σύµφωνα µε πληροφορίες υπευθύνων της ∆ασικής Υπηρεσίας.

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η απουσία του Quercus coccifera και του Cistus incanus ssp.

creticus, καθώς και η κυριαρχία της Erica manipuliflora. Η τελευταία, µε τη µεγάλη της

πληθοκάλυψη (Πίνακας C), κάνει την Helianthemo hymetii-Cistetum parviflori ass. nov.

να διακρίνεται φυσιογνωµικά πολύ εύκολα από τις γειτονικές φυτοκοινωνίες. Επιπλέον, το

γεγονός ότι η συµµετοχή ειδών της κλάσης Quercetea ilicis είναι πολύ µικρότερη σε σχέση

µε τις υπόλοιπες φρυγανικές µονάδες βλάστησης της περιοχής έρευνας (Πίνακα 18) οδηγεί

στο συµπέρασµα ότι, πιθανόν, η ένωση Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori ass.

88

nov. δεν εξελίσσεται προς κάποια φυτοκοινωνία αειφύλλων πλατυφύλλων, αλλά θα

παραµείνει φρυγανική, εξαιτίας των δυσµενών εδαφικών συνθηκών που αναφέρονται

παρακάτω.

Στις φυτοληψίες της ένωσης αυτής δεν υπάρχει δεντρώδης όροφος (Πίνακας C). Στο

θαµνώδη όροφο η κάλυψη κυµαίνεται από 20% έως 50% και αυτός συντίθεται κύρια από

είδη της Cisto-Micromerietea julianae. Ο βαθµός κάλυψης του ορόφου των ποών

κυµαίνεται από 50% έως 70% και τα κύρια δοµικά του στοιχεία είναι φυτά της Cisto-

Micromerietea julianae και της Thero-Brachypodietea.

Η εξεταζόµενη ένωση αντιπροσωπεύεται από 10 φυτοληψίες (Πίνακας C), οι οποίες

διενεργήθηκαν πολύ κοντά η µία στην άλλη εξαιτίας της πολύ περιορισµένης έκτασής της.

Πρόκειται για µια εδαφικά εξαρτώµενη µονάδα βλάστησης, που απαντάται σε εδάφη

προερχόµενα από δολοµιτικό ψαµµίτη και σχιστόλιθο. Τα υψόµετρα των φυτοληψιών

κυµαίνονται µεταξύ 350µ. και 380µ., ενώ ο προσανατολισµός της πλαγιάς δεν παίζει

ιδιαίτερο ρόλο (Πίνακας 17). Το ίδιο ισχύει για το είδος και την κλίση της πλαγιάς, ο δε

µεγάλος αριθµός των φυτοληψιών σε άνω τµήµα πλαγιάς και µικρές κλίσεις οφείλεται στο

γεγονός ότι µόνο εκείνες οι θέσεις παρείχαν τη δυνατότητα για δειγµατοληψία.

Πίνακας 17. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Helianthemo hymetii-Cistetum parviflori ass. nov. ανά

φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900

800-899

700-799

600-699

500-599

400-499

300-399 2 2 1 1 1 3 10 100

200-299

100-199

0-99

Σύνολο 2 2 1 1 1 3 10

% 20 20 10 10 10 30 100

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 8 80 0-25 7 70

Μέσο τµήµα 2 20 25-50 3 30

Κάτω τµήµα >50

Eπίπεδο Σύνολο 10 10

Σύνολο 10 100

89

Από τα παραπάνω βγαίνει το συµπέρασµα, ότι η χλωριδική διαφοροποίηση της

ένωσης αυτής σε σχέση µε τις γειτονικές δεν οφείλεται στο µικροκλίµα ή στη φυσιογραφία,

αλλά στο έδαφός της. Τυπική εδαφοτοµή της Helianthemo hymetii-Cistetum parviflori

ass. nov. έγινε στη θέση της Φ44.

Περιγραφή εδαφοτοµής Νο 13, περιοχή φυτοληψίας Νο 44

Υψόµετρο: 350m, Έκθεση: βόρεια, Φυσιογραφία: άνω τµήµα κλιτύος, Κλίση: 30%, Εµφάνιση

βράχων: 5-20% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 50-90%, Μητρικό

πέτρωµα: δολοµιτικός ψαµµίτης και σχιστόλιθος.

Ορίζοντας Α11: Βάθος ορίζοντα: 0-11cm

Πάχος ορίζοντα: 11cm (µέγιστο 14cm, ελάχιστο 8cm)

Άργιλος 10%, Ιλύς 48%, Άµµος 42%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 16.2%

Αντίδραση pH: 7.91

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 0.8%, Ολικό άζωτο: 0.023%, C/N: 20.5

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.6 mg/100g εδάφους.

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες πολλές, λεπτές.

Όρια ορίζοντα απότοµα και ακανόνιστα.

Ορίζοντας Α12: Βάθος ορίζοντα: 11-30cm

Πάχος ορίζοντα: 19cm (µέγιστο 40cm, ελάχιστο 0cm)

Άργιλος 14%, Ιλύς 46%, Άµµος 40%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 38.5%

Αντίδραση pH: 8.6

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 0.5%, Ολικό άζωτο: 0.016%, C/N: 18.4

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.2 mg/100g εδάφους

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες λίγες, µέτριες.

R: ∆ολοµιτικός ψαµµίτης και σχιστόλιθος.

Το έδαφος εδώ είναι πηλώδες µε µικρή περιεκτικότητα σε άργιλο. Το pΗ φτάνει το

8.6 στον Α12 ορίζοντα, όπου η περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα είναι 38.5%. Αποτελεί το

φτωχότερο έδαφος σε οργανική ουσία και άζωτο στον Υµηττό (βλ. περιγραφές των

εδαφοτοµών των άλλων µονάδων βλάστησης). Οι παραπάνω παράγοντες πρέπει να

συνθέτουν ένα δυσµενές εδαφικό περιβάλλον, που εµποδίζει την ανάπτυξη πολλών ποωδών

φυτών τα οποία φύονται σε όλη την υπόλοιπη έκταση της περιοχής έρευνας, καθώς και την

90

ευδοκίµηση των Quercus coccifera και Cistus incanus ssp. creticus. Σύµφωνα µε τον

Παπαµίχο (1990), τα εδάφη µε λεπτή µηχανική σύσταση είναι εκείνα που ευνοούν την ποώδη

βλάστηση στα ξηρά και ηµίξηρα κλίµατα. Άλλο πιθανό αίτιο για την απουσία των παραπάνω

ειδών είναι η µικρή βροχόπτωση, καθώς και η µικρή απόσταση της περιοχής από τη

θάλασσα, που µπορεί να συµβάλλει στον εµπλουτισµό του εδάφους µε αλάτι. Κατά τον

Παπαµίχο (1990), όταν σε ένα έδαφος επικρατούν τα ιόντα ασβεστίου, τα εδάφη ονοµάζονται

αλκαλικά (8.3>pH>7), ενώ όταν επικρατούν τα ιόντα νατρίου, αυτά ονοµάζονται αλκαλιωµένα

(pH>8.3) και εκεί είναι, συχνά, αδύνατη η κανονική αύξηση των φυτών. Οι Berger &

Heurteaux (1985) αναφέρουν την έλλειψη των Quercus coccifera και Quercus ilex στα

παραθαλάσσια αλατούχα εδάφη της περιοχής µελέτης τους, ενώ αφθονούν στα

ασβεστολιθικά, µη αλατούχα εδάφη γύρω από εκείνη.

Άλλος δυσµενής παράγοντας για την ανάπτυξη πολλών φυτών είναι η υψηλή

περιεκτικότητα του εδάφους σε ανθρακικό ασβέστιο. Σύµφωνα µε τον Παπαµίχο (1990), το

ασβέστιο παρουσιάζει µεγάλη ανταγωνιστικότητα µε το κάλιο και, σε αντίθεση µε το

τελευταίο, περιορίζει την πρόσληψη νερού από τα φυτά, αυξάνει τη διαπνοή και, συνεπώς,

αυξάνει την επίδραση της ξηρασίας στη φυσιολογία του φυτού. Βέβαια, η δυσµενής επίδραση

του ανθρακικού ασβεστίου δεν περιορίζεται µόνο σε αυτή την ένωση, αφού και στο υπόλοιπο

βουνό παρατηρούνται ίσες ή και µεγαλύτερες τιµές (βλ. Εδαφοτοµές Νο 2 και Νο 10).

Η µεγάλη παρουσία και πληθοκάλυψη της Erica manipuliflora στην εξεταζόµενη

ένωση πρέπει να αποδοθεί στο όχι βαρύ, από άποψη υφής, έδαφος και στην έλλειψη

έντονου ανταγωνισµού εξαιτίας της ανάπτυξης λίγων ειδών. Ο Κωνσταντινίδης (1990)

αναφέρει ότι η Erica manipuliflora είναι πολύ ανθεκτική στους δυσµενείς κλιµατεδαφικούς

παράγοντες και ότι τείνει να καταλάβει όλους τους ελεύθερους χώρους, όπου τα άλλα είδη

αδυνατούν να αναπτυχθούν. Σε άλλο σηµείο, ο ίδιος αναφέρει ότι η Erica manipuliflora είναι

ένα από τα δραστικότερα ζιζάνια, που ανταγωνίζεται µε επιτυχία την ποώδη και θαµνώδη

βλάστηση εξαιτίας του επιπόλαιου ριζικού συστήµατος και της πιθανής παραγωγής τοξικών

ουσιών. Έτσι προκύπτει η εκδοχή, ότι το προαναφερόµενο είδος βρίσκει άριστες συνθήκες

ανάπτυξης στο έδαφος της περιοχής και ότι τα υπόλοιπα φυτά εξαφανίζονται εξαιτίας του. Η

εκδοχή αυτή µπορεί να απορριφθεί, αφού η Erica manipuliflora φύεται και σε άλλες µονάδες

βλάστησης στον Υµηττό χωρίς, όµως, να υπάρχει εκεί σηµαντική µείωση των άλλων ειδών.

Πάντως, είναι σίγουρο ότι αποφεύγει τα πλούσια σε άργιλο εδάφη, όπως αυτά των τριών

υγροψυχροβιότερων παραλλαγών της Dorycnio hirsuti-Micromerietum greacae. Οι

περισσότερες από τις φυτοληψίες του Πίνακα Β, όπου υπάρχει η Erica manipuliflora,

βρίσκονται πολύ κοντά σε ζώνες από σχιστόλιθους (π.χ. Φ168, Φ5) ή χαµηλότερα

(υψοµετρικά) από τέτοιες ζώνες, ώστε να µεταφέρεται εκεί µε τη βοήθεια του νερού και της

βαρύτητας ελαφρύτερο, ως προς την υφή, εδαφικό υλικό. Ανάλογη συµπεριφορά φαίνεται

πως παρουσιάζει και η Globularia alypum. Τέλος, ένα επιπλέον συµπέρασµα για την Erica

manipuliflora είναι ότι ευδοκιµεί πολύ καλά και σε εδάφη µε υψηλές τιµές pH, ενώ πιστεύεται

91

πως το όξινο εδαφικό περιβάλλον είναι αυτό που ευνοεί την ανάπτυξή της (Κωνσταντινίδης

1990).

92

ΠΙΝΑΚΑΣ 18 ΚΛΑΣΗ: Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 TAΞΗ: Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939 ΣΥΝΕΝΩΣΗ: Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989

ΥΠΟΣΥΝΕΝΩΣΗ: Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez. 1989 ΕΝΩΣΗ: Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori ass. nov.

Αριθµός φυτοληψιών ανά µονάδα βλάστησης 10 Μέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία 31 Χαρακτηριστικά είδη της ένωσης Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori ass. nov. Helianthemum hymettium IV Thesium bergeri IV Linum leucanthum III Helianthemum lavandulifolium III Χαρακτηριστικά είδη της υποσυνένωσης Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez. 1989

Thymelaea tartonraira V Globularia alypum V Fumana scoparia I Τοπικά διαφοριστικά είδη της υποσυνένωσης Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez. 1989

(S.-s.) Satureia thymbra V (S.-s.) Cistus parviflorus V

4 Orchis coriophora IV 4 Muscari comosum II

Χαρακτηριστικά είδη της συνένωσης Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989

Phagnalon graecum V Anthyllis hermanniae V Hypericum empetrifolium I Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939 Erica manipuliflora V Thymus capitatus I Teucrium divaricatum I Χαρακτηριστικά είδη της κλάσης Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 Teucrium polium IV Ononis pusilla IV Fumana thymifolia III Helichrysum stoechas ssp. barrelieri I Χαρακτηριστικά είδη της κλάσης Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950

Olea europaea var. sylvestris III Quercus coccifera I Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975 Pinus halepensis V Pistacia lentiscus IV Cupressus sempervirens (φυτεµένη) III

93

Pistacia terebinthus II Asparagus aphyllus I Piptatherum coerulescens I Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975 Cyclamen graecum I Phillyrea latifolia I Συνοδά είδη

7 Brachypodium retusum V 6 Linum strictum V 6 Ononis viscosa V 6 Tuberaria guttata IV 6 Asphodelus aestivus IV 3 Poa bulbosa IV 0 Scorzonera mollis IV 0 Scorzonera lanata IV 6 Brachypodium distachyon III 0 Piptatherum miliaceum III 6 Hypochoeris achyrophorus II 6 Vulpia ciliata II 0 Acacia sp. (φυτεµένη) II 0 Bromus fasciculatus II 0 Bupleurum trichopodum II 0 Centaurium pulchellum II 0 Valantia muralis II 1 Capparis spinosa II 7 Convolvulus althaeoides I 7 Psoralea bituminosa I 6 Anthyllis vulneraria I 6 Crepis neglecta I 6 Stipa capensis I 6 Hippocrepis ciliata I 5 Avena barbata I 5 Anagallis arvensis I 1 Inula verbascifolia I 0 Crupina vulgaris I 0 Daucus involucratus I 0 Crucianella latifolia I 0 Knautia integrifolia I 0 Bromus intermedius I 0 Nigella arvensis I 0 Atractylis cancellata I 0 Gagea graeca I 0 Tordylium apulum I 0 Allium stamineum I 0 Euphorbia taurinensis I 0 Poa annua I 0 Thesium humile I 0 Lathyrus saxatilis I 0 Reseda alba I Είδη που χαρακτηρίζουν τις παρακάτω κλάσεις ή τις υποµονάδες τους.

94

0 ∆ιάφορα 1 Asplenietea trichomanis (Br.-Bl. in Meier et Br.-Bl. 1934) Oberd. 1977 2 Thlaspietea rotundifolii Br.-Bl. 1948 3 Koelerio-Corynephoretea Klika in Klika et Novak 1941 4 Festuco-Brometea Br.-Bl. et R.Tx. in Br.-Bl. 1949 5 Stellarietea mediae R.Tx. et al. ex Von Rochow 1951 6 Thero-Brachypodietea Br.-Bl. ex A. De Bolos y Vayreda 1950 7 Lygeo sparti-Stipetea tenacissimae Rivas-Martinez 1978 Συντµήσεις. (To είδος που αντιστοιχεί π.χ. στο C.-M. είναι χαρακτηριστικό της Cisto-Micromerietea julianae).

C.-M. Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 (S.-s.) Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939

Q.i. Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950 (Q.i.) Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975

(P.-R.) Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975 Q.p. Quercetea pubescentis Doing-Kraft ex Scamoni et Passarge 1959

95

4.2 Οι δασικές φυτοκοινωνίες του Υµηττού (Quercetea ilicis)

Η κλάση Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos y Vaireda 1950 περιλαµβάνει τα

δάση και τα µακκί της παραµεσογείου περιοχής (Παυλίδης 1976, Quezel 1981). Η κλάση

Quercetea ilicis και οι υποµονάδες της χαρακτηρίζονται από τα αείφυλλα πλατύφυλλα είδη,

καθώς και τα κωνοφόρα της ίδιας κλιµατικής ζώνης (Pinus halepensis, Pinus brutia κ.ά.). Ο

Rivas-Martinez (1975), µελετώντας την κλάση αυτή στην Ισπανία, προτείνει το διαχωρισµό

των πραγµατικά δασικών σχηµατισµών από τους προδασικούς, που είναι πιο φωτόφιλοι και

περισσότερο υποβαθµισµένοι. Οι πρώτοι σχηµατισµοί ανήκουν στην τάξη Quercetalia ilicis

Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975 και οι δεύτεροι στην τάξη Pistacio-Rhamnetalia

alaterni Rivas-Martinez 1975. Με τον όρο «δασικοί σχηµατισµοί» εννοούνται πυκνές,

τελικές φυτοκοινωνίες από φανερόφυτα σε ώριµα (ζωνικά) εδάφη, ενώ οι «προδασικοί

σχηµατισµοί» περιλαµβάνουν τους υψηλούς, πυκνούς θαµνώνες (µακκί) µε ή χωρίς

αποµονωµένα δέντρα ή συνδενδρίες από Quercus ilex και Pinus species σε αζωνικά εδάφη

και οι οποίοι σχηµατισµοί είναι ικανοί να εξελιχθούν σε τυπικές δασικές δοµές (Quezel 1981,

Quezel & Barbero 1982, Barbero et al. 1992). Είναι φανερό ότι ο ποώδης όροφος της

Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos y Vaireda 1950 δεν έχει την ποικιλία των φυτικών

ειδών της Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954, αφού λείπουν ή εµφανίζονται

περιστασιακά τα θερόφυτα και τα άλλα φωτόφιλα taxa των ανοιχτών φυτοκοινωνιών.

Η τάξη Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas Martinez 1975 περιγράφηκε για

πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο από τους Barbero & Quezel (1980), που µελέτησαν τις

δασικές διαπλάσεις στην Κρήτη. Είναι γεγονός ότι ένα µεγάλο µέρος των χαρακτηριστικών

της ειδών αποτελείται από εκείνα της συνένωσης Oleo-Ceratonion Βr.-Bl. 1936, που ανήκει

στην Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975 και γι’ αυτό φαίνεται πως η

Pistacio-Rhamnetalia alaterni έχει περιορισµένη σηµασία για την ανατολική Μεσόγειο

(Quezel 1981). Ο ∆ηµόπουλος (1993) και ο De Bolos et al. (1996) δεν αναφέρουν τίποτα

περί Pistacio-Rhamnetalia alaterni µελετώντας τη βλάστηση στην Κυλλήνη και στην

Κεφαλλονιά αντίστοιχα. Εντούτοις, µε βάση το σύνολο των χαρακτηριστικών της ειδών,

εφαρµόζεται πολύ καλύτερα για την περιγραφή των πυκνών δασών (κάλυψη > 75%) της

Pinus halepensis, καθώς και των επόµενων των φρυγάνων εξελικτικών σταδίων της

βλάστησης του Υµηττού (βλ. ∆υναµική της βλάστησης του Υµηττού) σε σχέση µε την Oleo-

Ceratonion Βr.-Bl. 1936 της Quercetalia ilicis 1936 em. Rivas-Martinez 1975 (Horvat et

al. 1974, Barbero & Quezel 1976).

Οι συνενώσεις της Pistacio-Rhamnetalia alaterni στην ανατολική Μεσόγειο είναι

λιγότερες της δυτικής και είναι τρείς για τον ελλαδικό χώρο (Quezel & Barbero 1985): α)

Ceratonio-Rhamnion oleoidis στο Θέρµο- και Μέσο-µεσογειακό όροφο, β) Pistacio-

Rhamnion, που αποτελεί προδασικό στάδιο της Quercion ilicis στο Μέσο-µεσογειακό

όροφο, γ) Acero-Cupression στον Υπέρ- και Ορεινό-Μεσογειακό όροφο της Κρήτης.

96

Οι µοναδικές φυτοκοινωνίες στον Υµηττό που µπορούν, σύµφωνα µε ό,τι

αναφέρθηκε παραπάνω, να ενταχθούν στην κλάση Quercetea ilicis είναι τα πυκνά

(συνήθως κάλυψη >75%) δάση της Pinus halepensis (και της φυτεµένης Pinus brutia). Στην

περίπτωση αυτή, η σκίαση από τα δέντρα καθιστά τον ποώδη όροφο πολύ φτωχό σε είδη,

παρά το γεγονός ότι ο θαµνώδης όροφος έχει τη δοµή των ασυνεχών θαµνώνων µέσου και

χαµηλού ύψους (garrigues), όπως ακριβώς συµβαίνει και στην υπόλοιπη έκταση της

περιοχής έρευνας. Αντίθετα, στα αραιά δάση της χαλεπίου πεύκης δηµιουργείται ένα

περιβάλλον πανοµοιότυπο µε των ανοιχτών θαµνώνων και έτσι αυτά εντάσσονται στην

Cisto-Micromerietea julianae (βλ. φυτοληψίες των Πινάκων Β και C, που έχουν δεντρώδη

όροφο). Να σηµειωθεί ότι παρόµοια φυσιογνωµική περιγραφή για τα δάση Pinus halepensis

δίνει και ο Κωνσταντινίδης (1997). Γράφει πως τα πευκοδάση της περιοχής του όρους

Πατέρας (νοµός Αττικής) είναι πότε πολύ πυκνές συστάδες µε φτωχό, σε είδη, υπόροφο, οι

οποίες προέρχονται από φυσική αναγέννηση παλαιότερων πευκοδασών καλής ποιότητας

τόπου και πότε µέτριες σε πυκνότητα έως ανοιχτές συστάδες, µε πλούσιο υπόροφο από

θάµνους, φρύγανα και πόες.

97

4.2.1 Η ένωση Pinetum halepensis ass. nov.

(Nomenclatural type: φυτοληψία Νο198, Πίνακας Α)

Τα πυκνά δάση της Pinus halepensis στον Υµηττό αντιπροσωπεύονται από τις δύο

µονάδες βλάστησης του Πίνακα Α. Οι δύο αυτές µονάδες βλάστησης διαχωρίστηκαν εύκολα

από τις υπόλοιπες της περιοχής έρευνας εξαιτίας του πολύ φτωχού σε φυτικά είδη

υπορόφου τους. Η περαιτέρω επεξεργασία του Πίνακα Α, µε τη βοήθεια των

χαρακτηριστικών ειδών κάθε µιας συνταξινοµικής µονάδας, έδωσε τον Πίνακα 22. Από τον

Πίνακα 22 αποδεικνύεται ότι τα πυκνά δάση της Pinus halepensis εντάσσονται στην κλάση

Quercetea ilicis κι όχι στην Cisto-Micromerietea julianae, εξαιτίας της σχετικής υπεροχής,

σε αριθµό και σταθερότητα, των χαρακτηριστικών ειδών της πρώτης έναντι της δεύτερης. Με

εξαίρεση τα Cistus salvifolius και C. incanus ssp. creticus, Hypericum empetrifolium,

Teucrium divaricatum και Anthyllis hermanniae, τα υπόλοιπα στοιχεία των φρυγάνων έχουν,

γενικά, µικρή πληθοκάλυψη και σταθερότητα (Πίνακας Α). Σηµαντική είναι και η µείωση του

αριθµού των ποωδών φυτών. Όλα τα παραπάνω οφείλονται τόσο στις δυσµενείς συνθήκες

φωτισµού, που δηµιουργούνται από την κάλυψη του δεντρώδους ορόφου της Pinus

halepensis (και της P. brutia), όσο και στις ιδιότητες του βελονοτάπητα. Ο βελονοτάπητας

παρεµποδίζει τη φυσική αναγέννηση πολλών ειδών, διότι τα αρτίφυτρα ριζώνουν στο

οργανικό στρώµα που ξηραίνεται πολύ εύκολα στη διάρκεια των ξηρών περιόδων

(Παπαµίχος 1990). Επιπλέον, οι Σαρλής & Ρίζος (1977) έχουν δείξει πειραµατικά την ύπαρξη

φυτοτοξικών και ανασταλτικών ιδιοτήτων του βελονοτάπητα επί της βλάστησης των σπόρων

πολλών φυτικών ειδών στα δάση της Pinus halepensis.

Από τον Πίνακα 22 και µε βάση τα είδη

Asparagus aphyllus

Prasium majus

Ceratonia siliqua

Rhamnus lycioides ssp. graecus

και

Osyris alba

Rubia tenuifolia

Euphorbia characias

Juniperus phoenicea

Pistacia terebinthus

Clematis cirrhosa

συµπεραίνεται πως και οι δύο µονάδες βλάστησης του Πίνακα Α ανήκουν στην συνένωση

Ceratonio-Rhamnion oleoidis Barb. et Quez. 1979 και στην τάξη Pistacio-Rhamnetalia

alaterni Rivas-Martinez 1975, αντίστοιχα. Η σχηµατιζόµενη φυτοκοινωνική ένωση σχεδόν

ταυτίζεται χλωριδικά µε την Prasio-Ceratonietum pinetosum halepensis, που περιγράφει ο

Τheocharopoulos (1983) στη Νέα Μάκρη Αττικής, αλλά διαφέρει δοµικά. Η Prasio-

Ceratonietum pinetosum halepensis, όπως και η περιγραφόµενη από τους Barbero &

Quezel (1976) και ∆ηµόπουλο (1993) Oleo-Lentiscetum pinetosum halepensis, είναι µια

98

µονάδα βλάστησης, όπου η χλωριδική σύνθεση του ποώδους ορόφου οφείλεται στη σκίαση

και τον ανταγωνισµό από τους πυκνούς θαµνώνες των αειφύλλων πλατυφύλλων και όχι στο

βαθµό κάλυψης από την πεύκη, που µπορεί να είναι διάφορος. Aντίθετα, στον Υµηττό ο

υπόφορος εντάσσεται δοµικά στα garrigues και όχι στα maquis και, συνεπώς, η χλωριδική

του σύνθεση οφείλεται στη σκίαση και στον ανταγωνισµό από τον πυκνό όροφο δέντρων της

Pinus halepensis. Όπου το δάσος αραιώνει, η βλάστηση µετατρέπεται σε φρυγανική και

ανήκει σε όποια από τις, ήδη περιγραφείσες, φρυγανικές φυτοκοινωνίες την περιβάλλει. Για

τους παραπάνω λόγους, δόθηκε στη φυτοκοινωνική ένωση των πυκνών δασών Pinus

halepensis η ονοµασία Pinetum halepensis ass. nov. Xαρακτηριστικά είδη της ένωσης

είναι η Pinus halepensis και η Pinus brutia (Πίνακας 22) υπό µορφή δέντρων.

Η κάλυψη του δεντρώδους ορόφου στις φυτοληψίες της εξεταζόµενης ένωσης

κυµαίνεται, ως επί το πλείστον, από 75% έως 90% (Πίνακας Α). Ο όροφος αυτός συντίθεται

από δέντρα Pinus halepensis και της φυτεµένης Pinus brutia (περιοχή Μονής Καισαριανής

και βορειότερα) ύψους µέχρι 15µ. Στη σύνθεσή του συµµετέχουν περιστασιακά το

αναρριχώµενο Smilax aspera και το φυτεµένο Cupressus sempervirens. Εντούτοις,

υπάρχουν περιπτώσεις, όπως στη Φ1672, όπου ο όροφος των δέντρων είναι µόλις 50%.

Εκεί, ο προσβόρειος προσανατολισµός της πλαγιάς σε συνδυασµό µε τη σχετικά µεγάλη

κλίση του εδάφους, ιδιαίτερα στα τµήµατα πάνω από τη δειγµατοληπτική επιφάνεια, συντελεί

στην αύξηση της σκίασης από τα υπάρχοντα µεγάλα δέντρα (10µ. ύψους) που βρίσκονται

τόσο µέσα, όσο και έξω από την επιφάνεια, ώστε να προκύπτει µια χλωριδική σύνθεση όµοια

µε των πυκνών δασών.

O θαµνώδης όροφος της ένωσης παρουσιάζει κάλυψη από 5% έως 80%, και

συντίθεται, κυρίως, από φυτά της Quercetea ilicis, µε κυρίαρχο είδος το Quercus coccifera

(Πίνακας Α). Αντίθετα, ο όροφος των ποών είναι ιδιαίτερα φτωχός σε είδη, ωστόσο η κάλυψή

του κυµαίνεται από 20% έως 95%, αντιστρόφως ανάλογα µε την κάλυψη του θαµνώδους

ορόφου. Τα είδη που τον συνθέτουν ανήκουν, συνήθως, στις κλάσεις Cisto-Micromerietea

julianae και Quercetea ilicis, ενώ οι κλάσεις που τα φυτά τους είναι περισσότερο φωτόφιλα

(Thero-Brachypodietea, Stellarietea mediae κ.λ.π.) έχουν λιγότερους εκπροσώπους, οι

οποίοι εµφανίζονται µε µικρές τιµές πληθοκάλυψης και σταθερότητας (βλ. Πίνακες Α και 22).

Κυρίαρχο είδος στον όροφο των ποών είναι το Brachypodium retusum, ένα είδος ιδιαίτερα

ανθεκτικό στη σκίαση από τα δέντρα και τους θάµνους, όπως παρατηρείται από την απόλυτη

σταθερότητα και πληθοκάλυψή του στον Πίνακα Α. Ωστόσο, το φυτό αυτό είναι σηµαντικό

στοιχείο όλων των µονάδων βλάστησης του Υµηττού (Πίνακες Β, C). Αναπτύσσεται σε όλα

τα υψόµετρα, τις φυσιογραφικές µονάδες και τα εδάφη της περιοχής. Η πολύ µεγάλη

πληθοκάλυψή του στις φρυγανικές φυτοκοινωνίες (Πίνακες Β, C) οφείλεται στο ότι φύεται και

µέσα στις οµάδες (patches) των αειφύλλων πλατυφύλλων, καθώς και ανάµεσα στα πυκνά

2 Η Φ167 είναι η µόνη φυτοληψία στον Υµηττό όπου βρέθηκε αυτόχθονη Ceratonia siliqua.

99

κλαδιά του Sarcopoterium spinosum, της Euphorbia acanthothamnos και άλλων φρυγάνων.

Ίσως να είναι το πιο ευρύτοπο, από οικολογικής άποψης, φυτικό είδος της περιοχής έρευνας.

Αξίζει να σηµειωθεί, ότι δεν υπάρχει χλωριδική διαφορά µεταξύ του υπορόφου των

φυσικών δασών χαλεπίου πεύκης και εκείνου που προέρχεται από αναδασώσεις (Πίνακας

Α). Για να δηµιουργηθεί η ένωση Pinetum halepensis, αρκεί οι φυτεύσεις να γίνουν σε

πυκνούς συνδέσµους και φυσικά να έχουν µεγάλο ποσοστό επιτυχίας.

H Pinetum halepensis ass. nov. διαιρείται σε δύο υποενώσεις (Πίνακας 22): Την

pistacietosum lentisci subass. nov. και την arbutetosum unedi subass. nov. Είναι δε

τόσα πολλά τα τοπικά διαφοριστικά είδη των δύο αυτών µονάδων βλάστησης σε σχέση µε

τον αριθµό των κοινών τους ειδών (Πίνακας Α), που θα µπορούσαν να αποτελέσουν δύο

διαφορετικές ενώσεις. Ωστόσο, η µικρή έκταση της περιοχής έρευνας δεν επιτρέπει µια τέτοια

διάκριση.

i) Pinetum halepensis pistacietosum lentisci subass. nov.

Όπως προκύπτει από τους Πίνακες Α και 22, τα τοπικά διαφοριστικά είδη της

pistacietosum lentisci subass. nov. έναντι της άλλης υποένωσης της Pinetum halepensis

είναι:

Pistacia lentiscus Calycotome villosa

Piptatherum coerulescens Micromeria nervosa

Phagnalon graecum Centaurea raphanina ssp. mixta

Thymus capitatus Teucrium polium

Carex illegitima Crepis fraasii

Erica manipuliflora Piptatherum miliaceum

Ptilostemon chamaepeuce Allium subhirsutum

Helichrysum stoechas ssp. barrelieri

Πρέπει να διευκρινιστεί πως οι Φ153 και Φ154 (Πίνακας Α) µπορεί να αντιπροσωπεύουν

κάποια άλλη υποένωση της Pinetum halepensis ass. nov., η οποία δε θα περιέχει τα

Pistacia lentiscus και Erica manipuliflora, αφού τα δύο αυτά είδη λείπουν και από τις

φρυγανικές φυτοκοινωνίες σε υψόµετρα µεγαλύτερα των 600µ. Επειδή, όµως, πρόκειται

µόνο για δύο φυτοληψίες, ενώ ο Barkman et al. (1986) προτείνουν τουλάχιστον 10, δεν

επιτρέπεται ο καθορισµός µιας επιπλέον µονάδας βλάστησης. Βέβαια, ούτε οι Φ13, Φ139,

Φ6 και Φ76 περιέχουν τα Pistacia lentiscus και Erica manipuliflora, ωστόσο τα είδη αυτά

φύονται στην περιοχή γύρω από τις προαναφερόµενες δειγµατοληπτικές επιφάνειες.

Η εξεταζόµενη υποένωση εντοπίζεται, κυρίως, νοτιότερα της µονής Καισαριανής.

Βορειότερα αυτής περιορίζεται µέχρι τα 500µ. υψόµετρο σε νότιες εκθέσεις και τα 300µ. στις

βόρειες (βλ. Σχ.1 και Φυτοκοινωνιολογικό Χάρτη του Υµηττού). Ο µεγάλος αριθµός

φυτοληψιών σε υψόµετρο µεταξύ 300µ. και 500µ. (Πίνακας 19) δεν έχει να κάνει µε

οικολογικούς περιορισµούς, αλλά µε τις καταστροφές των δασών από τον άνθρωπο. Αυτό

αποδεικνύεται από την ύπαρξη πυκνών πευκοδασών τόσο σε δύσβατες θέσεις των

100

µεγαλύτερων υψοµέτρων, όπως στις ΝΑ πλαγιές του Εύζωνα, όσο και χαµηλότερα, εκτός

της περιοχής έρευνας, στη γειτονική λοφώδη περιοχή Βουλιαγµένης και Βάρκιζας. Εξάλλου

και στη θέση της Φ151 (Πίνακας Β, 540µ. υψόµετρο) υπήρχε, σύµφωνα µε τις

αεροφωτογραφίες του 1988, ένα πυκνό και εκτεταµένο πευκοδάσος που κάηκε το 1992.

Πίνακας 19. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Pinetum halepensis pistacietosum lentisci ανά

φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900 800-899 700-799 600-699 2 2 12

500-599

400-499 1 1 2 2 6 35

300-399 2 2 1 2 7 41

200-299 1 1 2 12

100-199

0-99

Σύνολο 2 3 3 4 5 17

% 12 12 12 24 29 100

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 5 29 0-25 4 24

Μέσο τµήµα 5 29 25-50 13 76

Κάτω τµήµα 7 42 >50

Eπίπεδο Σύνολο 17 100

Σύνολο 17 100

Aπό τον παραπάνω πίνακα προκύπτει, επίσης, ότι υπάρχει κάποια προτίµηση της

εξεταζόµενης υποένωσης για κλίσεις εδάφους >25% (αν και αυτό µπορεί να έχει σχέση µε

καταστροφές του δάσους στις περιοχές µε µικρότερες κλίσεις), ενώ δεν υπάρχει προτίµηση

για συγκεκριµένη κατηγορία έκθεσης και είδους πλαγιάς. Ωστόσο, οι τοποθεσίες µε τα

καλύτερα δάση της υποένωσης, δηλαδή τα δάση µε τα υψηλότερα (>10µ.), πιο ευθυτενή και

πιο εύρωστα δέντρα χαλεπίου πεύκης, είναι αυτές που έχουν σχετικά βαθύ έδαφος. Τέτοιες

θέσεις είναι τα κάτω τµήµατα πλαγιάς (Φ178, Φ179) και τα εδάφη τα προερχόµενα από

σχιστόλιθους (Φ13, Φ177). Η τοποδιαδοχή είναι ιδιαίτερα εµφανής στο, κατά πάσα

πιθανότητα, οµήλικο δάσος των φυτοληψιών Φ164-Φ167. Τα υψηλότερα δέντρα στο κάτω

τµήµα πλαγιάς (Φ167) είναι 10µ., στο µέσο τµήµα (Φ164, Φ165) είναι 7µ. και στο άνω τµήµα

πλαγιάς (Φ166) είναι 5µ. (πίνακας Α). Όµως και ο προσανατολισµός της πλαγιάς παίζει

σηµαντικό ρόλο στη φυσιογνωµία του δάσους. Σε βόρειες εκθέσεις, όπως στη Φ167, τα

101

δέντρα είναι πολύ ψηλότερα, πιο εύρωστα και πυκνότερα από τις, σε πολύ µικρή απόσταση,

απέναντι νότιες εκθέσεις.

Άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Pinetum halepensis pistacietosum lentisci

είναι ότι αναπτύσσεται τόσο σε εδάφη υπερκείµενα σε µάρµαρα, όσο και σε εδάφη πάνω σε

σχιστόλιθους (π.χ. Φ13, Φ177). Ωστόσο δεν υπάρχει χλωριδική διαφοροποίηση µεταξύ των

φυτοληψιών που έγιναν σε περιοχές όπου το γεωλογικό υπόστρωµα ήταν µάρµαρα (π.χ.

Φ154, Φ34) και εκείνων σε περιοχές µε γεωλογικό υπόστρωµα σχιστόλιθους (π.χ. Φ13,

Φ177).

Στην υποένωση αυτή, ο µέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία είναι 26, ο ελάχιστος

(16 είδη) παρατηρείται στη Φ183 και ο µέγιστος (38 είδη) στη Φ76 (Πίνακας Α).

Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι το δάσος των Φ13, Φ176 και Φ177 δεν υπάρχει πια,

αφού κάηκε τον Ιούλιο 1998. Ήταν δε το µόνο υπάρχον δάσος του Υµηττού στις

αεροφωτογραφίες του 1945.

ii) Pinetum halepensis arbutetosum unedi subass. nov.

Είναι η µοναδική µονάδα βλάστησης του Υµηττού που µπορεί χωρίς αµφιβολία να

ενταχθεί στην Quercetea ilicis, αφού τα χαρακτηριστικά είδη της κλάσης αυτής υπερέχουν

σηµαντικά των αντίστοιχων της Cisto-Micromerietea julianae (Πίνακας 22). Πρέπει δε να

σηµειωθεί, ότι τα περισσότερα από τα τοπικά διαφοριστικά είδη της υποένωσης

pistacietosum lentisci είναι φρύγανα (Πίνακας 22).

Τα τοπικά διαφοριστικά είδη της Pinetum halepensis arbutetosum unedi subass.

nov. είναι µόλις 3 (Πίνακες Α και 22):

Lonicera implexa

Arbutus unedo

Arbutus andrachne

Όµοια φυτοκοινωνία µε την Pinetum halepensis arbutetosum unedi πρέπει να

είναι και η περιγραφόµενη από τον Regel (1943) Pinetum halepensis cocciferosum στη

γειτονική Πεντέλη, όπως φαίνεται από την τυπική φυτοληψία που αυτός παραθέτει.

Η υποένωση arbutetosum unedi αντιπροσωπεύεται µε 11 από τις 28 φυτοληψίες

που έγιναν στα πυκνά πευκοδάση του Υµηττού (Πίνακας Α). Εµφανίζεται από τη µονή

Καισαριανής και βορειότερα (βλ. Φυτοκοινωνιολογικό Χάρτη του Υµηττού) και εδράζεται,

κυρίως, σε εδάφη προερχόµενα από τους Σχιστόλιθους Καισαριανής. Καταλαµβάνει τις

πλαγιές πάνω από τα 300µ. σε βόρειες εκθέσεις (Πίνακας 20) και τα 500µ. σε νότιες, όπως

διαπιστώνεται επί τόπου. Είναι, δηλαδή, υγροψυχροβιότερη της προηγούµενης υποένωσης.

Από τον Πίνακα 20 φαίνεται πως η εξεταζόµενη µονάδα βλάστησης αποφεύγει τα κάτω

τµήµατα πλαγιάς και τις κλίσεις που είναι < 25%, αλλά αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα

κάτω τµήµατα πλαγιάς και οι µικρές κλίσεις βρίσκονται, συνήθως, χαµηλότερα από το

κρίσιµο υψόµετρο των 300µ.

102

Πίνακας 20. Κατανοµή του αριθµού των φυτοληψιών της Pinetum halepensis arbutetosum unedi ανά

φυσιογραφική µονάδα.

Έκθεση

Υψόµετρο Β∆ Β ΒΑ Α ΝΑ Ν Ν∆ ∆ - Σύνολο %

>900 800-899 700-799 600-699 1 1 1 3 27

500-599 1 3 4 36

400-499 1 2 3 27

300-399 1 1 9

200-299

100-199

0-99

Σύνολο 1 2 4 2 1 1 11

% 9 18 36 18 9 9 100

Είδος πλαγιάς

Φυτοληψίες % Κλίση % Φυτοληψίες %

Άνω τµήµα 4 36 0-25 2 18

Μέσο τµήµα 6 55 25-50 8 73

Κάτω τµήµα 1 9 >50 1 9

Eπίπεδο Σύνολο 11 100

Σύνολο 11 100

Το φαινόµενο κατά το οποίο τα κατώτερα όρια των µονάδων βλάστησης απαντώνται

χαµηλότερα στις πλαγιές µε προσβόρειο προσανατολισµό, παρατηρείται και στις

περισσότερες µονάδες βλάστησης του Υµηττού, που έχουν ήδη περιγραφεί. Αυτό οφείλεται

στο γεγονός ότι οι πλαγιές µε προσνότιο προσανατολισµό θερµαίνονται περισσότερο, η

εξάτµιση γίνεται εντονότερη και, συνεπώς, επικρατούν δυσµενέστερες συνθήκες για την

ανάπτυξη των φυτών (Ντάφης 1986).

Πρέπει να επισηµανθεί ότι η Pinetum halepensis arbutetosum unedi παρουσιάζει

τον πιο φτωχό, σε είδη, υπόροφο. Ο µέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία είναι µόλις 15, ο

ελάχιστος (11 είδη) παρατηρείται στη Φ198 και ο µέγιστος (21 είδη) στη Φ92 (Πίνακας Α).

4.2.2 Εδαφικά χαρακτηριστικά της ένωσης Pinetum halepensis ass. nov.

Για την ένωση Pinetum halepensis ass. nov. διενεργήθηκε από µία ενδεικτική

εδαφοτοµή σε κάθε µια από τις υποενώσεις της. Παρακάτω ακολουθεί λεπτοµερής

περιγραφή των εδαφοτοµών τους.

103

Υποένωση pistacietosum lentisci

Περιγραφή εδαφοτοµής Νο 14, περιοχή φυτοληψίας Νο 34

Υψόµετρο: 410m, Έκθεση: ανατολική, Φυσιογραφία: κάτω τµήµα κλιτύος, Κλίση: 35%,

Εµφάνιση βράχων: 5-20% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 20-50%,

Μητρικό πέτρωµα: µάρµαρο.

Ορίζοντας Α11: Βάθος ορίζοντα: 0-10 cm

Πάχος ορίζοντα: 10cm (µέγιστο 12cm, ελάχιστο 8cm)

Άργιλος 34%, Ιλύς 37%, Άµµος 29%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 13.3%

Αντίδραση pH: 7.90

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 8.5%, Ολικό άζωτο: 0.224%, C/N: 22.0

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.2 mg/100g εδάφους.

Μεγάλη περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες λίγες, µέτριες.

Όρια ορίζοντα βαθµιαία και επίπεδα.

Ορίζοντας Α12: Βάθος ορίζοντα:10-25cm

Πάχος ορίζοντα: 15cm (µέγιστο 20cm,ελάχιστο 10cm)

Άργιλος 38%, Ιλύς 33%, Άµµος 29%,

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 15.0%

Αντίδραση pH: 7.98

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 6.8%, Ολικό άζωτο: 0.189%, C/N: 20.9

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.2 mg/100g εδάφους

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες λίγες, µέτριες.

R: Μάρµαρο.

Υποένωση arbutetosum unedi

Περιγραφή εδαφοτοµής Νο 15, περιοχή φυτοληψίας Νο 21

Υψόµετρο: 660m, Έκθεση: βόρεια, Φυσιογραφία: άνω τµήµα κλιτύος, Κλίση: 20%, Εµφάνιση

βράχων: 5-20% της επιφάνειας του εδάφους, Πετρώδες επιφάνειας: 20-50%, Μητρικό

πέτρωµα: µαρµαρυγιακός σχιστόλιθος.

Ορίζοντας Α11: Βάθος ορίζοντα: 0-8 cm

Πάχος ορίζοντα: 8cm (µέγιστο 12cm, ελάχιστο 5cm)

Άργιλος 24%, Ιλύς 29%, Άµµος 47%

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 4.5%

104

Αντίδραση pH: 7.90

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 7.4%, Ολικό άζωτο: 0.198%, C/N: 21.7

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.8 mg/100g εδάφους.

Μέτρια περιεκτικότητα σε υπογωνιώδη χαλίκια. Ρίζες πολλές, µέτριες.

Όρια ορίζοντα καθαρά και επίπεδα.

Ορίζοντας Α12: Βάθος ορίζοντα: 8-26cm

Πάχος ορίζοντα: 18cm (µέγιστο 30cm, ελάχιστο 10cm)

Άργιλος 26%, Ιλύς 29%, Άµµος 45%,

Περιεκτικότητα σε ανθρακικά άλατα: 3.9%

Αντίδραση pH: 7.81

Περιεκτικότητα σε οργανική ουσία: 1.3%, Ολικό άζωτο: 0.060%, C/N: 12.7

Εκχυλίσιµος φώσφορος: 0.6 mg/100g εδάφους

Μεγάλη περιεκτικότητα σε γωνιώδεις λίθους. Ρίζες λίγες, µέτριες.

Όρια ορίζοντα καθαρά και επίπεδα.

C: +26cm, µαρµαρυγιακός σχιστόλιθος.

Παρατηρώντας κανείς προσεκτικά τόσο την περιγραφή της εδαφοτοµής No 15, όσο

και αυτές των άλλων φυτοκοινοτήτων του Υµηττού, που είχαν ως µητρικό πέτρωµα

σχιστόλιθους και τις συγκρίνει µε εκείνες σε εδάφη προερχόµενα από µάρµαρα, θα δει ότι τα

εδάφη επί σχιστολίθων είναι κάπως βαθύτερα, µε λιγότερες τις βραχώδεις εµφανίσεις και το

πετρώδες της επιφάνειας. Αυτός είναι ένας παράγοντας που υποβοηθά, πιθανώς, την πυκνή

φυσική αναγέννηση και την επιτυχία των αναδασώσεων της πεύκης, καθώς και την επίτευξη

µεγαλύτερων υψών από τα δέντρα στις περιοχές µε σχιστόλιθους.

Πίνακας 21

Τιµές εδαφολογικών αναλύσεων για την ένωση Pinetum halepensis ass. nov.

Ε∆ΑΦΟΤΟΜΗ Νο

ΦΥΤΟΛΗΨΙΑ Νο

ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΑΡΓΙΛΟΣ (%)

ΙΛΥΣ(%)

ΑΜΜΟΣ(%)

pH CaCO3

(g %) ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΟΥΣΙΑ (%)

ΟΛΙΚΟ ΑΖΩΤΟ (%)

EΚΧ.ΦΩΣΦΟΡΟΣ (mg/100g εδαφους)

C:N

14 34 A11 34 37 29 7,9 13,29 8,5 0,224 0,2 22,01

A12 38 33 29 7,98 14,97 6,8 0,189 0,2 20,87

A11 24 29,4 46,6 7,9 4,53 7,4 0,198 0,8 21,71

15 21 A12 26 29,4 44,6 7,81 3,94 1,3 0,06 0,6 12,67

C1 - - - - - - - - -

Συγκρίνοντας τα αποτελέσµατα των εργαστηριακών αναλύσεων των εδαφοτοµών Νο

14 και Νο 15 (Πίνακας 21) µε εκείνα των υπόλοιπων µονάδων βλάστησης του Υµηττού

(Πίνακες 8, 13, 15) βλέπουµε ότι τα εδάφη της Pinetum halepensis παρουσιάζουν

παρόµοια περιεκτικότητα σε άζωτο µε τις ανοιχτές, φρυγανικές φυτοκοινωνίες, παρά το

105

γεγονός της σηµαντικής έλλειψης ψυχανθών (Πίνακες Α,Β,C). Επίσης, η περιεκτικότητα σε

άζωτο και οργανική ουσία στον Α11 ορίζοντα είναι µεγαλύτερη τόσο από τα εδάφη των

πευκοδασών του όρους Κυλλήνη (∆ηµόπουλος 1993), όσο και από εκείνα της Σιθωνίας

Χαλκιδικής (Κωνσταντινίδης 1990). Αυτό µπορεί να σηµαίνει µικρότερη ταχύτητα

αποσύνθεσης της οργανικής ουσίας στα πευκοδάση του Υµηττού εξαιτίας της ξηρότητας του

κλίµατός του.

Στην Pinetum halepensis βρέθηκαν οι µεγαλύτερες τιµές C/N από όλες τις

εδαφοτοµές που έγιναν στον Υµητό (C/N =22.0 του Α11 ορίζοντα της εδαφοτοµής Νο 14 και

C/N=21.7 στον ίδιο ορίζοντα της εδαφοτοµής Νο 15), χωρίς, ωστόσο, να διαφέρουν

ουσιαστικά από ορισµένες εδαφοτοµές φρυγανικών φυτοκοινωνιών της περιοχής έρευνας

(βλ. Εδαφοτοµές Νο 2, 3 και 13). Στα δάση της Pinus halepensis του όρους Κυλλήνη

παρατηρούνται µικρότερες τιµές C/N (περίπου 11 στον Α11 ορίζοντα, ∆ηµόπουλος 1993),

ενώ στη Σιθωνία υπάρχουν περιπτώσεις όπου αυτή ξεπερνά το 25, όπως στην Pinetum

halepensis manipuliflorae (Κωνσταντινίδης 1990).

Παρατηρώντας, τέλος, συνολικά και τις 15 εδαφοτοµές που έχουν ήδη περιγραφεί,

βλέπουµε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι εδαφικές κατατοµές στον Υµηττό είναι της

µορφής A-R, A-C και σπανιώτερα A-(B)-C µε µέτρια έως µεγάλη συγκέντρωση οργανικής

ουσίας στην επιφάνεια, µικρή αποσάθρωση, έκπλυση ή µετακίνηση υλικών και, συνεπώς, τα

εδάφη χαρακτηρίζονται ανώριµα (Παπαµίχος 1990) από άποψης ηλικίας. Η συνεχής

υποβάθµιση της βλάστησης του Υµηττού από τον άνθρωπο είχε ως αποτέλεσµα την

υποβάθµιση του εδάφους στο βαθµό που παρατηρείται σήµερα. Είναι χαρακτηριστικό, ότι το

βάθος τους σε ελάχιστες περιπτώσεις φτάνει τα 30cm, που αποτελούν κατά τον Παπαµίχο

(1990) το ελάχιστο απαραίτητο βάθος εδάφους για την κάλυψη των αναγκών των δασικών

δέντρων σε νερό κατά τη θερινή ξηρή περίοδο.

106

ΠΙΝΑΚΑΣ 22 ΚΛΑΣΗ: Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950 ΤΑΞΗ: Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975

ΣΥΝΕΝΩΣΗ: Ceratonio-Rhamnion oleoidis Barb. et Quez. 1979 ΕΝΩΣΗ: Pinetum halepensis ass. nov. ΥΠΟΕΝΩΣΗ: arbutetosum unedi subass. nov. ΥΠΟΕΝΩΣΗ: pistacietosum lentisci subass. nov.

Αριθµός φυτοληψιών ανά µονάδα βλάστησης 11 17 Μέσος αριθµός ειδών ανά φυτοληψία 15 26 Τοπικά διαφοριστικά είδη της υποένωσης arbutetosum unedi subass. nov.

Q.i. Lonicera implexa V I Q.i. Arbutus unedo IV .

(Q.i.) Arbutus andrachne II . Τοπικά διαφοριστικά είδη της υποένωσης pistacietosum lentisci subass. nov.

(P.-R.) Pistacia lentiscus I IV (P.-R.) Piptatherum coerulescens I IV (S.-s.) Phagnalon graecum I III (S.-s.) Thymus capitatus . IV (Q.i.) Carex illegitima I III (S.-s.) Erica manipuliflora I III

1 Ptilostemon chamaepeuce I III C.-M. Helichrysum stoechas ssp. barrelieri . III C.-M. Calycotome villosa . II (S.-s.) Micromeria nervosa . II

1 Centaurea raphanina ssp. mixta . II C.-M. Teucrium polium I II Q.p. Crepis fraasii . II

0 Piptatherum miliaceum . II 0 Allium subhirsutum . II Χαρακτηριστικά είδη της ένωσης Pinetum halepensis ass. nov.

Pinus halepensis V V Pinus brutia II . Χαρακτηριστικά είδη της συνένωσης Ceratonio-Rhamnion oleoidis Barb. et Quezel 1979

Asparagus aphyllus IV V Prasium majus II III Ceratonia siliqua . I Rhamnus lycioides ssp. graecus . I Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975

Osyris alba III II Rubia tenuifolia I II Euphorbia characias I I Juniperus phoenicea Ι I Pistacia terebinthus I I Clematis cirrhosa . I

107

Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975

Cyclamen graecum V V Phillyrea latifolia IV II Pyrus amygdaliformis . I Erica arborea I . Χαρακτηριστικά είδη της κλάσης Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950

Quercus coccifera V V Olea europaea var. sylvestris II III Smilax aspera Ι ΙΙ Asparagus acutifolius II I Lonicera etrusca . I Χαρακτηριστικά είδη της κλάσης Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954

Cistus salvifolius IV III Cistus incanus ssp. creticus III III Fumana thymifolia . II Salvia pomifera I I Micromeria graeca . I Salvia triloba . I Thymelaea hirsuta . I Χαρακτηριστικά είδη της τάξης Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939

Hypericum empetrifolium V V Teucrium divaricatum III IV Anthyllis hermanniae II IV Genista acanthoclada I I Phlomis fruticosa . II Ballota acetabulosa . II Euphorbia acanthothamnos . I Sarcopoterium spinosum . I Dorycnium hirsutum I . Fumana arabica . I Convolvulus oleifolius . I Satureia thymbra . I Συνοδά είδη

7 Brachypodium retusum V V 0 Stipa bromoides III III 0 Dactylis glomerata I II 0 Cupressus sempervirens (φυτεµένη) II I 0 Muscari commutatum . II 0 Scorzonera mollis . II 0 Geranium purpureum I II 0 Helictotrichon convolutum II I 0 Globularia alypum I I 7 Convolvulus althaeoides . II 6 Asphodelus aestivus . II

Q.p. Coronilla emerus I I 6 Hypochoeris achyrophorus . I 4 Muscari comosum . I 0 Festuca jeanpertii I I

108

0 Stachys cretica I I 0 Vicia cretica . I 0 Euphorbia taurinensis . I 0 Scaligeria cretica . I 0 Crucianella latifolia . I 1 Melica minuta . I 1 Cheilanthes maderensis . I 0 Aristolochia microstoma I I 7 Psoralea bituminosa . I 6 Trifolium angustifolium . I 6 Trifolium campestre . I 6 Brachypodium distachyon . I 6 Bromus diandrus . I 5 Avena sterilis . I 1 Aurinia saxatilis . I 0 Pinus pinea (φυτεµένη) . I 0 Medicago arborea (φυτεµένη) . I 0 Orlaya kochii . I 0 Tremastelma palaestinum . I 0 Dianthus pubescens . I 0 Silene spinescens . I 0 Onobrychis ebenoides . I 0 Leontodon crispus . I 0 Daucus guttatus . I 0 Valeriana dioscoridis . I 0 Trifolium boissieri . I 0 Silene vulgaris . I 0 Huetia cynapioides . I 0 Asyneuma limonifolium . I 0 Ruta graveolens . I 0 Knautia integrifolia . I 0 Trifolium stellatum . I 0 Stipa fontanesii . I 0 Tragopogon porrifolius . I 0 Linum leucanthum . I 0 Medicago coronata . I Είδη που χαρακτηρίζουν τις παρακάτω κλάσεις ή τις υποµονάδες τους.

0 ∆ιάφορα 1 Asplenietea trichomanis (Br.-Bl. in Meier et Br.-Bl. 1934) Oberd. 1977

2 Thlaspietea rotundifolii Br.-Bl. 1948 3 Koelerio-Corynephoretea Klika in Klika et Novak 1941 4 Festuco-Brometea Br.-Bl. et R.Tx. in Br.-Bl. 1949 5 Stellarietea mediae R.Tx. et al. ex Von Rochow 1951 6 Thero-Brachypodietea Br.-Bl. ex A. De Bolos y Vayreda 1950 7 Lygeo sparti-Stipetea tenacissimae Rivas-Martinez 1978 Συντµήσεις. (To είδος που αντιστοιχεί π.χ. στο C.-M. είναι χαρακτηριστικό της Cisto-Micromerietea julianae).

C.-M. Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954 (S.-s.) Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939

Q.i. Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950 (Q.i.) Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975

(P.-R.) Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975

109

Q.p. Quercetea pubescentis Doing-Kraft ex Scamoni et Passarge 1959

110

4.3 Βιοτικά, οικολογικά και χωρολογικά φάσµατα των µονάδων βλάστησης

του Υµηττού

Στο κεφάλαιο αυτό µελετώνται τα βιοτικά, οικολογικά και χωρολογικά φάσµατα της

βλάστησης του Υµηττού, µιας και δεν έχει γίνει κάτι τέτοιο µέχρι σήµερα. Η ανάλυση των

προαναφερθέντων φασµάτων γίνεται για κάθε µία µονάδα βλάστησης ξεχωριστά, αφού το

εύρος των υψοµέτρων (0-1026µ.) δεν επιτρέπει την παραπάνω ανάλυση για το σύνολο της

χλωρίδας του Υµηττού, όπως συµβαίνει συνήθως σε τέτοιου είδους έρευνες. Με όµοιο τρόπο

έχουν δουλέψει οι Θεοδωρόπουλος & Αθανασιάδης (1993) για τον Ταξιάρχη Χαλκιδικής

(όρος Χολοµώντας).

Η επεξεργασία των δεδοµένων για τη µελέτη των βιοτικών, οικολογικών και

χωρολογικών φασµάτων της βλάστησης του Υµηττού έγινε µε δύο µεθόδους:

α) Τη συνήθη για τις χλωριδικές µελέτες µέθοδο του Raunkiaer (Θεοδωρόπουλος &

Αθανασιάδης 1993), για να υπάρχει η δυνατότητα σύγκρισης µε τις υπάρχουσες

µελέτες αυτού του είδους. Έγινε, δηλαδή, άθροιση των ειδών κάθε βιοτικής και

οικολογικής µορφής και χωρολογικής προέλευσης και στη συνέχεια υπολογίστηκε η

εκατοστιαία αναλογία τους.

β) Την προτεινόµενη για τις φυτοκοινωνιολογικές µελέτες µέθοδο Tüxen & Ellenberg,

για την οποία οι Θεοδωρόπουλος & Αθανασιάδης (1993) πιστεύουν ότι εκφράζει

πολύ καλύτερα τη φυσιογνωµία και το χαρακτήρα των φυτοκοινωνικών µονάδων

µιας περιοχής. Σε αυτή λαµβάνεται υπόψη η σταθερότητα των ειδών για κάθε

µονάδα βλάστησης και η εκατοστιαία αναλογία κάθε βιοτικής µορφής, οικολογικής

µορφής και χωρολογικής προέλευσης δίνεται από την παρακάτω σχέση:

%(βιοτικής ή οικολογικής µορφής ή χωρολογικής προέλευσης)=(Α/Β)×100

όπου: Α=σύνολο σταθερότητας της βιοτικής ή οικολογικής µορφής ή χωρολογικής

προέλευσης, Β=σύνολο σταθερότητας των ειδών.

Για να βρεθεί σε ποια βιοτική ή οικολογική µορφή ή χωρολογική προέλευση ανήκει το

κάθε φυτικό είδος χρησιµοποιήθηκαν, κυρίως, τα συγγράµµατα των Tutin et al. (1964-1993),

Στεφανάκη-Νικηφοράκη (1981), Σαρλή (1981, 1994), Sarlis (1994), Pignatti (1982),

Χριστοδουλάκη (1986) και ∆ηµόπουλο (1993).

Τα βιοτικά, οικολογικά και χωρολογικά φάσµατα της βλάστησης του Υµηττού κατά τη

µέθοδο του Raunkiaer δίνονται στους Πίνακες 23 και 24.

111

ΠΙΝΑΚΑΣ 23

Οικολογικά και βιοτικά φάσµατα των µονάδων βλάστησης του Υµηττού κατά τη µέθοδο Raunkiaer. Οι τιµές

αντιπροσωπεύουν ποσοστά %.

Οικολογικά φάσµατα Βιοτικά φάσµατα A B P Ar,Fr Th Ch H G Ph

Dorycnio-Micromerietum graecae var. από Sedum acre 46 2 38 15 46 18 20 7 9

" var. από Ptilostemon chamaepeuce 45 1 40 14 45 19 21 6 9

" var. από Ononis pusilla 52 3 32 14 51 14 23 5 8

" var. από Globularia alypum 52 2 30 16 51 14 17 7 11

" var. από Thesium humile 57 3 23 17 57 13 15 4 12

" var. από Hirshfeldia incana 61 3 21 15 60 13 15 5 7

Origano vulgare-Ericetum arboreae 40 1 37 24 40 18 20 6 16

Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii typicum 51 3 27 19 51 16 18 5 11

Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii cistetosum 57 2 24 17 57 14 14 6 9

Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori 40 0 36 24 39 20 19 7 16

Pinetum halepensis arbutetosum unedi 2 1 45 53 2 31 18 4 44

Pinetum halepensis pistacietosum lentisci 18 2 45 35 18 27 26 7 23

Α: µονοετή, Β: διετή, Ρ: πολυετή, Ar: δέντρα, Fr: θάµνοι, Th: θερόφυτα, Ch: χαµαίφυτα, H: ηµικρυπτόφυτα, G: γεώφυτα, Ph: φανερόφυτα

ΠΙΝΑΚΑΣ 24

Χωρολογικά φάσµατα των µονάδων βλάστησης του Υµηττού κατά τη µέθοδο Raunkiaer. Οι τιµές αντιπροσωπεύουν

ποσοστά %.

wm

ed

om

ed

om

ed-o

subm

ed

osu

bm

ed

med

med-a

tl

med-e

ura

s

med-k

ont

med-s

ubm

ed

subm

ed, su

bm

ed-s

ubatl,

subatl

hell

balc

eura

s, e

ura

s-ko

nt, p

ale

osu

btr

op,

kosm

opol

Dorycnio-Micromerietum graecae var. από Sedum acre 1 19 2 1 28 3 1 2 18 7 11 3 6

" var. από Ptilostemon chamaepeuce 1 20 2 1 32 2 1 3 18 4 10 4 4

" var. από Ononis pusilla 1 19 2 1 32 2 0 4 18 6 8 4 6

" var. από Globularia alypum 1 17 1 1 35 2 0 3 18 7 7 1 6

" var. από Thesium humile 3 17 1 2 37 2 0 3 17 7 6 2 6

" var. από Hirshfeldia incana 1 16 1 1 39 3 0 3 19 5 6 1 4

Origano vulgare-Ericetum arboreae 1 20 1 0 35 2 0 4 16 4 7 3 4

Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii typicum 1 19 2 2 36 3 0 3 18 5 7 1 6

Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii cistetosum 1 16 1 2 37 3 0 3 19 5 7 1 6

Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori 1 19 1 3 39 1 0 3 17 2 9 0 3

Pinetum halepensis arbutetosum unedi 2 30 0 0 48 0 0 0 11 2 5 0 2

Pinetum halepensis pistacietosum lentisci 1 26 2 0 40 0 0 5 12 4 6 2 2

med: µεσογειακά, wmed: δυτικοµεσογειακά, omed: ανατολικοµεσογειακά, osubmed: ανατολικοϋποµεσογειακά, submed: υποµεσογειακά, atl: ατλαντικά, subatl: υποατλαντικά, euras: ευρασιατικά, kont: ηπειρωτικά, hell: ελληνικά, balc: βαλκανικά, paleosubtrop: παλαιοϋποτροπικά, kosmopol: κοσµοπολιτικά

112

Από τον Πίνακα 23 βγαίνει το συµπέρασµα ότι για όλες τις φρυγανικές φυτοκοινωνίες

της περιοχής έρευνας η κυρίαρχη βιοτική µορφή είναι αυτή των θεροφύτων (Th).

Αντιστoίχως, στα οικολογικά φάσµατα υπερτερούν τα µονοετή φυτά (Α). Η επικράτηση των

θεροφύτων, ακόµα και στις µονάδες βλάστησης των µεγαλύτερων υψοµέτρων του Υµηττού,

αποδεικνύει την έντονη ξηρή περίοδο κατά τη διάρκεια του θέρους, που αποτελεί τυπικό

γνώρισµα του µεσογειακού κλίµατος. Επικράτηση των θεροφύτων έχει βρει και ο

∆ηµόπουλος (1993) στο Θέρµο- και Μέσο-Μεσογειακό βιοκλιµατικό όροφο του όρους

Κυλλήνη, αλλά από τον Υπερ-Μεσογειακό όροφο και υψηλότερα (µέση ελάχιστη

θερµοκρασία ψυxρότερου µήνα κάτω από 0°C) επικρατούν τα ηµικρυπτόφυτα.

Τα βιοφάσµατα των περισσότερων φρυγανικών φυτοκοινωνιών του Υµηττού

προσεγγίζουν το βιοφάσµα που δίνει ο Raunkiaer (Braun-Blanquet 1932) για την ερηµική

κλιµατική ζώνη (Κυρηναϊκή χερσόνησος). Σε σύγκριση µε άλλες µελέτες βιοφασµάτων στον

ελλαδικό χώρο, ακόµα και γειτονικών περιοχών, όπως το νησί Αγκίστρι (Στεφανάκη-

Νικηφοράκη 1981) και τα νησιά του Ν. Ευβοϊκού (Σαρλής 1981), ο Υµηττός παρουσιάζει

αυξηµένο το ποσοστό των χαµαιφύτων (Ch). Εδώ τα χαµαίφυτα κυµαίνονται από 13% έως

20% (Πίνακας 23), ενώ στις άλλες ελληνικές χλωριδικές µελέτες φτάνουν µέχρι 13%.

Αντίθετα, µειωµένο είναι το ποσοστό των γεωφύτων στον Υµηττό, τα οποία φτάνουν το πολύ

µέχρι 7%. Αυτές οι διαφορές µπορεί να οφείλονται και στο διαφορετικό τρόπο

δειγµατοληψίας µεταξύ χλωριδικών και φυτοκοινωνιολογικών µελετών, καθώς και στο

γεγονός ότι οι φυτοληψίες στον Υµηττό διενεργήθηκαν αποκλειστικά κατά το δίµηνο Μαΐου-

Ιουνίου, εποχή που αναπτύσσεται και είναι αναγνωρίσιµο το µεγαλύτερο ποσοστό των

φυτών του.

Εντύπωση προκαλούν τα βιοφάσµατα των Pinetum halepensis arbutetosum

unedi και Pinetum halepensis pistacietosum lentisci, όπου τα θερόφυτα είναι µόλις 2%

και 18% αντίστοιχα, σε αντίθεση µε τις ανοιχτές φρυγανικές φυτοκοινωνίες. Σε αυτή την

περίπτωση η δραµατική µείωση του ποσοστού τους οφείλεται στην αδυναµία τους να

αναπτυχθούν µέσα στο πυκνό πευκοδάσος. Έτσι, δηµιουργείται ένα βιοφάσµα, το οποίο σε

καµµία περίπτωση δε θυµίζει το τυπικό της µεσογειακής βλάστησης. Στην πρώτη υποένωση

κυριαρχούν τα φανερόφυτα (44%), ενώ στη δεύτερη τα χαµαίφυτα (27%) µε µικρή, ωστόσο,

υπεροχή ως προς τα φανερόφυτα (23%) (Πίνακας 23). Ο µεσογειακός χαρακτήρας του

κλίµατος αυτών των δασών φανερώνεται, πιθανώς, από το συνδυασµό των υψηλών

ποσοστών των φανεροφύτων και των χαµαιφύτων. Για σύγκριση αναφέρουµε ότι στην

περιοχή του όρους Χολοµώντα, όπου το κλίµα παρουσιάζει έναν πιο ηπειρωτικό χαρακτήρα,

κυρίαρχη µορφή στα δάση του αποτελούν τα ηµικρυπτόφυτα µε ποσοστά από 35% έως 60%

(Θεοδωρόπουλος & Αθανασιάδης 1993). Επίσης, σύµφωνα µε τον Braun-Blanquet (1932),

στα µεσευρωπαϊκά δάση οξιάς κυριαρχούν πάλι τα ηµικρυπτόφυτα (51.5%), αλλά

ακολουθούνται στενά από τα γεώφυτα (40.5%), ενώ στα τροπικά δάση (Σεϋχέλλες)

επικρατούν τα φανερόφυτα (61%).

113

Από τον πίνακα 24 προκύπτει ότι για όλες τις φυτοκοινωνίες του Υµηττού η κυρίαρχη

χωρολογική µονάδα είναι η καθαρά µεσογειακή (med) µε ποσοστά από 28% έως 48%.

Ακολουθεί η ανατολικοµεσογειακή (omed) µε 16% έως 30% και η µεσογειακή-υποµεσογειακή

(med-submed) µε 11% έως 19%. Οι άλλες χωρολογικές µονάδες αντιπροσωπεύονται µε

ποσοστά συνήθως <10%. Μεταξύ των τελευταίων αυξηµένες είναι οι τιµές των ελληνικών

ειδών (hell). Χωρολογικά φάσµατα µε κύρια µέγιστα τα med, omed και med-submed, αλλά µε

κάπως διαφορετικές τιµές, εµφανίζουν η Σύρος (Σαρλής 1994) και η Σάµος (Χριστοδουλάκης

1986). Αντίθετα, στο γειτονικό Αγκίστρι (Στεφανάκη-Νικηφοράκη 1981) η κατηγορία med-

submed δεν παίζει σηµαντικό ρόλο (2.2%) στο χωρολογικό φάσµα της χλωρίδας του.

Αν αθροιστούν οι τιµές όλων των κατηγοριών του Πίνακα 24 που περιέχουν τη λέξεις

med, omed και hell και αποτελέσουν µια ενότητα µε το όνοµα Μεσογειακή, τότε η ενότητα

αυτή αντιπροσωπεύεται µε ποσοστά από 85% (Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae

var. από Sedum acre) µέχρι 96% (Pinetum halepensis arbutetosum unedi). Η

Μεσογειακή ενότητα φτάνει το 77% στη Σύρο (Σαρλής 1994) και το 78% στη Σάµο

(Χριστοδουλάκης 1986). Οι αυξηµένες, µέχρι και 19 ποσοστιαίες µονάδες, τιµές για τον

Υµηττό οφείλονται, πιθανόν, στο διαφορετικό τρόπο δειγµατοληψίας µεταξύ χλωριδικών και

φυτοκοινωνιολογικών µελετών, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Όσον αφορά τη σύγκριση

των χωρολογικών φασµάτων Υµηττού και Χολοµώντα (Θεοδωρόπουλος & Αθανασιάδης

1993), φαίνεται καθαρά ότι στο δεύτερο όρος η Μεσογειακή ενότητα εµφανίζεται µε ποσοστά

από 17% έως το πολύ 43% ανά φυτοκοινωνική ένωση, εξαιτίας του ηπειρωτικότερου

χαρακτήρα του κλίµατος της περιοχής εκείνης.

Στους Πίνακες 25 και 26 συνυπολογίζεται ο παράγοντας σταθερότητα για την

εξαγωγή των βιοτικών, οικολογικών και χωρολογικών φασµάτων του Υµηττού, µια µέθοδος

που θεωρείται ότι δίνει καλύτερα αποτελέσµατα για φυτοκοινωνιολογικές µελέτες

(Θεοδωρόπουλος & Αθανασιάδης 1993). Υπό αυτή την άποψη, η µέθοδος είναι κατάλληλη

για ανίχνευση της επίδρασης των διαφόρων οικολογικών παραγόντων στα βιοτικά,

οικολογικά και χωρολογικά φάσµατα των φυτοκοινωνιολογικών µονάδων µιας µικρής

περιοχής, όπως είναι ο Υµηττός.

114

ΠΙΝΑΚΑΣ 25

Οικολογικά και βιοτικά φάσµατα των µονάδων βλάστησης του Υµηττού κατά τη µέθοδο Tüxen & Ellenberg. Οι τιµές

αντιπροσωπεύουν ποσοστά %.

Οικολογικά φάσµατα Βιοτικά φάσµατα A B P Ar,Fr Th Ch H G Ph

Dorycnio-Micromerietum graecae var. από Sedum acre 37 2 40 22 37 21 23 7 13

" var. από Ptilostemon chamaepeuce 37 2 40 22 37 24 23 4 13

" var. από Ononis pusilla 46 2 32 20 45 17 22 4 12

" var. από Globularia alypum 46 2 30 23 45 20 16 5 14

" var. από Thesium humile 57 2 23 19 57 16 12 4 11

" var. από Hirshfeldia incana 69 2 17 12 69 10 11 4 6

Origano vulgare-Ericetum arboreae 29 1 37 34 29 24 18 4 25

Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii typicum 47 1 27 25 47 22 14 4 14

Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii cistetosum 57 1 21 20 58 12 11 5 14

Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori 26 0 38 36 26 22 21 7 24

Pinetum halepensis arbutetosum unedi 1 1 39 60 1 28 15 6 51

Pinetum halepensis pistacietosum lentisci 7 1 51 41 7 33 23 8 29

Α: µονοετή, Β: διετή, Ρ: πολυετή, Ar: δέντρα, Fr: θάµνοι, Th: θερόφυτα, Ch: χαµαίφυτα, H: ηµικρυπτόφυτα, G: γεώφυτα, Ph: φανερόφυτα

ΠΙΝΑΚΑΣ 26

Χωρολογικά φάσµατα των µονάδων βλάστησης του Υµηττού κατά τη µέθοδο Tüxen & Ellenberg. Οι τιµές

αντιπροσωπεύουν ποσοστά %.

w

med

om

ed

om

ed-o

subm

ed

osu

bm

ed

med

med-a

tl

med-e

ura

s

med-k

ont

med-s

ubm

ed

subm

ed, su

bm

ed-s

ubatl,

su

batl

hell

balc

eura

s, e

ura

s-ko

nt,

pale

osu

btr

op, ko

smopol

Dorycnio-Micromerietum graecae var. από Sedum acre 1 17 2 1 29 2 1 2 18 7 13 4 5

" var. από Ptilostemon chamaepeuce 1 21 2 1 29 1 1 3 16 4 13 3 3

" var. από Ononis pusilla 1 18 3 1 34 2 0 3 17 6 10 2 4

" var. από Globularia alypum 2 18 2 1 40 2 0 3 17 6 7 1 3

" var. από Thesium humile 2 17 1 1 43 2 0 3 17 4 6 1 4

" var. από Hirshfeldia incana 2 15 1 1 40 2 0 3 22 5 6 1 4

Origano vulgare-Ericetum arboreae 2 22 2 0 44 1 0 2 14 4 7 2 2

Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii typicum 2 22 1 1 39 1 0 3 17 4 7 1 3

Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii cistetosum 2 18 1 1 39 1 0 3 21 5 5 1 4

Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori 3 22 3 3 39 1 0 4 14 3 7 0 1

Pinetum halepensis arbutetosum unedi 5 22 0 0 57 0 0 0 7 1 6 0 1

Pinetum halepensis pistacietosum lentisci 3 28 1 0 50 0 0 3 5 2 6 1 1

med: µεσογειακά, wmed: δυτικοµεσογειακά, omed: ανατολικοµεσογειακά, osubmed: ανατολικοϋποµεσογειακά, submed: υποµεσογειακά, atl: ατλαντικά, subatl: υποατλαντικά, euras: ευρασιατικά, kont: ηπειρωτικά, hell: ελληνικά, balc: βαλκανικά, paleosubtrop: παλαιοϋποτροπικά, kosmopol: κοσµοπολιτικά

115

Στον Πίνακα 25 παρατηρούµε ότι για την ένωση Dorycnio hirsuti-Micromerietum

graecae, που εµφανίζεται σε εδάφη προερχόµενα από µάρµαρα, έχουµε µια συνεχή αύξηση

των θεροφύτων (Th) και, κατά συνέπεια των µονοετών φυτών (Α), από τις

υγροψυχροβιότερες (var. από Sedum acre, 37%) προς τις ξηροθερµοβιότερες παραλλαγές

της (var. από Hirshfeldia incana, 69%). Κατά όµοιο τρόπο, τα πολυετή ποώδη φυτά (Ρ) και

τα ηµικρυπτόφυτα (Η) µειώνονται από την var. από Sedum acre (40% και 23% αντίστοιχα)

προς την var. από Hirshfeldia incana (17% και 11% αντίστοιχα). Για την ίδια φυτοκοινωνική

ένωση έχουµε, επίσης, µια τάση αύξησης της µεσογειακής χωρολογικής µονάδας (med) από

την var. από Sedum acre (29%) προς την var. από Τhesium humile (43%) (Πίνακας 26),

καθώς και µια µικρή µείωση των ελληνικών ειδών (hell) από 13% στο 6%. Η µείωση των

ελληνικών ειδών φανερώνει ότι τα µεγαλύτερα υψόµετρα του Υµηττού αποικίζονται από

κάποια ενδηµικά είδη σχετικά ψυχρόβια, αλλά µε µεγαλύτερη αντοχή στην ξηρασία από τα

υποµεσογειακά είδη, τα οποία είναι ελάχιστα εντός της περιοχής έρευνας.

Όµοια συµπεράσµατα βγάζει κανείς παρατηρώντας τις φυτοκοινωνίες εδαφών

προερχόµενα από σχιστόλιθους. Υπάρχει µια αύξηση των θεροφύτων και µείωση των

ηµικρυπτοφύτων από την υγροψυχροβιότερη (Origano vulgare-Ericetum arboreae) στην

ξηροθερµοβιότερη (Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii cistetosum) µονάδα

βλάστησης. Το ίδιο συµβαίνει, αντίστοιχα, µε τα ετήσια και τα πολυετή ποώδη φυτά (Πίνακας

25). Είναι, άλλωστε, γνωστό, ότι τα θερόφυτα χαρακτηρίζουν τα θερµά και ξηρά κλίµατα, ενώ

τα ηµικρυπτόφυτα τα ψυχρά και υγρά (Voliotis 1982, Χριστοδουλάκης 1986). ∆εν

παρατηρείται, ωστόσο, καµµία αύξηση των καθαρά µεσογειακών στοιχείων (med) ή µείωση

των ελληνικών (hell) (Πίνακας 26).

Άξιο προσοχής είναι το οικολογικό και το βιοτικό φάσµα της Helianthemo hymettii-

Cistetum parviflori. Η ένωση αυτή παρουσιάζει όµοια τα παραπάνω φάσµατά της µε εκείνα

της Origano vulgare-Ericetum arboreae, αν και έχει χαρακτηριστεί ως ξηροθερµοβιότερη

εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης (βλ. κεφ. 4.1.2.6).

Αν εξετάσει κανείς τα βιοφάσµατα της Origano vulgare-Ericetum arboreae, που

προτιµά εδάφη προερχόµενα από σχιστόλιθους, και αυτά των Dorycnio hirsuti-

Micromerietum graecae var. από Ononis pusilla και var. από Globularia alypum, που

εµφανίζονται στα ίδια περίπου υψόµετρα, αλλά σε εδάφη όπου το γεωλογικό υπόστρωµα

είναι µάρµαρο, παρατηρεί πως η πρώτη παρουσιάζει µειωµένο το ποσοστό των θεροφύτων

(29%) και αυξηµένο το ποσοστό των φανεροφύτων (25%). Το ίδιο ισχύει στη σύγκριση των

βιοφασµάτων των µονάδων βλάστησης Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii

typicum και cistetosum parviflori, που αναπτύσσονται σε εδάφη επί σχιστόλιθων, µε τις

αντίστοιχες αναπτυσσόµενες σε εδάφη υπερκείµενα σε µάρµαρα Dorycnio hirsuti-

Micromerietum graecae var. από Τhesium humile και var. από Hirshfeldia incana.

Ωστόσο, στην τελευταία περίπτωση οι προαναφερόµενες διαφορές στα αντίστοιχα

βιοφάσµατα του Πίνακα 23 (όπου δε λαµβάνεται υπόψη η σταθερότητα) µειώνονται πολύ,

µέχρι µηδενισµού.

116

Όσον αφορά την ένωση Pinetum halepensis, αυτή παρουσιάζει πολύ µεγάλη

µείωση στα θερόφυτα, αύξηση στα χαµαίφυτα, ηµικρυπτόφυτα και φανερόφυτα (Πίνακας 25)

και αύξηση των µεσογειακών (med) και ανατολικοµεσογειακών (omed) χλωριδικών στοιχείων

(Πίνακας 26) σε σχέση µε τις φρυγανικές φυτοκοινωνίες του Υµηττού. Εντούτοις, είναι

αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι η αποδεδειγµένα (κεφ. 4.2.1) υγροψυχροβιότερη υποένωση

arbutetosum unedi έχει λιγότερα ποώδη πολυετή φυτά και ηµικρυπτόφυτα από την

ξηροθερµοβιότερη pistacietosum lentisci (Πίνακας 25).

Συγκρίνοντας, τέλος, τα στοιχεία των Πινάκων 25 και 23 µεταξύ τους, παρατηρούµε

ότι η αύξηση του ποσοστού των θεροφύτων από την υγροψυχροβιότερη Dorycnio hirsuti-

Micromerietum graecae var. από Sedum acre προς την ξηροθερµοβιότερη Dorycnio

hirsuti-Micromerietum graecae var. από Hirshfeldia incana είναι 32% µε τη µέθοδο

Tüxen & Ellenberg και 14% µε τη µέθοδο του Raunkiaer. Επίσης, η µείωση των

ηµικρυπτοφύτων από την πρώτη προς την τελευταία παραλλαγή φτάνει τις 12 ποσοστιαίες

µονάδες χρησιµοποιώντας τη µέθοδο Tüxen & Ellenberg (Πίνακας 25), ενώ µε τη µέθοδο του

Raunkiaer (Πίνακας 23) η µείωση αυτή είναι µόλις 5 ποσοστιαίες µονάδες. Παρόµοια

συµπεράσµατα βγάζει κανείς παρατηρώντας την αύξηση των θεροφύτων και τη µείωση των

ηµικρυπτοφύτων από την Origano vulgare-Ericetum arboreae προς τη Micromerio

graecae-Hypericetum empetrifolii cistetosum parviflori. Με άλλα λόγια, µε τη µέθοδο

Tüxen & Ellenberg τονίζονται περισσότερο οι, οφειλόµενες σε περιβαλλοντικούς παράγοντες,

διαφορές στα βιοτικά φάσµατα µεταξύ των µονάδων βλάστησης, σε σύγκριση µε τη µέθοδο

Raunkiaer. Το ίδιο ισχύει για τα οικολογικά φάσµατα, όχι, όµως και για τα χωρολογικά, όπως

προκύπτει από τη σύγκριση των Πινάκων 24 και 26.

117

4.4 ∆υναµική της βλάστησης του Υµηττού

Οι φυτοκοινωνίες υπόκεινται σε έναν αργό ή γρήγορο ρυθµό εξέλιξης προς µία

οικολογικά σταθερή κατάσταση, τη φυτοκοινωνία κλίµαξ. Η φυτοκοινωνική ένωση κλίµαξ δεν

πρέπει να θεωρείται ως µια οµοιόµορφη κατάσταση ισορροπίας για µια περιοχή όπου

επικρατεί ένα ενιαίο κλίµα, γιατί ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά του εδάφους η εξέλιξη της

βλάστησης τείνει προς µία δέσµη ενώσεων κλίµαξ. Για παράδειγµα, οι φυτοκοινωνίες της

Quercion-Confertae αποτελούν µια δέσµη ενώσεων κλίµαξ (Ellenberg 1956, Αθανασιάδης

1986β).

Για να µελετηθούν τα στάδια εξέλιξης (διαδοχής) των φυτοκοινωνιών

χρησιµοποιούνται διάφορες µέθοδοι (Ellenberg 1956, Αθανασιάδης 1986β):

1) Ιστορικές µαρτυρίες, µέσω παλαιών χαρτών, φωτογραφιών κ.λ.π.

2) Έρευνες ανάλυσης ιζηµάτων (π.χ. ανάλυση γύρης).

3) Έµµεσα συµπεράσµατα από την έρευνα της εξάπλωσης των φυτοκοινωνιών.

4) Άµεσες παρατηρήσεις της σύνθεσης των φυτοκοινωνιών ανά ορισµένα χρονικά

διαστήµατα σε µόνιµες δειγµατοληπτικές επιφάνειες.

Η τελευταία µέθοδος είναι η πιο ορθή, αλλά και η πιο δύσκολη, αφού απαιτεί πολυετείς

παρατηρήσεις. Με τον τρόπο αυτό έχει δουλέψει ο Σαρλής (1976) για τη διαδοχή της

βλάστησης µετά από πυρκαγιά σε δάση χαλεπίου πεύκης και ορισµένων πλατυφύλλων

ειδών.

Το πιο κλασσικό σχήµα διαδοχής των µεσογειακών οικοσυστηµάτων µε υγρό ή

ύφυγρο κλίµα είναι (Quezel & Barbero 1982):

Σχήµα 5

Λιβάδια µε µονοετή φυτά → Λιβάδια µε πολυετή φυτά → Θάµνοι → Προδασικοί σχηµατισµοί → ∆άση

Σύµφωνα µε τους ορισµούς των διαφόρων κλάσεων κατά Mucina (1997) προκύπτει,

αντίστοιχα, το εξής φυτοκοινωνιολογικό σχήµα:

Σχήµα 6

Thero-Brachypodietea → Lygeo sparti-Stipetea tenacissimae → Cisto-Micromerietea julianae → Pistacio-

Rhamnetalia alaterni → Quercetalia ilicis.

Ο Horvat et al. (1974) αναφερόµενοι στον Οberdorfer (1954) δίνουν το ίδιο σχήµα, χωρίς την

παρεµβολή των Lygeo sparti-Stipetea tenacissimae και Pistacio-Rhamnetalia alaterni.

Για να προκύψει, κατόπιν οπισθοδροµικής διαδοχής, η κλάση της Thero-

Brachypodietea σε µια περιοχή, πρέπει η υποβάθµιση της βλάστησης µετά από πυρκαγιές,

εκχερσώσεις και βοσκή να είναι όχι µόνο συνεχής, αλλά και σε τέτοια µεγάλη έκταση ώστε να

είναι δύσκολη η αποίκιση µε σπόρους των διάφορων φρυγανικών ειδών, όπως τα Cistus

species. Μετά από µία πυρκαγιά σε περιοχή µε βλάστηση που ανήκει στην Cisto-

118

Micromerietea julianae ή στην Quercetea ilicis και ανεξάρτητα της έντασης και της

διάρκειάς της, το πρώτο έτος µετά τη φωτιά προκύπτει πάλι Cisto-Micromerietea julianae

µε Calycotome villosa, Anthyllis hermanniae, Sarcopoterium spinosum, Fumana arabica κ.ά.

(Σαρλής 1976). Αν υπήρχαν και αείφυλλα πλατύφυλλα, το πρώτο έτος µετά την πυρκαγιά θα

αναβλαστήσουν, µε πρεµνοβλαστήµατα και ριζοβλαστήµατα, τα Quercus coccifera, Pistacia

lentiscus, Smilax aspera, Arbutus unedo κ.ά. Αυτό παρατηρείται και στον Υµηττό. Οι

φυτοληψίες Φ1, Φ2, Φ4 διεξήχθησαν την πρώτη άνοιξη µετά τη µεγάλη θερινή πυρκαγιά του

1995 στην Άνω Ηλιούπολη και Αργυρούπολη και είναι εκεί σηµαντικός τόσο ο αριθµός, όσο

και η πληθοκάλυψη των φρυγάνων και των αειφύλλων πλατυφύλλων που αναβλάστησαν

(Πίνακας Β).

Εκτάσεις µεγαλύτερες των 300m² µε πραγµατικά ποολίβαδα στον Υµηττό δεν πρέπει

να υπάρχουν, αφού και στις πιο υποβαθµισµένες θέσεις φύονται διάσπαρτα ξυλώδη φυτά

(φρύγανα). Στις υπόλοιπες θέσεις, τα διάκενα µε τα θερόφυτα περιέχουν και νανώδεις

θάµνους (Thymus capitatus, Fumana species και πολλά άλλα) και είναι τέτοιας έκτασης και

µορφής που δεν επιτρέπουν το χειρισµό τους ως ξεχωριστές µονάδες βλάστησης, όπως

προαναφέρθηκε. Η βλάστηση των πιο υποβαθµισµένων περιοχών του Υµηττού, όπου τα

αειφύλλα πλατύφυλλα είδη είναι λίγα σε αριθµό και η πληθοκάλυψή τους µικρή,

αντιπροσωπεύεται από την Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori ass. nov., την

Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989 var. από Hirshfeldia

incana, καθώς και από µεµονωµένες φυτοληψίες άλλων µονάδων βλάστησης, όπως τις

Φ95, Φ103 (Πίνακας C), Φ2 και Φ4 (Πίνακας Β). Σε αυτές τις θέσεις κυριαρχούν τα φρύγανα,

ενώ τα αείφυλλα πλατύφυλλα παρουσιάζουν µειωµένη συµµετοχή. Μάλιστα, το ανθεκτικό

στη βόσκηση και στις πυρκαγιές Quercus coccifera (Ντάφης 1973) έχει πληθοκάλυψη 1 ή

µικρότερη στις προαναφερόµενες περιοχές (Πίνακες Β, C). Ακόµα και στα πυκνά πευκοδάση,

η συµµετοχή των φρυγάνων (Cistus species κ.λ.π.) είναι πολύ σηµαντική. Με βάση όλα τα

παραπάνω βγαίνει το συµπέρασµα, πως το σύνολο των θαµνώνων του Υµηττού βρίσκεται

στο µεσαίο στάδιο της φυτοκοινωνικής διαδοχής (σχ. 5 και 6).

Επειδή όλες οι µονάδες βλάστησης της περιοχής έρευνας εµπεριέχουν ένα µικρό ή

µεγάλο αριθµό φυτών της κλάσης Quercetea ilicis, είναι σχετικά εύκολο να προβλεφθούν τα

επόµενα στάδια εξέλιξης της βλάστησης του Υµηττού µε βάση τις βιβλιογραφικές αναφορές

για τις δασικές και προδασικές φυτοκοινωνίες και αυτό επιχειρήθηκε στην περιγραφή των

µονάδων βλάστησης. Είδαµε, λοιπόν, ότι οι παραλλαγές var. από Ptilostemon

chamaepeuce, var. από Ononis pusilla, var. από Globularia alypum, var. από Thesium

humile και var. από Hirshfeldia incana της φυτοκοινωνικής ένωσης Dorycnio hirsuti-

Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989, καθώς και η ένωση Micromerio graecae-

Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989 αποτελούν, για τον Υµηττό, στάδια

υποβάθµισης της Prasio-Ceratonietum Barb. et Quez. 1980. Η ένωση Prasio-

Ceratonietum Barb. et Quez. 1980 ανήκει στην συνένωση Ceratonio-Rhamnion oleoidis

Barb. et Quez. 1979 και στην τάξη Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975 και

119

η γεωγραφική της εξάπλωση περιορίζεται σε Ελλάδα και Τουρκία. Σύµφωνα µε τον

Theocharopoulos (1983) και τους Quezel & Barbero (1985), η συνένωση Ceratonio-

Rhamnion oleoidis Barb. et Quez. 1979 εµφανίζεται, κυρίως, στο Θέρµο-µεσογειακό

βιοκλιµατικό όροφο και περιλαµβάνει άλλες δύο ενώσεις: την Ceratonio-Pistacietum

lentisci Zohary & Orshan 1959, που εντοπίζεται στα ανατολικά παράλια της Μεσογείου, και

την Pistacio-Quercetum brachyphyllae Barb. et. Quez. 1980, που εντοπίζεται στην Κρήτη.

H Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989 var. από

Sedum acre εξελίσσεται, πιθανώς, προς τη φυτοκοινωνική ένωση Phillyreo latifoliae-

Querco cocciferetum Barb. et Quez. 1976 (που ανήκει στη συνένωση Pistacio-Rhamnion

Quez. et Barb. 1985 της Pistacio-Rhamnetalia alaterni), αφού από τα χαρακτηριστικά είδη

της Ceratonio-Rhamnion oleoidis µόνο το Asparagus aphyllus φύεται στην εξεταζόµενη

παραλλαγή (βλ. Πίνακα 9, στο τέλος του κεφ. 4.1.2.2). Έτσι, αυξάνεται η σχετική συµµετοχή

των Quercus coccifera, Phillyrea latifolia, Euphorbia characias, που είναι χαρακτηριστικά είδη

της συνένωσης Pistacio-Rhamnion. Τα άλλα είδη που προτείνονται από τους Quezel &

Barbero (1985) για χαρακτηριστικά της Pistacio-Rhamnion είναι τα Clematis flammula,

Jasminum fruticans, Rubia peregrina και Teucrium chamaedrys, τα οποία, όµως, δε

βρέθηκαν στον Υµηττό. Η συνένωση Pistacio-Rhamnion, που αποτελεί προδασικό στάδιο

της Quercion ilicis, περιλαµβάνει 3 ενώσεις (Quezel & Barbero 1985): α) την Phillyreo

latifoliae-Querco cocciferetum Barb. et Quez. 1976, β) την Querco-Carpinetum Oberd.

1948, και γ) την Aristolochio creticae-Quercetum cocciferae Barb. et Quez. 1980. Στους

φυτοπίνακες των Barbero & Quezel (1976 και 1980) παρατηρούµε ότι η Phillyreo latifoliae-

Querco cocciferetum διακρίνεται από την έλλειψη των χαρακτηριστικών ειδών των άλλων

δύο ενώσεων της Pistacio-Rhamnion. Κατά τους Quezel & Barbero 1985 και

Theocharopoulos et al. (1998), η Phillyreo latifoliae-Querco cocciferetum εξαπλώνεται

στο Μέσο-µεσογειακό όροφο, δηλαδή στο βιοκλιµατικό όροφο µε ψυχρό χειµώνα

(∆ηµόπουλος 1993), ο οποίος σήµερα καταλαµβάνεται από την Dorycnio hirsuti-

Micromerietum graecae var. από Sedum acre στον Υµηττό (βλ. Κλιµατολογικές

συνθήκες). Πρέπει, τέλος, να αναφερθεί ότι η φυτοκοινωνική ένωση Phillyreo latifoliae-

Querco cocciferetum Barb. et Quez. 1980 πρέπει να σχετίζεται µε την Quercus coccifera-

Phillyrea latifolia-κοινότητα της Pistacio-Rhamnetalia alaterni, που έχει βρεθεί από τον

Βergmeier (1990) στον Κάτω Όλυµπο και από τον Αθανασιάδη κ.ά. (1998) στο Άγιον Όρος,

όπως µπορεί εύκολα να παρατηρήσει κανείς στους σχετικούς φυτοπίνακες.

Η Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989 αποτελεί στάδιο

υποβάθµισης της Arbuto andrachne-Quercetum ilicis Oberdorfer 1948 (συνένωση

Quercion ilicis Br.-Bl. (1931) 1936 em. Rivas-Martinez 1975, τάξη Quercetalia ilicis Br.-

Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975), παρά την απουσία της Quercus ilex (Πίνακας 11, κεφ.

4.1.2.4). Είναι, άλλωστε, γνωστό (Horvat et al. 1974, Βarbero & Quezel 1976 και 1980,

Bergmeier 1990, Αθανασιάδης κ.ά. 1998) ότι τα Arbutus unedo, Arbutus andrachne και Erica

arborea συνδέονται στενά φυτοκοινωνιολογικώς µε την Quercus ilex. Για την Arbuto

120

andrachne-Quercetum ilicis Oberdorfer 1948 στην ανατολική Θεσσαλία, ο Raus (1979)

δίνει ως χαρακτηριστικά και διαφοριστικά είδη τα Arbutus andrachne, Cyclamen graecum,

Helictotrichon convοlutum και Teucrium divaricatum, που αφθονούν και στην Origano

vulgare-Ericetum arboreae του Υµηττού. Η Arbuto andrachne-Quercetum ilicis

εµφανίζεται και στο γειτονικό Τατόι, στους πρόποδες της Πάρνηθας από τα 300µ. και πάνω,

ενώ χαµηλότερα επικρατεί η συνένωση Ceratonio-Rhamnion oleoidis της Pistacio-

Rhamnetalia alaterni (Papanikolaou & Sarlis 1991).

Για την Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori ass. nov. εκφράζουµε την

άποψη ότι θα παραµείνει φρυγανική φυτοκοινωνία, εξαιτίας των δυσµενών εδαφικών

συνθηκών (βλ. κεφ. 4.1.2.6). Το συµπέρασµα αυτό βασίζεται στο γεγονός, ότι η συµµετοχή

ειδών της κλάσης Quercetea ilicis στην Helianthemo hymettii-Cistetum parviflori ass.

nov. είναι πολύ µικρότερη σε σχέση µε την γειτονική ένωση Μicromerio graecae-

Hypericetum empetrifolii.

Όσον αφορά την ένωση Pinetum halepensis ass. nov., εάν, µετά τη φάση

γήρανσης των πεύκων και τη διάσπαση της κοµοστέγης, ο υπόροφος από τα αείφυλλα

πλατύφυλλα φτάσει στο στάδιο της µακκίας βλάστησης, τότε η µεν Pinetum halepensis

pistacietosum lentisci θα µετατραπεί σε Prasio-Ceratonietum pinetosum halepensis

(Theocharopoulos 1983) της Pistacio-Rhamnetalia alaterni, η δε Pinetum halepensis

arbutetosum unedi θα εξελιχθεί σε Arbuto andrachne-Quercetum ilicis pinetosum

halepensis της Quercetalia ilicis. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις, η σηµερινή φυτοκοινωνική

ένωση Pinetum halepensis ass. nov. αποτελεί προκλίµαξ µονάδα βλάστησης.

Όλα τα παραπάνω δίνονται συνοπτικά στον Πίνακα 27:

1

21

Π

ίνα

κα

ς 2

7

Σηµ

εριν

ές µ

ονά

δες

βλά

στη

σης

του Υ

µηττ

ού

Μελ

λοντ

ικές

µονά

δες

βλά

στη

σης,

ως

απ

οτέ

λεσ

µα

πρ

οοδευ

τική

ς δια

δοχή

ς

Do

rycn

io-M

icro

meri

etu

m g

raecae B

arb

. et

Qu

ez. 1989 v

ar.

απ

ό S

ed

um

acre

Ph

illy

reo

lati

foliae-Q

uerc

o c

occif

ere

tum

Barb

. et

Qu

ez.

1976

Do

rycn

io-M

icro

meri

etu

m g

raecae B

arb

. et

Qu

ez. 1989 v

ar.

απ

ό P

tilo

ste

mo

n c

ham

aep

eu

ce

Pra

sio

-Cera

ton

ietu

m B

arb

. et

Qu

ez. 1980

Do

rycn

io-M

icro

meri

etu

m g

raecae B

arb

. et

Qu

ez. 1989 v

ar.

απ

ό O

no

nis

pu

silla

P

rasio

-Cera

ton

ietu

m B

arb

. et

Qu

ez. 1980

Do

rycn

io-M

icro

meri

etu

m g

raecae B

arb

. et

Qu

ez. 1989 v

ar.

απ

ό G

lob

ula

ria a

lyp

um

P

rasio

-Cera

ton

ietu

m B

arb

. et

Qu

ez. 1980

Do

rycn

io-M

icro

meri

etu

m g

raecae B

arb

. et

Qu

ez. 1989 v

ar.

απ

ό T

hesiu

m h

um

ile

Pra

sio

-Cera

ton

ietu

m B

arb

. et

Qu

ez. 1980

Do

rycn

io-M

icro

meri

etu

m g

raecae B

arb

. et

Qu

ez. 1989 v

ar.

απ

ό H

irsh

feld

ia in

can

a

Pra

sio

-Cera

ton

ietu

m B

arb

. et

Qu

ez. 1980

Mic

rom

eri

o g

raecae-H

yp

eri

cetu

m e

mp

etr

ifo

lii

Barb

. et

Qu

ez. 1989 t

yp

icu

m

Pra

sio

-Cera

ton

ietu

m B

arb

. et

Qu

ez. 1980

Mic

rom

eri

o g

raecae-H

yp

eri

cetu

m e

mp

etr

ifo

lii

Barb

. et

Qu

ez. 1989 c

iste

tosu

m p

arv

iflo

ri

Pra

sio

-Cera

ton

ietu

m B

arb

. et

Qu

ez. 1980

Pin

etu

m h

ale

pen

sis

ass.

no

v. p

ista

cie

tosu

m len

tisci

P

rasio

-Cera

ton

ietu

m B

arb

. et

Qu

ez. 1980 p

ineto

su

m h

ale

pen

sis

Heli

an

them

o h

ym

ett

ii-C

iste

tum

parv

iflo

ri a

ss. n

ov.

Heli

an

them

o h

ym

ett

ii-C

iste

tum

parv

iflo

ri a

ss. n

ov.

Ori

gan

o v

ulg

are

-Eri

cetu

m a

rbo

reae B

arb

. et

Qu

ez.

1989

Arb

uto

an

dra

ch

ne-Q

uerc

etu

m ilicis

Ob

erd

orf

er

1948

Pin

etu

m h

ale

pen

sis

ass.

no

v.

arb

ute

tosu

m u

ned

i

Arb

uto

an

dra

ch

ne-Q

uerc

etu

m ilicis

Ob

erd

orf

er

1948 p

ineto

su

m h

ale

pen

sis

122

Από τα παραπάνω παρατηρεί κανείς ότι οι περισσότερες από τις αναµενόµενες

φυτοκοινωνίες του Υµηττού ανήκουν στην τάξη Pistacio-Rhamnetalia alaterni. Προκύπτει

έτσι το ερώτηµα, εάν είναι δυνατόν η Pistacio-Rhamnetalia alaterni να αποτελεί σε τοπικό

επίπεδο τη βλάστηση κλίµαξ, αφού οι σχηµατισµοί της έχουν χαρακτηριστεί ως προδασικοί.

Η απάντηση έρχεται από τον Barbero et al. (1990 και 1992). Σύµφωνα µε αυτούς, σε Γαλλία,

Ισπανία και Μαρόκο οι προδασικοί σχηµατισµοί σε περιοχές µε ύφυγρο και υγρό βιοκλίµα

είναι ανθρωπογενείς και καταλήγουν σε καθαρά δασικούς σχηµατισµούς, όπου ευδοκιµούν

µεσοσκληρόφυλλα είδη, όπως τα Pistacia terebinthus και Arbutus unedo. Ωστόσο, σε

ηµίξηρο βιοκλίµα η Pistacio-Rhamnetalia alaterni είναι τελική µονάδα βλάστησης, αφού η

εκεί εξέλιξη των φυτοκοινωνιών σταµατά σε θαµνώδεις σχηµατισµούς µε επικράτηση

ξηροσκληρόφυλλων ειδών, όπως τα Quercus coccifera και Pistacia lentiscus. Σύµφωνα µε

τον Barbero et al. (1990) και τα δάση της Pinus halepensis ανήκουν στους προδασικούς

σχηµατισµούς.

Όσον αφορά την οπισθοδροµική διαδοχή της βλάστησης του Υµηττού, που

συντελείται µε πυρκαγιές και εκχερσώσεις, αυτή µπορεί να παρατηρηθεί µόνο στην ένωση

Pinetum halepensis ass. nov.. Είναι πολύ εύκολο να διαπιστώσει κανείς στην ύπαιθρο, ότι

το αποτέλεσµα της οπισθοδροµικής διαδοχής σε οποιοδήποτε πευκοδάσος της περιοχής

έρευνας είναι µια από τις φρυγανικές µονάδες βλάστησης, που ήδη έχουν περιγραφεί στα

προηγούµενα κεφάλαια, ανάλογα, βέβαια, µε το µητρικό πέτρωµα και το µικροκλίµα της

περιοχής, όπου έγινε η καταστροφή. Παραδείγµατος χάριν, η Pinetum halepensis

pistacietosum lentisci, που υπήρχε το 1988 στην περιοχή της Φ151 (Πίνακας Β),

µετατράπηκε µε την πυρκαγιά του 1992 σε Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb.

et Quez. 1989 var. από Ononis pusilla. Αντίθετα, η Pinetum halepensis pistacietosum

lentisci στον Καρέα (Φ13, Φ176, Φ177 στον Πίνακα C), µε τη µεγάλη πυρκαγιά του 1998,

έχει µετατραπεί σήµερα σε Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez.

1989 typicum, επειδή το µητρικό πέτρωµα εκεί είναι µαρµαρυγιακός σχιστόλιθος. Το

γεγονός αυτό δείχνει ότι, αν η βλάστηση σε όλη την έκταση του Υµηττού βρισκόταν σε

ανώτερο εξελικτικό στάδιο (µακκία βλάστηση και πευκοδάση) από ότι είναι σήµερα, δε θα

υπήρχε, πιθανόν, ο τωρινός µεγάλος αριθµός µονάδων βλάστησης, που οφείλεται στην

ποικιλία των εδαφικών και µικροκλιµατικών συνθηκών της περιοχής έρευνας.

123

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα κύρια συµπεράσµατα, που προκύπτουν από τη φυτοκοινωνιολογική έρευνα του

Υµηττού, είναι τα εξής:

1) Οι µονάδες βλάστησης, που διακρίθηκαν, είναι 12. Στους ασυνεχείς θαµνώνες

µέσου και χαµηλού ύψους (garrigues) και σε εδάφη µε γεωλογικό υπόστρωµα το µάρµαρο

έχουν βρεθεί 6 µονάδες βλάστησης (Πίνακας Β), ενώ στους ίδιους θαµνώνες σε εδάφη

προερχόµενα από σχιστόλιθους βρέθηκαν άλλες 4 (Πίνακας C). Ένας ικανοποιητικός

αριθµός τοπικών διαφοριστικών ειδών µε προτίµηση (η οποία εκφράζεται µε τις υψηλές τιµές

απόλυτης σταθερότητας και πληθοκάλυψης) για ορισµένο γεωλογικό υπόστρωµα, οδήγησε

στο διαχωρισµό των δύο παραπάνω πινάκων. Πολύ πιο εύκολα διακρίνονται τα πυκνά

πευκοδάση (κάλυψη συνήθως > 75%), εξαιτίας της µικρής ποικιλίας τους σε φυτικά είδη σε

σχέση µε τα garrigues (Πίνακας Α). Το κύριο αίτιο της διάκρισης των µονάδων βλάστησης

εντός των Πινάκων Α, Β και C είναι το µικροκλίµα.

2) Οι ασυνεχείς θαµνώνες αειφύλλων πλατυφύλλων µέσου και χαµηλού ύψους

(garrigues) του Υµηττού, στους οποίους µπορεί να υπάρχουν και διάσπαρτα δέντρα Pinus

halepensis ή Pinus brutia, ανήκουν στην κλάση Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954.

Περιέχουν δε ένα µεγάλο αριθµό ειδών της Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y

Vayreda 1950, της Thero-Brachypodietea Br.-Bl. ex A. De Bolos y Vayreda 1950, της

Stellarietea mediae R. Tx. et al. ex Von Rochow 1951 και της Asplenietea trichomanis

(Br.-Bl. in Meier et Br.-Bl. 1934) Oberd. 1977. Τα φυτά της τελευταίας κλάσης

αποκαλύπτουν, µε την παρουσία τους, το βαθµό της υποβάθµισης του εδάφους, που είχε ως

αποτέλεσµα την εµφάνιση των µεγάλης έκτασης βραχωδών θέσεων της περιοχής. Παρά την

εµφανιζόµενη χλωριδική ετερογένεια των garrigues, αυτά αποτελούν, δοµικά και οικολογικά,

ενιαία µορφή βλάστησης και έτσι πρέπει να χειρίζονται τόσο στις εργασίες υπαίθρου, όσο και

στην επεξεργασία των φυτοπινάκων. Αντίθετα, τα πυκνά δάση της Pinus halepensis,

ανήκουν στην Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950, λόγω της σχετικής

υπεροχής των στοιχείων της κλάσης αυτής έναντι της Cisto-Micromerietea julianae. Τέλος,

από τα φυτά της Quercetea pubescentis Doing-Kraft ex Scamoni et Passarge 1959

ελαχιστότατα είναι αυτά που εµφανίζονται στις µονάδες βλάστησης του Υµηττού.

3) Οι µονάδες βλάστησης της Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954

εντάσσονται όλες στην τάξη Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939 και στην συνένωση

Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989.

4) Στα εδάφη που προέρχονται από µάρµαρο κυριαρχεί η υποσυνένωση Phlomido

fruticosae-Euphorbienion acanthothamni Barb. et Quez. 1989 µε την ένωσή της

Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989. Εντός της ένωσης αυτής

διακρίνονται έξι παραλλαγές. Πάνω από τα 600µ. υψόµετρο περίπου εξαπλώνεται η var.

από Sedum acre, ενώ µεταξύ 500 και 650µ. εντοπίζεται η var. από Ptilostemon

124

chamaepeuce. Οι var. από Ononis pusilla και var. από Globularia alypum αρχίζουν από

τα 300µ. και φτάνουν µέχρι το ύψος των 700 και 600µ. αντίστοιχα. Κάτω από τα 300µ.

κυριαρχούν οι var. από Thesium humile και var. από Hirshfeldia incana. Η τελευταία

καταλαµβάνει τις πιο υποβαθµισµένες και ξηρές θέσεις, κυρίως στις νοτιότερες απολήξεις του

Υµηττού. Τα προαναφερόµενα υψοµετρικά όρια αφορούν βόρειες εκθέσεις. Στις πλαγιές µε

νότιο προσανατολισµό τα ίδια όρια των µονάδων βλάστησης είναι περίπου 100µ. ψηλότερα.

5) Στα εδάφη που προέρχονται από σχιστόλιθους και µέχρι το ύψος των 500µ.

εµφανίζεται η Μicromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989 της

υποσυνένωσης Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez 1989. Η

υποένωσή της cistetosum parviflori subass. nov. επικρατεί νοτιότερα των κορυφών

Στρώµα και ∆ασωµένη κορυφή, ενώ στις υπόλοιπες περιοχές εµφανίζεται η υποένωση

typicum.

6) Σε µια πολύ περιορισµένη έκταση στη λοφώδη περιοχή ανατολικά της Βούλας, σε

εδάφη προερχόµενα από δολοµιτικό ψαµµίτη και σχιστόλιθο, βρέθηκε η ένωση Helianthemo

hymetii-Cistetum parviflori ass. nov., που εντάχθηκε στην υποσυνένωση Helichryso

orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez 1989.

7) Βορειότερα της µονής Καισαριανής, σε υψόµετρα µεγαλύτερα των 300µ. σε

βόρειες και των 500µ. σε νότιες εκθέσεις εµφανίζεται η Origano vulgare-Ericetum arboreae

Barb. et Quez. 1989 της υποσυνένωσης Hyperico-Micromerienion Barb. et Quez. 1989,

που προτιµά εδάφη εδραζόµενα επί σχιστολίθων.

8) Τα πυκνά δάση της Pinus halepensis και της φυτεµένης Pinus brutia σχηµατίζουν

τη φυτοκοινωνική ένωση Pinetum halepensis ass. nov., που εντάχθηκε στην συνένωση

Ceratonio-Rhamnion oleoidis Barb. et Quez. 1979 και στην τάξη Pistacio-Rhamnetalia

alaterni Rivas-Martinez 1975 (Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950).

Βορειότερα της µονής Καισαριανής και πάνω από τα 300µ. υψόµετρο σε βόρειες και τα 500µ.

σε νότιες εκθέσεις επικρατεί η υποένωση arbutetosum unedi subass. nov., ενώ στις

υπόλοιπες περιοχές η pistacietosum lentisci subass. nov.

Βρέθηκε, επιπλέον, ότι δεν υπάρχει χλωριδική διαφοροποίηση ανάµεσα στα φυσικά

πευκοδάση του Υµηττού και στα προερχόµενα από αναδασώσεις. Αυτό δικαιολογεί την

επιλογή της Pinus halepensis ως αναδασωτέο είδος.

9) Από τους εξεταζόµενους φυσιογραφικούς παράγοντες, η κλίση και το είδος της

πλαγιάς δε φαίνεται να παίζουν ρόλο στην εµφάνιση των µονάδων βλάστησης του Υµηττού.

Εξαίρεση αποτελεί η Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Hirshfeldia

incana, που φαίνεται να προτιµά τα άνω τµήµατα πλαγιάς. Επιπλέον, αυτό που έχει σηµασία

για την κάθοδο κάποιων φυτών σε πολύ χαµηλά υψόµετρα είναι η κλίση της πλαγιάς

υπεράνω των δειγµατοληπτικών επιφανειών (βλ. Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae

var. από Ononis pusilla). ∆ηλαδή, όσο µεγαλύτερη είναι η κλίση της πλαγιάς πάνω από µια

125

περιοχή, τόσο ευκολότερα κατέρχονται σε αυτή φυτά από µονάδες βλάστησης, που

εµφανίζονται σε µεγαλύτερα υψόµετρα.

10) Η πλουσιότερη σε φυτικά είδη φυτοκοινωνική ένωση είναι η Dorycnio hirsuti-

Micromerietum graecae µε 59 έως 66 είδη κατά µέσο όρο ανά φυτοληψία, ανάλογα µε την

παραλλαγή. Ακολoυθούν οι φρυγανικές µονάδες βλάστησης, που προτιµούν εδάφη

εδραζόµενα σε σχιστόλιθους, µε µέσο αριθµό ειδών από 31 (Helianthemo hymetii-

Cistetum parviflori) µέχρι 58 (Μicromerio graecae-Hypericetum empetrifolii cistetosum

parviflori). Oι φτωχότερες σε είδη είναι οι δασικές φυτοκοινωνίες του Yµηττού µε 15 είδη ανά

φυτοληψία στην Pinetum halepensis arbutetosum unedi έως 26 στην Pinetum

halepensis pistacietosum lentisci κατά µέσο όρο.

11) Τα βιοτικά, οικολογικά και χωρολογικά φάσµατα των φρυγανικών µονάδων

βλάστησης του Υµηττού, µε την υπεροχή των θεροφύτων και των καθαρά µεσογειακών

χλωριδικών στοιχείων, αποδεικνύουν το µεσογειακό κλιµατικό χαρακτήρα της ευρύτερης

περιοχής. Επιπλέον, είναι φανερή η επίδραση της αύξησης του υψοµέτρου, που συνεπάγεται

µεταβολή των µικροκλιµατικών συνθηκών, επί των βιοτικών και οικολογικών µορφών. Το

ποσοστό των θεροφύτων µειώνεται µε την αύξηση του υψοµέτρου, ενώ αυξάνουν τα

ποσοστά των ηµικρυπτοφύτων και των πολυετών ποωδών φυτών. Από τα παραπάνω

φαίνεται ότι ορθώς έχει αποδοθεί στην επίδραση του µικροκλίµατος η διάκριση των µονάδων

βλάστησης εντός των Πινάκων Β και C, αφού τα θερόφυτα χαρακτηρίζουν τις θερµές και

ξηρές περιοχές, ενώ τα ηµικρυπτόφυτα τις υγρές και ψυχρές. Επιβεβαιώθηκε, επίσης, ότι µε

τη µέθοδο Tüxen & Ellenberg τονίζονται περισσότερο οι, οφειλόµενες σε περιβαλλοντικούς

παράγοντες, διαφορές στα βιοτικά και οικολογικά φάσµατα µεταξύ των µονάδων βλάστησης,

σε σχέση µε τη µέθοδο Raunkiaer. Τέλος, επειδή οι δασικές φυτοκοινωνίες του Yµηττού

(Pinetum halepensis ass. nov.) εµφανίζουν πολύ λίγα θερόφυτα (<20%), πιστεύουµε ότι, ο

µεσογειακός τους χαρακτήρας αποδεικνύεται στα βιοφάσµατα από το συνδυασµό των

υψηλών ποσοστών χαµαιφύτων και φανεροφύτων.

12) Η σηµερινή βλάστηση του Υµηττού βρίσκεται σε ένα µέσο στάδιο υποβάθµισης,

αφού οι θαµνώδεις φυτοκοινωνίες αποτελούνται από φρύγανα µε σηµαντική συµµετοχή

αειφύλλων πλατυφύλλων, ενώ τα πυκνά πευκοδάση (κάλυψη συνήθως > 75%) έχουν

σηµαντική συµµετοχή φρυγάνων. Με τη βοήθεια των υπαρχόντων ειδών της Quercetea

ilicis, αναµένεται ότι το επόµενο εξελικτικό στάδιο των φυτοκοινωνικών ενώσεων του

Υµηττού, υπό την προϋπόθεση ότι δε θα διαταραχθεί η προοδευτική διαδοχή, θα είναι:

α) Η ένωση Arbuto andrachne-Quercetum ilicis Oberdorfer 1948 (που ανήκει

στη συνένωση Quercion ilicis Br.-Bl. (1931) 1936 em. Rivas-Martinez 1975

και στην τάξη Quercetalia ilicis Br.-Bl. 1936 em. Rivas-Martinez 1975) για την

Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989.

β) Η Arbuto andrachne-Quercetum ilicis pinetosum halepensis για την

Pinetum halepensis αrbutetosum unedi.

126

γ) H Phillyreo latifoliae-Querco cocciferetum Barb. et Quez. 1976 (που

ανήκει στη συνένωση Pistacio-Rhamnion Quez. et Barb. 1985 και στην τάξη

Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975) για την Dorycnio hirsuti-

Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989 var. από Sedum acre.

δ) Η Prasio-Ceratonietum Barb. et Quez. 1980 (που ανήκει στη συνένωση

Ceratonio-Rhamnion oleoidis Barb. et Quez. 1979 και στην τάξη Pistacio-

Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975) για όλες τις υπόλοιπες φρυγανικές

µονάδες βλάστησης του Υµηττού. Eξαίρεση αποτελεί η Helianthemo hymettii-

Cistetum parviflori ass. nov., η οποία ίσως παραµείνει φρυγανική

φυτοκοινωνία.

ε) Η Prasio-Ceratonietum pinetosum halepensis για την Pinetum halepensis

pistacietosum lentisci.

13) Κρίνεται απαραίτητο να συνεχισθεί η φυτοκοινωνιολογική έρευνα των

φρυγανικών φυτοκοινωνιών στη χώρα µας, οι οποίες άλλωστε καταλαµβάνουν τη

µεγαλύτερη έκταση της ζώνης των αειφύλλων πλατυφύλλων, επειδή παρέχει τη δυνατότητα

διάκρισης πολλών µονάδων βλάστησης, που εξαρτώνται σε σηµαντικό βαθµό από το κλίµα

και το έδαφος, λόγω της µεγάλης τους ποικιλίας σε φυτικά είδη. Έτσι, πέρα από το

θεωρητικό τους ενδιαφέρον έχουν και πρακτική σηµασία για τη διαχείρηση και τις

αναδασώσεις των υποβαθµισµένων αυτών δασικών εκτάσεων. Για τον Υµηττό,

συγκεκριµένα, οι 12 µονάδες βλάστησης αντιπροσωπεύουν 12 διαφορετικά οικολογικά

περιβάλλοντα, που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη πριν την οποιαδήποτε επέµβαση στη

βλάστηση της περιοχής µε σκοπό την προστασία και αναβάθµιση του οικοσυστήµατος.

14) Από τις 15 εδαφοτοµές και τις εδαφικές αναλύσεις που έγιναν, διαπιστώθηκε ότι

τα εδάφη πάνω στα µάρµαρα είναι, συνήθως, αργιλοπηλώδη έως αργιλώδη, ενώ εκείνα

πάνω στους σχιστόλιθους είναι αµµοπηλώδη έως πηλώδη. Το pH βρέθηκε παντού

µεγαλύτερο του 7, τα εδάφη είναι ελαφρώς έως ισχυρώς αλκαλικά και αυτό οφείλεται στην

υψηλή περιεκτικότητα των πετρωµάτων σε ασβέστιο και στην ξηρότητα του κλίµατος. Η

εµφάνιση των Arbutus unedo, Erica arborea και Erica manipuliflora φανερώνει ότι αυτά

ευδοκιµούν και σε αλκαλικά εδάφη.

Όσον αφορά την περιεκτικότητα σε φώσφορο, άζωτο και οργανική ουσία, έχουν µεν

επισηµανθεί κάποιες διαφορές στις τιµές τους µεταξύ των µονάδων βλάστησης του Υµηττού,

αλλά αυτές οι διαφορές πρέπει να είναι αποτέλεσµα του κλίµατος, των φυσικών και χηµικών

ιδιοτήτων του εδάφους, καθώς και της δοµής και της σύνθεσης της υπερκείµενης βλάστησης

και όχι αίτιο της χλωριδικής διαφοροποίησης µεταξύ των φυτοκοινωνιών.

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι εδαφικές κατατοµές είναι της µορφής A-R, A-C και

σπανιότερα A-(B)-C µε µέτρια έως µεγάλη συγκέντρωση οργανικής ουσίας στην επιφάνεια,

µικρή αποσάθρωση, έκπλυση ή µετακίνηση υλικών και, συνεπώς, τα εδάφη χαρακτηρίζονται

ανώριµα από άποψη ηλικίας. Η συνεχής υποβάθµιση της βλάστησης του Υµηττού από τον

127

άνθρωπο είχε ως αποτέλεσµα την υποβάθµιση του εδάφους στο βαθµό που παρατηρείται

σήµερα. Το βάθος των εδαφών σε ελάχιστες περιπτώσεις φτάνει τα 30cm, που αποτελεί το

ελάχιστο απαραίτητο βάθος εδάφους, για την κάλυψη των αναγκών των δασικών δέντρων σε

νερό κατά τη θερινή ξηρή περίοδο. Το σπουδαιότερο συµπέρασµα, πάντως, είναι πως, σε

περιοχές µε τόσο διαβρωµένα και αβαθή εδάφη, το µητρικό πέτρωµα είναι ο κύριος εδαφικός

παράγοντας, που µπορεί να ευθύνεται για τη χλωριδική διαφοροποίηση µεταξύ των µονάδων

βλάστησης.

128

6. ΣΥΝΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ

ΚΛΑΣΗ: Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954

ΤΑΞΗ: Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939

ΣΥΝΕΝΩΣΗ: Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez. 1989

ΥΠΟΣΥΝΕΝΩΣΗ: Phlomido fruticosae-Euphorbienion acanthothamni Barb. et Quez. 1989

ΕΝΩΣΗ: Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989

ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ A: var. από Sedum acre

ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ B: var. από Ptilostemon chamaepeuce

ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ Γ: var. από Ononis pusilla

ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ ∆: var. από Globularia alypum

ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ Ε: var. από Thesium humile

ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ Ζ: var. από Hirshfeldia incana

ΥΠΟΣΥΝΕΝΩΣΗ: Hyperico-Micromerienion Barb. et Quez. 1989

ΕΝΩΣΗ: Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989

ΥΠΟΣΥΝΕΝΩΣΗ: Helichryso orientale-Phagnalenion graeci Barb. et Quez. 1989

ΕΝΩΣΗ: Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989

ΥΠΟΕΝΩΣΗ: typicum

ΥΠΟΕΝΩΣΗ: cistetosum parviflori subass. nov.

ΕΝΩΣΗ: Helianthemo hymetii-Cistetum parviflori ass. nov.

ΚΛΑΣΗ: Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolòs Y Vayreda 1950

ΤΑΞΗ: Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975

ΣΥΝΕΝΩΣΗ: Ceratonio-Rhamnion oleoidis Barb. et Quezel 1979

ΕΝΩΣΗ: Pinetum halepensis ass. nov.

ΥΠΟΕΝΩΣΗ: arbutetosum unedi subass. nov.

ΥΠΟΕΝΩΣΗ: pistacietosum lentisci subass. nov.

129

7. ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην παρούσα εργασία ερευνώνται οι φυτοκοινωνίες του όρους Υµηττός. Για το

σκοπό αυτό, έγιναν 198 φυτοληψίες σύµφωνα µε τη µέθοδο Braun-Blanquet σε όλα τα

δυνατά περιβάλλοντα της περιοχής έρευνας. Η συνήθης έκταση των δειγµατοληπτικών

επιφανειών ήταν 300m² στα ανοιχτά θαµνοτόπια και 500m² στα πυκνά δάση πεύκης.

Από την επεξεργασία των στοιχείων των φυτοληψιών προέκυψαν οι πίνακες

διαφοριστικών ειδών A, B και C. Ο πρώτος περιέχει τα πυκνά δάση της Pinus halepensis, o

δεύτερος τις θαµνώδεις φυτοκοινωνίες σε εδάφη προερχόµενα από µάρµαρα και ο τρίτος τις

ίδιες φυτοκοινωνίες σε εδάφη επί σχιστολίθων. Στους παραπάνω πίνακες εντοπίστηκαν 12

µονάδες βλάστησης πολύ καλά διακρινόµενες χλωριδικά και οικολογικά. Επιπλέον, για κάθε

µία µονάδα βλάστησης έγινε τουλάχιστον µία εδαφοτοµή σε αντιπροσωπευτικές θέσεις, για

να υπάρξει κάποια ενδεικτική εικόνα των εδαφικών συνθηκών που επικρατούν. Οι

εδαφολογικές αναλύσεις περιελάµβαναν κοκκοµετρική σύσταση, pH και περιεκτικότητα σε

οργανική ουσία, άζωτο, φώσφορο και ανθρακικά άλατα.

Από τους φυτοπίνακες του Υµηττού και µε βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία,

βρέθηκε ότι οι ασυνεχείς θαµνώνες χαµηλού και µέσου ύψους (garrigues) ανήκουν στην

κλάση Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954, στην τάξη Sarcopoterietalia spinosi

Eig 1939 και στη συνένωση Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barb. et Quez.

1989. Εντός της τελευταίας αναγνωρίστηκαν οι ενώσεις Dorycnio hirsuti-Micromerietum

graecae Barb. et Quez. 1989 (µε 6 παραλλαγές), Micromerio graecae-Hypericetum

empetrifolii Barb. et Quez. 1989 (µε δύο υποενώσεις), Helianthemo hymetii-Cistetum

parviflori ass. nov. και Origano vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989. Η

πρώτη από τις 4 αυτές ενώσεις αναπτύσσεται σε εδάφη προερχόµενα από µάρµαρα, ενώ οι

υπόλοιπες σε εδάφη προερχόµενα από σχιστόλιθους. Τα πυκνά δάση της Pinus halepensis

βρέθηκε ότι ανήκουν στην κλάση Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y Vayreda 1950,

στην τάξη Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975, στη συνένωση Ceratonio-

Rhamnion oleoidis Barb. et Quez. 1979 και στην ένωση Pinetum halepensis ass. nov.

Εντός της τελευταίας διακρίθηκαν δύο υποενώσεις.

Ιδιαίτερη έµφαση δόθηκε στους ορισµούς των κλάσεων Cisto-Micromerietea

julianae και Quercetea ilicis εξαιτίας της ασάφειας που υπάρχει στη βιβλιογραφία και της

εµφάνισης, κατά κανόνα, ενδιάµεσων µορφών βλάστησης στην ύπαιθρο.

Επιπλέον, εξετάστηκαν τα βιοτικά, οικολογικά και χωρολογικά φάσµατα των

µονάδων βλάστησης του Υµηττού. Τα αποτελέσµατα δείχνουν τόσο το γενικό κλιµατικό

χαρακτήρα της περιοχής έρευνας, όσο και µεταβολές στην εκατοστιαία αναλογία ορισµένων

κατηγοριών των φασµάτων αυτών, ανάλογα µε τις µεταβολές του υψοµέτρου των µονάδων

βλάστησης.

130

Τέλος, µε τη βοήθεια των υπαρχόντων ειδών της Quercetea ilicis, έγιναν υποθέσεις

για τα επόµενα εξελικτικά στάδια των φυτοκοινωνιών του Υµηττού. Έτσι, οι περισσότερες

φυτοκοινωνικές ενώσεις αναµένεται να εξελιχθούν σε σχηµατισµούς της Pistacio-

Rhamnetalia alatarni, ενώ µόνο µία τείνει προς την Quercetalia ilicis.

131

SUMMARY

In this study the plant associations of Hymettus Mountain are investigated. For this

purpose, 198 relevés were taken in all possible environments according to the Braun-

Blanquet method. The usual area of the relevés was 300m² for the garrigues and 500m² for

the dense Pinus forests.

The result of working of the relevés elements was the differential tables A, B and C.

The first table contains the dense forests of Pinus halepensis, the second and the third

contain the phryganic associations on soils made from marbles and slates respectively.

There were found 12 vegetation units, which distinguish very well from each other from a

floristic and ecological point of view. We have also taken at least one soil sample for each

vegetation unit to give an indicative picture of their soil conditions. Soil analysis contains

particle-size analysis, pH and content of soil organic matter, nitrogen, phosphorus and

carbonic salts.

From the phytosociological tables and the existing bibliography, we have found that

garrigues belong to the class Cisto-Micromerietea julianae Oberd. 1954, to the order

Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939 and to the alliance Hyperico empetrifolii-Micromerion

graecae Barb. et Quez. 1989. In the last one, the following associations were recognized:

Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barb. et Quez. 1989 (with 6 variations),

Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii Barb. et Quez. 1989 (with 2

subassociations), Helianthemo hymetii-Cistetum parviflori ass. nov. and Origano

vulgare-Ericetum arboreae Barb. et Quez. 1989. The first of these associations is found on

soils made from marbles, while the others are found on soils made from slates. The dense

forests of Pinus halepensis belong to the class Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. De Bolos Y

Vayreda 1950, to the order Pistacio-Rhamnetalia alaterni Rivas-Martinez 1975, to the

alliance Ceratonio-Rhamnion oleoidis Barb. et Quez. 1979 and to the association

Pinetum halepensis ass. nov. Two subassociations were also distinguished in the last one.

It was also given some particular emphasis at the definitions of the classes Cisto-

Micromerietea julianae and Quercetea ilicis, because of the confusion in the bibliography

and the existing intermediate forms of vegetation, which prevail in nature.

Moreover, the life form, the ecological and chorological spectra of these vegetation

units are examined. The results show the general characteristics of the climate of the

studying region and the variations of these spectra, which exist due to the altitude

differentiation of the vegetation units.

Finally, it was attempted to foresee the next stades of the vegetation of Hymettus

Mountain, based on the existing Quercetea ilicis species. Most of the associations are

expected to develop to Pistacio-Rhamnetalia alaterni forms, while only one of them is

leaded to Quercetalia ilicis.

132

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΙΓΙΝΗΤΗΣ ∆. (1908): Το κλίµα της Ελλάδος. Τοµ. Α, Β. Αθήναι.

ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆ΗΣ Ν. (1985): ∆ασική Βοτανική (Συστηµατική Σπερµατοφύτων). Μέρος Ι.

Θεσσαλονίκη.

ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆ΗΣ Ν. (1986α): ∆ασική Βοτανική (∆έντρα και θάµνοι των δασών της Ελλάδας).

Μέρος ΙΙ. Θεσσαλονίκη.

ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆ΗΣ Ν. (1986β): ∆ασική Φυτοκοινωνιολογία. Θεσσαλονίκη.

ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆ΗΣ Ν. & ΓΕΡΑΣΙΜΙ∆ΗΣ Α. (1985): ∆ασικό οικοσύστηµα Στροφιλιάς Β∆

Πελοποννήσου και φυτοκοινωνιολογικές του µονάδες. Επιστ. Επετ. Τµ. ∆ασολ. Φυσ.

Περ., Τοµ. ΚΗ, αριθµ. 10. Θεσσαλονίκη.

ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆ΗΣ Ν., ΘΕΟ∆ΩΡΟΠΟΥΛΟΣ Κ., ΓΕΡΑΣΙΜΙ∆ΗΣ Α., ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ∆ΟΥ Ε.,

ΤΣΙΡΙΠΙ∆ΗΣ Ι., ΚΟΡΑΚΗΣ Γ. (1998): Μονάδες βλάστησης της ζώνης των αειφύλλων

πλατυφύλλων του Αγίου Όρους. Θησαυροί του Αγίoυ Όρους. Θεσσαλονίκη.

ΑΛΙΦΡΑΓΚΗΣ ∆. & ΠΑΠΑΜΙΧΟΣ Ν. (1995): Περιγραφή-δειγµατοληψία και εργαστηριακές

αναλύσεις δασικών εδαφών και φυτικών ιστών. Θεσσαλονίκη.

ΑΝ∆ΡΕΑΚΟΣ Κ. (1978): Κλιµατικά στοιχεία 86 µετεωρολογικών σταθµών του ελληνικού

δικτύου. Περίοδος 1930-75. Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία, Αθήνα.

ΑΡΙΑΝΟΥΤΣΟΥ-ΦΑΡΑΓΓΙΤΑΚΗ Μ. & ΚΟΥΜΠΛΗ-ΣΟΒΑΤΖΗ Λ. (1997): Τα χερσαία

οικοσυστήµατα της Ελλάδας (Σηµειώσεις). Τµήµα Βιολογίας. Αθήνα.

BACH R., KUOCH R., MOOR M. (1962): Die nomenklatur der Pflanzengesellschaften. In

Tűxen R.: Mitteilung der floristisch-soziologischen Arbeitsgemeinschaft. N.F. Heft 9:

301-308.

BARKMAN J. (1989): A critical evaluation of minimum area concepts. Vegetatio 85: 89-104.

BARKMAN J., MORAVEC J., RAUSCHERT S. (1986): Code of phytosociological

nomenclature. 2nd edition. Vegetatio 67: 145-195.

BARBERO M. & QUEZEL P. (1976): Les groupements forestiers de Grèce centro-

mériodionale. Ecologia Mediterranea 2: 1-86.

BARBERO M. & QUEZEL P. (1979): Le problème de manteaux forestiers des Pistacio-

Rhamnetalia alaterni en méditerranée orientale. Colloques phytosociol. VIII. Lille: 9-

21.

BARBERO M. & QUEZEL P. (1980): La végétation forestière de Crète. Ecologia

Mediterranea 5: 175-210.

BARBERO M. & QUEZEL P. (1989): Contribution á l’ étude phytosociologique des mattorals

de Mediterranée orientale. Lazaroa 11: 37-60.

BARBERO Μ., BONIN G., LOISEL R., QUEZEL P. (1990): Change and disturbances of

forest ecosystems caused by human activities in the western part of the

mediterranean basin. Vegetatio 87 (2): 151-174.

133

BARBERO Μ., LOISEL R., QUEZEL P. (1992): Biogeography, ecology and history of

mediterranean Quercus ilex ecosystems. Vegetatio 99/100: 19-34.

BERGER A. & HEURTEAUX P. (1985): Response of Juniperus phoenicea on sandy dunes

in the Camargue (France) to water and saline constraint in summer. Vegetatio 62:

327-333.

BERGMEIER E. (1990): Wälder und Gebűsche des niederen Olymp (Kato Olimbos, NO-

Thessalien). Ein Beitrag zur systematischen und orographischen

Vegetationsgliederung Griechenlands. Phytocoenologia 18 (2/3): 161-342.

BERGMEIER E. (1995): Die Hőhenstufung der Vegetation in Sűdwest-Kreta (Griechenland)

entlang eines 2450m-Transektes. Phytocoenologia 25(3): 317-361.

BOLOS DE O., MASALLES R.M., NINOT J.M., VIGO J. (1996): A survey on the vegetation

of Cephalonia (Ionian islands). Phytocoenologia 26 (1): 81-123.

BRAUN-BLANQUET J. (1932): Plant Sociology. Authorised English Translation of

Pflanzensoziologie. New York and London.

BRAUN-BLANQUET J. (1951,1964): Pflanzensoziologie. Springer Verlag, 2 & 3 Auflage.

Wien.

BRAUN-BLANQUET J., ROUSSINE N., NEGRE R. (1951): Les groupements végétaux de la

France Méditerranéenne. Centre National de la Recherche Scientifique. Montpellier.

BRULLO S. (1982): L’ Hordeion leporini in Sikilia. Arch. Botan. Biogeogr. Italiano 58: 55-88.

BRULLO S. (1989): Su una nuova associazione del Sedo-Ctenopsion gypsophilae rinvenuta

in Sicilia. Arch. Botan. Biogeogr. Ital. 65: 100-108.

BRULLO S., MINISSALE P., SPAMPINATO G. (1997): La classe Cisto-Micromerietea nel

Mediterraneo centrale et orientale. Fitosociologia. 32: 29-60.

ΓΡΙΣΠΟΣ Π. (1973): ∆ασική Ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος. (Από του ΙΕ αιώνος µέχρι του

1971). Υπουργ. Εθν. Οικ. - Τοµεύς Γεωργ. Γεν. ∆ιευθ. ∆ασών.

DEBAZAC E.F. & ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗΣ Γ. (1969): Παρατηρήσεις επί των δασικών διαπλάσεων

«Αειφύλλων πλατυφύλλων». Ειδικό Ταµείο Ηνωµένων Εθνών (Ενίσχυσις του

Ι.∆.Ε.Α). Έργο: UNSF/FAO GRE-20/230: Αθήναι.

DEBAZAC E.F. & ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗΣ Γ. (1971): Aι µεγάλαι οικολογικαί διαιρέσεις της δασικής

βλαστήσεως εις την ηπειρωτικήν Ελλάδα. Ι.∆.Ε.Α. 48: 1-35.

∆ΗΜΟΠΟΥΛΟΣ Π. (1993): Χλωριδική και φυτoκοινωνιολογική έρευνα του όρους Κυλλήνη.

Οικολογική προσέγγιση. ∆ιδακτορική διατριβή. Πάτρα.

DIMOPOULOS P., SYKORA K., MUCINA L., GEORGIADIS TH. (1997): The high rank

syntaxa of the rock-cliff and scree vegetation of the mainland Greece and Crete.

Folia Geobot. Phytotax. 32: 313-334.

∆ΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Ι. (1983): ∆οµή και διανοµή των ελληνικών φρυγανικών

οικοσυστηµάτων. ∆ιδακτορική διατριβή. Επιστ. Επ. της Σχολής Θετ. Επιστ.

Παράρτηµα Αρ. 29 του 22ου τόµου. Θεσσαλονίκη.

134

DIAMANTOPOULOS J., PIRINTSOS S.A., MARGARIS N.S., STAΜΟU G.P. (1994):

Variation in greek phrygana vegetation in relation to soil and climate. Journal of

Vegetation Science 5: 355-360.

∆ΙΑΠΟΥΛΗΣ Χ. (1939-1949): Ελληνική Χλωρίς Ι-ΙΙΙ, Αθήναι.

ELLENBERG H. (1956): Aufgaben und Methoden der Vegetationskunde. (In H. Walter

Einfűhrung in die Phytologie, Bd. IV, Teil 1), Eugen Ulmer Verlag, Stuttgart.

GEHU J.M., APOSTOLIDES N., GEHU-FRANCK J., ARNOLD K. (1989): Premiers donnees

sur la vegetation littorale de iles de Rodhos et de Karpathos (Greece). Coll.

Phytosoc. XIX: 545-582.

HORVAT I., CLAVAC V., ELLENBERG H. (1974): Vegetation Sűdosteuropas. Stuttgard.

ΘΕΟ∆ΩΡΟΠΟΥΛΟΣ Κ. (1991): Ο καθορισµός των φυτοκοινωνιολογικών µονάδων του

πανεπιστηµιακού δάσους Ταξιάρχη Χαλκιδικής. ∆ιδακτορική διατριβή. Θεσσαλονίκη.

ΘΕΟ∆ΩΡΟΠΟΥΛΟΣ Κ. & ΑΘΑΝΑΣΙΑ∆ΗΣ Ν. (1993): Συνθετικά γνωρίσµατα των βασικών

µονάδων βλάστησης του πανεπιστηµιακού δάσους Ταξιάρχη Χαλκιδικής. Επιστ.

Επετ. Τµ. ∆ασολ. Φυσ. Περιβ. Θεσ/νίκη.

ILIJANIC L. (1970): Expositionsbedingte ökologische Unterschiede in der Pflanzendecke der

Sonn- und Shattenhänge am Lim-Kanal (Istrien). Vegetatio 21:1-27.

Ι.Γ.Μ.Ε. (1983): Γεωλογικός χάρτης της Ελλάδος 1:500.000, Αθήνα.

ΚΑΒΒΑ∆ΑΣ ∆. (1956-1964): Εικονογραφηµένον-Βοτανικόν-Φυτολογικόν Λεξικόν Ι-ΙΧ.

Αθήναι.

ΚΑΤΣΙΚΑΤΣΟΣ Γ. (1992): Γεωλογία της Ελλάδας. Αθήνα.

KENT M. & COKER P. (1992): Vegetation description and analysis. A practical approach.

John Willey and Sons. Chicester-New York- Brisbane-Toronto-Singapore.

KRAUSE W., LUDWIG W., SEIDEL F. (1963): Zur Kenntnis der Flora und Vegetation auf

Serpentinstandorten des Balkans. 6. Vegetationsstudien in der Umgebung von

Mantoudi (Euboa). Bot. Jb. 82, 4: 337-403.

KRENDL F. (1986/1987): Die Galium mollugo-group. Botanika Chronika 6-7.

ΚΩΤΟΥΛΑΣ ∆. (1986): Μαθήµατα γενικής υδρολογίας και υδραυλικής. Θεσσαλονίκη.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙ∆ΗΣ Θ. (1997): Η χλωρίδα και η βλάστηση των ορέων Γεράνεια, Πατέρας και

Κιθαιρών. ∆ιδ. ∆ιατρ. Αθήνα.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙ∆ΗΣ Π. (1990): Εξέταση και διερεύνηση σχέσεων µεταξύ φυσιογραφικών

µονάδων δασών χαλεπίου πεύκης Σιθωνίας Χαλκιδικής και των εµφανιζοµένων σε

αυτές φυτοκοινωνιoλογικών µονάδων. ∆ιδακτορική διατριβή. Θεσσαλονίκη.

LAVRENTIADES G. (1969): Studies on the flora and vegetation of the Ormos Archangelou in

Rhodos island. Vegetatio Vol. XIX, 1-6: 308-329.

LAVRENTIADES G. (1976): On the vegetation of Patras area. Veröff. Geobot. Inst. ETH

Stiftung Rűbel Zűrich 56: 59-71.

135

LEPSIUS R. (1891/1893): Geologie von Attika. Ein beitrag zur Lehre vom Metamorphismus

der Gesteine. Berlin.

ΜΑΚΡΗΣ Γ. (1954): Επί της µεταβολής της θερµοκρασίας του αέρος µετά ύψους εις

διαφόρους περιοχάς της Ελλάδος. ∆ιατριβή επί διδακτορία. Αθήναι.

MAΡΓΑΡΗΣ Ν. (1976): ∆οµή και δυναµική ενός φρυγανικού οικοσυστήµατος. ∆ιατριβή επί

υφηγεσία. Αθήναι.

ΜΑΡΙΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Η., ΚAΡΑΠΙΠΕΡΗΣ Λ. (1955): Αι βροχοπτώσεις εν Ελλάδι. Aθήναι.

ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗΣ Γ. (1973): Σχέσεις εδάφους-βλαστήσεως. ∆ασικόν ∆ελτίον «Το δάσος»

59/60: 11-20.

ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗΣ Γ. (1980): Το βιοκλίµα της Ελλάδος. Σχέσεις κλίµατος και φυσικής

βλάστησης, βιοκλιµατικοί χάρτες Ι.∆.Ε.A. Αθήναι.

ΜΕΛΑΣ Μ. (1997): Το έργο της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών για την προστασία της Φύσης

και της αναστήλωσης µνηµείων. Στο ένθετο «Επτά ηµέρες» της εφηµερίδας

Καθηµερινής 28/9/1997 µε τίτλο: Υµηττός, το µενεξεδένιο βουνό.

MUCINA L. (1997): Conspectus of classes of european vegetation. Folia Geob. Phytotax. 32:

117-172.

ΝΑΚΟΣ Γ. (1977): Συµβολή εις την µελέτην των δασικών εδαφών της Ελλάδος: Φυσικαί,

χηµικαί και βιολογικαί ιδιότητες. Εκδ. Ι.∆.Ε Αθηνών Νο 85, σελ. 63.

ΝΤΑΦΗΣ Σ. (1973): Ταξινόµησις της δασικής βλαστήσεως της Ελλάδας. Επιστ. Επετ. Γεωπ.

∆ασολ. Σχολής. Τοµ. ΙΕ΄, τεύχ. Β΄, Θεσσαλονίκη.

ΝΤΑΦΗΣ Σ. (1986): ∆ασική οικολογία. Θεσσαλονίκη.

OBERDORFER E. (1952): Beitrag zur Kenntnis der nordägaischen Kűstenvegetation.

Vegetatio 3: 329-349.

OBERDORFER E. (1954): Nordaegeische Kraut und Zwergstrauchfluren im Vergleich mit

den entsprechenden Vegetationseinheiten des Westlichen Mittelmeergebietes.

Vegetatio 5: 88-96.

ΟΙΚΟΝΟΜΙ∆ΟΥ Ε. (1969): Γεωβοτανική έρευνα της νήσου Σκιάθου. Φυτογεωγραφία των

Βορείων Σποράδων. ∆ιδ. ∆ιατρ. Αθήναι.

ΠΑΝΕΤΣΟΣ Κ. (1986): Γενετική βελτίωση δασοπονικών ειδών. Θεσσαλονίκη.

PAPANIKOLAOU G.D. & SARLIS G.P. (1991): Phytosociological studies in the Tatoi district

(Attica, Greece). Vegetatio 93: 81-90.

ΠΑΠΑΜΙΧΟΣ Ν. (1990): ∆ασικά εδάφη (Σχηµατισµός, Ιδιότητες, Συµπεριφορά). Έκδοση Β΄

βελτιωµένη. Θεσσαλονίκη.

ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ Β. & ΝΟΪΤΣΑΚΗΣ Β. (1992): Λιβαδική οικολογία. Θεσσαλονίκη.

ΠΑΠΑΤΣΟΥ Σ. (1975): Η χλωρίς και η βλάστησις της νήσου Νισύρου και των περί αυτής

νησίδων. ∆ιδακτ. ∆ιατριβή. Πανεπ. Πατρών.

ΠΑΥΛΙ∆ΗΣ Γ. (1976): Η χλωρίς και η βλάστησις της χερσονήσου Σιθωνίας Χαλκιδικής.

∆ιδακτ. ∆ιατρ. Θεσσαλονίκη.

136

PIGNATTI S. (1982): Flora d’ Italia. 1-3. Bologna.

PIGNATTI S., OBERDORFER E., SCHAMINEE J., WESTHOFF V. (1995): On the concept of

the vegetation class in phytosociology. J. Veg. Sc. 6: 143-152.

QUEZEL P. (1964): Végétation des hautes montagnes de la Grèce méridionale. Vegetatio 12

(5-6): 289-385.

QUEZEL P. (1981): Floristic composition and phytosociological structure of sclerophyllous

matorral around the medirerranean. Ecosystems of the world. 11. Elsevier. Ed. 107-

121.

QUEZEL P. & BARBERO M. (1982): Definition and characterisation of mediterranean type

ecosystems. Ecol. Mediterranea VIII: 15-29.

QUEZEL P. & BARBERO M. (1985): Carte de la végétation potentielle de la region

Mediterranéenne. Edition du C.N.R.S, 69 p.

RAUS T. (1979): Die Vegetation Ostthessaliens (Griechenland). II. Quercetea ilicis und

Cisto-Micromerietea. Bot. Jahrb. Syst. 101: 17-82.

REGEL C. (1943): Pflanzengeographische Studien in Griechenland und Westanatolien.

Sonder-Abdruck aus botanische Jahrbűcher. Band 73, Heft 1.

RIVAS-MARTINEZ S. (1975): La vegetación de la clase Quercetea ilicis en Espaňa y

Portugal. Anal. Inst. Bot. Cavanilles 31 (2): 205-259.

RIVAS-MARTINEZ S. & RIVAS-GODAY S. (1976): Schéma syntaxonomique de la classe

Quercetea ilicis dans la péninsule Ibérique. (In: La flore du bassin méditerranéen.

Essai de systématique synthétique). Colloques Int. CNRS 235: 431-445.

ΣΑΡΛΗΣ Γ. (1976): Η διαδοχή της βλαστήσεως µετά δασικάς πυρκαϊάς χαλεπίου πεύκης και

τινών πλατυφύλλων. ∆ιατριβή επί διδακτορία. Αθήναι.

ΣΑΡΛΗΣ Γ. (1981): Συµβολή εις την χλωρίδα και την βλάστησιν των νήσων και νησίδων του

Νοτίου Ευβοϊκού. ∆ιατριβή επί υφηγεσία. Αθήναι.

ΣΑΡΛΗΣ Γ. (1994): Τα φυτά της Σύρας. Συριανά γράµµατα. Τεύχος 26-27. Αθήνα.

SARLIS G. (1994): Contribution to the study of the flora of Attica (Greece). Lagascalia 17(2):

229-256.

ΣΑΡΛΗΣ Γ. & ΡΙΖΟΣ Ε. (1977): Συνοικολογικαί έρευναι της χαλεπίου πεύκης (Pinus

halepensis Miller). Eπιστηµονικές εργασίες και δηµοσιεύµατα: 75-97.

ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ-ΝΙΚΗΦΟΡΑΚΗ Μ. (1981): Συµβολή εις την γνώσιν της χλωρίδος και

βλαστήσεως της νήσου Αγκίστρι. ∆ιατριβή επί υφηγεσία. Αθήναι.

STRID A. (1986): Mountain flora of Greece 1. Cambridge Univ. Press.

STRID A. & TAN K. (1997): Flora hellenica. Vol. 1. Sven Koelzt, Kőnigstein, Germany.

ΣΧΙΖΑΣ Γ. (1991): Ο Υµηττός. Εκδόσεις Στοχαστής. Αθήνα.

THEOCHAROPOULOS M. (1983): La planification écologique à une région de l’ Attique (Nea

Makri) en Gréce-These Univ. Aix-Marseille III.

137

THEOCHAROPOULOS M., DIMITRELLOS G., GEORGIADIS TH. (1998): Study on the

vegetation and the dynamics of Euphorbia dendroides and Juniperus phoenicea

plant communities in S. Greece. (N. Korinthiakos gulf). Proceedings of the first

Balkan botanical congress. Netherlands.: 157-160.

TOMASELLI R. (1976): Degradation of the mediterranean maquis. In: Forets et maquis

méditerranéens: ecologie, conservation et amenagement. Notes techniques MAB 2,

Unesco Paris, 35-76.

TOMASELLI R. (1981): Main physiognomic types and geographic distribution of shrub

systems related to mediterranean climates. Ecosystems of the world. 11. Elsevier.

Ed. 95-106.

ΤΣΕΛΕΠΙ∆ΑΚΗ Η. (1982): Μαθήµατα υδροµετεωρολογίας. Τµήµα Φυσικής. Αθήνα.

TUTIN T.G., HEYWOOD V.H., BURGENS N.A., MOORE D.M., VALENTINE D.H.,

WALTERS S.M., WEDD D.A. (1964-1993): Flora Europaea. Vol. 1-5. Cambridge

Univ. Press. London.

VOLIOTIS D. (1982): Relations of the climate to the latitudinal situation and altitudinal

zonation of vegetation. Ecologia Mediterranea. VIII (Fascicule 4): 165-175.

WALTHER K. (1969): Halmfrucht-Gesellschaften in Griechenland. Vegetatio 18: 263-272.

WESTHOFF V. (1967): Problems and use of structure in the classification of vegetation. Acta

Bot. Neerland. 15: 495-511.

ΦΛΟΚΑΣ Α. (1990): Μαθήµατα Μετεωρολογίας και Κλιµατολογίας. Θεσσαλονίκη.

ΧΡΙΣΤΟ∆ΟΥΛΑΚΗΣ K.∆. (1986): Η χλωρίδα και η βλάστηση της Σάµου. ∆ιδ. διατριβή.

Πάτρα.

ΖΕΡΛΕΝΤΗΣ K. (1965): Συµβολή εις την χλωρίδα του Υµηττού. Αθήνα.

ZOHARY M. (1962): Plant life in Palestine. Ronald Press Company. New York.

ZOHARY M. & ORSHAN G. (1965): An outline of the geobotany of Crete. Israel Journal of

Botany 14: 1-49.

138

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι

Φωτογραφία Νο1. Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Sedum acre

Φωτογραφία Νο2. Dorycnio hirsuti -Micromerietum graecae var. από Hirshfeldia incana

Φωτογραφία Νο3. Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae var. από Hirshfeldia incana

Φωτογραφία Νο4. Origano vulgare-Ericetum arboreae

Φωτογραφία Νο5. Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii typicum

Φωτογραφία Νο6. Micromerio graecae-Hypericetum empetrifolii cistetosum parviflori

Φωτογραφία Νο7. Helianthemo hymetii-Cistetum parviflori

Φωτογραφία Νο8. Pinetum halepensis pistacietosum lentisci Φωτογραφία Νο9. Pinetum halepensis arbutetosum unedi

139

140

141

142

Π Ι ΝΑΚΑΣ A

ΑΡΙΘΜΟΣ ΦΥΤΟΛΗΨΙΑΣ 921

22

198

90

193

195

192

91

92

20

154

153

183

167

166 6

164

139

34

165

76

87

179

13

177

176

178

YΨOMETΡO (m)

300

660

670

680

540

450

440

430

500

560

560

620

630

450

320

380

290

280

440

410

300

320

420

400

430

320

310

380

OΡEOΓΡAΦIKH ∆IAMOΡΦΩΣH MA A AMMK MAMM A A K K A AMMKMMMK AMMK

EKΘEΣH Β ΒΝ∆

ΝΑ

ΒΑ Α

ΒΑ A

ΒΑ

ΒΑ

Β∆ Α Α Ν Β ∆ Ν ∆ ∆ Α

Β∆ Ν Ν Β ∆

Β∆ ∆ Β

KΛΙΣH (%)60

20

40

10

40

30

40

30

30

50

50

10

10

30

40

40

20

50

40

35

40

30

40

30

10

40

30

50

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΙ∆ΩΝ ΑΝΑ ΦΥΤΟΛΗΨΙΑ15

16

20

11

16

12

15

13

17

21

14

19

24

16

33

22

26

24

35

28

24

38

26

16

27

23

32

23

ΠΕΥΚΑ:ΦΥΣΙΚΑ (Α),ΦΥΤΕΜΕΝΑ (Β) B B B A A A A A A A B A A A A A B A B A A B A A A A A A

YΨOΣ ΥΨΗΛΟΤΕΡΩΝ ∆ENTΡΩN (m)12

10

15 8 8 7

10 8 5 5

14 6 5

13

10 5 6 7 8 7 7 7 6

13

10

10 8

12

ΦΥΤΟΚΑΛΥΨΗ (∆ΕΝΤΡΑ) %80

80

80

90

80

80

80

80

80

90

90

80

80

80

50

90

80

80

75

80

90

80

80

90

80

80

80

90

ΦΥΤΟΚΑΛΥΨΗ (ΘΑΜΝΟΙ) % 580

60

70

50

70

70

60

60

40

50

70

70

40

60

20

20

30

40

50

30

20

50

50

30

20

30

40

ΦΥΤΟΚΑΛΥΨΗ (ΠΟΕΣ) %95

30

60

50

40

30

60

60

40

60

40

60

50

50

90

70

40

50

70

30

70

50

20

50

60

40

50

60

MEΓEΘOΣ EΠIΦANEIAΣ (m²)

500

500

500

500

500

500

500

500

500

500

500

500

500

500

500

500

300

500

300

400

400

500

300

500

500

500

500

500

HMEΡOMHNIA (HMEΡA)11

08

08

08

08

07

07

07

08

08

08

24

24

31

28

28

18

28

21

17

28

31

07

31

25

30

30

31

HMEΡOMHNIA (MHNAΣ)05

06

06

06

06

06

06

06

06

06

06

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

06

05

05

05

05

05 ΑΠΟΛΥΤΗ

HMEΡOMHNIA (ETOΣ)96

96

96

98

97

98

98

98

97

97

96

98

98

98

98

98

96

98

98

97

98

97

97

98

96

98

98

98 ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ

Θ Lonicera implexa 1 2 . 2 . 1 1 . 1 1 3 . . . . . . + . . . . . . . . . . 10Π Lonicera implexa . 1 . 1 1 . . . 1 1 2 . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Arbutus unedo . 3 . 3 2 1 1 . 2 2 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Π Arbutus unedo . 1 . . 2 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Arbutus andrachne . . . 2 1 . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Arbutus andrachne . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Θ Pistacia lentiscus . . . . 1 . . . . . . . . 1 1 1 . 1 . 2 1 . 1 2 . . 1 2 13Π Pistacia lentiscus . . . . . . r . . . . . . + . . . . . 1 . . . 1 . + . .Θ Erica manipuliflora . . . . . . . + . . . . . . 2 . . 1 . . 2 . 1 + . . . . 10Π Erica manipuliflora . . . . . . . . . . . . . . . 2 . + . + 1 . + . . 1 + .Θ Ptilostemon chamaepeuce . . + . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . 1 . . . 10Π Ptilostemon chamaepeuce . . . . . . . . . . . . + . + + . + . . . + . + 1 1 . .Θ Calycotome villosa . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 1 . 1 + . . . . 1 . 6

Θ Quercus coccifera 1 3 3 2 2 3 4 3 3 2 1 4 4 3 3 2 2 . 2 3 . . 3 3 2 1 2 2 27Π Quercus coccifera . 2 2 1 2 1 2 2 2 2 1 2 1 2 1 . . + . 2 + . 2 2 2 2 1 1∆ Pinus halepensis . . 1 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 3 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 26Θ Pinus halepensis . . . 1 1 1 . 1 2 1 1 2 1 . 1 . 1 1 . 1 1 . 1 . . 1 1 .Π Pinus halepensis . . . . . . . . . . . . . r r . . . . . . . . . . . . .Θ Hypericum empetrifolium . 1 2 . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 25Π Hypericum empetrifolium + 2 2 2 1 2 1 1 1 2 1 2 2 2 1 . 1 1 . 1 1 . 1 1 1 1 . 1Θ Cistus salvifolius . . 2 . . 3 . . . . 2 + . . 1 . . . . 1 . + . . . . . . 15Π Cistus salvifolius . . 1 2 . 2 r 2 1 1 1 . . . + . . . . . . 2 1 . . + 1 .Θ Cistus incanus ssp. creticus . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . 2 . . . . . 1 . . . 15Π Cistus incanus ssp. creticus + 1 + . . . . . + + . 2 1 . 1 . 2 . 2 1 . 1 1 . . . 1 .Θ Anthyllis hermanniae . + . . . . . . . . 1 . . . 2 1 . . . . . . . . 1 1 . . 15Π Anthyllis hermanniae . . . . + . . + . . 1 . . 1 . . + + . 1 . . + + . 1 1 .Θ Phillyrea latifolia . . . 1 2 . 2 1 1 1 1 . . 1 . . . . . . . . 1 . 1 . . 1 12Π Phillyrea latifolia . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . .Θ Olea europaea var. sylvestris 1 . . . . 1 . 1 . . . . . 1 1 1 . 1 1 . 1 . 1 . 1 . 1 . 12Π Olea europaea var. sylvestris . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . r . . . 1 .∆ Smilax aspera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 8Θ Smilax aspera . . . . . . . . . . 2 . . . 1 . . 2 . . 1 . . 1 . . . 1Π Smilax aspera . . . . 1 . . . . . . . . 1 2 . . . . . . . . 1 . . . 1Θ Euphorbia characias . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . 1 . . . 5Π Euphorbia characias 1 . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . .Θ Juniperus phoenicea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . 1 . 4Π Juniperus phoenicea . . . . . . r . . . . . . . . . . . . 1 . . r . . . . .Θ Genista acanthoclada + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Genista acanthoclada . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . 2 . . . . 1 .Θ Coronilla emerus . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Coronilla emerus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . +Π Phlomis fruticosa . . . . . . . . . . . + . . . . . . . + . . 1 . + . . . 4Θ Pistacia terebinthus . + . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 3Θ Salvia pomifera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3Π Salvia pomifera . . . . . . . . + + . . . . . . . . . . . . . . . . . .Π Euphorbia acanthothamnos . . . . . . . . . . . 1 + . . . + . . . . . . . . . . . 3

ΦΥΤΕΜΕΝΑ ∆ Cupressus sempervirens 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 5Θ Cupressus sempervirens . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . + . . . . . .∆ Pinus brutia 5 5 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Θ Pinus brutia . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Π Piptatherum coerulescens . . . . . . . 1 . . . 1 + . . 1 + 1 + 1 1 1 1 1 . . 1 . 13Π Carex illegitima . . . 1 . . 1 . . . . . . 1 1 . . + . 1 1 . 1 1 . 1 . 1 11Π Phagnalon graecum . . . . . r . . . . . . . . 1 1 . 1 . 1 1 1 + . 1 1 1 . 11Π Thymus capitatus . . . . . . . . . . . + + + 2 1 1 . . 1 . . . . + + 1 + 11Π Helichrysum stoechas ssp. barrelieri . . . . . . . . . . . . . . 1 1 1 . 1 1 + 1 . . . . + + 9Π Micromeria nervosa . . . . . . . . . . . . . . 1 . . r 1 . + + . . . . . + 6Π Centaurea raphanina ssp. mixta . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . . + . r + 1 . 6Π Teucrium polium . . + . . . . . . . . . . . . . r . . . 1 1 . . + . 1 . 6Π Crepis fraasii . . . . . . . . . . . . 3 . 2 . . . . . 1 . . 2 . . . 3 5Π Piptatherum miliaceum . . . . . . . . . . . . . . . . + . 1 . . + . . . 1 1 . 5Π Allium subhirsutum . . . . . . . . . . . . . . 1 2 . + . . 1 . . . . . . + 5

143

Π Asparagus aphyllus 2 . 2 . 1 . 1 1 1 1 1 1 1 2 2 1 + 1 1 1 2 1 1 1 2 1 1 1 25Π Brachypodium retusum 4 2 3 2 . . 3 3 3 3 3 3 2 2 4 3 . 3 3 . 4 2 . 2 2 2 3 2 23Π Cyclamen graecum . 1 + 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 + 1 1 . 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 1 24Π Teucrium divaricatum . . . . 1 + . 1 1 1 . . . 1 1 1 1 1 . 1 1 1 1 . 1 . 1 1 17Π Stipa bromoides 2 1 2 . . . + . . . 1 1 1 1 . 1 . . 1 1 . 1 . 1 . 1 1 . 15Π Osyris alba . 1 2 . 1 . . . . 1 1 . . . . . 1 . 1 . . . + . 1 . 2 . 10Π Prasium majus 1 . . . . + 1 . . . . . . . 1 . . 1 . 1 . 1 1 . 1 1 1 1 12Π Dactylis glomerata 1 . 2 . . . . . . . . . . . 2 . . . 2 . . 1 1 . . 1 1 . 8Π Rubia tenuifolia . . . . . . . . 1 + . . + . . . . . . + . + . . 1 . . . 6Π Helictotrichon convolutum . + 1 . . . . . r + . r . . . . . . . . . . . . . . . . 5Π Scorzonera mollis . . . . . . . . . . . . . . . + . . . 1 . + . . + . . + 5Π Asparagus acutifolius . . . . + . . . + + . . . . + . . . . 1 . . . . . . . . 5Π Globularia alypum . . . . . + . . . + . . . . . . . r . 1 + . . . . . . . 5Π Geranium purpureum 1 . . . . . . . . . . 1 1 . . . . . 1 . . . . . . . r . 5Π Muscari commutatum . . . . . . . . . . . . r . . . . . 1 . . + . . + . 1 . 5Π Fumana thymifolia . . . . . . . . . . . . . . 1 . + . . . . . + . + . . . 4Π Asphodelus aestivus . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . + . . + 1 . . 4Π Convolvulus althaeoides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . r . . + . 4Π Ballota acetabulosa . . . . . . . . . . . . . . r . . . + . . + . . . . + . 4Π Festuca jeanpertii . + . . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Stachys cretica . . + . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . + . . . 3Π Vicia cretica . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . r . . . . . 3Π Muscari comosum . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . r + . . . . . 3Π Euphorbia taurinensis . . . . . . . . . . . . . . . r . . + . r . . . . . . . 3Π Scaligeria cretica . . . . . . . . . . . . . . + . . . + . . . . . . . . 1 3Π Hypochoeris achyrophorus . . . . . . . . . . . . . . . . r . + . . + . . . . . . 3Π Crucianella latifolia . . . . . . . . . . . + r . . + . . . . . . . . . . . . 3

Θ Pyrus amygdaliformis^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . + . . . . . . 2Π Pyrus amygdaliformis^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . .Π Sarcopoterium spinosum^Π . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . 2Π Lonicera etrusca^Π . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . 1Θ Erica arborea^Θ . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Θ Clematis cirrhosa^Θ . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . 1Θ Rhamnus lycioides ssp. graecus^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . 1Θ Ceratonia siliqua^Θ . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . 1

ΦΥΤΕΜΕΝΑ Θ Pinus pinea^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . 1Θ Medicago arborea^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . 1Π Medicago arborea^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . .Π Micromeria graeca . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . + . . . 2Π Melica minuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . + 2Π Dorycnium hirsutum . r 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Aristolochia microstoma . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . 2Π Fumana arabica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . + . 2Π Cheilanthes maderensis . . . . . . . . . . . . . . . r . r . . . . . . . . . . 2Π Convolvulus oleifolius . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . 2Π Orlaya kochii . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1Π Tremastelma palaestinum . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1Π Satureia thymbra . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1Π Trifolium angustifolium . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . 1Π Dianthus pubescens . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1Π Silene spinescens . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1Π Onobrychis ebenoides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . 1Π Leontodon crispus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 1Π Trifolium campestre . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1Π Daucus guttatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . 1Π Brachypodium distachyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . 1Π Valeriana dioscoridis . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Trifolium boissieri . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . 1Π Silene vulgaris . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Aurinia saxatilis . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Huetia cynapioides . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Salvia triloba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1Π Asyneuma limonifolium . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1Π Ruta graveolens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + 1Π Knautia integrifolia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . 1Π Trifolium stellatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . 1Π Stipa fontanesii . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . 1Π Tragopogon porrifolius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . 1Π Avena sterilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1Π Linum leucanthum . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1Π Medicago coronata . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . 1Π Bromus diandrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . 1Π Psoralea bituminosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . 1Π Thymelaea hirsuta . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . 1

144

Π Ι ΝΑΚΑΣ Β

ΑΡΙΘΜΟΣ ΦΥΤΟΛΗΨΙΑΣ

158

159

190

72

186

15

16

17

78

180

79

80

69

81

196

82

157

175

174

173

181

188

187

14

160

194

189

148

33

146

150

151

152

128

182

134

35

155

132

71

156

145

53

115

70

147

114

149

83

168

60

38

58

73

39 5

86 3

40

133

37

143

184

54

55

140 1

185 2

59

62

66

106

142

141

19

131

61

36

27

49

57

84

65

129

63

144

130

107

100

32

94

111

24 4

105

109

26 8

51

41

97

43

96

102

48

101

46

YΨOMETΡO (m)

730

670

960

660

700

870

830

880

800

640

780

760

560

720

720

740

760

560

640

660

670

640

650

510

560

520

610

540

400

610

520

540

610

480

500

400

440

650

360

590

500

560

350

330

570

500

480

480

440

430

430

420

440

420

400

400

400

380

360

350

350

360

340

340

340

330

320

320

320

440

430

290

280

530

450

460

440

420

430

240

380

340

390

370

310

390

240

390

280

300

190

210

390

220

240

200

260

260

360

280

320

100

280

120

120

140

220

360

OΡEOΓΡAΦIKH ∆IAMOΡΦΩΣH AM A A AM AM - K A A A A A A A MMAM A AMMMA KM AMM AMMMMA K K K K A A A AMMA AM KMA A AMM A A AMMMMMM A AMM K K A AMMK K MMMMMK A K K K A A AMMKMMM A A A A A A A A A A

EKΘEΣHΒ∆

Β∆ Α

Β∆ ∆ ∆

Β∆ ∆ - Β

Β∆

ΝΑ Β

Β∆ Β ∆

Β∆ ∆

Β∆ ∆ Ν

Ν∆

ΝΑ Β

Β∆

ΒΑ

Ν∆ Β

ΒΑ Α Α ∆

ΒΑ

ΝΑ

Ν∆

Β∆ Ν -

Β∆

ΒΑ

ΒΑ Α

ΒΑ Β

Ν∆

ΒΑ Ν

Ν∆

ΝΑ ∆

ΒΑ

ΝΑ Α Β Α Β Ν ∆

ΒΑ ∆

Ν∆ Β Β Α

ΒΑ Β Ν

Β∆ ∆ Α Α ∆

Β∆

ΝΑ Β ∆ Α Α

ΒΑ ∆ ∆ Ν Ν Ν

ΝΑ Ν Α

ΝΑ ∆

Β∆

Β∆ ∆ Ν Α ∆ ∆

Ν∆

Ν∆ Ν

Ν∆ Ν Ν Ν

Ν∆ ∆ ∆ ∆ Ν

KΛΙΣH (%)20

30

20

10

20

30

40

30 0

20

20

20

30

20

30

30

10

30

40

20

40

20

20

30

50

50

30

30

50

30

40

20

30

60

60

50

45 0

50

10

10

20

30

30

30

10

50

50

30

20

40

30

30

30

40

20

50

60

50

10 5

40

40

60

40

40

40

40

20

50

40

30

10

10

30

30

50

30

35

30

50

30

40

40

20

20

20

20

20

30

28

25

30

40

20

40

30

30

30

30

40

10

20

20

30

30

40

20

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΙ∆ΩΝ ΑΝΑ ΦΥΤΟΛΗΨΙΑ69

66

57

66

76

42

34

49

71

42

66

66

59

60

49

60

78

55

71

61

61

71

76

50

56

69

70

62

62

65

64

67

55

55

58

62

83

73

57

64

64

80

66

70

66

57

81

79

74

56

62

62

57

79

49

48

59

56

62

70

60

54

61

62

74

50

61

48

51

59

63

38

69

58

53

46

74

75

51

64

63

72

61

47

82

66

67

82

60

69

63

69

76

66

44

70

74

63

62

57

54

54

70

57

73

64

64

75

ΠΕΥΚΑ:ΦΥΣΙΚΑ (Α),ΦΥΤΕΜΕΝΑ (Β) Β Β Β Α Α Β Α Β Β Α Β Β Α Α Β Β Α Α Α Α Α Β Α Α Α Α Α Α Α Α Α Α Β Α Α Α Α Α Α Α Α Α Α Β Β Α Β Α Β Α Α Α Α Α Α Α Α Α Α Α Α Β Α Α Α Α Α Α Α Β Α Β Α Β Β Α Β Α Β Α Β Β Α Β Β Β

YΨOΣ ΥΨΗΛΟΤΕΡΩΝ ∆ENTΡΩN (m) 7 7 8 6 6 6 9 6 7 6 7 6 6 710 7

10 9 5 8 5 8 7 8

ΦΥΤΟΚΑΛΥΨΗ (∆ΕΝΤΡΑ) 0 0 0 0 0 060 0 0

50 0 0 0 0 0 0 0 0 0

40

10 0

20 0 0 0 0 5 0

10 5 0

40 5

10 0 0 0 0 0 0 5 0 0 0 0 0 0 0

20 0 0 0 0

10 0

10 0 0 0 0

10

10 0 0

20 0 5 0 0

10 0 0

20

30 0 0 0 0 0 0 0

10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ΦΥΤΟΚΑΛΥΨΗ (ΘΑΜΝΟΙ)80

70

60

30

40

70

50

60

40

50

50

60

20

50

70

60

50

40

50

50

60

20

70

60

60

70

40

70

70

50

60

50

70

60

40

30

60

60

10

40

30

50

60

60

60

30

50

40

70

60

70

60

70

20

40

30

70

40

30

50

50

20

50

70

40

30 2

70 5

50

60

80

40

70

40

70

60

80

70

70

50

50

60

20

60

30

60

70

50

40

40

30

30

40 0

10

40

50

40

20

20

10

40

10

20

20

30

20

ΦΥΤΟΚΑΛΥΨΗ (ΠΟΕΣ)60

60

80

80

80

50

70

50

80

70

80

70

90

70

60

50

70

60

70

70

80

90

70

40

70

80

90

50

60

60

70

60

60

60

60

80

60

60

95

70

80

70

50

70

60

90

50

80

50

60

60

60

50

90

30

80

50

80

70

70

70

80

70

30

80

80

95

80

95

60

70

40

90

60

80

30

60

50

50

50

70

60

40

80

60

80

60

50

60

70

80

90

80

80

98

90

80

60

80

80

70

90

80

90

90

70

90

90

MEΓEΘOΣ EΠIΦANEIAΣ (m²)

300

300

300

300

300

300

300

300

300

500

300

300

300

300

300

300

300

300

300

500

300

300

300

300

300

300

300

500

300

300

300

300

300

300

200

400

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

400

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

HMEΡOMHNIA (HMEΡA)26

26

07

27

06

01

01

01

01

31

01

01

27

01

08

01

26

30

30

30

31

06

06

25

26

07

06

23

17

23

23

24

24

18

31

19

17

24

19

27

24

23

24

16

27

23

16

23

07

29

25

18

25

31

18

18

07

11

18

19

17

22

31

24

24

22

11

04

11

25

25

26

14

22

22

01

18

25

17

10

20

24

07

26

18

26

22

28

14

10

11

09

16

10

11

13

15

10

18

20

18

10

19

10

12

20

10

19

HMEΡOMHNIA (MHNAΣ)05

05

06

05

06

06

06

06

06

05

06

06

05

06

06

06

05

05

05

05

05

06

06

05

05

06

06

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

06

05

05

05

05

05

05

05

06

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

06

05

05

05

05

05

05

05

06

05

05

05

05

05

05

06

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05 ΑΠΟΛΥΤΗ

HMEΡOMHNIA (ETOΣ)98

98

98

97

98

96

96

96

97

98

97

97

97

97

98

97

98

98

98

98

98

98

98

96

98

98

98

98

97

98

98

98

98

98

98

98

97

98

98

97

98

98

97

98

97

98

98

98

97

98

97

97

97

97

97

96

97

96

97

98

97

98

98

97

97

98

96

98

96

97

97

97

98

98

98

96

98

97

97

97

97

97

97

97

98

97

98

98

98

98

97

98

98

97

96

98

98

97

96

97

97

97

98

98

98

97

98

97 ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ

Θ Lonicera etrusca^Θ . 2 . . . 2 1 . . . + . . 1 2 . 1 2 1 . . . . 3 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Π Lonicera etrusca^Π . . 1 2 1 1 . 1 . 2 2 1 . . 1 1 + . . . . + . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Θ Coronilla emerus^Θ . . . . . 1 . . . . . 1 . 1 . 2 1 . 1 1 . . . 1 2 . . 1 1 . 1 1 1 2 . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Π Coronilla emerus^Π 1 . . . 2 . . . 1 . 1 . . . . . . . . 1 1 1 + . . . 1 1 . . . . 2 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . 1 r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Clematis cirrhosa^Θ + . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Π Clematis cirrhosa^Π . . . 2 2 1 . 2 2 . 2 . . . 1 2 . 2 2 . . 1 . . 2 . 3 2 . . 1 . . 3 . . 2 . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 2 . . . . . 2 . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Θ Ptilostemon chamaepeuce^Θ . . . . + . . . . . . . . + . . . 1 . 1 . + . 2 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . r . . . . . . . . + . + . . . . + . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 23Π Ptilostemon chamaepeuce^Π . . . . . . . . . . r . . . . . . 1 1 . . + . . + . + 1 . . + . 1 . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Θ Cistus salvifolius^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Π Cistus salvifolius^Π . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 2 . . . . 2 . . . + . . 2 1 2 . . 1 . . + . + 1 . 1 . . . . . + 1 2 . . . 1 . 1 . 2 . 2 2 . 1 . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Rhamnus lycioides ssp. graecus^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . + . . . . 1 . . 1 . 1 . . + . . . 1 . . + . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . 21Π Rhamnus lycioides ssp. greacus^Π . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . + . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . .Θ Erica manipuliflora^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . 1 . 1 . 2 . . . . . . . . . . . + . . . . . + 1 1 . . . 1 . . 1 + . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 16Π Erica manipuliflora^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . 2 . . . . . . . . . . . 1 . 2 . . . . . . 2 . + . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Θ Pistacia lentiscus^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . 1 2 . . 1 1 . . 2 . 1 . . 2 . . . . . . . 1 1 . . . . . 1 . . . . 2 . 2 2 . 2 2 . 2 . 2 1 1 1 r . 2 2 . 1 . 2 . . 1 . 2 . . . . 2 39Π Pistacia lentiscus^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 2 . . . . . . . 1 . 1 . . . . . 1 1 . . . 1 . . . + 1 . . 1 . . . . 2 1 1 . 1 . 1 . + 1 . . . . . . . 1 . . . . 2 . r . . 1

Θ Calycotome villosa^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . 1 . . 1 2 1 . . . . 1 . 1 2 . . . . 2 2 2 1 17Π Calycotome villosa^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . 1 . . . . . . . . . . . .

Θ Quercus coccifera^Θ 4 4 3 2 3 4 3 3 3 3 3 3 . 3 3 3 3 3 3 3 3 2 3 3 3 3 2 3 2 3 3 3 3 3 2 2 . 3 2 2 2 2 3 3 2 2 3 2 2 3 3 2 3 1 1 2 3 2 1 3 2 2 2 2 2 2 . 1 . 3 3 3 3 3 2 . 3 3 3 3 2 . 3 2 2 2 3 3 2 2 1 1 1 2 . . 1 3 . . . . . . + . . . 97Π Quercus coccifera^Π 1 . 2 2 2 . 1 . 2 2 3 3 2 2 . . . 1 . 1 2 2 2 . 2 . 2 2 . 1 2 . . . . 3 . 1 2 3 3 1 2 . 2 2 1 1 . 2 . . 2 3 2 . 2 . 3 . 2 . 2 . 2 . 3 1 2 . . . 1 . . . . . . 2 . . . 2 1 3 . . . 2 3 2 2 . 1 1 1 . . . . . . + . . . .Θ Hypericum empetrifolium^Θ . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 . . . . . . . . 1 . 2 . . . . . . . . 1 1 . . . 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . 2 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74Π Hypericum empetrifolium^Π . . . 2 1 2 1 1 . 3 . + 2 2 1 1 1 . 2 3 2 2 1 2 1 . 2 2 2 1 1 1 2 . 1 1 2 . . . 1 1 3 2 2 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 1 3 3 . 2 1 1 1 2 1 . 1 . 1 2 . 1 2 1 . 1 1 3 . 2 2 1 2 + 3 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Phillyrea latifolia^Θ . . . . + . . . . . . 1 . . 1 2 . . 1 1 1 . 1 . . 1 1 . 1 . 1 1 1 . . . 2 2 . 2 1 1 1 1 2 2 2 . 3 1 2 2 2 1 . . 2 . 1 . 1 . . 2 1 1 . . . 2 2 2 1 2 1 1 1 2 2 2 . 2 2 . . 1 1 2 2 . . . 1 2 . . . 1 . . . . . . . . . . 60Π Phillyrea latifolia^Π . . . 1 . . . . . . . . + . . 1 . . 1 . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . 1 . . 2 . . . 2 2 . . . . 2 1 1 . 1 . 1 . 2 . 1 . . . 1 1 . . . 2 . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Pistacia terebinthus^Θ 1 1 1 . . 1 1 1 . 1 . 1 1 1 1 1 1 . . 1 1 . 1 1 1 2 + . 1 1 1 . . 1 1 1 2 . . 1 . . 1 2 1 1 2 . . . 1 1 1 . 1 . . 1 1 + 2 . . 1 1 . . . . 1 1 . . + 1 . 1 1 2 1 . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Π Pistacia terebinthus^Π + . . 1 1 . . . . . + . 2 . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . + . . . . + . . . . . . . . . . . . . . .

Θ Olea europaea var. sylvestris^Θ . . . . . . . . . . . . + . . + . . . . . . . . . 2 2 1 . . 1 1 + + 1 . 3 2 . . 1 1 . 2 2 1 2 1 2 2 2 2 2 1 1 1 2 2 . + 2 1 2 3 2 1 . 1 + 2 2 2 2 1 2 1 2 2 2 2 . 2 2 . 3 . 2 3 2 2 2 2 2 2 . 1 . 2 1 2 2 1 2 1 2 1 1 2 74Π Olea europaea var. sylvestris^Π . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . 2 . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . 2 . 2 . . . . . . . . . 2 . . . . . . . 1 . . . . 2 . . . . . . . . . . . 1 . 1 . .Θ Anthyllis hermanniae^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 . . 1 + . 1 . + . . . 1 . . . . . . 1 . 1 1 . . . . 2 + . . 1 . . . . . 1 + . . 1 + 1 . . . 1 + 1 1 . . . 1 1 . 2 . . 1 . 1 . . . . 1 . . . . . 1 . . 1 . 1 . . . + 1 51Π Anthyllis hermanniae^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 . . 1 . 1 . 1 . . 1 1 . . 1 1 . 1 . . . . . 1 . . . . . 1 1 + . . . + . . . . . . . 1 . . 1 1 . . . . . 1 . . . . . + . . . . . 1 . 2 . . . . . . . 1 3 + . + . . 1 .Θ Juniperus phoenicea^Θ . . . . . . . . . . . 1 2 . . . . . 1 . 1 1 1 . . 1 1 1 . . . . . . . . . 1 . 1 . 2 2 2 . . . . 1 . . 1 1 1 2 . 1 . . . 2 1 . 2 2 1 . . . 2 1 . . 2 2 . 2 2 . 2 . 2 . . 2 . 2 1 1 . 2 . . . . . . . . 2 . . . . . . . . 44Π Juniperus phoenicea^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . + . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 1 . . . . . . 1 + 1 . . . 1 1 . . + . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . .

∆ Pinus halepensis^∆ . . . . . . 4 . . 3 . . . . . . . . . 3 2 . 2 . . . . 1 . 1 1 . 3 1 2 . . . . . . 1 . . . . . . . 2 . . . . 2 . 2 . . . . 2 2 . . 2 . 1 . . 2 . . 2 2 . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 86Θ Pinus halepensis^Θ 2 1 1 2 1 2 . 2 1 1 1 2 1 1 . . 2 . 1 1 1 1 2 . 1 . . 2 4 1 1 1 2 + 2 1 . 1 . . 1 2 2 1 2 1 3 2 1 1 . 3 . 1 2 2 1 . 2 2 1 1 1 . 1 1 . 4 . . 2 . . 2 2 4 3 1 2 1 3 2 . 1 2 1 . 1 1 . . . 1 2 . . 2 2 + 1 2 . 3 1 2 . + 1Π Pinus halepensis^Π . . . . . . . . . . . . . . . r . . . r . . . . . . . . . 1 1 + . . + . . . 2 r 1 + . . . . . . . + . . r . . + + . r . . 1 . . . r . r . . + . . . . . 1 r r . 2 . + 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . r . . . +Θ Cistus incanus ssp. creticus^Θ . . . . . 1 1 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . 2 . . . + . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . 1 . 1 . . . . . 76Π Cistus incanus ssp. creticus^Π 2 2 + 2 1 . . . . 2 + . 2 2 2 . 2 . 2 2 2 2 2 . 2 + . . 1 1 . 1 2 . . 2 1 1 3 2 3 + 1 2 3 3 2 . 2 2 2 2 2 2 1 2 2 . 3 2 2 3 2 . 3 3 . . . . 2 2 3 . 2 2 3 1 2 . 2 . 1 2 1 2 2 2 3 3 . . . . . . 1 . . . 3 . 2 . . . . .Θ Ephedra fragilis ssp. campylopoda^Θ 1 . . . 1 . . . . + . 1 . + 1 1 1 1 1 . . . . . . 1 . . . . . . . + . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 . . . . 2 . . . . . . . 2 . 1 . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Π Ephedra fragilis ssp. campylopoda^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . .Θ Salvia pomifera^Θ . . . . . . . . . 1 . . . . 2 . . . . . 1 + . 1 . . . 1 1 . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . + . . . . . 2 . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 2 . 2 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Π Salvia pomifera^Π . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . 2 . . . . 1 . . . 1 . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Euphorbia characias^Θ . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Π Euphorbia characias^Π . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Sarcopoterium spinosum^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Π Sarcopoterium spinosum^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . 1 . . . . . . . .Θ Thymelaea tartonraira^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Thymelaea tartonraira^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . + . . . . . .

ΦΥΤΕΜΕΝΑ Θ Cupressus sempervirens^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . 1 . 1 . . . . . 1 . . 1 7Θ Medicago arborea^Θ . . . . . 1 . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Medicago arborea^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΤΟΠΙΚΑ Θ Phlomis fruticosa^Θ 2 2 1 1 1 1 1 2 1 1 2 2 1 2 2 2 1 1 2 2 2 1 2 1 2 3 2 1 2 1 2 1 2 2 1 . 2 2 . 1 . 2 2 2 1 1 2 2 2 . 2 1 2 . 2 . 2 2 2 1 2 + . 3 2 1 + . . 2 2 . . . 1 1 1 2 2 1 . 2 . 1 1 . 2 2 2 . 1 + 1 1 . . 2 1 2 . . 1 . . . 2 . . 90∆ΙΑΦΟΡΙΣΤΙΚΑ Π Phlomis fruticosa^Π 1 1 2 2 2 . . . 2 . 2 1 . 1 1 1 2 2 2 1 2 2 1 . 1 . 2 . 1 . . . . . . . 2 1 . 1 1 1 . . 1 1 2 . 1 . . . . 2 . + 1 . . . . . . 1 . . 3 . . 2 . . 1 . 1 . . 2 . . . 2 r 1 . . . . 1 . . 1 1 . 1 1 2 . . . . . . . . . . .

ΕΙ∆Η Θ Euphorbia acanthothamnos^Θ . + . . . . 1 2 . . . . + 1 . . . 1 . . 1 + 1 3 . . . + 2 . . . . . . . 2 . . 1 . . 1 . 1 . . . 1 . . . . . . . . 2 . . 3 . . 1 . . . . . . 1 . . . . . 1 1 . 2 . 1 . 1 . . . 1 . . 1 . . 1 . . . . 3 1 . . . . + . . . 78ΕΝΑΝΤΙ Π Euphorbia acanthothamnos^Π 2 2 2 2 3 2 . . 3 . 2 3 3 3 2 2 3 2 2 1 3 3 3 . 2 . 3 2 1 1 2 . 2 3 . . 2 3 . 2 2 2 2 3 3 2 2 3 2 . . . . 2 2 3 . 2 3 . . . 2 . 3 . 3 . 2 . 3 . . 1 . . 3 3 . 1 2 3 . 2 . . . . 2 2 3 3 1 1 1 2 3 . . 3 . . 2 . . 2 . 1

ΠΙΝΑΚΑ C Π Crepis dioscoridis 1 1 . 2 1 . . r . + . . 2 . . 1 1 1 . . 1 + 1 . r 1 1 1 . 1 1 1 . 1 . 1 2 . 3 1 1 1 1 1 . 1 . . 2 . 3 . 1 2 1 . . 2 2 1 1 . 1 1 . . 3 . 1 2 2 . . . . . . 2 . 1 + 2 1 . 1 . . . . . 2 1 . 2 1 . . 1 . . . 3 2 1 2 3 . 2 62Π Melica ciliata . + . 1 1 1 . . + . . 2 1 1 1 1 . 1 . . + 1 1 . . 1 1 . . + 1 1 . + . . 1 + 1 . 1 . . . . + . 1 1 . + . . + . . . 1 . . . . . . . . + . . 2 . 1 . . . 1 . 1 . . + + . + . . . . . . + . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . 41Π Medicago coronata 1 1 . . . . . . . . . . . . . . + 1 . + . . 1 . . . . . . . . . . + . . . 1 . . . 1 . . . . . . . . 1 . . . 1 . . . . 1 1 . . . 2 . 1 . . 1 . . . . . . 1 . . 1 . . . . 1 . 1 1 . 1 1 1 1 1 . . 1 1 1 1 1 1 . 2 1 . . 1 35Π Helianthemum salicifolium . . 2 . . . . . 1 . 1 1 . . . . 1 . 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . + . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . 1 1 . 1 1 1 r . . 1 . 1 2 . . . . + 2 . . 26Π Psoralea bituminosa 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . . 2 1 1 . . . . 2 . . . . . . . . . 1 . 1 . 1 . . . . . . . . 1 . . . 2 . . . . . . 2 . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . + . . . . 1 + . . 1 . + . . r . + 21Π Inula verbascifolia . . . . + . . . . . . . r . + r . + . . . . . . . . r . . . . . . r 1 . . . . . . . . . . . . . . + . . + . . . . + . . . . . . . . . r . 1 . . . . r . r r + + . . . . + . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 21Π Arenaria serpyllifolia . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . 1 . . 1 1 1 . . . 1 . . . 1 . . . . . . 1 1 . . . . 2 . . . 1 1 . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . + . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Π Medicago disciformis 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . + . . . 1 r . . . 1 . . 1 2 . . 16

Π Lolium rigidum 1 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . r . 1 . . . . 1 1 . . . . . 1 + . 1 . . . . . . . . . . . . . 12Π Thesium humile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . 1 . . . . 1 . . 2 2 . 1 . 1 . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . 11Π Crepis foetida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . 1 . + 1 . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . 10

Π Sedum acre 1 . 1 . 1 . . 1 2 . 1 2 . 2 . 1 1 . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Π Phleum arenarium 1 1 1 . . 1 . 1 2 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 8Π Veronica glauca 1 1 1 . . . . . . + . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Π Cerastium candidissimum . . . . + . . 1 1 . 2 2 . . . . . . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Π Armeria undulata . . . . 1 . . . 1 . + . . . + . 1 . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Π Euphorbia myrsinites . . 1 . . 1 . . 2 . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Π Valeriana dioscoridis + . 1 1 + 1 . 1 2 . 1 1 . 1 + 1 1 r . . . . . . 1 . . r . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Π Ruscus aculeatus 2 . 2 2 1 2 . 2 2 + 2 2 . 2 1 1 1 . 1 1 . . + 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Π Aristolochia microstoma 1 2 2 . . 1 . 1 1 . 1 2 . 2 . . 1 . 2 2 . . 2 . 2 2 . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Π Alyssum montanum 1 . 2 . 1 1 . 1 3 . 2 . . 2 . 2 1 1 2 1 . 1 1 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Π Johrenia distans 1 . . . 1 2 . 2 . . . . . . 1 . 2 1 + 1 1 1 . 1 1 . 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Π Thymus atticus . . 2 3 2 1 . 2 2 . . 2 2 2 . 2 2 . 2 1 2 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Π Ornithogalum comosum . . 1 . . . 1 . . . r 1 . 1 . . 1 . . . . r . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . r . . . 1 . . . r . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Π Sedum tenuifolium 1 . . . 1 . . 1 1 . 2 2 . 2 . 1 1 1 1 + . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Π Onosma erecta . . . 1 1 . 1 . . . r . 1 . . . . . . 1 . 1 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Π Erysimum pusillum . . . 1 + . . . . . 1 . . . . 1 . . . + . . . . 1 . . . 1 . + + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Π Minuartia verna . . . 2 1 . . . . . . . . . 1 . 1 . 1 . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Π Umbilicus horizontalis 1 1 . . . . . . . r . . . . . r . r . . . . . . . 1 . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Π Aubrieta deltoidea . . . 2 . . . . . . . . . . + . . 1 . . . . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Π Galium melanantherum 1 1 2 2 2 3 2 2 2 1 2 2 . 2 1 2 . 1 1 1 1 3 2 1 1 . 2 1 2 2 2 2 1 2 . . 2 . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35Π Dianthus serratifolius 1 1 1 1 1 . . 1 1 . 2 2 1 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 . 2 1 . . 1 1 + . + . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Π Aurinia saxatilis . . 1 1 . . 1 . 2 . 1 2 . . . 1 1 1 . 1 . 1 . . 1 + 1 1 . 1 2 . 1 1 1 1 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Π Aethionema saxatile 1 . . 1 . . . . 1 1 . 1 . . . . + . . . 1 1 1 1 1 . . 1 1 2 1 1 . . 1 . . . . + 1 1 1 . . . . 1 . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Π Senecio vernalis 1 1 + 1 . . . . 1 . 1 1 . . + 1 1 1 + . 1 . 1 . . . 1 1 1 1 1 1 . . . 1 . 1 2 . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24Π Cynosurus elegans 1 1 + . . 1 . 2 1 1 1 . . . 1 1 1 . 1 1 . . . . 1 1 . 1 . 1 . . 1 . . 1 . . 1 . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Π Briza humilis 1 . . 1 1 1 . . . + . . . . . . 1 . . . 1 1 1 . 1 . . 1 . 1 1 1 1 . . 2 . . 1 . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Π Galium verticillatum . 1 1 . + . . . . . . . 1 . . . . 1 1 . 1 1 1 . 1 . 1 . . 1 1 1 . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Π Cephalaria ambrosioides 1 . 1 . + . . 3 1 . 2 . . . . . . 1 . . + . . 1 1 . . . . 1 1 1 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Π Huetia cynapioides . . . r 1 . 1 . . . . . 1 1 . . . . . 1 . . 1 . . . . . . 1 + . 1 . . . . 1 . . + 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Π Cerastium brachypetalum ssp. roeseri 1 . . . 1 . . . . 1 1 . . . . . . 1 . 1 . . . . . . . 1 . . 1 1 . . . 1 . . 2 . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Π Ononis pusilla . . r . . . . . . . 1 . . . . . . . . . r . . . . . + . . 1 . 1 . . + 1 . . + . 1 . + . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Π Asperula lutea . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . 1 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Π Festuca jeanpertii 2 2 3 2 2 2 . 3 3 1 3 2 3 2 2 2 2 1 1 1 1 2 2 1 2 1 3 2 . . 2 3 2 . 1 . . 2 . 2 2 2 2 2 2 3 . . . . 2 . . 2 1 . . . . . 1 . . . 2 . . . . 1 2 . . . 1 1 . 1 + . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Π Silene spinescens 1 1 2 2 2 2 3 2 1 1 . 1 . 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1 1 2 2 2 1 . . 1 1 1 2 1 1 . 1 1 1 1 1 . 2 1 1 . . + . 1 . 1 2 1 . . . 2 1 . . . . . . 1 . . 2 . . . . . . . . 1 . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Π Helictotrichon convolutum 3 2 2 1 2 2 . 2 2 1 2 2 1 2 1 2 1 1 1 1 2 2 3 . 2 . 2 1 . . 1 1 1 . . . . 1 . 1 1 1 + 1 2 1 + . 1 . 1 . 1 2 . . . . . . . + . . 1 1 . . . 1 2 . . 2 . . 1 + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Π Geranium purpureum 1 1 1 1 1 . . . . 1 1 . 1 1 1 1 2 1 1 . 1 1 1 . . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 . . . 1 1 . 1 1 1 1 . . r . + . 1 . . . 1 . . + 2 . . . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Π Rubia tenuifolia 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 . 1 . 2 1 1 1 1 . . . 1 . . 1 1 r 1 + 1 1 2 . 2 + . . . . . 1 1 . . . . 1 . 2 . 1 . . . 1 . 1 . . . . . . + . . . . . . . . . . . + . . . r . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40Π Leontodon crispus 1 1 1 1 1 + 1 1 1 . 1 1 . 1 . 1 . 1 . . . 1 + . 1 . . . 1 . 1 . . 1 1 + . . . 1 . 1 + 1 1 . . . . . . . . + . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . r . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Π Silene vulgaris 1 . 1 1 . r 1 . 1 . 2 1 . 1 1 1 . . 1 1 . 1 1 1 1 . . 1 2 1 . . 1 . . 3 1 . 1 . . . 1 . + . . . . . . . . . 1 . . . 2 2 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Π Cynosurus echinatus + . . 1 1 . 2 . 1 . . . 2 . . . 1 . . . . . 1 . . 1 . 1 1 1 . . + . . . . 1 . 1 1 1 . 1 . 1 . + . . 2 . . + . . . . 2 . . . 1 . . . . . . 1 1 . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . 29Π Malcolmia graeca . . . . . . . . . 1 . . 1 . 1 . . 2 . . . . . . . 1 . 1 2 1 . 1 . 1 . 1 2 . 1 . . . . 1 . . 1 1 1 . 1 . 1 1 1 . . + 2 + . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . + . . . . . . 1 . . 29Π Coronilla scorpioides 1 . 1 1 . . . . . . . . . . . 1 1 . . . 1 . 1 . + . 1 . 1 . 1 . . . 1 . . 1 . . 1 . . . + 1 1 . . . 1 . + . . . 1 . 1 1 . . . + . . . + . . . . 1 1 . . + . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Π Osyris alba . . . . 2 2 . . 2 . 2 2 . 1 1 2 . . 1 . . 1 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . 2 1 1 . . . . . . . + . . . 1 . . 1 . . 2 . . 1 . . + . . . . 1 1 2 . + . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Π Orlaya kochii + 1 . . 1 1 . 1 1 . . . . 1 . 1 + 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . 1 . . . 1 . . 2 . . . . . 1 1 . . . + . 1 . . . . + 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Π Globularia alypum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 1 + . + . 1 1 . 1 1 2 . 2 . . . . 1 . . . . . . 1 . . 1 1 1 + + . 1 . . . . 1 2 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Π Scorzonera mollis 1 . . 1 . . . . 1 1 . 1 1 . . 2 1 . 1 1 1 1 1 . + + . . r . 2 . 1 . . 1 2 1 1 2 1 + 2 1 1 1 1 1 1 1 . 1 . 2 1 2 1 1 2 . 2 2 . + 2 . 3 + 3 2 2 1 1 2 2 1 1 2 1 1 . 2 1 1 1 2 2 1 1 1 . . 1 3 . 1 1 2 2 . . . . . . . . 1 74Π Scaligeria cretica . 1 . 2 2 . 1 2 . 2 1 2 2 2 1 2 2 2 2 1 1 2 2 1 2 3 2 2 2 + 2 1 1 1 . . . 2 . 2 2 2 2 3 1 2 1 2 1 . 2 . 1 2 2 . . 2 2 . 2 1 2 1 2 1 . . 3 2 . . 2 1 1 1 1 . 2 1 2 . . . + . . 1 2 1 2 1 . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . 71Π Muscari commutatum 1 1 . 1 1 + 1 . 2 1 1 1 . 1 + 1 1 1 1 1 . 1 + 1 1 1 + 1 1 1 . 1 + . 1 + . 1 . 1 1 1 1 + + . + . . . 1 . 1 1 . + . . 1 + + . . 1 1 1 + + 1 1 . . + 1 + . 1 1 + . 1 1 . . + 1 1 + . . . + . . 1 . 1 1 + . . . . . . . + . 70Π Asparagus acutifolius 1 1 1 2 + 2 2 2 2 . 1 2 . 2 1 1 + . . 1 . 1 + . 1 . 1 . + . 1 1 . . + . 1 . + 1 . . 1 1 . + . 1 1 1 2 . 2 2 . . 1 . 1 + 1 . . . 1 . . + . 1 1 2 1 . . . . 1 1 . 2 2 1 1 . 1 . . 1 + . + . 1 . 1 . 2 . . . . r . . . . . 60Π Poa bulbosa 1 1 2 1 1 1 . 1 1 r 1 1 1 1 1 1 + 1 1 . 1 1 1 1 . 1 1 1 + . . 1 + . 1 . . . . 1 . . r + 1 1 1 . 1 . 1 1 1 . . 1 + 1 1 . . 1 1 . + 1 1 . . . 1 . . . . 1 1 . . + . . 1 . 1 + 1 1 . 1 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 60Π Bupleurum trichopodum 1 1 1 . 1 . . . . . . . 2 . 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 . 1 . + 2 . + . 1 1 1 2 1 2 2 1 . 1 1 . . 1 1 1 . 1 . . 2 1 . . 2 2 . 1 . . 1 . . . 1 1 . . . 1 1 . . . . . . 1 1 1 . . 1 . . . . . . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . 49Π Ononis viscosa 1 . + . . . . . . . . 1 . . . . 1 . 1 1 + . . . . 1 . 1 . . 1 + . . 1 1 . 1 1 + . . . . . . 1 . . . . . r . . . r . . . . . + r . . . 1 . 1 . . 1 1 1 . 1 . . . . . 1 . . . 1 . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Π Dactylis glomerata + 1 . 1 . . 1 . 2 1 . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . . . 1 . 1 . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . 2 1 . . . . 1 + + . . . . 1 . + . 1 . 1 1 . 1 1 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 28

145

Π Helichrysum stoechas ssp. barrelieri . . . . + . . . . . . . . . . . + 1 1 . . 1 1 2 1 . 1 1 2 1 . 2 1 + 1 1 . . + . 1 . 1 . 1 1 . 2 . 2 . . . 2 . 2 . . + . . 2 . . 1 1 . . . . 2 2 + 2 2 2 1 . 1 . . 1 . 2 . 1 . . + . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 43Π Melica minuta . . . 1 . . . . . + . . . . . . . 1 . . . . . 1 . + . 1 2 . + 1 1 . . 1 1 . 1 . . 1 1 + 1 1 . . 1 1 1 1 . + . . 1 . 2 1 . . . . 1 1 . + . 1 1 . 1 . + 1 1 + 1 + . . . . 1 . . 1 . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . 41

Π Teucrium divaricatum . . . . . . . . . 1 + . . . 1 . . . . . . + . 1 . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . + . . . 2 . + + 1 1 . . . 2 . . 1 1 . . . . + . 1 . . 1 . . + 2 1 . . 1 1 . 1 . 1 . 1 1 1 . r . . . 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 32Π Micromeria nervosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . + . . . . 1 . . 1 . 1 1 . . . . 1 . . . . . + . . 1 + . 1 1 + 1 . 1 . 1 1 . . . . + 1 . . . 1 . . . . . 1 . . . . 22

Π Phagnalon graecum . . . . + . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 1 + 1 1 . 1 1 2 1 2 1 . 1 1 1 2 . 1 1 1 1 2 1 1 . 1 1 1 2 1 1 . 1 1 + 1 2 + 1 2 1 . 1 2 1 1 1 1 . 2 1 . 1 1 2 1 2 2 1 2 2 1 2 1 2 1 . 1 2 2 1 1 1 . 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 2 2 2 80Π Bromus fasciculatus . . . . . . . 1 . . . . r . . . . . 1 . 1 . 1 . . 1 . . 1 1 . . . + 1 1 1 1 . 1 2 1 1 1 1 2 1 1 2 1 2 1 1 1 1 1 1 1 . 1 . . 1 1 2 1 1 . 1 . 1 + 1 1 1 1 1 2 . 1 1 . 1 2 1 2 1 1 1 1 1 1 2 2 1 . 1 . + 1 2 . 1 1 2 2 1 2 72Π Linum strictum . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . 1 . . . 1 1 1 . . . 1 . 1 . . . . . 1 . 1 1 . 2 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 1 1 + 1 . 2 1 2 1 1 1 1 1 1 1 + . 1 + 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 . 1 . 1 1 1 . . 2 1 1 . 1 1 1 2 70Π Thymus capitatus . . . . + . . . . . . . . . . . 1 + 2 2 1 2 1 2 . . 2 . . . . . . . 2 . . . . 2 2 1 . 1 2 2 2 2 . 2 . 3 . 2 . 3 + 3 . . 3 2 3 . 2 3 . 2 . 1 . 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 . 3 2 2 2 2 2 2 3 3 . 1 . . 1 . 1 3 2 1 1 1 2 3 1 2 64Π Campanula drabifolia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . + . 1 1 1 . 1 . 1 1 1 1 . 1 + 1 1 . 1 1 1 r . 1 . . . 1 . + 2 . 1 1 . 1 1 . . 2 . 2 1 1 . . . . . 1 1 1 1 . 1 1 + 1 1 . 1 . 1 2 . 1 1 2 2 1 1 1 1 1 . 1 1 1 1 1 2 58Π Piptatherum coerulescens . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . 2 . + . 1 1 1 . 1 1 2 1 1 1 1 . 1 . . 1 1 1 1 2 1 . 1 . 1 1 1 1 1 1 1 . 1 2 1 . 3 . 1 1 2 . 2 . . 3 2 1 1 + + 1 . 2 . 1 2 2 1 2 1 3 1 1 . . . . . . . . 2 1 2 . . . . . . 1 . 1 58Π Daucus involucratus . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . 1 1 . 1 . . . . . 1 1 1 1 . 1 1 . 1 . . 1 . . 1 1 1 . 1 1 1 1 + 1 1 1 1 . 1 1 2 . . . . 1 1 + 1 . . . . . 1 1 . 1 1 . 1 . 1 1 1 . . 2 . 1 . . 1 1 1 1 . 1 . 1 . 1 1 . 1 . + 1 1 2 55Π Vulpia ciliata . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . + . . 1 + . 1 1 1 . . . . 1 1 1 1 1 . 1 . . 1 1 1 1 1 1 . 1 1 1 . . . . 1 1 1 1 1 . . . + . 2 . . . . 1 . . . 1 . . 1 . . . . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 . 54Π Picris pauciflora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . . . 1 1 . + . 1 1 1 . . . . 1 1 1 . . . 1 1 1 + + 1 1 + . . . . . . . . . 1 2 . . . . 1 1 . . r . . 1 . . . . . 1 . . 2 . . . . . . 1 . . + 1 . . 1 1 . 1 . 1 . . 1 35Π Urospermum picroides . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . + . . . . . r . . . + 1 . . . . r 1 . . . . . . . . . 1 + . . . . . . . . . + . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . r . . 1 . . . . . 1 . 1 . . . + 1 1 . . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 31

Π Brachypodium distachyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . r . . . . 1 1 . 2 . . . . . 1 1 2 . . . 2 1 1 1 1 . 1 . 1 . . . . . 2 1 2 1 1 1 2 2 1 + 1 1 . . 1 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 . . . 2 + + + . . 1 . 1 1 1 . . + 1 2 . . 48Π Prasium majus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . 1 . . . 2 2 . . . . 1 1 2 . . + 1 . 2 1 1 . 2 2 1 . 2 2 . r . 2 2 2 2 . 2 1 2 2 1 1 . 2 . 1 1 1 1 2 2 1 1 . . 1 . 1 1 1 . . . . . + . . 1 . 44Π Bupleurum gracile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 1 1 1 1 . 1 . 1 . 1 . 1 1 . . 1 . . . . 1 1 1 . + 1 . . 2 . 1 . 1 1 + 1 . 1 . . . 1 . . 1 2 1 1 . 1 1 1 . 1 1 1 1 . 1 1 . . 1 . 1 2 1 1 42Π Valantia hispida . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . + . 1 . . 1 . . . . . + 1 . . 1 1 r . . . 1 1 1 . + 1 1 . . . 1 1 1 . 1 1 + + . . . . . . . . . 1 . . + . . . . 1 . . 1 1 1 1 . 1 1 . . . 1 . 1 . 1 1 1 . 37Π Aegilops comosa . + r . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . 1 1 1 . . 1 1 . . 1 . . 1 . 1 . . . . . . . 1 . . 1 . . . 1 . . . 1 . . 1 . . . . 1 1 . . 1 1 1 1 1 1 1 1 . . . . . . + 1 2 1 1 . 1 1 1 . 36Π Ononis ornithopodioides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1 . 1 . 1 . . . . . . . 1 . 1 . . . . . . 1 1 . 1 . . 1 1 . 2 . 1 . 1 . . + + . . 1 . 1 . 1 . . 1 1 . 1 . 1 1 1 1 1 . 1 1 1 1 . . . 1 1 1 . 1 . 35Π Fumana arabica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . 1 + . . . 2 1 . . . 1 . 1 . . . . 1 . . 1 2 . . . . 1 . . . . 1 1 1 2 . . + . . 1 . 1 1 1 . 2 . 1 . 1 2 . . . 2 1 2 1 1 . + 1 . . 1 . . . . . . 2 . . . . 1 34Π Cheilanthes maderensis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + 1 . 1 . . . . . + . . . 1 1 1 . . + . . . . + . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . . . . 1 . . . . . 1 1 . 1 + . . + 1 . . . . 1 1 + . . . . 1 . 1 1 1 . 25

Π Aegilops neglecta . . . . . . . . + . . . . . . . 1 . . . . + . . . 1 . . . . . . . . r . . . . . 1 1 . . . + . + . . . 1 . r . . . . . 1 . 1 . r 1 . . . . . . . 1 + . 1 . 1 . 1 1 . + . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 + 1 1 1 1 + 1 1 1 2 1 2 2 1 2 46Π Nigella arvensis . 1 . . . . . . . . . . . . . . 1 . + . . . . . . 1 . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . 1 1 . 1 . 1 . . . . . . . . . 1 1 1 2 . . 1 . . 1 . . . . . + . . . 1 1 . 1 1 2 . 2 1 1 2 1 1 1 2 2 1 . 1 2 1 1 2 1 1 2 2 3 42Π Stipa capensis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . + 1 . . 1 . 2 . . . . . . . 2 2 . . . . 1 3 . 1 . . . . . . . + 2 . 2 . 2 1 2 1 2 1 3 . 1 2 1 2 2 1 2 1 2 2 3 1 3 2 3 3 3 1 4 39Π Asphodelus aestivus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 1 . . + . . . . . . . . . . 1 . . . 2 . + 1 + . . . 2 . r 2 1 3 . 2 . . 1 1 1 1 1 2 2 . . . 2 . 2 2 1 2 . 2 1 . . . . 4 3 1 . 3 . 3 . 3 . . . . 1 35Π Atractylis cancellata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . 1 1 2 1 . 1 . . . . . . . 2 . . . + . . 1 . + . . . . 1 . . . 1 . . 1 . 1 1 . 2 . 1 1 1 . 1 1 . . 1 1 1 + 1 2 1 1 . 3 2 1 2 34Π Tuberaria guttata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 2 . . . . 1 . 1 1 1 1 . 1 2 1 . 1 . . . . 1 1 . . 2 1 . 1 . . . . . 1 1 1 1 . . . . . 1 . . 1 1 . 1 1 1 1 . . . 1 . . . . 2 . 1 . . . . 2 31Π Tragopogon porrifolius . . . . r . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . r + . . . . . . . . . . . . + r + r r r . + . . . 1 . r . . . . . . . . . r . 1 . . . . . . . . + 1 1 1 . + + . + . 1 . 1 + 1 1 . + 1 30Π Hedypnois cretica . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . 2 . . 1 . . . . . . . . + . . . 1 1 . . 1 1 . 1 1 1 . 1 1 . . . 1 1 . 1 1 1 1 1 1 1 . 1 28Π Tordylium apulum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . 1 . . + . r . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . . 1 . 1 . 1 1 1 1 + 2 . 1 1 1 1 1 . + 1 1 1 1 1 27Π Galium setaceum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . + . . . . . 1 1 1 1 . . . . . . 1 . . 1 1 . . 1 1 . 2 + . . 1 2 18

Π Pimpinella cretica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 1 . . 1 . 1 2 . . 2 1 2 . . 2 2 . . 2 . 1 2 3 3 3 2 2 22Π Anagallis arvensis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . r . 1 . . 1 1 . . . 1 . 1 1 1 . . 2 1 + 1 . . . . 2 17Π Hyparrhenia hirta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . 1 1 1 1 1 . . . . . . . . . 1 1 1 + . . 1 1 . 1 2 + 2 17Π Lophochloa cristata . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . + . . . . 1 . . 1 . . . . 1 . 1 1 . . . 1 . 1 1 2 1 1 1 1 18Π Plantago lagopus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 . . . . . 1 . . . 1 2 1 1 . . . . . 2 1 2 1 2 2 1 . 2 16Π Sideritis curvidens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . 1 . . 1 1 . . . . 1 . 1 . . . 1 . . 1 . . 1 . . 2 . 1 12

Π Hirshfeldia incana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . 1 1 . . 1 . . + 1 1 1 1 1 2 13Π Salvia verbenaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 1 . . 3

Π Hypochoeris achyrophorus 1 1 1 1 1 . . 1 1 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 . 1 . 1 1 1 1 1 1 . 1 1 + 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 1 1 1 2 1 1 2 2 . 1 1 1 1 1 1 . . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 2 1 2 98Π Avena barbata . 1 + 1 1 . 1 2 2 . 1 1 2 1 1 . + 1 . . 1 1 1 1 + 2 + 1 + 2 . + . 1 . 1 1 1 1 1 2 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 2 2 . 1 1 2 . . . 2 2 . 1 1 1 . 1 . 1 . 1 2 2 1 1 1 2 1 1 1 1 2 2 1 2 . 2 . 1 2 2 2 3 2 3 3 2 . 2 88Π Knautia integrifolia 1 1 1 . . + . 2 2 . . 1 2 1 . . 2 . . . . 1 1 + . 1 1 1 . 2 1 1 1 1 . . 3 1 . . 2 2 2 2 . 2 1 1 . . 1 1 . 2 1 1 . 2 2 1 2 . 2 1 1 + 4 + 3 1 1 . . r . . 1 1 + 3 3 2 . . 1 . 1 1 1 1 2 2 1 3 3 3 2 2 2 2 2 2 3 1 1 3 3 2 82Π Asparagus aphyllus 1 1 1 . 1 . 1 1 . 1 . . + . . . 1 1 1 2 1 . 1 1 1 1 1 . 2 . 1 . 1 1 . 1 2 1 1 . 1 1 . 1 1 1 1 . . 1 . . 1 . 1 1 . 2 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 2 1 2 . 1 1 1 2 1 2 1 . . . . . 1 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 1 1 1 1 . . 1 . 1 1 1 1 . 76Π Brachypodium retusum 2 2 . . . . . 1 . + 3 2 . 3 3 2 2 . 2 . . . . . 3 2 . 3 1 . . 2 2 . 2 . 2 2 3 2 2 . . 3 3 3 . 3 2 . 3 3 3 2 2 3 2 3 3 3 3 3 3 . 1 3 . 4 1 3 3 2 3 1 3 2 1 . . 3 3 3 1 4 . . 2 . . 3 4 4 3 4 . 4 . 3 . 2 4 2 3 1 2 3 4 1 75Π Centaurea raphanina ssp. mixta 1 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 + 1 1 1 + 1 + 1 . + 1 r 1 1 + 1 + 1 . 1 1 . 1 . . 1 1 1 . 1 1 . . . . + r 1 + . + 1 . 1 + 1 . 1 + . + . . . r . 1 1 . . + 1 r 1 1 . . 1 + . 1 + 1 . 1 . . . . + + . + . + . . . . + 1 73Π Fumana thymifolia . . . . 1 + . . . 1 . 1 . . . . 2 . 1 1 2 1 2 1 . . 1 1 . . . . + . 1 1 2 . . 2 2 1 1 1 2 1 1 2 + 2 1 1 1 2 . 2 1 1 . . 2 2 1 . 2 2 . 1 + . 2 2 1 2 2 1 1 2 1 . 1 2 1 2 1 1 1 . 1 + . 1 2 . . 2 2 2 + . 2 . 2 . 1 . 1 2 72Π Trifolium campestre . 1 1 1 + . . . 1 . + 1 1 . . 1 1 . 1 1 1 . 1 . 1 + + 2 r . . + + r . + 1 1 . + 1 2 1 . 1 1 1 . 1 1 1 1 + . . . 1 . + 1 1 1 + . . . 1 . . . + . 1 1 . . 1 . 1 1 1 . + . 1 1 1 1 . 1 . 1 1 1 . 1 1 1 1 . 2 1 1 1 1 1 1 . 71Π Ballota acetabulosa . 2 1 1 1 1 2 1 1 . 1 2 1 1 . 1 . 1 1 1 1 1 1 1 . 2 1 1 r + . 2 2 . . 1 1 1 . 1 . 1 . . 1 . . 1 . . 1 . . + 1 . + 1 1 1 1 r 1 . . . + + . 1 . . . . . . . 2 1 1 1 + . . + . 1 1 . 1 3 2 1 1 . . . . . 2 . 1 . 2 1 2 1 1 67Π Cyclamen graecum 1 1 1 1 . . + . . 1 1 2 1 1 1 1 1 . 1 1 . . + . . . . . 1 1 . 1 . 1 . 1 + 1 1 1 1 . 1 1 1 1 . 1 1 1 . . . 1 1 . 1 . 1 . 1 1 1 1 1 1 . + . . . 1 + 1 1 . 1 1 1 + 1 1 . 1 . r 1 1 1 . . . 1 + . . . + . . r . 1 . . + 1 . 66Π Bromus intermedius . . . 1 . . . 1 1 . . 1 1 . . . . . 1 + . + 1 . . 1 . . . 1 . . . . 1 1 1 1 1 2 1 1 1 . 1 1 1 1 + 1 . 1 1 1 . 1 + 1 . 1 1 1 1 + 1 . 1 . . . 1 . . . . . 1 1 . 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 . . 1 1 1 . 1 1 1 1 2 2 . 2 1 1 2 1 2 66Π Stipa fontanesii + + + . 1 . 1 1 2 . . 1 2 1 1 . 1 1 1 . . 1 1 . . 1 . . . . . . . . 1 . 1 1 . . 1 2 1 1 1 . 1 1 1 . + 2 . 1 1 1 . 2 . . 2 2 . 1 2 . 2 . . . 2 . 1 2 1 1 2 2 . 1 1 2 . 2 . . 1 2 1 1 . 2 1 1 . 1 . 1 1 2 . . . . 1 . 1 2 64Π Anthyllis vulneraria . . + 1 1 . . . . . + 1 . . . . 1 . . 1 . 1 . 1 + . + . . . . . . . 1 1 1 1 . + 1 1 . 1 1 1 1 1 . 1 . 1 1 2 . 1 + . 1 . 1 1 1 . 2 1 . . 1 . 1 + 1 1 1 1 1 1 r . + 1 . 1 1 1 1 . 1 1 1 . . + . 1 . 1 1 . 1 . 1 . . . 1 1 62Π Lagoecia cuminoides 1 1 . . 1 . . 2 . . + 1 2 1 . 1 . . 1 . . . . . 1 2 + . . . . . + . . 1 1 1 . . . 1 . . 1 1 1 1 1 1 1 1 . . . + . . 1 1 1 1 2 . 2 . 2 . 1 . 1 . . . . . . 1 . 1 1 . . 1 . 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 2 1 . 2 1 2 2 1 1 2 2 1 2 62Π Trifolium scabrum 1 1 . . . . . . 1 . 1 . . 1 . . 1 1 1 1 . . 1 . . 1 . . . . . 1 . . 1 . 1 1 1 1 1 1 . . . 1 1 1 1 . . 1 . + . . 1 . . 1 1 1 1 . 2 + . 1 . 1 . . 1 . . . 1 . . 1 1 . 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 + 1 1 1 . 2 2 2 . 1 1 2 1 2 62Π Briza maxima . . . 1 . . . . . . + 1 1 . . . . . 1 . . . . . . 1 . 1 . . 1 + . . 1 1 + 1 . . . . . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 . 1 . r . 1 1 . 1 . 1 . 1 1 1 1 1 2 . . 1 1 . . . . . 1 . 1 1 1 1 . 1 1 1 1 1 + 1 1 . 1 1 1 1 1 1 . 1 . 1 1 1 1 61Π Micromeria graeca 1 . + 1 1 1 . 1 . . . 1 1 1 1 1 + 1 1 1 2 . 1 1 + 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 . 1 + . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 r . 1 . . + + . + . . 1 + . . . . . . . . 1 + . . . + . . 1 1 1 1 . 1 . . . . . . . . . . + . . 1 . + . . . . . . + . + 60Π Crupina vulgaris . 1 + 1 + . . . 1 . . . . . . . 1 1 1 . . . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . 1 . 1 1 1 . . 1 1 . . 1 1 . 1 1 1 . . 1 . . . 1 1 1 1 2 1 2 + 1 1 . + 1 1 . 1 . . . . 1 2 . . . 2 1 . 1 1 1 . . . . 2 2 . + 1 . 1 2 1 3 + 2 2 55Π Anthemis tomentosa 1 1 1 1 . . . . 2 . 1 1 1 1 . 1 1 1 1 . . . + . 1 1 . . . . . . . . . 1 . . . 1 1 1 . . 1 1 1 1 1 . 1 1 . . . . . 1 . . 1 . . . . . 1 . 2 . 1 . . r . . . 1 r . 1 1 . . 1 . . 1 . 1 1 1 1 1 . 1 . 1 1 1 2 1 1 . 1 . 1 2 54Π Lagurus ovatus 1 . . 1 . . . . 2 . 1 . 1 1 . . . . 1 . . . + . . 1 . . . 1 . . . . . . 1 1 . 2 . 1 . 1 1 1 . 1 . 1 . 1 . + 1 . . . 1 1 1 + 1 . . . 1 . 1 1 . . 1 . . . . 1 . 1 . . . . . 1 1 . 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 . 2 1 1 1 2 1 2 54Π Teucrium polium . . . . . . . . 1 . . 2 1 1 . . 1 . . 1 1 1 1 1 1 . 1 . + . . 2 1 . 1 . . 1 1 1 . 1 1 . 1 1 . . . 1 . 1 . 1 . 2 . . . . 1 . . . 2 . . . . . . + 1 1 1 1 1 1 1 . 1 . . 1 1 . + 1 1 . . . 1 . . . 1 . . . 1 . . . . . . 1 47Π Desmazeria rigida . + . . . . . . . . . . 1 . 1 1 1 . . . 1 1 . . . . 1 . . 1 1 1 . + . . 1 . 1 1 1 . . . 1 . 1 1 . . . . 1 1 . . . + 1 1 . . . . . . 1 . + . . . . . . . . . . 1 r . 1 . 1 1 1 . + 1 1 . . 1 + 1 1 . + . 1 . . 1 1 1 1 . 45Π Crucianella latifolia . . . 1 . . . . . 1 . . . . . + . . . 1 1 + + . . . 1 1 + 1 . . 1 1 . 1 1 . 1 1 . . 1 . 1 . 1 1 + 1 1 . 1 1 + + 1 1 1 . . . 1 1 . . + 1 . . . . 1 . + . 1 . . . . . 1 1 . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . 1 . 1 . . . . . 45Π Trifolium stellatum 1 1 . . . . . . 2 . 1 . . 1 . . . . + . . . . . . 1 . . . . . + . . . . . 1 . . 1 1 . . . 1 . . . . . 1 . . . + r . 1 1 . + . . 1 . 1 . 1 1 . . 1 . . . . . . 1 1 . . . . . + 1 . 1 1 1 1 1 2 1 1 1 . 1 2 1 1 1 2 1 . 2 44Π Crepis neglacta . . . . . . . . . . . . 1 . + . 1 1 1 . 1 1 1 . . . 1 1 . . . . . . 1 . 1 1 . 2 . . . . 2 1 1 . 1 1 . . 1 . 1 . 1 . . 1 . 1 . . . . . 1 . . . + . + r . 1 r . . . 1 1 . . 1 . . 1 1 1 . . 1 . 1 . 1 . 1 . 1 . . 1 . . 1 44Π Tremastelma palaestinum . . . . . . . . . . . . 1 + + . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . + 1 1 . . 1 1 . 1 1 1 . 1 . . . 1 . . . 1 . 1 . . 2 . . . . . . + 1 1 . 1 . 1 . 1 . 2 . 1 1 + . 1 1 1 1 1 1 . 1 . 1 1 . . + . 2 . . . 2 2 41Π Euphorbia taurinensis . . . 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . 2 . 1 1 . + . 1 1 . + . . . 1 1 . . 1 1 . . 2 . . 1 1 . + 1 2 . 2 . + 1 . . . 1 1 2 1 . . . . . 1 . 1 . + . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . 33Π Hippocrepis ciliata . . . 1 r . . . 1 . 1 . 1 1 . . 1 . 1 . . . 1 . . . . . . . 1 . . . 1 . . 1 . . . 1 r . 1 . 1 1 + . . . 1 1 . . + r . . . . . + . . . . . . . . + . . . . . . . 1 . . . 1 . . 1 + 1 . . . . . . 1 . . 1 . . . . + . . . 32Π Bromus diandrus . + . 1 + 1 2 . 2 . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . 1 . . + . . 1 1 1 1 . . 1 . . . . . + . . 2 . . 1 . . . . 2 1 . . . . . . 2 . . 2 . . . . . . . . . 1 . . . . . . + . . . . . 1 . . . . . 2 . 1 1 . 1 . 1 . . 30Π Allium subhirsutum . 1 . 1 . . . . . . 1 1 . . . 1 1 . 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 1 2 . 1 2 1 . . . . . . . . 1 . . . . 1 . 1 . . 1 . 2 1 1 1 2 + . . . . . 1 . . . . . . 1 1 . . 29Π Silene colorata . + . . + . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . r . 1 . 1 . . 1 . 1 1 r 1 1 1 1 1 . 1 1 . . 2 . 2 . 2 1 1 2 2 29Π Convolvulus althaeoides . . + + 1 . . . 1 . 1 . . 2 . . . . . . . . . + 1 . . 1 . + 1 1 . 1 . 2 1 . 2 . . 2 . . . . . . . . r . . 1 r + . . . . . 1 1 . . . . . . . 2 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . 27Π Verbascum undulatum . . . . . . . . . . + + . . . r . . . . . . . . + . r . . 1 . 1 . 1 1 . 1 . . . . 1 . . . . + . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . + . . 1 . . . . . . . . 1 r 1 1 + 1 1 24Π Misopates orontium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . 1 . . . . . 1 . . . . . + . . . 1 1 . . . . . . . . + . . . 1 . . 1 . . 2 . . . . . . . . . + 1 . . . 1 . 1 1 . . . . . . . 1 . . 1 1 1 . . 1 . 1 . 1 . . 1 23Π Silene portensis . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 1 . . 1 . 1 . 2 . 1 1 + + . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . + . . . 1 . . . + . . . . . + . . . . 1 . . 1 . . 1 . . . . 1 . . 2 . . . . . . . . . . 1 . 23Π Stipa bromoides . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . + . . . + . . 1 1 . . . . 1 1 . . 1 . . . . + 1 . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 1 1 . . . . . + . . + . 1 + . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . 21Π Lactuca virosa . . . r + . . . . . . . . . . . . . . + . . + . r r . . . . r . . . . . . + . . . . 1 . . . . . + . . . + . + r . . 1 . . . . + . . . . + + . . . . . . r r . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . 21Π Vicia cretica 1 1 . . . . . . . . 1 . . 2 . 1 . . 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 2 . . . + . . . . + . . . + . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . + . . . 1 . . . . . . . + . 1 1 1 . . . . . + . + . . . . . . . . . . . 20Π Trifolium angustifolium . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . + . . . . 1 1 . . . 1 . . . + . . + . . . . . . . . . r 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . 1 . . 1 . . . 1 . 1 . . . . + . 1 . . . . . . 1 20Π Poa annua . . . . . . . . 2 . . 1 + . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . + . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . 1 1 . 1 1 + . . . . . . . . 1 1 . . . + . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 20Π Daucus guttatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . + . . . 2 . 1 . . 1 2 + . . . . . 1 . . . . . . . r . . 2 . . . 1 2 . . . . . 1 . . . . . . 2 . . . . . . . 2 . . 1 . . + . . . . . . 1 . . . . . . 3 . . 19Π Papaver dubium r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 + . . . . 1 . . 2 . + 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . 1 + . . . . . 1 . 1 + . . 1 17Π Allium stamineum . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . 1 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 1 . . . . . 1 . . . . . . . . 1 . . 1 1 . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . r . . 16Π Sedum sediforme . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . . . 1 . 1 + . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 r . . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . 16Π Valantia muralis . . . 1 1 . . . . . + + . . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . . . . . + . 1 . . 1 . . 1 . . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . 16Π Biscutella didyma . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 1 1 . . . . . . 1 . . . + . 1 1 . . . + 2 . . . . . . . + . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . + . . . 1 16Π Onosma graeca . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . + 1 . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . r . . 1 . . . . . . . . . + . . 1 . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . 1 14Π Onobrychis aequidentata . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . 2 . . . 1 . . 1 . . 1 1 . . . 1 . + . 1 . 2 . 1 . . . . . . . 13Π Bromus rubens . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . + . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 2 1 . 1 . . 1 13Π Sedum rubens . 1 . . . . . . 1 . . . . . r . . . . . + . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . 1 + . . . . 2 . 1 . + . . 12Π Petrorhagia velutina . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . + . . . . . r . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . + . . . . . . . . + . . . . . . . 1 + 1 . 1 . . 12Π Gagea graeca . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . r . + + . . . . . . . . . + r . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Π Salvia triloba . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 2 . . . . . . . 2 . . . . . . . . 2 . . . . + . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2 . . . . . 2 . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Π Melilotus neapolitana 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . + . . 1 . . 2 + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Π Avena sterilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . 3 . . . 1 . . . . . . 2 . . . . . . . + . . . . . . . . 2 1 2 . . . . . . . . . . . 9Π Pallenis spinosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . 1 1 1 . . . . . . . . . 9Π Taeniantherum caput-medusae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . 1 . . . . 1 . . . + . . . 1 + . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . 9Π Bromus sterilis . . + . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 8Π Fritillaria sp. . . . . . . . + . . . . 1 r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . + . . . . . . . . . . . . . 8Π Filago pyramidata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + 1 . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . 1 . . 1 1 . . . . . 1 . . . . . 8Π Reseda alba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . + . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . + . . . . . . . . 1 . + . 8Π Centaurea attica . . . . . . 2 . 1 . . . . . . . . . . 1 . 1 . 1 . . . . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Π Valerianella echinata . . . . + . . . . . . . . . . . . . . r . + + . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . r 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Π Ruta graveolens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Π Asyneuma limonifolium . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Π Piptatherum miliaceum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . . 7Π Centaurium pulchellum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . + . . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . + . . . . . + . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Π Polygala monspeliaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . 1 . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1 . 7Π Convolvulus oleifolius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . 1 2 . . . 1 . . . . . . . . . 2 . . 7Π Silene nocturna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . 1 . . . . . . 1 . . . . . 7Π Aira elegantissima . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Π Crepis fraasii . . . . . . 2 . . 3 . . . . . . . . . 3 . . . . . . . . 1 . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Π Tamus communis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . + . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . 6Π Scorzonera lanata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . 6Π Scorpiurus muricatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 6Π Thapsia garganica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . r . . r 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 6Π Allium vineale . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1 5Π Reichardia picroides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 5Π Trifolium boissieri 1 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Π Brassica cretica . . 1 . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . r . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Π Scrophularia heterophylla . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . + 1 . . . . . 2 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Π Eruca vesicaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . 1 . . . . . . . . . 1 . + . 5Π Valerianella vesicaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Π Crupina crupinastrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . 1 2 5Π Muscari comosum . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Silene behen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Scandix australis . . . . . . . . . . . . . . . . + . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 4Π Plantago afra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4Π Arrhenatherum palaestinum . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . + . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Centranthus ruber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . + + . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Cerastium comatum . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Centranthus calcitrapae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . + . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Acinos rotundifolius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Anacamtis pyramidalis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . 1 + . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Medicago minima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . r . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 4Π Logfia gallica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . + 4Π Buglossoides tenuiflora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . 1 . . . . . . 1 . . . + . 4Π Minuartia hybrida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . . 4Π Erodium cicutarium 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Parietaria lusitanica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Minuartia globulosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Consolida tenuissima . . . . . . . . 1 . + . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Trifolium speciosum . r 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Legousia speculum-veneris . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . + . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Pterocephalus papposus . . . . . . . . . . . + . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Trigonella graeca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . 2 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Bellardia trixago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Xeranthemum inapertum . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Reseda lutea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Asphodeline liburnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Anthyllis tetraphylla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . 3Π Onobrychis caput-galli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Thymelaea hirsuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 + . . . . . . . . . . . 3Π Calendula arvensis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . 3Π Scandix pecten-veneris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . + . . . 3Π Trigonella spicata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . 1 . 3Π Malva aegyptia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 + . . . . . . . . . . . . . . 1 . 3Π Lathyrus saxatilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . 1 . . . + . . . . 3

146

Θ Smilax aspera^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Smilax aspera^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Arbutus unedo^Θ . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Θ Ceratonia siliqua^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 2Π Genista acanthoclada^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 2Θ Genista acanthoclada^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . .Θ Cistus parviflorus^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . 2Π Cistus parviflorus^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . 2 . . . . .Θ Anagyris foetida^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Anagyris foetida^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Olea europaea var. europaea^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Arbutus andrachne^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Θ Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus^Θ . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Θ Juniperus oxycedrus ssp. macrocarpa^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Θ Pinus brutia^Θ . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Cercis siliquastrum^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Θ Pyrus amygdaliformis^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Trifolium cherleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 2Π Gastridium ventricosum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Orchis quadripunctata . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Carum multiflorum . . + . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Fibigia eriocarpa 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Compositae sp1 . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Galium aparine . r . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Gypsophila muralis . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Anthoxanthum odoratum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Nigella damascena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 2Π Linaria simplex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Cuscuta brevistyla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Lathyrus articulatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Malabaila aurea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Hordeum murinum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 2Π Malva cretica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . 2Π Lamium amplexicaule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 2Π Chrysanthemum coronarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 r . . . . . . . . . . . . 2Π Papaver rhoeas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . . . . . 2Π Hymenocarpus circinnatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + + . . . . . . . . 2Π Sinapis alba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 2Π Valerianella hirsutissima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Linum leucanthum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Satureia thymbra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . 2Π Onopordum caulescens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . . 2Π Erysimum diffusum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . + . . . . 2Π Stachys cretica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Parentucellia latifolia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Luzula nodulosa . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Carex illegitima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Jurinea mollis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Polygala venulosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Orobanche amethystea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Euphorbia exigua . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Geranium lucidum . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Lamium garganicum . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Brassica tournefortii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Ferulago nodosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Helianthemum apenninum . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Lathyrus digitatus r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Orobanche ramosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Lotus ornithopodioides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Paronychia capitata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Erysimum graecum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Veronica cymbalaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Urtica urens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Compositae sp2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Orchis papilionacea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Triticum baeoticum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Papaver hybridum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1Π Daucus broteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Chamomilla recutita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1Π Geranium rotundifolium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1Π Sonchus oleraceus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . 1Π Notobasis syriaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . 1Π Tragopogon hybridus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1Π Trigonella monspeliaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Hedysarum spinosissimum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Dorycnium hirsutum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Onobrychis ebenoides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Orchis coriophora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r 1Π Medicago rigidula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1Π Asteriscus aquaticus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1Π Linaria micrantha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1Π Torilis nodosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1Π Trifolium spumosum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . 1

147

Π Ι ΝΑΚΑΣ C

ΑΡΙΘΜΟΣ ΦΥΤΟΛΗΨΙΑΣ

169

171

172

197

88

74

64

18

67

89

12

93

10

191

170

11

52

135

85

75

56

126

162

50

161 7

136

163

77

137

108

103

138

95

127

104

113

25

42

45

31

112

99

28

125

30

29

23

98

47

110

124

44

116

117

118

119

120

121

122

123

68

YΨOMETΡO (m)

380

600

360

680

480

530

380

470

350

550

460

520

440

460

700

440

340

320

340

420

340

310

240

280

480

300

390

290

280

270

260

240

340

190

330

320

400

370

260

400

330

270

70

180

350

340

200

170

150

200

320

460

350

350

350

350

350

350

370

370

370

380

OΡEOΓΡAΦIKH ∆IAMOΡΦΩΣH A MK AMMMA AMMAMMMA MMMMK K KMA A A K A A K KMA MM MΚ A A AMK A - AMKMΚ AM A A AMA A A A AM

EKΘEΣHΒ∆

Β∆

Β∆ Ν

Β∆

Β∆ Β

Β∆

ΒΑ

Β∆

Β∆

ΒΑ

Β∆ Β

ΒΑ

Β∆

Β∆ ∆ Α

Β∆

ΒΑ Α Ν

Β∆ Β Ν ∆ Ν

Β∆

ΒΑ

Β∆

Β∆ ∆

Β∆

ΝΑ

ΝΑ Β ∆

ΒΑ A

Β∆ Ν ∆

Β∆ - ∆ Α

ΒΑ ∆ ∆ Ν

Ν∆ Β

ΒΑ

Β∆ ∆ ∆ ∆ Β

Β∆ Α Ν

KΛΙΣH (%)30

30

10

20

50

40

40

30

30

70

50

30

40

40

50

10

30

40

30

40

40

20

20

50

40

10

20

20

30

10

20

20

20

50

30

50

40

50

30

10

20

20

20

50 0

10

50

30

40

30

10

20

30

20

10

20

40

10

20

10

10

50

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΙ∆ΩΝ ΑΝΑ ΦΥΤΟΛΗΨΙΑ58

33

55

46

49

50

39

26

49

38

28

55

52

51

38

55

25

53

51

38

49

69

54

55

40

45

55

65

42

59

54

58

69

61

70

64

54

39

65

64

56

79

46

52

41

48

67

43

74

67

74

60

18

40

35

31

35

25

32

27

29

35

ΠΕΥΚΑ:ΦΥΣΙΚΑ (Α),ΦΥΤΕΜΕΝΑ (Β) B B B A B B B B B B B A A B B A B A B A A A A B A B B A B A A A A A B B A B B B B B B B B B B B B B B

YΨOΣ ΥΨΗΛΟΤΕΡΩΝ ∆ENTΡΩN (m)10 7

10

11 9 8

10

12 8

10 9 7 8 6 7 8 7 6

ΦΥΤΟΚΑΛΥΨΗ (∆ΕΝΤΡΑ) % 030

30 0

10

10 5

40 0 0

40 5 0

20

10 0 0 0

10 0 0 5 0

10 0 0 0 0 5 5

10 0 0 0

10 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ΦΥΤΟΚΑΛΥΨΗ (ΘΑΜΝΟΙ) %80

70

60

70

40

50

20

60

90

70

80

70

60

70

50

80

70

40

40

20

60

70

10

40

30

40

30

20

20

40

10 0

20

20

50

30

70

70

20

50

40

30 0

10

50

30

50

70

30

20

50

30

50

30

40

50

50

30

40

40

20

40

ΦΥΤΟΚΑΛΥΨΗ (ΠΟΕΣ) %50

40

60

60

60

80

90

50

50

50

60

50

50

70

70

40

60

90

70

80

50

40

90

70

80

90

80

90

90

70

90

95

90

80

70

90

60

50

90

60

70

70

95

90

60

80

70

50

90

90

60

80

70

70

60

50

60

60

50

60

70

60

MEΓEΘOΣ EΠIΦANEIAΣ (m²)

300

500

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

400

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

300

HMEΡOMHNIA (HMEΡA)29

29

29

08

08

31

26

01

26

08

25

08

25

07

29

25

20

19

07

31

24

18

28

20

26

18

21

28

31

21

15

12

21

09

18

13

16

10

18

19

11

16

10

11

17

11

04

10

10

19

16

17

19

17

17

17

17

17

17

17

17

27

HMEΡOMHNIA (MHNAΣ)05

05

05

06

06

05

05

06

05

06

05

06

05

05

05

05

05

05

06

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05

05 ΑΠΟΛΥΤΗ

HMEΡOMHNIA (ETOΣ)97

98

98

98

97

97

97

96

97

97

96

97

96

98

98

96

97

98

97

97

97

98

98

97

98

96

98

98

97

98

98

98

98

98

98

98

98

97

97

97

97

98

98

97

98

97

97

97

98

97

98

97

97

98

98

98

98

98

98

98

98

97 ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ

Θ Phillyrea latifolia 1 + 1 1 . . . . 2 . 2 . + 1 . 2 . . 2 . . 2 . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . 17Π Phillyrea latifolia 1 . . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Salvia pomifera 2 . 1 . . . . . 1 . . 1 2 3 . 2 . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Π Salvia pomifera . . . . 2 . . . . 2 1 . 1 . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Coronilla emerus . . . . . . . . 2 . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Coronilla emerus . . . . . . . . 1 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Θ Euphorbia characias . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Π Euphorbia characias . . . . . 3 . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . 1 . 2 . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Rhamnus lycioides ssp. graecus . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . . . 1 . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Π Rhamnus lycioides ssp. graecus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + + . . . . . . . . . 1 . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Θ Calycotome villosa . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 2 . 1 2 . . 2 2 1 2 + . 1 1 . 2 . . . . . . . . . . 2 . . 2 . 1 . . . . . . . . . . 17Π Calycotome villosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . 1 . . 1 . 1 . 2 . 2 . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Θ Quercus coccifera 3 2 3 3 2 3 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 2 2 3 3 1 2 1 1 2 1 1 2 1 . 1 . 3 1 3 3 2 2 2 1 . 1 2 1 . 2 . 2 1 2 . . . . . . . . . . 49Π Quercus coccifera . . . . 2 . 2 . 2 . 1 . . . 1 . 1 + 3 . 2 1 + . . . . . . . . 1 . . + . . . 1 . . . . . + 1 . . . . . . . . . . . . . r . .Θ Cistus incanus ssp. creticus 2 1 1 . . . . 1 . . . . 3 1 1 3 . . . . 2 1 . . . 3 . . . . . . . . + . . 2 . 1 2 . . 1 . . 1 3 . . . . . . . . . . . . . . 48Π Cistus incanus ssp. creticus 2 2 2 2 1 3 2 . 2 1 . 2 2 . 3 . 3 3 1 4 2 1 1 3 4 . 3 1 3 2 2 1 2 + 2 . + 2 2 2 2 1 . 2 1 2 . . + . 3 3 . . . . . . . . . .Θ Hypericum empetrifolium . . 1 1 . . . 2 1 . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 2 . . 1 . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Π Hypericum empetrifolium 1 2 2 . 2 3 2 1 2 2 2 2 2 2 2 2 . . 2 2 1 1 . 1 2 2 . . 3 + . . 1 . 1 . 1 1 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . .Θ Cistus salvifolius . 3 2 . . . + 2 2 . 3 1 1 . . 2 . . 1 . . . . . . . . . + . . . . . 1 . 2 2 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Π Cistus salvifolius 2 1 2 2 2 2 2 1 2 . . 2 . 1 + 2 2 r 3 2 . 1 . 1 1 . . . 2 . . . . . 2 . 2 2 . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

∆ Pinus halepensis . 3 3 . . . . 3 . . 3 1 . 2 2 . . . 2 . . 1 . 2 . . . . 1 1 . . . . 2 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Θ Pinus halepensis 1 2 2 1 1 . . 2 1 1 . 1 . 1 2 1 4 2 2 1 1 2 . . 2 . . 1 + 1 . . 1 1 1 2 3 2 . 2 3 1 . . 3 2 . 2 . 2 . 2 1 2 1 2 2 2 1 2 1 2Π Pinus halepensis . + . . . . r . r . . r . . + + 2 . + . . + 1 r . . . . . + . + . 1 + r . + . . . + . 2 + . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Anthyllis hermanniae . 1 . 1 1 1 . 1 2 1 1 1 1 . 1 2 . + 1 1 2 . . 1 . 2 1 1 . . . . 1 . . . 3 2 1 1 2 . . 1 1 1 3 3 2 . 1 1 2 1 1 . 1 . 1 1 . 1 50Π Anthyllis hermanniae . . . . 2 1 + 1 1 2 1 1 2 . . . 1 . 2 . . . . . 1 . . . . . . 1 . 1 . . 2 . 3 2 . 1 . 3 1 . . . . . . . . 2 2 2 1 2 2 2 2 .Θ Olea europaea var. sylvestris 2 . 1 1 1 . 2 . 2 . . 1 1 1 . 1 . . 1 . 1 2 1 2 . 1 . 2 . 2 1 . 2 . 2 1 1 2 2 1 2 2 . 1 1 1 2 2 . 1 1 1 1 + 1 1 1 . . 1 . . 43Π Olea europaea var. sylvestris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . 1 + . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . + . .Θ Pistacia lentiscus 2 . 2 . 1 . . . 2 . . . . . . . . . 1 . 1 1 . 1 . . . . . . . . + . . 1 1 2 1 1 2 2 . . . 2 2 2 . . + 1 . . . . . + . . . 1 33Π Pistacia lentiscus . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1 . . . + + . . . . . . . . . r . . . . . 2 . . . 2 . . . . + . . . . 1 1 + 1 . 2 1 . .Θ Erica manipuliflora . . . . 2 . . 2 . . 1 . . . . 2 . . 1 . 1 . . 2 . . 1 . . . . . . . 1 + 2 . . 1 . . . . + . . . . . . . 3 2 3 3 3 2 2 1 2 2 27Π Erica manipuliflora . . + . 2 . . . . . . . . + . . . . 1 . . . . 2 . . 1 . . . . . . 3 . 1 . . . . . + . . . . . . . . . . 3 3 2 3 3 2 2 3 2 2Θ Pistacia terebinthus 1 . . 1 1 1 . . . 1 . . 1 1 1 . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 16Π Pistacia terebinthus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . + . . . . . . . . . . . + . . r . . .Θ Phlomis fruticosa . . . . . 2 . . 1 . . 1 . . . . . . 1 . . . . 1 . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Π Phlomis fruticosa . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . .Θ Juniperus phoenicea 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . 1 + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Π Juniperus phoenicea 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Ptilostemon chamaepeuce . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . + 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Ptilostemon chamaepeuce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Π Euphorbia acanthothamnos . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . 1 . . 3 . . . . . . . . . . 2 1 . . . . . . . 2 . + . . . . . . . . . . 7

ΦΥΤΕΜΕΝΑ ∆ Cupressus sempervirens . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Θ Cupressus sempervirens . 1 1 . . 1 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . 1 . 1 . . . 1 2 . . . . . . . 1 . . . 1 . 1 . + . . . . 1 1 1 1Π Cupressus sempervirens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . .∆ Pinus brutia . 1 . . 2 2 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Θ Pinus brutia . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Π Pinus brutia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Pinus pinea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . 1 . . . 2 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 5Θ Cercis siliquastrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Cercis siliquastrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . + . . . . . . . . . . . .Θ Acacia sp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . 1 . . . . 3

ΤΟΠΙΚΑ Θ Genista acanthoclada . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . 3 . 1 . . 2 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15∆ΙΑΦΟΡΙΣΤΙΚΑ Π Genista acanthoclada . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 . 2 3 . 4 . 2 . 3 4 2 1 3 3 3 3 . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ΕΙ∆Η Π Linum trigynum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

ΕΝΑΝΤΙ Θ Arbutus unedo 2 2 + 3 1 1 . . 2 2 1 2 2 1 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14ΠΙΝΑΚΑ Β Π Arbutus unedo . . . . r . r . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Θ Lonicera implexa . 2 2 1 1 2 + 1 1 . 2 . 1 1 . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Π Lonicera implexa . . . . 1 1 . 1 . 1 . . . 1 + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Arbutus andrachne . + . 2 . . . . . 3 2 . 2 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Π Arbutus andrachne + . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Π Onobrychis ebenoides . . 1 1 . 2 . . 2 . . 1 1 . 1 1 . . . . . . . . . . 2 . + 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Π Dorycnium hirsutum . 1 . 1 . . . . r . . 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Π Orchis italica . . . . . + . + . . r . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Aira elegantissima . 1 1 1 . 1 + . + . 1 . 1 r 1 1 . . . . . . . . 1 + . . . . . 1 + . . . 1 . . . . . + 2 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 20

Θ Sarcopoterium spinosum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Π Sarcopoterium spinosum . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . 1 1 1 2 3 . 1 + 2 3 . 1 3 1 . 2 2 . 1 3 1 . 2 1 . . 4 . . . . . . . . + . . . . . . . . . .Π Satureia thymbra . . . 1 . 1 . . . . 1 . . . . . 2 1 1 1 . . 1 . 1 2 . + . . . + . . . . . . 2 2 . . . 2 1 1 . 1 . . . . 1 2 1 1 2 1 1 1 2 1 28Θ Thymelaea tartonraira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 . . . . . . . . 1 + . . + 2 20Π Thymelaea tartonraira . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2 . . . . 1 . . . 1 . . . . r . . . . . . 1 . . . 1 2 . . . . 1 . . . 1 . 2 2 2 2 1 2 2 2Π Muscari comosum . . . . r . . . . r . . r . . . . . . . . . . . 1 r 1 . 1 . . . . . . 1 . . 1 . r . 1 . . . . . 1 . 1 . . + r . . . . . r . 16

Θ Cistus parviflorus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 3 2 . . 2 2 1 1 2 1 1 3 1 2 2 2 2 2 . 2 2 + 2 26Π Cistus parviflorus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 4 1 3 2 + 3 2 3 . 2 2 . 2 . 2 2 3 2 2 3 2 2 3 3Π Orchis coriophora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + + . . . . + . . . . . 1 . . + . + 1 + + + + . 11

Π Linum leucanthum . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . 2 . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 1 1 1 1 . . . . 10Π Thesium bergeri + . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 + . + 1 1 1 . 1 . 9Π Helianthemum hymettium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 1 1 1 1 . 1 . 7Π Helianthemum lavandulifolium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . 1 1 1 + 5

Π Helictotrichon convolutum 1 1 1 1 1 2 + . . 1 1 . . 1 2 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Π Scaligeria cretica 1 r . . r + . . . r . . 1 2 . 1 . . . . + + . 2 . . 1 . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Π Micromeria graeca 1 1 . 1 . 1 . . . 1 . 1 + + . . . . . 1 . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 11Π Silene spinescens 1 . . + . 2 1 . 1 1 . . . . 1 2 . . . 2 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Π Festuca jeanpertii 2 1 . . . . . 1 + 1 . . . 1 2 + . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Π Stipa bromoides 1 . 1 + 1 . . . . . . 1 1 . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Π Leontodon crispus . 1 1 . . 1 . . + . r . . r 1 . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Π Cynosurus elegans . 1 . . . 1 . . . . . r . . 1 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Π Cerastium brachypetalum ssp. roeseri . . . . . 1 . . . . . . 1 r . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Π Centaurea attica . . . . 2 . 1 . . . . . + . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Rubia tenuifolia . . . . . 2 . . 2 1 . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Π Helichrysum stoechas ssp. barrelieri . 1 1 + 2 2 1 1 1 2 1 1 1 . . 1 . 1 . 2 3 . . 1 1 2 2 . 2 2 1 . 1 . . . 2 . r . . . . . . . . . . + . . . . . . . . r + . . 29Π Teucrium divaricatum 2 . 1 . 1 1 + 1 1 1 . 1 1 . 1 1 . . 2 . . 1 . 1 . . . . . 1 2 . . 1 1 1 . . . . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . + . . . . . 23Π Prasium majus 1 . 1 . 1 . 1 1 2 . . 1 . . . + . . . . . 1 . 1 . 1 . . . + 1 . . 1 2 . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 17Π Dactylis glomerata . . 1 . . . . . 1 . . 1 1 . . 1 1 . . 1 2 1 . . + 1 . 1 1 . . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Π Daucus guttatus + . . r . . . . . r . + . r . 1 . . . . . . 1 . . 1 . 1 1 . 1 . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Π Osyris alba . + . 2 . 1 . . . . . . . 1 . . . 1 . 2 . . . 1 1 2 . 1 . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Π Melica minuta 1 . . . + . . . 1 . . . 1 + . . . 1 . . . 1 . 1 . . . . . . . 1 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Π Asparagus aphyllus . . 1 . . 2 2 1 1 . . 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 + 1 1 1 + 2 . 1 . 1 1 + . . . 2 1 1 1 1 . . + . . . + . . . . 40Π Avena barbata 1 . . 1 . + . . + + . 1 1 + . 1 . 1 1 1 1 1 . . . 1 1 1 + 1 1 1 1 1 1 1 . + 1 1 1 1 2 . . 1 1 . 1 2 1 2 . + + . . . . . . . 39Π Crupina vulgaris 1 . 1 + . . . . . . . 1 + . . 1 1 1 1 . 1 + 1 1 r 2 1 1 + 1 1 1 . 1 1 1 1 . 1 1 . 1 1 1 1 2 2 1 . 2 2 1 . r . . . . . . . . 38Π Thymus capitatus . 1 2 . 2 2 3 2 1 . 2 2 2 . + 2 . 1 1 . 2 . 2 2 . 3 2 2 . 2 3 2 . 2 . 3 . 3 1 . 2 1 1 . . 1 3 3 4 2 1 3 . . . . . . . . 1 . 38Π Daucus involucratus 1 . 1 + 1 + + . + 1 . 1 1 + . 1 . 1 1 . + 1 . . . 1 1 . . 1 1 . 1 + 1 1 . 1 1 1 1 1 . 1 . 1 1 . 1 . 1 . . . . . . . . . . + 35Π Anthyllis vulneraria 1 . 1 . . . r + + . . + + . . 1 . . 1 r 1 . 1 . . + . 1 . 1 1 1 1 1 1 1 . . 1 1 1 1 . . . 1 . . . 2 1 1 . . . . . . . . r . 30Π Trifolium campestre 1 . + + . . . . . . . r . + . + . + 1 + . 1 . . 1 . . 1 . . . 1 1 + 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 . 1 1 2 1 . . . . . . . . . . 30Π Cyclamen graecum 1 1 1 . 1 1 1 . 1 1 1 . . 1 1 . . 1 1 . 1 1 . 1 1 . . . . . 1 . . + 1 + 1 . r + 1 . . + + . . . . . . . . + . . + . . . . . 29Π Crepis neglacta 1 + . + . . 1 . + . . 1 . + . . 1 1 . . 1 1 . . . . 1 + . . 1 1 1 1 1 1 1 . 1 . . . . 1 1 1 . 1 1 1 . 1 1 . . . . . . . . . 29Π Lagoecia cuminoides . . . r . + . . . . . + 1 . . 1 . . 1 . . 1 . . 1 . 1 1 1 . 1 1 1 . 1 . 1 . 1 . 1 2 1 2 1 1 1 1 1 1 2 1 . . . . . . . . . . 29Π Crucianella latifolia 1 + 1 . . . . 1 1 1 + . 1 1 . + . 1 . . . 1 1 . . 1 . 1 . . 1 . . . 1 1 1 1 . 1 . . . . 1 . 1 + 1 . . . . . + . . . + . . . 27Π Briza maxima 1 . . + . 1 . . . . . . . . . 1 . . 1 . . . . 1 1 + 1 1 . 1 . . 1 1 + 1 1 . 1 . 1 1 . . + . 1 1 1 1 . 1 . . . . . . . . . . 25Π Asparagus acutifolius . . . . 1 1 1 . 2 1 1 . . + . . . . 1 + 1 + . 1 . . + . 1 1 1 + . 1 . 1 . . 1 . 1 . . 1 + . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Π Centaurea raphanina ssp. mixta + . 1 . . . + . + . . . + . . . . + . . . . 1 1 . . . + . . 1 + . + 1 + + . 1 1 r . . . . r . . . 1 1 + . . . . . . . . . . 22

Π Trifolium scabrum . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . 1 1 . 1 1 1 . . 1 1 1 . 1 . 1 1 1 1 1 . . 1 1 1 1 1 1 . 1 1 . 1 1 2 1 . . . . . . . . . . 28Π Lagurus ovatus . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 1 + . . . . 1 1 . 1 1 1 . 1 1 1 1 1 . 1 . . 1 . 1 1 1 . 1 1 2 1 1 1 1 1 . . . . . . . . . . 27Π Knautia integrifolia . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . 1 2 . . 1 1 1 1 2 2 1 2 . 2 . . 2 2 2 2 . 3 . . 3 1 3 4 2 2 . . . . + . . . . . 26Π Bromus intermedius . . . . . . . . . . . + 1 . . . . . 1 . . 1 1 1 . . 1 . . 1 . 1 . 1 1 1 1 1 1 1 . 1 . . . 1 2 1 1 1 1 1 . . r . . . . . . 1 26Π Tremastelma palaestinum . . 1 . . . . . . . . 1 . . . 1 . + . . 1 1 . . . . 1 1 + 1 . . 1 . 1 . 1 . . 1 1 . 1 . + 1 2 1 1 1 1 1 . . . . . . . . . . 24Π Nigella arvensis . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . + 1 1 . . . 1 1 . 1 1 2 . 1 . 1 . . 1 1 1 2 . 1 . . 1 . 1 2 2 2 . . . . r . . . . + 23Π Bupleurum gracile . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . 1 1 . 1 1 1 . . . 1 . 1 1 1 1 1 1 . 1 1 2 + 1 1 2 1 . . . . . . . . . . 22Π Atractylis cancellata . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 1 . . . . . . 1 1 1 . . 1 1 . 1 1 1 2 1 . + 1 1 2 + . . 1 1 . . . . . . . . . 1 21Π Stipa capensis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r 1 . . . . 1 . 2 . . . . 1 1 . 1 1 2 2 . 1 . . 2 4 1 1 2 1 2 . r . . . . . . . + 20Π Stipa fontanesii . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . 1 . 2 2 . + 2 2 . . . . . 1 1 . . 2 1 . . 1 1 1 . . 3 + 1 . . . . . . . . . . 19Π Anagallis arvensis . . + 1 . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . . . . 1 . 1 1 . 1 . 1 1 + . . 1 1 1 1 . . 1 . . 1 . . 1 . . . . . . . . . r 19Π Micromeria nervosa + . . . . . . . . . . + . . . . . . 1 . 2 1 1 1 . . . 1 . . . . . 1 1 . . + 1 1 . 1 1 . . . 1 1 1 1 . . . . . . . . . . . . 19Π Fumana arabica . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . 1 . 1 1 1 1 1 2 1 1 + . . . 2 1 . + . . 1 . . . 2 1 . . . . . . . . . . . 18Π Anthemis tomentosa . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . . 1 . . 1 . . . . . . . 1 1 + . 1 1 . 1 1 . . 1 3 1 1 2 1 1 . . . . . . . . . . 18Π Convolvulus althaeoides . . . . . . 1 . . . . + . . + . 1 1 . 1 + . 1 . 1 . . 2 . . . . . . . . 1 . 1 . . . . + . . 3 + 1 . 1 . . . . . . . . . . r 18Π Muscari commutatum . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . + 1 . 1 1 + 1 . + . . + . 1 1 . . . 1 . . . . 1 1 . + . . . . . . . . . . 17Π Aegilops neglecta + . . . . . . . . . . + . . . . . . . . + 1 . . . . 1 + . 1 . . 1 . 1 . . . 1 . 1 . 1 . . . 2 + 1 1 1 . . . . . . . . . . . 17Π Aegilops comosa . . 1 . . . . . . . . r . . . . . . 1 . . 1 . . . . . . . 1 . . . . 1 1 1 . . 1 . 1 1 . . + + . 1 1 1 1 . . . . . . . . . . 17Π Desmazeria rigida . . 1 . . . . . . + . . + . . . . . . . . + . . . . . . . . . . + + 1 1 + . . 1 . 1 . . . 1 . . . 1 1 1 . . . . . . . . . . 15Π Campanula drabifolia . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . + + 1 . . . 1 . . . 1 + . . . . . . 1 . 1 . . . . 2 1 1 1 1 1 . . . . . . . . . . 15Π Trifolium angustifolium 1 . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . + 1 2 1 1 . . . . 1 2 . 1 1 . . . . . . . . . . 15Π Valantia hispida . . . . . . . . . . . + . . . . . . 1 . . + . . + . . 1 . . . 1 1 1 . 1 . . . . 1 1 . 1 . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . 14Π Picris pauciflora . . . . . . . . . . . . . r . . . . 1 . . . . . . + . . . . . . . . 1 . 1 . 1 1 . 1 . . . . . . 1 1 1 1 . . . . . . . . . . 12Π Convolvulus oleifolius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 . . . 1 . . . 1 . 1 . 2 . . . . . 1 . . . . 1 + . 2 . . . . . . . . . . . . 10Π Galium setaceum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . . 1 . . . 1 . . 1 1 . . . 1 . 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 9Π Urospermum picroides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . 1 . . + 1 . . 1 . . . + . . . . 2 . . 1 . . . . . . . . . . . . 8

Π Trifolium stellatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . + . . . 1 1 . 1 . + . 1 1 1 1 1 1 1 . . . . . . . . . . 13Π Pimpinella cretica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 1 1 1 . . . 1 . 2 2 1 1 . . . . . . . . . . 11Π Hirshfeldia incana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 1 . . . 2 . . 2 1 1 2 + 1 . . . . . . . . . . 10Π Tragopogon porrifolius . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . + . . . . r . . . . . . . . 1 . . 1 1 + . . . . . 1 1 1 . . . . . . . . . . . 10Π Ononis ornithopodioides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . 1 . 1 1 . . . 1 . . 1 1 1 . . . . . . . . . . . 9Π Hyparrhenia hirta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 2 . 1 1 . . . . . . . . . . . . 5

Π Ononis pusilla . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 1 1 1 . . + 1 r 9

148

Π Brachypodium retusum 2 . 3 3 3 . 5 3 3 . 3 2 3 3 3 2 2 3 3 3 3 2 4 4 2 . 2 4 2 2 2 3 1 3 1 4 3 3 3 3 4 3 . . 3 . 4 3 2 3 3 3 1 1 1 1 2 1 1 1 2 2 55Π Phagnalon graecum . + 1 . 1 . + + 1 1 + 1 1 1 . 1 1 1 1 + 2 1 1 1 . 2 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 . 1 1 1 2 1 1 2 1 1 2 . 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 55Π Hypochoeris achyrophorus 1 + 1 + 1 1 + . + 1 1 1 1 1 . 1 + 1 1 1 + 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 2 1 . + . + 1 . . . . . 53Π Linum strictum 1 . 1 1 1 . + . . . . 1 . 1 . 1 1 1 1 . 1 1 1 1 + + . 1 + 1 1 1 + 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 + + + 1 1 + 1 + + 52Π Scorzonera mollis 1 + 1 1 1 . 1 1 + . . + 1 + . 1 . . 1 1 . 1 . + + 1 . . 1 1 1 . 1 . 2 + 1 1 1 1 1 1 . 2 1 2 . . + 1 1 2 + + . + 1 . + + 1 r 45Π Teucrium polium 1 . 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 1 . + 1 + . 1 + . 1 1 1 . 2 1 . 1 2 2 . . . . 1 1 + + . + 1 . . 1 . 1 . 1 + 1 1 . 1 . 1 1 1 . 1 + 1 43Π Bromus fasciculatus 1 . 1 . 1 . r . . 1 . 1 . 1 . . . 1 1 . 1 1 1 . 1 + 1 1 1 1 + 2 . 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 . 1 1 2 1 1 1 2 1 . 1 . . . . 1 . + + 42Π Fumana thymifolia 1 . 1 . 1 . 2 1 . . + 1 + + . 1 2 . 2 . 1 1 2 . . 1 2 1 . 2 2 2 1 2 2 2 1 1 1 1 2 1 . . 2 1 . . + . 1 1 . + . + . . 1 1 1 1 42Π Poa bulbosa 1 + . 1 . + + 1 . 1 . + 1 1 1 . . + 1 + . 1 . . 1 . 1 . 1 . . 1 1 . 1 . 1 + 1 1 1 . . + 1 1 . . 1 1 1 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 . 41Π Tuberaria guttata 1 . 1 1 + . . . . . . 1 . . . . . . 1 . 1 1 1 . . . 1 1 . 1 1 1 1 1 1 1 . . 1 1 2 1 1 . 1 1 1 . 1 1 1 1 . 1 1 . 1 1 1 1 1 . 37Π Globularia alypum 1 . 1 1 1 . 1 1 1 1 . . 1 + . 2 . . 2 . . 1 . . . . 1 . . 1 + . . . 1 . 1 1 . . . . . . 2 r . . . . . . 2 2 1 1 2 1 2 2 2 1 31Π Brachypodium distachyon 1 . . . + . . . . r . . . 1 . . . 1 2 . . + 1 . . 1 + . . 1 1 1 . 1 1 1 . 1 1 . . 1 . 2 1 . 2 . . . . . . + . + 1 + + . . 1 28Π Vulpia ciliata . . 1 + . . . . . . . 1 . . . 1 . 1 + . . . 1 . + . 1 . . 1 . 1 1 1 . . 1 . 1 1 . 1 1 . . 1 1 1 1 1 1 . . . + . . + 1 . . 1 28Π Asphodelus aestivus . . . . 1 1 r 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 2 1 . 1 1 1 . 1 . . . . . 1 1 3 2 . . 2 3 + . 1 . 2 . 1 + 2 . 1 1 . . 1 1 28Π Ononis viscosa 1 . 1 . . . r . . . . . 1 1 . . . . . . r 1 1 . . . 1 1 . . . 1 . . . . . . . 1 . . . + 1 . 1 . . . 1 . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 26Π Bupleurum trichopodum . . 1 . 1 1 . 1 + 1 . . 1 1 . 1 . 1 1 . . 1 . 1 + . + . . . . . 1 1 1 . . . . . 1 . . + . . . . . . . . . 1 + 1 1 . . . . . 24Π Centaurium pulchellum + . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . 1 1 . . . . + . . . 1 . . . . 1 . . 1 1 . 1 . 1 1 . . 1 . 1 1 . 1 . + . 1 . . + . 19Π Piptatherum coerulescens . . . . . . . . . . . 1 1 . . 1 . . 1 . . 1 . . . 1 2 . 2 1 . . 1 . . . . . . 2 . 1 . . . 1 . . . . . . . . + . . . . . . . 14Π Piptatherum miliaceum . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . + . 1 . . . + . . . . . . + . . 1 . . . 1 + . . . . . + + . + . 1 . . + 14Π Hippocrepis ciliata + . 1 . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . r 1 + . . . r . 1 . . . . 1 . 1 . . . . . . + . . . . . 1 13Π Scorzonera lanata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . 1 1 . 1 1 . 1 1 1 1 1 . 12Π Gagea graeca + . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . 1 . . . . . . . + . 1 . . . . r 1 . . . . . . . . . . . . . + r . . 12Π Tordylium apulum . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . r . . . . . 1 . . . + . . 1 1 . . . 1 . 1 1 . . . . . r . . . . . . 10Π Biscutella didyma . . . . . . . . . . . . + . . + . + . . r . . . . . . . . . 1 1 . + . . . . . . . . . + . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 9Π Ballota acetabulosa . . . + . . . . + . . 1 . . . . . . . . + . . 2 . . . . . . . + . 1 . . . . . . . . . . . . 1 . . + . . . . . . . . . . . . 9Π Vicia cretica . . . . . 1 . . . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . + . + . 1 . . . + . . . . . . . . . . . + . . . . 1 . . . . . . . . . . 9Π Allium stamineum . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 1 . . . . . . 1 . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . r + . . . . . . . 8Π Euphorbia taurinensis + . . . . . . . . . . . . + . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . 1 . . . . 1 . . . . . . . + . . . . . 8Π Plantago lagopus + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . 1 . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . 1 . . . . 2 + . . . . . . . . . . . . . . 8Π Hedypnois cretica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . + . . . . 1 . . . . . . . . 1 1 1 1 . . . . . . . . . . 8Π Valantia muralis . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . + + + . . + . . . 7Π Coronilla scorpioides . . 1 . + . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . + . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 7Π Allium subhirsutum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . + . . . + . . 2 . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 7Π Logfia gallica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . + . . . . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . + 1 1 . . . . . . . . . . . 7Π Silene nocturna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . + . . . 1 . . . 1 . . . . . . . . 1 . . + . . . . . . . . . . 7Π Bromus rubens . . r . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . + . . . + . . . . . . . . . 1 . . . . . . + 1 . . . . . . . . . . . . 7Π Silene colorata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . . . 1 . . 1 . . . . 1 . 1 . . 1 . . . . . . . . . . 7Π Lophochloa cristata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . + . . . . . . . . 1 1 . . + . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . 7Π Silene portensis . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . 1 . + . . . + . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Π Polygala monspeliaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . . 1 . . . 1 . + . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Π Poa annua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . . 1 . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . 6Π Onobrychis caput-galli . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 . r . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Π Lactuca virosa . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . + . . . r 1 . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . 6Π Filago pyramidata . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 1 + . + . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 6Π Malva aegyptia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . 1 . . . 1 . . . 1 . . . . . . + . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 6Π Verbascum undulatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . r . . 1 . + . . . . . . . . . . 6Π Bromus diandrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 . . 2 . 1 . 1 . . . . . . . . . . . 6Π Petrorhagia velutina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . + + . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . 5Π Reseda lutea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . r . . . r . . . . . . . . . . . + . . . . + . . . . . . . . . . . . . 5Π Papaver dubium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . + . r . . + . 1 . . . . . . . . . . . . . 5Π Buglossoides tenuiflora . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . 2 . . . . . . . . . . . . 4Π Malcolmia graeca 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . r . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Cheilanthes maderensis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Misopates orontium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . + . . . . 1 . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Taeniantherum caput-medusae . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . + . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . 4Π Eruca vesicaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . 1 . . . . . . . + . . . . r . . . . . . . . . . . . . 4Π Sideritis curvidens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . + . . . . . . . . 1 . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 4Π Psoralea bituminosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . 1 . . + . . . . . . . 1 4Π Medicago coronata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 4Π Orlaya kochii . . . . . 1 . . . . . + . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Orchis quadripunctata . . . . . . . . . . + . 1 . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Crepis dioscoridis + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Thesium humile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3Π Pallenis spinosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . 1 . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Cynosurus echinatus . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Thapsia garganica . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Avena sterilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . 3Π Acinos rotundifolius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Valerianella hirsutissima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 3Π Erodium cicutarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . 1 . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Arenaria serpyllifolia . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Anacamtis pyramidalis . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Plantago afra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 1 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Onobrychis aequidentata . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 3Π Lathyrus saxatilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . 1 3Π Capparis spinosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + r + . . . . . 3

Θ Smilax aspera^Θ . + . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Smilax aspera^Π . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Lonicera etrusca^Θ . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Lonicera etrusca^Π . . . . . 2 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Θ Erica arborea^Θ . + . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Θ Juniperus oxycedrus ssp. macrocarpa^Θ . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Clematis cirrhosa^Π 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Medicago arborea^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Θ Pyrus amygdaliformis^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Θ Ephedra fragilis ssp. campylopoda^Θ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Cistus monspeliensis^Π . . . . . . . . . . . . . . . . . r . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Dianthus pubescens . . . 2 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Sedum sediforme + . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Luzula nodulosa . + . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Galium melanantherum . . . . . 2 . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Geranium purpureum . . . . . 1 . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Stachys cretica . . . . . . . . r . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Silene vulgaris . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Orobanche reticulata . . . . . . . . . . . . . . . . r . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Parietaria lusitanica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Blackstonia perfoliata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . 2Π Crepis foetida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . 2Π Hedysarum spinosissimum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . 2 . . . . . . . . . . . . 2Π Scorpiurus muricatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 2Π Valerianella vesicaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . + . . . . . . . . . . . 2Π Fumana scoparia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . + . . . 2Π Inula verbascifolia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . 2Π Cerastium comatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Ebenus sibthorpii . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Gastridium ventricosum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Parentucellia latifolia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 2Π Trigonella sprunerana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . 1 . . . . . . . . . . . . . 2Π Trifolium cherleri . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Π Scandix australis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 2Π Reseda alba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . r 2Π Carex illegitima . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Cephalaria ambrosioides . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Crepis fraasii . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Euphorbia myrsinites . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Galium verticillatum . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Melilotus neapolitana . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Minuartia verna . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Neotinea maculata . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Asphodeline liburnica . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Minuartia globulosa . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Briza humilis . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Asyneuma limonifolium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Bromus sterilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Centranthus calcitrapae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Fritillaria sp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Jurinea mollis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Medicago minima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Orobanche amethystea . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Polygala venulosa . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Ruscus aculeatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Salvia triloba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Tamus communis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Thymelaea hirsuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Ornithogalum comosum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Calendula arvensis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . 1Π Melica ciliata . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Onosma graeca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Sinapis alba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Allium vineale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Onopordum caulescens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Minuartia hybrida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . 1Π Medicago rigidula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Salvia verbenaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Reichardia picroides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . 1Π Crupina crupinastrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Π Helianthemum salicifolium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

149

150