I. N1 Wprowadzenie1. Pochodzenie filozofii

a) Pitagoras ograniczył fil. Tylko do mądrości teoretycznejb) Tales z Miletu – pierwszy filozofc) Arystoteles: 2 sposoby życia:

Praktyczny Teoretyczny

d) Pochodzenie religijne Tylko Bóg zna całkowitą mądrość Tylko człowiek naznaczony brakiem mądrości może mądrości szukać

e) Pochodzenie ze wschodu (kwestionowane) Brak odpowiednika: tylko w kulturze greckiej:

- Odcięto się od powiązań z przyrodą- Idea rozumu

2. Greccy fil.: filozofia to nie posiadanie mądrości, ale dochodzenie do niej.3. Pytania Kanta:

a) Co mogę wiedzieć?tylko człowiek może tak pytać, bo Bóg nie może pytać „co może?” gdyż jest wszystkim

b) Co powinienem czynić?człowiek jest zaniepokojony jest tym, czego nie powinien robić

c) Czego mogę się spodziewać?dotyczy sensu życia, oczekiwania, które świadczy o jakimś braku

d) Czym jest człowiek?3 pierwsze pytania można sprowadzić do 4.

4. Fil. Zaczyna się już od postawienia pytaniaa) Istotna jest struktura (2 wykluczające się wzajemnie odp.)b) Warunek: wolność widzenia / wolność widzenia „inaczej”

5. 2 motywy zadawania pytańa) zdziwienie

widzimy, że coś jest, choć mogłoby tego nie być prowadzi do „dlaczego?”

b) zwątpienie Kartezjusz: jest to metoda prowadząca do niepowątpiewanego poznania Granicą zwątpienia jest świadomość osoby wątpiącej (nie można zwątpić w to, że się

wątpi) – „kto wątpi we własną świadomość, ten czynem potwierdza jej istnienie”6. E.Hussel: „powstanie filozofii oznacza zrewolucjonizowanie całej kultury, całego sposobu

bycia człowiekiem jako twórcą kultury, całej dziejowości[...]”. Wraz z powstaniem filozofii człowiek wstępuje na nowy szczebel egzystencji, szczebel idealny w normach obliczonych na idealnych zadaniach

7. Filozofia: przedmiot, metoda, cel:a) Przedmiot

Cała rzeczywistość (całość) Nie ilość rzeczy, ale jakość rzeczy (ogół)

- Arystoteles: „Filozof powinien mieć wiedzę o wszystkich rzeczach” Arystoteles: Byt jako byt (własności powszechne, nie charakterystyczne dla

poszczególnych bytów)- Pomijamy piękno indywidualnego bytu- Pomijamy pochodzenie gatunkowe

b) Metoda Logiczny argument – uzasadnienie. Nie gromadzenie faktów, ale pytanie o przyczynę

c) Cel

Bezinteresowna miłość prawdy By uniknąć niewiedzy

8. Filozofia jako wiedza boskaa) Poznanie Bogab) Musi posiadać te same cechy, jakie posiada Bóg

9. Filozofia jest zatem:a) Bezinteresownab) Całkowitac) Wolna

10. Filozofia a mitologiaa) Filozofia wyłoniła się z mitub) Wspólne cechy

Powstają aby zaspokoić czystą potrzebę wiedzy Przedmiotem jest cała rzeczywistość

c) Różnice Filozofia ma czysto racjonalny charakter, dominuje logos – mit pozostaje poza

logosem (sfera wyobrażeń)11. Filozofia a nauka

a) Podział nauk Formalne

- Logika, Matematyka Empiryczne

- Przyrodnicze- Humanistyczne (społ.)

b) Logika formalna w stosunku do filozofii ma charakter narzędziac) Nauki empiryczne posługują się umiejętnościami pozyskanymi na drodze empirii

Przyrodnicze – ilości mierzalne Humanistyczne – język jakościowy (wartościowanie)

d) Filozofii chodzi o nie-empiryczne warunki tego, co empirycznee) Wszystkie inne nauki pochodzą od filozofii. Inne mogą być potrzebniejsze, ale nie lepsze

12. Wszystko, co poznajemy zmysłowo nazywany zjawiskami (są nietrwałe i zmienne bo polegają na zmysłach)a) Platon: rzeczywistość zmysłowa i rzeczywistość ponadzmysłowa (która jest obserwacją

rzecz. zmysłowej)13. Filozofia jest wiedzą fundamentalną – bada rzeczywistość w świetle pierwszych i

ostatecznych przyczyn Jest wiedzą uniwersalną (pyta o ostateczne przyczyny tego, co jest) Jest wiedzą racjonalną (charakter rozumowy) Jest wiedzą krytyczną – stawia pod znakiem zapytania cały świat. Jest krytyką nauki,

ideologii, religii

II. N2 – Podział filozofii, sposoby filozofowania1. 3 sfery aktywności ludzkiej (tradycja Platońsko-Arystotelesowska)

a) theoria – oglądanie, kontemplacja, wgląd w naturę człowieka poprzez spekulacjeb) praksis (praktyka) – działanie dobre etycznie, które ma cel w sobiec) poiesis – działanie (tworzenie) ukierunkowane na to, co jest wytwarzane. Należą do niej:

praca techniczno-produkcyjna twórczość artystyczna

2. Dziedziny filozofiia) Fil. teoretyczna (z theoria)

Metafizyka (ontologia)to, co jest poza naukami fizucznymi, ogólna teoria rzeczywistości- Andronikos z Rhodos – I p.n.e.

- Physys (grec. przyroda) – meta (grec. poza) - „ontologia”: 1. użycie – XVII: Clauberg

on (grec. będący / byt) – nauka o bycie / teoria bytu Epistemologia

kwestia poznawcza człowieka, metody dążące ku poznaniu, jego pochodzenie- Episteme (grec. wiedza / poznanie) – teoria poznania - Inny termin: gnosemologia (gnosis - grec. poznanie)- 2 znaczenia poznania:

- ogół psychicznych aktów (np. wnioskowanie, sądowanie) mający na celu uzyskanie informacji

- ogół rezultatów tych aktów (teoria) - związane działy logiki

- logika formalna- semiotyka- metodologia nauk

b) Fil. praktyczna (etyka) (z praksis)- Nauka o obyczajach- Teoria moralności- Dobro / zło

c) Fil. poietyczna (z poiesis) Estetyka

nauka o pięknie postrzeganym zmysłowo (i pozazmysłowo)- Aisthesis (grec. Wrażenie zmysłowe)- 1. użycie 1750: A.Baumgartner

Fil. technikiodpowiedzialność człowieka za jego wytwory- Początek XX

3. Pojęcia fundamentalnea) Ontologia – bytb) Epistemologia – prawdac) Etyka – dobrod) Estetyka – pięknoe) Prawda, dobro i piękno – 3 kardynalne wartości; specyficzna aktywność ludzka

zamknięta jest w: Poznawaniu prawdy Czynieniu dobra Kształtowanie piękna

4. Różne sposoby filozofowaniaa) Kant: Paradygmaty (grec. wzorce) filozofowania

Par. ontologiczny- Pyta o byt (podstawę zjawisk).- Przedmiot (byt) jest zewnętrzem świadomości

Par. mentalistyczny (grec. mens – świadomość)- Pyta o podmiot świata doświadczonego i jego właściwości – pyta o „ja?”- Pyta o metodę poznania (co mogę wiedzieć?)

Par. lingwistyczny- Wszelkie filozofowanie jest krytyką języka- Granica między niedorzecznością, a tym, co można sensownie powiedzieć- Postmodernizm: Derrida, Lyotard, Foucault

Par. ontologiczny Par. mentalistyczny Par. lingwistycznyPrzedmiot Byt Poznanie Język

Początek Zdziwienie Zwątpienie Załamanie się rozumienia

Pytanie Dlaczego? Co mogę wiedzieć? Załamanie się rozumienia

Przedstawiciele Parmynides, Platon, Arystoteles

Kartezjusz, Kant, Husser

Wittgenstern, Carnap, Schlick

b) Paradygmat filozoficznywzorce pracy fil. obejmującej zbiór ustaleń epistomologicznych, ontologicznych i pojęciowych. AN1 i ŚR: par. ontologiczne Fil. nowożytna: par. Mentalistyczny Współczesność: par. lingwistyczny

c) Podział merytoryczny filozofowania: Kosmocentryzm (AN)

- Świat – kosmos (porządek)- Człowiek – element kosmosu, tego porządku (mikrokosmos), byt pośród innych

bytów- Rozum obiektywny – ludzie muszą się dostosować by być rozumnymi- Arystoteles: „człowiek jest zwierzęciem mającym rozum” – rozum obiektywny,

człowiekowi rozum jest dany (pochodzi z zewnątrz) Teocentryzm (ŚR)

- Bóg – centrum wszelkiej racjonalnej rzeczywistości- Człowiek – byt wobec Boga- ~Absolut wiary (np. nieśmiertelność)

Antropocentryzm (nowożytność)- „protoplasta”: Kartezjusz- podmiotem – człowiek- punkt wyjścia – zwątpienie- rozum subiektywny – subiektywność ludzi przejawiających zdolność do działanie

i myślenia. - Kant: źródłem praw moralnych i praw natury nie jest Bóg / kosmos, ale człowiek

(filozofia ta wywodzi się od podmiotu)- Problem mostu epistemologicznego

Problem od świadomości do świata (dowód na istnienie świata)d) Różnica pomiędzy ontologią a fil. mentalistyczną:

2 rodzaje fascynacji człowieka Fascynacja tym, że coś jest (fil. bytu – AN i ŚR) Fascynacja tym, że coś jest we wnętrzu jego świadomości

- Stąd rodzi się fil. świadomości (nowożytna i po części współczesna)

III. N3 – przegląd filozofów i teorii filozoficznych (Tales – Parmynides)1. 1. okres filozofii

a) naturalistyczne nastawienie poznawanie świata kosmologia

b) 1. filozofowie (przyrody); (hylozoiści (grec. hyle – materia, zyn – życie) tylko byt fizyczny fizycznie mierzalny nie zajmowali się bytem pozazmysłowym wszelka materia jest ożywiona

2. Tales z Miletua) 1. zasada (Anaksymander: arche): woda

Tales: przejście od MITU do LOGOSU (1) początek wszystkiego

1 AN znaczy tutaj „starożytność”

(2) jest trwałą podporą rzeczy (substancją) (wszystko jest z wody (tylko innej niż ta zmysłowa – wody prazasady))

(3) jest ostatecznym kresem rzeczy (w niej rzeczy rodzą się, trwają i giną) jest rzeczywistością

b) Zasada ulega depersonifikacji (nie ma już bogów)c) Arystoteles: Tales dotarł do 1. zasady na podstawie obserwacji (racjonalnie)d) Odzmysłowianie rzeczywistości (Tales przeczy świadectwu zmysłów)e) Anaksymander: Sprzeczność: dochodzenie do zasady zmysłowo (obserwacja) i

jednoczesne przeczenie zmysłom3. Anaksymander

a) Zasada – nieokreśloność (bezkres) (grec. apeiron = a + peras - granica) Nieskończoność ilościowa (wyłonienie nieskończonej il. światów (?)) Nieokreśloność jakościowa (nie można sprowadzić do żadnej jakości z parametrami) Nie ma początku ani końca; nie powstaje i nie ginie; kieruje wszystkim Z nieokreśloności – wszystko; nieokreśloność nie może wynikać z niczego Wobec nieokreśloności nie można postawić określonego pytania

b) Powstanie (określonych) rzeczy z bezkresu: rozpad zasady na przeciwieństwa (pierwotna niesprawiedliwość)

4. Anaksymenesa) Zasada – powietrze

Jest nieskończona ilościowo Jest określona jakościowo

- Rozrzedzanie powietrza ogień- Zagęszczanie powietrza woda ziemia

Jakościowe zróżnicowanie zależy od zróżnicowania ilościowego (gęstości powietrza)5. Heraklit

a) Powszechny dynamizm rzeczywistości Nic nie trwa, wszystko się zmienia Panta rei (grec. wszystko płynie); Arystoteles: Panta einai kai me einai (grec. Wszystko jest i nie jest) – Byt nie jest,

lecz się staje Stawanie się jest wojną będącą jednocześnie harmonią przeciwieństw

b) Zasada – Bóg (jest wszystkim; utożsamia się z ogniem); Heraklit: „logos” Materialność (płaszczyzna przyrody) (1) prawo, które rządzi całością rzeczywistości (2) rozumność (zasada jest rozumna)

c) 2 organy poznawania świata zdolność zmysłowego postrzegania (aisthesis) zdolność rozumnego myślenia (logos) – istota największa prowadzi do

uczestnictwa we wspólnej harmonii / kosmosu [rozum]d) ostrzeżenie przed zmysłami

6. Parmenides – ‘ojciec’ ontologiia) 2 drogi

prawdy – mędrcy (rozum; afirmuje się byt i neguje się niebyt) fałszu – głupcy (zmysły; potwierdza byt i niebyt)

b) Zasady i tezy Zasada tożsamości: byt jest tym czym jest Zasada niesprzeczności: Byt jest, niebytu nie ma Zasada wyłączonego środka: między bytem a niebytem nie ma nic pośredniego Byt nie powstaje i nie ginie Byt nie ma ani przeszłości, ani przyszłości (byt jest wieczną teraźniejszością)

Byt jest jeden (odróżniać się od czegoś to nie być tym czymś; +henologia(grec. hen – jeden))

Byt jest jedyną rzeczą, którą można pomyśleć lub wypowiedzieć (Platon: ten, co myśli o tym, co nie jest, ten w ogóle nie myśli; prawda zakłada byt)

c) +Platon: niebyt: negacja bytu coś różnego od bytu (funkcja róźnicująca)

d) +(N4)Parmenides: „droga zmysłów – droga fałszu” – zatracanie zjawisk zmysłowych

IV. N41. Empedokles

a) Zachować Wielką Zasadę Parmynidesa i jednocześnie ocalić zjawiska zmysłoweb) „nie jest możliwe, aby coś powstawało z czegoś, co w ogóle nie istnieje”c) „nie jest możliwe, aby coś odchodziło w nicość”d) Powstawanie – mieszanie się niezmiennych korzeni wszechrzeczy; ginięcie – ich rozpade) 4 wieczne, niezniszczalne elementy – 4 żywioły: [woda, powietrze, ogień, ziemia]

(pogląd reprezentatywny dla całej fil. Grecji) + Grecy nie znali „creatio ex nihilo” (stwarzanie z niczego) – fil. chrześcijańska

Biblia: rozróżnienie między bytem stworzonym a bytem niestworzonymf) Elementy te popycha do łączenia miłość, a do dzielenia nienawiść (jako siły kosmiczne)

2. Anaksagorasa) „nic nie rodzi się i nic nie umiera, lecz miesza się z elementów już istniejących i na nie się

rozkłada”b) Wieczne zarodki (nasiona) wszechrzeczy w nieskończonej ilości

wszystkie rzeczy są mieszaninami tego, czy innego zarodka „wszystko jest we wszystkim” Arystoteles: „wszystkie nasiona są potencjalnie we wszystkich rzeczach. Aktualnie

rzeczy są określonymi wielkościami” Rzeczy wyłoniły się z chaosu przez ruch Boskiego Umysłu. (naus – grec.)

- Nieograniczony, nieskończony, jednorodny- Rozumny – wszystko porusza i porządkuje- Nie jest niematerialny – czysta materialność (nie zmieszana z tym, co obce)

3. Demokryt (twórca atomizmu)a) „bytów jest wiele – są to atomy”, atom – idea / idein (grec. widzieć). Cechy:

wieczne i niezniszczalne niewidzialny dla zmysłów, widzialny dla oka intelektu czysta jednorodność różnią się właściwościami geometrycznymi (ilościowymi); nie zróżnicowane

jakościowo „nic nie odchodzi w nicość” Ruch – powszechna własność atomów

- Nadany z zewnątrz- Charakter mechaniczny- Próżnia (by był ruch)

b) Wszystkie rzeczy (też człowiek) są skupieniem jednorodnych atomów Ludzka dusza – atomy, ale delikatniejsze, subtelniejsze – o naturze ognia

(konsekwentny materialista)4. +Koniec okresu naturalistycznego, kosmologicznego – filozofii przyrody. Człowiek

traktowany jako przedmiot; „byt pośród innych bytów”+Sofiści i Sokrates dokonali zwrotu antropologicznego – przyroda na plan dalszy

5. Sofiści (pierwotne, pozytywne znaczenie grec. – mędrzec)a) Sokrates, Platon, Arystoteles: znaczenie negatywne – Sokrates: „sofistyka jest uprawiana

dla zysku, a nie dla bezinteresownej miłości prawdy”

b) Swoją filozofię uczyniono za model (byli nauczycielami)c) Pierwszy plan: problemy praktyczne (np. wychowanie) – kompromitacja filozofiid) Nauczanie arete (grec. cnota) – 3 znaczenia:

Związek z agatohos, aristos (dobry (dobrego rodu), najlepszy arystokracja) kwalifikacja społeczna

Demokratyzacja – arete ma każdy kto dobrze robi to, co robi (arete można uczyć) Sokrates: arete – wartość moralna

e) Życie polityczne Zainteresowanie retoryką (sztuka przekonywania), erystyka (sztuka prowadzenia

sporów) Oderwanie słowa od prawdy i bytu (argumenty ‘za’ i ‘przeciw’) Słowo może służyć wykazaniu wszystkiego

6. Protagoras – ‘ojciec’ relatywizmua) „człowiek jest miarą wszystkich rzeczy istniejących, że są i nie istniejących, że nie są”

(zaprzecza absolutnemu kryterium odróżniającemu byt od niebytu itd.) człowiek – względne kryterium, miara wszechrzeczy (jednostka, nie gatunek) wszystko ma sens tylko ze względu na człowieka (antropologiczne) skrajny empiryzm – zmysły są warunkiem koniecznym i wystarczającym wszelkiemu

poznaniu (i dostarczają zmiennych wrażeń jednostkowych, są niekomunikatywne) przyznanie walory prawdziwości każdemu indywidualnemu spostrzeżeniu (nawet gdy

są przeciwstawne do spostrzeżeń innych)- zakwestionowanie zasady niesprzeczności- „o wszystkim można coś twierdzić i temu zaprzeczać- krytyka Arystotelesa: „jeżeli Protagoras ma rację, to wszyscy mówią prawdę”

(Sokrates?: relatywizm logiczny jest wewnętrznie sprzeczny)- Arystoteles: „kto kwestionuje zasadę niesprzeczności, ten sam sobie przeczy [...]”

7. Gorgiasz.a) 3 Tezy:

„nic nie istnieje” „gdyby nawet byt istniał, byłby niepoznawalny” „gdyby nawet byt był poznawalny, nie byłby wyrażalny”

b) Rozkład między słowem, myślą, a bytem Słowo – nośnik sugestii, perswazji (nie – prawda) „Język nigdy nie jest niewinny” Słowo – narzędzie oddziaływania politycznego

V. N51. Idee sofistów

a) Relatywizm sytuacyjnyodstąpienie od 1 normy naczelnej na rzecz innej w zależności od sytuacji [+przeciwieństwo pryncypializmu]

b) Teoria postępowania moralnegozespół zmiennych, indywidualnych opinii (NIE: zbiór niezmiennych reguł)

c) Konwencjonalizmobyczaje i nawyki nie biorą się z natury, lecz są dziełem ludzi (umowy społecznej) 1. rozróżnienie physis (natura) a nomos (umowa (dzieło ludzi))

d) Relatywizm aksjomiczny (kulturowy)2 niezgodne opinie (systemy wart.) są jednakowo słuszne

e) Utylitaryzmnie ma wartości np. prawdy, dobra; istnieje coś, co jest bardziej pożyteczne Człowiek – miara dobra, zła, prawdy, fałszu, ALE NIE: miara tego, co pożyteczne /

szkodliwe (użyteczność – obiektywny miernik człowieka) „Dobrem jest to, pożyteczne, złem to, co szkodliwe”

f) Mędrzec – ktoś, kto wie, co jest pożyteczne dla tego, czym się zajmują [sofiści – mądrzy, bo wiedzą, co dobre dla państwa] – oderwanie mądrości od prawdy

g) ~ mówili o naturze człowieka, ale nie powiedzieli kim jest człowiek2. Sokrates (~469 – 399 p.n.e.)

a) Problem Sokratesa [~ niczego nie napisał, jego poglądy z „Dialogów Platona”]b) „Człowiekiem jest jego dusza” (psyche)

+Wcześniej dusza jako- Homer: dusza: „duch, który opuszcza ciało w chwili śmierci, by jako pozbawiony

świadomości duch błąkać się po Hadesie” (naturalistycznie)- Zasada (arche) / jej część- Heraklit: rozumność (kosmologicznie)

Wyróżnienie wśród innych istot Dusza o znaczeniu osobowym (NIE: kosmologicznym, naturalistycznym) Myśląca, działająca świadomość – „ja” „Poznaj samego siebie – We wnętrzu człowieka mieszka prawo”

– Wiedza tkwi w duszy Największy cel – troska o duszę +Dusza – rozeznanie wewnętrzne (nauki)

c) Arete (cnota) Cnota jest wiedzą, poznaniem; przeciwieństwo cnoty – wada (ignorancja, brak

wiedzy) Tradycyjna skala wartości Poznanie – największa wartość ludzi Plan dalszy – fizyka, podkreślenie wartości wewnętrznych duszy

d) „Nikt nie czyni zła dobrowolnie” (Jeżeli ktoś wie czym jest dobro, to nie może czynić zła) Związek konieczny pomiędzy poznaniem dobra, a czynieniem dobra Intelektualizm społeczny [skrajna postać racjonalizmu – poznanie dobra warunkiem

do moralności], nie uwzględnia woli (wolicjonalny aspekt ducha)e) Pojmuje człowieka jednostronnie, skrajnie intelektualistycznie

+Platon: złożona struktura ludzkiego ducha (intelekt + popędowość, pożądliwość ≈ równowaga (w działaniu moralnym))

Późniejsza krytyka:- Owidiusz: „widzę i pochwalam to, co lepsze, ale wybieram gorsze”

f) ~ - eudajmonista (eudaimonia – grec. szczęście) „szczęście jest w poznaniu” +etyka grecka – szczęście najwyższym celem człowieka „szczęścia nie dają dobra zewnętrzne, dobra ciała, lecz dobro duszy” Szczęście uwewnętrznione

g) Człowiek – jedyny przedmiot rozważańh) Pryncypializm (normy moralne obowiązują wszędzie i zawsze)

NIE: relatywizm (zmienność) – Sofiścii) Odrzucenie empirii i tradycji na rzecz indywidualnej samowiedzyj) Prawda uniwersalna, obiektywna – dla wszystkichk) Nauki

Wiara w moc żywego słowa- Słowo – obraz rzeczywistości

Etyka (prawda, dobro, sprawiedliwość – znaczenie ogólne, konieczne i niezmienne) Metoda nauki – dialog / rozmowa

- Elenchos (zbijanie) + techne (sztuka) + technemaieutike (sztuka położnicza) metoda majeutyczna-elenktyczna. ‘Odbieranie płodów mądrości’- Nie przekazywał gotowych prawd („sam wiedzy nie posiadał” – był

filozofem)- Stosowana na wybranych, którzy mają jakiś skarb – prawdziwą myśl

- Metoda eleuktyczna negatywna- Najpierw udaje, że nic nie wie, oczekuje pouczenia- Potem następuje zbijanie (doprowadza tezę do absurdu) slabość, złudność

wiedzy rozmówcyl) Arystoteles: ~ - ojciec logiki

VI. N6 – Platon (437-347)1. Rzeczywistość ponadzmysłowa (oprócz zmysłowej)

a) Ujmowana intelektem2. Idea

a) grec. – przedmiot myśli; coś, ku czemu myśl się zwraca, koniecznego dla myślib) grec. idein – widzieć (rzeczywistość widzialna nie dla zmysłów a dla intelektu)c) idea – „oko ducha / intelektu”d) „idea nie jest bytem mentalnym, lecz jest obiektywną, niezależną od myśli

rzeczywistością, będącą prawzorem rzeczy zmysłowych”e) to, co ogólne (przedmioty pojęć) istnieje jako ideef) Kosmos aisthetos – świat realny

Kosmos noetos – świat ogólnego bytu (idei – ponadzmysłowy)3. Dialog Fedon

a) Zmęczenie empiryzmemb) Zaczął brać pod uwagę słowa; pojęcia, na nich dokonywać operacjic) Zmysły – bogactwo przedmiotu (bo nastawiony na to, co jednostkowe, zmienne)d) Pojęcia – stałość, jednośće) Jeżeli pojęcia są stałością i jednością to przedmioty, które im odpowiadają muszą

posiadać te same cechy; ALE: rzeczy są zmienne „rzeczy zmysłowe nie są przedmiotami pojęć” Idee – przedmioty pojęć Gdzie przedmiot tam i idea

4. Dialog Państwoa) NIE: 1 przedmiot o 1 nazwie – 1 ideab) Idee przedmiotów naturalnych, abstraktów, sprawiedliwości, dobra, artefaktów

5. Cechy idei:a) Inteligibilność (łac. Intelligibilitos – pojmowalność, intelektualność)

Idea przedmiotem intelektu Tylko przez intelekt może być ujęta Przeciwstawienie zmysłowości tym, co ponadzmysłowe

b) Bytowość w sensie ścisłym Idee są bytem, który istnieje naprawdę (Onton on) Stanowią sferę bytu absolutnego – nie muszą być w relacji do czegokolwiek Rzeczy zmysłowe mają byt zapożyczony dzięki uczestnictwu w ideach [2 sfery rzeczywistości:

- idee (byty absolutne)- rzeczy zmysłowe]

+Pogodzenie Heraklita z Parmynidesem (duchowy ojciec idei)(zmysłowość / idealność)

Przekracza przykazanie Parmynidesa („niebytu nie ma”)Ocalenie bytu, a zarazem zjawisk zmysłowe- 2 znaczenia niebytu: {N7}

- Negacja bytu (na zasadzie niesprzeczności)- Coś różnego od bytu („innobyt” – byt przedstawiający się jakiemuś bytowi

jako inny byt)- Być czymś = być innym niż reszta bytów (być innym = nie być tym czymś)

każda idea różna jest od każdej innej

- + 2 funkcje NIE:- Przekreśla istnienie- Różnicująca

c) Niezmienność – idee są bytem, który się nie starzeje Dialog Uczta:

- Rzecz zmysłowa z pięknej może stać się brzydką- ALE: idea piękna zmieniać się nie może (piękno samo w sobie (auto to kalon))- Idea piękna – przyczyna wszelkiego piękna zmysłowego

- Jak by zginęła przyczyna, zginąłby także skutek [piękno zmysłowe]- Gdyby była zmienna to nie mogłaby być ostateczną przyczyną rzeczy

d) Samoistność – samodzielność w istnieniu (idee istnieją same w sobie) Istnieją niezależnie od podmiotu poznającego

Istnieją obiektywnie – nie z racji naszego o nich myślenia Nie są abstrakcyjne

e) Jedność – pod ideę (jedność) podpada wiele przedmiotów, które w niej uczestniczą Wielość rzeczy zmysłowych tłumaczy się przez sprowadzenie ich do jedności

odpowiadającej idei

VII. N7 – Platon (Poglądy ontologiczne)1. 2 rzeczywistości:

a) Zmysłowa (empiryczna - zmysły) Króluje Słońce (helios) – przyczyna widzenia, aktualizuje wzrok

b) Idealna (ujmowana intelektem) Króluje dobro2 (agathos) – nadaje przedmiotom poznania prawdę

- Przyczyna bytu, istnienia rzeczy zmysłowych- Nadaje człowiekowi moc poznawania- Daje rzeczom poznawalność

2. Relacje między nimi:a) Idee są bytemb) Rzeczy zmysłowe mają byt zapożyczony dzięki uczestnictwu w ideachc) Idee są prawzorami rzeczy zmysłowych (asymetryczna3 relacja oryginału do kopii

Rzeczy zmysłowe nie mogą istnieć bez idei, ale nie odwrotnie) Idee nie muszą wchodzić w relacje; rzeczy zmysłowe muszą wchodzić w relacje z

ideami3. „Dobro jest ponad bytem”, jest tożsame z Jednem (jedność (własność bytu) ≠ Jedno4)4. Idee nie są przyczyną sprawczą rzeczy zmysłowych – jest nią Demiurg.

Dialog Timajos: 4 punkty:a) Byt, który istnieje zawsze (idee) nie powstaje i nie ginieb) To, co się zmienia nie jest bytem w prawdziwym tego słowa znaczeniuc) To, co podlega procesowi stwarzania wymaga przyczyny sprawczej (Demiurg)d) Demiurg wytwarza jakąś rzecz wpatrując się idee – wytwarza na ich wzór

5. Powstawanie rzeczywistości zmysłoweja) Powstaje w jakimś miejscu i znikab) Miejsce – nieokreślona amorficzna przestrzenność (hora)

Odpowiednik apeironu Anaksymandra Przyjmuje wszystkie formy, lecz samo formy nie ma Zasada materialna nie podlegająca zniszczeniu

c) Podsumowanie Przyczyna sprawcza: Demiurg Przyczyna wzorcza: idee

2 idea piękna (dobra) – najwyższa idea w hierarchicznej budowie świata idei3 jednostronna; przeciwieństwo do relacji symetrycznej (wzajemnej)4 niedefiniowalne

Przyczyna materialna: przestrzenność Nic nie może powstać z niczego (1) ograniczenie pierwotną materią (2) ograniczenie – Demiurg tworzy wg zewnętrznych mu wzorców (idei) (3) ograniczenie – istnienie 2 rzeczywistości (idei i zasady materialnej) –

NIE: absolutyzm bogad) [Kształtowanie rzeczy zmysłowych z pierwotnej materii na wzór idei]e) Tworzenie kosmosu z chaosu – Demiurg wprowadza porządek do rzeczy

6. Dialog Menon: 4 elementy w dziedzinie rzeczy powstających i ginących:a) Peras (granica)b) Apeiron (bezkres)c) Meikton (zmieszanie)d) Aita (przyczyna zmieszania)

7. Proces powstawania – przejście od nieokreślonego apeironu do określonej granicy (peras)8. Rzeczy zmieszane są nieokreślonym i określonym

a) Demiurg – przyczyna zmieszania9. Demiurg

a) [Platoński bóg]b) Budowniczy światac) ~ ≠ idea dobra - ~ jest dobry w sensie bezosobowymd) Wpisuje się w ideę dobra (poprzez miarę i porządek)

VIII. N8 – Platon (poglądy epistemologiczne)1. „Dusza przed wcieleniem przebywa w świecie idei[...]. Z chwilą wstąpienia w ciało wiedza ta

zostaje przesłonięta pierwiastkiem zmysłowym”2. Poznanie - formą przypominania (anamnezis)

a) Ujawnienia to, co od zawsze jest w duszyb) Doświadczenie zmysłowe jest zewnętrzną okazją do przypominania

(trzeba widzieć piękno, aby przypomnieć sobie ideę piękna)c) Rozum

Początek wiedzyRacjonalizm genetyczny (Natywizm (grec. nativus – urodzony) - „Nasza wiedza jest wrodzona”)

Jedyny sposób dochodzenia do wiedzyRacjonalizm metodologiczny

3. Aprioryzm (łac. a priori – z czegoś wcześniejszego – niezależnie od doświadczenia zmysłowego) – skrajny racjonalizma) Rozum – samowystarczalny (warunek konieczny i wystarczający) w poznaniu

4. Poznaniea) Zawsze odnosi się do jakiegoś przedmiotub) Jest wprost proporcjonalne do bytowaniac) Idee – najdoskonalsze poznanie; niebyt - niepoznawalny

5. Dialog Państwo: Podział poznania:a) Doksa (mniemanie – poznanie w niewłaściwym sensie)

Eikasia (porównywanie / wyobrażenie)- Odnosi się do odbić, cieni- Aby uchwycić naturę odbicia/cienia trzeba odnieść się do źródła tego

odbicia/cienia- Odbicia/cienie są bytowo niesamoistne

Pistis (wierzenie)- Dotyczy przedmiotów zmysłowych- Nawiązanie do naturalnego zaufania do rzeczywistości

b) Episteme (wiedza) Dianoia (poznanie dianoetyczne)

- Dotyczy bytów matematycznych- Dyskursywne, pośrednie- Ujmowanie tego, co ogólne na podstawie tego, co konkretne- 2 rodzaje pomocy naukowych

- Fizyczne – przedmioty rysowane przez matematyka- Hipoteza: przedmioty te służą tylko jako modele, matematyk nie ma na

uwadze przedmiotów zmysłowych, lecz przedmioty, które można dojrzeć tylko myślą- Idealne kształty istnieją tylko w idei matematyka

- +matematyka – pierwszy stopień filozofowania – poznania idei- matematyk dochodzi do episteme – do noezis – jedynie filozof

Noezis (poznanie noetyczne)- Dotyczy idei- Bezpośrednie ujmowanie- Intelektualny ogląd idei- Rozum – „oko ducha”- Ujmowanie idei za pomocą środków niezmysłowych.

6. To, co dianoetyczne – dyskursywne (pośrednie)To, co noetyczne – intuicyjne (bezpośrednie)a) DYSKURS – definiowane przez operacyjność (działanie za pośrednictwem operacji

umysłowych (abstrahowanie, wnioskowanie, analiza, synteza)b) INTUICJA – bezdyskursywny akt rozumu. Cechy poznania intuicyjnego:

Bezpośrednie (dociera do samego przedmiotu) Momentalny Prawda poznawana trafia do umysłu bez żadnej akcji z jego strony Całościowa (poznaje wszystko w 1 rzucie) Charakter intelektualny

c) +Podobne rozróżnienie: Arystoteles:

- „nie ma niczego w umyśle, co by wcześniej nie znajdowało się w zmysłach – operacyjna interpretacja rozumu

- Ograniczył aktywność intuicji do poznania najwyższych zasad- Zasada tożsamości- ???- Wyłączonego środka

Tomasz z Akwinu Kartezjusz Leibnitz Hussel

7. Idea – droga nie tylko poznawcza, ale i ETYCZNA:a) Człowiek może poznawać idee, jeżeli sam w jakimś stopniu upodabnia się do bogów /

doskonałości „nie można oglądać czystych rzeczy przez brudne szkło” (doskonałość moralna)

b) Poznanie idei – poznanie duchowe Dusza jest nieśmiertelna, bo ma dostęp do idei

c) Metafora jaskini [Zerwane kajdany – zwrot od zmysłowego do ponadzmysłowego Ogląd słońca – ogląd dobra Obowiązek powrotu i wybawienia]

8. Platon – „ojciec” idealizmu, racjonalizmu

IX. N9 – Arystoteles (384-322)1. {W8} Stosunek ~ do Platona

a) ~ odrzucił teorię ideib) Potwierdza istnienie rzeczywistości ponadzmysłowej, ale nie w rozumieniu platońskimc) ~ interesował się także zjawiskami empirycznymi - ~ jest dodatkowo empirykiem; Platon

- mistykiem2. Empiryzm, realizm – źródła Arystotelesowskie3. Podział wszystkich nauk na 3 wielkie działy:

a) Nauki teoretyczne (wiedza dla samej wiedzy)Podział wg stopnia abstrakcji Filozofia pierwsza (metafizyka) [3 - najwyższy]. 4 znaczenia metafizyki:

- Badanie rzeczywistości w świetle 1. i ostatnich przyczyn*- Zajmuje się bytem jako bytem (oncheon)**- Nauka o substancji***- Zajmuje się Bogiem, czyli substancją ponadzmysłową****

Matematyka Filozofia druga (fizyka) [najniższy]

b) Nauki praktyczne (etyka – wiedza ku doskonałości moralnej)c) Nauki poietyczne (wiedza dla wytwarzania)

4. *{W9} Badanie rzeczywistości w świetle 1. i ostatnich przyczyna) Przyczyna = warunkująca zasadab) 4 rodzaje przyczyn:

+Powiązania formy z materią: - Rozróżnienie – dzięki obserwacji empirycznej- Przyczyna formalna i materialna materia / forma (hyle / morphe)

hylemorfizm5

- Przemiany (ginięcie, powstawanie) – oddzielenie formy od materiiprzejście z jednej formy w inną dzięki trwałemu podłożu – materii

- +AKT i POTENCJA - Byt – 2 momenty

- Aktualność – to, czym jest forma- Potencjalność (energia) – to, czym może się stać materia

Formalna (to, dzięki czemu rzecz jest tym, czym jest)- +forma ≠ kształt; forma tożsama jest z istotą

- +istota – zespół cech konstytutywnych mówiąca o tym, czym rzecz jest i czym różni się od innych

- Forma – - racja jedności w bycie, - przynależności gatunkowej, - poznawalności,- określoności i jakości

Materialna (to, z czego coś powstaje i trwa)- Hyle (materia) – zasada jednostkowienia –

- Materia byt ma nie tylko wzór gatunkowy, ale także pewne wyszczególnienie, różniące go od innych jednostek tego gatunku

- Materia – - Substrat/nieokreślone podłoże stawania się- +odpowiednik Apeironu Anaksymandra, chora Platona- racja nieokreśloności- Materia (1) – nieokreślona, niepoznawalna- Materia (2) – uformowana (np. stół)

Sprawcza (1. zasada ruchu) i Celowa (cel działania istoty)- Sprowadzają się do formy

5 teoria złożenia bytowego – „każdy byt, który jest rzeczą, składa się z formy i materii”

- Forma – działanie, akt bytu, siła realizująca jego cel- Forma – entelechia (len – w, teleos – osiągający cel)

5. **Zajmuje się bytem jako bytem (oncheon)a) Byt – pierwotnie wiele znaczeń – wieloznaczność. 2 typy wieloznaczności:

Przypadkowy – różne znaczenia słowa są niezależne względem siebie (np. zamek) Nieprzypadkowy – jedno znaczenie – centralne, inne – drugorzędne (np. zdrowy)

b) Byt – pojęcie wieloznaczne – „byt porównuje się wprawdzie różnorodnie, ale w zawsze w relacji do czegoś

jednego”. Centrum jednoczące znaczenia bytu – substancja

6. ***Nauka o substancji (teoria substancji)a) Rzeczy, które nazywają siebie bytami mogą być:

Substancjami, Ich właściwościami Procesami w substancjach Ich dyspozycjami (stanami)

b) Substancja – 1. kategoria bytu istnieje przed wszystkim innym nie jest własnością niczego, a podłożem własności odróżnienie substancji od właściwości ~

c) 10 kategorii istnienia bycia: substancja pozostałe (np. ilość, jakość, czas)

d) Substancja tożsama z istotą „czym coś jest” Hussel: „istota stanowi to, co w istocie pewnego indywiduum można odnaleźć jako

„co”?e) Szczególna charakterystyka substancji:

~ jest materią (hyle) ~ jest formą (morfe) ~ jest syntezą? (złożeniem) formy i materii

f) Cechy substancji: ~ jest tym, czym jest ~ istnieje sama przez się, samoistność Coś wewnętrznie określone, jednolite ~ przysługuje cecha AKTU

g) Stopień realizacji cech Materia – substancja niewłaściwa

- Tak: 1 cecha – nie tkwi w innym, a w niej tkwią- Nie istnieje samodzielnie- Nie jest czymś określonym, jednolitym- Nie jest aktualna

Forma – substancja w sensie właściwym- Tak: ~ sprawia, że rzecz jest tym, czym jest

- ~ tkwi w materii, ale to materia hierarchicznie zależy od formy- ~ ma więcej bytu niż materia

- Tak: istnieje byt mający tylko formę – arystotelesowski Bóg (czysta forma)- Jest czymś określonym, jednolitym- Jest aktualna

Konkretny byt (forma + materia; np. człowiek) – też substancja właściwah) Najwłaściwsza substancja

Empiryzm: złożenie materii i formy Metafizyka: forma

7. ****Bóg, czyli substancja ponadzmysłowa. Cechy:a) Byt wiecznyb) Nie stworzył światac) Czysty aktd) Jest wszystkim, czym może być (nie ma różnicy między tym czym jest, a czym może być)e) Jest samomyślącą się myśląf) Pierwszy Poruszyciel ( 1. zasada ruchu)

Wprawia w ruch, samemu będąc nieruchomym +przedmioty pożądane (jak piękno i dobro – pociągają będąc niezmiennymi)

g) Jego przyczynowanie jest typu celowegoh) Nie kocha, ALE: może być kochany (miłość – dążenie do posiadania czegoś nie

posiadanego, Bóg ma wszystko)

X. N10 – poglądy epistemologiczne Arystotelesa1. Empiryzm genetyczny

a) Nie ma wiedzy wrodzonejb) Człowiek rodzi się jako czysta tablicac) +przeciwieństwo natylizmu (Platon: samowystarczalność rozumu z procesie poznania)

2. Racjonalizm metodologicznya) „nie ma niczego w umyśle, co by wcześniej nie znalazło się w zmysłach”b) Zmysły są początkiem wiedzy; same wiedzy nie dają

Zmysły fakty jednostkowe Wiedza prawa ogólne, koniecznie, niezmienne (tylko droga rozumowa) Zmysły – autonomiczna władza poznawcza

3. 2 rodzaje władz poznawczych:a) Władze zmysłowe

Zmysły zewnętrzne (własne) – 5 zmysłów (np. wzrok)- Żaden zmysł zewnętrzny nie zbacza na przedmiot innego zmysłu

Zmysł wspólny – rdzeń zmysłowości - Odbiór wrażeń poszczególnych zmysłów zewnętrznych- Tworzy syntezę psychiczną odpowiadającą syntezie właściwości danego

przedmiotu- Do ~ należą:

- Wyobraźnia – zdolność przedstawiania przedmiotu pod jego nieobecność na podstawie uprzedmiotowionych wrażeń

- Pamięć – magazyn wyobrażeń, faktów zaobserwowanych przez jednostkę- Doświadczenie – tworzy się z pamięci (bez niego nie ma wiedzy)

b) Władze rozumowe Przejście za pomocą abstrakcji6 od jednostkowego do ogółu – „w tym, co jednostkowe

mieszczą się potencjalne treści ogólne, konkretne i niezmienne” 2 rodzaje władz zmysłowych

- Umysłowo-wolicjonalne (wola – przedmiot: dobro)- Umysłowo-poznawcze (intelekt / rozum – przedmiot: prawda)

3 czynności intelektu:- Abstrahowanie: 3 stopnie abstrakcji:

- Fizyczna- Dochodzenie do istoty przedmiotów materialnych- Pomijanie cech jednostkowo-materialnych- Nie pomijanie cech ogólno-materialnych

(np.: człowiek: NIE: kolor włosów, ALE: posiadanie kości)- Matematyczna

- Intelekt skoncentrowany na ILOŚCI (cecha materii)6 proces myślowy polegający na pomijaniu pewnych cech danego przedmiotu, a uwzględnieniu tych istotnych

- Pomijanie wszystkich innych cech- Metafizyczna

- Pomijanie wszelkiej materii (pozostaje forma)- Dochodzenie do zasady bytu (formy)

- Sądzenie – ujawnianie związków pomiędzy pojęciami- Wnioskowanie – ujawnianie związków pomiędzy sądami

4. Rozum czynny i bierny a) Dusza:

„Dusza jest formą ciała”. (Człowiek: forma – dusza; materia – ciało) Zasada życia wegetatywnego, zmysłowego i intelektualnego Pojawia się w następstwie organizacji ciała i w rezultacie dezorganizacji ciała Jest śmiertelna (ulega zniszczeniu) Charakter osobowy

b) Intelekt bierny Funkcje duszy Zmieszany z materią Połączony z władzami zmysłowymi

c) Intelekt czynny Element boski; nieśmiertelny

- „Rozum pochodzi z zewnątrz” (od Pierwszego Poruszyciela) Czysty – nie zmieszany z ciałem, oddzielony od ciała Charakter nieosobowy Po śmierci człowieka jednoczy się z kosmicznym rozumem świata

d) Funkcje intelektu czynnego: +Wyjaśnienie

- 2 ogólne zasady- Potencjalna, zmieszana z materią- Akt (odpowiada przyczynie sprawczej)

- Takie rozróżnienie musie istnieć także w umyśle Funkcje intelektu czynnego – światła...

- Nie tworzy treści poznawczej (która jest w zmysłach), lecz jedynie umożliwia poznanie

- Dematerializacja wyobrażeń zmysłowych (ujawnienie tego, co ogólne, konieczne i niezmienne)

- Warunek poznania, przejścia – jednostkowe ogólne5. 2 formy poznania rozumowego

a) Poznanie dyskursywne Opracowywanie materiału zmysłowego Funkcja intelektu biernego

b) Poznanie intuicyjne (nous) Funkcja intelektu czynnego Ograniczenie intuicji do poznawania jedynie 1. zasad (wiedzy i bytu):

- Tożsamości- Niesprzeczności- Wyłączonego środka

1. zasady nie dają się uzasadnić, dowieść- Pośredni dowód – poprzez zbijanie (metoda elenktyczna)- Negacja 1. zasad prowadzi do sprzeczności

6. Naukaa) System prawd mających wewnętrzne ugruntowanie (w oczywistości 1. zasad)b) Istota klasycznej teorii nauki stanowi różnica między:

Wiedzą a spostrzeżeniem Wiedzą a doświadczeniem i historią

c) ~Historia (do Kanta) Spokrewniona z doświadczeniem Dotyczy faktów jednostkowych nie dopuszcza nauki Określenia przeciwstawne: wiedza – historia Kant: „rozum jest zasadą nie tkniętą przez historię” +Hegel: „historia: pole samorozwoju rozumu”

7. 2 kierunki etykia) Etyka eudajmonistyczna (Grecy)

Oparta na szczęściu (szczęście – najwyższe kryterium działania) Filozofia – nigdy sprawą czysto intelektualną Całość bytu oderwanie się od rzeczy najbardziej cenionych

b) Przeciwieństwo: etyka deontologiczna (np. Kant)

XI. N11 – Etyka w filozofii greckiej1. Sokrates

a) Eudajmonizm: skrajny racjonalizm etyczny2. Platon, Arystoteles

a) Zakwestionowanie intelektualizmu etycznego Sokratesa – jako jednostronnego pojmowania człowieka

3. Platona) Eudajmonizm transcendentny – szczęście powiązane z osiągnięciem jakiegoś dobra

poza ziemskim życiemb) Złożona struktura ludzkiego ducha; 3 funkcje duszy:

Rozumna Popędliwa Pożądliwa

c) Metafora zaprzęgu 3 rodzaje duszy Władza rozumna: Woźnica dusza rozumna Władza nierozumna: Koń dobry dusza pożądliwa (odwaga, zapał, gniewność) Władza nierozumna: Koń zły dusza popędliwa (chciwość, uleganie popędom)

d) Dusza rozumna Nieśmiertelna Skłonność do świata idei Brak pokrewieństwa z ciałem Wstąpienie w ciało: dołączane 2 niższe władze duszy

e) Cel filozofii: przygotowanie do śmierci „uczenie się umierania”

f) Zmysły – krata, przeszkoda; NIE: „okno”4. Arystoteles

a) Eudajmonizm immanentny – szczęście: Najwyższe dobro Znajduje się w nas samych Cel, istota działania Dynamiczne pojmowanie szczęścia (jako proces, NIE: stan)

b) 3 komplementarne znaczenia szczęścia: Pragnienie spełnienia (cel życia) Ciągła i doskonała aktywność Całe ludzkie życie urzeczywistniające tą aktywność

c) Charakter intelektualny – powiązanie szczęścia i rozumu: argumentacja: Szczęściem nie może być to, co jest udziałem roślin i zwierząt Szczęście ≠ funkcje życiowe organizmu Szczęście ≠ funkcje zmysłowe (fun. duszy) Szczęście: postępowanie zgodne z rozumem (rozum – wyróżnik wśród innych istot)

d) Szczęście = cnota (arete) 2 rodzaje cnót:

- Etyczne (np. wstrzemięźliwość, męstwo)- Trzymanie się środka w postępowaniu

(ekstremum między nadmiarem i brakiem – cnota etyczna)- Nie istnieje umiar w niesprawiedliwości- Sprawiedliwość – korona cnót etycznych

- Dianoetyczne (rozum)- Poznanie kontemplacja mądrość

5. Platon i Arystoteles - racjonalizm w etycea) Działanie moralne:

Wola Zdeterminowane przez zmysły człowieka Wartość moralna – zdeterminowana przez wiedzę o rzeczywistości

6. HEDONIZM (hedone – przyjemność)a) Skrajny – Arystyp z Cyreny

Cel życia – osobista przyjemność Wszystko ku przyjemności jest dobre

b) Umiarkowany – Epikur (347 – 270 p.n.e.) Hedonizm psychologiczny

- Ludzie z natury dążą do przyjemności Hedonizm etyczny

- Przyjemność – najwyższe dobro człowieka- Nie każda przyjemność godna wyboru- „Mądry: teraźniejszy ból przyszła przyjemność”

Źródło przyjemności – trzeźwy rozum Przyjemność:

- Zdrowie ciała- Brak niepokoju - Spokój duszy

Najwyższe dobra:- Szczęście- Przyjemność- Umiarkowanie- Madrość

„Lepiej być nieszczęśliwym z rozumem, niż szczęśliwym bez” Człowiek = ciało + dusza podział:

- Potrzeby cielesne- Naturalne i konieczne (głód, pragnienie)- Naturalne i niekonieczne (miłość płciowa)- Urojone (wspaniałe mieszkania, potrawy)

- Demoralizują- Zalecana postawa ascetyczna- „Komu nie wystarcza to, co wystarcza, temu nic nie wystarcza”

- Potrzeby duchowe- Wystrzeganie się urojeń- Kierowanie się rozumem- Poznanie natury rzeczy

7. STOICYZMa) Przedstawiciele

Zenon z Kition Kleantes Chryzyp

Seneka Marek Aureliusz

b) Życie w zgodzie z naturą Postępowanie zgodne z prawem przyrody (logosem) Człowiek – część świata (mikrokosmos)

moralność – część przyrody – co korzystne dla całości – korzystne dla części Odwołanie do idei kosmosu (logosu) – harmonii, ładu

c) Ostateczny cel – stan niczym nie zakłóconego szczęścia (życie w spokoju) Stoicki mędrzec nie odczuwa gwałtownych emocji (poprzez opanowanie uczuć przez

rozum) Krytykowanie gwałtownych uczuć (apatia) Pragnienia emocjonalnej psychiki – niezgodne z naturą

d) Bóg – najwyższa instancja rozumu Boskie prawo kieruje biegiem wszelkich wydarzeń

- +odpowiednik – Judeo-chrześcijaństwo (opatrzność boska)8. Naczelne tendencje w etyce greckiej

a) +eudajmonizmb) Racjonalizm (szczęście, cnota rozum)

Skrajny (Sokrates) Umiarkowany (Platon, Epikur?) Poszukiwanie najwyższego dobra Postulat życia zgodnego z naturą Świat – kosmos (ład, harmonia) – fundament powinności moralnej

- Natura – źródło wartości moralnej 4 kardynalne cnoty etyczne:

- Mądrość- Umiarkowanie- Sprawiedliwość (korona cnót)- Męstwo

XII. N12 – początki teocentryzmu, Św. Augustyn1. +Podział merytoryczny filozofii

a) Kosmocentryzmb) Teocentryzmc) Antropomorfizm

2. Teocentryzm [ogólna charakterystyka]a) Człowiek jako byt wobec Bogab) Wolicjonalne aspekty poznania (zwłaszcza afirmacja boska przez człowieka)

Poznanie uwarunkowane etyczną oceną przedmiotu Wiara – czynność poznawcza +~Kosmocentryzm: intelektualistyczne traktowanie woli

c) Problematyka: spór o wartość poznawczą i związek rozumu i wiary3. Tertulian (II w n.e.)

a) Odrzucenie filozofii ANb) Bezwzględny prymat wiary nad rozumem

„Rozum przeszkadza w dochodzeniu do prawdy”4. Św. Augustyn (354 – 430)

a) Nadrzędność wiary wobec rozumu (ALE NIE obniża tak wartość rozumu)b) Wiara – konieczny warunek rozumienia

+Św. Tomasz: „żadna prawda nie może być sprzeczna z rozumem, przy czym rozum nie jest w stanie pojąć wszystkich prawd”

5. Mistycyzm

a) Doświadczenie wprowadzające w bezpośredni kontakt z rzeczywistością duchową (Bogiem)

b) Zawieszenie aktywności rozumu, zmysłówc) Silne momenty wolicjonalned) ~ wschodni: silniejszy proces roztapiania się duszy w absoluciee) ~ chrześcijański:

Nieprzekraczalna przepaść: bóg – dusza (?) Kontemplacja – najwyższy stan poznania

- Charakter receptywny [słyszenie nakazów Boga]- Poskromienie aktywności intelektualnej

6. Św. Augustyn (nurt platoński)a) Bóg stworzył świat z niczego (creatio ex nihilo)b) Ens creatio (byt stworzony), ens increatio (byt niestworzony)

Niedoskonałość – geneza z nicości Byt stworzony

- Pomiędzy Bogiem a nicością- Dobry, ale nie nieskończenie

- Braki – zło- Nie może być 2 bytów najdoskonalszych

c) Bóg – wszechmocny, wszechdobryd) Zło

+przed Św. Augustynem: - Równie odwieczne jak dobro- Charakter substancjalny- Materia – istota zła- Stoicy

- ~ rozpływa się w dobrym porządku świata- ~ - charakter lokalny (dobro – globalny)

Św. Augustyn nie neguje zła Jest niebytem, nicością Nie jest substancją Związane z ograniczonością Związek z wolnością (wolny wybór przyczyną zła)

e) Dobro W każdej rzeczy jest pozytywna bytowość o cechach dobra

- Właściwość bytów stworzonych- Byt bez dobra jest sprzeczny

Byt i dobro się zbiegają, są zamienne (ens et bonum convertum) Dopóki rzeczy istnieją, dopóty są dobre Dobro – fundamentalny aspekt rzeczywistości – z punktu widzenia dobra można

patrzeć na świat z punktu widzenia Boga (sub specie Dei) f) Moralność (~Moralna prawość(?))

Wolna wola- Stworzona przez Boga (jest dobra, ale nie doskonale)- Upadek człowieka nie był konieczny - Człowiek nie jest samowystarczalny moralnie konieczność wiary- [czynienie zła / dobra, brak skłonności do czynienia zła – przejawy wolnej woli]

Łaska - Nie niszczy wolnej woli- Pomoc w realizacji celów człowieka

g) Metafizyka: Bytowość i dobro pokrywają się Bóg jest dobrem

- Stworzył świat jako ‘dobry’h) Rewolucja w teorii poznania – paradygmat mentalistyczny

Zerwanie z obiektywizmem (AN) O istnieniu świata, rzeczy wewnętrznych można zwątpić

- [nie można zwątpić w istnienie świadomości – zwątpienie / kwestionowanie – akty umysłu (należą do świadomości)]

i) Iluminacjonizm Pragnienie poznania tylko Boga i własnej duszy Poznanie prawd wiecznych – możliwe dzięki pamięci

- Pamięć- Władza intelektualna (NIE: zmysłowa)- Centralne miejsce w poznaniu- Poznanie – przypomnienie- Człowiek = dusza + pamięć- ~Dusza i pamięć – miejsce, gdzie mieszka Bóg poprzez światło

- Światło- Poznawać intelektualnie prawdę – przypominać sobie wieczną obecność w nas

boskiego światła- Prawdy ogólne, konieczne i niezmienne (aksjomaty matematyczne, zasady

moralne)- Poznanie to wymaga bożej iluminacji (bo rzeczywistość jest przypadkowa)- Poznanie – rodzaj widzenia epistemologii: elementy

- Bezpośredni kontakt wzrokowy (oko umysłu)- Przedmiot poznania (prawda) – pasywny- Podmiot poznania (rozum) – pasywny- Jedynie światło – aktywne

XIII. N13 – Św. Tomasz z Akwinu (nurt arystotelesowski)1. Pojęcia arystotelesowskie2. 3 stopnie bytu

a) Najniższy: SUBSTANCJE MATERIALNE Forma + materia

- [forma – poznawalność, aktualność; materia – wielość, potencjalność] Świat cielesny, przedmioty nieożywione ~ zależne od materii

- Człowiek złożony dodatkowo z formy Materia

- Oznaczona (cechy jednostkowo-materialne – np. kolor oczu, wzrost)- Nieoznaczona (ogólno-materialne – np. dwunożność)

b) UMYSŁY CZYSTE (anioły) Substancja prosta: tylko forma, istota Rozróżnienie: istota – istnienie

złożenie istoty i istnienia w bytach stworzonych:- Ogólniejsze: istnienie istota = forma- W ramach istoty: istnienie istota (forma, materia)

c) BÓG Substancja absolutnie prosta: istnienie = istota Czysty akt Istnienie, nie istota Nie ma rozróżnienia: czym Bóg jest – czym może być Niepoznawalny sam w sobie; poznawalny (pośrednio) przez analizę stworzeń 3 drogi ku poznaniu Boga:

- Negacji

- Usuwamy ruch, zmianę, bierność, złożenie- Bóg jest bytem niezmierzonym, prostym, aktualnym

- Analogii między nim a stworzeniami- Relacja ‘Bóg – świat’ analogiczna do ‘przyczyna – skutek’

- Orzekania przewyższającego- Spotęgowanie skończonych własności bytów- Bóg – wszystkie doskonałości, których ślad jest w stworzeniach- Bóg – wszechmocny, wszechdoskonały, wszechdobry

Relacja między Bogiem a światem:- Stworzenie świata

- Creatio ex nihilo- Akt Wolnej Woli Boga- Na podstawie idei w umyśle Boga- Odbywało się w czasie

- Relacja asymetryczna (oryginał do kopii)- [świat podobny do Boga, nie odwrotnie]

3. Istnienie Boga wymaga dowodówa) Nie empiryczneb) Drogi tomaszowe (tomizm)

Dowody wywodzą się ze świata empirycznego Konieczne istnienie absolutnego warunku Uwzględniają:

- Istnienie rzeczywistości zmysłowej- Istnienie to wymaga skończonego szeregu przyczyn

pierwsza przyczyna – Bóg 5 dowodów (dróg):

- Z ruchu- Coś się porusza jest poruszane przez coś innego (przez Boga)

- Z niesamoistności- Oparte na różnicy: istota – istnienie- Istnieje byt, w którym istota nie jest tożsama z istnieniem

istnieje byt, który jest jego przyczyną (Bóg)- Z przypadkowości

- Oparte na różnicy: forma – materia- Istnieje byt przypadkowy- Materia – racja przypadkowości- Musi istnieć byt konieczny, który jest przyczyną tej przypadkowości (Bóg)

- Z różnych stopni doskonałości- Stopnie doskonałości w bytach (prawda, dobro, piękno)- Orzeka się o czymś w stopniu wyższym / niższym w zależności od stopnia

absolutnego- Musi istnieć absolutne piękno, dobro, prawda będące ich przyczyną (Bóg)

- Z powszechnej celowości przyrody- Świat – kosmos, NIE: chaos- Musi być przyczyna tego ładu (Bóg)

4. Creatio ex nihiloa) Niedoskonałość bytu geneza z nicościb) Istnieć = fakt istnienia + geneza z...

5. Różnice pomiędzy ~ i Arystotelesem:a) Arystoteles:

Doskonałość bytu pochodzi od formy Akt, potencjalność jedynie w porządku istoty Forma (akt bytu) konstytuuje bytowość

Wyjaśnia czym byt jestb) Św. Tomasz z Akwinu:

Rola istnienia w bycie Przeciwstawia ontologię esencjalną (Arystoteles) egzystencjalną (Św. Tomasz)

- Byt określany względem istnienia Wyjaśnia czym byt jest i że jest

6. Różnice pomiędzy istotą a istnieniem:a) Rozróżnienie: fakt: coś jest tym czym jest – fakt, że coś jestb) Istnienie – akt, najwyższa doskonałośćc) Istota stosunku do aktu – mnogość (potencja)

Byty stworzone – aktualność i potencjad) Istota – niewyrażalne pojęciowoe) Istnienie – na drodze doświadczeń zmysłowych

Samo w sobie - doskonałość Nie może się różnicować (~ jako akt jest jedno) Wielość bytów element potencjalny, niedoskonały Istoty boskie – czysta aktualność