ĐẮI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC sư PHẠM ĩ?~dSỈ~jĩjr …tailieudientu.lrc.tnu.edu.vn/Upload/Collection/brief/brief_35656_39231... · trình giáo dục trẻ

ĐẮI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC s ư PHẠM

ĩ?~dSỈ~jĩjr_pì! ổa í-At') (M/1 ffw 0 <Ẳi J « c 5~

Lẽ Thị Thương Thương

ĐỄ CƯƠNG BÀI GIẢNG■ ề t

LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHẢP HƯỚNG DẪN TRẺ

LÀM QUEN VỚI MÔI TRƯỜNG XUNG QUANH(TÀI LIỆU DÙNG CHO SỊINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC MẦM NON)

SỐ TÍN CHỈ: 03 (LÝ THUYẾT: 35, THỰC HÀNH: 10)

%&irưỳ ỆỀỔ J ữ ịk

Thái Nguyên 2011

Sô hoa bơi Trung tâm Hoc liêu – ĐH TN http://www.lrc-tnu.edu.vn

MỤC LỤCTrang

BÀI MỞ ĐẦU............................................................................................... ...... 1

Chương 1: NHỮNG VÁN ĐÈ LÍ LUẬN CHUNG CỦA B ộ MÔN.............. 8

81.1 .Vai trò của tri thức đôi với sự phát triên của trẻ em................................

1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ em................................ ...... 10

1.3. Quy trình lĩnh hội tri thức của trẻ em..................................................... .......11

1.4. Các hình thức lĩnh hội tri thức của trè em............................................... ......13

1.5. Đặc điểm quá trình lĩnh hội tri thức của trẻ em...................................... ...... 13

Chương 2: NỘI DUNG HƯỚNG DẢN TRẺ LÀM QUEN VỚI MÔI

TRƯỜNG XUNG QUANH.......................................................................... .......20

202.1. Mục đích và nhiệm vụ hướng dân trẻ làm quen với MTXQ...................

2.2. Nội dung hướng dẫn trẻ làm quen với MTXQ...................................... ........ 23

2.3. Cấu trúc nội dung hướng dẫn trẻ làm quen với MTXQ trong chương

trình giáo dục trẻ mầm non................................................................................... 44

Chương 3: CÁC PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN HƯỚNG DẢN

TRẺ LÀM QUEN VỚI MÔI TRƯỜNG XUNG QUANH.......................... ......48

3.1. Phương pháp hướng dẫn trẻ làm quen với MTXQ.................................... ...... 48

3.2. Phương tiện hướng dẫn trẻ làm quen với MTXQ.............................................67

Chương 4: CÁC HÌNH THỨC TỔ CHỨC HƯỚNG DẪN TRẺ LÀM 73

QUEN VỚI MÔI TRƯỜNG XUNG QUANH.............................................

4.1. Các hình thức tổ chức hướng dẫn trẻ lứa tuổi nhà trè làm quen với MTXQ 73

4.2. Các hình thức tổ chức hướng dẫn trẻ lứa tuổi mẫu giáo làm quen với MTXQ 78

4.3. Phối hợp các hình thức tổ chức hướng dẫn trẻ làm quen với MTXQ 94

theo chủ đề

4.4. Lập kế hoạch và đánh giá quá trình tổ chức hướng dẫn trẻ làm quen với

MTXQ.............................................................................................................. ......96

PHỤ LỤC........................................................................................................ ......101

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................. ..... 103



BÀI MỞ ĐẦU

(Lý thuyết: 03, Thực hành: 0)

*Muc tiêu:

Sau khi học xong bài này, người học cần:

+ Biết cách xác định đối tượng, nhiệm vụ nghiên cứu của môn học.

+ Biết phân tích các cơ sở khoa học của môn học, thấy đuợc mối quan hệ của

môn học với các môn học khác.

+ Biết cách lựa chọn các phương pháp phù hợp để nghiên cứu khoa học về môn học.

*Nôi dung:

I. Một số khái niệm cơ bản

1. Khái niệm “Môi trường xung quanh”

Môi trường xung quanh (MTXQ) là tập hợp tất cả các yếu tố của tự nhiên và xã

hội bao quanh trẻ em, có quan hệ mật thiết với nhau, có ảnh hường trực tiếp đến đời

sống, đến sự tồn tại và phát triển cùa trẻ em.

Có thể phân chia MTXQ thành môi truờng tự nhiên và môi trường xã hội.

Trong đó: môi trường tự nhiên bao gồm tự nhiên vô sinh và tự nhiên hữu sinh; môi

trường xã hội bao gồm con người, mối quan hệ qua lại giữa con người với con người

và các đồ vật do con người làm ra.

2. Khái niệm “Làm quen với môi trường xung quanh”

Dựa vào nguồn gốc hình thành xã hội loài người trên Trái Đất, các nhà khoa học

đã khẳng định ràng mọi cá nhân ngay từ khi sinh ra đã có quan hệ mật thiết với MTXQ.

Kết quả của mối quan hệ này là quá trình cá nhân trở thành người - quá trình cá nhân thích

ứng với môi trường, nhận thức về môi trường và cải tạo nó để đáp ứng nhu cầu phát triển

của bản thân.

Như vậy, “Làm quen với MTXQ” chính là quá trình phát triển trẻ em như một

nhân cách được bắt đầu từ việc thích ứng đến lĩnh hội và “cải tạo” môi trường.

3. Khái niệm “Phirong pháp hướng dẫn trẻ làm quen với môi trường xung quanh”

“Phương pháp” thường được định nghĩa là phương thức hoạt động gắn bó giữa

giáo viên và trẻ nhằm đạt được kết quả giáo dục và giáo dưỡng nhất định như: lĩnh hội

tri thức, rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, phát triển năng lực trí tuệ, hình thành các phẩm chất

đạo đức và thói quen hành vi.

1


Dựa vào các khái niệm trên, có thể hiểu “Phương pháp hướng dẫn trẻ làm quen

với MTXQ” là phương thức hoạt động gắn bó giữa giáo viên và trẻ nhằm tạo điều kiện

cho trè đuợc tiếp xúc với MTXQ, giúp chúng thích ứng với môi trường, có hiểu biêt vê

môi trường, từ đó tích cực tham gia “cải tạo’ môi trường nhằm thoà mãn nhu câu phát

triển của bản thân.

II. Đối tượng và nhiệm vụ của môn học

1. Đối tượng nghiên cứu của môn họcPhương pháp hướng dẫn trẻ làm quen với MTXQ là một môn học nàm trong

nhóm kiến thức chuyên ngành cùa chương trình đào tạo ngành Giáo dục mầm non.

Đây là môn khoa học ứng dụng, nghiên cứu quá trình hướng dẫn trẻ làm quen với

MTXQ ờ trường mầm non. bao gồm: mục đích, nhiệm vụ, nội dung, phương pháp,

phương tiện và cách tổ chức các hình thức hướng dẫn tré làm quen với MTXQ ờ các

độ tuổi mầm non theo chương trình hiện hành.

2. Nhiệm vụ của môn học

+ Hướng dẫn người học lĩnh hội những tri thức cơ bản về cách tổ chức các hoạt

động hướng dẫn tré làm quen với MTXQ.

+ Rèn luyện cho người học kĩ năng tổ chức, thực hiện các hoạt động hướng dẫn

trẻ làm quen với MTXQ ở trường mầm non như: tiết học, dạo chơi, sinh hoạt hàng

ngày, tham quan...

+ Hình thành ớ người học hứng thú học tập, hứng thú khám phá mòi trường

thiên nhiên, môi trường xã hội. có thái độ ứng xừ đúng đẳn với các sư vât hiên tươm

và mọi người xung quanh.

+ Bước đầu ưang bị cho người học phương pháp nghiên cứu, tìm hiếu đánh gia

thực tiễn triền khai chương trinh hướng dẫn ưe làm quen với MTXQ ờ trường mầm non

III. Cơ sở khoa học của môn học

+ Triết học Mác - Lênin là cơ sở phương pháp luận của môn học

+ Tâm lí học - Giáo dục học mầm non là kim chi nam hướng dẫn cung cấp nhCrẹ

cơ sở lí luận để xây dựng chương trình và tài liệu giảng dạy môn học

+ Môn học Môi truờng và con người cung cấp những kiến thức cơ sở trong việc hướng dẫn trẻ làm quen với MTXQ ờ trường mầm non.

+ Môn học Cơ sờ văn hóa Việt Nam cung cấp những khái niệm và nội dung ỵ

thiết về văn hóa Việt Nam trong việc hướng dẫn trẻ làm quen với MTXQ.


+ Các môn học phương pháp khác cung cấp những nội dung, phương pháp và

biện pháp để có thể tiến hành phối hợp và tích hợp trong lĩnh vực hướng dẫn trẻ làm

quen với MTXQ ở trường mầm non.

IVỀ Phương pháp nghiên cứu khoa học về môn học

1. Đề tài nghiên cứu

Phương pháp hướng dẫn ữẻ làm quen với MTXQ là một môn học ứng dụng. Do

đó, đề tài phải thiết thực và có giá trị thực tiễn. Có 2 loại đề tài thuờng gặp, đó là:

+ Loại đề tài lí luận: Nhằm nghiên cứu những vấn đề lí luận của môn học hay

tổng kết, đúc rút kinh nghiệm về một lĩnh vực chuyên môn hẹp thuộc môn học này.

Ví du: Tính đồng tâm và phát triển của nội dung chương trình hướng dẫn trẻ từ

3 - 6 tuổi làm quen với MTXQ.

+ Loại đề tài thực tiễn: Nhằm ứng dụng lí luận vào thực tiễn với mục đích nâng

cao chất luợng chuyên môn.

Ví du: Một số biện pháp kích thích hứng thú của trẻ 4 - 5 tuổi trong hoạt động

làm quen với “Thiên nhiên vô sinh”

2. Phương pháp nghiên cứu khoa học

Đối với các phương pháp nghiên cứu khoa học nói chung, nguời học đã được

học trong phần “Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục mầm non” Những

phương pháp trên cần phải được ứng dụng trong lĩnh vực nghiên cứu này.

Dưới đây là một số phương pháp chính được ứng dụng trong nghiên cứu khoa

học đối với môn học Lí luận và phương pháp hướng dẫn trẻ làm quen với MTXQ.

a) Phương pháp lí luận

Trước tiên, cần tìm kiếm tài liệu có nội dung phục vụ đề tài nghiên cứu đã lựa

chọn. Khi đọc các tài liệu này, cần phải phân tích và tổng hợp kiến thức. Những nội dung

cần thiết đối với lĩnh vực nghiên cứu của đề tài thì phải đọc kĩ và có ghi chép cẩn thận.

Tổng hợp và phát triển những điều ghi chép được là nội dung chính của phần cơ

sờ lí luận nghiên cứu.

b) Phương pháp quan sát

Phương pháp quan sát là quá trình tri giác thực tế phục vụ nội dung nghiên cứu.

+ Đối với loại đề tài lí luận, quan sát thực tiễn có tác dụng làm cho nội dung

nghiên cứu lí luận thiết thực và có tính khả thi hơn. Đồng thời, quan sát thực tiễn làm

cho nội dung nghiên cứu có trọng tâm và trọng điểm.

3


+ Đối với loại đề tài thực tiễn, phương pháp quan sát đặc biệt quan trọng. Nó

cần thiết cho việc điều tra hiện trạng nơi thực hành nghiên cứu. Nó cần thiết trong toàn

bộ quá trình tiến hành thực nghiệm.

Muốn sừ dụng phương pháp này, người nghiên cứu phải biết cách quan sát và

ghi chép. Cần quan sát các hoạt động của giáo viên và trẻ phục vụ nội dung nghiên

cứu. Những điều quan sát được cần ghi chép lại một cách trung thực, khách quan, rõ

ràng và cụ thể. Những tu liệu này rất cần đối với việc viết và trình bày công trinh

nghiên cứu.

c) Phương pháp đàm thoại

Phương pháp quan sát rất cần thiết nhung chưa đủ. Muốn quá trình nghiên cứu

sâu sắc và khoa học hơn, người nghiên cứu phải có kế hoạch tồ chức trao đồi, đàm

thoại với giáo viên và với trẻ. Nội dung trao đổi, đàm thoại, đối thoại có quan hệ với

nội dung quan sát và thực nghiệm.

Nhờ có phương pháp này. nhiều vấn đề nghiên cứu được sáng tò và lí giài.

d) Phương pháp điều ưa (Ankét)

Phương pháp này dùng để điều tra hiện trạng về nội dung các phương pháp,

biện pháp và hình thức tổ chức huớng dẫn trè làm quen với MTXQ ờ trường mầm non

(nơi sê tiến hành nghiên cứu).

Tùy từng đề tài, phiếu hệ thống các câu hói trong ankét có thể nhiều hay ít dạng

đóng hay mờ, dành cho eiáo viên hay trẻ em.

e) Phương pháp thực nghiệm

Phưcme pháp thực nghiệm là phương pháp chính đối với loại đề tài thực tiễn

+ Mục đích thực nghiệm: Thử ứng dụng những gia thuyết khoa hoc vào thực

tiễn trong một phạm vi hẹp. xem những giả thuyết khoa học đó đúng hay sai

Già thuyết khoa học rất quan trọng. Nó phái đưa ra ra ngay trước khi nehiè

cứu cơ sở lí luận của đề tài. Trong phạm vi cùa lĩnh vực nghiên cứu này già thuyẳ

khoa học không nên quá “tham lam” và xa vời thực tiễn.

Già thuyết khoa học có thể sai nhưng công trình nghiên cứu vẫn có ý nghĩa thục

tiễn và điều quan trọng là trong truờng hợp này, người học biết cách nghiên cứu một

đề tài khoa học.

+ Chuẩn đo: Muốn điều tra hiện trạng nơi tiến hành thực nghiệm và quá t 'nt

làm thực nghiệm cần phải có chuẩn đo.

\ \


Tùy từng loại đề tài nghiên cứu, chuẩn đo có thể lấy các tiêu chí có sẵn trong

quá trình nghiên cứu cơ sở lí luận. Nhưng đôi khi chuẩn đo là do nguời nghiên cứu tự

xây dựng.

Ví du: Chuẩn đo hứng thú của trẻ 4 - 5 tuổi trong hoạt động làm quen với

“Thiên nhiên vô sinh” là do người nghiên cứu tự xây dựng (đó là xúc cảm, thái độ,

tính tích cực hoạt động của trẻ khi tham gia hoạt động).

+ Lập kế hoạch các bài dạy thực nghiệm và đối chứng: số lượng các bài dạy

càng nhiều thì công trình nghiên cứu càng có độ tin cậy cao.

Các bài dạy thực nghiệm nhất thiết phải ứng dụng các giả thuyết khoa học. Các

bài dạy đối chứng được lập kế hoạch như bài dạy hàng ngày (không đưa các giả thuyết

khoa học vào).

+ Nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng: số lượng trẻ trong 2 nhóm phải bàng

nhau, tối thiểu mỗi nhóm là 10 trẻ.

Nếu là môi trường thực nghiệm và đối chứng thì diện tích phải bằng nhau, còn

yêu cầu rộng hay hẹp là tùy thuộc vào điều kiện thực tế.

+ Dạy thực nghiệm và đối chứng: Người nghiên cứu phải là chủ thể chịu trách

nhiệm về nội dung và phương pháp dạy thực nghiệm và đối chứng. Tuy nhiên, người

nghiên cứu cần có cộng sự (chính là giáo viên và cán bộ làm việc tại nơi đang tiến

hành nghiên cứu). Người công sự cần phải trung thực và khách quan nhu người nghiên

cứu. Có như vậy, việc họp tác này mới đạt hiệu quả.

+ Trình bày kết quả làm thực nghiệm và đối chứng: Tùy từng đề tài nghiên cứu,

kết quả làm thực nghiệm và đối chứng có thể trình bày theo các cách khác nhau nhưng

yêu cầu chung là phải trung thực, khách quan, rõ ràng và ngắn gọn.

f) Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động của trẻ em

Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động của trẻ em là phương pháp phân

tích sự phát triển tâm sinh lí và nhận thức của trẻ thông qua sản phẩm hoạt động của

chúng (sàn phẩm do trẻ thu lượm được trong quá trình dạo chơi, tham quan; đồ chơi

trẻ tự làm từ các vật liệu tự nhiên; các sàn phẩm do trẻ thể hiện những tri thức đã lĩnh

hội về môi trường ...).

Khi sử dụng phương pháp này cần lưu ý: Phải kết hợp với quan sát và trò

chuyện để có được thông tin khách quan, chính xác về sự phát triển của trẻ qua sàn

5


phẩm; phải chú ý đến hoàn cảnh khách quan và chủ quan của trè trong quá trình hoạt

động nhằm tạo ra sản phẩm (không gian, thời gian, trạng thái tâm lí.. .)•g) Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục

Tồng kết kinh nghiệm là phương pháp dùng lí luận khoa học giáo dục để phân tích,

đánh giá thực tiễn giáo dục, rút ra những kết luận cần thiết nhằm cải tạo thực tiễn.

Phương pháp tổng kết kinh nghiệm cần tiến hành theo một trình tự nhât định.

Trước hết, phát hiện những kinh nghiệm giáo dục điển hình trong thục tiễn thông qua việc

tổng kết các chuvên đề, chương trình giáo dục hàng năm; nghe báo cáo, trao đổi trực tiếp.

Sau đó, lặp lại kinh nghiệm giáo dục vào điều kiện thực tiễn và phân tích kết quả. Cuối

cùng sừ dụng kinh nghiệm sau khi đã kiểm tra trong điều kiện của địa phương.

Tóm lại, trong quá trình nghiên cứu các vấn đề của bộ môn, nhà giáo dục cần

biết cách sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu nêu trên để đạt được hiệu quà

nghiên cứu cao nhất.

6


Documents

ĐẮI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC sư PHẠM ĩ?~dSỈ~jĩjr …tailieudientu.lrc.tnu.edu.vn/Upload/Collection/brief/brief_35656_39231... · trình giáo dục trẻ