D i g i t a l p l a t fo r m o f t o m o r r o w

Partnerzy:

Inicjatorem powstania e-booka „Uwolnij emocje. Elementarz uczuć” jest producent chusteczek marki Velvet

www.uwolnijemocje.com.pl

Wszystkie prawa zastrzeżone

Autor ilustracji: Agata „Endo” NowickaAutor zdjęć: www.maciaga.plOpracowanie graficzne: Alicja Sularz-Stolarczyk

Wydanie pierwszeWarszawa 2011

3

Na początek...

Początku „wielkiej podróży niebieskiej kanapy“ nigdy nie zapomnę. A było tak: Warszawa, Krakowskie Przedmieście. Kanapa stoi pomiędzy Pomnikiem Koperni-ka a kościołem Świętego Krzyża. Ekspozycja – onieśmielająca. Nie pada zapowia-dany deszcz, świeci słońce, wieje lekki wiatr. Lepiej być nie może. Wybiła 10.00. Od strony Nowego Światu widać coraz więcej przechodniów. Tylko, czy będą chcie-li rozmawiać? Czy eksperyment się powiedzie? Tego nie wie nikt. Ale mam dobre przeczucia...

Sprawdziły się. Nasza niebieska kanapa stała pusta tylko w porze lunchu. Siadały na niej dziesiątki ludzi! Swoboda, z jaką „mościli się“ na sofie była dla mnie absolutnie zjawiskowa. Nastawiałam się na zdecydowanie więcej ekwilibrystyki przy zachęca-niu Warszawiaków do rozmowy o uczuciach.

Podobnie było w Gdańsku przy Zielonej Bramie, w Lublinie na Krakowskim Przed-mieściu, w Krakowie przy Smoczej Jamie i we Wrocławiu przy Świdnickiej, a później w Rynku przy fontannie, gdzie zainstalowaliśmy się dla ochłody.Okazuje się, że Polacy nie wzbraniają się specjalnie przed mówieniem o swoich emocjach, choć przyznają, że na co dzień nie zastanawiają się raczej nad swoją emocjonalną czytelnością. Trzeba ich więc o to pytać. Czyżby to była nasza ukryta potrzeba?

Swoje letnie kanapowe rozmowy odbywałam w ramach międzynarodowej kampanii społecznej pod nazwą „Let it out. Uwolnij emocje“. Zainicjował ją producent chus-teczek Velvet. Chciał nam uświadomić, że chusteczki nie służą tylko do wycierania nosa przy katarze. Chusteczkami wyciera się też łzy wzruszenia podczas narodzin, pogrzebów, ślubów, rozwodów, egzaminów maturalnych... Najpierw – w USA i wielu krajach Europy, wreszcie także w Polsce – zrealizowano profesjonalne badania so-cjologiczne nad wyrażaniem emocji, a potem przeprowadzono eksperyment socjo-logiczny – „Sofa Tour”, czyli „wielką podróż niebieskiej kanapy“.

Na niebieskiej sofie, ustawianej na głównych traktach dużych miast, ludzie opowia-dali o swoich emocjach. Często też je okazywali. Chodziło o to, by dowartościować inteligencję emocjonalną, by pokazać, że ludzie świadomi swoich emocji – uwalnia-jąc je i jednocześnie panując nad nimi – są zdrowsi i szczęśliwsi.

Polskie „Sofa Tour“ zaowocowało zapisem dziesiątek poważnych i mniej poważnych, ale zwykle szczerych, emocjonalnych rozmów i obserwacji, które postanowiliśmy opublikować w elektronicznej książce.

Jednak relacje i „Obserwacje“ to nie wszystko. Swoje doświadczenia z „Sofa Tour“ ujęłam w pytania do specjalisty. Lucyna Wieczorek – Tutak, trenerka umiejętności interpersonalnych i założycielka „Dojrzewalni Róż” udziela mi „Konsultacji“, rzuca na nasz eksperyment nowe światło – pomaga zrozumieć mechanizmy rządzące naszym życiem wewnętrznym, a czasem proponuje pewne rozwiązania.

Kończąc, życzę wielu pozytywnych emocji przy lekturze. Anna Maruszeczko

Autorki

Anna Maruszeczko

Dziennikarka i prezenterka. Prowadzi programy telewizyjne („Kobieta na zakręcie” w TVN Style, „Zielone Drzwi” w „Dzień Dobry TVN”) i radiowe, publikuje wywiady, pisze felieto-ny i blog pt. „Między Bugiem a prawdą”. Od wielu lat działa w Fundacji TVN „nie jesteś sam”. Znana także z „Miasta Kobiet” i talk show „Wybacz mi”. Lubi słuchać ludzi. Zawsze blisko życia. W szpagacie pomiędzy miastem i wsią. Pielęgnuje swą wszechstronność. „Daje mi to poczucie bezpieczeństwa, lep-szą orientację w świecie i zdrowy dystans do tego, co akurat robię”. – mówi o sobie. Autorka książki pt. „Prawdziwe historie

w rozmowach Anny Maruszeczko. Kobieta na zakręcie.” Od maja 2010 roku am-basadorka kampanii społecznej „Let it out. Uwolnij emocje”.

Lucyna Wieczorek-Tutak

Założycielka Dojrzewalni Róż, trenerka umiejętności psy-chospołecznych i interpersonalnych rekomendowana przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne. Tworzy i prowadzi autorskie programy rozwoju osobistego, m.in.:.”Kobiety w wewnętrznej podróży”, „Szkoły Trenerów Komunikacji opartej na Empatii”, „Szkoła Coachów Rozwiązywania Konflik-tów”. Miłosniczka filozofii Kena Wilbera i wiejskiego spokoju. Prywatnie kobieta we wszystkich rolach.

5

7

On – Ona

OBSERWACJEPierwsze obserwacje poczynione podczas „Sofa Tour” łatwo podzielić ze względu na płeć: kobiety w większości są rozgadane, nademocjonalne, mężczyźni – emo-cjonalnie przyblokowani. I one, i oni deklarują mniejszy lub większy dyskomfort. Panie nie panują bowiem nad swoimi emocjami, panikują, histeryzują, wrzeszczą, „kopią prądem”, a panowie – choć często bardzo emocjonalni – wszystkimi siłami próbują swoje emocje stłumić, przez co ich najbliższe otoczenie jest mocno zdez-orientowane; nikt nie wie, „co w nich siedzi”, ale jak już wybuchną, to ściany się trzęsą. Takich wyznań miałam najwięcej.

KonsultacjeAnia Maruszeczko: Kobiety są nademocjonalne, mężczyźni – zamknięci w sobie. Jeśli nawet emocjonalność można podzielić ze względu na płeć, to co nam przyjdzie z takiej wiedzy?

Lucyna Wieczorek: Nic. W naszej kulturze odzwierciedla się model wychowania, w którym dziewczynki są karcone za wyrażanie emocji związanych z agresją i seksualnością, a chłopcy – za wyrażanie emocji związanych z ich wrażliwością, smutkiem, bólem, żalem. Znam kobiety, które zawsze, kiedy są wściekłe, czują smutek i płaczą. Obserwatora może to wprawić w osłupienie: „O co jej chodzi?”. A gdy złoszczą się i walczą w obronie innych, dają sobie prawo do tego, żeby poczuć swoją siłę.

Być może lekcja z tej wiedzy będzie przydatna dla rodziców. Pozwólmy dzieciom, bez względu na ich płeć, przeżywać wszystkie uczucia, których doświadczają. I pozwólmy na to również sobie.

obserwacje(Warszawa) Pierwszym moim rozmówcą był „Wędrowiec”. Tak. Mężczyzna w średnim wieku, z plecaczkiem, prawie niezauważalny. Ale – ku obopólnemu zdziwieniu: „...że też ja pani takie rzeczy opowiadam!” – wpuścił mnie w świat swoich emocji. Czy łatwo się wzrusza? Tak, ale nigdy tego nie okazuje. Może tylko wtedy, gdy jest sam, na przykład przed telewizorem, gdy widzi psa na kawałku deski podczas powodzi (media często pokazywały tego rozbitka). Dwa miesiące temu umarła mu mama.

– I?

– Kiedy przyszedłem do szpitala i okazało się, że mama, którą odwiedziłem dzień wcześniej, godzinę temu umarła, uroniłem łezkę.

– Łezkę?

– Tak. Mężczyźni nie płaczą.

– To dobrze?

– Nie. Niedobrze jest tłumić emocje. Z tego się biorą choroby sercowe.

– Jaka świadomość!

8

– Ale nie każdy potrafi uzewnętrzniać swoje uczucia. To wynika z różnic cha-rakterologicznych. Ja, nawet gdyby mnie siłą zmuszano, i tak bym nie pokazał, co czuję. Nie umiem tego robić na pokaz.

„Przy Smoleńsku” też nie uroniłem ani jednej łzy, chociaż Pospieszalski pokazy-wał, jak ludze płaczą. Ale to nie znaczy, że ja tego nie przeżywałem...

– Tak otwarcie pan ze mną rozmawia...

– Nie. Ja nie jestem otwarty.

– No to jest pan komunikatywny.

– Może i tak, ale mam problemy emocjonalne. Nigdy nie założyłem rodziny. Jakieś siły powstrzymywały mnie przed tym, by podejść do kobiety, porozmawiać z nią, zbliżyć się.

– Nic pan z tym nie robił?

– Coś tam próbowałem, ale teraz już chyba bym nie potrafił być z kimś. Chociaż... Może bym się przy kimś rozwinął? – niespodziewanie uśmiechnął się szeroko.

– Zastanawiał się pan, dlaczego nie wychodziło panu z kobietami?

– Nie zdiagnozowałem tego do dziś – odparł zdecydowanie, ale potem ciągnął dalej: – Na pewno bałem się ośmieszenia, tego, że mogę być przedmiotem kpin. Jestem z domu dziecka, może to jest przyczyną... Jak ja miałem te uczucia prze-kazywać, kiedy mi nikt ich nigdy nie okazywał? Mama mnie wzięła, gdy miałem 5 lat... Ale ona też była bardzo powściągliwa. Tato szybko zmarł... nie było tego wzorca męskiego... Zaakceptowałem siebie takim, jakim jestem. Samobójczych myśli jeszcze nie mam. (śmiech)

– A czy jest pan szczęśliwy?

– No nie. Bo jestem samotny.

KonsultacjeA.M.: Czy to możliwe, żeby przesąd o tym, że chłopaki nie płaczą, był w ludziach tak mocno zakorzeniony?

L.W.: Niestety, jak widać, możliwe.

9

A.M.: Czy rodzice powinni wyrzucić ze swojego wychowawczego słownika zdanie: „Chłopaki nie płaczą”? Ono się przecież czasem bardzo przydaje. Nie chcemy, żeby nasi synowie wyrastali na „beksa-lale”.

L.W.: Tak, powinni wyrzucić, i nie tylko to zdanie, ale stojący za nim sposób myślenia i obawę przed przeżywaniem własnych uczuć. Widziałam wielu mężczyzn, którzy płakali, choć jednocześnie byli tak silni, że mogliby bez wahania skoczyć w ogień w obronie kogoś lub w obronie istotnych wartości. Zdoloność do przeżywania i wyrażania uczuć jest wyrazem dojrzałej osobowości i inteligencji emocjonalnej, co jest szczegółowo opisane w badaniach Daniela Golemana.

„Beksa-lala” to osoba słaba psychicznie, może nadwrażliwa, która nie ma zaufania do siebie, więc jeśli nie chcemy wychować takiego syna, to wspierajmy w nim zaufanie do tego, co czuje, szacunek dla innych, poczucie własnej wartości, a siłę fizyczną niech zdobywa biegając, ćwicząc sztuki walki czy cokolwiek innego, co go zainteresuje.

A.M.: Co się dzieje z „niewypłakanymi” negatywnymi emocjami?

L.W.: Jest takie ludowe powiedzenie: „W przyrodzie nic nie ginie”. Emocje to ogromna energia, wyzbycie się jej jest stratą części witalności.

Niewyrażone emocje z czasem kłębią się w nas, nie umiemy ich rozróżniać, reagujemy nieadekwatnie do sytuacji, potem tego żałujemy, mówimy nie to, co naprawdę chcielibyśmy powiedzieć. A najgorsze jest to, że często sami nie wiemy, co tak naprawdę czujemy i czego potrzebujemy. I – oczywiście – ta sytuacja ma odzwierciedlenie w naszym ciele: aby powstrzymać impuls wyrażenia emocji, musimy napinać poszczególne mięśnie. Jeśli od dzieciństwa stosujemy ten mechanizm, z czasem to napięcie utrwala się i automatycznie blokujemy emocje.

A.M.: Co się dzieje z naszym ciałem pod wpływem tego ciągłego napinania/skurczu mięśni? Sztywnieje, czy wręcz przeciwnie – paradoksalnie staje się wyćwiczone i silne?

L.W.: Niestety, nie staje się silniejsze, choć odporne na przeżywanie pewnego rodzaju emocji. W niektórych sytuacjach jest to nasz zasób, na przyklad kiedy trzeba zachować „zimną krew”. Ale koszt uzyskania tego zasobu jest bardzo duży, bo taka osoba ma tylko „zimną krew”. Napięcia potrafią być bardzo silne i charakterystyczne dla emocji, które zamykają.

10

Patrząc na ciało, doświadczeni psychoterapeuci potrafią opowiedzieć jego emocjonalną historię. Czasem w procesie psychoterapii jesteśmy świadkami „pięknienia“ ludzi – prostują się, rozluźniają napięte barki, mięśnie twarzy. Uroda się nie zmienia, a człowiek jakby nowy. Dosłownie widać ulgę.

A.M.: Czy powściągliwość, hamowanie się w uzewnętrznianiu tego, co się czuje, ma swoje dobre strony?

L.W.: Oczywiście. To jest bardzo pożądana cecha w przypadku pokerzysty, żołnierza na froncie, chirurga w czasie operacji... A poważnie: dojrzała osoba ma możliwość wyrażania uczuć wtedy, kiedy chce, i ich niewyrażania, kiedy z jakiegoś powodu uzna, że to jej lub komuś nie służy.

Kiedy matka jest wściekła na dwulatka, że rozlał mleko na jej jedwabną bluzkę, powinna kilka razy głeboko odetchnąć, policzyć od dziesięciu do jednego, a jeśli to nie pomaga, zadzwonić do koleżanki i opowiedzieć jej, co okropnego się wydarzyło. I dopiero wtedy spokojnie wytłumaczyć dziecku, co zrobiło nie tak, opowiedzieć, że się zdenerwowała, bo lubi tę bluzkę... Ale na pewno nie krzyczeć.

A.M.: Jacy mężczyźni boją się kobiet?

L.W.: Cóż, bardzo różni mężczyźni obawiają się różnych cech kobiet. Ale przypuszczam, że najbardziej ci, którzy muszą mieć duży wpływ na otoczenie – będą się obawiać kobiet wymykających się ich wizerunkowi kobiety. I ci, którzy nie mają wystarczająco dużego zaufania do siebie w roli mężczyzny.

A.M.: Czy otwartości, okazywania emocji uczymy się tylko w dzieciństwie?

L.W.: Na szczęście nie tylko! Mózg jest plastyczny do końca życia!!! To naprawdę bardzo optymistyczne. Nieco mniej optymistyczny jest fakt, że mózg jest najbardziej plastyczny w dzieciństwie i to, czego się wtedy uczymy, nie znika, może najwyżej ulec zatarciu przez nowe doświadczenia. Dlatego aby zaszła zmiana, potrzebny jest wysiłek nowych, nieschematycznych zachowań.

obserwacjeNa mojej niebieskiej kanapie siadali single, pary, a czasem całe rodziny. Pamiętam rodziców 2– lub 3 – letniego chłopczyka, którzy początkowo nie byli przekonani do naszego eksperymentu, jednak po chwili wahania usiedli. No i tu też było kla-sycznie: ona emocjonalna, on pozamykany na wszystkie spusty.

11

– Łatwo czy trudno przychodzi wam okazywanie uczuć?

On: Każdy Polak ma z tym problem.

Ona: Ja nie. Jednak odkąd mamy dziecko, to i mój mąż jest bardziej otwarty, na-wet wobec mnie. Dziecko tego pilnuje. Trzymamy sztamę z synem i jak mąż chce od niego całusa, to Mały mówi: „Dobrze, ale ty pocałuj mamusię”.

– Dlaczego kobiety muszą żebrać o czułe słówka?

On: Ja mam z tym problem. Na początku częściej się mówi takie rzeczy. Z czasem się o tym zapomina. Jest praca, pogoń za pieniędzmi. To nie jest tak, że przesta-łem cię kochać. Ale rzeczywiście kiedyś byliśmy bardziej spontaniczni...

Ona: Ja jestem dużo młodsza od swojego partnera i ciągle się jeszcze buntuję, więc gdy nastaje monotonia, stagnacja – jesteśmy razem już 12 lat – zaczynam tupać nogą. Ja chcę inaczej, ja chcę poczuć, że on mnie kocha.

On: A ja to lubię. Nie buntuję się: „Proszę bardzo: Otwieraj”. Ona jest pierwszą kobietą, na której uczyłem się okazywania uczuć. Późno się ożeniłem. Może i do-brze. Dopiero teraz czuję sią naprawdę facetem. Już wiem, co we mnie tkwi, gdzie są te wewnętrzne hamulce i czym były spowodowane. Dla mnie bycie z kobietą długo wiązało się z odebraniem wolności.

Przy niej – nieznacznie przysuwa się do żony – jest inaczej. Mam porównanie. Może to prawdziwa miłość i dlatego łatwiej mówi się to, co się czuje. Po prostu.

Ona: Fajny prezent od męża na urodziny – takie wyznanie! Mimo wszystko rzadko się zdarza.

– Powiedziałeś, że każdy Polak ma problem z ujawnianiem uczuć.

On: Zazdrościłem otwartości Anglikom. Obserwowałem kiedyś na plaży pewnego „chudzinkę” z „dużą” dziewczyną. Widać było, że są w sobie zakochani. Nie mo-głem zrozumieć, jak oni się nie wstydzą obejmować przy ludziach, zwłaszcza, że to jeszcze tak komicznie wyglądało. Ale u nas to też już się zmienia. Młodsi są swobodniejsi. Sam przestałem się bulwersować.

Taka sytuacja: Jedziemy autobusem. Dwóch młodych mężczyzn wraca z pracy na budowie. Jeden z nich rozmawia z żoną przez telefon komórkowy: „Kocham cię, moja Brzoskwinko...”. Drugi: „Przestań. To obciach”.

– Trochę obciach...

12

On i Ona: Obciach, że kocha swoją żonę?!

On: Ja bym nie potrafił tego powiedzieć swojej żonie w autobusie „na cały regula-tor”, ale podoba mi się to.

Ona: Ludzie biją się na ulicy i nikt nie zwraca im uwagi, a niewinne umizgi wszyst-kim przeszkadzają! Chyba coś tu nie tak.

KonsultacjeA.M.: Dlaczego kobiety potrzebują czułych słówek?

L.W.: Są różne sposoby odbierania i nadawania miłości. Mówi się o pięciu językach zakochanych. Słowa są jednym z nich. Wiele kobiet odbiera miłość poprzez słowa, a wielu mężczyzn – przez działanie. Ot i kłopot.

A.M.: Czy afiszowanie się ze swoimi uczuciami to dowód na to, że ktoś kocha, czy raczej, że próbuje sobie to wmówić?

L.W.: To zależy od intencji. Niepokojące jest, kiedy ktoś działa nadmiarowo w stosunku do sytuacji i do swojego stylu naturalnego zachowania, przy czym pewna nadmiarowość jest oznaką zakochania, a wtedy świat i nasza ukochana osoba są naprawdę wyjątkowe.

Są tacy ludzie, którzy dopiero po swoim zachowaniu poznają to, co czują. Zmęczona osoba wracająca z treningu na siłowni wbiega do kuchni, szybko pije wodę i po odstawieniu szklanki mówi: „Ale mi się pić chciało!”. Najpierw „coś ją pcha” do kuchni i kieruje prosto do butelki z wodą, a dopiero po spełnieniu potrzeby uświadamia sobie to, co czuła: „Pić mi się chciało, czułam pragnienie, to było to!”. Więc może być też tak, że ludzie się przytulają, szepczą sobie czułe słówka, myślą o tej drugiej osobie i w pewnym momencie mówią coś w stylu: „To chyba... może... na pewno... ja ją kocham”.

A.M.: Podobno nie można zmienić człowieka. Ile więc może zrobić kobieta, żeby dotrzeć do swojego pozamykanego na wszystkie spusty mężczyzny i nie zamienić się w bzyczącą muchę?

L.W.: Ale człowiek może sam się zmienić! Jedna ze strategii byłaby taka: „Jeśli chcesz wejść między wrony, musisz krakać jak i one”, czyli poznajemy świat naszego partnera i w ramach tego świata szukamy kontaktu. Wtedy stajemy się ważne dla partnera, wtedy on może chcieć zrobić coś ważnego dla nas.

13

Niestety, istnieje takie ryzyko, że nasza relacja będzie trwała tylko wówczas, gdy my będziemy odwiedzać świat naszego partnera. Gdy poprosimy, żeby on nauczył się naszego języka, może nie chcieć podjąć tego wysiłku. Chociaż zakochany mężczyzna ponoć zrobi wszystko dla tej jedynej...

Druga strategia jest taka: Zadaję sobie pytanie, ile jestem w stanie znieść i gdzie są moje granice. Znając swoje potrzeby, proszę partnera o istotne dla siebie działania. Uwaga!!! Prosimy o zrobienie czegoś, a nie zmianę siebie. Ta druga prośba jest nierealistyczna i powoduje frustracje u odbiorcy. Tak więc to, ile znoszę, uzależniłabym od własnych potrzeb i możliwości, a nie od tego, czy będę odebrana jako mucha, zołza czy kura.

A.M.: Mężczyzna z niebieskiej kanapy poczuł się dobrze, gdy puściły wewnętrzne hamulce i zaczął uwalniać emocje. To dlaczego mężczyźni boją się zdradzać ze swoimi uczuciami?

L.W.: Bo nie wiedzą, że poczują się dobrze. Pamiętają, że to kiedyś im nie służyło, bolało, powodowało wstyd, słabość, żyją tym, czego już nie ma. Jako dorośli mamy całkiem inne możliwości reagowania i prawie zawsze „nie taki diabeł straszny”.

Myśląc o wyrażaniu emocji, mamy w pamięci sytuacje i stany emocjonalne z czasów dzieciństwa, kiedy naprawdę nie mieliśmy wpływu na wiele ważnych spraw. Teraz, w dorosłym życiu, mamy ten wpływ, dlatego – u zdecydowanej większości zdrowych osób – emocje nie powinny niczego zaburzać. Możemy poczuć przejściowy dyskomfort w związku ze zmianą odczuwania, ale potem raczej – ulgę, radość, pełnię.

obserwacje(Kraków) Młodzi mężczyźni – grupa przyjaciół – spod Sandomierza, tuż po wielkiej fali powodziowej, przyjechali na weekend do Krakowa trochę się zrelaksować.

– Usiedli na mojej kanapie, bez oporów, ciekawi, czego tak naprawdę mogę od nich chcieć.

– To wy jesteście prosto z powodzi...

– Tak. Wszystkich zalało oprócz nas.

– Czuliście grozę sytuacji?

14

– Umacnialiśmy wały dniami i nocami... Wstawało się rano, szło się nad rzekę, potem parę godzin snu, bo prędzej czy później zawsze ktoś zadzwonił, że gdzieś wał przecieka. W nocy wciąż jeździły wozy na syrenie – to był niekończący się jęk i poczucie zagrożenia. Stan strachu. Pamiętam człowieka, który podszedł do nas i powiedział, że wszystko stracił. Remontował dom po pierwszej fali, ale przyszła druga, po której nie było co ratować. Dom był nieubezpieczony. Zaczął przy nas płakać. A my przy nim. Masakra. Byliśmy w oku cyklonu.

– Po co przyjechaliście do Krakowa?

– Ukoić nerwy. Zginąć w tłumie, poczuć nocne życie. Chcielibyśmy tu studiować.

KonsultacjeA.M.: A jednak mężczyźni płaczą i nie wstydzą się tego. Jedni z bezsilności, drudzy – z solidarności. Czym może być taki płacz?

L.W.: Ekspresją tego, co się w nas kłębi, oczyszczeniem, wyrazem przeżyć. Emocje przychodzą i odchodzą, są wyrazem tego, jak życie w nas przepływa. Nie ma potrzeby ich zatrzymywać ani rozdmuchiwać. Wystarczy pozwolić im pojawić się i odejść. I być gotowym na nowe...

15

obserwacjeZnowu panowie, ale już „20+”. Krakowiacy.

– Co w ostatnim czasie podziałało wam na emocje?

– Oj, dzieje się! Dwa dni temu mieliśmy otwarcie Mundialu. Emocje były duże...

– Naprawdę? Mimo tego, że nasi nie grają?

– Gdy Polska nie gra, idzie się obstawić jakiś mecz. To zawsze jest święto, pretekst do spotkania, męski rytuał. Ale wtedy o emocjach się nie mówi, tylko się je okazu-je. Jednoczymy się w męskim gronie.

Pytam, czym jeszcze emocjonują się na co dzień: polityką, powodzią? O polityce mówią, że to nie ich świat – czują, że nie mają na to wpływu. „O powodzi dowie-działem się po pięciu dniach. Siedziałem w domu i «nie odpalałem» telewizora. Mieszkam daleko od Wisły” – wyznaje jeden. „Ale było groźnie. Ja mieszkam 150 metrów stąd. Poziom wody sięgał do tego zielonego przęsła, czyli niemal do po-ziomu drogi na moście – pokazuje drugi. – Pierwszy raz zobaczyłem, jaki to jest żywioł. Na co dzień na tym zakolu, gdzie kłębią się turyści, widać spokojną Wisłę”. Mówią, że dramatycznej obronie wałów towarzyszyły pozytywne emocje. „W Kra-kowie poszło łatwiej niż w Sandomierzu. Odparliśmy atak. To budujące, że ludzie potrafią się w takich momentach jednoczyć”.

KonsultacjeA.M.: „Odparliśmy atak”... Mężczyznom potrzeba wyzwań, walki, zwycięstw nad żywiołami, żeby poczuli satysfakcję i chwile szczęścia?

L.W.: Sami to lepiej czują, ale myślę, że tak. Kontakt z żywiołem pozwala na kontakt z własną siłą. Im większy żywioł, któremu dałem radę, tym większa moja siła, którą dzięki temu odkryłem. Super! Jest się z czego cieszyć, jest co świętować.

obserwacjeJednak największe emocje kłębią się w rodzinnym domu – przyznają zgodnie. Zmorą jest tak zwana „różnica charakterów”. Brak porozumienia w podejściu do codziennych problemów doprowadza do silnych wybuchów. Jeden z „20+” opowiada, że rok temu się ożenił i teraz żona wciąga go w trudne rozmowy o tym, co on czuje:

16

– Jak muszę o tym rozmawiać, szału dostaję. Wolę umacniać wały przeciwpowo-dziowe całymi nocami.

– Rzeczywiście tak cię to denerwuje?

– Muszę rozmawiać o rzeczach, o jakich nie rozmawiałem nigdy wcześniej. Ja się w tym średnio odnajduję i w żaden sposób tego nie potrzebuję. Lepiej coś zrobić niż pięć dni o tym rozprawiać.

– Pięć dni?

– Tak, ponieważ ona mówi parabolami! Zupełnie nie rozumiem, o co jej chodzi. Koledzy przytakują solidarnie: „Mężczyznom wystarczy jedno słowo, by wyrazić całą gamę uczuć. Mężczyźni rozumieją się bez słów”.

– Czasem pytam, a ona nie odpowiada. Chciałaby, żebym się domyślił.Skąd ja to znam? Już z tego wyrosłam, na szczęście dla świata. Wygląda na to, że świeżo upieczony mąż rzeczywiście ma problem z wewnątrzmałżeńską komu-nikacją. Jest przy tym naprawdę poirytowany, wręcz zły.

– Czy coś z tym robisz?

– Odpuszczam. Lepiej mieć jeden dzień świętego spokoju niż bez końca dyskuto-wać nie wiadomo o czym.

– Może warto się nad tym pochylić? Może warto dopytać?

– Ja tego nie potrzebuję, ponieważ nie mam z niczym problemu.

Ups. Może i tak.

KonsultacjeA.M.: Skąd w młodym małżeństwie biorą się zakłócenia w wewnątrzmałżeńskiej komunikacji?

L.W.: Podobnie jak w każdym innym małżeństwie i w każdej relacji, i tu spotykają się dwa światy. Każda osoba mówi swoim „kodem” opartym na własnych doświadczeniach. To, że się kochamy, nie oznacza, niestety, że automatycznie rozumiemy drugi język. Wtedy warto przyjąć założenie, że druga osoba ma dobrą wolę, tylko potrzebujemy czasu i rozmów, aby się zrozumieć.

17

A.M.: O czym świadczy niemówienie wprost, tylko „parabolami”? O tym, że tak naprawdę to nie ma problemu, jest tylko chęć zwrócenia na siebie uwagi?

L.W.: Mówienie „parabolami” może wynikać z tego, że dana osoba „parabolami” świat widzi, przeżywa, więc można powiedzieć, że wyraża siebie taką, jaką w istocie jest. Można też powiedzieć, że ma dość częste u wielu ludzi przekonanie, iż ta druga osoba „powinna” się domyślić sedna sprawy i nie trzeba, a nawet nie wypada mówić dosłownie o tym, co dla nas ważne, czego potrzebujemy.

To dosłowne mówienie oznacza po pierwsze, że sami musimy to umieć nazwać – co czasem zajmuje pół życia, po drugie, że mamy ogrom zaufania do drugiej osoby, że jak się tak „odkryjemy”, powiemy wprost o swoich uczuciach i potrzebach, to ktoś tego przeciw nam nie wykorzysta, nie zrani nas. Mówiąc wprost, „odkrywamy miękki, wrażliwy brzuszek”, a to jest ryzykowne.

A.M.: A on? Czy to możliwe, że z „niczym nie miał problemu”?

L.W.: Na pewno możliwe, że tak przeżywał śwój świat.

obserwacje(Na Facebooku) Wieczorem piszę bloga, a na Facebooku Justyna komentuje: „Mężczyźni emocjonują się głębiej, mocniej, natomiast kobiety bardziej uzewnętrzniają emocje”. Wojtek dorzucił: „Mężczyźni również rozmawiają w swoim gronie o konfliktach, zanim jeszcze przeistoczą się one w problemy – tylko bardziej po męsku. Nie mieszamy tematu kochanek z firankami”. Potem jednak przyznał, że czasem też odbiegają od tematu, by porozmawiać o samochodach. Ja bym się nie bała tego mieszania...

KonsultacjeA.M.: Chyba nieważne, jak. Ważne, żeby mówić o tym, co się myśli i czuje. Zgoda?

L.W.: W pewnym sensie, tak. Mówienie uwalnia część napięć dnia codziennego i daje osobie mówiącej większą jasność na temat danej sytuacji, kiedy obejrzy ją z różnych stron.

Drugiej osobie mówienie daje natomiast poczucie kontaktu z mówiącym. Człowiek czuje się dopuszczony do świata osoby, która mówi, a to buduje poczucie bezpieczeństwa albo przynajmniej daje wybór – jeśli źle się czuję z tą osobą, to zbytnio się do niej nie zbliżam. Ważny jest tutaj proces wyrażania siebie i bycia w kontakcie z innymi, czyli wymiany, przepływu, zrozumienia.

18

obserwacje(Gdańsk) Mężczyzna w średnim wieku, pracuje za granicą, gdzieś w Anglii. W Gdańsku się wychował, w Gdańsku mieszkają jego dzieci z byłą żoną. Ubolewa nad tym, że rzadko je widuje. Chciałby powiedzieć więcej, ale to kłębowisko uczuć siedzi w nim jak w więzieniu. Nie czuje się komfortowo. O, nie. Za bardzo to po-gmatwane, żeby łatwo dać temu wyraz. Jedyne, co może zrobić, to przestać żyć przeszłością i złością.

Są tacy mężczyźni, którzy 10 lat po rozwodzie, będąc już w nowym związku, wściekają się na swoje byłe żony, na los... Ta złość zatruwa im życie i przesłania priorytety. On to wie, ale...

Kolega czy brat odciąga mojego rozmówcę od niebieskiej kanapy: „Daj spokój. Po co o tym opowiadasz?!”. Ale ten podpisuje zgodę na publikację naszej roz-mowy. Na odchodne słyszę: „Ciężko jest lekko żyć”. I jeszcze: „A ty masz jakieś problemy?”. „Jakieś mam. Każdy ma“ – mówię.

KonsultacjeA.M.: Ludziom się wydaje, że mówienie o uczuciach to żadna sztuka. Czy to się udaje bez ćwiczeń, bez praktyki?

L.W.: Historia życia każdego z nas jest inna, w związku z tym jednym udaje się wyrażanie uczuć w sposób naturalny, bo tego się nauczyli w domu i w szkole albo wśród przyjaciół, a inni – niestety – potrzebują dużo ćwiczyć i pracować nad zmianą przekonań, aby sobie na swobodne przeżywanie i mówienie wprost o uczuciach pozwolić.

A.M.: Na niebieskiej kanapie siadali czasem ludzie, którzy wyraźnie mieli ochotę powiedzieć, co czują, ale wyraźnie nie mogli znaleźć odpowiednich słów. Byli to najczęściej mężczyźni albo nastolatki. Czy to jest jakaś prawidłowość? Jeśli tak, to z czego wynika?

L.W.: Cóż, jeśli chodzi młodzież, jest to naturalny etap w rozwoju – są w intensywnym procesie zmiany i potrzebny jest czas, aby uczucia, które tym zmianom towarzyszą, umieć ponazywać. Pomocne bywa empatyczne słuchanie, którego celem jest wsparcie osoby w wyklarowaniu, o co jej chodzi, co jest ważne.

A mężczyźni, jak już wspominałyśmy, są w pewnym sensie „ofiarami” stylu wychowania, który chyba odchodzi do przeszłości, ale na „tu i teraz” dorośli Polacy mają go w swoim doświadczeniu, czyli: „prawdziwy mężczyzna nigdy nie płacze”. To bardzo smutna historia, utrudniająca życie mężczyznom i kobietom. Nadzieję

19

daje fakt, że coraz więcej osób jest świadomych tego, iż przeżywanie uczuć dodaje nam siły, a nie ją odbiera. No i pozwala dzieciom czuć.

A.M.: Co robi z człowiekiem nieposkromiona rozumem złość na kobietę, na los?

L.W.: Złość, która się kłębi, to bardzo toksyczne uczucie. Złość jest sygnałem, że mamy niezaspokojoną, ważną dla nas potrzebę, i to jest bardzo cenny sygnał. Kiedy go otrzymujemy, kolejnym krokiem jest poszukanie innych uczuć, których doświadczamy – bo pod złością zawsze są inne uczucia – oraz ważnych dla nas potrzeb, które w tej chwili są niespełnione. Tkwienie w złości tygodniami, czy wręcz latami gwarantuje, że nasze ważne potrzeby nie zostaną spełnione. To jest cena, którą płacimy za podtrzymywanie przekonania, myśli, która karmi złość. Ta myśl to zwykle coś w stylu: „Ona (lub On) powinna/powinien być inna/inny, inaczej się zachowywać, myśleć. Wtedy byłoby dobrze”, „Ona (lub On) mnie nie szanuje, jest niewdzięczna/niewdzięczny, nie docenia mnie, nie kocha, nie rozumie, a powinna/powinien!”.

Paliwem pozwalającym żyć starej złości jest przekonanie, że ktoś powinien „coś” zrobić, żeby nam było dobrze. Niestety, jest to sposób myślenia, którego jedynym efektem będzie ból i cierpienie większości osób zainteresowanych, co niestety ta historia potwierdza.

Ludzie niczego nie muszą, najwyżej mogą. Często, jeśli ich poprosimy, przychylą się do naszej prośby. Zmuszanie jest rodzajem psychicznej przemocy i nie prowadzi do porozumienia.

Kiedy czuję złość, warto o tym pogadać z przyjacielem czy z pięcioma, jeśli z jednym nie wystarczy. Jeśli z pięcioma nie wystarczy, wtedy warto poprosić o pomoc psychologiczną. Chodzi o to, aby dotrzeć do tego, jakie myśli podsycają naszą złość i czego tak bardzo potrzebujemy, czego spełnienie by nas uspokoiło. Marshall Rosenberg, twórca „Porozumienia bez przemocy” powiedział coś w stylu:

„Jeśli czujesz złość, trzy rzeczy są pewne: 1. Jest coś, czego bardzo potrzebujesz i nie otrzymujesz. 2. Myślisz, że ktoś powinien/musi ci to dać. 3. Właśnie wybrałeś sposób na to, aby tego, na czym ci zależy, nie dostać, albo dostać nie w taki sposób, w jaki byś naprawdę chciał”.

20

obserwacjeW Gdańsku na kanapie siadają ludzie z problemami. Choćby to małżeńśtwo z kil-kuletnim stażem: dwoje dzieci, w tym jedno wspólne. Oboje młodzi i piękni, jed-nak z wyczuwalnym, wewnętrznym napięciem. On ciągle pracuje, nawet w domu – wiecznie z komputerem na kolanach. Ona, cały dzień sama z dziećmi, czeka na niego jak na zbawienie. Ujawniają emocje – rozczarowanie i niezadowolenie. On: „Nie rozumiesz, co to znaczy praca. Siedzisz w domu”. Ona: „Naprawdę mam co robić przez cały dzień. I tęsknię za tobą”. Uff, najważniejsze zostało wypowie-dziane. Po tym wyznaniu on w oczach skruszał. Obiecał jej, że będzie bardziej obecny w domu.

KonsultacjeA.M.: Czy zgodzisz się, że w tej wymianie najważniejszy przekaz to: „Tęsknię za tobą”?

L.W.: Tak, to jest super przykład na to, jak szczere nazwanie uczuć zbliża ludzi, nie osłabia – jak niektórzy się obawiają – tylko rozładowuje napięcie. W tej sytuacji prawdopodobnie ważna jest też potrzeba zrozumienia i docenienia, którą wyraża mężczyzna trochę nie wprost.

obserwacjePo południu przysiada się do mnie przystojny trzydziestolatek. „Nic na palcu nie ma, a mogło być” – macha mi ręką przed oczami. – „Rozmyśliłem się w ostatniej chwili. Nie wiem, czy dobrze zrobiłem. Zacząłem za dużo myśleć. Ciągle się za-stanawiałem, czy na pewno to jest ta osoba, bo miałem jakieś swoje wyobrażenia o tym, jaka powinna być dziewczyna, którą pokocham.

Czy ja w ogóle potrafię kochać? – zamyślił się – Wpadłem w wir: praca – dom, praca – dom. Wyrwałem się z tego kieratu na dwa dni. I wczoraj poznałem fajną dziewczynę. Ma na imię Pamela, studiuje śpiew operowy. Lubi występować i lubi się podobać. Ale z nią to byłoby życie na walizkach.

– Jeszcze się nie zakochałeś, a już widzisz przeszkody... Nie za bardzo kalkulu-jesz?

– To jest moja skaza na charakterze. (śmiech) Przecież wiem, że nigdy nie będzie super idealnie.

21

KonsultacjeA.M.: Ktoś mi ostatnio powiedział: „Myślę, że czuję...”. Czy można sobie wymyślić życie emocjonalne, czy można sobie wymyślić swoje odczuwanie, swoje zakochanie, dziewczynę, którą się pokocha?

L.W.: No pewnie, że można. I można potem jej szukać i gonić króliczka. Mało tego, słyszałam od mojego superwizora historię o jednym mężczyźnie, któremu się to udało! Oczywiście, mówimy tutaj o procesie myślenia, a nie czucia.

A.M.: Miłość to nie jest domena rozumu, ale chyba nie można go całkiem wyłączyć, gdy człowiek znajdzie się w stanie zakochania?

L.W.: Można, można, będzię najpierw pięknie, a potem zobaczymy... pomyślimy jutro. Takie chwile zapomnienia są jednymi z piękniejszych momentów życia i byłoby super, gdybyśmy za jakiś czas nie musieli być w dołku, płacąc życiu słone rachunki za ten błogostan. Rozum można wyłączyć, kiedy jesteśmy w miarę bezpieczni... Im więcej pewności, zaufania do drugiej osoby, tym bardziej możemy się tej miłości oddać. Jednak pamiętajmy – teren rozpoznaje rozum.

obserwacje(Wrocław) Dla odmiany trzydziestolatka – uśmiech od ucha do ucha, otwarta i go-towa na wszystko. Zamieniamy się okularami. Ma piękne błękitne oprawki. Chcia-łam przymierzyć. Weszła w to bez wahania. Zawsze chciała robić coś dla ludzi. Jest masażystką. Twierdzi, że do tego wcale nie potrzeba dużo siły. Ważna jest technika, a tej uczyła się w Londynie. Ciągnęło ją w świat, więc wyjechała. Ale jest już z powrotem.

– Zawsze widać po tobie, co czujesz?

– Tak, jestem otwarta, skoro siedzę na tej kanapie... Pan Bóg mi nie pożałował radości, optymizmu i tego mam dużo. Moje emocje szybko dochodzą do głosu i wszystko widać po mnie. Bardzo emocjonalnie reaguję na niesprawiedliwość, na krzywdę. Zawsze wchodzę do akcji.

– Potrafisz rozbroić przeciwnika?

– Mam swoje sposoby. „Pan taki przystojny...” To działa! Ostatnio była taka sytuacja – oglądaliśmy Mistrzostwa Świata w piłce nożnej i rezerwowaliśmy miejsca w pubie. Pojawił się starszy pan, który zaczął zaznaczać swoje terytorium: „Nas tutaj będzie więcej...”. Ja na to: „Przystojnych mężczyzn nigdy nie za wiele”. „Ale ja jestem stary”. „Nie wolno tak o sobie mówić”. No i znalazło się miejsce dla wszystkich.

22

– Czy jest coś takiego w sferze twojej emocjonalności, co chciałabyś zmienić?

– To takie intymne... To dotyczy mężczyzn. Gdy ktoś mi się podoba, reaguję bar-dzo emocjonalnie. Chciałabym mniej pokazywać. Trzymać emocje pod kontrolą. Warto pokazać, że nam zależy, ale nie za dużo. Poobserwować, zbadać, ale się przy tym nie spalić. Nie zawsze mi to wychodzi. (śmiech)

KonsultacjeA.M.: Czy są jakieś techniki pomagające zapanować nad emocjami w takich sytuacjach?

L.W.: Sposób reagowania emocjonalnego mamy mocno utrwalony, więc jego zmiana wymaga intensywnej pracy, a jedną z moich ulubionych technik jest empatia dla siebie, czyli taka stop-klatka i skupienie światła świadomości na tym, co teraz czuję i czego potrzebuję. Mogę wtedy do siebie przemawiać: „Spokojnie, kochanie, spokojnie, albo oddychać, licząc od dziesięciu do jednego. Zatrzymanie tworzy przestrzeń dla refleksji i daje możliwość świadomego zareagowania.

A.M.: Lepiej być panem czy niewolnikiem swoich emocji?

23

24

L.W.: Ani panem, ani niewolnikiem, chyba że ktoś jest sado-maso i żyje wśród takich samych ludzi. Pozostałym osobom rekomenduję zaprzyjaźnić się ze swoimi emocjami.

W chwili gdy emocje zaczynają mocno dawać o sobie znać, albo przeciwnie – gdy nie czujemy nic i chcemy zmiany – możemy wykonać 5- minutowe ćwiczenie, którego nauczyłam się od Wojciecha Eichelbergera:

Kładę rękę w tym miejscu ciała, gdzie emocji doświadczam najsilniej (lub gdzie chcę ich doświadczać), a drugą – na głowie, i mówię na głos lub w myślach coś w stylu: „Moja złość ma głowę, moja głowa ma złość”, „Moja głowa ma serce, moje serce ma głowę”, „Moja głowa ma pożądanie (waginę, penisa), moje pożądanie (moja wagina, mój penis) ma głowę”. Zdanie powtarzamy kilka razy, starając się świadomie oddychać.

Jesteśmy całością i tylko wtedy, kiedy sobie na to pozwalamy, żyjemy w pełni. Warto usłyszeć, rozpoznać głos serca i głos rozumu. I pozwolić im się dogadać, ale tak, aby każdy głos był wzięty pod uwagę.

25

Syn – ojciecOjciec – syn

OBSERWACJEJedno z fundamentalnych odkryć podczas mojego „Sofa Tour“ to męska gotowość do szczerych rozmów o uczuciach. Nie jest tak, że mężczyźni chodzą i zwierza-ją się ze swoich stanów emocjonalnych wszem i wobec, jednak bez większych oporów – wbrew powszechnemu przekonaniu – dają się wciągnąć w rozmowę na temat swoich radości, lęków czy ograniczeń. Warunek – ktoś musi zacząć. I ja teraz wszem i wobec o tym rozpowiadam.

Nie ma co tak chronić sekretów męskiej duszy. Ujawnione będą lepiej służyć. I mężczyznom, i kobietom. Nam.

Z moich obserwacji wynika, że mężczyźni nie zawsze skutecznie dogadują się z kobietami, jednak mają też mnóstwo niepozałatwianych spraw w swoim męskim świecie, głównie w relacjach ze swoimi ojcami. Niektóre to wręcz gorejące rany.

(Kraków) Młody mężczyzna, może 24-letni, na oko typ „luzaka“/„twardziela“, pochodzi z Sosnowca, z rodziny górniczej, mówi charakterystyczną dla Zagłębia gwarą. Nazwijmy go T. Zapytany o to, kiedy ostatnio przeżył coś, co wywołało u niego silne emocje, odpowiedź wystrzelił błyskawicznie: „Cierpię, gdy czuję, że jestem niepotrzebny“. Ma żal do ojca, że nigdy nie prosi go o pomoc. Nie docenia go. Pomija go nawet wtedy, gdy trzeba coś w domu zrobić, zawsze zwraca się do jego młodszego brata. T. nie lubi tego, że jest „zwolniony“ z domowych obowiązków. „Widzę, jak ojciec się cieszy, gdy coś się spieprzy. On tylko szuka pretekstu, żeby mnie na czymś tam uwalić“ – mówi z żalem.„Dlaczego?“ – pytam. „Ma taki twardy charakter“ – słyszę. Nie wiem, czy tak bym to nazwała. T. twierdzi, że ojciec jest zazdrosny, zły, że syn tak dobrze sobie ra-dzi, że ma stanowisko i finansową niezależność.

Może T. się myli, może coś sobie ubzdurał, może niepotrzebnie się zadręcza? „Rozmawiałeś z nim o tym? Mówiłeś, że cię to boli?“ – zapytałam. Nie rozmawiał. „Ojciec jest mało rozmowny“. Zaproponowałam nieśmiało, by przeprowadził taki psychologiczny eksperyment. Myślę, że warto, bez względu na wyniki.

KonsultacjeAnna Maruszeczko: Czym dla mężczyzny może być poczucie, że jest niepotrzebny?

Lucyna Wieczorek: Bardzo bolesnym, raniącym doświadczeniem, budzącym poczucie braku sensu i mogącym prowadzić do stanów depresyjnych.

Jednak warto być uczciwym i odróżnić naszą interpretację, ocenę od faktów i intencji drugiej osoby. Warto się wysilić i sprawdzić, choćby zapytać, czy rzeczywiście zamysł naszego ojca jest taki, jak nam się wydaje. Często jest tak, że rodzice krytykują dzieci, żeby je czegoś nauczyć, w ich mniemaniu – z troski. Możemy, jako synowie, nie chcieć tak okazywanej troski, ale takie może być znaczenie faktów, które my interpretujemy jako rodzaj odrzucenia. Warto popatrzeć szerzej na całą sytuację, która może mieć wiele przyczyn, po to, aby się nie dręczyć, nie dosypywać soli do tego zranienia, tylko szukać sposobu na zagojenie.

Jednym z tych sposobów może być spojrzenie na całą sytuację z perspektywy dorosłego mężczyzny, który nie tylko potrzebuje uwagi ojca, ale też może mu coś dać. Tym czymś może być zrozumienie, empatia w stosunku do niego, jaki by nie był.

Anna Maruszeczko: Czy to możliwe, że ojciec podświadomie boi się syna i myśli sobie, że oto pojawił się w domu drugi mężczyzna, który zagraża jego pozycji?

Lucyna Wieczorek: Niestety, w grę mogą wchodzić różne emocje, często pomieszane ze sobą – ojciec chce być z syna dumny, chce, żeby spełnił jego niespełnione marzenia, żeby był kimś, kto będzie w jakimś sensie jego przedłużeniem, i może też czuć złość, kiedy to się nie spełnia. Może też się obawiać, że przestanie mieć wpływ na rzeczywistość rodzinną, kiedy syn okazuje się inny.

Anna Maruszeczko: A może ojciec się zagalopował – powiedział coś wbrew sobie, w złości – i nie wie, jak z tego wybrnąć, więc dalej brnie? To przecież dość typowe zachowanie.

Lucyna Wieczorek: O tak, typowe i niemądre – urażona duma, słowne ciosy, a potem jesteśmy coraz dalej od siebie, mur wzrasta... Niestety, nie ma innej drogi do porozumienia niż rozebranie tego muru. Można zadać sobie pytanie: czego naprawdę chcę od tego dzieciaka, czego mu życzę? Czy w głębi duszy nie chcę, aby był dobrym i mądrym człowiekiem? Jest wiele sposów, żeby taki plan zrealizować.

Anna Maruszeczko: T. cierpi, czeka na jakiś przyjazny gest, dobre słowo. Docze-ka się, czy sam powinien zacząć rozmowę?

26

Lucyna Wieczorek: Trudno powiedzieć. Jeśli ma zajść zmiana, coś musi zostać zmienione. Każdy może spróbować to zrobić.

Anna Maruszeczko: A jeśli nigdy nie dojdzie do takiej rozmowy, to co może się wydarzyć?

Lucyna Wieczorek: Cóż, życie toczy się dalej, zakopujemy coś bolesnego w głębi psyche... To czasem uwiera, a czasem nie, jednak kiedy takiemu mężczyźnie urodzi się syn, to niestety sporo z tej historii może sie powtórzyć w jego relacji z dzieckiem.

obserwacjeZaczepiam kolejnych przechodniów.

Ja: Rozmawiamy o emocjach. Przeżyliście ostatnio coś, co was szczególnie mocno poruszyło?– Ja tak, gdy dowiedziałem się, że jestem dla kogoś ważny – rozpromienia się w szerokim uśmiechu, acz lekko wstydliwie młody, szczupły chłopak.

27

Po chwili siedzi już na sofie. Obok przysiada kolega także 20+. Para homosek-sualistów. Bez etykiety na czole i bez deklaracji. Od słowa do słowa i już wszyscy wiemy, że wiemy. Ale nie rozmawiamy o homoseksualizmie, tylko o internetowej poezji. Panowie uprawiają ją od lat. W hotelu zajrzałam na ich strony internetowe. Strasznie dużo tam smutku, zwątpienia, bólu. Może to tylko efemeryczny roman-tyczny etap w twórczości a’la „Cierpienia młodego Wertera” (J.W. Goethe) – wszyst-ko, co najważniejsze, dzieje się w moim wnętrzu, w mojej wrażliwej duszy, jestem samotny, bo nikt mnie nie rozumie… ale może coś jeszcze?

KonsultacjeA.M.: Czy jednak za homoseksualizmem nie kryją się zwykle bolesne doświadcze-nia na linii syn – ojciec?

L.W.: To delikatny wątek. Wyobrażam sobie, że tęsknota za ciepłym ojcem, za rozmową, wsparciem, zrozumieniem i docenieniem może być niezwykle dotkliwa, ale czy decyduje o wyborze orientacji seksualnej? Nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi.

obserwacjeWciąż zbyt wielu ludzi, jednak zwłaszcza mężczyzn, dusi się pod wpływem niena-zwanych i niewypowiedzianych kwestii. Nadrabiają to czasem na małą, prywatną skalę. Z „kanapowych” rozmów wynika, że chcą tworzyć związki partnerskie na innych zasadach niż ich rodzice. Często słyszę: „My z żoną o wszystkim sobie mó-wimy. Nie tylko o tym, co kupić i co na obiad”. W partnerskich rozmowach sięgają zamierzchłej przeszłości. Taki mają głód rozmowy o życiu wewnętrznym, o swoich nieuwolnionych uczuciach w stosunku do siebie, do swoich matek i ojców.

KonsultacjeA.M.: O czym świadczy ten głód?

L.W.: Jeśli czujemy głód, to bardzo dobrze, to znaczy, że ”„coś” czujemy, że to jest dla nas istotne, że nam zależy, że potrzebujemy się nawzajem, że jest więź. To początek.

A.M.: Był romantyzm, a potem długo, długo nic. Rozmowy o uczuciach w gronie męskim właściwie nie istniały. Ojcowie – tak jak ich ojcowie – nie pytali swoich sy-nów, co czują, a synowie nie zwierzali się z tego swoim ojcom. Zwyczaj ten wbił się w świadomość i obyczajowość na setki lat, ale – jak widać – to „nie może przecież wiecznie trwać”…?

28

L.W.: Tak, mężczyźni żyli w swoistym więzieniu – z jednej strony silnego imperatywu bazującego na biologii: działaj, zmieniaj, „fuck & kill“, a z drugiej strony silnej socjalizacji: bądź bohateram, bądź odpowiedzialnym ojcem, musisz utrzymać całą rodzinę, od ciebie wszystko zależy, przestrzegaj zasad: Bóg, Honor, Ojczyzna. Sprawy „małe“ i „wielkie“ w jednej osobie. Kto by miał czas, czy w ogóle taki pomysł, żeby się zastanawiać, czego ten dzieciak potrzebuje?

Teraz mamy czas pokoju, nasza seksualność jest jawna, a kobiety wymagające, więc może to jest ten moment, by więcej uwagi poświęcić pytaniu, co czuję, co jest dla mnie ważne, oprócz tego co wymienione wyżej. Jakie inne wartości płynące z moich indywidualnych potrzeb chcę włączyć w swoje życie? Może czas spędzony z dzieckiem, na rozmowie, zabawie jest tak samo ważny jak zarabianie na jego potrzeby? Spytajcie dziecka w wieku szkolnym, co woli: kolejne firmowe buty (spodnie, bluzę – cokolwiek), czy godzinę zabawy z rodzicem w ciągu dnia?

obserwacjeGrupa przyjaciół z Zagłębia, 25–30-latkowie.

Dialog pierwszy:– Ja pracuję z ojcem. Razem prowadzimy działalność gospodarczą. Różnica zdań to nasza codzienność.

Ja: Jesteście do siebie podobni?

– Obaj jesteśmy bardzo charakterni.

– Taaak! Potwierdzamy – wtrącają chórem koledzy.

– On chce dobrze, ja chcę dobrze – przecież gramy do jednej bramki – jednak każdy chce to robić po swojemu.– Konflikt generacji – orzeka chór.

– Ale mimo wszystko szukamy kompromisu.

Dialog drugi:– Wśród naszych najbliższych znajomych konflikty w relacji ojciec – syn są bardzo częste. Ja jestem przykładem megakonfliktu z własnym ojcem.

Ja: Z czego to się bierze?

– Nie wiem. Nie porozmawiamy, tylko każdy wali ręką w stół.

– Ale często po takim wyładowaniu, wyrzuceniu złości z siebie, wszystko wraca do normy – wtrąca chór.

Ja: Ale czasami w takiej kłótni można wykrzyczeć za dużo...29

– Tak. I czasami się tego żałuje.

Ja: No ale jeśli potraficie wyciągnąć wnioski...

– Skąd! A potem znowu kłócimy się o to samo.

– Jeden raz odłożone, odkłada się później samo – komentuje chór.

Ja: Wobec siebie jesteście otwarci, a z ojcami nie potraficie się dogadać?

– Nie po to jesteśmy przyjaciółmi, żeby sobie prawić komplementy. Bywamy wobec siebie krytyczni. Ja czasem powiem: „Jak cię lubię, to tu się pomyliłeś, to zrobiłeś źle“. Ojcu trudno by było coś takiego powiedzieć.

Ja: Szkoda, bo to dobrze brzmi: „Kocham cię, tato, ale w tej kwestii się z tobą nie zgadzam“.

30

KonsultacjeA.M.: Jak to jest, że ludzie do siebie prawie we wszystkim podobni, działają sobie na nerwy, ścierają się, zwalczają?

L.W.: Jeśli obydwie osoby mają takie same wady – na przykład nie mówią wprost tego, o czym myślą, albo są podobne w tym, że krytyka to ich sposób na rozmowę, wówczas nie będziemy długo czekać na pierwszą walkę, choćby na słowa.

A.M.: A czy nie jest tak, że ojca w synu najbardziej drażni to, czego w sobie nie lubi, z czym sam ma problem? I na odwrót?

L.W.: To jest ciekawy wątek. Warto sobie zadać pytanie, czemu mnie złości, irytuje takie zachowanie, postawa? Jak jest z taką postawą w moim życiu? Jak to życie by się zmieniło, gdybym włączył w swój repertuar możliwości odrobinę zachowania, które prezentuje ojciec lub syn? Jeśli ojciec jest perfekcjonistą, a syn leniem, wówczas mogłoby to doprowadzić do zbliżenia i większej równowagi w życiu każdego z nich. Wyobraźmy sobie, że zestresowany, przepracowany ojciec daje sobie chwilę luzu, odpoczywa, ufa życiu, a syn, który lubi leniuchować, stawia sobie jakiś mały cel i systemtycznie go realizuje? Więc odpowiedź brzmi: widzimy drzazgę w oku ojca, a belki w swoim – już nie.

A.M.: Może zamiast krytykować, zacząć siebie doskonalić?

L.W.: Zamiast krytykować, lepiej i skuteczniej jest poprosić lub zapytać. Za każdą krytyką kryje się jakaś nasza potrzeba. Mówię synowi: „Jesteś nieodpowiedzialny“, a chcę powiedzieć: „Synu, zależy mi na tobie, chcę, żeby ci się jak najlepiej poukładało, czy możesz jeszcze raz przemyśleć tę decyzję?“. Zamiast krytykować, sensowniej jest szukać spełnienia swoich potrzeb, doskonalić się w braniu odpowiedzialności za jakość swojego życia, a nie krytykować wybory innych. Krytyka może sprawić ból, zamęt, złość, ale czy zmieni czyjąś decyzję, zachowanie? Wątpię. A jeśli tak, to na chwilę.

A.M.: „Kocham cię, tato, ale w tej kwestii się z tobą nie zgadzam“. Czy bardzo nienaturalnie to brzmi?

L.W.: Podoba mi się to zdanie. Jest w nim dużo mądrości. Chociaż nie same słowa są tu ważne, tylko ta głębsza myśl czy intencja, która się za nimi kryje – może mi na kimś zależeć, mogę mu to powiedzieć i mogę jednocześnie mieć inne zdanie na jakiś temat. Być może trudno ojcu powiedzieć „kocham cię“, jeśli tego nie robiliśmy latami, ale można pokazać, powiedzieć: „Liczę się z tobą, jesteś dla mnie ważny, w twoim pomyśle na firmę podoba mi się: abcd, a nie podoba mi się: xyz. A co tobie podoba się w moim pomyśle?“.

31

A.M.: Mężczyzna mężczyźnie mówi „kocham cię“ – to takie strasznie trudne?

L.W.: Strasznie. Niektórzy są w stanie to zrobić dopiero przy łożu śmierci, a niektórzy nigdy.

A.M.: Trudne, a mogłoby rozbroić przeciwnika.

L.W.: To mógłby być prawdziwy szok. Być może nie jest on niezbędny, ale potrzebna jest świadomość, że jesteśmy dla siebie ważni: mój ojciec liczy się z moim zdaniem, nie zgadza się, ale się liczy – to balsam dla duszy.

obserwacje(Lublin) Na lubelskim Starym Mieście latem można się poczuć jak w Toskanii. O mieszkańcach Lublina mówi się, że to Włosi Wschodu – rodzinni, gościnni, spontaniczni. Czy to prawda? Niektórzy moi rozmówcy potwierdzają, niektórzy zaprzeczają. Jak zwykle, ale wróćmy do tematu. W Krakowie o zakłóceniach na linii syn – ojciec opowiadali mi głównie synowie. W Lublinie na mojej niebieskiej kanapie usiadł natomiast pewien całkiem młody – czy raczej młodo wyglądający – tato dorosłych dzieci.

Powiedział mi, że niedawno umarł mu ojciec: „Nie byłem z nim mocno związany, ale bardzo przeżyłem jego odejście. Teraz żałuję, że tak słabo go znałem“. Pora-żające, bo nieodwracalne, prawda? Powiedział mi też, że bardzo by chciał zadbać o swoje realcje z synem, żeby czegoś nie stracić, nie przegapić, ale jakoś mu nie wychodzi. To nie jest tak, że syn go nie wpuszcza do swojego świata, bo wpusz-cza, zaprasza, tyle że ojciec tego świata nie rozumie. Wielu ojców, wielu rodziców ma z tym problem. Niestety, zbyt szybko kapitulują. Szkoda, bo mogłaby z tego być świetna męska przygoda. Synowie szybciej by dojrzewali, a ojcowie nie traci-liby kontaktu z rzeczywistością.

KonsultacjeA.M.: Co sądzisz o takiej wymianie?

L.W.: Myślę, że to błogosławieństwo. Ostatnio rozmawiałam z kolegą, ojcem dorosłych synów. Mówi, że ciągle do niego dzwonią, w czymś się radzą, coś mu pokazują. Wydało mi się to takie słodkie. Każdy z nich żyje pełnią swojego życia, każdy ma inny zawód, ale mają wspólną pasję: sport w różnych odsłonach.

A.M.: Tutaj ojciec by chciał, syn by chciał, a nie wychodzi. Dlaczego?

32

L.W.: Cóż, czasem jest coś takiego, co jest starym żalem, trudnym do nazwania, odczucia. Coś nam delikatnie „zgrzyta“ czy „nie styka“ – to te niewypowiedziane, nienazwane urazy, są gdzieś w głębi psychiki i trudno się ich pozbyć. To wysiłek dla każdej ze stron, żeby poszukać sposobu na nieraniący kontakt. Może jest jakaś rzecz, którą mogą robić wspólnie i czuć się dobrze? Może ojciec powie synowi, co w nim ceni? Może powie, że jest ważny dla niego i żałuje tego, co było nie tak? Świat uczuć jest bardzo trudny, kiedy jest poplątany, ale uczucia nazywane wprost, te najbardziej szczere, otwierają serca.

A.M.: Teraz pokolenia dzielą lata świetlne. Może dlatego trudno „złapać kontakt“?

L.W.: Może to utrudnia kontakt, ale różnica pokoleń raczej nie niweluje potrzeby kontaktu ojca z synem i syna z ojcem. Możemy mniej lub bardziej zapuszczać się w wirtualny świat, ale na poziomie uczuć ta umiejętność, skłonność nie pomaga ani nie szkodzi.

A.M.: Wojciech Eichelberger obrazowo napisał, że gdy syn osiągnie wiek 15 lat, to jest to już strzała wystrzelona z łuku. Jeśli się wcześniej nie praktykowało szczerych rozmów, to nic z tego nie będzie?

L.W.: Wojtek wie, co mówi:), ale jeśli ojcu zależy na kontakcie z synem, zawsze warto próbować, co nie oznacza, że syn, którego zaniedbywaliśmy, nagle rzuci się nam w ramiona. Pierwszą reakcją będzie prawdopodobnie zdziwienie, nadzieja, a następną złość.

A.M.: Złość?

L.W.: Tak, złość o to, że tak długo czekaliśmy, że nie było go w tylu ważnych momentach, które już nie wrócą. Te momenty mogą wtedy stanąć przed oczami. Mogą wrócić uczucia tęsknoty za ojcem, smutku, kiedy go nie było, samotności... Ojciec, który chce odzyskać syna, prawdopodobnie powinien się do spotkania z tymi uczuciami przygotować. Jednak wyrażone uczucia mogą otworzyć nową kartę w ich realcji. Niestety, jeśli syn jest bardzo zraniony, zamknięty, kontakt może być trudny albo zawężony do jednego rodzaju aktywności. I tak też może być dobrze. Syn się nie radzi ojca, nie zwierza mu się, ale czasem pójdzie z ojcem na mecz albo coś razem zrobią w ogródku czy zagrają w karty, tak zwyczajnie.

A.M.: Ta lubelska rozmowa „potrząsnęła“ mną trochę. Umiera człowiekowi ojciec, a on sobie uświadamia, że nawet nie wie, ile stracił, bo nie zdążył go poznać.

L.W.: To musi być bardzo bolesna świadomość, więc nie czekajmy na kryzys, dramat, zróbmy, co się da, żeby ojca czy syna poznać wcześniej.

33

obserwacje(Gdańsk) Dwójka młodych ludzi. On: „Mogę zapalić?“. Ja: „Jak musisz”. Dziewczy-na opowiada o swojej nieśmiałości, a chłopak szykuje się do uwolnienia jakiejś historii, ale widzę, że sama myśl o tym sprawia mu dużą trudność.

– Było ostatnio coś, co cię jakoś szczególnie ruszyło?

– Było sporo. Ale wolałbym nie opowiadać.

– Poradziłeś sobie?

– Tak. Chyba tak.

– Naprawdę było to aż tak mocne?

– Choroba taty. Poważna.

– Sytuacja już opanowana?

– Wyzdrowiał.

– Jak to przeżyłeś?

– Siedziałem przed komputerem osiemnaście godzin na dobę ze słuchawkami na uszach.

– Dlaczego?

– Żeby nie słyszeć, jak rodzice się kłócą.

– ???

– Zaciąłem się. Ale trzy miesiące temu już się skończyło. Wychodzę do ludzi, wra-cam do kolegów. Zapakowałem aparat fotograficzny i przyjechałem do Gdańska.

KonsultacjeA.M.: Nie znamy szczegółów, ale powiało grozą. Gdy dorośli mają problem, to zapominają o bożym świecie. I dzieci muszą być wtedy bardzo samotne. A temu chłopakowi zajrzała w oczy śmierć ojca...

L.W.: Niestety, kiedy nas coś dotyka i boli, to ważne jest tylko to. Czasem nawet nie widzimy, że tuż obok nas nasze dziecko też cierpi, też się niepokoi i pozostawione jest z tym samo.

34

A.M.: Gdybyśmy o tym pamiętali, to może nie kłócilibyśmy się tak bardzo?

L.W.: Może zadalibyśmy sobie pytanie, co możemy zrobić, aby pokazać dziecku, że cały czas jest dla nas ważne, że jego uczucia są ważne. Przecież kiedy ktoś w rodzinie jest ciężko chory, to cierpi cała rodzina. Każdej osobie jest trudno, ale możemy być w tym razem, możemy się wspierać, aby jakoś przejść przez najtrudniejszy okres. Jeśli nie dajemy rady, można poszukać pomocy na zewnątrz - u przyjaciół, psychoterapeutów, czy w istniejących już grupach wsparcia.

obserwacjeTemat sekretów męskiej duszy okazuje się niewyczerpany. A tymczasem kolejne miłe zdziwienie. (Znowu Kraków). Siedzę sobie na swojej sofie, rozglądam się i nie wierzę własnym oczom: Mężczyzna z niemowlęciem przy piersi. Nie przy nagiej piersi. Nie! Dziecko jest wtulone w tatę – dokładnie w męską koszulę – dzię-ki chuście do noszenia dzieci. Niezwykły widok. Wspaniały. Tato jest krakusem. Wyszedł na spacer z dzieckiem i swoim kolegą z Warszawy, tatą trójki dzieci. Żony zostały w domu, przygotowywały się do konferencji naukowej. Wprawdzie krótko – dzieci są absorbujące – ale porozmawialiśmy o tym, że niełatwo jest dziś

35

łączyć karierę zawodową z obowiązkami rodzicielskimi. I bynajmniej nie chodziło o mamy. Świat się zmienia. „Czasem dzień się kończy, a ja wiem, że nic nie zro-biłem. Przy dzieciach nie da się pracować“ – mówi kolega z Warszawy. Do tej pory słyszałam takie wyznania wyłącznie w wydaniu kobiet. Mamy równouprawnienie! Ale serio, to nie zazdroszę tych dylematów. Choć z drugiej strony, dzieci tak szyb-ko rosną. Warto pobyć z nimi, dopóki zależy im na naszym towarzystwie.

Konsultacje A.M.: Tu jest szansa zbudowania więzi synowsko-ojcowskiej od samego początku. Czy jest jakaś uniwersalna recepta, jak tego nie zepsuć?

L.W.: Może pomocne będzie zadanie sobie pytania, co jest dla mnie w życiu najistotniejsze. Tu oczywiście większość odpowie, że rodzina. I super. I teraz kolejne pytania: co jesteśmy w stanie dać tej rodzinie, co jesteśmy w stanie zaoferować dzieciom? Dach nad głową, wykształcenie? Tak, te dobra są bardzo ważne, ale – przepraszam, że powiem drastycznie – dzieci z domów dziecka też mają dach nad głową i dostęp do oświaty. W życiu, w rodzinie, nie chodzi o kwestie socjalne – są one istotne do czasu spełnienia podstawowych potrzeb fizjologicznych, potem mają takie znaczenie jak wszystko inne, za co można zapłacić kartą. Więc zachęcam wszystkich ojców do zadania sobie pytania, czego chcą nauczyć swoich synów o życiu. Co chcą im dać, za co nie płaci się pieniędzmi?

obserwacjeNasłuchałam się też o zranionych uczuciach młodych mężczyzn, którzy po ser-cowych porażkach próbują być „zimnymi draniami“. „Miałem laskę. 5 lat. Ufałem jej bardzo. Byłem wobec niej w porządku. Zdradziła mnie“, „Zależało jej tylko na pieniądzach“ – słyszałam. A potem deklaracja: „Swoje już przeżyłem – mówi 26-latek. – Uodporniłem się. Teraz – tylko krótkie znajomości... dla seksu. Nie będę się uczuciowo angażował. Jestem szczęśliwy, mam dobrą pracę...“. „Wierzysz w to, co mówisz?“ – pytam. „Nie chcę więcej cierpieć z miłości“. Trudno z tym polemizo-wać. Chłopak trzyma głowę w dłoniach. Jeszcze by ze mną posiedział, ale koledzy zaczynają się śmiać. „Może jestem staroświecki?“ – pyta mnie i siebie na koniec. Wstaje i wraca do swoich, boi się szyderstw.

KonsultacjeA.M.: Z kim tu porozmawiać po takim kopniaku? Koledzy bywają jak sfora – pod-sycają złość, nakręcają agresję, ściągają na manowce. Może przydałaby się rada kogoś bardziej doświadczonego?

L.W.: Zdecydowanie. Ponoć naszym problemem nie są doświadczenia życiowe,

36

tylko to, co potem z nimi zrobimy. Krytyka siebie, agresja wobec innych trzymają nas – niestety – w sytuacji bez wyjścia. Potrzebne jest wypłakanie bólu i otworzenie serca na nowo. Może o takich sprawach lepiej porozmawiać ze starszym od nas mężczyzną – ojcem, dziadkiem, wujkiem, sąsiadem, coachem, terapeutą? Raczej nie z kolegami, którzy mają te same problemy, a ich rady nie prowadzą do wyjścia z sytuacji.

A.M.: Kiedyś ojcowie organizowali synom rytuały inicjacyjne, wprowadzali w męski świat, w męskie role. A teraz?

L.W.: Odradza się taki ruch, ale świat się raczej nie cofa, nie wrócimy do dawnych rytuałów. Możemy jednak wypracować coś, co działałoby dla nas dzisiaj. Znam mężczyzn, którzy się przytulają i potrafią szczerze rozmawiać, nie tylko walczyć. Mamy wpływ na własny rozwój i na szukanie wokół siebie takich ludzi, którzy nas wspierają, rozumieją, a nie wyśmiewają i „dołują“. Mężczyźni bardzo potrzebują zrozumienia samych siebie i dla siebie. Jeśli usłyszą swoje potrzeby i głębokie tęsknoty, może pójdą za ich głosem.

obserwacje na zaKończeniePodczas tych rozmów o ojcach i synach oraz o tym, co pomiędzy, cały czas cisnął mi się do głowy tytuł: „Zdradzony przez ojca“ Wojciecha Eichelbergera. Choć nie jestem ani ojcem, ani synem, jest to jedna z ważniejszych lektur mojego życia. Pokazuje, że nie jest łatwo i synom, i ojcom, ale w każdym momencie „można wyruszyć w drogę ku zmianom“.

Konsultacje na zaKończenieTak, każda podróż zaczyna się od pierwszego kroku i młodzi mężczyźni dzisiaj powinni w tę drogę wyruszyć dla siebie i swoich synów, a w efekcie dla wszystkich nas.

Już wkrótce trzeci rozdział...

37