.... ···

B_ilgi . Va_kfı Yayınları: 1

I. KUR'AN SEMPOZYUMU

va·yma J:Iazırlayanlar

Mehmet Akif Ers in . .

Dücane Cündioğlu

Zübcyir Bulut ·

· Fevzi Özkan

Sulcyman Köksoy

Dizgi-Mizanpaj": Vakıf Dizg~ Birimi ı

K_apak: Bilgi Vakfı . .

Baskı-Ciİt: Temel Ofset \

Kapak Baskİ: Kelebek · _ ! • • • o .... :. - ~

, ı. -Baskı, Kasım ı994: Aclca~~~ . : . . : ; . . - . ~ .. , .. - - -. . . .

. ' . • 1

.. Bilgi · -Va~ fa Yayınları_ '

Sü,dier 1 Sokak No: 12/9 Kızılay/ANKARA ,';

. ·" . o / .. . Tel: (0312) 231 66 53 .·

"İli. Tebliğ

KUR'AN-I KERİM'İN NÜZÜL SÜRECi İÇİNDE -ARAPİLERİ GELENLERİ il~ EDİB ve ŞAiRLERİNİN ONA KARŞI TA vm ve

· . . . TAKTİKlERİ . . \

Doç~ Dr. Süleyman TÜLÜCÜ ... •. 1

L Kur'an-ı Ke~im'in İ'cazı (Eşsizliği)

Cenab-ı Hakk'ın kelaım yüce kitabımız Kur'an-ı Kerim, semavi ve ilahi dinle­rin en· mükemmeli olan ve. son halkasım teş~ eden-İslam'ın kutsal kitabı olup, bir ıiokta.Sına bile halel gelmeden, layarnete kadar devam ~decek bir değerler manzumesidir. Nitekim yüce ra_bbimiz 'Muhakkak Kur'an'ı biz indirdik ve şii;p­hesiz onu Qiz muhafaza edeceğiz' (Hicr/9) ayet-i kerimesiyle, bu gerçeği te}rid etmiş bulunmaktadır. Cenab-ı Hakk'ın ezelt ve ebedi kelfun. sıfatının bir teza­.hürü olan Kur'an-ı Kerim'in, so~ Peygam~er'e. gÖnderilen kitab olması ·hase­biyle, kıyamete kadar bizzat O'nun tarafından muhafaza altına alınnuş olması zaruridir: Ald-ı se~ de bu gerçeği teslim eder.

_ · 13 yıl Mekke ve 10 yılayakın Medine dÖnEmıinde olmak üzere, takriben 23 yıllık ~ir zama~ dilimi içerisinde, Allah Teala tar8fından Peygamberinrize pey­d~rpey ve parça parça (=tericimen) ind~iş olan K~ an-ı K~rim, Arap nesir edebiyatının ilk-ve ebedi şaheseri olmakla kalmamıştır. Aym zamanda o, Hz. Peygamber'in nübüvvet ve .risaletini teyid eden en büyük mu'cizedir. GeÇmiş peygamberlerin mu.'cizeleri, ge~ellikl~ geçici ve hissi, yaıli sadece o zaman di­liminde yaşayanlar ve o anda hazu;- bulunanlar.tarafından müşaheıfe edilebi­lirdi. Mesela, sihrin revaç~a bulunduğu ·ve ünlü salıirierin yaşadıkları bit de­virde Hz. Musa'ya mu'cize·olarak çok üstün nitelikli bii- asa verilmiş ve bu­nunla F~avun'un sihirbazlap mağlup edilmiştir (A'raf/103-119). ~bbın ve ha­~ tabibierin yüksek-derecelere ulaştıkları bir zamanda da Hz. Isa, tıb saha- ­sında büyük mu'cizeler göstermiş.tir. Mesela, onı.in öÜiyü diriltmesf (Al-i İmran/49) bu cümledendir. Peygamberimizin mu'cizeieri-ise. ekseriyetle sürekli ve akli jdi_.ı Tamniİıış alim, imam Suyuti, el-Hasaisu 'l-~übra adlı 'eseri~ de, Hz. Peyga.mber'in bu tür mu'cizeleriıie geniş bir yer ayJ.rmıştır. 2 .

• • ; • o ' • •

Bilindiği üzere Cahiliyye Çağı · adı verilen İslam'darı önceki dönemde ve Hz. Mulıammed (s.a) zamamnda Arap dili, nesir (hitabet, darb-ı mes~ller vl;>.)

. ve nazımda (şiir mahsulleri) _en yüksek dereceye ul?-şmış bulunuyor, ade~a al-·.·

1 Suyuti, el-ltkan fi Ulum'il-~ur'an, (Çev. Sakıp Yıldız-Hüseyin Av-n! Çelik), II 307, İst. _1987; krş. Şa'ı·avi, Kur'an Mucizesi, s. 29, vd., (çev. M. Sait Şimşek), .ıst. 1993

. 2 Bkz. Suyuti, el-H.asô.isu'l-Kübra, I-ll1 Haydarabad; 1320, _tür .. yer.

50 I. Kur'an Sempozyumu

tın çağını yaşıyordu. Bunun en 'güzel örneklerini, Arap şiiriıün en mükemmel numunelerini temsil eden Yedi Mu'allaka'dal görüyoruz. Filhakika o ·siralarda · Ukaz, Zü'l-Mecaz, Mecerin'e gibi panayırlarda2 zaman zaman tertib edilen ed~bi müsabakalar,3 edebi mahsullerin daha verimli bir şekilde inkişafında · amil oluyprdu.4 Hatta güvenilir kaynaklar, peygamber olmadan önce, Peygamberimizin Ukaz panayınnda Araplarm tanınmış hatiplerinden Kuss b. · Sa'ide'yi kızıl bir deve üzerinde meşh'!JX hutbesini iradederken dinlediğini ri­vayet ederler.5

İşte Arap dili ·ve edebiyatının, özellikle Arap şiirinin zirvede olduğu bir devirde Hz. Peygamber' e in dirilmiş bulunan Kur'an-i Kerim, sayılamayacak .ve aklın ihata ederneyeceği pek çok i'caz özellikleriyle,6 peygamberimizin en bü­yük sürekli mu'cizesi olmuştur,7

Fesahat ve belağatçe i'cazın en.yüksek noktasıı:}.da olan Kur'an-ı Kerim,s 'Ben Arapların en fasihiyim; zira Kureyş kabilesindenim'9 diyen Hz . . Peygamber'in kabilesi Kureyş lehçesi ile indirilmiş oluplO birçok üstün yönle- · riyie taklid edilemez bir kitab'dır. Özellikle ·isHim'ı miMafaa hususU.nda müte­addit eserler .kaleme almış· bulunan ~e~erli alim, merhum İsmail F:enni · Ertuğrul, şu satırlarla, bu mübarek kitab'm bazı yüksek özelliklerine işaret etmeye çalışır: · ·

. 1 Mu'allakat ve şairleri hakkında gen'iş bi.1gi için bkz .. Mustafa· el-Galayin.i, R.icalü'l­Mu'allakati'l-Aşr:, Beyrut·1912; Mehmet Fehmi, .Tarih-i Edebiyyat-ı Arabiyye I, İst 1335/ÜH 7; Bedevi ·Tabane, Mu'allaJz.q.tü'l-Arab, Kahire 1387; A.F.L. · Beeston, Mu'allakat, (çev. Süleyman Tülüc\i), AUIIFI?:.....~I (1979), s. 419-427; Süleyman Tülücü, Mu'allakat, Şerh ve Baskıları, tercümeleri,' Au.urD, VI (1986), s. 253-266: · . . 2 Bu panayırlar için bkz: Muhammed b. Habib, el-Muhabpe.r, n'şr. lise Lic~te:O.st'adter, · Haydarabad 1361/1942, s. 263-268; Yakut el-Hamevi, Mu'cemü'l-Büldan, Beyrut 1398/1977, IV/142, V/55,58-59; Hayret, Suk-ı Ukaz, Dersaadet, 1304; Sa'id el-Efgani, Esvaku'l-Arab fi'l-Cahiliyye. ve'l-islam, 2. bask;~, Dımeşk 1379/1960; Kenan :ı;>e~ayak­Ahmet Savran, Arap Edebiyatı Tarihi, Cahiliyye Dönemi, Erzurum 1993·, s. 40-46 3 Krş. Süleyman· Ateş, ls lama i#razla.r v~ Kur'an-ı Kerim'den· Cevaplar, Ankara 19G6, s. 10~; Nasrullah Hacım~ftüoğlu, f3elagat flminin Gelişmesine Müessir Oları Kaynaklar, AÜİFD; XI (1993), s. 271-272 . . · · 4 M. Tawib Okiç, Kur:an-~ Kerim'in 'Üslub ve Kıra~tı, Ankara 1963, s. 3; Nihad M. Çetin,- EskiArap Şiiri, Ist. 1973-:s. 14-15. · · . 5 İbn Abdi Rabbihi, f#l-Ikdü'İ-Ferid, nşr. Ahmed Emiiı v, b., Kahire 1962, IV,.128; Ebü;l-­Ferec el-İsfehani, Kitabü'l-Ağani, Darü's-Sekafe, Beyriıt 1958, XV, 192-193; Meydani, Mecma'u~l-Emsal, nşr.M. Ebu'l-~adl İbrahim, Kahire 1398/1978, I; 195; Hayret, a.g.e., s.45; Neşet Çağatay, Islamdan O nce Arap Tarihi ve Cahiliyye Çağı, 2. baskı, Ankara .· 1963, s. 153; keza bk. Ebu Hatim es-Sicistani, el-Mu'ammerun ve'l-Vesaya, nşr. · Abdülmün'ım Amir, Kahire 1961, s. 88 · · · 6 Kur'an-ı Kerim'deki i'caz vecihleri için bk. Nedim Yılma~., l'cazü'l-Kur'iı.n, İst. 1984; s. ~~a •. . 7 Namık.Yazıcı., Peygamberimizin Mucizeleri, .~st .. 1987, s. ll3 8 Muallim Naci, i'caz-ı Kur'an, Derşaadet 1308, s. ll 9 Sa'leb, Mecq.lis, nşr, A.M. Harun, Kahire l960, I, 13; Mustafa Sadık er-'Rafi'i, .Tarihu Adabi'l-Arab, 4. baskı, Kahire 1394/1974, I, 133 · · 10 İsmail ~raç8.m, Sonsuz Mucize Kur'ari., İst. i9S7, s: 315

Arap Edib ve Şairlerinin Kur'an Karşısındaki Tutumları

Asla usandırıcı ve yeknesak değildir. Tekrar ettiği bazı vak'aları daima başka ve en mükemmel şekilde beyan eder. İlahi kudreÜn ve'hilkat fıedialannın tasviri, büyük peygamberlerin sergiizeştleri, birçok ibret verici meseller ve kıssalar, ibadet ve muamelata mü­teallik birtakım hükümler, yüksek ahlaka dair. birçok kanunlar, cennet ve cehennem'in ahvali, tebşir ·ve inzar yollu· son derece cez­bedici ve bazen de korkutucu tabirler gibi mütenevvi birçok hus.us­lan havidir. O, insanı,gaflet uykusundan uyandırıcı ve onun aklını

· başına toplayıcı, kalbini yumtişatıcı, kurtuluŞ yolunu gösterici, . . ~übarek ve şani büyük bir kitab'dıt. O, kalbi ölıJ?.emiş olanlar.ı gaşyedecek derecede halavetlidır ve bu hal~veti, İni,işrikle~in en salahiyetli olan şairleri, edip ve beliğleri tasdik etmişlerdir. ı

Kur'an-ı Kerim'in ifadesiyle,2 hatta cinler dahi ondaki bu güzelliği far­ketmiş ve onu dinlemekten kendilerini alamamışlardır. Bu özelliklerinin yani sıra, İslam mantalitesini yaratan kitab3 · .olan Kur'an-ı Kerim, Arap edebiya­tında tam bir yenilenmeyi, bir taraftan vezinli mısra yerine, ölçülü ifade tekni~ ğini4 koymak ve diğer taraftan cahiliyye kültürünü vahdaniyet devrine adapte . edebilmek için y~ni tem.a ve mefhumlarla yepyeni bir düşünce tarzını getirerek tahakkuk et~ştir. 5 ·

Kur'an-ı Kerim'in metni, bütün kelime ve ayetlerinde ve bilhassa ayetleriri sonlarındaki fasılalarda ulvi bir ahenk, tenasüb ve. insicani arzetmekle ve bir. şiir veya ·güzel bir se.ei kadar dinleyiciyi teshir edip coşturmakla beraber yine de kendine has ve mükemmel bir nesirdir. Nitekim Mısırlı edib Taha Hüseyn 'Kur' an ne şiir,s· ne de ~esirdir.?_ O sadece Kur'an'dır'B de_mek suretiyle bu ·ger- . Çeği belirtir. · Diğer önemli bir noktayı da belirtelim ki Kur'an-ı Kerim,· şiirde ol­duğu gibi ~elli bir vezi.nle y~zılmadığı halde, onda kendi~e has bir ölçü ve ahen~ vardır. Ancak, bazı benz·erliklere bakarak, bu ölçüyü aruz veznirre uyar-·. lamak da9 doğru değildir. Onun ·kelimeleri ve harfleri öyle sıralanmıştır ki ke­limeleri bir tarafa bırakalım, o hıirflerden birinin yerini değiştirmek, hatta bir harekeyi yerinden oynatmak derhal ahengi bozar. lO Onda akıl almaz bir laf'ız, mana ve muhteva bütünlüğü mevcuttur. Bütün bunlar, tesadüfi değildir.

ı İsmail Fenni Ertuğrul, Hakikat Nurları,. İst . . 1949, s. 17 2 Ahkat/29-31. Bkz. Siileyman Ateş, İnsan ue lnsanüstü, Ruh, Melek, Cin, Insan, 2. baskı, İst. 1985, s. 38-39 · ·. · 3 M. Tayyib Okiç, a.g.e., s: 2 4 Krş. Toshihiko Izutsu, Kur'an'da Allah ~e İnsan, (Çev. Süleyman Ateş), hlara 1975, s. 164 5 Malik bin N ebi, Kur'an-ı Kerim Mucizesi, (Çey. Ergun Göze), Ankara 1991, s. 134 6 Krş. Nedim Yılmaz., a.g.e., s. 74 . 7 Krş. Stanley Lane-Pool.~, LeQoran sa Poesie et ses Lois, Paris 1882, s. 14-15 8 M. Tayyib Okiç, a.g.e., s. 12; Namık Yazıcı, a.g.e., s. 115 . . 9 Bazı öme!der iç~ bkz. Şa'ravi, ·a.g.e., s. ~8-5~ 10 Nedim Yılmaz, a.g.e., s. 33-34; Osman Keskioğlu, Nüzulünden itibaren Kur'an-ı Kerim Bilgileri (Ulum-ı Kur'an), 2. baskı, Ankara 1989, s. 199 ·

52 I. Kur'an Sempozyumu

Diğer taraftan, bir nazİıı-ı ilahi olan Kur'an-ı Kerim' de, muhatap üzerinde daha ·etkili olmak ve maksadı ona daha iyi anlatabilmek için bedı, beyan, me­ani yönünden mu4teşem b_ir belağat·sergilenmektedir~ 1 Kur' an, insanın akıl ve mantığına'lıitap ederken, onun duygusal yönünü de ihmal etmez. Buiıuır için o, getirmiş olduğu gerçekleri çok canlı, etkili ve sanatkarane bir üslupla sunmak-tadır.2 · · . . · .

İşte . kısaca belirtmeye ·çalıştığımız bu üstünlükleri dol~yısıylad.ır ki Kur'an-ı Kerim, hiçbir zaman taklid edilememiş.ve ona nazire. yazılamamıştır . . Bizzat Kur' an, bütün insanları, kendisirun benzeri _bir sıire meydana getirmeye davet etmiş, fakat bu hususta aciz kalacaklarını da3 bildirniiştir.4 Bu meydan. okuma (=tahaddi), tamamen cevapsız kalmıŞtır ve bu~n de yarın da cevapsız· kalmay~ mahkümdur.5 · · ·

II. f\rap İleri Gelenieri ile Edip ve Şairlerinin Kur'an-ı Kerim'e Karşı Tavırları · · · ·

Bilindiği vechile, 40 yaşı.rida iken Hz. Peygamber, İslam'ı tebliğle görevlendi­rilmiş, diğer bir ifadeyle kendisine peyga.mberlik görevi verilmişti. Ona nüzUl ·tarihi sırasına göre, ilk önce Al ale Sılresi'nin ilk · ayetleri indirilm~ş, müteaki- · ben, 4. olarale da Müddesir Sfuesi inıniştir. 6 Bu süre'nin ilk ayeti 'Ey elbisesine bürünan, kalk ve uyı:ır!' (Müddessir/1-2) diye başlıyordu. 13 yillıle Mekke döne­:::ııinde, müşriklerin ileri gelenleri, Hz. Peygamber'in tebliğ ettiği yeıii misyona· karşı tavır alarale ellerinden gelen her türlü kötülüğÜ_yapmaktan geri d urmp.-yorlardı. · · · ·

' .

Üç sene kadar "gizli davetten sonra İslam'a g}renler çoğalinaya b.~~layı.İlca, · müşrilderin eteideri tutuştu; ne yapacaklarını şaşırdılar, Allah'ın, bitliğini,7 . Hz: Peygainb·er'in d_oğı·u ve güvenilir bir kimse olduğupu ve Kur'an'ın eşsizli­ğini !~abul etmekle beraber, Hz. Peygamber'e ve Kur'ari'a açıkca ·cephe aldılar. ~asul-i Ekrem'e şair, sahir, kahin ve m,ecnun dediler .. ~ Müslümanlara akla, hayale gelmedik eza ve cefalar yaptilar. · · · ·

Onların bu olumsuz davranışlarının asıl sebebi, Peygam~erimizin, Kiır'an'dan aldığ{ ~ıla, o zam:.ı~ki Arap toplumwiun içiç.e olduğu Şirk, .PU:tpe-

1 Krş. İ<;]{ımder Pn!a, i'caz ve Komppzisyon, Diy~net Dergisi, c. 29, sayı 4 (Ekim-Kasım: . ~~..rah!c 1993), !:. -91 · · 2 Şevlr.i Sab, Kur'an'da Ta'rid Yoluyla.4nlatım, An. Ü. İFI,)., XXXIII Ü992), s. 126 3 Msl. bkz .. Bakn!'a/23; Yunus/38; Hud/13; İsmail Fen ni Ertuğrul, çz.g.e., s. 296 4 ~\li Rıza, İ'ca~·ı Kur'aiı'd:zn Bir ·N(;b.~c, İst. 1318, s. 44; İsmail Certı:ı.hoğlu, Tcfsir 'i.,c.rilıi, Ankura 19S8, I/ll 5_ Malik Bin-Ncbi; a.g.e., s. 131 5 Suy,t:ti, cl-Vcsa'il ilq Ma.'rife!i'l- Eva.;:.!, nşr. A. . e_İ-Cuzu, B~yr\ıt, 1408/1988, s. 102; Jsman Keskioğlu, a.g.e., s. 33 · 'l Mü'm.inun/24; /'.nkebut/63; ayrıca bkz. Ncşet Çağatay, a.g.e., s. 96 · !3 W. Montgomeı·y ·Watt; !Iz. Muhammed Mekhc'de, (Çev. M. Rı:ı.mi Ayas-Azmi Yüksel), P..:ıkaı·!l 198':; s. 135; o~man K~skio!Jhı, a.g.e., s. 41; krş. Toshihik.o Izutsu, a.g.e., s. 164-1~5

Arap Edib ve Şairlerinin Kur'an Karşısındaki Tutumları · 53 ı

restlik, riba, içki, kumar, zina, sosyal sınıflar arasındaki derin uçurum, ve'd-i benat (kız çocuklarını diri diri toprağa gömme), bozuk nikah şekilleri ı gibi te­amül ve bozuklukları ilga edip yeni bir dünya ve ahiret irizamını getirmesiydi; Bu-kökten sosyal değişim, onların işine geİmemiş, kemildeşı:i:ı.iş menfaat ve çı­karlarını alt-üst etmişti. İşte bu yüzd-en onlar, İslam'a ve onun yüce kitabı Kur'an'a, inatla muhalefet ettiler, şaşk;ınca işlere giriştiler. Ne yazık ki bunlar

· arasında: Ebu Leheb, N adr b. H~s gibi, Hz. Peygamoer'in yalan akrabaları da v.arth. ·

. A)· Mekkeli Müşriklerin Kur'an-ı Kerim Karşısmdaki Tutumları . . . .

· P.eygamberi!IDz, ·iiısanları uyarmak için, Kur'an-ı Kerim okuyup Allah'a dave.t ettikçe, Me~e'ni_n azılı müşrilderi, kıskançlıklanndan bunu alaya alırlar, pey- ·

· gamberimize -ve okuduklarına karşı kalple~nin kapalı, kulaklannın tıkalı ol-duğu.ıiu sÖylerlerdi (Fussilet/5). ·

Müşrikler Hz. Peygamber'in Kur'an okuduğtınu .'gördüler mi birbirlerine 'Şu Kur'an'ı dinlemeyin! Ona karşı yaygaralar, gürültüler yapın, onu eğlenceye ·

' alın! Belki,.böylelikle, ona galebe çalarsınJ,z!' (Fussilet/26) derlerdi.2 ·

1. Kur' an-ı. Ke_rim'e cephe alan müşpklerden belli başlılan:

a)Ebu.Cehl

· · MüŞriklerin -arasında Hz. Peygamber'e ve Kur'an'a en fazla cephe alan ve saldıranlardan biri, şüphesiz Ebu Cehl idi. Rivayet edtJ.diğine göre, birgün Ebu Cehl, Resul-i Ekrem'e' 'Biz seni yalanlamıyoruz, sen bizim kanaatimize göre doğrusun. Biz ancak senin getirdiğini yalanlıyoruz' demiş; aynı şekilde Kureyş'~n Haris b: Amir 'Ey Muhammed! Valiahi sen bize hiç yalan söyleme­din, fakat biz sana uyarsak yerimizden olacağız, bundan dolayı· iman etmiyo­ruz' dem.iştir.3 ·Bir ara, Hz. Peygamber:i öİdürmeye de teş~bbüs eden Ebu Cehl,

.·Bedr Savaşı esnasında Abdullah b. Mes'ud tarafından öldürülmüştür.4 Peygamberimiz onun hakkında şöyle buyurmuştur: · ·

Her ümmetin bir FiraVÜn·'u vaİdır. Bu ümmetin Firavıln'u da Ebu · Cehl'dir.5 . ·

1 Bu temaül ve bozukluklar hakkında bkz. İbn el-Kelbi, Putlar-Kitabı (Kitab al-Asnam); R.K Rosenberger'in Almancaya çevirisinden Türkçe'ye çev. Beyza Düşüıige.n, Aıı:kara · 1969; Neşet Çağatay, a.g.e., s. 119-13.0; a. mlf., Başlangiçtan Abbasilere Kacf.ar Is.lam Tarihi, Ankara.1993, s. 101-114;_Ebu'l-Hasan Ali Nedevi, Müslümanların Gerilemesiyle · J?ünya Neler Kaybe,tti, (Tİ'c. İ. Düzen-M. Topuz), İst. 1966, s. 39-49; lYLŞ: Günaltay; Islamdan Önce Araplar Arasında Kadının 'Durumu, Aile ue Türlü Nikah Şekilleri, · Belleten·, XV/60 (1951), s. 691~707 · · 2 M. Asıiri Köksal, Hz. Muhammed (a.s.) ue 1slamiyet-Mckke Dcuir, İst. 1981,· s. 269; İsmail KaraÇam; a.g.e., s. 157 · . 3 Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, sad. İsmail Karaçam, v.b:, Alma~ya, ts., Ill,414 4 Valodi, Kitabü'l-Menazi, nşr_. M. Jones, Oxfor~ 1966, I, 150; Taberi, Ta;ihu'l-Ümem ve'l:Müluk, nşr. M. Ebu'l-Facll Ibrahim, Beyrut, ts., ll, 455 . 5 Belazuri, EnsCıbü'l~Eşraf, nşr. M. Hamidullah, Kaİıire 1959, I, 125 - . . .

54 I. Kur'an Sempozyuınu

b) Nadr b. Haris ·.

Arapların ünlü tabiblerinden1 Haris b. Kelede'nin oğlu olup, Kureyş'in şeytanlarından '{e zındıklanndandı. 2 Hz. Peygamber'in teyzesinin oğlu olma­sına rağmen, ona ziyadesiyle eziyet edenlerdendi. 3 JCendisi Hire'ye, gitmiş,. İran hükümdarlan ile Rüstem ve İs fendiyar hakkında bazı haberler ve hik!ye­.ler Öğren-qıişti. Hz~ Peygamber, Allah'ı hatırlatmak, daha önceki ümmetierin başlarına gelen akibetlerden, Allah'ın gazabına uğramaktan kavmini uyar:çnak üzere bir m~clise geldiği zaman, onun ayrılmasını müteakib hemen onun pe­şinden kalkar 'Ey Kureyş! Valiahi ben ond.an daha güzel konuşurum, ·baiıa .ge­lin. Bei:ı. ondan daha güzel hikayeler anlatırım' der, sonra başlar İran hüküni- . darlarından, Rüste~ ve İsfendiyar'dan hikayeler söylerdi. ·Daha sonra şöyle ilave ederdi:

Muhammed nesi ile benden daha iyi söz söylüyormuş! Ben Allah'ın Muhammed' e indirdiklerinin benzerini indiririm!4

Ayrıca Nadr, Hz. Peygamber'in Allah tarafındanindirilen Kur'an~ı Kerim'i Esved b. Muttalib'in hristiyan kölesi Cebr ile· Şeybe b. Rabili veya Utbe b. Rabia'nın kölesi Addas ve daha başkalarının yardımı ile ortaya koyduğup.u yaymaya kalkışmıştı. Yüce Allah, onun bu iftirasını da Kur'an-ı Kerim'de şöyle reddettirdi: ·

And olsun ki biz onlann 'bunu ancak bir insan öğretiyor!' dedilde­rini biliyoruz. Haldan yüz çevirerek, Kur'an!ı isnad·a yeltendikleri · . kim.senin dili yabancıdır. Bu Kur'an-ın dili ise, fasih, .. apaçıık Arapçadır!5

Nadr, Bedr savaşını müteakib boynu vı.irdurularak öldürülmüştqr.6 İbn Abbas'ın rivayet ettiğine göre, Kur'an-ı Kerim'de Nadr hakkında 8 ayet inı:piş­~· Bu ayetlerin birinde şöyle buyurulmaktadır:

İçlerinden sepi dinleyenler de vardır, fakat biz onu anlarnalanna · engel alinak için kalplerinin üstüne Örtüler, kulaklarının içine de ağırlık koyduk. O.nlar, bütün delil.}.eri görseler bile yine ona inan-

1 Manfred illlmann, Die Medizin im ls(am, Leiden 1970, s. 19-20

2 Muh~mmed b. Habib, Kitabü'l-Münemmak fi Ahbari Kureyş, nşr. Hurşid Ahmed Fa nk, Haydarabad 1384/1964, .s. 488 . . 3 Muhammed Hamidullah,lslam Peygamberi, çev. Salih Tuğ, 5. '!;>askı, İst. 19.91, II, 802 4 Muhammed b. İshak, Siyer (Pergamber Tarihi), çev. Sezai Özel, 2. baskı, İsta,nbul ~991, s. 261; İbn Hişam, Hz. Muhammed'in Hayatı (es-Siret'ün-Nebeviyye),- I, (Çev. !zzet Hasan-NeŞet Çağatay), Ankara 1971, s. 189-1_90; B~lazüri, ·a.g.c., I, 139v. dd., 142 vb dd.; Mahmud Es'ad,lslam Tarihi, Tarih-i Din-i Islam, sad. A.L. Kazancı-O. Kazancı, ~stanbu_l, 1983, s. ~55-456; E Imalılı M. !Jamdi Yazır, a.g.e., ill,405-406; Süleyı:İıan Ateş, Islama !'tirazlar ue Kur'an-ı "Kerim:Ç.en ceuaplar, s . 107-108; M. Asım Köksal a.g.e., s. 258, Osman Kesltioğlu, a.g.e_, s. -.44 5 N~hl/103. Bkz. M. Asım Köksal, a.g!e, s. 259; krş. Vakıd1, Esbabü'n-Nüzul, Kahire 1388/1968, s. 190. . . .

6 Va:kıcÜ, a.g.c., I,l49; Ta beri, a.g.e., n 4S9; Suyu tt, Esbabü'n-Nüzul, Kahir 19S6, s. 95; Edward G. Browne, 4rabian Medicine, Cambridge ·1921, s. 11. ·

Arap Edib ve Şairlerinin Kur'an Karşısındaki Tutumları 55

mazlar. Hatta sana geldiklerinde, seninle tartışıdar ve o kafirler · . 'Bu, öncekilerin masalların~an başka birşey değildir' derler. ı

B. Yalancı Peygamberlerin Zuhuru ·ve Ku.r'a~-ı Kerim Karşısındaki Tutumları ··

Peygamberimizin hayatının son gÜnlerine doğru, bazı Arap kabileleri içinde yalancı peygamberler türedi. Bunlar şöhret ve mevki peşinde koşan zava~lılardı. Buıilar baktılar ki İslam, kılıç · kuvvetinden ziyade Kur'an-ı Kerim'in .üstün sadasıyla yayılıyor, böylece onlar da aynı şeyi yapmaya kalkıştıl.ar. Peygamber olduklarını ve kendil~riije yahiy geldi~ni iddia ettiler: .Bu .daha çok kabile gayretine, asabiyete dayanan bir cereyandi.2 .

Bu cereyanın izleri, daha sonra, Hz. ·Ebu ·Bekir devrinde kısa sürede silin-miş ve izal~ edilmiştir. . .

. Yalancı p-eygamberlerin başJ.ıcaları· şunlardrr:

a) Müseylimetü'l-Kezzab

Yalancı peygamberle.rin başında Müseylime gelmektedir. Kendisine Rahman'ul-Yemarne adı verilen bu zat; Yername'deki Benu.Hanife kabilesinin ileri gelenlerindendi. Şair, . haÜb ve kahin olan Müseylime, daha önceleri (Hicret'in X. yılı) Beıii Hanife elçi heyeti ile beraber Medine'ye gelmiş ve Hz. Peygamber'le g~rüşmüştü. Fakat·bu esnada müslüman olup olmadığı kesin­likle pelli değildir: Memleketine döndükten sonra peygamberlik iddiasında bu­lundu. Taberi ve İbn Esir tarihlerinde onun hakkında garip ve geniş l>ilgiler mevcuttur. Müseylime, kendisine gökten bir meleğin vahiy getirdiğini iddia ediyordu. Ancak işin gar!bi, bu melekona karanlıkta V'ahiy getiriyordu, gün­düzleri aydınlıkta inmiyordu. O, vahiy addettiği bu sözlerde kahinierin kullan­dıkları seeileri bol bol kulla:rimıştrr . . Bunlan Kı~r'aıi'daki bazı surelere b~iızet­meye çalışmıştır. Ane* bunlar .derme"çat-qi.a değersiz. şeylerdi. O, işin kolayını da bulmuştu. Ş~rabı, zinayı helal kılıyor, namazı da bağışlıyordu. Mü.seylime, Hz. Ebu. Bekir'in halifeliği zamanında, Halid b; Velid kom~tasında açılan sa­:vaşta, bir rivayete göre Vahşitarafından oldürülmüştür.3

b) el-Esvedü'l-Ansi'

Asıl adı Abhele olup Hz. Peygamber'in son ğünlerinde Yemen!de peygam­berlik iddiasına kalkıştı. · Y ı;ımen bölgesiride. oturan Ans kabilesine mensuptu .

. ı En'am/25. Bk. Elmalılı M: Haindi.Yazir, a.g.e., III, 405: 2 Osman Keskioğlu, a.g.e., s. 188·. . 3 Vakı~i, Kitabü'r-Ridde, nşr. M. Hamidullah, Beyrut 1409/1989, s.·60 v.d; Belazu.ri, -Fatuhu'l-Büldan (OZkeleriri Fetihleri) , çev.' Mustafa Fayda; Ankara, 1987, s. 125-128; Taberi, a.g.e., III. 281-294; İbn Esir, el-Kamil fi't- Tarih, nşr. C.J .. Tornberg, Beyrut . 1?99/1979, II, 298-3QO; 354-Ş57, 360-365; Carl Brockelmann, islam Ulusları ue Devletleri· Tarihi,· çev. Neşe(Çağatay, Ankara, 1992, s. 37-38; Mustafa Sadık er-Rafii,

. a.g.e. II, 173-1 75; S~le~an Ateş, a.g.e., s.l19-120; Bahriye Üçok, islamdan Döncnler. ue Yalancı Peygamberler, Istanbul 1982, .s. 88-116; İsmail Karaçam, a.g.e., s. 159-161; Osman Keskioiu; a.g.e., s. 188-189; Mustafa Fayda, Allah'ın Kılıcı Halid bin Velid, 2. baskı, İstanbul 1992, s. 272-283 . · . · .·

56 I. Kur'an Sempozyumu

Ona Zü 'l-Hımar (hı ile 'peçeli', ha ile 'eşekli' anlamında) ·da denmektedir . ... Kendisine gökten· bi.r ~eleğiiı vahiy getirdiğini iddia ediyordu:· Son· derece fasih konuşan, keh!lneti, sec'i ve hitabeti, .i,le · şöhret bulmuş olan bu adam, ~z- · Peygamber'in vefatından bir gü~ önce, gece. vakti, karısı tarafından öldürül-müştür (10/631).1 · · ·

c) TuleyJıa ·

Asıladı Talha olan Tuleyha, Necd'de oturanEsed kabUesinin ileri gelenle­rindendi. Hicret'in· IX .. senesinde :B emi E sed heyetiyle. birlikte 'Medine'ye gelip _ müslüman olmuştu. Döndükten sonra peyga~berlik iddia et#. Cebrail yahut Zü 'n-Nun adlı bii meleğin kend~ine vahiy getirdiğini sanıyordu. Şu kadar· var ki kendisine ait birkitab iddiasında bulunmanuştır. Çünkü onun kavmi· fasih konuşan insanlardan .oluşuyordu. Hz. El:lu.Bekir, Halid b. Velid'.i onunla sa­vaşmaya gönderdi. Tuleyha hezimete· uğradı ve. kaçtı. Müteakiben, yeniden müslümanlığa döndü. Samimi bir mÜslüman olarak daha sonraki yıllarda

.Kadisiyye ve Nihavend savaşlarında bü~ yar;:ırlılıklar gösterdi.2 ..

d) Seçah

Aslen Mezopotamyal~ olup, Bemi Temim kabilesinde türeye'n bu sahte ka­dın peygamber de ke.ndisine ·vahiy geldigl.ni 1 iddia . ediyordu: Ancak · Müseylime'nin Çadırında Müseylime ile görüşüp onunla evlendiktensonra va­hiy kesildi. Böylece. vahiy yıldızı şöndü. Bir müddet sonia, Seealı ·da Tuleyha · gibi müs~üman olmuştur. Ölüm tarihi .kesin olarak .belli !feğildir, _ancak Zirik1i,3 ölüm tarihi olarak t~ben 55/675 yılını verir.4 · .

lll. Arap İ~eri Gelenleri .ile Edib ·ve . Şairlerinin · Kur'an-ı Keriİn'i Takdirieri · · · · . · · · : · ·

Kur'an-ı Kerim'in 23 yil kadar süren ~üzUJ.ü .esnasında, Velid b. Mıİğire, Utbe b. Rabia ve Ebu. Cehl gibi Arap ululanndan bazılaı:ı, tilav:cti esnasında, 'onun akıl almaz üstünlükleri ve i'cazı ·karşısında, ;iman etmedikleri halde büyülen-mişler ve gerçeği teslim etm~k mecburiyetinde kalnuşlardır, ' • ·

Hz. Ömer, Tufeyl ·b: Amr gibi bazı Arap büyükleri de huşu ile onu dinleyip hidayete ermişlerdir. Diğer taraftan Hz. Ebu Bekir, Abdl;lllah b .. Mes'ud gibi İslam büyükleri, engin Kur'an sevgileriyle, Mekkeli müşriklerin baskı ve ezi-

. . . . . . .

1 Bel~zl!ri, a.g.e., s. 152-155; T~beıi, a.g.e.., III/227-240; İbn Esir, a.g:.e., s. II, 336-341; C. :ı;3rockelmaniı. a.g.e.., s: 3!HO; Süleyman Ateş a.g.e., s.120;.Bahpye U çok, a.g.e. s. 38-54; !smail Karaçam, a.g.e., s. 1(?2; Osman Keskioğbı, a.g.e:, s. 189. . 2 Vakıdi, ·a.g.e., s. 44-S7; Belazuri, a.g.e., 138~140; Taberi, a.g.e.; III; 256 v. dd:; İbn Esir, · a.g.e., II, 343-349; a. ı:rilf., Osdü'l-Gabe, ~şr. M.İ. eJ...Enna v.b.; Kahire 1390/1970, III, 9~; · Süleyman Ateş, a.g.e., s.·120;'Bahriye Üçok, a.g.e., s. 55-74; İsı;nail Karnçam, d.':g.e., s. 162-163; Osman K~skioğlu, a.g.e., s. 189; Mustafa Fayda, a.g.e.,. s. 255-263 . 3 Zirikli, el-A 'lam, nşr. Zübeyr Feth~llah, 8. baskı, Beyrut 1989, III, 78 . . . 4 Vakıdi,'.a.g.e., s. 61-62; Belazuri, a.g.e.; s: 144-14'5; Taberi·, a.g.e., )II, 267-275; Thn:ü-'1-

. Esir, el-Kamil fi.'t-Tarih, II, 353:357; Mustafa Sadık er-Raf'ıi; a.g.e., .II, 177-178; Cari Brockelmann;a.g.e., s. 37-87; Süleyman Ateş,. a.g.e., s. 120; Bahriye Üçok;a.g.e.; s. 75; 87; İsmail Kar~çam, f!-.g.e., s. 163; Osman Keskioğlu, a.g.e., s. 189 . · ·

Arap Edib ve Şairlerinin Kur'an Karşısındaki Tutumlan 57

yetlerine göğüs gererek İslam'ın yayılması hususunda unutulmaz fedakarlıklar göstermişler ve örnek ·olmuşlardır. Ayrıca -özellikle Medine döneminde-

. Hassan b. Sabit, Lebid, Ka'b b. Züheyr~ Nabiga Ca'di gibi birçok İslam şairleri · yazdıklar.ı , şürlerde, İslam'ı, ·Hz. Peygamber'i ve · Kur'an'ı samirniyetle öVüp takdir etmişler.dir. ·Tarihi ve edebi eserlerde bu hususta geniş bilgiler mevcut-tur. Bu bilgileri, çeşitli başlık!~ altında losaca özetlemek istiyoruz: ·

A Arap İleri Gelenlerinjn Kur'an-ı Kerim'i Takdirleri

ı. Velid b. Muğire

Tanınmış İslam kıimandaıilanndan Halid b. Velid'in babası olan Velid, Vakıdi'nin riv:ayet ettiğine· göre, Kureyş'in sayılı zenginlerindendi.l Hicretin I. yılİnda küfür üzere ölm'Üştjir.2 Kureyş tarafından,'fıkrinden caydırmak için H~. Peyg~mber'e gönderil~m Velid, onu 'Allah adaleti ve ilisanı... emreder' (N ahl/90) aye~ni okurken ~emiş ve şöyle demiştir:

Valiahi onda bir tatlılık ve güzellik var. Kökü kuvvetli, dalları be­. reketli. Bum~ beşer söylemez-. 3

2~ Utbe b. Rabia

Hz." Ömer'in oğlu Abdullah'tan rivayet ediİdiği üzere, K~eyş tarafından Hz. Peygamber'i halkı tslam'a davet etnlekten vazgeçirmek maksadıyla gönde­rilen Utbe, ona "her tüİlü dünya nimetleri~i va'detmiş fakat Hz. Peygamber r~ddederekkendisine F~silet Sfu~si'nin ilk ayetlerini okumuştur. Bu ayetleri . dinledUtten sonra arkadaşlannın yanına dönen UtJ>e; onlara şunları söylemiş-tir: . . ı .

Muhakkak ki hen bir söz _dinledim. Al.lah'a yemin ed~rim ki bunun gibisini şimdiye kadar hiç duymadım. o bir ş),ir veya sihir veyahp.t da kehanet değildir. Ey KureyŞ topluluğu! Benf dinleyin, bu zat ile onda bulumin J{ur'an'ın. arasına girmeyin!4

3. Ebu S"Ufyan, Ebu Cehl ve Ahnes b. ŞerPt . . . 1

1 Neşet Çağatay, !slamdarı Öne~ Arap Tarihi ue Cahiliye Çalz, s. 144_; a. mlf., Velid b .. Muğire, lA, XIII, 198 · 2 Krş. Muhammed b. iıabib, Kito.Pü-,l-Menammak fi Ahbari Kureyş, s: 224, v.d., 484 ·v.d. 3 Suyu U, el-İ tk an .fi . mumi'l-Kur.'a~, IT, 309; krş. Mahmud Es' ad, a.g.e., s. 458-46; Süleyı;nan Ateş, _a.g.e., s. 103; Seyyid Kutub, [rur'an'da Edebi Tasuir, (çev. Süleyman Ateş). 2. baskı, lst._ ts., s.17,35; ·MaJ.ik Bin~Nebi, a.g.e., s. 133; Ahmet Lütfi Kazancı, Peygamber Efendimizin Hitaoeti, lst. 1980, s. 34; Muhammed A. Draz, En 1!-fühim Mesaj: Kur'an, (tre. Suat Yıldırım), Ankara 1985, s. 13·1-132; İsmail K.ai-açam, a.g.e., s. 149-151; Şa'ravi,. a..g.e., s. 53: Aynca bkz. Abdulka.hir el-Cürcani, er-Risaletü'şŞafiye, Selasü Resa'il fi I'cazi'l-Kur'an, nşr. M. Halefullah-M. Zağlul Sellam, Kahire 1387/J.968, s.122-125 4 . .. . .

Mu hammed b. Ishak, a.g.e., s. 266-268; Ibn Hişam, a.g.e., s. 183-185; Belazliri~ Ensabü'l-Eşraf, I, 151; Bakillani, İ'cazü'l-Kur'an, nşr. es-Seyyid Ahmed.Sakr, Kahi,re 1963, s. 27-28; S9leyman Ateş, a.g.e., s. 106-.107; Osman Keskioğlu, a.g .. e., s. 42-43; İsmail Karaçam, a..g.e., s. 152-153. Aynca.bkz. !smail Fenni Ertuğrul, a..g.e., s. 295-296 .

58. I. 'Ku:( an Sempozyumu

Bu üç Kureyşli zat, bir gece gizlice, birbirlerinden habersiz Rasululla}:ı'ın Kur'an okumasını ·dinlemeye giderler. Herbiri bir yerde gizlenir, Hz. Peygamber'e kulak verir. Şafak ahneaya kadar .c:ii.nlerler. Eve dönerken yolda karşılaşırlar, birbirlerini ayıplarlar. Bir. daha böyle yapmayacaklarina ·dair birbirlerine söz verirler. Fakat i(endilerini alamayarak ikinci ve hatta üçüncü gece aynı yerde, birbirlerinden habersiz Kur'an dinlerler.l Bu hadise, müşrik olmalarına rağmen, onların Kur'an:ı Kerim'in üstün cazibesindeı::ı kendilerini alamadıklannı gösteren önemli bir noktad:ir~ · ·

4. Hz. Ömer

İslam kaynaldarında anlatıldığı üzere, Ömer b. IJattab, Hz. Peygamber'i öldürmek maksadıyla yo~a çılctığında; eniştesinin ve kızkardeşinin m:Üslüinan olduklarını öğrenmiş ve onları da öldürmek niyetiyle .evlerine girmiş; fakat kızkardeşinin okuduğu Taha Süres.i'nden bazı ayetleri djiıler dinlemez gönlÜ yatışmış ve göğsü İslam'a açılmıştır. Acaba neden? Çünkü.Allah kelamı, için­deki bir duyguya hitap etmiş ve onu isianı'ın potasında eritnıiştir.2

. 5. Dımad el-Ezdi

İslam'ın Mekke Döneminde Ez d kabilesinin il~ri · gelc~lerinden kahin ve tabih Dımad el-Ezd1, . Kiibe'yi ~iyaret için Mekke'ye gelmişti. : Ona Hz. Peygamber'in deli olduğunu söylemişler, o da hekhn olduğundan 'tedavi ede­yim' demişti. Rasulullah'ı buldu. O da oiıa ·her zaman yaptıği üzere, ~ur'an okuyup dinletti. Peygamberimizi dinledikten sonra dedi ki: · ·

Ben kahinieri söz. söylerken; sakirieri efsunların~ okurken, şaii:İeri kasidelerini inşa d ederken dinledim, fal~at _bU: sözlerin benzerini

· bulamadım. Bu sözler onların butün . lafıilanndan üstündür. Buiılat .denizlerin derinlerini eaşturacak kelilnelcrdir. Bana elini ver, sana biat edeyim!3 ·

· 6. Tufeyl b. Amr ed-Dcvsi

Kavminin ileri gelen bir şahsiyeti olan Yenıenli şair Tufeyl, müslüinanla~ rın pek dar.da bulundukları o t·azyik senelerinde Mekke'ye gelmişti. Müşrilderin uluları hemen onun· etrafını çevirip ona Hz. Peygamber'i kötüle- . me ye başladılar. Fakat Tufey1, Kabe'nin yaninda namaz · lFılan İI.z. Peygamber'in yanına gitti. I-İz. Peygamber ona .İhlas ve Muavvizeteyn sü.rele-

• . . • . 1 • • •

. 1 İbıi-i'llişnrn, a.g.e, s. 200; Siüeynınn Ateş, a:g.e:, s. 116~iı 7; Osman Keskioğlu, a.g.e., s. 4647 . . 2 İbn Hişam, a.g.e., s. 222-229;Hattabi,.Beyanü'l1'cazi'l-Kur'an; Selasa Resa'il fi 1'ccizi'l- · Kur' an, s. 70; ·Mahmud Es' ad, a.g.e;, sA80-483; M . . Asım Köksal, a.lf.e., s. 274-285; Osman Kes~oğlu, a.g.e., s. ·50,52; İsmail Karaçam, a.g.e., s.147-149;' Mustafa Müs~, Mebahis fi I'cazi'l-Kur'an, Cidde. 1408/1988, s .. 100; ·Şa'ravi:, a.g.e., ~,53; Neşet Çağatay, Başlangıçtan Abbasilere .Kadar 1slam Tarih~, s.180-181; M.G.S. Hodgson, Islam'ın Serüveni, çev. Komisyon, !st. 1993, I, 109 3 İbnü'l-Esir, Üs.dü'l-Gabe, III, 56-57; İsıi:iail . Fenni Ertuğrul, a.g.e., s. 296; Muhammed. Hamidullah, a.g.e.; II, 802; Mustafa .Fayda, İslamiyetin Güney Arabistan'a :Yayı.Zışı, Ankara 1982, s. 64;.0sman Keskioğlu, a.g.e., s: 49 · · · ·

Arap· Edib ve Şairlerinin Kur'an Karşısındaki Tutumları 59

rini okudu. Bu sılrelerin fesahat ve belağati karşısında kendinden geçen Tufeyl . CV allahi bundan daha güzel·hiçbir_söz işitmedim' diyer.ek müslüman oldu. ı

' .. 7~ Mefruk b : Aınr

Mefruk, Benii Şeyl?an kabilesinin reisleriP.dendi: Hz. Peygamber ona En'am ve Nahl s'o.relerinden bazı ayetler okudu. Bunun üzerine Mefruk 'Allah'a kasem edeı:_im ki bu, arz ahalisinin sözü .değildir. Öyle olsaydı biz onu bilirdik'diyerek Kur'an'a olan hayranlığı~ı belirtti.2 ·

8. Süveyd b. Samit

Kureyşliler, Acem hikayeleri so yleyen hikayecileri meydana salıp halkı on­laria oyalamak istediler. "Süveyd, Mecelle-i Lokman'ı Hz: Peygamber' e göster­mişti. Hz. Peygamber, 'sen önce benden dinle' diyerek ona biraz Kur'an okudu. Bunun. üzerine Süveyd, 'bu söz" daha hoş' diyerek defterini kaptı ve oradan çe-kildi.3 . . . . .

9. Cübeyr b. M\it'ım

Müslüman olmazdan önce, Bedr esirleripi fidye mukabilinde kurtarmak için müşrikler Cübeyr'i Me-dine'ye göndermişlerdi. Çübeyr, Resulullah'ı TUr Su.re·si'zii okurken dinlem~ş, kalbi titremiş ve_müslüinan olmuştur.4

10. Os~an b. Maz'ibı '

Osmap. b. _Maz'iin, Kur.' an-ı Kerim'in birkaç ayetini dinledikten sonra müs-lümanlığı kabul etmişti. 5 ·

11. Halid el-Advani . . . . . ~

·. Halid, Peygamberimizin · Taifi ziy;:ı.r~ti esnasında onu· Tarık Suresi'ni okurken dinlemiş, hemen İslam'a girmekle kalmamış, aynı zamanda bu süre'­nin etkisi altında kalarak o'nu ezberlemişti.6

12. Useyd b. Hudayr.~ -

1 İbnü'l-Esir, a.g.e., III, 78~80; Zehebi, Siyernü.A'lami'n-Nübela, nşr. Şu'ayb eJ-Arnavut v.b., 4.-baskı; Beyrut 1406/1986, I, 345; }ialebi, 1nsanü'l:Uyun fi Sireti'l-Emini'l­Me'muri, Mısır 1384/1964, II, ~9; Cabizade Ali Fehmi, Hüsnü's-Sıhabe fi Şerhi Eş'ari's­Sahabe, Dersaadet 1324, s. 291; M. Asım Köksal, a.g.e., s. 326-328; Osman Keskioğlu, a.g.e., s.49-50; Mustafa Fayda, a.g.e., s. 77; İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Tarihi, I, 13; M. Ali Kapar, Hz. Muha17J.med (s.a.v.)'in Müşriklerle Münasebetleri, İst. '1993, s. 122; Mustafa Eriş, Tufeyl bin Amr ed•Devsi, Altınoluk, sayı 93 (Kasım 19~3), s.26 2 İbn Esir: a./i~e. , V, 250.:251;.İsriıail Fenni Ertuğrul, a.g.e., s. 2Ş6 3 İbn Esi.İ-, a.g._e:, II, :489; Süleyman Ateş,' a.g.e., s. 128; Osman Keskioğlu, a.g.e., s.54,185 4 Bakıllap.i, a.g.e, s.27; Zehebi, a.g.e., III,96; O~man ~Keskioğlu, -~.g.e., s. 53; İs~ail KaraÇam, a.g.e., s.491 · · · · sı . . smail Karaçam, a.g.e.,ı s. 491 6 .

Ag.e., s. 491

60 . . ı. Kur'an Sempozyumu

Rastilullah efendimiz, Hicret'ten önce, Medine'deki mÜ'minlere İslam'ı ö~­retmek için Mus'ab b. U:meyr ile Abdullah b. Ümmi Mektum'u Medine'ye göİı.- . dermişti: Mus'ab'ın kardeşinin oğlu Useyd, ona .karşı cephe alımş ve onu tehdit

.etmişti. Bunun üzerine Mus'ab ona 'İstersen sen de otUr ve Kur'an'ı dinle, eğer hoşuna g}derse kabul edersin, şayet beğenmezsen, beğenmeyişi~ sana yeter ve

. artar' demişti. Sonra Mus'ab Kur'an-ı Kerim okudu, Useyd onu dinledi. 'Bu ne · güzel söz!' dedi ve müslüman oldu. Useyd, çok güzel bi: sesle Kur'an okurdu.1

B. BazıAsr-ı Sa~det İslam Şairlerinin Kur'an-ı Kerim'e ·övgü.I~ri . . .

ı. Hassan b . Sabit

Müşriklerin hücümlanna karşı İslani'ı ve Hz. Peygamber'i samirniyetle ve fedakarca müdafaa etti~ için Peyga"!-ber'in Şairi ünvanını a~rmş olan Hassaıi b. Sabit'in, bu meyanda Kur'an-ı · Kerim'i de öveıi bazı şiirleri vardu:. Bunlardan tesbit ettikleri.IDız şunlardır: · ·. ·

a)

b)

c)

d)

_r..i.:Jl Jı; c..>.iJI ~~ . ~i JJ J , l.ıi}J lı { fi

Nezir'in (Peygamber'in) sÖylediklerini tasdik etmek ~ere getirildi-ğiniz halde Kur'an'ı inkar ettiniz.2 · . · · . · · ·

Eğer Hz. Peygamber ve Hakk'ın sözü, gaiabı mucib olmasaydı, siz; den hiçbir dişi ve erkek bıraıa;,_azdım. 3 ' ·

O, çevresindeki insaniann gör~mediği şeyleri gören ve hermes- ·. ·cidde Allah'ın Kitabını ökuyan bir peygamberdir.~

;. . i!

Allah s~i devamlı gördüğü ve aranızda muhkem ayetler ve sözler bulun5iuğu halde, 'biz asla görülmeyec.eğiz' dediniz.5 . . ·

1 Mah~ucl Es'ad, a.g.'e., s. 518-519; Süleyman Ateş, a.g;e., s. 128-129; İsmail Karaçam, a.g.e., s: 482-483: Aynca bk. Safedi, el-Vafi bi'l-Vefeyat, nŞr. Josefvan Ess, Wiesbaden 1974; IX, 258

· 2 Hasan b. Sabit, Di uan, Darü Sadır, .Beyrut, ts., s. no. Bu.beyit, önceleri yah~di 'olup da · . bilaliare inüslümanhğı kabtil eden, Benu Sa'lebe'den Cebel b. Cevval'e cevap olarak söylenmiştir. · · · · ·

3 Has.san b . . Sabit, a.g.e., . s. 1p0 . . Bu beyitle Beni Sehm ve Amr b:~ hicvedilmekiedir: ~ Hassan b. Sabit, a.g.e., s. 52; C~bizade Ali Fehmi, a.g.e., s. 228 5 Hass~n b. Sabit, a.g.e., s. 185. Bu beyit, Uhud Savaşı sonunda, bir kan davası dolayı­

. sıyle Hz. Peygamber tarafından k.ısas yapılarak öldürülen Haris b. Süveyd hakkında söylenİniştir. ·

Arap Edib ve Şairlerinin Kur'an Karşısındaki Tutumları 61

Biliyoruz ki Allah'tan başka hiçbir rab yoktur. ve Allah'ın Kitab·ı da daima rehber olmuŞtur; ı . · · .. . ·

fl Onlar, Allah'ın kendilerine .hüknıünü indirdiği Allah'ın dostlarıdır

· ve o pak Kitap da·onların ara5indadır.2

. ' 2. Lebid b. Rabia

/ Cahiliyye ve İslam .d_evirlerinde uzun bir ömür sürmüş bulunan Lebid, ı\rapların en meşhur şairlerinden biri olup, aynı zarlıanda Muallakat'tan biri­nin de sahibidir. Hicretiiı IX. 'senesinde "islam:ıa müşerref olmuştur. Birgün

· Hz. Ömeı: ona bir şiir"inşad etmesini .söylemiş,_ Lebid şu cevabı vermiştir: . . . .

Ce na b-ı. Hakk'ın Bakara ve Al-i İmran ~ıirelerini göndermesinden sonra bB:na şiir yazmak düşmez.3 :

3. Nabiga Ca'di

. İslam'ın büytlk };>k şain olan N abiga, Hz. Peygamber' i ö..;düğü bir kaside-sinde şöyle der: · ·

a) !_,:; öfilS' l.ıl:S" ~ J <.>-4Jlı r.l>.- ~l.uJI J.r-J 4i

Ben Rasfilullah'a ·gelip t~bi oldum. zlı-a o, hidayet getirmiştir ve · kehkeşan gibi parlak birkitab tilavet etmektedir."\l ·

Onun, konumuzia ilgili diğer bir.beyti de şöyledir: . . . .

. . b) 'JLp.. .J" 'il ~ \..:5' J l.:J_ oj~ 0li _;ll .~~- ı)l :;...

-Biz gaybı (gizli hakikatleri) bilmezken, nihayet Ahmed'e Furka_n . geldi. O, onu içimizde okuyo_r.5

1 Hassan ·b. Sabit, a.g.e., s, 261. Bu beyit, Habban'ın Mu~te Harbinde şehit olanlaı:a mersiy~ o~arak ~öylediği bir şiirinde yer almıştır. · : :2_Hassa:n b. Sabit;a.g.e., s. 100 : .

·a İQİı. K~teyb~, eş-Şi'r ue'ş-Şuara, nşr, Müfid -Kaİniha,, B~yrl!-t 1401/1981," s.· 1~?; İbn · Abdilberr, el-Isti'ab fi Ma'rifeti'l=-Ashab, n"şr. A.M. el-Bicevi, Mısır_, ts, III, 1337; Ism~ Cerrahoğlu, "Hz. Peygamber'in En Mühim Mucizesi Kur'an-ı Kerim", Diyalıet Dergisi, c.VII, sayı 68-69 - (0cak-Şubat 1968), s.19; İsmail Kaı·açain, a.g.e., s.490; Sü.leyman Tül'\,icü, "BüyükBir.İslain Şairi: Lebid", AÜİFD, X (1991),-s. 178. Ayrıca bk. Cabizade Ali F~hmi, a:.g.e., s.352. . 4 Mari·a Nhlllıio, Le Poeşie di an-Nabigah al-Ga'di, :Rqma 1953, s. 33,51, 70; İb.ıi. Kufey"Qe, a.g.e., ~.13.0; İbn SeyyidLn-Nas, Minahu'l~Midah, ~şr. İffet Visal Hal!lza, Beyrut 1407/1987, s.236; Osman Keskioğlu, a.g.e., s. 187 5 Maria·~allino, a.g.e., s.86

62 I. Kur'an Sempozyumu

4. Ka 'b _b. Zübeyr

Muallakat'tan birinin sahibi, tanınmış hanifşair Züheyr b. Ebi Sülma'~nl oğlu olan Ka'.b, 1-}.icretin IX. senesinde müslüman. olmuştur.. Hz. "?eygamber'i medhetmek maksadıyla nazmettiği Kaside-i· BÜ.rde'sinde .(Kaside-Banet Su'adu)2· ~z. Peygamber'e ve Kur'an'a olan ~akdirkarlığınışöyle dile getirir:

İçi güzel öğütler ve geniş bilğilerle· dolu olan Kur•an'ı sana bir bağış olarak veren (Allah) serii doğru yoldan ayırmasın. B~n~ mÜhlet ver!3 · · .. ·

5. Sırme b. Ebi Enes

Çok yaşlı ~lduğu bit sırada İslam'ı idrak eden bu · şair, Hassan b. Sabit'in daha ·önce kayd-ettiğimiz beyti ile çok büyük benzerlik arzeden· bir şürinde şöyle der:

~.>lt> ~i ~~ yl=S' 0i J. o~ ~ '1 .illi 0i ~ j .

Biliyoruz ki 4llah'tan başka hiçbir şey yoktur ve Allah'ın Kitabi da daima rehber olm1;J.ştur.4 ·

6. Humeyd b. Sevr el~Hilali

O, Hz. Peyga!l1ber'e gelmiş ve oni.ı şu beytiyle övmüştür:

· ı.l>........ li . .D:.i . 14 . '.J? J...,.., r

O, Allah tarafından gönderilmiş yol gösterım bir _kitap okuyor. Bu· ' sebeple biz tekzib eaemedik ve secde etmek mecburiyetinde kal­

dık.5

7. Kays b. Bahr el-Eşciii

Kays, Be dr savaşından sonra nazm~ttiği, Hz. Peygamber'i · öv~n bir şürinde şöyle der: ·

1 Züheyr hakkında geniş bilgi için bkz. Süleyman Tülücü, "Bir Hakim ve _Hanif Şair: Zuheyr b. Ebi Sulma", İslami Edebiyat, sayı 23 (Ocak-Şubat-Mart 1994), s. 36-38 2 Ka'b ve _;l{aside-i Bürdesi h~}rmda pk. Süleyman TülücÜ, "Ka'b b_. Zuheyr Ye KSside-i. Bürde'si Uzerine Notlar I", AÜIFD, V (1982), s. 159-173 . 3 Sükkeri, Şerhu D~vani Ka.'b b. Züheyr, Kahire 1885/1965, s.19; İbn Hiş?m, Şerhu Kasideti Ka'b b. Züheyr, nşr. M.H. Ebu Naci, Beyrut 1402/1982, s. 272; Mehmet E~, BanetBu'at, İst.130.2, s. 70; M. Nuri Gencosmaıi, "Kaside-i:aürde", Tercüme, sayı 75-76 (Temmuz-Aralık 1961), s. 95; Nafiz Danışman, "Kasid.e-i Bürde", Diyanet İşleri Başkanlığı Dergis~. W12 (Aralık 1963), s. 26; Osman Keskioğlu; "Ka'b b . . Züheyr ve Kaside-i Bürde", Diyanet.Dergisi, XIV/2 (Mart-Nisan 1975), s._lOl; Osm~ Keskioğlu, a.g.e., s. 187 4 İbn Seyyid'in-Nas, a.g.e., s. 130 5 Cab~ade Ali Fehmi,"a.g.e:, s. 360 ·

Arap Ed.ib ve Şairlerinin Kur'an Karşısındaki Tutumları . 63

~ r-l j:ı-1 ~ l.ii ~ ·. "-!l.:S" ~-~)lı:; 'Jy._)

Hak gecikmeyip (etrafı) aydınlattığı zaman, Rahman~-in bir elçisi · olarak O, onun Kitabını tilavet etmektedir, ı

8. Rafi b. Umeyr et-Tai

O, Rasülullah'ı övdüğü bir şiirinde şöyle der:

y _,.ı.s:.ıı J_,Altı v-:1 ü _,.ı...,.. . '1 j J~ J.,... )1 ~ t;

GördÜm ki o R_asül, yalan olmayan dosdoğru ·bir söz söylüyor. 2

9. Niz b. Selerne el-Ezdi . .

. Hz. Peyga~ber'e gelmiş ve onu şü peyt~yle ni~dhetmişti:r:

~ ~~ ~~ Lıl.:S" ..:.ı_;.:..; ' 4-LS'- ~~- 1 .r->- \ . ~.J.;;T J .

.Sana geliyorum, ~y~ahluka~n en hayırlısıl Sen," hakkl getiren, ö~etici bir ki tab neşrettin. 3 . . . . . · ·.

ıo. Nüceyd b . Iınran el-HtıZai .

Mekke'nin fethedildiği -~yazdığı bir şiirinde şöyle der:

<-;--i ts" J ~ ~ if ~i yl.:S" ~ L;~ L:..,;,) if L:; _r.J'> J

Yurdumıizcİa~ ayrıldık Orada y~zdıraru ve katibi olmaksızın gelen bir kitabımız vardır. 4

1 İbn Seyyid'in-Nas, a.g.e., s. 244 2A e., s.103

3 A e., s. 216 4:A. e;, s .. 317