ΠΑΙΔIA EΡΜΑΙΑ

ΑΠΟΚΛΕΙΣΜOΣ ΚΑΙ ΕΚΜΕΤAΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΣΥΝOΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛIΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛAΔΑ ΕΘΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ:

ΕΛΛΑΔΑ

ΕΛΙΝΑ ΣΑΡΑΝΤΟΥ

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2019

ΠΑΙΔIAEΡΜΑΙΑΑΠΟΚΛΕΙΣΜOΣ ΚΑΙ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΘΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ: ΕΛΛΑΔΑ

ΕΛΙΝΑ ΣΑΡΑΝΤΟΥ και ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Εισαγωγή 4

1.1 Χαρτογράφησηενόςσυνεχούςαποκλεισμού 5 1.2 Γενικέςπληροφορίεςγιατιςδιαδικασίεςπροστασίας 7

1.3Ερευνητικοίστόχοι 10

1.4Μεθοδολογία 11

1.5Παρουσίασηέρευνας 12

2. Τρέχοντα συστήματα προστασίας 14

2.1Νομικόπλαίσιο 16

2.2Διατάξειςστοεθνικόδίκαιο:Δικαιώματα καιδιαδικαστικέςεγγυήσειςγιαταανήλικα 18

2.3Ηκράτησηωςπροσωρινήλύση 23

2.4Νομικόκαθεστώς 25

2.5Απέλαση–Ακούσιαεπιστροφή 27

2.6Επιτροπεία 29

3. Νομικές εξελίξεις 34

3.1Μίακεντρικήδιοικητικήαρχή γιατηνπροστασίατωνανηλίκων 35

3.2Αναδοχή–Ημιαυτόνομηδιαβίωση 37

3.3Επιτροπεία 38

3

4. Κοινωνία των πολιτών και Χρηματοδότηση 43

5. Ένταξη 48

5.1Ηένταξηωςβιώσιμηλύση 49

5.2Δυνατότητεςυποδοχής 50

6. Εμπόδια στην ένταξη 54

6.1Υποδοχήστασύνορα 55

6.2Κέντρακαιδομέςφιλοξενίαςανηλίκων: ηκατάστασηστηνενδοχώρα 64

6.3Κακοδιαχείρισηπεριπτώσεων 73

7. Εκπροσώπηση και συμμετοχή των παιδιών: μια απουσία 83

8. Παιδιά εγκλωβισμένα σε μακρές και χρονοβόρες διαδικασίες 90

8.1Πρόσβασηστιςδιαδικασίες 92

8.2Παιδιάσενομικόκενό 94

8.3Οικογενειακήεπανένωση 98

9. Εκπαίδευση 102

10. Απασχόληση και λοιπές επιβαρυντικές περιστάσεις 111

11. Εκμετάλλευση 114

12. Επίλογος 122

Βιογραφικάσυγγραφέων 126

[ 1 ]Εισαγωγή

[ 1.1 ] Χαρτογράφηση ενός συνεχούς αποκλεισμού

Το2015καιτο2016,εκτιμάταιότιεισήλθανστηνΕυρωπαϊκήΈνωση(ΕΕ) 2.300.000υπήκοοιτρίτωνχωρών, 1απότουςοποίους1.377.349ήρθανστηνΕλλάδα,τηνΙταλίακαιτηνΙσπανία,ενώ1.030.173διέσχισανταθα-λάσσιαελληνοτουρκικάσύνορα. 2Χαρακτηρίστηκεωςπροσφυγική«κρί-ση»,αλλάκυρίωςήταν«κρίση»διαχείρισηςτηςυποδοχής.ΚαθώςηΕλ-λάδαεξακολουθούσεναταλανίζεταιαπότημακρότερηκαισοβαρότερηοικονομικήκρίσηστηνιστορίατηςΕΕ,ηχώραπροφανώςκαιδενήτανέτοιμηνααντιμετωπίσειτιςαθρόεςαφίξειςπροσφύγωνκαιμεταναστώντατελευταίαχρόνιακαι έπρεπενααναπροσαρμόσει τηνομοθεσίακαιναθεσπίσειεπιπρόσθετεςυπηρεσίεςυποδοχήςγιανααντεπεξέλθεισεαυτήτηνέαπραγματικότητα.

ΕνμέσωμιαςαπότιςμεγαλύτερεςανθρωπιστικέςροέςπροςτηνΕυρώ-πη,μηκυβερνητικέςοργανώσεις(ΜΚΟ)καιηκοινωνίατωνπολιτώνκινη-τοποιήθηκανόπωςποτέάλλοτε.Ορόλοςτουςήτανκρίσιμος,προκειμέ-νου να διασφαλιστεί η πρόσβαση στις υπηρεσίες που χρειάζονται οιπρόσφυγες, ενώ, ενίοτε, μέχριπουυποκαθιστούσαν τιςυπηρεσίεςπουπαρέχονταναπότιςδημόσιεςαρχές.

ΚατάτηνάφιξηστηνΕυρώπη,τοταξίδιτωνπροσφύγων,πουέχουνήδηδεινοπαθήσειώσπουναφθάσουνσεέναντόποπουθεωρούνκαλύ-τεροκαιασφαλέστερο,κάθεάλλοπαράέχει τελειώσει.Ξεκινάένανέοταξίδιστακράτη-μέλητηςΕυρώπης,διαμέσουτουλαβύρινθουτηςγρα-φειοκρατίαςκαιτωνδιαδικασιώνγιατηχορήγησηπροστασίας,ασύλουήαπλώςτουδικαιώματοςπαραμονής.Πρόκειταιγιαέναταξίδιμακρύπου,μολονότιδενθέτει(πάντοτε)σεκίνδυνοτηζωήτους,σίγουραδοκιμάζειτηναντοχήτουςκαι,γιατουςπιοτυχερούς,ίσως,τελικά,οδηγήσειστηνένταξήτουςστηνκοινωνίαυποδοχής.

Οεκτοπισμόςδενέχεινακάνειμόνομετηναλλαγήτουγεωγραφικούχώρου,αλλάκαιμε τηναποδιάρθρωσηπολλώνπτυχών τηςκανονικής

1. EuropeanParliament,EU Migrant Crisis: facts and figures:http://bit.ly/2JtbkTz. Όλοι οι ιστότο-ποι προσπελάστηκαν στις 9 Μαΐου 2019, εκτός εάν αναφέρεται διαφορετικά.

2. UNHCR,RefugeesandMigrantsSeaArrivalsinEurope:http://bit.ly/2HaCL3e.

5

6

ζωής,μετηβίαιηδιατάραξητουαισθήματοςτου«ανήκειν»ενόςατόμου. 3 Ταασυνόδευταανήλικα–στηδικήμαςπερίπτωση,πρόκειταικυρίωςγιααγόριαστηνεφηβεία–είναιιδιαίτεραευάλωταστησωματική,πνευματικήκαικοινωνικήαπομόνωσηκατάτηδιάρκειααυτήςτης,αςελπίσουμε,με-ταβατικήςπεριόδουστηζωήτους.Οιοικογένειεςχωρίζονται,οικοινωνι-κέςσχέσειςδιαρρηγνύονται,ηεκπαίδευσηδιακόπτεταικαιταπαιδιάκα-λούνταινακάνουνέναεπικίνδυνοταξίδιμόνατους.

Σεαυτότοδύσκολοταξίδιχρειάζονταιωςσυνοδοιπόρους ικανούςεπαγγελματίες,έμπειρεςκαιπρόθυμεςδημόσιεςαρχέςκαικατάλληλουςπόρους.Αυτόείναικάτιπουδενσυμβαίνεισυχνά.Ταπερισσότεραανή-λικα που είναι ασυνόδευτα ή έχουν χωριστεί από τηνοικογένειά τουςφαίνεταιναπερνούνμέσααπότολαβύρινθοαυτόνεντελώςπαραμελημέ-νααπό τοσύστημαπροστασίας τουπαιδιού, τοοποίο, ενώυφίσταταιθεωρητικά και τυπικάσε νομικά έγγραφα και κυβερνητικές αποφάσεις,στηνπράξηείναιανύπαρκτο.Ημοίρατωνπαιδιώναφήνεταιστηντύχη,χωρίςκατάλληληκαθοδήγηση,προστασίαήασφάλεια,καιταίδιαανα-γκάζονταιναεπινοήσουντρόπουςγιαναεπιζήσουνμείδιαμέσαγιαμε-γάλαχρονικάδιαστήματα.Παράτουςάνευπροηγουμένουαριθμούςκαιτηνέλλειψηετοιμότηταςτωνευρωπαϊκώνκρατών-μελών,τακράτηυπο-χρεούνταιναδιασφαλίζουνότιταπαιδιάστοπλαίσιοτηςδιεθνούςμετα-νάστευσηςαντιμετωπίζονταιπρωτίστωςωςπαιδιά.ΤοΒέλτιστοΣυμφέροντουΠαιδιούθαέπρεπεναείναιπροτεραιότητασεατομικόήσυλλογικόεπίπεδο.Ενώέχουνγίνειβήματαπροςτησωστήκατεύθυνση,αυτάείναιελάχιστακαιγίνονταιμεπολύαργόρυθμό.

Ηεπιτυχήςενσωμάτωσηορίζεταιαπόένασυνεχέςμέτρωνπροστασίαςκαικοινωνικήςένταξης.ΣτηνΕλλάδαχαρτογραφήσαμεένασυνεχέςαποκλεισμού.

3. SarahMaguaire“Putting adolescents and youth at the centre”, Being Young and Out of Place, ειδικό τεύχος,ForcedMigrationReview40(Αύγουστος2012).

7

[ 1.2 ] Γενικές πληροφορίες για τις διαδικασίες προστασίας

Πολύ πριν από την οικονομική και την αποκαλούμενη «προσφυγική»κρίση,ηπροστασίατωνπροσφύγωνκαιτωνασυνόδευτωνανηλίκωνήτανέναμακροχρόνιο,ακανθώδεςζήτημαγιατιςελληνικέςαρχές.

Ηελληνικήκυβέρνησηέχειεπανειλημμένωςδεχτείέντονεςεπικρίσειςμέσασταχρόνιααπόαρκετούςευρωπαϊκούςκαιδιεθνείςοργανισμούς 4 λόγωμηεκπλήρωσηςτωνδιεθνώντηςυποχρεώσεωνσύμφωναμεαρκετάνομικάμέσαπερίανθρωπίνωνδικαιωμάτων,καθώςκαιτοευρωπαϊκόκε-κτημένογιατοάσυλο. 5Οιταπεινωτικέςσυνθήκεςδιαβίωσης,οιανύπαρ-κτες προβλέψεις για την υποδοχή, οι ανεπαρκείς και μη προσβάσιμεςδιαδικασίεςγιατοάσυλο,ησυστηματικήκράτησησεαπάνθρωπεςσυν-θήκες,οιεπαναπροωθήσειςκαιηκακομεταχείρισηείναιελάχιστααπόταζητήματαπουχρήζουνεπίλυσης.Σεό,τιαφοράταανθρώπιναδικαιώμα-τατωνπροσφύγωνστηνΕλλάδα,επικρατούσεμιαεποχήσκοταδισμούπολλάχρόνιαπροτούηπερίφημηυπόθεσηMSSτο2011επιστήσειτην

4. ΕυρωπαϊκήΕπιτροπήγιατηνΠρόληψητωνΒασανιστηρίων(CPT),“ReporttotheGovernmentofGreeceonthevisittoGreececarriedoutbytheEuropeanCommitteeforthePreventionof Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 23 to 29September2008”:http://bit.ly/2HauVXa,ΟΕιδικόςΕισηγητήςτουΟΗΕγιαταβασανιστήριαπαρουσιάζειταπροκαταρκτικάευρήματααπότηνΑποστολήτουστηνΕλλάδα,20/10/2010,http://bit.ly/2YpITKP,

ΔημόσιαΔήλωσητηςCPTσχετικάμετηνΕλλάδα,15.3.2011:http://bit.ly/2Havi2K Report totheGovernmentofGreeceonthevisittoGreececarriedoutbytheEuropeanCommitteeforthePreventionofTortureandInhumanorDegradingTreatmentorPunishment(CPT) from19to27January2011:http://bit.ly/2vKrqAm

ΈκθεσηπουυπέβαλεοΕιδικόςΕισηγητήςγιαταβασανιστήριακαιάλληαπάνθρωπηήταπεινωτικήμεταχείρισηήτιμωρία,ManfredNowak,4.3.2011(A/HRC/16/52/Add.4)στοΣυμ-βούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: http://bit.ly/2Lzifxr Καταληκτικά Σχόλια για την Ελλάδα,ΕπιτροπήκατάτωνΒασανιστηρίων–όγδοησυνεδρίαση,7Μαΐου-1Ιουνίου2012http://bit.ly/2WCi5q0

5. ΔιαδικασίεςπαραβίασηςκοινοτικούδικαίουκινήθηκανκατάτηςΕλλάδαςαπότηνΕυρωπαϊκήΕπιτροπήστοντομέαΕσωτερικώνΥποθέσεωντριάντατέσσεριςφορέςαπότο2003,τηντε-λευταίαφοράτο2018.Όλεςαναφέρονταιστησυμμόρφωσημετηνευρωπαϊκήνομοθεσίααναφορικάμετοκαθεστώςκαιταδικαιώματατωνυπηκόωντρίτωνχωρών,συμπεριλαμβανο-μένουτουκεκτημένουγιατοάσυλο.Πιοσυγκεκριμένα,αναφορικάμετιςσυνθήκεςυποδοχήςκαιτοάσυλο,έχουνκινηθείδιαδικασίεςεπανειλημμένωςμέσασταχρόνιαγιαμησυμμόρφωσημετιςΟδηγίες:http://bit.ly/2JtZ8Ck

8

προσοχήτηςΕυρώπηςστοτιπραγματικάσυνέβαινεστηνΕλλάδα. 6Έπειτα

απόαρκετέςκαταδίκεςαπότοΕυρωπαϊκόΔικαστήριοΔικαιωμάτωντου

Ανθρώπου(ΕΔΔΑ)το2018,ηΕλλάδαεξακολουθείναβρίσκεταιυπότην

επίβλεψητηςΕπιτροπήςΕκτέλεσηςΑποφάσεωντουΣυμβουλίουτηςΕυ-

ρώπης(ΣτΕ), 7καθώςκαι τηςΕυρωπαϊκήςΈνωσης,με τηντελευταίανα

αναμένειτηνομαλήεπανέναρξητωνεπιστροφώνπροςτηνΕλλάδααιτού-

ντωνάσυλοσύμφωναμετονΚανονισμότουΔουβλίνου. 8

6. Βασικόςπληροφοριοδότης.7. Αρκετέςπεριπτώσειςσυστηματοποιήθηκαναποτελώνταςμιαδιακριτικήενιαίαομάδαπροκειμέ-

νουγιατηνεξασφάλισητηςομαλήςεκτέλεσήςτους,λόγωτουότιηΕλλάδαβρέθηκεεπανει-λημμένωςσεπαραβίασησταίδιαθέματααναφορικάμετουςαιτούντεςάσυλοκαιτουςυπηκό-ουςτρίτωνχωρών(κράτηση,συνθήκεςκράτησης,κίνδυνοςαπέλασης),πουαναφέρονταισεπαραβιάσειςτωνΆρθρων5και3και13τηςΣύμβασης.Υπ’αυτήτηνέννοια,ηεκτέλεσηπροϋ-ποθέτειόχιμόνοτηναποζημίωσητουαιτούντος,αλλάκαιμελλοντικέςθεμελιώδειςαλλαγέςαπότηνελληνικήκυβέρνησηκαιαποδεδειγμένημέσασταχρόνιαυλικήκαισυστηματικήβελτίωσητωνσυνθηκώνπουοδηγούνσεαυτέςτιςεπανειλημμένεςπανομοιότυπεςπαραβιάσειςτιςοποίεςπροκαλούνοιπανομοιότυπεςσυνθήκεςπουεπηρεάζουνυπηκόουςτρίτωνχωρών,οιοποίοιζητούνδιεθνήπροστασία(πρόσβασηστοάσυλο,συνθήκεςυποδοχής,εξάλειψηαυθαίρετωνσυλλήψεων,βελτίωσησυνθηκώνκράτησης,προσβάσιμακαιαποτελεσματικάένδικαμέσα).ΟιπαρακάτωυποθέσειςαποτελούνέναελάχιστοδείγματουπραγματικούαριθμούτωνκαταδικώνσεβάροςτηςΕλλάδαςγιατοσυγκεκριμένοθέμα:ΟμάδαυποθέσεωνM.S.S.κατάΒελγίουκαιΕλλάδας(30696/09),ΟμάδαυποθέσεωνS.D.κατάΕλλάδας(53541/07),ΟμάδαυποθέσεωνRahimiκατάΕλλάδας(8687/08),ΥπόθεσηSakirκατάΕλλάδας(48475/09),ΥπόθεσηR.U.κατάΕλλάδας(2237/08):http://bit.ly/2Vp7WAp

8. ΥποθέσειςC-411/10καιC-493/10N.S. κατάSecretaryofState for theHomeDepartment,απόφασητουΔΕΕπουοδήγησεστηνεπίσημηκαταδίκητηςΕλλάδαςσεευρωπαϊκό-κοινοτικόεπίπεδοκαιστημετέπειτααποχήαπότιςμεταφορές.Ηκατάστασηαποτυπώθηκεστονμεταγενέ-στεροΚανονισμό604/2013(ΔουβλίνοΙΙΙ)πουπροβλέπειένανεπείγονταμηχανισμόοοποίοςθαμπορούσεναοδηγήσειστηναναστολήτωνμεταφορώνπροςένασυγκεκριμένοκράτος-μέ-λος.ΈχουνεκδοθείαρκετέςσυστάσειςαπότηνΕυρωπαϊκήΕπιτροπή(C[2016]871,C[2016]2805,C[2016]6311)προςτηνΕλλάδα.Μιασύστασηπροςτακράτη-μέλη,πουευνοείτιςμετα-φορές προς την Ελλάδα, εκδόθηκε στις 8/12/2016 αναφορικά με τους αιτούντες από τις15/3/2017 κι έπειτα, με εξαίρεση τα ασυνόδευτα ανήλικα.Ωστόσο, δεν έχει τεθεί σε πλήρηεφαρμογήαπόόλατακράτη-μέλη:Κατάτηδιάρκειατου2016,κοινοποιήθηκανστηνΕλλάδα4.115αιτήματαεκνέουανάληψηςαπότηνΟυγγαρία(97%,περίπου3.991αιτήματα)καιτηνΕλβετία (3%, περίπου123αιτήματα).Μόνο3οδήγησαν τελικάστη μεταφοράστην Ελλάδα.ΈπειτααπόδύοαποφάσειςτουΕΔΔΑ,πουδιέτασσαντηνΟυγγαρίανααπόσχειαπότηνεπι-στροφή των σχετικών προσώπων στην Ελλάδα (M.S. κατάΟυγγαρίας [64194/16],H.J. κατάΟυγγαρίας[70984/16]),ηΟυγγαρίαδενκοινοποίησεκανένααίτημαεκνέουανάληψηςτο2017.

Το2017μειώθηκανοιπραγματικοίαριθμοίαιτημάτωνεκνέουανάληψης(1.998σεσχέσημε4.115τονπροηγούμενοχρόνο),αλλάαυτήημείωσηήτανεικονική.ΜετηνΟυγγαρίανααπέχειεντελώςαπότηνκοινοποίησηοποιουδήποτεαιτήματοςτο2017, τασυνολικά1.998αιτήματαισοδυναμούνμεραγδαίααύξησησεσχέσημεταυπόλοιπα123αιτήματααπότην

9

Ταασυνόδευταπαιδιάκαιταπαιδιάπουέχουνχωριστείαπότηνοι-κογένειάτους,ταοποίαείναιεξορισμούηπιοευάλωτηομάδατουπρο-σφυγικούπληθυσμού,υπήρξαναποδέκτεςαυτήςτηςαπάνθρωπηςμετα-χείρισηςσεόλητηςτηνέκταση. 9ΗδυνατότηταφιλοξενίαςγιααυτάταπαιδιάστηνΕλλάδαδενυπερέβαινετιςμερικέςεκατοντάδεςέωςτο2015.Αυτόοδήγησεστηναυτόματηκαιμαζικήτοποθέτησηπαιδιώνσεαπίστευ-τααποκρουστικέςσυνθήκεςκράτησηςγιααπεριόριστοχρονικόδιάστη-μα 10ήστηνεγκατάλειψήτουςστοδρόμο,όπουβρίσκονταναποκλεισμέ-νααπόκάθεείδουςκοινωνικόβοήθημα,στήριξηήεκπροσώπηση. 11Ακό-μακαι μετά τημεταγενέστερη τοποθέτησησε κάποιαδομήφιλοξενίαςασυνόδευτωνανηλίκων,ηεγκατάλειψητηςδομήςκαιηεπιστροφήστοδρόμοήτανσυχνόφαινόμενο.

Αρκετέςαπότιςυφιστάμενεςδομέςφιλοξενίαςασυνόδευτωνανηλίκωνδενήτανσεκατάστασηπουναεπιτρέπειτηνκατάλληληφιλοξενίακαιτηνεκπλήρωσητωναναγκώντωνπαιδιών,καθώςβρίσκονταναπομονωμένεςή/καισυχνάαντιμετώπιζανσοβαράπροβλήματαχρηματοδότησηςκαιέλ-λειψηςπροσωπικού.

Ηαπουσίανομικήςεκπροσώπησης,επιτροπείας,επίσημηςκαικρατικήςδιαδικασίαςγιατηνεκτίμησηκαιτονκαθορισμότουΒέλτιστουΣυμφέρο-ντος,σεσυνδυασμόμε τις ανεπαρκείς υπηρεσίες υποδοχής και τημηυλικήυποστήριξη,κατέστησανμάταιηκάθεσυζήτησηγιαβιώσιμεςλύσεις

Ελβετίατο2016.1.754κοινοποιήθηκαναπότηΓερμανία,ενώταυπόλοιπαπροήλθαναπόαρκετέςχώρεςπουαπείχανμέχριπρόσφατα(Ελβετία,Βέλγιο,ΝορβηγίακαιΣλοβενία).Ολο-κληρώθηκαν71μεταφορές,οι54απότηΓερμανία.

ΟΠίνακαςμεταΣτατιστικάΣτοιχεία,πουπαρέχεταιαπότηνελληνικήΜονάδαΔουβλίνου,διατίθεταιστηνAsylumInformationDatabase(AIDA),ΕθνικήΈκθεσηγιατηνΕλλάδα,επικαιρο-ποίηση2016,τηνοποίασυνέταξετοΕΣΠ,σσ.48και53:http://bit.ly/3007B5Q·ΕθνικήΈκθεσηγιατηνΕλλάδα,επικαιροποίηση2017,τηνοποίασυνέταξετοΕΣΠ,σ.54:http://bit.ly/2H9viA5

9. Καταληκτικά σχόλια για την Ελλάδα, Επιτροπή για τα Δικαιώματα τουΠαιδιού, 15.6.2012.Εξέταση των περιοδικών εκθέσεων που υποβλήθηκαν από τα κράτη-μέλη σύμφωνα με τοΆρθρο44τηςΣύμβασηςCRC/C/CRC/CO/2-3,πλήρηςέκδοση(61-64γιαταπαιδιάπουζη-τούνάσυλο).ΕυρωπαϊκόΔίκτυοΜετανάστευσης,ΑσυνόδευταΑνήλικα–μιασυγκριτικήμελέ-τηστηνΕΕ,12.5.2011:http://bit.ly/2V7wmcF

10. ΕΣΠ,«ΑσυνόδευταανήλικασταελληνοτουρκικάσύνοραστονΈβρο:Μάρτιος2011-Μάρτιος2012»,22.6.2012:http://bit.ly/303UtwJ

11. HumanRightsWatch,“LefttoSurvive:SystematicFailuretoProtectUnaccompaniedMigrantChildren in Greece,” December 2008: http://bit.ly/2HgQ4hs. UNHCR, “Unaccompaniedminors asylum seekers in Greece,” Georgia Dimitropoulou – Ioannis Papageorgiou, April2008:http://bit.ly/2VofhAi. UNHCR“Treesonlymoveinthewind:AstudyofunaccompaniedAfghanChildreninEurope,”UNHCR PDES/2010/05,June2010(149-158):http://bit.ly/2LytaYa

10

στηνΕλλάδαέωςκαιτο2015, 12καθώςαυτέςεξαρτιόντανσεμεγάλοβαθ-μόαπότιςπρωτοβουλίεςκαι τηναντοχήτωνεπαγγελματιών.Ηέννοια«βιώσιμεςλύσεις»,πολλώδεμάλλοντασυγκεκριμέναμέτρακαιοσχεδια-σμός για την ένταξη των παιδιών, είναι ακόμη άγνωστα στις ελληνικέςαρχέςκαιτηνελληνικήνομοθεσία.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδααναγκάστηκε, από τις συνθήκες πουεπέβαλεηπροσφυγικήκρίση,νααντιμετωπίσειζητήματασχετικάμετηνπαιδικήπροστασία,πουπαρέμενανανεπίλυταγιαχρόνια.Δυστυχώς,το2018,αυτάακριβώςταζητήματαφαίνεταιναεμμένουν,ανεξάρτητααπότηνόποιαπρόοδοέχεισημειωθεί.

[ 1.3 ] Ερευνητικοί στόχοιΗπαρούσαέρευνααποπειράταιναχαρτογραφήσεικαινααξιολογήσειστηνπράξητηνεπάρκειακαιτηνπρόοδοτουτρέχοντοςεθνικούπλαισί-ουπροστασίαςγιαασυνόδευταπαιδιάκαιπαιδιάπουέχουνχωριστείαπότην οικογένειά τους στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων των νομικώνμέσων,τωνυπηρεσιώνκαιτωνκρατικώνθεσμών.

Παράλληλα,θααναδειχτούν ελλείψεις, εμπόδια,παθογένειες, καθώςκαιάλλοιπαράγοντεςπουυπονομεύουντηνένταξηκαιτηνευημερίατωνπαιδιών,μέσααπότηνεμπειρίατωνεπαγγελματιών,ούτωςώστεοικρατι-κέςαρχέςκαιηκοινωνίατωνπολιτώνναμπορέσουννααντεπεξέλθουνμετάαπόσχετικέςπροτάσεις.

Τέλος,στόχοςείναιναπαρασχεθείέναεργαλείογιατηνκεφαλαιοποίη-σηκαιτηδιάδοσητηςομολογουμένωςπαραγνωρισμένηςκαιπολύτιμηςγνώσηςκαιεμπειρίαςπουέχουναποκτήσειοιεπαγγελματίεςκαιοιειδικοίστοπεδίο,γεγονόςπουθαεπιτρέψειστιςκρατικέςαρχέςκαιστουςνεό-τερουςσυναδέλφουςνααποκομίσουνδιδάγματα.

12. ΕλληνικόΣυμβούλιογιατουςΠρόσφυγες,«ΒιώσιμεςλύσειςγιατουςασυνόδευτουςανηλίκουςστηνΕυρώπη»,ΕθνικήΈκθεσηγιατηνΕλλάδα,Μάιος2015,σσ.28-32:http://bit.ly/307PYBm

11

[ 1.4 ] ΜεθοδολογίαΗεπιλεγμένημεθοδολογίαπεριλαμβάνει είκοσι έξι (26)συνεντεύξειςμεεπαγγελματίεςπουέχουνεργαστείμεασυνόδευταανήλικαγιαπερισσότε-ρουςαπόδεκατέσσεριςμήνεςκατά τηδιάρκεια της τελευταίαςκρίσιμηςτριετίας.Εφόσονοιμηχανισμοίπροστασίαςεπιτάσσουνμιαολιστικήπρο-σέγγιση,επιλέχτηκεηδιεξαγωγήσυνέντευξηςμεέναευρύφάσμαεπαγγελ-ματιών, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται φροντιστές, κοινωνικοί λει-τουργοί,δικηγόροι,ψυχολόγοι,κοινωνιολόγοι,επίτροποι,νοσηλευτέςκαιεκπαιδευτές,χρησιμοποιώνταςέναημιδομημένοερωτηματολόγιογιαθέμα-τασχετικάμετηνεκπαίδευσήτους,τηστήριξηπροςαυτούςκαιτηνεμπει-ρίατους,τοσυγκεκριμένοπληθυσμότωνπαιδιώνπουλαμβάνειτιςυπηρε-σίεςτους,ταεμπόδιακαιταπροβλήματακατάτηνάσκησητωνσυγκεκρι-μένωνεπαγγελματικώντουςκαθηκόντων,τηνάποψήτουςγιατηνεπιτυχήένταξη,όπωςπροκύπτειαπότηνεμπειρίατους,περιπτώσειςεκμετάλλευσηςκαιτουςπιθανούςτρόπουςαντιμετώπισηςαυτούτουφαινομένου.

Οιεπαγγελματίεςεπιλέχτηκανεφαρμόζονταςτημέθοδοτηςτυχαίαςδειγματοληψίαςκαι τηςδειγματοληψίαςχιονοστιβάδας,διασφαλίζονταςότιέχουνήδηυπηρετήσεισεαρκετέςδιαφορετικέςθέσειςκαισταθμούς.

Προκρίθηκεηανωνυμίατωνατόμωνκαιτωνοργανισμώνπουτααπα-σχολούνεπίτουπαρόντοςήπουτααπασχολούσανστοπαρελθόν,ώστε:

1. ναπροστατευτούνταάτομααπότυχόνδυσμενείςεπιπτώσειςστοεργασιακό τους περιβάλλον επειδή εξέφρασαν την προσωπικήτουςάποψη,

2. ναδιασφαλιστείηαμεροληψίακαιηανεξαρτησίακατάτηνπαροχήοποιωνδήποτε πληροφοριών και απόψεων ανεξάρτητα από τοντωρινόεργοδότη.

Γιατοσκοπότηςπαρούσαςέρευνας,οποιαδήποτεπαράθεσηθαανα-φέρειτονσχετικόεπαγγελματίαμόνομετοεπάγγελμάτου.

Ταερωτηματολόγιαακολούθησεέρευνατεκμηρίωσης,ηεπισκόπησηεπιλεγμένηςβιβλιογραφίαςκαιενδεικτικέςμελέτεςπεριπτώσεωντιςοποίεςπαρείχανοιεπαγγελματίεςπουδιαθέτουνπολυετήεμπειρίαστοπεδίοήσεθέσεις-κλειδιά.

Προκειμένουναμηντραυματιστούνεκνέουταανήλικα,επιλέχτηκανωςβασικοίπληροφοριοδότεςαπότουςοποίουςελήφθησυνέντευξημόλις

12

δύοασυνόδευταανήλικαταοποίαείχανενηλικιωθείταπροηγούμεναέτηκαιπουαυτήτηστιγμήζουνκαιεργάζονταιστηνΕλλάδα.Ηέρευναδιε-ξήχθημεεπαγγελματίεςοιοποίοιαυτήτηστιγμήεργάζονταιστηΛέσβο,τηνΑθήνακαιτηΧίο. 13

[ 1.5 ] Παρουσίαση έρευναςΤαΚεφάλαια2και3τηςέρευναςεστιάζονταιστοσύνολοτηςσυναφούςισχύουσαςεθνικήςνομοθεσίαςπουθαμπορούσεναθεωρηθείότιδια-μορφώνειέναπλαίσιοπροστασίαςγιαασυνόδευτακαιχωρισμένααπότηνοικογένειάτουςπαιδιάεντόςτηςελληνικήςέννομηςτάξης,διευκολύ-νοντας–ήενίοτεπαρεμποδίζοντας–τηνεξεύρεσηβιώσιμωνλύσεωνκαισυγκεκριμένα την ένταξη (για παράδειγμα, υποδοχή, νομικό καθεστώς,επιτροπεία), καθώςκαιστιςπρόσφατεςνομικέςεξελίξεις, τωνοποίωνηεπιτυχίακαιηεφαρμογήθακαθοριστούνστομέλλον.ΣτοΚεφάλαιο4περιγράφεταιηανάπτυξητηςκοινωνίαςτωνπολιτώνκαιταμέτραχρημα-τοδότησης των τελευταίων ετών, δεδομένου ότι, κατά τη διάρκεια τηςέρευνας,καιοιδύοαυτοίπαράγοντεςαποδείχτηκανκαθοριστικοίγιατηναποτελεσματικότητατουπλαισίουπροστασίαςκαιτηςεφαρμογήςτου.

Σταεπόμενακεφάλαιαπεριγράφεταιηέμπρακτηεφαρμογήτωνδια-τάξεωνσύμφωναμετηνεμπειρίατωνεπαγγελματιών,ηοποίαπαρουσιάζειμιαπραγματικότηταπολύδιαφορετικήαπόεκείνηπουπεριγράφεταιστηνκείμενηνομοθεσία,καιγίνεταιμιαπροσπάθειανααναδειχτούνπαράγο-ντεςπουεπιδρούναρνητικάήεπιβλαβείςπρακτικές.

Στο Κεφάλαιο 5 αναφέρονται οι παρατηρήσεις των επαγγελματιώναναφορικάμετη«δυνατότητα»ένταξηςήοποιαδήποτεευεργετικήλύσηγιαταανήλικαστοελληνικόπεριβάλλον,ενώστηνΕνότητα5.2.δίνεταιστοναναγνώστημια«εικόνα» του τι πραγματικάσυμβαίνει, ποιες είναισυνοπτικάοιπιθανέςδιαδρομέςτωνανηλίκωνμετάτηνάφιξήτους.ΣτοΚεφάλαιο6παρουσιάζεταιηελληνικήπραγματικότηταστηνυποδοχήτωνανηλίκωνξεκινώνταςαπότηνκαταγραφήκαισυνεχίζονταςέωςτηντελικήτοποθέτησήτουςσεδομήφιλοξενίας.Παρουσιάζονταιοιεπιλογέςκαιοι

13. Αρκετοίεπαγγελματίεςπουαυτήτηστιγμήαπασχολούνταισεμίααπότιςτρειςτοποθεσίεςέχουνήδηυπηρετήσεισεδιαφορετικέςτοποθεσίες,θέσειςκαιδομές.

13

συνθήκες,οικακέςπρακτικέςκαιοιπροβληματικέςπτυχέςτηςδιαμονήςσεμιαδομήφιλοξενίαςασυνόδευτωνανηλίκων, πουθαμπορούσε νααποβείεπιβλαβήςγιαταανήλικα,καθώςκαιτοφαινόμενοτωνπαιδιώνπουδιαμένουνστοδρόμοτατελευταίαχρόνια.

Παράτοότιηεκπροσώπησητωνπαιδιώνκαιηδιασφάλισητηςνόμι-μηςδιαμονήςτουςθαμπορούσανναθεωρηθούντμήματουγενικότερουμηχανισμούυποδοχής,αυτέςοιδύοπτυχέςτηςπροστασίαςστηνΕλλάδαείναιάκρωςδυσλειτουργικέςκαιπροβληματικές,οπότετουςαξίζουνξεχω-ριστάκεφάλαια,ταΚεφάλαια7και8αντιστοίχως.ΣτοΚεφάλαιο7ανα-λύονταιοκατακερματισμόςτηςφροντίδαςκαιηεπιτροπείαστηνΕλλάδα,ενώστοΚεφάλαιο8περιγράφονταιοιδυσκολίεςπουαντιμετωπίζουνταανήλικακαιοιεπαγγελματίεςκατάτηδιασφάλισητηςνόμιμηςδιαμονήςτους(εμπόδιαστηνπρόσβαση,κακήςποιότηταςδικαστικέςαποφάσεις,ανήλικασενομικόκενό),καθώςκαιάλλεςνόμιμεςεπιλογές,όπωςηοικο-γενειακήεπανένωσηκαιοιδυσκολίεςτης.ΣταΚεφάλαια9και10αναφέ-ρονται πρόσθετοι παράγοντες που θα μπορούσαν να ευνοήσουν τηνένταξη,όπωςηεκπαίδευση(Κεφάλαιο9),ήνατηνπαρεμποδίσουν,όπωςοιδυσκολίεςστηνπρόσβασησενόμιμηαπασχόλησηκαιάλλοιπαράγο-ντεςπουεπιδεινώνουντηνκατάστασητωνανηλίκων(Κεφάλαιο10).

Τέλος,στοΚεφάλαιο11επισημαίνονταιταερευνητικάευρήματαανα-φορικά με την εκμετάλλευση, δεδομένου ότι το φαινόμενο ανακύπτειεπανειλημμένωςστιςεμπειρίεςόλωντωνεπαγγελματιών,σεμιαπροσπά-θειανααναγνωριστούνοιλόγοιπουτοπροκαλούν,καθώςκαιοποιαδή-ποτεεκτίμησητωνεπαγγελματιώνσχετικάμετοτιθαμπορούσεναγίνειγιανααποτραπεί.

Την έρευναολοκληρώνει έναςσύντομος Επίλογος, στονοποίο πα-ρουσιάζεται η σύνοψη των ευρημάτων, ενώ οι σχετικές προτάσεις θαδημοσιοποιηθούνξεχωριστάστηΣυγκριτικήΈκθεσηπουαφοράκαιτιςτρειςχώρεςπουαποτέλεσαναντικείμενοτηςέρευνας.

14

[ 2 ]

[ 2 ] Τρέχοντα συστήματα προστασίας

15

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

Ελλείψει μιας αρμόδιας κεντρικής αρχής επιφορτισμένης με τα θέματαπροστασίαςτουπαιδιού–συμπεριλαμβάνονταιηΑξιολόγηση(BIA)καιοΚαθορισμόςτουΒέλτιστουΣυμφέροντοςτουΠαιδιού(BID)καιηεφαρ-μογήτουςγιατηνπαροχήκατάλληλωνεξατομικευμένων,βιώσιμωνλύσε-ων–,διατάξειςγιατηνπροστασίακαιυπηρεσίεςπουθαμπορούσαννααναγνωριστούνως ένα τέτοιο σύστημασυναντώνται σε αρκετά νομικάμέσακαιαρκετούςθεσμούς.Επιπροσθέτως,ελλείψειμιαςεπίσημηςδιαδι-κασίαςBIAκαιBID,ηπροστασίατουπαιδιούστηνΕλλάδαχαρακτηρίζεταιαποσπασματική,περιστασιακήκαιτυχαία,εφόσονδενστοχεύειπροςμιασυγκεκριμένηκατεύθυνσηγιατηνευημερίατωνπαιδιώνστομέλλον.

Οιδιατάξειςβρίσκονταιδιασκορπισμένεςσεμεγαλύτερανομοθετήμα-τα πουρυθμίζουν ένασυγκεκριμένοπεδίο (για παράδειγμα, συνθήκεςυποδοχής,διαδικασίαασύλου)ή/καιτιςσχετικέςκρατικέςυπηρεσίες,δια-χέοντας την ευθύνη για την εφαρμογή τους σε αρκετές διαφορετικέςδημόσιεςαρχές.

Μεμόνοκοινόστοιχείοανάμεσασεόλεςτιςαρχέςτοπαιδί,ηεπιτρο-πείαείναιομόνοςθεσμόςπουσυνδέεταιμεόλεςτιςυφιστάμενεςδημό-σιεςυπηρεσίεςκαιδιαδικασίεςαπότηνπρώτηημέραάφιξηςτουπαιδιούστηνΕλλάδα.Παράτοότιοεπίτροποςθαέπρεπεκαιθαμπορούσεναδιαδραματίζεικαθοριστικόκαιευεργετικόρόλοστοπαραπάνωπλαίσιο,οσυγκεκριμένοςεθνικόςθεσμόςπάσχει–κάποιοςθαμπορούσεναισχυρι-στείαπότο1996–υπονομεύονταςκαιδιαταράσσοντας–ήκατάπεριό-δουςδιακυβεύοντας–τηνευημερίακαιτομέλλοντωνπαιδιών. 14

Ωστόσο,τοπρώτοδιάστηματου2018χαρακτηρίστηκεαπόμιαεντα-τική και άνευ προηγουμένου νομική προσπάθεια για τη μεταρρύθμισημειζόνωνκαιμακροχρόνιωνπροβληματικώνθεσμών(όπωςηεπιτροπεία,ηυποδοχήκαιηαναδοχή).Ηαποτελεσματικότητάτουςκαιηέμπρακτηεφαρμογήτουςμένουννααξιολογηθούνστομέλλον.

14. Βλ.παρακάτωσχετικέςμελέτεςπερίπτωσηςαπόβασικούςπληροφοριοδότεςκαιεπαγγελματίες.

16

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

[ 2.1 ] Νομικό πλαίσιοΗπαιδικήηλικίαπροστατεύεταιαπότοΣύνταγματηςΕλλάδαςανεξάρτητααπότηνεθνικότητακαιτονομικόκαθεστώςοποιουδήποτεπαιδιούεντόςτηςελληνικήςεπικράτειας. 15Σεδιεθνέςεπίπεδο,ηΕλλάδαέχεικυρώσεικαιέχειενσωματώσειστηνεθνικήνομοθεσία,μεταξύάλλων,τηΣύμβασητουΟΗΕγιαταΔικαιώματατουΠαιδιού, 16καιυποχρεούταιναεφαρμόζειτιςδιατάξειςτηςσύμφωναμετασχετικάΓενικάΣχόλιαπουεκδίδειηΕπιτροπήτουΟΗΕγιαταΔικαιώματατουΠαιδιού. 17Υπογραμμίζονταςταδικαιώματατουπαιδιού,οικρατικέςυποχρεώσειςκαιοιδιατάξειςτηςΣύμβασηςδεντυγχάνουναυτοδίκαιηςεφαρμογήςper se,μετηδιατύπωσήτουςνααφή-νειταμέσαεφαρμογής,δηλαδήτοπώςθααπολαμβάνουνταπαιδιάταδικαιώματάτουςκαι τοπώςθαεκπληρώνουντακράτητιςυποχρεώσειςτους,στασυμβεβλημένακράτη.Ωστόσο,ωςδιεθνέςνομικόμέσο,υπερι-σχύειέναντιτουεθνικούδικαίου,τουοποίουτοπεριεχόμενοπρέπεινασυμμορφώνεταιμετηΣύμβασηκαιναερμηνεύεταισύμφωναμεαυτή. 18

Σεπεριφερειακόεπίπεδο,ηΕλλάδαείναιμέλοςτηςΕΕκαιτουΣυμβου-λίουτηςΕυρώπης,δεσμεύεταιαπότηνΕυρωπαϊκήΣύμβασητωνΔικαιω-μάτωντουΑνθρώπου,μετασχετικάεπιπρόσθεταπρωτόκολλακαιμετηδικαιοδοσία τουΕυρωπαϊκούΔικαστηρίουΔικαιωμάτων τουΑνθρώπου(ΕΔΔΑ).Σεευρωπαϊκόεπίπεδο,ηΕλλάδαυποχρεούται,μεταξύάλλων,να

15. Άρθρα21(1)και5(2)τουΣυντάγματοςτηςΕλλάδας.16. Νόμος2101/1992,ΦΕΚ192/Α’/2.12.1992.«ΚύρωσητηςΔιεθνούςΣύμβασηςγιαταΔικαιώ-

ματατουΠαιδιού».17. Γιατοσκοπότηςπαρούσαςέρευνας,συγκεκριμένα,αλλάόχιαποκλειστικά,CRC/GCNo6,

(2005)“Treatmentofunaccompaniedandseparatedchildrenoutsidetheircountryoforigin,”No 21 (2017) on children in street situations,CRC/GC No 22 & 23 (2017) (Join GC:CMW/C/GC/3-CRC/C/GC22& CMW/C/GC/4-CRC/C/GC23) on state obligation regardingthehumanrightsofchildreninthecontextofinternationalmigrationincountriesoforigin,transit,destinationandreturn,CRC/GCno10(2007)children’srighttoJuvenileJustice,CRC/GC14(2013)ontherighttohavetheirbestintereststakenasaprimarypriority,suchasCRC/GCno12(2009)ontherighttobeheard

18. ΗΕλλάδαέχεικυρώσειόλαταμείζονακείμεναπροστασίαςΑνθρωπίνωνΔικαιωμάτωντουΟΗΕ.Ωστόσο,όσοναφοράτηνυπόμελέτηθεματική,ηέρευναπεριορίζεταιστηΣύμβασηγιαταΔικαιώματατουΠαιδιού.ΗΕλλάδαέχειεπίσηςκυρώσειτηΣύμβασητηςΓενεύηςτου1951γιαταΔικαιώματατωνΠροσφύγωνκαιταΣυναφήΠρωτόκολλα[ΝομοθετικόΔιάταγμα3989/19-26.9.1959:ΠερίκυρώσεωςτηςπολυμερούςΣυμβάσεωςπερίτηςνομικήςκαταστά-σεως τωνπροσφύγων (ΦΕΚ201/Α’)].Η τρέχουσα νομοθεσία ενσωματώνει το ευρωπαϊκόδίκαιο (βλ.παρακάτω),καιηΣύμβασητηςΓενεύηςωςδιεθνέςνομικόμέσοθαπρέπειναυπερισχύεισεπερίπτωσηδιαφοράςμεταπεριφερειακάνομικάμέσα(ΕΕ).

17

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

συμμορφώνεταιμετηΧάρταΘεμελιωδώνΔικαιωμάτων, 19τοΚοινόΕυρω-παϊκόΣύστημαΑσύλου 20καιλοιπούςσυναφείςκανονισμούς. 21

Σεεθνικόεπίπεδο,ηΕλλάδαπασχίζεινασυμμορφωθείμετιςευρωπαϊ-κέςκαιδιεθνείςυποχρεώσεις της·παρ’όλααυτά,φαίνεταιδιαρκώςναυστερεί.

19. ΧάρτηςΘεμελιωδώνΔικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2000/C 364/01), Άρθρο 24: «1.Ταπαιδιάέχουνδικαίωμαστηνπροστασίακαιτηφροντίδαπουαπαιτούνταιγιατηνκαλήδιαβίωσήτους.Ταπαιδιάμπορούνναεκφράζουνελεύθερατηγνώμητους.Ηγνώμητουςσχετικάμεζητήματαπουτααφορούνλαμβάνεταιυπόψησεσυνάρτησημετηνηλικίακαιτηνωριμότητάτους.2.Σεόλεςτιςπράξειςπουαφορούνταπαιδιά,είτεεπιχειρούνταιαπόδημό-σιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισμούς, πρωταρχική σημασία πρέπει να δίνεται στουπέρτατοσυμφέροντουπαιδιού.3.Κάθεπαιδίέχειδικαίωμαναδιατηρείτακτικάπροσωπικέςσχέσειςκαιαπευθείαςεπαφέςμετουςδύογονείςτου,εκτόςεάντούτοείναιαντίθετοπροςτοσυμφέροντου».

20. ΚανονισμοίκαιΟδηγίεςπουσυνθέτουν τοευρωπαϊκόκεκτημένογια τοάσυλο:ΤοΚοινόΕυρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου αποτελείται από πέντε μείζονα νομοθετήματα: 1) Οδηγία2013/32/ΕΕτουΕυρωπαϊκούΚοινοβουλίουκαιτουΣυμβουλίουτης26ηςΙουνίου2013,σχε-τικάμεκοινέςδιαδικασίεςγιατηχορήγησηκαιανάκλησητουκαθεστώτοςδιεθνούςπροστα-σίας(αναδιατύπωσητηςΟδηγίαςγιατιςδιαδικασίες).2)Οδηγία2013/33/ΕΕτουΕυρωπαϊκούΚοινοβουλίουκαιτουΣυμβουλίουτης26ηςΙουνίου2013σχετικάμετιςαπαιτήσειςγιατηνυποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία (αναδιατύπωση τηςΟδηγίας για τις συνθήκεςυποδοχής).3)Οδηγία2011/95/ΕΕτουΕυρωπαϊκούΚοινοβουλίουκαιτουΣυμβουλίουτης13ηςΔεκεμβρίου2011σχετικάμετιςαπαιτήσειςγια τηναναγνώρισητωνυπηκόωντρίτωνχωρώνήτωναπάτριδωνωςδικαιούχωνδιεθνούςπροστασίας,γιαέναενιαίοκαθεστώςγιατουςπρόσφυγεςήγιαταάτομαπουδικαιούνταιεπικουρικήπροστασίακαιγιατοπεριεχόμε-νοτηςπαρεχόμενηςπροστασίας(αναδιατύπωσητηςΟδηγίαςγιατηναναγνώριση).4)Κανο-νισμός(ΕΕ)604/2013τουΕυρωπαϊκούΚοινοβουλίουκαιτουΣυμβουλίουτης26ηςΙουνίου2013γιατηθέσπισητωνκριτηρίωνκαιμηχανισμώνγιατονπροσδιορισμότουκράτους-μέ-λουςπουείναιυπεύθυνογιατηνεξέτασηαίτησηςδιεθνούςπροστασίας,πουυποβάλλεταισεκράτος-μέλοςαπόυπήκοοτρίτηςχώραςήαπόαπάτριδα(ΚανονισμόςΔουβλίνοΙΙΙ).5)Κα-νονισμός(ΕΕ)603/2013τουΕυρωπαϊκούΚοινοβουλίουκαιτουΣυμβουλίουτης26ηςΙουνίου2013σχετικάμετηθέσπισητου«Eurodac»γιατηναντιπαραβολήδακτυλικώναποτυπωμάτωνγιατηναποτελεσματικήεφαρμογήτουκανονισμού(ΕΕ)αριθ.604/2013γιατηθέσπισητωνκριτηρίωνκαιμηχανισμώνγιατονπροσδιορισμότουκράτους-μέλουςτοοποίοείναιυπεύθυ-νο για την εξέτασηαίτησηςδιεθνούςπροστασίας, πουυποβάλλεταισε κράτος-μέλοςαπόυπήκοοτρίτηςχώραςήαπόαπάτριδακαισχετικάμεαιτήσειςτηςαντιπαραβολήςμεταδεδο-μένα«Eurodac» που υποβάλλουνοι αρχές επιβολής του νόμου των κρατών-μελών και ηEuropolγιασκοπούςεπιβολήςτουνόμουκαιγιατηντροποποίησητουκανονισμού(ΕΕ)αριθ.1077/2011σχετικάμετηνίδρυσηΕυρωπαϊκούΟργανισμούγιατηΛειτουργικήΔιαχείρισηΣυστημάτων ΤΠ Μεγάλης Κλίμακας στον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης(αναδιατύπωσητουΚανονισμούEurodac).

21. Οδηγία2008/115/ECτουΕυρωπαϊκούΚοινοβουλίουκαιτουΣυμβουλίουτης16ηςΔεκεμβρίου2008σχετικάμετουςκοινούςκανόνεςκαιδιαδικασίεςστακράτη-μέληγιατηνεπιστροφήτωνπαρανόμωςδιαμενόντωνυπηκόωντρίτωνχωρών(Οδηγίαγιατηνεπιστροφή).

18

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

[ 2.2 ] Διατάξεις στο εθνικό δίκαιο: Δικαιώματα και διαδικαστικές εγγυήσεις για τα ανήλικα

Τοπροστατευτικόπλαίσιογιαταασυνόδευτακαιταχωρισμένααπότηνοικογένειά τους παιδιά εξακολουθεί να είναι ανεπαρκές. Παρά το ότιέχουνγίνειαρκετάνομοθετικάβήματαγιατηβελτίωσητηςπροστασίαςτωνπροσφύγωνστηνΕλλάδααπότο2013,τοπλαίσιοπροστασίαςγιαταασυνόδευταπαιδιάκαιταπαιδιάπουέχουνχωριστείαπότηνοικογένειάτους–ανεξάρτητααπότονομικόκαθεστώς–παραμένειπεριστασιακόκαιαναποτελεσματικό,ενώσυχνάστηρίζεταισεad hocερμηνείεςκαιεφαρ-μογήαπότιςαρμόδιεςαρχές,πουείναιδύσκολονααμφισβητηθούν.

Ενώδιατηρείταιέναπολύπλοκοκαιδυσνόητονομικόπλαίσιομεπολυά-ριθμεςεφαρμοστέεςδιατάξεις,προξενείέκπληξητογεγονόςότιτοαίτημαγια τη νομική μεταρρύθμιση συγκεκριμένων θεσμών εξακολουθεί να αποτελείμείζονζήτηματηςπροστασίαςμέσασταχρόνια. 22

Κατάτοδιάστημαπουκαλύπτειηέρευνα,μείζονανομοθετήματαυπήρξαντοΠροεδρικόΔιάταγμα220/2007(Υποδοχή), 23οΝόμος4375/2016 24(οργάνω-σηκαιλειτουργίαμειζόνωνοικείωνδημόσιωνυπηρεσιών:ΥπηρεσίαςΑσύλου,ΑρχήςΠροσφυγών,ΥπηρεσίαςΥποδοχήςκαιΤαυτοποίησης,συνοριακήςδιαδι-κασίας,διαδικασίαςασύλου)πουτροποποίησεμιαμακράσειράδιατάξεων,οιοποίεςπεριλαμβάνοντανσεπροηγούμεναΠροεδρικάΔιατάγματα,καικατήργη-σεάλλες,τοΠ.Δ.141/2013 25(Προϋποθέσειςγιατηδιεθνήπροστασίακαιτο

22. Μιαπλήρηςεπισκόπησητηςελληνικήςνομοθεσίαςκαιτωνσυναφώντροποποιήσεωνδιατίθε-ταιστηνAsylum InformationDatabase(AIDA):Χώρα:Ελλάδα–Επισκόπησητουνομικούπλαισίου:http://bit.ly/2PS8Lfd

23. ΠροεδρικόΔιάταγμα220/2007,ΠροσαρμογήτηςΕλληνικήςΝομοθεσίαςπροςτιςδιατάξειςτηςΟδηγίας2003/9/ΕΚαπότις27Ιανουαρίου2003σχετικάμετιςελάχιστεςαπαιτήσειςγιατηνυποδοχήτωναιτούντωνάσυλο,ΦΕΚ251/A/13.11.2007.

24. Νόμος 4375/2016. «Οργάνωση και λειτουργία Υπηρεσίας Ασύλου, Αρχής Προσφυγών,ΥπηρεσίαςΥποδοχήςκαιΤαυτοποίησης,σύστασηΓενικήςΓραμματείαςΥποδοχής,προσαρ-μογήτηςΕλληνικήςΝομοθεσίαςπροςτιςδιατάξειςτηςοδηγίας2013/32/ΕΕτουΕυρωπαϊκούΚοινοβουλίουκαι τουΣυμβουλίου“σχετικάμε τιςκοινέςδιαδικασίεςγια τηχορήγησηκαιανάκλησητουκαθεστώτοςδιεθνούςπροστασίας(αναδιατύπωση)”(L180/29.6.2013),διατά-ξειςγιατηνεργασίαδικαιούχωνδιεθνούςπροστασίαςκαιάλλεςδιατάξεις»,ΦΕΚ51/A/3.4.2016.

25. ΠροεδρικόΔιάταγμα141/2013για την«προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίαςπρος τιςδιατάξεις τηςΟδηγίας2011/95/ΕΕτουΕυρωπαϊκούΚοινοβουλίουκαι τουΣυμβουλίουτης

19

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

περιεχόμενοτηςδιεθνούςπροστασίας),τοΠ.Δ.131/2006 26(Οικογενειακήεπα-νένωση),οΝόμος4251/2014 27 (Εθνικήπροστασία:ανθρωπιστικόκαθεστώς),όπωςτροποποιήθηκεαπότονΝόμο4332/2015, 28οευρωπαϊκόςΚανονισμός604/2013(ΔουβλίνοIII),πουεφαρμόζεταιαπευθείαςκαιαποκλειστικάγιατουςσκοπούςτηςοικογενειακήςεπανένωσηςσεάλλακράτη-μέληλόγωτωνιδιαιτερο-τήτωντηςελληνικήςπραγματικότητας, 29καιοΝόμος3907/2011(ίδρυσημειζό-νωνοικείωνδημόσιωνυπηρεσιών–διαδικασίαεπιστροφής). 30

Υποχρεώσεις υποδοχής: 31 Ταυτοποίηση, φιλοξενία και νομική εκπροσώπηση των ανηλίκων.

ΣύμφωναμετοΠ.Δ.220, 32τοΒέλτιστοΣυμφέροντουΠαιδιούαποτελείπρωταρχικόμέληματωναρμόδιωναρχώνκατάτηνεφαρμογήτωνσχετικών

13ηςΔεκεμβρίου2011(L337)σχετικάμετιςαπαιτήσειςγιατηναναγνώρισηκαιτοκαθεστώςτωναλλοδαπώνήτωνανιθαγενώνωςδικαιούχωνδιεθνούςπροστασίαςγιαέναενιαίοκαθε-στώςγιατουςπρόσφυγεςήγιαταάτομαπουδικαιούνταιεπικουρικήπροστασίακαιγιατοπεριεχόμενοτηςπαρεχόμενηςπροστασίας(αναδιατύπωση)»,ΦΕΚ226/A/21.10.2013.

26. ΠροεδρικόΔιάταγμα131/2006σχετικάμετηνΕναρμόνισητηςελληνικήςνομοθεσίαςμετηνΟδηγία 2003/86/ΕΚ σχετικά με το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης, ΦΕΚ 143/Α/13-7-2006.Τροποποιήθηκε από:Π.Δ.167/2008,Π.Δ.113/2013.

27. Νόμος4251/2014.«ΚώδικαςΜετανάστευσηςκαιΚοινωνικήςΈνταξηςκαιλοιπέςδιατάξεις»,ΦΕΚ80/A/1.4.2014.

28. Νόμος4332/2015.«ΤροποποίησηδιατάξεωνΚώδικαΕλληνικήςΙθαγένειας–ΤροποποίησητουΝ.4251/2014γιατηνπροσαρμογήτηςελληνικήςνομοθεσίαςστιςοδηγίεςτουΕυρωπαϊ-κούΚοινοβουλίουκαιτουΣυμβουλίου2011/98/ΕΕτης13ηςΔεκεμβρίου2011σχετικάμετηνενιαίαδιαδικασίαυποβολήςαίτησηςγια τηχορήγησηστουςπολίτες τρίτωνχωρώνενιαίαςάδειαςδιαμονήςκαιεργασίαςστηνεπικράτειακράτους-μέλουςκαισχετικάμεκοινόσύνολοδικαιωμάτωνγιατουςεργαζομένουςαπότρίτεςχώρεςπουδιαμένουννομίμωςσεκράτος-μέ-λοςκαι2014/36/ΕΕσχετικάμετιςπροϋποθέσειςεισόδουκαιδιαμονήςπολιτώντρίτωνχωρώνμεσκοπότηνεποχιακήεργασίακαιάλλεςδιατάξεις», ΦΕΚ76/A/09-07-2015

29. Βλ.Ενότητα1.2.«ΓενικέςπληροφορίεςγιατηνπροστασίατωνασυνόδευτωνπαιδιώνκαιτωνπαιδιώνπουέχουνχωριστείαπότηνοικογένειάτουςστηνΕλλάδα»καισχετικέςυποσημειώσεις.

30. Νόμος3907/2011.«ΊδρυσηΥπηρεσίαςΑσύλουκαιΥπηρεσίαςΠρώτηςΥποδοχής»,προ-σαρμογήτηςελληνικήςνομοθεσίαςπροςτιςδιατάξειςτηςΟδηγίας2008/115/ΕΚ«σχετικάμετουςκοινούςκανόνεςκαιδιαδικασίεςστακράτη-μέληγιατηνεπιστροφήτωνπαρανόμωςδια-μενόντωνυπηκόωντρίτωνχωρών»καιλοιπέςδιατάξεις,ΦΕΚ7/Α/26-01-2011.

31. ΟΧάρτηςΘεμελιωδώνΔικαιωμάτωντηςΕΕορίζειταδικαιώματακαιτιςελευθερίες,συμπεριλαμβα-νομένουτουδικαιώματοςστοάσυλοσύμφωναμετοΆρθρο18καιτοΚοινόΕυρωπαϊκόΣύστημαΑσύλου,καιέχειστόχοναδιασφαλίσεισυγκρίσιμεςσυνθήκεςδιαβίωσηςγιατουςαιτούντεςδιεθνήπροστασίασεόλητηνΕΕ.ΗπιοσχετικήΟδηγίαείναιηΑναδιατύπωσητηςΟδηγίαςγιατιςΣυνθήκεςΥποδοχής(Οδηγία2013/33/EΕτουΕυρωπαϊκούΚοινοβουλίουκαιτουΣυμβουλίουτης26ηςΙου-νίου2013σχετικάμετιςαπαιτήσειςγιατηνυποδοχήτωναιτούντωνδιεθνήπροστασία).ΗΕλλάδαμόλιςπρόσφατα(τέληΜαΐου2018)εναρμόνισετηνεθνικήνομοθεσίαμεαυτή.

32. Άρθρα,18,19(1)και(2).

20

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

διατάξεων.Στηνπερίπτωσηπαιδιώνπουείναιθύματακάθεμορφήςκακο-ποίησης,αμέλειας,εκμετάλλευσης,βασανιστηρίωνήσκληρής,απάνθρωπηςήταπεινωτικήςμεταχείρισης,εξασφαλίζεταιηπρόσβασησεεξειδικευμένεςκοινωνικέςυπηρεσίες.Ειδικάγιαταασυνόδευταανήλικα,οιαρχέςθαπρέπειναλαμβάνουντακατάλληλαμέτρα,ώστεναεξασφαλίζεταιηεκπροσώπησήτουςμέσααπότηνενημέρωσητουΕισαγγελέαΑνηλίκωνήτουΕισαγγελέαΠρωτοδικών, ο οποίος ενεργεί ως προσωρινός επίτροπος.Οι αρμόδιεςαρχές παραλαβής και εξέτασης ασύλου υποχρεούνται να διασφαλίζουναμέσωςότιικανοποιούνταιοιανάγκεςστέγασηςτωνανηλίκωνμεφιλοξενίασεενήλικουςσυγγενείς,ανάδοχοοικογένειαήάλλουςχώρουςφιλοξενίαςκατάλληλουςγιαανήλικα,εφόσονηενλόγωστέγασηπροστατεύειτοπαιδίαπό τον κίνδυνο εμπορίας ή εκμετάλλευσης. Επίσης, οι αρμόδιες αρχέςπρέπειναενεργούνγιατηναπόκοινούστέγασηκαισυμβίωσητωναδερ-φών,καταβάλλονταςπροσπάθειεςγιατονεντοπισμότωνμελώντηςοικογε-νείαςτοσυντομότεροδυνατό,ενώοιαλλαγέςδιαμονήςτωνασυνόδευτωνανηλίκωνπρέπειναπεριορίζονταιστοελάχιστο.Τοπροσωπικόπουασχο-λείταιμευποθέσειςασυνόδευτωνανηλίκωνπρέπειναδιαθέτειήναλαμβάνεικατάλληληκατάρτισησχετικάμετιςανάγκεςτωνανηλίκων.

ΗαρμόδιααρχήγιατηντοποθέτησητωνπαιδιώνείναιτοΕΚΚΑ 33και,παράτοότι,ότανσυντάχτηκεαρχικάτοΠ.Δ.,όριζεως«αρμόδιεςαρχές»γιατηνεξασφάλισητηςφιλοξενίαςμέσααπότηνπαραπομπήτηςυπόθε-σης τις αστυνομικές αρχές που εντόπιζαν και έθεταν υπό κράτηση τοπαιδί,μετάτημεταρρύθμισητουασύλουτο2011–πουτέθηκεπρακτικάσεισχύτο2013–καιτησύστασητηςΥπηρεσίαςΠρώτηςΥποδοχήςκαιτηςΥπηρεσίαςΑσύλου, 34οιδύοτελευταίεςείναιπιααρμόδιες.Ωστόσο,ηυποχρέωσηειδοποίησηςτουτοπικούΕισαγγελέααφοράόλεςτιςαρχέςκαι, συγκεκριμένα, τις αστυνομικές αρχές, οπουδήποτε ή οποτεδήποτεεντοπίζεταιέναπαιδίχωρίςχαρτιάήστέγη.

33. ΕΚΚΑείναιτοελληνικόακρώνυμογιατοΕθνικόΚέντροΚοινωνικήςΑλληλεγγύηςτουΥπουρ-γείουΕργασίας,ΚοινωνικήςΑσφάλισηςκαιΚοινωνικήςΑλληλεγγύης.Είναιαρμόδιογιατηνεποπτείατηςλειτουργίαςτωνδιαθέσιμωνυποδομώνφιλοξενίαςασυνόδευτωνανηλίκωνκαιτονέλεγχοτωνπαραπομπών.Τοακρώνυμοχρησιμοποιείταιευρέως,είναιεύκολααναγνωρί-σιμοαπόόλουςτουςεμπλεκόμενουςφορείςκαισυναντάταισυχνότατακαιστηβιβλιογραφία.

34. Συστάθηκετο2011.Ωστόσο,ηπραγματικήεφαρμογήτηςσχετικήςνομοθεσίαςκαιηλει-τουργία των υπηρεσιών έλαβαν χώρα το 2013. Αμφότερες οι υπηρεσίες υπάγονται στοΥπουργείοΜεταναστευτικήςΠολιτικής,πουιδρύθηκετο2016.

21

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

ΟΝόμος4375/2016προβλέπειτηνΥπηρεσίαΥποδοχήςκαιΤαυτο-ποίησης,ηοποίαείναιεπιχειρησιακάαρμόδιαγιατηλεπτομερήκαταγρα-φή,εξακρίβωσητης ταυτότηταςκαιδιαδικασίεςεπαλήθευσηςστοιχείωντωνυπηκόωντρίτωνχωρώνήτωνανιθαγενώνπουεισέρχονταιπαράτυπαστηχώρα,απότηνπρώτηστιγμήτηςάφιξηςστηνεπικράτειακαιγιατιςδιαδικασίες που θα τηρηθούν μετέπειτα ανάλογα με το συγκεκριμένοπροφίλκαιτιςανάγκες.

ΚέντραΥποδοχήςκαιΤαυτοποίησης(ΚΥΤ)ήΚινητέςΜονάδεςΥπο-δοχήςκαιΤαυτοποίησηςβρίσκονταισεόλαταμείζονασημείαεισόδουστηνΕλλάδα.Επίσης,στηναρμοδιότητατωνΚΥΤυπάγονταικαιανοιχτέςδομέςπροσωρινήςφιλοξενίας(κυρίωςανοιχτέςδομέςκαιλοιπέςδομέςπροσωρινήςφιλοξενίας).

Στηνυποδοχήπεριλαμβάνονταιηκαταγραφήτωνπροσωπικώνστοι-χείων,συμπεριλαμβανομένηςτηςλήψηςκαικαταχώρισηςτωνδακτυλικώναποτυπωμάτων, η εξακρίβωση της ταυτότητας και της ιθαγένειας (μέσααπό συνεντεύξεις, κατά περίπτωση), ο ιατρικός έλεγχος και η παροχήψυχοκοινωνικήςυποστήριξης,κατάπερίπτωση,ηενημέρωσηγιαταδικαιώ-ματακαιτιςυποχρεώσεις,ιδίωςγιατηδιαδικασίαυπαγωγήςσεκαθεστώςδιεθνούςπροστασίαςκαιγιατηδιαδικασίαυπαγωγήςσεπρόγραμμαεθε-λούσιαςεπιστροφής,ηαναγνώρισητηςευαλωτότηταςκαιηπαραπομπήσεκατάλληληφροντίδα,ηπαραπομπήτωναιτούντωνάσυλοστιςαρμό-διεςυπηρεσίεςκαιηπαραπομπήόσωνδενυποβάλλουναίτησηστιςαρ-μόδιες αρχέςστο ΚΥΤ για την υπαγωγήσεδιαδικασίες επανεισδοχής,επιστροφήςήαπέλασης.ΤαυφιστάμεναΚΥΤείναιτατρέχοντα«hotspot»,παράτοότι,σύμφωναμετηνομοθεσία,μπορείναπρόκειταιγιαοποια-δήποτεδομήέχεισχεδιαστείκαιέχειοριστείωςυπηρεσίαπρώτηςυπο-δοχής.Σύμφωναμετονορισμότηςσχετικήςνομοθεσίας,ταασυνόδευταανήλικανοούνταιως«ευάλωταάτομα» 35καιυπόκεινταισεδιαφορετικήδιαδικασίααπόεκείνηπουορίζεταιγιατασύνορα 36καιτονγενικόπλη-θυσμόπουφθάνειστηνΕλλάδα.Μετάτηνεξακρίβωσητηςταυτότητας,οιυπηρεσίεςπρώτηςυποδοχήςσυνεργάζονταιμεάλλεςαρχές 37(τοEKKA)

35. Άρθρο14(8)τουΝόμου4375/2016καιΆρθρο20(1)και(3)«Ειδικέςανάγκεςυποδοχής»·Άρθρο20τουΝόμου4540/2018.

36. Άρθρο60τουΝόμου4375/2016.37. ΟνόμοςαναφέρεταιαπευθείαςστηνεφαρμογήτουΆρθρου19τουΠ.Δ.220καιτηνεκπρο-

σώπησηκάθεπαιδιούαπότοντοπικόεισαγγελέαστοπλαίσιοτωνπροβλεπόμενωνυπηρεσιώνπρώτηςυποδοχής,αμέσωςμόλιςτεθείυπόκράτησηκαισεπεραιτέρωδιαδικασίεςαναγνώρισης.

22

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

προκειμένουναδιασφαλιστείηπαραπομπήσεκατάλληληστέγαση,ενώκάθεπαιδίπουεπιθυμείνακαταθέσειαίτησηασύλουπαραπέμπεταιστοαρμόδιοΠεριφερειακόΓραφείοΑσύλου,που,συνήθως,βρίσκεταιστηνίδιαδομή.Ιατρικήκαιψυχοκοινωνικήυποστήριξηκαιαξιολόγησηπαρέχο-νταιστιςδομέςτουΚέντρουΥποδοχής.ΕπιπλέονεπιλογέςγιαπροσωρινήστέγασηπροτούγίνειηοριστικήτοποθέτησηαπότοΕΚΚΑείναιοιξενώνεςσύντομηςφιλοξενίαςπουείναικαταχωρισμένοιστοΕΚΚΑήλοιπέςανοι-χτέςδομέςπροσωρινήςφιλοξενίαςγιαυπηκόουςτρίτωνχωρών(ΑνοιχτέςΔομέςΦιλοξενίας–ΑσφαλείςΖώνεςγιαανήλικαστιςανοιχτέςδομέςφι-λοξενίας της ενδοχώρας, που υπάγονται στην Υπηρεσία Υποδοχής καιΤαυτοποίησης).ΗτοποθέτησησεαυτέςτιςδομέςελέγχεταικαιρυθμίζεταιαπότιςαρμόδιεςαρχέςεντόςτουΥπουργείουΜεταναστευτικήςΠολιτικής.

Εάνσεοποιοδήποτεστάδιοκατά τηδιαδικασία της ταυτοποίησης 38 ανακύψειαμφιβολίασχετικάμετηνανηλικότηταπολίτητρίτηςχώραςήανιθαγενούς,οδιοικητήςτουΚέντρου,μεσχετικήαπόφασήτου,τονπα-ραπέμπεισεδιαδικασίαδιαπίστωσηςτηςανηλικότητας, 39ηοποίαπερι-γράφεταιστηνΥπουργικήΑπόφαση92490/2013καιπροβλέπειδιεπιστη-μονικήπροσέγγιση,επιτρέπονταςτονιατρικόπροσδιορισμότηςηλικίας(οδοντιατρικόέλεγχο,ακτινογραφίαάνωάκρων)μόνοωςέσχατηλύση.Ηδιαπίστωσητηςανηλικότηταςβασίζεταικυρίωςσεμακροσκοπικάχαρα-κτηριστικάκαιστηνεξέτασηαπόπαιδίατρο,ενώακολουθείψυχολογικήκαικοινωνικήεκτίμησηπουαξιολογείτηνανάπτυξητουπροσώπουστηνπερίπτωσηπουοπαιδίατροςαδυνατείναεξαγάγειασφαλέςσυμπέρασμα.Σεκάθεπερίπτωσηκαιώσπουναεκδοθείηαπόφασηγιατηδιαπίστωσητηςανηλικότητας,τοάτομοθαθεωρείταιανήλικοκαιθατυγχάνειαντί-στοιχηςμεταχείρισης.Ονόμοςπροβλέπειεπίσηςδιαδικασίαγιατηναμ-φισβήτησητωνσχετικώνευρημάτων.

Η διαπίστωση της ανηλικότητας στις δομές πρώτης υποδοχής είναιζωτικήςσημασίας,καθώςηηλικίαείναιοκαθοριστικόςπαράγονταςόσοναφοράτοποιαδιαδικασίαθαακολουθήσουνοιΑρχέςΥποδοχήςσχετι-κάμετηνεκπροσώπηση,τηφιλοξενία,τηνκράτηση,τηνανάγκηγιαδιε-θνήπροστασίακατάτηνπαραπομπήστοΠεριφερειακόΓραφείουΑσύ-λου ή την επιστροφή. Τα ασυνόδευτα ανήλικα εξαιρούνται από την

38. ΜιασυναφήςΥπουργικήΑπόφασηπροβλέπειδιαδικασίααξιολόγησηςκατάτηνεξέτασημιαςαίτησηςασύλουκαθ’όλητηδιάρκειατηςΔιαδικασίαςΕξέτασης.

39. Άρθρο14(9)τουΝόμου4375.

23

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

προβλεπόμενηΔιαδικασίασταΣύνορα, 40ηοποίαθαμπορούσεναοδη-γήσειστη γρήγορη επιστροφήστηνΤουρκία.Οιαιτήσεις ασύλου τωνανηλίκωνεξετάζονταιαποκλειστικάστοπλαίσιοτηςσυνήθουςδιαδικασίαςεξέτασης, 41ενώπροβλέπεταιπαράτασητωνπροθεσμιώνκαιδενυπάρ-χουνπροαπαιτούμεναγιατηναποδοχήπριναπόαξιολόγησητηςουσίας.ΗηλικίακαθορίζειεπίσηςτοανεφαρμόζεταιοΚανονισμόςτουΔουβλί-νουσεμιασυγκεκριμένηυπόθεσηκαιποιαείναιταπροςεπίκλησηάρθραπροκειμένουναείναιεπιτυχήςηαίτησηγιαοικογενειακήεπανένωσησεκάποιοάλλοκράτος-μέλοςτηςΕΕ.

[ 2.3 ] Η κράτηση ως προσωρινή λύσηΑνεξάρτητααπότηδιεθνήνομοθεσίαγιαταανθρώπιναδικαιώματα,τοήπιοδίκαιο,αρκετέςδιεθνείςκατευθυντήριεςοδηγίεςκαιτοευρωπαϊκόδίκαιο–καισυνεπώς,η ελληνικήνομοθεσία– εξακολουθούννα επιτρέ-πουντηνκράτησητωνπαιδιών.Ενώεκκρεμούνοιδιαδικασίεςταυτοποίη-σηςή/καιηπαραπομπήσεκατάλληλεςδομέςφιλοξενίας(δομέςφιλοξε-νίαςανηλίκων),ταανήλικαπαραμένουνυπόκαθεστώς«περιορισμούτηςελευθερίας»εντόςτωνΚέντρωνΥποδοχής(όπωςόλαταπρόσωπα),συ-νήθωςξεχωριστάαπότονπληθυσμότωνενηλίκων.

Η κράτηση πρέπει να χρησιμοποιείται μόνοως «έσχατη λύση» γιαχρονικόδιάστημαπουδενμπορείναυπερβαίνειτιςείκοσιπέντεμέρες,αλλά που μπορεί να παραταθεί για επιπλέον είκοσι μέρες, εάν –λόγωεξαιρετικώνπεριστάσεων,όπωςησημαντικήαύξησητωναφίξεωνασυνό-δευτων ανηλίκων– δεν είναι εφικτή η παραπομπή σε κατάλληλη δομήεντόςτουκαθορισμένουχρονικούορίου,παράτιςπροσπάθειεςτωναρ-χών. 42Κατά τηδιάρκειααυτής τηςπεριόδου, ταπαιδιάδικαιούνται ναέχουντηδυνατότηταναασχολούνταιμεδραστηριότητεςελεύθερουχρό-νου,συμπεριλαμβανομένων τωνπαιχνιδιών και τωνψυχαγωγικώνδρα-στηριοτήτωνπουαρμόζουνστηνηλικίατους,καιαπρόσκοπτηπρόσβασηστηνεκπαίδευση.

Η κράτηση γίνεται –εάν είναι απαραίτητο– αφού εγκριθεί ο

40. Άρθρο60τουΝόμου4375/2016.41. Άρθρο45τουΝόμου4375/2016.42. Άρθρα14(8)και46(10)τουΝόμου4375,όπωςτροποποιήθηκαν–ωστόσο,όχισεσημα-

ντικόβαθμό–απότοΝόμο4540/2018.

24

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

«περιορισμόςτηςελευθερίας»απότηνΥπηρεσίαΥποδοχήςκαιΤαυτο-ποίησης(ΥΠΥΤ),μετοπαιδίναμεταφέρεταιστοπλησιέστεροΠροανα-χωρησιακόΚέντρο.Ηκράτησημπορείεπίσηςναπραγματοποιηθείοποια-δήποτεστιγμήστηνενδοχώρα,εάνκάποιοασυνόδευτοπαιδίεντοπιστείαπότιςαστυνομικέςαρχές,ώσπουναμπορέσειναανταποκριθείτοΕΚΚΑ. Στηνπερίπτωσηπου ταΠροαναχωρησιακάΚέντραδενδιαθέτουν τηναπαραίτητηχωρητικότηταγιατη«φιλοξενία»τωνανηλίκων,δεναποκλείο-νταιλοιπέςδομέςκράτησης,όπωςτακελιάσταΑστυνομικάΤμήματα.

Παράτοότιδεναναφέρεταισεκάποιοσυναφέςνομοθέτημα,ηκρά-τησητωνανηλίκωνγιατοσκοπότηςασφαλούςπαραπομπήςγίνεταισεδομέςυπότηνευθύνητωναστυνομικώναρχών,κατάταπαραπάνω,αλλάεγκρίνεταιαπότοντοπικόεισαγγελέαανηλίκωνήπρωτοδικών,ως«προ-στατευτικήφύλαξη». 43Πρόκειταιγιαμέτροπουβασίζεταιστηναπεριόρι-στηεξουσίατουεισαγγελέαναπαραγγέλλειοποιοδήποτεμέτροκρίνεταιπρόσφοροκαιαπαραίτητογιατηνπροστασίατωνπαιδιώνκαιγιααπροσ-διόριστο χρονικό διάστημα.Θα πρέπει να αναφερθεί το γεγονός ότι,εφόσονκατάτηδιάρκειααυτήςτηςφάσηςταπαιδιάδενκρατούνταιγιαδιοικητικούςσκοπούς(δηλαδήγιατοσκοπότηςεπιστροφήςήτηςαπέ-λασης),δεντυγχάνουνεφαρμογήςταένδικαμέσαπουπροβλέπειονό-μοςγιατηνάσκησηπροσφυγήςκατάτηςδιοικητικήςκράτησης.Οισυγκε-κριμένεςαποφάσειςδενμπορούννααποτελέσουναντικείμενοπροσφυ-γήςενώπιονοποιασδήποτεαρχήςήοποιουδήποτεδικαστηρίου.Ηπρο-στατευτικήφύλαξημπορείνααρθείμόνοαπότονεισαγγελέα,εάνεξα-σφαλιστείφιλοξενίασεκάποιονξενώναήκάποιαδομήφιλοξενίας,ήεάνκάποιοικανόκαικατάλληλομέλοςτηςοικογένειαςαποδείξειστονεισαγ-γελέα την ικανότητά τουνααναλάβει τηφροντίδακαι τηστέγαση τουπαιδιού.

43. Μια μορφή Προστατευτικής Φύλαξης συναντάται στην ελληνική νομοθεσία και τυγχάνειεφαρμογήςσεάτομαπουκρίνονταιεπικίνδυναγιατηδημόσιατάξηήεκθέτουντονεαυτότουςσεκίνδυνο(γιαπαράδειγμα,άτομαπουέχουνκάποιαψυχικήνόσο,άτομαπουείναιμεθυσμέναήανήλικαπουέχουνεξαφανιστεί,εκούσιαήακούσια,απότουςοικείουςτους),καιμπορείναπραγματοποιηθεί εκτόςδομώνκράτησηςκαιώσπου τασυγκεκριμέναάτομαναεπιστραφούνστηφροντίδατηςοικογένειάςτους(Π.Χ.141/1991).

25

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

[ 2.4 ] Νομικό καθεστώςΗελληνικήνομοθεσίαδενπροβλέπεικάποιοντύποδιαμονήςήκάποιοκαθεστώςπροσωρινήςπροστασίαςγιαταασυνόδευταανήλικακατάτηνεφηβεία.Ταανήλικααναγκάζονταιναχρησιμοποιήσουντιςεπιλογέςπουπροβλέπονται στηδιαδικασίαασύλου, προκειμένου νααποκτήσουν τοκαθεστώςπρόσφυγα,τοκαθεστώςεπικουρικήςπροστασίαςήτηνάδειαδιαμονήςγιαανθρωπιστικούςλόγους.

ΣύμφωναμετοΝόμο4375, 44οιαιτήσειςπουυποβάλλονταιαπόανή-λικακαταγράφονταικαιεξετάζονταικατάπροτεραιότητααπότηνΥπηρε-σίαΑσύλου(ΥΑ).Ηαξιολόγησητηςαίτησηςθαπρέπειναγίνεταιαπόκατάλληλαεκπαιδευμένουςχειριστές.ΟιαρχέςτηςΥΑυποχρεούνταιναδιασφαλίζουντοδιορισμόεπιτρόπουκατάτηνκαταγραφή,ειδοποιώνταςτονεισαγγελέακαιπαραπέμπονταςτηνυπόθεσηστοΕΚΚΑγιαναεξα-σφαλιστείητοποθέτηση.

Πρέπεινααναφερθείότι,κατάκανόνα,ηπροαναφερόμενηαπλήδια-δικασίαπραγματοποιείταιμόνοστηνενδοχώρα,εφόσονεκείδενυπάρ-χουνΚέντραΥποδοχήςκαιΤαυτοποίησης.Όλεςοισχετικέςαρμοδιότη-τεςγιατηνεξασφάλισητηςεκπροσώπησηςκαιτηςστέγασηςτωνασυνό-δευτωνανηλίκωνέχουνανατεθείστηνΥπηρεσίαΑσύλου.

Ηπρόσβασηστηδιαδικασίαπεριορίζεταισταανήλικαηλικίαςκάτωτων15ετών,ταοποίαπρέπειναεκπροσωπούνταικαινασυνοδεύονταιαπότονδιορισμένοεπίτροποσεόλαταστάδιατηςδιαδικασίας,μεεξαίρεσηκατάτηδιάρκειατηςσυνέντευξης,οπότεηπαρουσίατουεπιτρόπουπερι-γράφεταιπαραδόξωςως«προαιρετική»καιόχιυποχρεωτική.Ταπαιδιάκάθεηλικίαςδικαιούνταιψυχοκοινωνικήυποστήριξηκαινομικήσυνδρομή.Επίσης,μπορούννασυνοδεύονταικαιναυποστηρίζονταικατάτηδιάρκειατηςδιαδικασίαςαπότουςσυμβούλουςτους(κοινωνικούςλειτουργούςήδικηγόρους,πουσυνήθωςπαρέχονταιαπότηνκοινωνίατωνπολιτών). 45

ΟιπληροφορίεςσχετικάμετηνταυτότητακαιτηνηλικίατωνανηλίκωνκαταγράφονταιστηνΥπηρεσίαΑσύλου:α)σύμφωναμετιςπληροφορίεςπουπαρέχειηΥπηρεσίαΥποδοχήςκαιΤαυτοποίησηςκαιβ)σύμφωναμετηδήλωσητουαιτούντοςστηνενδοχώρα,εάνδενπραγματοποιήθηκεη

44. Άρθρα51(6)και45τουΝόμου4375/2016.45. Άρθρα36(8),(9),(10)και45τουΝόμου4375/2016.

26

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασία

ς

ταυτοποίησησεκάποιαΥΠΥΤ.Σεπερίπτωσηπουανακύψουναμφιβολίεςσχετικάμετηνηλικίατουαιτούντοςκατάτηδιάρκειατηςδιαδικασίαςασύ-λου (εξέταση πρώτου και δεύτερου βαθμού), διατίθεται μια διαδικασίαδιαπίστωσης της ανηλικότητας, 46 η οποία προβλέπει μια διεπιστημονικήπροσέγγιση, όπως περιγράφεται παραπάνω και συναφείς διαδικαστικέςεγγυήσειςκαιδικλείδεςασφαλείας:τοδικαίωμαάσκησηςπροσφυγήςκατάτηςέκβασηςτηςδιαπίστωσης,εκπροσώπησηκατάτηδιάρκειατηςδιαδικα-σίαςκτλ.ΗταυτοποίησηστηνΥπηρεσίαΑσύλουμπορείεπίσηςναδιορ-θωθείστηνπερίπτωσηεσφαλμένηςκαταχώρισης,εάνπροσκομιστείστηνΥπηρεσίαΑσύλου συγκεκριμένη πρωτότυπη τεκμηρίωση (εθνικό δελτίοταυτότηταςήδιαβατήριο)πουεκδόθηκεαπότηχώραπροέλευσης. 47

ΗΥπηρεσίαΑσύλου είναιαρμόδια για την εξέταση τηςαίτησηςσεπρώτοβαθμόκαιγιατηνπαραπομπήτηςυπόθεσηςστηνελληνικήΜονά-δαΔουβλίνου,κατάπερίπτωση.ΗεξέτασηπραγματοποιείταισύμφωναμετιςουσιαστικέςπροϋποθέσειςπουαναφέρονταιστοΠ.Δ.141/2013σχε-τικάμετηχορήγησηδιεθνούςπροστασίας.Στηνπερίπτωσηαπόρριψης,ταανήλικαέχουντοδικαίωμαάσκησηςαίτησηςακυρώσεωςενώπιοντηςΑρχήςΠροσφυγώνεντόςτριάνταημερών.Μόνοητελευταίααρχήμπο-ρεί,εάνηχορήγησηδιεθνούςπροστασίαςαπορριφθείκαιστονδεύτεροβαθμό,ναπαραπέμψειτηνυπόθεσηστονυπουργόΕσωτερικών,προτεί-νονταςτηχορήγησηάδειαςδιαμονήςγιαανθρωπιστικούςλόγους. 48Ονόμος 49 προβλέπει επίσης τη δικαστική επανεξέταση –κάτι σαν «τρίτοβαθμό»-ενώπιοντουΔιοικητικούΕφετείου,ωστόσομόνογιανομικούςκαιδιαδικαστικούςλόγους,μετοδικαστήριοναμηνέχειτηνεξουσίανααποφανθείεπίτηςουσίαςμιαςαίτησηςασύλου,παράμόνονααναπέμψειτηναίτησηστηνΑρχήΠροσφυγών. 50

46. Άρθρο45τουΝόμου4375,πουαναφέρεταιστηνΚοινήΥπουργικήΑπόφαση1981/2016του υπουργού Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης και του υπουργού Υγείας1982/2016,ΦΕΚ335/Β/16.2.2016.

47. Άρθρο43τουΝόμου4375/2016.48. Άρθρο19A(1)τουΝόμου4251/2014,όπωςτροποποιήθηκεαπότοΆρθρο8(25)του

Νόμου4332/2015καιτοΆρθρο22τουΝόμου4375/2016.49. Άρθρο64τουΝόμου4375/2016καιΆρθρο13τουΝόμου3068/2002,όπωςτροποποιή-

θηκεαπότοΆρθρο49τουΝόμου3900/2010καιτοΆρθρο29τουΝόμου4540/2018.50. Τοσυγκεκριμένοένδικομέσοδενέχειανασταλτικήισχύσεσχέσημετηναπόφασηγιαεπι-

στροφή,πουακολουθείηαπόρριψηστονδεύτεροβαθμό.Πρέπειναυποβληθείμιαεπιπλέοναίτησηενώπιοντουδικαστηρίου,ώστενααιτιολογείταιηαναστολήτηςεπιστροφήςμεβάση:α) μια καλά τεκμηριωμένη αίτηση για την ακύρωση της δικαστικής απόφασης που ήδη

27

Τρέχ

οντα

συσ

τήμα

τα π

ροστ

ασ