İBNÜ’L KAYSERÂNÎ EL-MAKDİSÎ’NİN “TEZKİRATU’L- … Nevzat AYDIN.pdf · Hasan İbn Asâkir, Tarihu Medineti Dımeşk, Darü’l-Fikr, Beyrut 1995, C. LIII, s. 280. 13)

519

zHi phesiz ki hadis ilminin ortaya k, varolu nedeni ve amac, ncelikle riva-

yetlerin shhatini ve Hz.Peygambere aidiyetini tespit edebilmektir. Bu amala Muhad-disler tarafndan sened ve metinle ilgili bir takm kriterler belirlenmi; tabi olarak rav aratrmasna yani isnad tenkidine ncelik verilmitir. H.V. asrdan itibaren ise uydurma olduuna hkmedilen rivayetler belirli eserlerde toplanm ve mevzt literatr olu-mutur. Son zamanlarda, uydurma hadislerin tespitinde hangi kriterlerin ncelendii ve uyguland tartma konusu olmutur.

Bu aratrma, mevz hadisleri toplayan ilk eserlerden biri kabul edilen bnl-Kaysern el-Makdisnin Tezkiratul-Mevzt zelinde, onun uydurma rivayetleri tespitte ricl tenkit metodunu tespit etmeyi amalamaktadr. bn Hbbnn Kitbul-Mecrhnde tenkit edilen hadisleri ihtiva eden eser, ricl tenkidi asndan incelenmi-tir. zellikle Makdisnin ricl bilgisi, kulland cerh lafzlar ve delletleri, ricl ten-kit kaynaklar, rivayetin Hz.Peygambere aidiyetini tespitte uygulad isnad tenkidi ele alnmtr.

Anahtar Kelimeler: el-Makdis, Tezkiratul-Mevzt, Mevz Hadis, Ricl, Tenkit.

Isnad Criticism Method of Ibnul- Kayserani el-Maqdisi in His Work "Tadkirat Al-MawduatAbstract

Undoubtedly, the emergence, the reason and purpose of the hadith is to identify whether narratives were properly linked to the prophet. Muhaddith scholars have identified a set of criteria regarding text and linkage for separating authentic hadiths from the weak or fabricated ones; naturally they have given priority the isnad criticism. Since the 5th century of hijra, the narratives which were identified as being fabricated were gathered and hence the regulation literature was formed. In recent days, the issue about which criteria should be prioritized in order to confirm the adequacy of historical process by taking hadith to prophet has been debated.

BNL KAYSERN EL-MAKDSNN TEZKRATUL-MEVZT ADLI ESERNDEK RCL TENKT METODU

*) Yrd.Do.Dr.,BayburtniversitesilahiyatFakltesiHadisAnaBilimDal (e-posta:[email protected])

Nevzat AYDIN (*)

EKEV AKADEM DERGS Yl: 20 Say: 66 (Bahar 2016)

520 / Yrd. Do. Dr. Nevzat AYDIN EKEV AKADEM DERGS

This research aims to identify the isnad criticism method of Muhammad b. Tahir al-Maqdisi who is famous as Ibn al Kaysarani in his work named "Tadkirat Al-Mawduat which is among the earliest mawdu (fabricated) hadith books that reached us. The work, which was included in Ibn Hibbans Kitab al-Majruhin, is examined in terms of isnad. Especially Maqdisis criticism criteria and method regarding criticism of narrators, jarh expressions and implications, his sources of isnad criticism, authenticity of the text are discussed.

Keywords: al-Maqdisi, Tadkirat Al-Mawduat, Fabricated Hadiths, Narrators, Criticism.

GiriHz.Peygamberin ok ak uyar ve yasana ramen, nasslarn teviliyle balayp

yeni nasslar ihdas etmeye kadar varan tarih srete, Allah Rasl adna yalan sylendii inkr mmkn olmayan bir gerektir.1 Hadisin otoritesine ve shhatine ynelik bu tehdit-lerin farknda olarak, rivayetlerin Hz.Peygambere aidiyetini belirlemede azam hassasi-yet gsteren Muhaddisler, hadis uydurmaclna kar isnad sistemi, cerh ve tadil faali-yetleri, metin tenkit kriterleri bata olmak zere birok tedbir alm ve mevz rivayetleri tespit etmeye almlardr.2

H.III. asrdaki tasnif faaliyetleriyle sahih hadisleri ihtiva eden mstakil eserler telif edildii gibi, ricl alannda zayf, metrk ve yalanc rvileri bir arada toplayan almalar da yaplmtr. snadn ortaya kp hadisin ayrlmaz bir para haline gelmesiyle birlikte, zayf, yalanc ve hadis uyduran ravleri tantmak amacyla telif edilen bu kitaplar, uydur-ma faaliyetine kar alnan tedbirlerin nemli bir admn tekil eder. Uydurma faaliyetine kar, hadis tespit ve tenkit sistemi ierisinde alnan baz tedbirlerin yan sra, H.V.asrdan itibaren ise yalanc ve metruk ravlerle ilgili almalardan da istifade edilerek, sadece uydurma olduuna hkmedilen rivayetlerin topland eserler telif edilmi ve mevzt literatr olumutur. Tarih asndan her ne kadar bir gecikme yaanm olsa da toplum-da pratik deeri olan bu almalarn, zellikle uydurmalarn kullanmna kar alnan en sistematik nlem olduu sylenebilir.3

Gnmzde eitli platformlarda ve hadis tarihi aratrmalarnda muhaddislerin, bir rivayetin Hz. Peygambere ait olup olmadn tespitte hangi kriterleri nceledii ve uygu-

1) Tarih srete nasslara yaklam dncesi ve hadis uydurmaclnn balangc hakknda geni bilgi iin bkz. Yavuz nal, Hadisin Dou ve Geliim Tarihine Yeniden Bak, Ett Yay., Samsun 2001, s. 189-266.

2) Sened ve metin asndan uydurma hadisleri tanma yollar ve uydurmalara kar alnan nlemler hakknda geni bilgi iin bkz. mer b. Hasen el- Fellte, el-Vazu fil-hadis, Mektebetl-Gazzli, Messeset Menhilil rfn, Dmak 1981, C. II, s. 5-139; Mehmet Yaar Kandemir, Mevz Ha-disler, Menei, Tanma Yollar, Tenkidi, DB Yay., Ankara 1975, s. 93-138; Nevzat Tart, Mevzt Yazarlar, Corafya, Mezhep ve Kiilikler, lahiyat Yay., Ankara 2013, s. 19-58.

3) Tart, Mevzt Yazarlar, s. 35-36.

521BNL KAYSERN EL-MAKDSNN TEZKRATUL-MEVZT ADLI ESERNDEK RCL TENKT METODU

lad ya da sened-metin dengesinin gzetilip gzetilmedii tartlmaktadr.4 Bu alma mevzt literatrnn ilk rneklerinden kabul edilen Muhammed b. Tahir bnl-Kay-sern el-Makdisnin (.507/1113) Tezkirat'l-Mevzt adl eseri zelinde, uydurma rivayetleri tespitte ricl tenkit metodunu belirlemeye yneliktir. Bu balamda onun ricl bilgisi, kulland cerh lafzlar ve delletleri, ricl tenkit kaynaklar ve rivayetin uydurma olduunu tespitte ricl tenkidini nasl uygulad rneklerle aklanmtr.

Tezkirat'l-Mevzt adyla mehur olan bu eser, eitli kaynaklarda Tezkirat'l-huffz f tertbi ehdsil-mecrhn libni Hbban5 et-Tezkira f garibil-ehds vel-mnker, Marifett-tezkira fil-ehdsil-mevza6 isimleriyle de zikredilmektedir. Bu eser, almamzda esas aldmz Muhammed Mustafa el-Hadrnin yan sra,7 Muham-med Emn el-Hanc,8 mdddin Ahmed Haydar9 ve Hamdi b. Abdlmecd b. smail es-Selef10 tarafndan da tahkikli neredilmitir. Makdisnin hayat, ilm kiilii ve eserleri zerine farkl almalar yapld iin,11 bu konular ksaca ele alndktan sonra, arlk-l olarak Tezkiratul-Mevzt zelinde onun ricl bilgisi, kulland cerh lafzlar ve delletleri, ricl tenkit kaynaklar ve rnekleri zerinde durulacaktr.

1. Makdis ve Tezkiratul-Mevztn Tertibislam ilimler sahasnda eitli hacimlerde seksenden fazla eser vermi olan ve bnl-

Kaysern nisbesiyle tannan Muhammed b. Thir el-Makdis, dneminin nemli muhad-dis hafzlarndan biridir.12 Mellifin yaad H. V. asr, slam ilimlerin tamamen teekkl

4) Hadis tespit ve tenkit sistemine ynelik deerlendirmeler iin bkz. nal, Hadisin Dou ve Geliim Tarihi, s.319-336; Klasik hadis uslne ynelik eletiriler iin bkz. M. Hayri Krbaolu, slam D-ncesinde Hadis Metodolojisi, Ankara Okulu Yay., Ankara 1999, s. 53-147.

5) smail Paa Badatl, Hediyyetl-rifn Esmul-Mellifn ve Asrul-Musannifn, Daru hyit-Tursil-Arab, Beyrut 1951, C. II, s. 82.

6) mer Rza Kehhle, Muceml-Mellifn, Messesetr-Risle, Beyrut 1993, C. III, s. 364.7) Ma'rifetu Tezkiratul-Huffz adyla 1981 ylnda Mekkede yaymlanmtr.8) Tezkiratul- Mevzt adyla 1323, 1327 ve 1354 ylllarnda Kahirede yaymlanmtr.9) Bu eser, Kitbu Ma'rifeti't-tezkire fi'l-ehdisil-mevza adyla Beyrutta 1985 ylnda baslmtr.10) Tezkiret'l-Huffz etrfu ehdsi Kitbil-Mecrhn libni Hbban adyla 1994 ylnda Riyadta

yaymlanmtr.11) Selahattin Yldrm tarafndan bnl-Kaysern el-Makdis ve Hadisilii adyla Seluk niver-

sitesi Sosyal Bilimler Enstittnde 2011 ylnda bir yksek lisans tezi hazrlanm; M. Yaar Kan-demir tarafndan da Diyanet slam Ansiklopedinde bnl-Kaysern maddesi yazlmtr. Ayrca Abdlaziz b. Muhammed es-Sedhn tarafndan Riyad Muhammed b. Sud niversitesinde el-Hfz Muhammed b. Thir ve Menhech fil-Akde adyla bir doktora almas yaplmtr. Bu almada bnl-Kaysernnin el-Hucce al Trikil-Mehacce adl eserinin tahkiki yaplm ve akidle il-gili grleri tespit edilmeye allmtr.

12) Tam ad, emsuddin Eb'l-Fadl bn'l-Kaysern Muhammed b. Thir b. Al b. Ahmed el-Makdis ez-Zhir e-eybn el-Eser es-Sfdir. emsuddn Ahmed b. Osman ez- Zeheb, Siyeru Almin-Nbel, Messesetr-Risle, Beyrut 1996, C. XIX, s. 368; Tarihl-slm ve Vefiytl-Mehri


ettii, mezheplerin kkletii, siyas ve fikr tartmalarn youn yaand, felsef ve ta-savvuf gelimelerle zengin bir kltr ortamnn olutuu bir dnemdir.13 lim renmede son derece azimli ve hrsl olan Makdis, kk yatan itibaren Badat, Mekke, Msr, D-mak, Halep sfehn ve Nibur bata olmak zere krktan fazla ilim merkezine seyahat etmi ve birok limden ders almtr.14 Tabakt kaynaklarnn verdii bilgilere gre, suf kimliinin gerei sradan bir hayat yaayan Makdisnin, mrn ilme adad, bu yolda yokluklara ve zorluklara sabrettii, meakkatlere katland, geimini salamak iin cret karlnda hadis kitaplarn istinsah ettii anlalmaktadr.15 nceleri afi olup sonradan Zahir mezhebini benimseyen Makdis,16 pekok hocadan hadis dinlemi olmakla birlikte, ok fazla seyahatte bulunup belli bir yerde uzun sre kalmad, daha ziyade hadis kitbe-ti ile megul olduu ve erken saylabilecek bir yata vefat ettii iin derledii hadislerin tamamn rivayet etme imkn bulamamtr.17 Hadis talebi iin yapt seyahatlar dolay-syla seyyh muhaddis18 diye nitelendirilen Makdis, son hac vazifesinden dnnn ardndan 15 Reblevvel 507de (30 Austos 1113) Badat'ta vefat etmitir.19

vel-Alm, Drl-KutubilArab, Beyrut 1994, C. XXXV, s. 168-194. nl tarihi bn Askir, Mu-hammed b. Thirin, Filistinin (m) sahil ehri Kaysrye nispetle bnl-Kaysern nisbesiyle tanndn sylemektedir. Ebul-Ksm Ali b. Hasan bn Askir, Tarihu Medineti Dmek, Darl-Fikr, Beyrut 1995, C. LIII, s. 280.

13) Ahmet Ycel, Hadis Tarihi, MFV Yay., stanbul 2014, s. 92.14) Makdis, ilm seyahatleri hakknda olduu anlalan el-Mensr adl eserinde hadis tahsili iin

gnde en az yirmi fersah yol alarak pek ok ilim merkezini dolatn; Sahihayn ile Eb Dvdun Snenini yedi defa; bn Mcenin Snenini Reyde on defa cretle yazdn sylemektedir. Mak-dis, el-Mensr minel-Hikyt ves-Sult, Mektebet Daril-Minhc, Riyd 2008, s. 81; Zeheb ise Trihl-slm adl eserinde onun ilim talebi iin gittii yerlerden krk tanesini zikretmi ve hadis sem'nda bulunmak iin daha baka yerlere de seyahat ettiini belirtmitir. Zeheb, Tarih, C. XXXV, s. 172; Siyer, C. XIX, s. 363.

15) Eb Sad Abdlkerim b. Muhammed es-Semn, Edebl-ml vel-stiml, Drul-Kutubil-lmiy-ye, Beyrut 1981, s. 116; Zeheb, Siyer, C. XIX, s. 365.

16) Zhir mezhebine mensup olduu anlalan Makdisnin, Hanbel olduu iddias doru bulunma-maktadr. Zeheb, Tezkiratul-Huffaz, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, trs., C. IV, s.1243; bn Hacer, Ahmed b. Al el-Askaln, Lisnl-Mzn, Mektebetl-Matbutil-slmiyye, Haleb 2002, C. VII, s. 215.

17) M. Yaar Kandemir, bnl-Kaysern, DA, TDV Yay., C. XXI, stanbul 2000, s.109; Makdisden olu Eb Zura da olmak zere otuza yakn kii rivayette bulunmutur. Zeheb, Siyer, C. XIX, s. 363, 364, 395. Ondan rivayette bulunanlar iin bkz. Selahattin Yldrm, bnl-Kaysern el-Makdis ve Hadisilii, (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), SSBE, Konya 2011, s. 163-164.

18) Muhammed b. Mansr es-Semn (.510/1116), zamannda onun kadar ok seyahat eden baka bi-rinin bulunmadn ve kendi eliyle birok hadis cz, kitap ve byk eser yazdn sylemektedir. Takiyyddin Ahmed b. Ali el-Makrz, el-Mukaffel-Kebr, Drul-Garbil-lm, Beyrut 1991, C. V, s. 738.

19) ihbuddin Ebl-Felh Abdlhay b. Ahmed el-Akr bnl-md, ezertz-zeheb f ahbri men zeheb, Dr bn Kesr, Beyrut 1986, C. VI, s. 30; Zeheb, Dvell-slam, Darus-Sdr, Beyrut 1999, C. II, s. 13; Siyer, C. XIX, s. 365; bn Askir, Tarihu Dmek, C. LIII, s. 280.


Hadisiliinin yan sra suf kimlii de olan Makds, bata hadis olmak zere akid, tasavvuf ve musik alannda seksenden fazla eser telif etmi ve birou gnmze kadar ulamtr. Hadis talebelerine yardmc olmak ve kolaylk salamak niyetiyle telif ettii eserlerinin ou, isnd, ricl ilmi ve metin alannda yazlan kitaplarn yeniden dzenlen-mesi ya da zetlerinin karlmas eklindedir. Bu eserlerin birou farkl aratrmac-lar tarafndan tahkik edilerek neredilmitir.20 Makdis, bn Mcenin Snenini Ktb-i Hamseye dhil ederek ve Etrfl-Ktbis-Sitte ve rt Eimmetis-Sitte adl eserleri yazarak Ktb-i Sitte kavramnn kullanlmas ve yaygnlk kazanmasnda etkili ol-mutur.21

Makdisnin eserleri arasnda zellikle ricl ilmi, isnad tenkidi, mevz, zayf ve mu-allel hadislerle ile ilgili olanlar dikkat ekmektedir. O, zayf ve yalanc ravleri eletirdii, Hz. Peygamber'e nispet edilen birtakm aslsz haberleri ortaya kard ve asl sahiple-rinin kimler olduunu aklad baz eserler telif etmitir. Zayf ve mertuk rvilerin bi-yografilerini ihtiva eden bn Hbbn'n (. 354/965) Kitbl-Mecrhni ve bn Ad'nin (. 365/976) el-Kmil'i zerine baz almalar yapmtr. Onun mevz hadisler alannda bn Hbbann mezkr eseri zerine yapt Tezkiret'l-Mevzt adl kitab hadis ulemas tarafndan kabul grmtr.22

Makdis, bu almasnda bn Hbbn'n Kitbl-Mecrhnde tenkit edilen 1119 ri-vayeti, isnadlarn kartarak alfabetik olarak bir araya getirmi ve senedlerindeki zayf ve yalanc ravlere dikkat ekmitir.23 Aslnda bu alma, bn Hbbnn eserinde geen zayf ve metruk rvlerin, rivayet ettikleri hadislerin etrf eklinde dzenlenmesinden ibarettir. Kitb'l-Mecrhnde, ravler alfabetik sraya konulup haklarnda hkm veril-dikten sonra, rivayet ettikleri hadisler zikredilirken; bu almada ise nce hadisler alfa-betik sraya konulmu, daha sonra ravler hakknda bilgi verilmitir.

20) Matbu, yazma ve hatta bir ksm kaybolup gnmze ulamayan, fakat baz kaynaklarda kendisine isnd edilen seksen drt eseri, yazld konulara gre Ktb-i Sitte ile lgili Olanlar, Etrf Kitap-lar, li, Nzil snad ve Muvfakt le lgili Olanlar, Fevid le lgili Olanlar, Mevzu, Zayf ve lel ile lgili Olanlar, Ricl lmi le lgili Olanlar, Metin, snad ve Hadis Uslu ile lgili Olanlar, Baz Hadislerin Tahricini Yapan ve snadlarn Bir Araya Getiren Czler ve Dier Risaleler ve Akide, Tasavvuf ve Msik ile lgili Olanlar eklinde gruplara ayrlarak haklarnda bilgi verilmitir. Bkz. Yldrm, bnl-Kaysern ve Hadisilii, s. 38 - 54.

21) Talat Koyiit, Hadis Tarihi, TDV Yay., Ankara 2003, s. 249.22) Mevz hadislere dair yazd eserlerden biri de Zahret'l-Huffz (ez-Zehrat fil-Ehdsiz-

Zifeti vel-Mevzt) adl eserdir. Badatl, Hediyyetl-rifn, C. II, s. 81. Bu eserin Kprl Fa-zl Ahmet Paa Ktphanesinde 674. 1-193 vr. yazma nshas bulunmaktadr. Eser, Abdurrahman b. Abdlcebbr el-Feriv tahkikiyle Drs-Selef tarafndan Riyadda 1996 ylnda neredilmitir. Makdis, bu eserde bn Ad'nin (. 365/976) 2200'den fazla zayf rvinin biyografisini ihtiva eden el-Kmil adl eserinde yer alan zayf ve uydurma hadisleri toplayp alfabetik sraya koymutur. Eser bu konuda yazlanlarn ilklerinden olup daha sonrakilere kaynaklk etmitir. Cevrekn ve bnl-Cevz bata olmak zere bu konuda kitap yazanlar ondan istifade etmitir. Tart, Mevzt Yazarlar, s. 37.

23) Eserin Hamdi b. Abdlmecd b. smail es-Selef tarafndan, Tezkiret'l-Huffz etrfu ehdsi Kitbil-Mecrhn libni Hbban adyla 1994 ylnda Riyadta yaymlan tahkikli basksnda 1139 rivayet yer almaktadr.


Mellif, ksa nsznde eseri yazma nedenini, yalanc, zayf ve metrk ravlerin riva-yet ettii ve insanlarn hkm karmada ve tartmalarda delil olarak kulland hadisleri alfabetik bir ekilde sralamak olarak ifade etmektedir.24 Alfabetik olarak sralad bu rivayetlerin zayf veya mevz olduklarn, zikredilen rivayetin neden tenkide tabi tu-tulduunu, hatann nereden kaynaklandn, rivayetin zayfl ravden kaynaklanyorsa mehur mnekkitlerin onun hakknda neler sylediini aklamtr.

Makdis, rivayeti zikrettikten sonra tenkit ettii rav hakkndaki deerlendirmeye gemekte, bazen ahs grn bazen de mehur mnekkitlerin o rvi hakknda syle-diklerini nakletmektedir. Tenkit ettii rav(ler) hakknda bazen birok mnekkit muhad-disin grn birlikte zikreder.25 bn Hbban, bn Ad ve Buhr (.256/870) gibi gr-lerine bavurduu otoritelerin tenkit ettii ravler hakknda

7

sralamak olarak ifade etmektedir.24 Alfabetik olarak sralad bu

rivayetlerin zayf veya mevz olduklarn, zikredilen rivayetin neden

tenkide tabi tutulduunu, hatann nereden kaynaklandn, rivayetin

zayfl ravden kaynaklanyorsa mehur mnekkitlerin onun hakknda

neler sylediini aklamtr.

Makdis, rivayeti zikrettikten sonra tenkit ettii rav hakkndaki

deerlendirmeye gemekte, bazen ahs grn bazen de mehur

mnekkitlerin o rvi hakknda sylediklerini nakletmektedir. Tenkit ettii

rav(ler) hakknda bazen birok mnekkit muhaddisin grn birlikte

zikreder.25 bn Hbban, bn Ad ve Buhr (.256/870) gibi grlerine

bavurduu otoritelerin tenkit ettii ravler hakknda (tenkit

edildi)26 (onu zayf addetti), (onu terketti)27; muhaddislerin

ve limlerin genel kanaatiyle cerh edilenlerle ilgili

(muhaddisler onu tenkit etti) ya da (limlerin ou onu

tenkit etti) lafzlarn kullanmtr.28 Bazen limlerin rav hakkndaki

tenkitlerini ayr ayr zikreder. rnein, Ahmed b. Muhammed b. meri

Eb Hatim er-Rznin kezzb, Drakutnnin ise zayf lafzyla cerh

ettiini belirtir.29 Bir rav hakknda, kendi deerlendirmesini

zikretmeksizin, birden fazla otoritenin ortak grne de yer verir.

Muhammed b. mer Vkdyi Ahmed b. Hanbelin yalanc, Ali b.

Medinnin hadis uydururdu, bn Manin ise hadiste bir ey deildir

lafzyla cerh ettiini zikreder.30

snaddaki birok ravyi cerh ettii de olmutur.31 kiiye

acynz; cahiller arasnda kalm lime, zenginken fakir dene, kavmin

24 Makdis, Tezkiratul-Mevzt, Thk.: Muhammed Mustafa el-Hadr, Mektebetn-

Nahdatil-Hadsiyye, Mekke 1981, s. 23. 25 rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 24, 25, 44, 26 Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 24, 25, 34, 39, 41, 70, 102. 27 Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 46, 59. 28 Tezkiratul- mevzt, s. 48, 53. 29 Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 99. Dier rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s.

124, 135. 30 Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 142. Leys b. Eb Selmi Yahya b. Said el-Kattan,

Abdurrahman b. Mehd, Ahmed b. Hanbel ve Yahya b. Manin metrk bir rv kabul ettiklerini zikreder. Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 140.

31 rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 37, 43, 46, 47, 55, 61, 68, 69, 71, 104, 124.

(tenkit edildi)26

7






























(onu zayf addetti),

7






























(onu terketti)27; muhaddislerin ve limlerin genel kanaatiyle cerh edilenlerle ilgili

7






























(muhaddisler onu tenkit etti) ya da

7






























(limlerin ou onu tenkit etti) lafzlarn kullanmtr.28 Bazen lim-lerin rav hakkndaki tenkitlerini ayr ayr zikreder. rnein, Ahmed b. Muhammed b. meri Eb Hatim er-Rznin kezzb, Drakutnnin ise zayf lafzyla cerh ettiini belirtir.29 Bir rav hakknda, kendi deerlendirmesini zikretmeksizin, birden fazla otori-tenin ortak grne de yer verir. Muhammed b. mer Vkdyi Ahmed b. Hanbelin yalanc, Ali b. Medinnin hadis uydururdu, bn Manin ise hadiste bir ey deildir lafzyla cerh ettiini zikreder.30

snaddaki birok ravyi cerh ettii de olmutur.31 kiiye acynz; cahiller arasnda kalm lime, zenginken fakir dene, kavmin azizi iken zelil duruma dene rivayetinin senedindeki Vehb b. Vehbin yalanc, s b. Tahmnn metruk olduunu zikretmi-tir.32 snadda birka ravyi tenkit ettii durumlarda onlar hakkndaki ortak grn ise

8

azizi iken zelil duruma dene rivayetinin senedindeki Vehb b. Vehbin

yalanc, s b. Tahmnn metruk olduunu zikretmitir.32 snadda

birka ravyi tenkit ettii durumlarda onlar hakkndaki ortak grn ise

, ,(onlar zayftr) (o ikisi zayftr) ,

(hepsi zayftr), (hepsi yalancdr), (onlar delil

olmaz), (o ikisinin rivayetleri delil olmaz) lafzlaryla ifade

etmektedir.33

snadda tenkit ettii ravlerin yan sra adalet asndan tadl

ettii de olmutur ki, bu eserde Abbd b. Kesir er-Reml ile Sleyman b.

Dvud el-Havln gibi birka ravi hakknda tespit edilebilmitir.34 Kim

Allah iin helalinden bir ev in ederse, Allah da onun iin cennette bir

kk ina eder rivayetinin senedindeki Sleyman b. Dvud el-

Yemmyi maklb hadisler rivayet etmekle; Yahya b. Eb Kesiri ok

hata yapan zayf bir rav olarak tenkit ederken, Sleyman b. Dvud el-

Havln ed-Dmeknin ise doru szl olduunu zikreder.35

Ahmed b. Dvud, brahim b. Abdullah b. Hlid, Esrm b. Haveb,

Muhammed b. Abdurrahman el-Beylemn, Salih b. Bir el-Mer, Haccc

b. Ertat, Muhammed b. Yunus, Kevser b. Hakm, Hafs b. mer el-Eyl,

Mesrr b. Sad et-Temim gibi ravleri tenkit ettii rivayetleri nedeniyle

birka defa zikretmitir.36 Bazen birka yerde zikrettii rav hakkndaki

deerlendirmeyi tekrar etmeksizin lafzn,37 ravlerden

biri hakknda belirttii hkm dieri iin de zikrederken 38 eklinde

daha nceki gre atfta bulunmutur. Hlid b. Delec, Ali b. Eb Ali el-

Leheb, Ubeys b. Merhm, Yusuf b. Gayz gibi baz ravleri zikretmi

ancak haklarnda herhangi bir cerh lafz kullanmam ve deerlendirmede

bulunmamtr.39 Bu durum ya bu ravlerin muhaddisler tarafndan

metrk olarak tannmalar, durumlarn zikretmeye gerek duymamas ya

32 Tezkiratul- mevzt, s. 37. 33 rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 27, 31, 35, 36, 41, 46, 61, 69, 98. 34 Tezkiratul- mevzt, s. 113, 151. 35 Tezkiratul- mevzt, s. 113. 36 Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 23, 26, 28, 32, 33, 34, 35, 36, 39, 40, 41, 43, 44, 47. 37 Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 26, 70, 91. 38 Tezkiratul- mevzt, s. 97. 39 rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 36, 39, 42, 45, 65, 67, 77, 91, 99, 146.

, (o ikisi zayftr)

8







etmektedir.33






















(onlar zayftr),

8







etmektedir.33






















, (hepsi zayf-

24) Makdis, Tezkiratul-Mevzt, Thk.: Muhammed Mustafa el-Hadr, Mektebetn-Nahdatil-Had-siyye, Mekke 1981, s. 23.

25) rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 24, 25, 44, 26) Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 24, 25, 34, 39, 41, 70, 102.27) Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 46, 59.28) Tezkiratul- mevzt, s. 48, 53.29) Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 99. Dier rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 124, 135. 30) Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 142. Leys b. Eb Selmi Yahya b. Said el-Kattan, Abdurrahman

b. Mehd, Ahmed b. Hanbel ve Yahya b. Manin metrk bir rv kabul ettiklerini zikreder. Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 140.

31) rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 37, 43, 46, 47, 55, 61, 68, 69, 71, 104, 124.32) Tezkiratul- mevzt, s. 37.


tr),

8







etmektedir.33






















(hepsi yalancdr),

8







etmektedir.33






















(onlar delil olmaz),

8







etmektedir.33






















(o ikisinin rivayetleri delil olmaz) lafzlaryla ifade etmektedir.33

snadda tenkit ettii ravlerin yan sra adalet asndan tadl ettii de olmutur ki, bu eserde Abbd b. Kesir er-Reml ile Sleyman b. Dvud el-Havln gibi birka ravi hakknda tespit edilebilmitir.34 Kim Allah iin helalinden bir ev in ederse, Allah da onun iin cennette bir kk ina eder rivayetinin senedindeki Sleyman b. Dvud el-Yemmyi maklb hadisler rivayet etmekle; Yahya b. Eb Kesiri ok hata yapan zayf bir rav olarak tenkit ederken, Sleyman b. Dvud el-Havln ed-Dmeknin ise doru szl olduunu zikreder.35

Ahmed b. Dvud, brahim b. Abdullah b. Hlid, Esrm b. Haveb, Muhammed b. Abdurrahman el-Beylemn, Salih b. Bir el-Mer, Haccc b. Ertat, Muhammed b. Yunus, Kevser b. Hakm, Hafs b. mer el-Eyl, Mesrr b. Sad et-Temim gibi ravleri tenkit ettii rivayetleri nedeniyle birka defa zikretmitir.36 Bazen birka yerde zikrettii rav hakkndaki deerlendirmeyi tekrar etmeksizin

8







etmektedir.33






















lafzn,37 ravlerden biri hakknda belirttii hkm dieri iin de zikrederken

8







etmektedir.33






















38 eklinde daha nceki gre atfta bulunmutur. Hlid b. Delec, Ali b. Eb Ali el-Leheb, Ubeys b. Merhm, Yusuf b. Gayz gibi baz ravleri zikretmi ancak haklarnda herhangi bir cerh lafz kul-lanmam ve deerlendirmede bulunmamtr.39 Bu durum ya bu ravlerin muhaddisler tarafndan metrk olarak tannmalar, durumlarn zikretmeye gerek duymamas ya da kimlikleri ve hadis rivayetindeki durumlarnn mehul olmas nedeniyle aklanabilir.

2. Makdisnin Ricl Bilgisiok erken yata ilim tahsiline balayan ve hadis talebi iin yapt seyahatlarde pek

ok limle gren Makdis, zamann nde gelen hadis limlerinden eitli rivayet me-totlaryla hadis alm, gl hafzasyla pek ok hadisin sened ve metnini ezberlemitir.40 Gerekletirdii rhleler sayesinde ravleri aratrma, soruturma ve tanma imknn da elde ettii sylenebilir. Hocalarnn sayca ok olmasna ramen grd herkesten de hadis almam; bu konuda seici ve titiz davranmtr. Hadis kitaplarnn rivayetlerini alrken hatalara kar uyank olmu ve yaplan tedlisleri fark ederek ihtiyatl davranm-

33) rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 27, 31, 35, 36, 41, 46, 61, 69, 98.34) Tezkiratul- mevzt, s. 113, 151.35) Tezkiratul- mevzt, s. 113.36) Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 23, 26, 28, 32, 33, 34, 35, 36, 39, 40, 41, 43, 44, 47.37) Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 26, 70, 91.38) Tezkiratul- mevzt, s. 97.39) rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 36, 39, 42, 45, 65, 67, 77, 91, 99, 146.40) Makdisnin 268 kiiden hadis rivayetinde bulunduu belirtilmitir. Hadis rivayetinde bulunduu

hocalar iin bkz. Yldrm, bnl-Kaysern ve Hadisilii, s. 145-164.


tr.41 Makdisnin talebesi rye, hocasnn hadislerin shhat ve ravlerin gvenilirlik de-recesini ok iyi bildiini, snnete ball, taassuptan uzakl ve tarikata mensubiyetiyle tanndn ifade etmektedir.42 bn Teymiyye (. 728/1328) de Makdisnin hadiste bilgin, riclde yetkin bir hadis hafz olduunu belirtmektedir.43

O, ricl ve ensb konusunda uzmanlaarak nemli bir konuma gelmi, bu alanda n-ceki limlerden de istifde ederek birok eser telif etmitir.44 Makdisnin ricl ilminin bir alt dal olan mttefik ve mfterik nispetler konusunda ilk eserlerden olma zelliine sahip el-Ensbl-Mttefika fil-Hattil-Mtemsile fin-Nakt vez-Zabt45 ile zhl-kl fi men bhime smuh minen-Nisi ver-Ricl46 gibi neredilmi eserlerinin yan sra kaynaklarda kendisine matbu ya da mahtt olup olmad tespit edilemeyen birok eser atfedilmektedir.47

Ravlerin kimlik tespiti, ricl ilminin nemli konularndan biridir. nk bir rivayetin isnad asndan sahih olup olmadn tespit edebilmek iin ravsinin ismini, lakabn, knyesini ve nisbesini bilmek gerekir. Makdis, tenkit ettii baz ravlerin isimlerinin yan sra knyelerini ya da knyelerini verip isimlerini zikretmitir. Ebus-Salt el-Herevnin adnn Abdusselm; Eb Zill el-Ganmilnin Hilal b. Suveyd; Eb Halef el-Amnin Hzim,48 bn Lehann Abdullah olduunu,49 Ali b. Musann Rz diye maruf olduu-

41) Makdisnin hadis rivayetindeki titizliine dair rnekler iin bkz. Makdis, Mensr, s. 65, 68; Zeheb, Siyer, C. XVIII, s. 530.

42) Zeheb, Siyer, C. XIX, s. 363; Kandemir, bnl-Kaysern, s. 109.43) Takiyddin Ahmed el-Harrn bn Teymiyye, Mecmuul-Fetv, Drl-Vef, Mansra 1997, C.

XI, s. 314.44) el-Mntehab min Kitbi Marifetil-Elkb adl almas, lakablar ile ilgili konularda en ok m-

racaat edilen kaynaklarn banda gelen Eb Bekr Ahmed b. Abdirrahmn b. Ahmed e-rznin (. 411/1020) almasnn ihtisar edilerek yeniden dzenlemi eklidir Ayrca Sahihaynn ricaline dair el-Cem beyne Riclis-Sahhayn, Marifetu Meyihil-mmeyn ellezne uhrice anhum fis-Sahheyn, el-Ensbl-Mttefika fil-Hattil-Mtemsile fin-Nakt vez-Zabt, zhl-kl fi men bhime smuh minen-Nisi ver-Ricl bu alandaki almalarndan bazlardr.

45) Hayruddn ez- Zirikl, el-Alm Kmsu Tercim li Eherir-Ricl ven-Nis, Darul-lim lil-Me-layn, Beyrut 2002, C. VI, s. 171; Badatl, Hediyyetl-arifn, C. II, s. 82. Bu kitab Keml Ysuf el-Ht yayna hazrlam ve Drl-Ktbil-lmiyye tarafndan 1991 tarihinde Beyrutta baslmtr.

46) Makrz, el-Mukaffel-Kebr, C. V, s. 736; Badatl, Hediyyetl-arifn, C. II, s. 82; Zirikl, el-Alm, C. VI, s. 171. Bu kitab Basim Cevbire tahkik etmi ve Mektebetl-Muall tarafndan 1988 ylnda Kuveytte yaymlanmtr. bnl-Kaysern bu eseri hadislerin sened veya metninde ismi aka zik-redilmeyen recl, imrae, eyh, fln ve benzeri cins isimleriyle iarette bulunulan mbhem rvileri aklamak amacyla telif etmitir. Kitap 239 mbhem biyografiyi konu alm ve bunlar on alt blme ayrlarak incelemitir.

47) Makrz, el-Mukaffel-Kebr, C. V, s. 735- 736; Badatl, Hediyyetl-arifn, C. II, s. 82-83; Zirikl, el-Alm, C. VI, s. 171, Kehhle, Muceml-Mellifn, C. III, s. 364.

48) Tezkiratul- mevzt, s. 35, 61, 63. 49) Tezkiratul- mevzt, s. 49.


nu,50 Musa b. Umeyr el-Anbernin knyesinin Eb Harun; Cneyd b. El-lnin Ebu Hzim; Osman b. Muksim er-Rznin ise Eb Seleme olduunu aklar.51

Ayn ekilde el-Kf, el-Cezer, ed-Dmek, el-Mekki, el-Basr, el-Hms el-Horasn eklinde ravlerin ounluunun nisbelerine ve Kfe ehlindendir, Basra ehlindendir, Dmek ehlindendir vb. ibarelerle beldelerine iaret eder.52 Amr b. Half el-Hanvnin nisbesini, Hanve, Askalann bir kydr diyerek aklarken,53 Sleyman b. Bern m ve Msrda bulunduundan, Abdurrahman b. Mnb el-Badadnin Faraba yerletiinden bahseder.54 Bazen de el-Hanef55 en-Nasb56, Cebryye57, Rfiz,58 eklinde ravnin mensub olduu mezhebine dikkat ekmektedir.

Ayn ekilde ravnin kimliini aklayc aile ve kabile bilgisini paylar. rnein, Ab-dullah b. Eb Nuceyhin, Ali b. Medinnin babas; Vezzn Nfnin amcazdesi, Yakub b. Yakub Eb Tlib el-Kdnin Ebu Yusufun days, Sabbah b. Muhammedin Ebu Hazim el-Becelnin olu, Abdlhamid b. Sleymann Fuleyhin kardei olduunu zik-reder.59 Hatta kardein, rv hakkndaki deerlendirmesine de yer verir: Yahya b. Eb Ens hakknda kardei Zeydin yalancdr, ondan hadis yazlmaz eklindeki tenkidini nakle-der.60 Abdullah b. Salihin Leys b. Sadn ktibi; Osman b. Abdirrahman el-Vakkasnin Sad b. Eb Vakkasn neslinden, smail b. Muhammed b. Yusufun Cibrl ailesinden ol-duunu kaydeder.61 Anbese b. Sadin, Yezid b. Harun Anbese el-Mecnn diye bilindiini, Halil b. Mrreye Talha b. Zeyd, Abdurrahman b. shaka bd b. shak da denildiini aklar.62

50) Tezkiratul- mevzt, s. 94.51) Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 41, 57, 58, 148. Dier rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 28,

34, 40, 41, 108, 127.52) Davd b. Galebenin Kfe ehlinden, Bikr b. uaybin Dmek ehlinden, Bezi b. Hassann Basra

ehlinden olduunu zikreder. rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 25, 26, 29, 30, 32, 35, 38, 52, 139, 144.

53) Tezkiratul- mevzt, s. 75.54) Tezkiratul- mevzt, s. 58, 108.55) Muhammed b. Ziyad el-Hanef, Muhammed b. Halid el-Hanef isimlerini rnek verebiliriz.

Tezkiratul- mevzt, s. 25, 31.56) Abdusselm b. Eb Ferve iin kulland nisbeyle, Hz. Ali ve taraftarlarna buzedip dmanlk

besleyenleri kastetmesi kuvvetle muhtemeldir. Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 140.57) Eb Hrun diye knyelenen smail b. Muhammed b. Yusufun Cebryyeden olduunu belirtir.

Tezkiratul- mevzt, s. 41.58) Tezkiratul- mevzt, s. 31.59) Tezkiratul- mevzt, s. 29, 37, 68, 147.60) Tezkiratul- mevzt, s. 56, 135.61) Tezkiratul- mevzt, s. 67, 88, 137, 141. 62) Tezkiratul- mevzt, s. 83, 90, 109.


Bazen Makdis, bn Hbbann ricl bilgisindeki hatay ortaya koyup kendince do-rusunu aklamaya almaktadr. rnein, Zenci kleler edinin. nk onlardan kii cennet ehlinin efendileridir; Lokman, Bill ve Nec. rivayetini beyn b. Sfyn el-Makds, Halfe b. Selmdan, o da Atdan, o da Hz. Abbstan rivayet etmitir. Makdis, bn Hbbnn Ubeyn b. Sfyn ile Ebn b. Sfynn farkl kiiler olduu-nu, Ubeynden uzak durmak gerektii; kendisinin ise ikisinin ayn kiiler ve Ubeynin Ebnn ismi tasiri olduunu ifade ettikten sonra Buhrnin Ubeyn b. Sfynn hadis-lerinin yazlmayacan sylediini nakleder.63

Ricl literatrnde zellikle metrk ve yalanc ravlerin, ierisinde uydurma riva-yetler bulunan nsha diye tanmlanan kk hacimli eserlere sahip olduklarna iaret edilmektedir. Bunlarda isnad ve metin asndan mevz rivayetler olduu gibi, isnad sahih olmakla birlikte metni uydurma ya da isnad uydurma olmakla birlikte metni sahih rivayetler de bulunmaktadr.64 Makdis birok yerde, tenkit ettii ravnin hadis nshas-nn bulunduuna

12

kiiler olduunu, Ubeynden uzak durmak gerektii; kendisinin ise

ikisinin ayn kiiler ve Ubeynin Ebnn ismi tasiri olduunu ifade

ettikten sonra Buhrnin Ubeyn b. Sfynn hadislerinin

yazlmayacan sylediini nakleder.63

Ricl literatrnde zellikle metrk ve yalanc ravlerin,

ierisinde uydurma rivayetler bulunan nsha diye tanmlanan kk

hacimli eserlere sahip olduklarna iaret edilmektedir. Bunlarda isnad ve

metin asndan mevz rivayetler olduu gibi, isnad sahih olmakla

birlikte metni uydurma ya da isnad uydurma olmakla birlikte metni

sahih rivayetler de bulunmaktadr.64 Makdis birok yerde, tenkit ettii

ravnin hadis nshasnn bulunduuna (onun nshas vardr)

lafzyla mutlak bir ekilde,65 bazen de kaytlayarak ravnin uzun

(hacimli) bir nshasnn olduuna iaret eder.66 ounlukla metrk

ravnin sahbe ve tabin limlerine izafe ettii uydurma rivayetleri ieren

ya da ravnin tasarrufta bulunduu maklb nshasna atfta bulunur.67

rnein, metruk lafzyla cerh ettii Ali b. Zeydelin Enes (b.

Malik)e; Afrika kds Abdullah b. Umeyrin Mlike isnad ederek

naklettii mevz bir hadis nshasnn bulunduunu; Bakyye b. Veldin

tedlis yapt bir nshasnn olduunu aklar.68 Sad b. Ziyadn teferrd

63 Tezkiratul- mevzt, s. 25. 64 rnein, bn Hbbn (.354/965), cerh edilmi ravleri bir araya getirdii Kitbul-

mecrhn mine'l-Muhaddisin ve'd-Du'afa ve'l-Metrukn isimli eserinde birok kiinin "uydurma nsha" sahibi olduunu ifade etmektedir. Ayrca bu nshalardaki hadislerin tamamnn veya bir ksmnn sened ve metin asndan uydurma olduu ya da metin asndan sahih olmakla birlikte isnad asndan mevz olduuna dair deerlendirmeler yapmakta ve bu tr rivayetlerden rnekler vermektedir. Bkz. bn Hbban, Kitbul-mecrhn mine'l-Muhaddisin ve'd-Du'afa ve'l-Metrukn, Thk.: Hamdi Abdlmecd es-Selef, Drus-Sami, Riyad 2000, C. I, s. 102, 123, 131, 144, 168, 190.

65 Zekeriyya b. Dured, Buhteri Abdut-T, Abdullah b. Velidin bir nshas olduunu zikreder. Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 28, 29, 42, 58, 67.

66 Dinr b. Abdullahn ise hacimli (uzun) bir nshasnn olduunu aklar. Tezkiratul- mevzt, s.106.

67 Abdlaziz b. Eb Revdn Nfiden rivayet ettii; Ganm b. Slmin Enesten naklettii mevzu bir nshasnn, Mamer b. Muhammed b. Ubeydullahn maklub nshasnn, Sad b. Ziydn tasarrufta bulunduu nshasndan bahseder. Tezkiratul- mevzt, s. 62, 86, 108, 120, 126, 127.

68 Tezkiratul- mevzt, s. 110, 149, 151. Baz nshalar ravsinin tahamml ve ed yollarndaki kusurundan dolay uydurma olarak isimlendirilmitir. Uydurma hadis nshalar ve uydurma rivayetlerden mteekkil baz nshalar hakknda bilgi iin bkz. Muhammet Ylmaz, Uydurma Hadis Nshalar ve "Nshat Nbeyt b. ert" simli

(onun nshas vardr) lafzyla mutlak bir ekilde,65 bazen de kaytlayarak ravnin uzun (hacimli) bir nshasnn olduuna iaret eder.66 ounlukla metrk ravnin sahbe ve tabin limlerine izafe ettii uydurma rivayetleri ieren ya da ravnin tasarrufta bulunduu maklb nshasna atfta bulunur.67 rnein, metruk laf-zyla cerh ettii Ali b. Zeydelin Enes (b. Malik)e; Afrika kds Abdullah b. Umeyrin Mlike isnad ederek naklettii mevz bir hadis nshasnn bulunduunu; Bakyye b. Veldin tedlis yapt bir nshasnn olduunu aklar.68 Sad b. Ziyadn teferrd ettii nshasna, Muhammed b. Abdurrahman el-Beylemnnin (uydurmakla) itham edildii

63) Tezkiratul- mevzt, s. 25.64) rnein, bn Hbbn (.354/965), cerh edilmi ravleri bir araya getirdii Kitbul-mecrhn

mine'l-Muhaddisin ve'd-Du'afa ve'l-Metrukn isimli eserinde birok kiinin "uydurma nsha" sahibi olduunu ifade etmektedir. Ayrca bu nshalardaki hadislerin tamamnn veya bir ksmnn sened ve metin asndan uydurma olduu ya da metin asndan sahih olmakla birlikte isnad asndan mev-z olduuna dair deerlendirmeler yapmakta ve bu tr rivayetlerden rnekler vermektedir. Bkz. bn Hbban, Kitbul-mecrhn mine'l-Muhaddisin ve'd-Du'afa ve'l-Metrukn, Thk.: Hamdi Abdlmecd es-Selef, Drus-Sami, Riyad 2000, C. I, s. 102, 123, 131, 144, 168, 190.

65) Zekeriyya b. Dured, Buhteri Abdut-T, Abdullah b. Velidin bir nshas olduunu zikreder. Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 28, 29, 42, 58, 67.

66) Dinr b. Abdullahn ise hacimli (uzun) bir nshasnn olduunu aklar. Tezkiratul- mevzt, s.106.

67) Abdlaziz b. Eb Revdn Nfiden rivayet ettii; Ganm b. Slmin Enesten naklettii mevzu bir nshasnn, Mamer b. Muhammed b. Ubeydullahn maklub nshasnn, Sad b. Ziydn tasarrufta bulunduu nshasndan bahseder. Tezkiratul- mevzt, s. 62, 86, 108, 120, 126, 127.

68) Tezkiratul- mevzt, s. 110, 149, 151. Baz nshalar ravsinin tahamml ve ed yollarndaki kusu-rundan dolay uydurma olarak isimlendirilmitir. Uydurma hadis nshalar ve uydurma rivayetlerden mteekkil baz nshalar hakknda bilgi iin bkz. Muhammet Ylmaz, Uydurma Hadis Nshalar ve "Nshat Nbeyt b. ert" simli Uydurma Hadis Nshasndan Nakledilen Baz Rivayetlerin Deer-lendirilmesi, FD, C. 7, S. 1, Adana 2007, s. 4-8.


bir nshasnn olduuna iaret eder.69 Makdisnin farkl kullanmlar, cerh lafzlar ve ricl tenkitlerinden hareketle mutlak bir ekilde zikrettii

13

ettii nshasna, Muhammed b. Abdurrahman el-Beylemnnin

(uydurmakla) itham edildii bir nshasnn olduuna iaret eder.69

Makdisnin farkl kullanmlar, cerh lafzlar ve ricl tenkitlerinden

hareketle mutlak bir ekilde zikrettii ifadesinden, ounlukta

ravnin uydurma rivayetlerinin bulunduu sahifesini kastettii

sylenebilir. Gerek muhtevasn oluturan rivayetler ynyle, gerekse

bizzat rivayet teknii asndan uydurma kabul edilen bu nshalarn

ierisindeki rivayetlerin tamamen ya da ksmen uydurma olmas da

muhtemeldir.

Ayrca o, kimlii ve nisbesi bilinmeyen ravleri ya da ravnin

hadis rivayetindeki durumunu aklamaktadr. Allah Rasl, nebiz ile

abdest ald rivayetini nakleden Eb Zeydin babasnn ve beldesinin

bilinmediini,70 bn Hbbandan naklen, Eyyb b. Zekvn ve kardei Nuh

hakknda bir ihtilatn olmadn aklamaktadr.71

Eserde birka defa zikrederek en ok tenkit ettii raviler arasnda

Abdullah b. Leha,72 Muhammed b. Abdurrahman el-Beylemn,73 Abbad

b. Kesr,74 Ali b. Musa er-Rz75 bulunmaktadr. Tedlis yapt nshasna

iaret ettii Bakyye b. Velidi tekrar zikrettiinde (tedlis

yapt nceden zikredilmiti) lafzn kullanr.76 Tenkit ettii rical

arasnda Glsm b. Ceven, Sevbe b. Alvn gibi hanm ravler de

bulunmaktadr.77

Ricl ve ensb alannda birok eser telif eden Makdisnin zellikle

ravleri tantc kimlik bilgilerine, beldesine, bazen mezhebine dair

aklamalarda bulunduu tespit edilmitir.

Uydurma Hadis Nshasndan Nakledilen Baz Rivayetlerin Deerlendirilmesi, FD, C. 7, S. 1, Adana 2007, s. 4-8.

69 Tezkiratul- mevzt, s. 63, 86. 70 Tezkiratul- mevzt, s. 51. 71 Tezkiratul- mevzt, s. 61. 72 Huccet olmadnda ihtilaf etmediler lafzyla cerh etmitir. Bkz. Tezkiratul-

mevzt, s.113, 117. 73 Hadiste bir ey deildir lafzyla cerh etmitir. Tezkiratul- mevzt, s. 121, 139,

140. 74 Tezkiratul- mevzt, s. 124. 75 Tezkiratul- mevzt, s. 148. 76 Tezkiratul- mevzt, s. 110. 77 Tezkiratul- mevzt, s. 146.

ifadesinden, oun-lukta ravnin uydurma rivayetlerinin bulunduu sahifesini kastettii sylenebilir. Gerek muhtevasn oluturan rivayetler ynyle, gerekse bizzat rivayet teknii asndan uydur-ma kabul edilen bu nshalarn ierisindeki rivayetlerin tamamen ya da ksmen uydurma olmas da muhtemeldir.

Ayrca o, kimlii ve nisbesi bilinmeyen ravleri ya da ravnin hadis rivayetindeki du-rumunu aklamaktadr. Allah Rasl, nebiz ile abdest ald rivayetini nakleden Eb Zeydin babasnn ve beldesinin bilinmediini,70 bn Hbbandan naklen, Eyyb b. Zek-vn ve kardei Nuh hakknda bir ihtilatn olmadn aklamaktadr.71

Eserde birka defa zikrederek en ok tenkit ettii raviler arasnda Abdullah b. Leha,72 Muhammed b. Abdurrahman el-Beylemn,73 Abbad b. Kesr,74 Ali b. Musa er-Rz75 bu-lunmaktadr. Tedlis yapt nshasna iaret ettii Bakyye b. Velidi tekrar zikrettiinde

13

ettii nshasna, Muhammed b. Abdurrahman el-Beylemnnin

(uydurmakla) itham edildii bir nshasnn olduuna iaret eder.69

Makdisnin farkl kullanmlar, cerh lafzlar ve ricl tenkitlerinden

hareketle mutlak bir ekilde zikrettii ifadesinden, ounlukta

ravnin uydurma rivayetlerinin bulunduu sahifesini kastettii

sylenebilir. Gerek muhtevasn oluturan rivayetler ynyle, gerekse

bizzat rivayet teknii asndan uydurma kabul edilen bu nshalarn

ierisindeki rivayetlerin tamamen ya da ksmen uydurma olmas da

muhtemeldir.

Ayrca o, kimlii ve nisbesi bilinmeyen ravleri ya da ravnin

hadis rivayetindeki durumunu aklamaktadr. Allah Rasl, nebiz ile

abdest ald rivayetini nakleden Eb Zeydin babasnn ve beldesinin

bilinmediini,70 bn Hbbandan naklen, Eyyb b. Zekvn ve kardei Nuh

hakknda bir ihtilatn olmadn aklamaktadr.71

Eserde birka defa zikrederek en ok tenkit ettii raviler arasnda

Abdullah b. Leha,72 Muhammed b. Abdurrahman el-Beylemn,73 Abbad

b. Kesr,74 Ali b. Musa er-Rz75 bulunmaktadr. Tedlis yapt nshasna

iaret ettii Bakyye b. Velidi tekrar zikrettiinde (tedlis

yapt nceden zikredilmiti) lafzn kullanr.76 Tenkit ettii rical

arasnda Glsm b. Ceven, Sevbe b. Alvn gibi hanm ravler de

bulunmaktadr.77

Ricl ve ensb alannda birok eser telif eden Makdisnin zellikle

ravleri tantc kimlik bilgilerine, beldesine, bazen mezhebine dair

aklamalarda bulunduu tespit edilmitir.

Uydurma Hadis Nshasndan Nakledilen Baz Rivayetlerin Deerlendirilmesi, FD, C. 7, S. 1, Adana 2007, s. 4-8.

69 Tezkiratul- mevzt, s. 63, 86. 70 Tezkiratul- mevzt, s. 51. 71 Tezkiratul- mevzt, s. 61. 72 Huccet olmadnda ihtilaf etmediler lafzyla cerh etmitir. Bkz. Tezkiratul-

mevzt, s.113, 117. 73 Hadiste bir ey deildir lafzyla cerh etmitir. Tezkiratul- mevzt, s. 121, 139,

140. 74 Tezkiratul- mevzt, s. 124. 75 Tezkiratul- mevzt, s. 148. 76 Tezkiratul- mevzt, s. 110. 77 Tezkiratul- mevzt, s. 146.

(tedlis yapt nceden zikredilmiti) lafzn kullanr.76 Tenkit ettii rical arasnda Glsm b. Ceven, Sevbe b. Alvn gibi hanm ravler de bulunmaktadr.77

Ricl ve ensb alannda birok eser telif eden Makdisnin zellikle ravleri tantc kimlik bilgilerine, beldesine, bazen mezhebine dair aklamalarda bulunduu tespit edil-mitir.

3. Kulland Cerh Lafzlar ve DelletleriMakdis, bn Hbbann Kitbul-Mecrhn adl eserinde tenkit ettii zayf ya da

metrk ravlerin rivayetlerine yer vermitir. Ravler hakknda gerek kendi grn yan-stan gerekse mnekkit muhaddislerden naklen, zayf ya da metrk ravlere dellet eden birok cerh lafz kullanmtr. Ravleri cerh-ta'dil asndan deerlendirmesi, niha nokta-da onlarn rivayetlerinin ayrtrlmas amacna ynelik bir faaliyettir.

3.1. Zayf Ravler Hakknda Kulland LafzlarHadis uslnde rav ve merv hakknda kullanlan stlahlardan biri olan zayfn

farkl kullanmlar dikkate alndnda mutlak olarak zayf ravye dellet ettiini syle-

69) Tezkiratul- mevzt, s. 63, 86.70) Tezkiratul- mevzt, s. 51.71) Tezkiratul- mevzt, s. 61.72) Huccet olmadnda ihtilaf etmediler lafzyla cerh etmitir. Bkz. Tezkiratul- mevzt, s.113,

117.73) Hadiste bir ey deildir lafzyla cerh etmitir. Tezkiratul- mevzt, s. 121, 139, 140.74) Tezkiratul- mevzt, s. 124.75) Tezkiratul- mevzt, s. 148.76) Tezkiratul- mevzt, s. 110.77) Tezkiratul- mevzt, s. 146.


mek mmkn deildir. Birlikte kullanld dier lafzlara gre veya tek bana zikredil-diinde ise dier mnekkitlerin rav hakkndaki grleri dikkate alnarak delleti tespit edilebilmektedir.78 rnein Makdis, Bir b. Harb en-Nedbyi tazif ederken, Yahya b. Sad el-Kattnn onu metrk kabul ettiini zikretmesi, ravnin terkedilmesini gerektire-cek zayflnn iddetini gstermektedir.79 Bununla birlikte Fedle b. Cbeyrin zayfl-na ramen, rivayetiyle ihticc edildiini de aklamaktadr.80

Makdis,

14

3. Kulland Cerh Lafzlar ve Delletleri Makdis, bn Hbbann Kitbul-Mecrhn adl eserinde tenkit

ettii zayf ya da metrk ravlerin rivayetlerine yer vermitir. Ravler

hakknda gerek kendi grn yanstan gerekse mnekkit

muhaddislerden naklen, zayf ya da metrk ravlere dellet eden birok

cerh lafz kullanmtr. Ravleri cerh-ta'dil asndan deerlendirmesi,

niha noktada onlarn rivayetlerinin ayrtrlmas amacna ynelik bir

faaliyettir.

3.1. Zayf Ravler Hakknda Kulland Lafzlar

Hadis uslnde rav ve merv hakknda kullanlan stlahlardan

biri olan zayfn farkl kullanmlar dikkate alndnda mutlak olarak

zayf ravye dellet ettiini sylemek mmkn deildir. Birlikte

kullanld dier lafzlara gre veya tek bana zikredildiinde ise dier

mnekkitlerin rav hakkndaki grleri dikkate alnarak delleti tespit

edilebilmektedir.78 rnein Makdis, Bir b. Harb en-Nedbyi tazif

ederken, Yahya b. Sad el-Kattnn onu metrk kabul ettiini zikretmesi,

ravnin terkedilmesini gerektirecek zayflnn iddetini

gstermektedir.79 Bununla birlikte Fedle b. Cbeyrin zayflna

ramen, rivayetiyle ihticc edildiini de aklamaktadr.80

Makdis, (zayftr), (hadiste zayftr)

lafzn mcerred olarak yedi rav hakknda kullanmtr.81 Bu

kullanmlarnda ravnin ve rivayetlerinin zayfln kastettiini sylemek

mnkndr. Sad b. Slim el-Kaddh hakknda kulland

(dikkati zayftr) lafzyla hadis rivayetindeki titizliinin ya da zabtnn

zayflna iaret etmitir.82 Zayf lafzn, ravnin ve rivayetlerinin

yalanc ve mnker olduuna dellet eden dier lafzlarla birlikte

kulland yerlerde, ravnin terk edilmesi gerektiine delleti

78 Ahmet Ycel, Hadis lminde Tenkit Terimleri ve lgili almalar, MFV. Yay.,

stanbul 1998, s. 105. 79 Tezkiratul- mevzt, s. 26. 80 Tezkiratul- mevzt, s. 62. 81 Tezkiratul- mevzt, s. 27, 30, 32, 35, 38, 139. 82 Tezkiratul- mevzt, s. 125.

(zayftr),

14







faaliyettir.






















(hadiste zayftr) lafzn m-cerred olarak yedi rav hakknda kullanmtr.81 Bu kullanmlarnda ravnin ve rivayet-lerinin zayfln kastettiini sylemek mnkndr. Sad b. Slim el-Kaddh hakknda kulland

14







faaliyettir.






















(dikkati zayftr) lafzyla hadis rivayetindeki titizliinin ya da zabtnn zayflna iaret etmitir.82 Zayf lafzn, ravnin ve rivayetlerinin yalan-c ve mnker olduuna dellet eden dier lafzlarla birlikte kulland yerlerde, ravnin terk edilmesi gerektiine delleti kuvvetlidir.83 rnein, uzun aralklarla ziyaret etmek, sevgiyi artrr rivayetini nakleden Talha b. Amr, Muhammed b. Osman, Muhammed b. Halid ve Sleyman b. Kizan hakknda

15

kuvvetlidir.83 rnein, uzun aralklarla ziyaret etmek, sevgiyi artrr

rivayetini nakleden Talha b. Amr, Muhammed b. Osman, Muhammed b.

Halid ve Sleyman b. Kizan hakknda (onlar yalanc ve

zayftr) eklindeki ar cerh lafzyla hem yalanc hem de ar zayf

olduklar kasteder.84 Ayrca, eserde tek bir yerde geen ve Hasan b. Siyh

el-Basr hakknda kullanlan (ar zayftr) ifadesinin metrk

ravlerle ilgili olduu aktr.85 Ayn ekilde zayf olduu konusunda

limlerin ittifak ettii rav hakkndaki genel kanaati de

(zayf olduunda hem fikirdirler) eklinde aktarr.86

Ravnin hadisin sened veya metninde kalb yaptn gstermek iin kulland, ve , , , , gibi lafzlar, ounlukla ravnin ve rivayetinin bu kusuru nedeniyle zayf 87sayldna dellet eder.88 Ancak hadisleri kalb etmesiyle birlikte, ravnin terkini gerektiren (hibir ey deil) ve (hadisi alar) gibi lafzlar kulland kiilerin; 89 (maklb ve aslsz haberler rivayet eder) lafzyla kastettii maklb ve tuhaf (aslsz) hadisleri rivayet edenlerin metrk olduu anlalmaktadr.90

Zayf ravlere dellet etmek zere nadiren de olsa, rivayetinde gafil bir) hadisleri ancak itibar iin yazlr),91) eyh idi)92 cerh lafzlarn kullanmtr. Ravnin vehminden kaynaklanan, mevkf rivayetleri merf olarak ya da aksine bir ekilde rivayet etmesi gibi zabt kusurlarna, (mevkf haberleri ref eder ve mevsl olarak nakleder) lafzyla iaret etmitir.93 Birka yerde zikrettii, (mtbii bulunmayan haberler rivayet eder) lafzyla ravnin teferrdn ya da maruf olmayan 83 Mure b. Ziyd el-Mevsl hakknda (rivayetleri mnker ve zayftr),

Him b. Ziyd Eb Mikdam, Abdullah b. Eb Amr hakknda lafzn kullanmtr. Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 86, 921. Dier rnekler iin bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 26, 32, 35, 45, 73.

84 Tezkiratul- mevzt, s. 80. 85 Tezkiratul- mevzt, s. 30. 86 Muhammed b. Abdurrahman hakknda bu lafz iki defa kullanmtr. Bkz. Tezkiratul-

mevzt, s. 27, 32. 87 Eb Yusufun days Yahya b. Yakub Ebu Tlib el-Kd hakknda kullanmtr.

Tezkiratul- mevzt, s. 132. 88 Tezkiratul- mevzt, s. 45, 46, 59, 64, 65, 68, 79, 95, 104, 107, 119, 123. 89 Harb Mevl ez-Zhrinin maklub ve tuhaf rivayetler naklettiini, ondan rivayetin

helal olmadn, rivayetinin ancak itibar amacyla yazlacan zikreder. Bkz. Tezkiratul- mevzt, s. 100.

90 Tezkiratul- mevzt, s. 106, 147. 91 Tezkiratul- mevzt, s. 100. 92 Makdis, bu lafz sadece Vehb b. Hafs hakknda kullanmtr. Bkz. Tezkiratul-

mevzt, s. 98. 93 Bu lafz Hlid b. Ksm el-Medin hakknda kullanmtr. Bkz. Tezkiratul-

mevzt, s. 129.

(onlar yalanc ve zayftr) eklin-deki ar cerh lafzyla hem yalanc hem de ar zayf olduklar kasteder.84 Ayrca, eserde tek bir yerde geen ve Hasan b. Siyh el-Basr hakknda kullanlan

15



















mevzt, s. 129.

(ar zayftr) ifadesinin metrk ravlerle ilgili olduu aktr.85 Ayn ekilde zayf olduu konu-sunda limlerin ittifak ettii rav hakkndaki genel kanaati de

15



















mevzt, s. 129.


78) Ahmet Ycel, Hadis lminde Tenkit Terimleri ve lgili almalar, MFV. Yay., stanbul 1998, s. 105.

79) Tezkiratul- mevzt, s. 26.80) Tezkiratul- mevzt, s. 62.81) Tezkiratul- mevzt, s. 27, 30, 32, 35, 38, 139.82) Tezkiratul- mevzt, s. 125.83) Mure b. Ziyd el-Mevsl hakknda

15



















mevzt, s. 129.

(rivayetleri mnker ve zayftr), Him b. Ziyd Eb Mikdam, Abdullah b. Eb Amr hakknda

15














mevzt, s. 27,

Documents

İBNÜ’L KAYSERÂNÎ EL-MAKDİSÎ’NİN “TEZKİRATU’L- … Nevzat AYDIN.pdf · Hasan İbn Asâkir, Tarihu Medineti Dımeşk, Darü’l-Fikr, Beyrut 1995, C. LIII, s. 280. 13)