IDENTIFIKACIONA KARTA SELA ZAOVINE NOVEMBAR 2008.

1

2

S A D R Ž A J

PREDSTAVLJANJE SITUACIJE U SELU – VIZUALIZACIJA........................................3 PREDSTAVLJANJE SITUACIJE U SELU .........................................................................4 VREMENSKA LINIJA – VIZUALIZACIJA.......................................................................8 VREMENSKA LINIJA ........................................................................................................9 MAPA RESURSA - VIZUALIZACIJA...............................................................................11 MAPA RESURSA ................................................................................................................11 SEZONSKI KALENDAR - VIZUALIZACIJA...................................................................12 SEZONSKI KALENDAR - ..................................................................................................15 KATEGORIZACIJA PREMA IZVORIMA PRIHODA – VIZUALIZACIJA....................17 KATEGORIZACIJA PREMA IZVORIMA PRIHODA – ...................................................18 KATEGORIZACIJA PREMA ŽIVOTNOM STANDARDU – VIZUALIZACIJA............19 STVARANJE OPCIJA ZA POBOLJŠANJE-SRED. PLANIRANJA-VIZUALIZACIJA..21 STVARANJE OPCIJA ZA POBOLJŠANJE-SRED. PLANIRANJA.................................22

3

Predstavljanje situacije u selu - vizualizacija

PROBLEMI POTENCIJALI

LOŠA INFRASTRUKTURA NAJVEĆI DEO SELA NIJE UKLJUČENO U VODOSNADBEVANJE NEUREĐENOST OBALA JEZERA NEMA PLAŽA LOŠA SIGNALIZACIJA UGROŽENOST NACIONALNIM PARKOM TARA KOMPLIKOVANO I DUGOTRAJNO DOBIJANJE DOZVOLA ZA GRADNJU DIVLJA GRADNJA NEZAINTRESOVANOST OPŠTINE ZA REŠAVANJE PROBLEMA NE DOBIJANJE SREDSTAVA OD RENTE NEZNATAN BROJ ZAPOSLENIH LOŠI SEOSKI PUTEVI LOŠE AUTOBUSKE LINIJE AMBULANTA RADI JEDNOM SEDMIČNO ODLIV STANOVNIŠTVA NEMA ORGANIZOVANOG OTKUPA TV PRIJEM SAMO PREKO SATELITA NAJVEĆI DEO SELA NEMA FIKSNI TELEFON NEISKORIŠĆEN ADMINISTRATIVNI CENTAR SELA NEMA ODMARALIŠTA, RESTORANA PUT VIŠEGRAD- ZAOVINE

ZAOVLJANSKO JEZERO, JEZERO SPAJIĆI I JOŠ TRI MANJA JEZERA JEZERO PIJAĆE VODE ODLIČNO NAPAJANJE NISKONAPONSKOM EL. ENERGIJOM SEOSKI TURIZAM LOVNI I RIBOLOVNI TURIZAM VELIKI ŠUMSKI KOMPLEKSI ( PREOVLAĐUJU ČETINARI) BOGAT STVO FLORE I FAUNE STANIŠTE PANČIĆEVE OMORIKE IZGRAĐEN PUT ZAOVINE – MOKRA GORA PRELEPI VIDIKOVCI I IZLETIŠTA NETAKNUTA PRIRODA KROMPIR GOVEDARSTVO OVČARSTVO STANOVNICI KOJI OSTAJU NA SELU ILI SE VRAĆAJU RELATIVNO NOV ADMINISTRATIVNI CENTAR SELA UDRUŽIVANJE URAĐEN DEO PUTA VIŠEGRAD – ZAOV.

Jezero Spajići

Predstavljanje situacije u selu

Kao svoj osnovni potencijal meštani sela Zaovine vide u seoskom turizmu, lovnom i ribolovnom. Selo Zaovine pripada opštini Bajina Bašta, graniči se sa Republikom Srpskom - opštinom Višegrad u okruženju zaštićenih prirodnih dobara: Nacionalni Park Tara i Mokra Gora. Poznato je kao lokacija u kojoj je Josif Pančić pronašao omoriku 1875. godine. Selo se odlikuje bogatstvom flore i faune . Bogatstvo faune ogleda se u prisustvu niza retkih, a veoma značajnih vrsta kao što su: divokoza, medvedi, srna, kune, orlovi, a u vodama pastrmke, mladice i lipljani. Ovo selo po mišljenju meštana, može da bude jedno od najatraktivnijih destinacija u Srbij : jezera, šume ,vidikovci, kanjoni , planinski vrhovi, pešačke, planinske i biciklističke staze , bogatstvo šumskih plododova (gljive, borovnice, šumske jagode, i maline, mukinje...) Selo je karakteristično i po tome što je po svojoj površini jedno od najvećih naselja u Srbiji , sa ukupnom površinom od 8.000 ha. I pored činjenice da se nalazi između dva zaštićena prirodna dobra ekonomski i socijalni položaj sela Zaovine je na niskom nivou kao i kod većine ruralnih područja u Srbiji. Ključni pokazatelji ovakvog ekonomskog i socijalnog položaja su: nepovoljna demografska sruktura, masovne migracije stanovništva prema gradskim sredinama, sve veći broj staračkih i samačkih domaćinstava, konstantno smanjivanje nivoa poljoprivredne proizvodnje... U novijem periodu sa rastućim perspektivama turizma kao privredne delatnosti ovo područje postaje intresantna turistička destinacija. Raznovrsnost očuvane prirode postaje potencijalni razvojni resurs. Ipak ovu razvojnu šansu, za sada najmanje koristi lokalno stanovništvo. Samo manji deo stanovništva, sela Zaovine u poslednjih nekoliko godina započeo je sa uspehom bavljenjem delatnošću seoskim turizmom. Ipak to su za sada retki primeri imajući u vidu ogromne neiskorišććene turističke potencijale. Usled ekonomskog nazadovanja vlasnici imanja sa ovog područja po niskim cenama prodaju delove svojih poseda za izgradnju vikend naselja. Rezultat svega toga je gubljenje ekonomske perspektive za meštane i stvaranje ekoloških problema koji nastaju kao posledica divljih vikend naselja. 4

Jezero Zaovine

Jezero Zaovine leži na 840 m nadmorske visine, predstavlja akumulaciju revirzibilne hidroelektrane i sa jezerom Perućac je povezano tunelom. Pored velikog Zaovljanskog jezera je izgrađeno još 4 jezera i sva su u funkciji hidroakumulacije osim jezera pijaće vode. To je veliki turistički potencijal, ali je sa tim jezerima izmenjena klima, biljni svet, ispresecani seoski putevi, ... Potopljen je postojeći administrativni , kulturni, privredni, a pre svega geografski centar sela i izgrađen novi centar koji je većem broju zaseoka veoma udaljen( 15 i više km) . Prilikom gradnje brane zatvorena je Zemljoradnička zadruga i Strugara koje više nisu počinjale sa radom. HE Bajina Bašta nije ispunila dosta datih obećanja tako da su ostale neuređene obale jezera, neobezbeđene litice, nepostavljena potrebna signalizacija, neizgrađeni putevi i nezaposleno stanovništvo. Bila je obećana izgradnja hotela na brani Lazići za bivše radnike zatvorene zadruge i strugare i ostalo lokalno stanovništvo. Za sada samo nekoliko stanovnika ( manje od 10 ) radi u HE B.Bašta i JP Nacinalni Park Tara. Trenutno nijedan deo obale oko Zaovljanskog jezera nije uređen. Ne postoji skoro nikakva pristojna plaža. Imaju samo dva prilaza za spuštanje čamaca u jezero i ako je obala jezera duža od 40 km. Izgradnjom pontonske klizeće ( zbog promene nivoa jezera) plaže na brani Lazići bitno bi se poboljšala turistička ponuda sela. Hoteli iz Bajine Bašte , Klađerskih bara i Mitrovca organizuju izlete na Zaovljanska jezera, ali tim prilikama na kamionu dovoze svoje stolove, klupe, suncobrane i dovode svoje kuvare. Meštani su mišljenja da bi bilo dobro kada bi se izgradilo neko odmaralište, hotel ili bar bolji restoran na obali Zaovljanskog jezera. Za to su već bili zaintresovani investitori – domaći i strani, ali zbog komplilovanog načina dobijanja saglasnosti i dozvola su odustali.

5

6

U selu postoji jezero pijaće vode -Krušćica i postrojenje za preradu vode koje je izgradila hidroelektrana za potrebe izgradnje reverzibilnog jezera . Iz njega se snadbevaju vodom turistički kompleksi na Tari- Mitrovacu i Kaluđerskim barama ( Dečije letovalište , VU tara- hoteli Beli bor i Omorika...) , sela Rače, Jasikovicai drugi koji su udaljeni i po 40 km. I ako je kapacitet tog jezera mnogo veći od sadašnje potrošnje 90% lokalnog stanovništva ne koristi vodu iz njega. Izgradnjom vodovodne mreže, koju meštani zbog razruđenosti sela nisu u stanju da urade sami, bitno bi se popravio kvalitet života lokalnog stanovništva a, što bi uticalo i na razvoj turizma. Takođe meštani ističu da ne postoji nikakav prostorni plan i da je dobijanje dozvole za gradnju na svojim imanjima veoma komplikovano, dugotrajno i skoro nemoguće, čak iako se posedi ne nalze u okviru Nacionalnog Parka Tara. Takođe ističu da zbog Nacionalnog parka ne mogu slobodno da gazduju svojim privatnim posedima- imaju ograničenja, a za uzvrat od Nacionalnog parka ne dobijaju ništa. Zbog posledica koje lokalno stanovništvo trpi usled postojanja akumulacionih jezera, Elektroprivreda Srbije dodeljuje sredstva rente koje raspoređuje opština Bajina Bašta, ali ona u selo Zaovine ne stižu ,već ih opština koristi za druge namene. Poljoprivredna proizvodnja je dosta smanjena u poslednjim godinama zbog odliva stanovništva u grad, neorganizovanog otkupa, velike udaljenost tržišta kao i zbog duge zime u planinskim predelima. Velike površine pod pašnjacima, prirodnim i livadama sejanicama omogućava im dalji razvoj kako govedarstva i ovčarstva tako i proizvodnju mleka, sira i kajmaka visokog kvaliteta kakav je i danas. Problemi na koje nailaze je visoka cena u proizvodnji kabaste hrane, duga zima, mali broj dana za ispašu stoke . Osim ovoga, problem im je što nema otkupa mleka što je posledica izuzetno loši prilazni makadamski putevi po selu , velika površina sela sa razbacenim zaseocima, velika udaljenost tržišta.. . Stanovnici vide šansu u prodaji svojih proizvoda postojećim i potencijalnim turistima. Kao potencijal sela meštani vide dobre uslove u proizvodnji krompira, ali su te količine za sada male. Pproblem su seoski putevi koji su makadamski i u lošem stanju, zimi se retko čiste za razliku od glavnog puta koji ide od B.Bašte do centra sela a, koji se zahvaljujući HE Bajina Bašta čisti svakodnevno. Ambulanta postoji ali radi samo jednom nedeljno kada iz B.Bašte dolazi lekar i medicinska sestra. Autobuske linije su jednom sedmično, odnosno jednom dnevno u toku školske godine. TV signal imaju samo preko satelita, a veći deo sela nema fiksnu telefoniju. U selu postoji relativno nov administrativni centar koji je neiskorišćen, najvećim delom prazan ( ambulanta, prodavnica, kafana škola,dom kulture, zgrada sa stanovima...) Savremena osmogodišnja škola sa velikom salom i stanovima za nastavnike ima sve manji broj đaka. Mišljenje meštana je da se ta velika zgrada može preurediti i koristiti i za rekreativnu nastavu školske dece iz gradova . Određeni broj ljudi koji je ranijih godina zbog zaposlenja otišao u grad , nakon penzionisanja, ili pak gubitka posla usled tranzicije se ponovo vraća na selo. Jedan od meštana je istakao da je još 80-tih godina prošlog veka urađena Analiza opravdanosti izgradnje putnog pravca: Višegrad-Prelevo-Računići-Mitrovac-Perućac- Bajina Bašta ukupne dužine 58km. Izgradnjom tog putnog pravca dobila bi se najkraća relacija Beograd-Dubrovnik. Put je delimično urađen - sa bosanske strane od Višegrada do Prelova - 9 km a sa srpske strane, u sklopu izgradnje revizibilene HE u Zaovinama oizgrađen je put - Računići ( Zaovine) – Mitrovac – Bajina Bašta dužne 38,2 km. Ostalo je neizgrađeno 10,8 km na relaciji Prelova –Računići (Zaovine) i to oko 7 km na teritoriji RS- opština Višegrad i 3km na teritoriji Srbije. Izgradnjom navedene deonice došlo bi se do povezivanja i kružnog spajanja sa značajnim turističkim centrima: Perućac ,Kaluđerske bare, Zlatibor, Mokra Gora, Višegrad Zaovine,-bio bi zatvoren „čarobni turistički prsten“ .

U selu do 2008. godine su osnovana tri udruženja i to: 2002.g.- Zavičajno udruženje Zaovljanaca, 2004.g. –Udruženje “Tara-biosvera” i 2008.g. Turističko udruženje”Zaovljanska jezera” . Zajednički cilj navedenih udruženja je razvoj i unapređenje sela , razvoj seoskog turizma , očuvanje tradicije, čuvanje i unapređenje prirodnog bogatstva…

Svake godine u junu na dan slave –Trojice organizuje se vašar u centru sela. Tom priikom se skupi veliki broj Zaovljanaca iz svih krajeva sa svojim gostima.

7

8

Vremenska linija – vizualizacija

1932.

1934.

1946.

1949. 1954.

1957.

1961.

1966.

1967. 1968.

1972.

1973. 1974.

1975.

1976..

1980. 1981. 1983.

--- osnovana Zemljoradnička zadruga Zaovine 125 zadrugara selo imalo 360 domaćinstava, preko 2000 stanovnika --- napravljena kapela u Staroj Vežanji koja je posle potapanja izmeštena na novu lokaciju crkva u Zaovinama je postojala još u IXX veku ali je često spaljivana --- obnovljena škola u Vežanji ( postojala i pre II sv. rata) --- Zadruga ima 2 strugare, stolarsku i krojačku radionicu --- Zemljoradnička zadruga ima 330 zadrugara --- do te godine škola radila kao četvorogodišnja sa dva isturena odeljenja, a onda počela sa radom i osmogodišnja u peti razred upisano 55 učenika --- obnovljena crkva --- izgrađen put Mitrovac - Vežanja ---preko zadruge nabavljen prvi traktor u selu --- u neka domaćinstva stigla el. energije --- izgrađena nova škola, stara adaptirana za stanove učitelja --- zadruga ima stovarište građevinskog materijala --- zadruga ima 5 teretnih kamiona, 2 putnička atomobila, 1 kosačicu i vršalicu, pčelarsku zadrugu, modernu strugaru ,kafanu, tri prodavnice, magacin Z.Z. Zaovine koja je smostalno poslovala pripojena je Z.Z. Bajinoj Bašti --- završena izgradnja puta Perućac- Mitrovac --- počela izgradnja Reverzibilne hidroelektrane ---iseljavanje tadašnjeg centra sela i velikog broja kuća zbog potapanja, poplavljene najbolje livade, seča šuma naglog osiromašenja sela , pre svega u demografskoj sveri -- 60 učenika od1. do 4. razreda , a 65 od 5.do 8. razreda --- 302 domaćinstva, 1.106 stanovnika --- puštena u rad RHE nakon završetka radova oko akumulacionog

9

1982.

1982.

1983.

1983.

1985. 2002.

. 2003.

2004. 2007. 2008. 2008. 2008.

2008.

jezera Zaovine ---podignuta nova, crkva brvnara -- izgrađen kružni put oko jezera --- izgrađen i dat na upotrebu novi administrativni centar sela škola, dom kulture, ambulanta, zgrada sa stanovima, kafana, prodavnica... --- skoro sve kuće imaju električnu energiju --- Nacionalni park Tara --- osnovano „ Zavičajno udruženje zaovljanaca“

--- 230 domaćinstva, 440 stanovnika --- 60 izgrađenih vikendica ---- osnovano udruženje “Tara-Biosvera” --- 210 domaćinstava, 450 stanovnika, 15-ak đaka, preko 100 napuštenih kuća --- osnovanoTurističko udruženje “Zaovljanska jezera” --- preko 100 izgrađenih vikedica --- selo ima 60 traktora, 180 kosačica preko 2000 ovaca , 200 krava --- Zaovine od strane Zavoda za Zaštitu prirode proglsašene Predelom izuzetnih odlika

Vremenska linija Vremenska linija primenjena u radu u selu Zaovine obuhvata period od 1932. pa sve do danas. 1970-te godine se ističu kao najznačajnije godine u selu usled izgradnje revizibilne hidroelektrane koja je dovela do plavljenja najboljih livada, velike seče šuma, izmeštanje administrativnog, privrednog centra sela, nestajanje zemljoradničke zadruge, strugare… Najveće migracije su 70-tih godina prošlog veka kada je selo naglo siromašilo, ali najviše u demografskoj sveri. Mnogi ljudi su videli u Zadruzi , ( koja je osnovana 1932. godine, a ekspanziju doživela krajem 1960-ih g.) perspektivu za unapređenje svojih domaćinstava i šansu za eventualno zaposlenje u radnim jedinicama zadruge ( strugare, stolarska i krojačka radionica, kafana, prodavnice, stovarište građevinskog materijala, nabavka mehanizacije). Nakon početka izgradnje Revizibilne hidrelektrane – 1975. godine, i pripajanje zaovljanske zadruge zadruzi u Bajinoj Bašti- 1973. godine masovno napuštaju sela i odlaze u grad. 1932 . godine u selu Zaovine bilo je 360 domacinstava ( preko 2000 stanovnika), tada je u jednoj porodici bilo i preko 10 clanova . Danas ima oko 210 domaćinstava, 450 stanovnika i preko 100 napuštenih kuća .

10

Prva škola u selu je postojala u privatnim kućama i pre drugog svetskog rata . Obnovljena je 1946. godine. Do 1957. godine to je bila četvorogodišnja škola, a od te godine na inicijativu stanovnika sela počela je sa radom i osmogodišnja škola. Te školske godine u peti razred je upisano 55 učenika. Zbog velike površine sela i razbacenih zaseoka škola je imala 2 isturena odeljenja: na Računićima i na Lukama. 1980. godine do 4-og razreda bilo je upisano 60 učenika , a od 5-og do 8-og razreda 65 učenika. Danas u selu ima 15 đaka u novoj školi koja radi kao istureno odeljenje OŠ “ Sveti Sava” iz Bajine Bašte. Izgrađena je 1983. godine kao savremena škola, poseduje fiskulturnu salu, kabinete, kuhinju, kotlarnicu za centralno grejanje celog naselja, biblioteku , mokre čvorove. U sklopu školske zgrade napravljen je i Dom kulture. Iste godine su izgrađeni 2 stambene jedinice sa po 5-6 stanova ( za učitelje i radnike), zgrada ambulante sa nekoliko ordinacija i drugim praećim prostorijama. Urađena je i zgrada u kojoj su smešteni prodavnica i kafana. Školu na Računićima koristila je vojska Republike Srbije-za potrebe pogranične Karaule, pošto se selo se graniči sa opštinom Višegrad, Republika Srpska. Elektrifikacija sela je bila od1966. pa do 1983.godine. Zahvalujući izgradnji RHE sva domaćinstva imju dobro napajanje el. energijom. Tada je urađen i asvaltni put do centra sela i asvaltni kružni put oko jezera Ambulanta je pocela da radi 1960.godine . Tada je dolazio lekar dva puta nedeljno , imali su i apoteku koju je lekar donosio sa sobom tako da mestani nisu morali da putuju do prvog centra kako bi se lecili. Lekar danas dolazi jedamput sedmično. Prvi traktor u selu je bio 1961.godine koga je nabavila zadruga, zatim su sami stanovnici sela kupovali traktore i druge mašine.. Sada u selu ima 180 kosačica i 60 traktora koji uglavnom služe za eksplataciju šume i prevoz sena. Ranijih godina krompir se proizvodio u većim količinama i prodavao na pijaci u Višegradu. Danas je ta proizvodnja znatno smanjena. Zob, krompir i još nešto povrća koje uspeva na toj nadmorskoj visini se seje samo za potrebe domaćinstva. Izgradnja vikend naselja je u ekspanziji što govori podatak da vikednd kuća u 2008. godini ima izgrađenih preko 100, a veliki broj je i u izgradnji. U selu do 2008. godine su osnovana tri udruženja i to: 2002.g.- Zavičajno udruženje Zaovljanaca, 2004.g. –Udruženje “Tara-biosvera” i 2008.g. Turističko udruženje”Zaovljanska jezera” . Zajednički cilj navedenih udruženja je razvoj I unapređenje sela , razvoj seoskog turizma , očuvanje tradicije, čuvanje i unapređenje prirodnog bogatstva… 1985. godine deo privatnih poseda meštana sela Zaovine pripada Nacionalnom parku Tara. 2008. godine Zavod za zaštitu prirode proglasio je Zaovine predelom izuzetnih odlika.

Mapa resursa – vizualizacija

Mapa resursa Primenom mape resursa utvrđeni su prirodni potencijali sela Zaovine, koje se nalazi na teritoriji opštine Bajina Bašta.Od grada Bajina Bašta je udaljeno 35 km. Sa severo-istočne strane se graniči sa selom Rastište i ulazi u granice Nacionalnog parka Tara, a sa zapadne strane se graniči sa republikomSrpskom, opštinom Višegrad. Sa južne strane se naslanja na Park prirode Mokra Gora. U novije vreme je izgrađen put do Mokre Gore / Šarganska osmica, Drvengrad/ dužine 20-ak km. Sa severoistočne strane sela je Mitrovac gde je smešteno Beogradsko dečije odmaralište sa ambulantom, restoran Lovac, prodavnica, pošta, informativni centar Nacionalnog parka Tara…Od turističkog centra planine Tara- Kaluđerskih Bara, gde su smešteni hoteli , udaljeno je 20 km. Kaluđerske Bare se nalaze jugoistočno od sela Zaovine. Selo zahvata površinu od 8.000 ha dok je prosečna nadmorska visina oko 1.100 m. Najveći vrhovi su Kozji rid – 1.591 m nv i Zborište - 1.544 m nv. U samom selu postoji nekoliko manjih seoskih, neasfaltiranih, puteva , a glavni put, koji vodi od Bajine Bašte ili iz Užica do centra sela je asvaltiran. U centru sela se nalazi osmogodišnja škola, Dom kulture,crkva , kafana, prodavnica.. Selo zaovine je planinsko selo. Čine ga zaseoci – manje grupacije kuća raštrkane na velikom prostoru, sa ponekim sačuvanim primerkom narodnog graditeljstva.

11

12

Površine pod šumom se prostiru na oko 6.000 ha. Preovlađuju četinari : smrča, jela, bor, ali ima i bukve, javora, jasena, bresta, breze.... Ostatak čine pašnjaci i livade – 1.700ha, dok se njive i voćnaci nalaze na neznatim površinama. Pančićeva omorika je simbol Tare – njeno prirodno stanište je na teritoriji sela.Uz pančićevu omoriku su posebno vredne: mečja leska, tisa, božikovina, jermičak, dervenski različak, božur, paprat rebrača..i još preko 1.000 vrsta. U mnoštvu faune sa preko 50 vrsta sisara najatraktivniji je mrki medved i autohtone divokoze. Važno je pomenuti alpsku rovačicu i lokalni endemit Pančićev skakavac. Ima dosta vrsta ptica, ali treba istaći najvrednije i najugroženije – orlove i sokolove i druge korisne grabljivice. Lov je organizovan i usklađen sa planinskim dokumentima. Trenutno se odobrava lov na srneću divljač i divokoze, dok je mogućnost lova na divlje svinje i vukove u razmatranju. U šumama Zaovina postoji dosta vrsta gljiva . Od vodnih resursa se izdvaja jezero Zaovine u centru sela, koje predstavlja akumulaciju revirzibilne hidroelektrane. Tu je još nekoliko jezera u funkciji hidroakumulacije ( jezero Spajići, jezero Lipovica, jezero Grad i jezero Osoje) . Sa istočne strane Zaovljanskog jezera nalazi se jezero pijaće vode – Kruščica. Jezera pružaju mogućnosti organizovanja raznih sportova na vodi, razvoja ribolovnog turizma.... Mogućnost ribolova pastrmke, soma, klena, skobalja na nadmorskoj visini preko 800 metara je posebna privilegija posetilaca ovoga sela. Zanimanja stanovnika sela su vezana za livadu, stoku i manji broj strugara. Sve veći broj domaćinstava počinje da se bavi seoskim turizmom. Dvadesetak domaćinstava već ima kategorisane objekte, ali najveće prihode imaju od eksplatacije šume. Mapa resursa kao pokazatelj razvojnih potencijala nameće zaključak o potencijalima Zaovina za seoski turizam i stočarsku proizvonju .

Sezonski kalendar -vizualizacija

13

Sezonski kalendar Januar

Februar Mart April Maj Jun Jul Avgust

Septem.

Oktober

Novem.

Decem.

.padavine

temperat

Sneg -15do15

Sneg -10do15

Kiša,sneg 0do25

Kiša 5do25

Sunčano, kiša 5do30

Suša 15do32

Suša 15do35

Suša 15do35

Suša, Kiša 5 do30

Kiša 0 do20

Kiša,sneg- -2do15

sneg -15do5

govedarstvo

zatvore ni siste m drža nja kombinovani tuberkul

sistem inizacija

Držanja(paš a-staja)

ovčarstvo

Zatvoren jagnjenje

sist jagnje

em drža nje

nja prehrana jagnjadi

dehelm.

i mešanje striža od 1.do10.

s

p

a

š

a Dehelm.

krompir

priprema zemlje

setva .

okopavanje i prskanje

vađenje trapljenje

šljiva Đubrenje stajnakom

Orezivanje,krečenje,prskanje

Zašt.bilj.od insekata

berba

KOSI

DBA

đubrenje prirodne livade

januar

februar

mart

april

maj

jun

jul

avgust

septemb

oktobar

novemb

di

14

odi

januar februar mart april maj jun jul avgust septemb. oktobar novemmika vnosti karaca

mika vnosti

15

Sezonski kalendar Sezonski kalendar nam daje informacije o klimatskim uslovima sela, najznačajnijim poljoprivrednim granama za dato područje, dinamiku aktivnosti i ekonomski status domaćinstva. Klima u selu je planinska, leta su sveža i topla, a zime hladne sa dosta snega. Kiše, koje najčešće padaju u maju , takođe ima u znatnoj meri. Najsuvlji meseci su juli i avgust. Zimski perod odlikuju od decembra do polovine februara niske temperature ispod -10 stepeni sa dosta snežnih padavina.Od polovine februara temperatura se povećava i kreće se u intervalu 5 do 20 stepeni ,trend porasta temperature se nastavlja i u narednim mesecima,već u martu i aprilu obilnije su kiše,uz povremene sunčane intervale.Od maja meseca pa sve do kraja avgusta količina padavina se smanjuje .Leto se odlikuje veoma visokim temperaturama preko 30 stepeni.Jesen je nešto hladnija u odnosu na proleće i sa većom količinom padavina. Prvi mrazevi počinju krajem novembra kao i pojava snežnih padavina. Stočarstvo U stočarstvu je zastupljeno govedarstvo i ovčarstvo. Ppreko zime goveda se nalaze u štalama , za to vreme se hrane kocentrovanim hranivom i kabastom hranom-senom..Krave se tek krajem maja pustaju na pašu ,pa sve do kraja septembra. Obrok pored zelene mase takođe sadrži koncentrovano hranivo i seno ali u manjoj količini.Početkom novembra goveda se povlače u štale, režim ishrane je ponovo zimski. Telenje se javlja tokom cele godine, krave se veštački retko osemenjavaju.Goveda se koriste za proizvodnju mleka i mesa , kao i za rad (za oranje i za izvlačenje stabala iz šume...). Ovce se preko zime drže u zatvorenom, dok se početkom maja isteruju na pašu gde provode sve do kraja novembra.Pre izlaska na pašu i na kraju pašnog perioda obavezno se vrši dehelemitizacija. Jagnjenje se dešava u zimskom periodu. Striža ovaca je u maju mesecu. Ovce se koristie za proizvodnju ovčijeg i jagnjećeg mesa, dok se vuna u maloj meri iskorišćava. Staračka i samačka domaćistva se sve češće opredeljuju za gajenje koza. Ratarstvo Na njive se iznosi stajnjak, mart i april su meseci kada se vrši priprema zemljišta oranje, frezerovanje. Setva se odvija u maju, po setvi vrši se prihrana i zaštita bilja od bolesti i insekata. Najveća količina stočne hrane se priprema u toku letnjih meseci i to košenjem prirodnih livada. Značajna povrtarska kultura je krompir. Krompir se seje krajem aprila nakon pripreme zemljišta. U junu se vrši kopanje i prskanje radi uništavanja korovskih biljaka.U septembru se obavlja vađenje krompira, a zatim skladištenje. Mali broj stanovnika sela prodaje krompir. Uglavnom se seje za svoje potrebe, kao i šargarepa. Prirodne livade predstavljaju osnovni izvor hraniva u stočarstvu sela. Đubrenje se vrši početkom godine stajnjakom. Meštani imaju samo jednu kosidbu u periodu jun-jul.

16

Voćarstvo Šljive koje se uglavnom gaje su požegača i stenlej. Početkom marta vrši se orezivanje, prskanje i krečenje stabala. Sve do berbe koja je početkom septembra u voćnjaku nema aktivnosti .Šljiva se dalje koristi za proizvodnju rakije. Većina šljivika koji postoje su već stari. Mali je broj mlađih zasada šljive. Izgradnjom revizibilne hidroelektrane došlo je do promene klime, veće magle što je uticalo na smanjenje roda šljive. Ekonomski status domaćinstva sa svim navedenim delatnostima Rashodi su tokom cele godine stim što su proleće i leto najveći. Troškovi se pre svega odnose na semenski materijal, potrošnja nafte, amortizacija, zaštitna sredstva, nega i učestalije intervencije u lečenje domaćih životinja, nabavka, kocentrovane hrane ... Prihodi su takođe tokom cele godine ali su ipak najveći u proleće i jesen - prodaja jagnjadi, teladi, krompira,šargarepe, sira ,kajmaka.... Podela rada prema polnoj razlici i dinamika aktivnosti Prema navodima meštana sela aktivnosti na selu se teško mogu podeliti. Oba pola podjednako doprinose svim granama poljoprivrede u domaćinstvu.Žene ne učestvuju u kosidbi i seči šume ,a li zato više obavljaju neke druge poslove. Sa početkom proleća pa do kraja jeseni se više radi nego u zimskom periodu.

17

Kategorizacija prema izvorima prihoda – vizualizacija

POLJOPRIVREDNI IZVORI PRIHODA

VANPOLJOPRIVREDNI

IZVORI PRIHODA

PRODAJA STOKE (

jagnjad, volovi, telad i dr.) 80%

PRODAJA DRVETA (drvo za ogrev, građa)

80%

PRODAJA KROMPIRA 3%

SEOSKI TURIZAM 15 %

PRODAJA ŠARGAREPE 3%

PENZIJE (poljoprivr. i iz radnog

odnosa) 15%

PRODAJA RAKIJE 5%

USLUGE PRERADE DRVETA

( STRUGARE) 3%

PRODAJA SIRA I

KAJMAKA 5%

ZARADE iz radnog odnosa

3%

18

Kategorizacija prema izvorima prihoda

Cilj je prikaz učešća poljoprivrede u ukupnom ekonomskom sistemu sela, razdvajanje prihoda ostvarenih iz poljoprivrede i vanpoljoprivrednih delatnost, na osnovu dva kriterijuma unutar svake grupe. Prvi kriterijum je značaj pojedinog izvora prihoda sa obzirom na njegov ekonomski doprinos domaćinstva koje ga ostvaruje. Drugi kriterijum je broj domaćinstava, izražen procentualno, koji ga ostvaruje. Vanpoljoprivredni izvori prihoda imaju veliki značaj u selu Zaovine. Prvenstveno to su prihodi od seče šume – prodaja čamove i borove građe i drva za ogrev - 80% .Poljoprivredne penzije i penzije iz radnog odnosa su prihod koga prima najčešće po 1 član u svega 15% domaćinstava. Veoma mali broj stanovnika u selu je u random odnosu ( HE Bajina Bašta, JP NP Tara…) tako da su prihodi po osnovu navedenog samo 3%. Mali prihodi su i od usluge prerade drveta – rezanje građe. Ranijih godina je bilo više strugara pa su prihodi od te delatnosti bili veći. Danas taj se broj znatno smanjio usled nedostatka radne snage ,udaljenosti sela od većih centara, loši putevi…Vanpoljoprivredni prihodi se ostvaruju i od izdavanja ležajeva u seoskom turizmu, mada prihode od navedenog imaju znatno više vikendaši , ljudi koji su izgradili vikend kuće ali nemaju stalno mesto boravka u selu. Kategorizacija prema izvorima prihoda, kao i ostala PRA sredstva, stočarstvo stavlja na prvu poziciju . Prihod , meštani navode od prodaje stoke –jaganjaca, volova,teladi… - ostvaruje 80% domaćinstava, Razlozi zbog kojih su ovi prihodi na vrhu tabele po važnosti, su po mišljenju meštana, zato što ih ostvaruje skoro svako domaćinstvo. Prodajom krompira, šargarepe, rakije, sira i kajmaka se ne ostvaruju znatniji prihodi – svega od 3 -5 %. To nam govori da većina stanovnika te proizvode proizvodi samo za svoja domaćinstva. Par domaćinstava je počelo da izrađuje suvenire u nameri da ih prodaje turistima.

19

Kategorizacija prema životnom standardu – vizualizacijaDOMAĆINSTVA IZNAD PROSEKA PROSEČNA DOMAĆINSTVA

- imaju 15-30 ha zemlje - traktor sa priključcima - imaju 10-20 ha zemlje - traktor - imaju 10 ha pašnjaka, livada -kosačica -livada, pašnjak 5-10 ha - kosačica - imaju 15 ha šume - 1 poljoprivredna penzija - ili plata - 2-5 ha šume - poljoprivredna penzija - preko 6 grla krupne stoke - 2-4 grla krupne stoke - oko 30 ovaca 5% - oko 20 ovaca 55% - 3-4 svinja za svoje potrebe - svinje za svoje potrebe

STARAČKA DOMAĆINSTVA SAMAČKA DOMAĆINSTVA - 5 n-10 ha zemlje - poljoprivredna penzija - imaju 4-7 ha zemlje - nemaju mehanizacije -oko 5 ovaca - prihod od dece - oko 2 – 3 koze -30 % -1 krava

- 1 krava - 25%

- 5 ovaca

- kosačica 50% 35% - 1 svinja 8% - poljoprivredna penzija

VIKENDAŠI

- Bez zemlje ( do 5 ari) - Bez mehanizacije - Povremeno borave 80%

- „Meštani“ 30%

Kategorizacija prema životnom standardu

Kategorizacija omogućava sticanje uvida u način na koji meštani prave razlike prema standardu domaćinstva, koliko različitih kategorija standarda u selu ima i koliko je u svakoj kategoriji domaćinstava obuhvaćeno. Meštani, učesnici u radu grupe, razlikovali su 5 različitih kategorija koje obuhvataju sva domaćinstva u selu. Domaćinstava iznad proseka ima 5%. To su najveće gazde u selu i njih karakteriše: imaju 15-30 ha zemlje, , imaju 10-15 ha šume, preko 6 grla krupne stoke, oko 30 ovaca i 3-4 svinja za svoje potrebe. Od mehanizacije imaju traktor sa svim neophodnom priključcima, kosačicu .Od vanpoljoprivrednih prihoda 1 ili 2 poljoprivredne penzije ili 1 platu ili prihode od seoskog turizma. Prosečnih domaćinstava ima najviše čak 65%. To su domaćinstva sa 10-20 ha zemlje, od toga oko10 ha,šume. Od stoke imaju 2-4 grla krupne stoke, oko 20 ovaca i svinje isključivo za svoje potrebe. Od mehanizacije poseduju traktor sa osnovnim priključcima . Van poljoprivrede neka domaćinstva ostvaruju prihode od poljoprivredne penzije, a manji broj i od seoskog turizma. Samačka domaćinstva su sa jednim starijim članom preko 60 godina. Oni imaju prihode od poljoprivrednepenzije ili penzije iz radnog odnosa... Ova domaćinstva imaju i prihode od svoje dece koja su na strani. Staračka domaćinstva su sa 2 člana starija od 65 godina. Ova domaćinstva karakteriše: da imaju 10 ha zemlje,. Od stoke imaju 1 kravu i oko 10 ovaca . Neki od staračkih domaćinstava se opredeljuju za gajenje koza( 2-3 ) iz razloga što one zahtevaju manje napora nego što je potrebno za kravu. Oni primaju i po jednu poljoprivrednu penziju. Od mehanizacije polovina ima traktor, a polovina kosačicu. Većini, preko leta, deca pomažu oko koševinei i oko drugih poslova.. Određeni broj ljudi koji je ranijih godina zbog zaposlenja otišao u grad , nakon penzionisanja, ili pak gubitka posla usled tranzicije se ponovo vraća na selo. Kao posebna kategorija se izdvajaju vikendaši. Meštani razlikuje dve grupe vikendaša:

I grupa – ljudi koji su kupili do 5 ari zemlje, izgradili vikend kuće u kojima povremeno borave i koje izdaju gostima.

II grupa – meštani koji povremeno dolaze i obavljaju neke poslove na selu i tako ostvaruju dodatni prihod. Neki od njih dolaze kod roditelja, neki su nasledili stare porodične kuće i imanja, a, neki grade nove objekte sa namerom da se bave seoskim turizmom

20

Stvaranje opcija za poboljšanje – sredstvo planiranja – vizualizacija

MI SAMI

MI SAMI UZ

POMOĆ SA STRANE

SAMO UZ POMOĆ SA

STRANE

NEZAINTRESOVANOST

OPŠTINE

VODOSNADBEVANJE

KOMPLIKOVANO DOBIJANJE DOZVOLEA ZA GRADNJU DIVLJA GRADNJA

SREDSTAVA OD

RENTE

NEUREĐENOST OBALA JEZERA

NEMA PLAŽA

UDRUŽIVANJE ŽENA

LOŠA SIGNALIZACIJA

AUTOBUSKE LINIJE RAD AMBULANTE

NEMA ORGANIZOVANOG

OTKUPA

LOŠI SEOSKI PUTEVI

TV PRIJEM SAMO PREKO SATELITA FIKSNI TELEFONI

NEISKORIŠĆENJEN CENTAR SELA

UGROŽENOST NP TARA

NEZAPOSLENOST NEMA ODMARALIŠTA RESTORANA

ODLIV

STANOVNIŠTVA

PUT ZAOVINE -VIŠEGRAD

21

22

Stvaranje opcija za poboljšanje – sredstvo planiranja Ovo sredstvo je primenjeno u većoj grupi sastavljenoj od 7 muškaracai 6 žena, meštana sela. Stvaranje opcija kao sredstvo planiranja, primenjuje se na rezultate primene prvog sredstva predstavljanje situacije u selu. U radu ove grupe, probleme koje su meštani naveli, podelili su na one koje mogu sami da reše, za čije im je rešavanje potrebna osim njihovog učešća i pomoć sa strane i one u čijem rešavanju oni ne mogu da učestvuju. MI SAMI: Probleme koje meštani mogu sami da reše su:

- Obraćanje opštini preko postojećih udruženja ili određenih predstavnika sela u cilju da opština pomogne u rešavanju bar nekih problema koje selo ima.

- Obraćanje fondu rente s cijlem da selo određenu sumu sredstava dobije iz navedenog fonda. Naime, zbog posledica koje lokalno stanovništvo trpi usled postojanja akumulacionih jezera( Perućačko i Zaovljanska jezera) Elektroprivreda Srbije dodeljuje sredstva rente koje raspoređuje opština Bajina Bašta, ali ona u selo Zaovine ne stižu ,već ih opština koristi za druge namene.

- Ako postoji dovoljno zaintresovanosti i volje, žene ovog sela bi mogle da se udruže radi proizvodnje i prodaje nekih proizvoda. Na taj način bi stekle dodatne prihode i omogućile sebi više druženja.

MI SAMI UZ POMOĆ SA STRANE: Svi problemi svrstani u ovu kategoriju su oni u čijem rešavanju meštani mogu da učestvuju jednim delom, unosom sredstava i svojim radom, ali im je potrebna dodatna podrška. Rešavanje većine problema je uslovljena prvim problemom loših puteva. Meštani navode da jednim delom mogu učestvovati u izgradnji puta, ali je potrebna pomoć HE, opštine i države. U selu postoji jezero pijaće vode Kruščica sa postrojenjem za prečišćavanje vode. Potrebno je uz nečiju pomoć uraditi vodosnadbevanje za veći broj seoskih domaćinstva. U cilju privlačenja turista potrebno je urediti obale jezera. Uraditi bolje prilaze za čamce, napraviti izletišta, klupe za odmor… Dalje , potrebno je uraditi signalizaciju, obelžiti planinarske i ibiciklističke staze, obeležiti i obezbediti opasna mesta i sl. Rešavanjem ovih infrastrukturnih problema otvorile bi se mogućnosti za rešavanje ostalih kao što su odlazak mladih, zaposlenost i organizovan otkup.. Ugrženost Nacionalnim parkom se ogleda u tome što je ograničeno gazdovanje svojim imanjima koji ulazi u granice NP. Grdnja objekata je dodatno otežana pošto se za dozvole i saglasnosti mora ići veći broj puta u Beograd… POMOĆ SA STRANE: Raznovrsnost očuvane prirode je veliki potencijalni razvojni resurs. Ipak ovu razvojnu šansu, za sada najmanje koriste meštani.. Usled ekonomskog nazadovanja neki vlasnici imanja ovog sela po niskim cenama prodaju delove svojih poseda za izgradnju vikend naselja. Meštani koji se odlučuju za gradnju objekata za izdavanje, suočavju se sa velikim problemom dobijanja dozvola za gradnju. Proces je dugotrajan, iscrpljujući i zna da traje godinama. Problem dozvola za gradnju se dodatno komplikuje od ove godine , pošto su Zaovine proglašeno Predelom izuzetnih odlika. Rezultat svega toga je divlja gradnja i stvaranje ekoloških problema .

23

Da bi Zaovine učinili što prijatnijim i ugodnijim mestom za život i što privlačnijom destinacijom za turiste potrebno je rešiti i sledeće :

- -omogućiti rad ambulante svakim danom - obezbediti autobsku liniju bar jedamput dnevno u toku čitave godine - omogućiti priključke za fiksne telepfone što većem broju domaćinstava - postaviti repetitore radi boljeg prijema TV signala- meštani gledaju samo satelitski

program - -napraviti plažu –pontonsku, klizeću zbog promene nivoa jezera

- -izgraditi neko odmaralište, bolji restoran

- iskoristiti postojeći, relativno nov, administrativni centar sela – ogromna školska zgrada

sa domom kulture, zgrada sa kafanom i prodavnicom, velika zgrada ambulante, 2 zgrade sa stanovima – sve stoji godinama skoro prazno

- uraditi put Zaovine – Višegrad -što bi dovelo do povezivanja i kružnog spajanja sa značajnim turističkim centrima: Perućac, Kaluđerske bare, Zlatibor, Mokra Gora, Višegrad, Zaovine - „čarobni turistički prsten“ .