8

II. BANKARSKIOT SISTEM NA REPUBLIKA MAKEDONIJA VO TEKOT NA PRVOTO POLUGODIE OD 2002 GODINA

2.1. Struktura na bankarskiot sistem

Vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina, nema promena vo brojot na bankite i {tedilnicite vo Republika Makedonija. Isto kako i na krajot od 2001 godina, na 30.06.2002 godina vo Republika Makedonija ima{e 21 banka i 17 {tedilnici. Pritoa, 18 banki imaa dozvola za vr{ewe na finansiskite aktivnosti soglasno ~len 45 i ~len 46 od Zakonot za bankite, dodeka dozvolata za rabota na ostanatite 3 banki se odnesuva na vr{ewe samo na finansiskite raboti predvideni vo ~len 45 od Zakonot za bankite koj go propi{uva delokrugot na rabota na banki osnovani so kapital od 3.500.000 EVRA. Analizata na nekolku pokazateli za u~estvoto na {tedilnicite vo bankarskiot sistem i intermedijacijata na finansiskite sredstva, uka`uva deka i vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina i pokraj izvesno malo podobruvawe na ovie pokazateli, {tedilnicite ja zadr`uvaat svojata marginalna uloga kako eden od dvata osnovni segmenti na bankarskiot sistem na Republika Makedonija, zaedno so komercijalnite banki. Imeno, nivnoto u~estvo vo vkupniot finansiski potencijal na nivo na bankarski sistem iznesuva 0,8%, {to sporedeno so 31.12.2001 godina pretstavuva porast od 0,2 procentni poeni. U~estvoto vo mobilizacijata na slobodni pari~ni sredstva od naselenieto, kako edna od nivnite osnovni funkcii, iznesuva 0,6% ili za 0,2 procentni poeni pove}e sporedeno so krajot na 2001 godina. Dokolku se zemat predvid samo denarskite {tedni vlogovi, toga{, u~estvoto na {tedilnicite iznesuva 2,3% i vo sporedba so istiot period minatata godina bele`i porast od 0,2 procentni poeni. Ova poka`uva deka i ponatamu ostanuva aktuelno pra{aweto za preispituvawe na ulogata na {tedilnicite vo bankarskiot sistem na Republika Makedonija kako i iznao|awe na najsoodvetna forma za nivna transformacija, a vo ramki na naporite za izgradba na siguren, stabilen i efikasen bankarski sistem. Osnovnite strukturni karakteristiki na bankarskiot sistem na Republika Makedonija se analizirani od nekolku aspekti: 1. Golemina na bankite; 2. Sopstveni~ka struktura; 3. Regionalna struktura. 2.1.1. Golemina na bankite Od aspekt na nivnata golemina, bankite se analizirani spored pet kriteriumi:

a) Vkupna aktiva, odnosno vkupen finansiski potencijal; b) Obem na rabotewe ili pazarno u~estvo; v) Kapitalna mo}, odnosno vkupen iznos na sopstveni sredstva so koi

raspolagaat bankarskite institucii; g) Kreditna aktivnost i

9

d) Depozitna aktivnost Analizata na strukturata na bankarskiot sistem na Republika Makedonija, spored navedenite kriteriumi uka`uva deka i vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina, dvete najgolemi banki go zadr`uvaat svoeto dominantno u~estvo. So sostojba 30.06.2002 godina, dvete najgolemi banki vo bankarskiot sistem na Republika Makedonija, zafa}aat 51,4% od vkupnata neto aktiva. Sporedeno so sostojbata na 31.12.2001 godina, koncentracijata spored ovoj kriterium se namaluva za 4,4 procentni poeni, kako rezultat na pogolemoto procentualno namaluvawe na aktivata na dvete najgolemi banki (18,6%) od padot na vkupnata aktiva na nivo na bankarski sistem, koj iznesuva 11,7%. Grafikon br. 1 - Koncentracija na bankarskiot sistem spored goleminata na vkupnata aktiva

Ostanati banki

4 8 . 6 % D v e t e

najgolemi banki

5 1 . 4 %

Namaluvaweto na koncentracijata kaj dvete najgolemi banki mo`e da se sogleda i od aspekt na kriteriumot pazarno u~estvo, odnosno vkupniot obem na bilansni i vonbilansni aktivnosti na bankite. Imeno, na 30.06.2002 godina, dvete najgolemi banki imaa u~estvo od 50,3% {to pretstavuva namaluvawe za 5,2 procentni poeni vo sporedba so krajot na 2001 godina. Namalenata koncentracija e rezultat na opadnatiot vkupen obem na bilansni i vonbilansni aktivnosti kaj dvete najgolemi banki za 20,7%, dodeka na nivo na site banki vo prvoto polugodie od 2002 godina, toj pad iznesuva 12,4%. Grafikon br. 2 - Koncentracija na bankarskiot sistem spored pazarnoto u~estvo

O s t a n a t i

b a n k i

4 9 . 7 %

D v e t e

na jgolemi

banki

5 0 . 3 %

10

Dokolku kako golemina za sporedba se zeme kapitalot so koj bankite raspolagaat, se konstatira deka na 30.06.2002 godina, prvite dve banki po golemina imaa u~estvo od 29,6% vo vkupniot bankarski sistem, {to uka`uva na mal pad na koncentracijata od 1,3 procentni poeni vo sporedba so sostojbata na 31.12.2001 godina. Analizirano spored ovoj kriterium koncentracijata kaj dvete najgolemi banki ne e taka izrazen kako kaj prethodnite dva kriteriumi: vkupna aktiva i pazarno u~estvo. Grafikon br. 3 - Koncentracija na bankarskiot sistem spored kapitalnata mo}

O s t a n a t i b a n k i

7 1 . 7 %

D v e t e

najgolemi

banki

2 8 . 3 %

Ako se zeme predvid kreditnata aktivnost na bankite, toga{ u~estvoto na dvete najgolemi banki vo kreditnata aktivnost na site banki na 30.06.2002 godina, iznesuva 46,2%, {to e re~isi nepromeneta sostojba vo sporedba so krajot na 2001 godina. Grafikon br. 4 - Koncentracija na bankarskiot sistem spored kreditnata aktivnost

D v e t e

najgolemi

banki

46 .2%

Ostanati banki

53 .8%

Najizrazena koncentracija kaj dvete najgolemi banki se konstatira pri analizata na depozitnata aktivnost na bankite. Imeno, so sostojba na 30.06.2002 godina, dvete najgolemi banki imaa mobilizirano 61,8% od vkupnite depoziti, {to e za 4,7 procenti poeni pomalku sporedeno so krajot na minatata godina. Ova se dol`i na povlekuvawe na deviznite depoziti na naselenie vo prvoto polugodie od 2002 godina, koe e poizrazeno kaj dvete najgolemi banki. Imeno, depozitna baza kaj dvete po golemina banki e namalena za 22,7% sporedeno so

11

krajot na minatata godina, dodeka vkupnata depozitna baza vo prvoto polugodie od 2002 godina na nivo na site banki bele`i pad za 16,9%. Grafikon br. 5 - Koncentracija na bankarskiot sistem spored depozitnata aktivnost

Ostanati

banki

38.2%

Dvete

najgolemi

banki

61.8%

Kako i da e, zna~itelnata koncentracija na finansiskiot potencijal kaj dvete najgolemi banki, koi go dr`at primatot na bankarskiot pazar vo Republika Makedonija, ostanuva osnovna strukturna karakteristika na bankarskiot sistem na Republika Makedonija i vo prvata polovina od 2002 godina, i pokraj konstatiraniot blag trend na namaluvawe na koncentracijata vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina. 2.1.2. Sopstveni~ka struktura Sopstveni~kata struktura na bankite vo Republika Makedonija e analizirana od dva aspekta:

a) Stepen na privatiziranost na bankite b) U~estvo na stranski kapital

a) Stepenot na privatiziranost na bankarskiot kapital vo Republika Makedonija so sostojba 30.06.2002 godina iznesuva 86,1%, odnosno 90,3% dokolku pri analizata se izzeme bankarskata institucija koja e celosno vo dr`avna sopstvenost, Makedonska banka za poddr{ka na razvojot AD Skopje. Analizirano po poodelni banki, stepenot na privatiziranost se dvi`i vo interval od 78,2% do 100% kaj 8 banki. Sporedeno so 31.12.2001 godina, stepenot na privatiziranost na bankite e zgolemen za 1,8 procentni poeni. b) So sostojba 30.06.2002 godina, procentot na u~estvo na stranski kapital vo vkupniot bankarski kapital vo Republika Makedonija iznesuva 40,3%, {to e skoro nepromeneta sostojba vo sporedba so krajot na dekemvri 2001 godina. Analizata po pooddelni banki poka`uva deka stranskiot kapital e prisuten vo 17 banki, so procentualno u~estvo koe se dvi`i od 0,2% do 100%. Vo pregledot daden vo prodol`enie na tekstot prika`ana e strukturata na bankite vo Republika Makedonija od aspekt na karakterot na nivnata sopstvenost.

12

Pregled br. 2 - Strukturno u~estvo na bankite spored vidot na sopstvenost

Vid na sopstvenost31.12.2001 30.06.2002 31.12.2001 30.06.2002 31.12.2001 30.06.2002

Banki vo sopstvenost na doma{ni privatni akcioneri 12 12 51.6 52.2 47.6 50.7Banki vo sopstvenost na dr`avata 1 1 4.9 4.7 1.3 1.7Banki vo sopstvenost na stranski akcioneri 8 8 43.5 43.1 51.1 47.6

Vkupno 21 21 100.0 100.0 100.0 100.0

Broj na bankiU~estvo vo vkupniot

kapital (%)U~estvo vo vkupnata

aktiva (%)

Napomena: Banki vo sopstvenost na stranski akcioneri se onie koi vo strukturata na kapitalot imaat u~estvo na stranski kapital nad 50%. So sostojba na 30.06.2002 godina, brojot na bankite vo sopstvenost na doma{ni pravni akcioneri (12) i na bankite vo sopstvenost na stranski akcioneri (8) e nepromenet vo sporedba so krajot od prethodnata godina. Grafikon br. 6 - Strukturno u~estvo na bankite spored vidot na sopstvenost

Banki vo

sopstvenost

na doma{ni

privatni

akcioneri

50 .7%

Banki vo

sopstvenost

na stranski

akcioneri

47 .6%

Banki vo

sopstvenost

na dr`avata

1 .7%

Analizata, pak, na strukturnite odnosi na trite segmenti spored karakterot na sopstvenost na bankite, a od aspekt na u~estvoto na vkupniot kapital i vkupnata aktiva, ne poka`uva zna~ajni pomestuvawa vo prvoto polugodie od 2002 godina. 2.1.3. Regionalna struktura Strukturnite karakteristiki na bankarskiot sistem na Republika Makedonija od regionalen aspekt ja potvrduvaat ve}e konstatiranata asimetri~nost i koncentriranost na ponudata na finansiski uslugi vo glavniot grad na Republika Makedonija. Imeno, so sostojba 30.06.2002 godina samo 4 od vkupniot broj banki se locirani nadvor od Skopje, od koi 3 banki imaat dozvola za vr{ewe na finansiski aktivnosti predvideni vo ~len 46 od Zakonot za bankite, {to vklu~uva i vr{ewe platen promet i kreditni raboti so stranstvo.

13

Finansiskiot potencijal na ovie 4 institucii u~estvuva so 10,2% vo vkupniot finansiski potencijal na nivo na bankarski sistem na Republika Makedonija. Postojnata regionalna struktura se ubla`uva so relativno razgranetata mre`a na filijali, ekspozituri, {alteri i delovni edinici. So sostojba 30.06.2002 godina, bankite vo Republika Makedonija imaa: 33 filijali, 167 ekspozituri, 80 {alteri i 12 delovni edinici. Sekako, treba da se imaat vo predvid i {alterite na JP Makedonski po{ti (320 po{tenski edinici so 620 {alteri na celata teritorija na Republika Makedonija) so koi raspolaga Po{tenska banka AD Skopje.

14

2.2. Aktivnost na bankite vo Republika Makedonija

Kako rezultat na normaliziraweto na politi~ko-bezbednosnata sostojba vo Republika Makedonija i cvrstoto opstojuvawe na poziciite na konzistentna makroekonomska politika vo zemjata, kon krajot na 2001 godina dojde do normalizirawe i na vkupnite ekonomski tekovi i za`ivuvawe na aktivnostite na bankite vo Republika Makedonija. Zna~aen faktor koj pridonese za zgolemuvawe na aktivnostite na bankite i porast na nivniot finansiski potencijal, be{e zamenata na 12-te evropski valuti vo evro. Toa rezultira{e so zna~itelno zgolemuvawe na deviznite depoziti od naselenie {to na stranata na aktivata be{e manifestirano preku visokiot porast na nivnata likvidna aktiva.

Vo tekot na prvata polovina od 2002 godina dojde do odredeno povlekuvawe na deviznite depoziti od naselenie koi bea deponirani vo bankite neposredno pred otpo~nuvaweto na fizi~kata zamena na evro valutite, no pogolemiot del od depozitite ostana vo bankite. Pointenzivno povlekuvawe evidentirano e vo tekot na prviot kvartal od godinata {to doprinese vkupniot depoziten potencijal na bankite (primarni izvori na sredstva) da se namali za 13.236 milioni denari (18,9% sporedeno so krajot na 2001 godina), so {to na krajot na prviot kvartal od 2002 godina dostigna najnisko nivo vo analiziraniot period od 56,760 milioni denari. Vo tekot na vtoriot kvartal od 2002 godina povlekuvaweto postepeno gubi od svojot intenzitet, odnosno registrirano e stabilizirawe na depozitniot potencijal na bankite, duri i porast vo tekot na mesecite april i maj od 1,6% odnosno 1,5% respektivno. Na toj na~in, so sostojba na 30.06.2002 godina depozitniot potencijal na bankite vo Republika Makedonija iznesuva{e 57.179 milioni denari {to, na godi{no nivo pretstavuva porast od 55,2%.

Vakvite dvi`ewa na depozitnata baza na nivo na site banki zboruvaat za faktot deka doverbata vo bankite poleka no sigurno se vra}a. Bankarskiot sistem na Republika Makedonija go izgradi i potvrdi svojot kredibilitet izdr`uvaj}i gi pritisocite vo vremeto na Kosovskata kriza i za vreme na minatogodi{nata bezbednosna kriza vo zemjata. Zgolemuvaweto na depozitnata baza go zajaknuva potencijalot na bankite vo Republika Makedonija za poddr{ka na vkupnata ekonomska aktivnost, a istovremeno reflektira zajaknuvawe na nivnata funkcija na finansiska intermedijacija vo makedonskata ekonomija.

2.2.1. Aktiva na bankite Vkupnata aktiva na bankite vo Republika Makedonija na krajot na prvoto

polugodie od 2002 godina iznesuva{e 93.320 milioni denari, {to vo odnos na krajot od 2001 godina pretstavuva pad od 11,7% (Bilans na sostojba - Aneks br. 1). Od druga strana, sporedbata na godi{no nivo zboruva za zgolemuvawe na vkupniot finansiski potencijal na bankite vo Republika Makedonija za 22.523 milioni denari, odnosno 31,8%.

Povlekuvaweto na del od deviznite za{tedi na naselenie vo prvoto

polugodie od 2002 godina, najmnogu se odrazi kaj likvidnata aktiva1, 1 Likvidnata aktiva gi opfa}a pari~nite sredstva i saldata kaj Narodna banka na Republika Makedonija, blagajni~kite zapisi kaj Narodna banka na Republika Makedonija, kratkoro~nite dolgovni hartii od vrednost, kratkoro~nite krediti i salda na smetki kaj doma{ni i stranski banki.

15

predizvikuvaj}i nejzino namaluvawe za 14.825 milioni denari ili 25,7% sporedeno so krajot na 2001 godina. Istovremeno, od aspekt na strukturnoto u~estvo na poodelnite komponenti na aktivata registrirano e namaluvawe na u~estvoto na likvidnata aktiva za 8,7 procentni poeni. I pokraj toa, na 30.06.2002 godina vo strukturata na vkupnata aktiva najgolem del, odnosno 45,9% otpa|a na likvidnata aktiva. Od druga strana, vo analiziraniot period dojde do za`ivuvawe na kreditnata aktivnost na bankite {to rezultira{e so porast na kreditnite plasmani kaj nefinansiski pravni lica i naselenie za 5,7 procentni poeni, so {to na krajot od prvite {est meseci od 2002 godina tie dostignaa nivo od 34,7%.

Strukturno gledano, kako vo likvidnata aktiva taka i vo vkupnata neto

aktiva na bankite vo Republika Makedonija dominiraa plasmanite kaj drugi banki, so u~estvo od 74,5% vo likvidnata aktiva, odnosno 35,2% vo vkupnata neto aktiva, {to e rezultat na orientacijata na bankite kon pokonzervativna kreditna politika, odnosno naso~uvawe na najgolem del od deviznite za{tedi na naselenie vo plasmani vo prvoklasni banki vo svetot. Grafikon br. 7 - Struktura na aktivata

0

5

1 0

1 5

2 0

2 5

3 0

3 5

4 0

Pari~ni

sredstva i

salda kaj

NBRM

H a rtii od

vrednost so

reeskont na

NBRM

Dolgovni

hartii od

vrednost

Plasmani kaj

drugi banki

Plasmani kaj

komitenti

Presmetana

kamata i

ostanata

aktiva

Vlo`uva~ki

hartii od

vrednost

Osnovni

sredstva

30 .06 .2002

31 .12 .2001

2.2.2. Kreditna aktivnost na bankite (plasmani kaj nefinansiski

subjekti) Sporedeno so 2001 godina koga bankite poka`uvaa vozdr`anost pri

odobruvaweto krediti, kreditnata aktivnost na bankite vo prvoto polugodie od 2002 godina bele`i odredeno za`ivuvawe. Taka, vo tekot na celiot analiziran period prisuten e kontinuiran trend na blag porast na kreditnite plasmani kaj nefinansiski subjekti koj od mesec vo mesec dobiva{e na intenzitet. Sepak, kreditnata aktivnost na bankite vo tekot na prvite {est meseci od godinata se karakterizira so vnimatelnost, restriktivnost vo plasiraweto i golema pretpazlivost.

Bruto plasmanite kaj komitenti (nefinansiski pravni lica i naselenie) na 30.06.2002 godina iznesuvaa 40.230 milioni denari, {to vo sporedba so krajot na prethodnata godina pretstavuva zgolemuvawe za 1.920 milioni denari,

16

odnosno porast od 5,0%. Dokolku pri analizata se zemat predvid iskni`enite pobaruvawa vo vonbilansna evidencija mo`e da se konstatira deka porastot na kreditnite plasmani iznesuva 6,8%. Dinami~ki analizirano kreditnite plasmani vo prosek rastat za 0,8% mese~no.

Strukturnata analiza na kreditnite plasmani od aspekt na nivnata

ro~nost, strukturata po nositeli i valutnata struktura na 30.06.2002 godina, ne poka`uva zna~ajni pomestuvawa vo sporedba so krajot na 2001 godina. Od aspekt na ro~nosta, najvisoko u~estvo od 43,6% imaat kratkoro~nite kreditni plasmani. Strukturata na kreditnite plasmani po nositeli poka`uva dominantno u~estvo na plasmanite kaj pretprijatija, koi vo vkupnite kreditni plasmani u~estvuvaat so 83,9%. Valutnata struktura, pak, na kreditnite plasmani na krajot na prvoto polugodie od 2002 godina poka`uva deka 57,5% od vkupnite krediti odobreni od strana na bankite se denarski krediti, 23,0% se denarski krediti so devizna klauzula, a ostatokot od 19,5% se devizni krediti plasirani vrz osnova na kreditni linii od stranstvo. Pregled br. 3 - Struktura na kreditnite plasmani odobreni na nefinansiski subjekti

Period KorisniciRo~nost Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni Vkupno

31.12.2001 Dostasani 1,376 135 1 2 54 0 1,566Kratkoro~ni 12,326 2,307 335 1,354 1,157 0 17,481Dolgoro~ni 4,486 2,881 59 90 2,351 0 9,866Nefunkcionalni 7,525 1,261 76 104 403 28 9,397Bruto krediti 25,713 6,584 471 1,549 3,965 28 38,310

Rezervi za potencijalni zagubi -7,667Neto krediti 30,642Kreditni pobaruvawa prekni eni na vonbilansna evidencija 9,308.4Ro~nost Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni Vkupno

30.06.2002 Dostasani 1,048 123 0 753 80 2,003Kratkoro~ni 13,148 2,468 470 390 1,052 17,528Dolgoro~ni 5,145 2,969 53 104 2,737 11,007Nefunkcionalni 7,853 1,011 135 39 646 7 9,691Bruto krediti 27,194 6,571 659 1,286 4,514 7 40,230

Rezervi za potencijalni zagubi -7,858Neto krediti 32,371Kreditni pobaruvawa prekni eni na vonbilansna evidencija 10,608

Pretprijatija Drugi komitenti Naselenie MKD (000,000)

2.2.3. Plasmani kaj banki

So sostojba na 30.06.2002 godina plasmanite kaj drugi banki iznesuvaa

32.848 milioni denari, odnosno 35,2% od vkupnata aktiva na bankite vo Republika Makedonija, {to pretstavuva porast za 7,2 procentni poeni sporedeno so krajot na 2001 godina.

17

Pregled br. 4 - Struktura na plasmanite kaj doma{ni i stranski banki

31.12.2001 Denarski Devizni VkupnoSmetki kaj drugi banki 0 26,995 26,995Dostasani 3 0 3Kratkoro~ni 1,390 38 1,429Dolgoro~ni 288 300 588Nefunkcionalni 161 402 562Bruto krediti odobreni na drugi banki 1,842 740 2,581Rezervi za potencijalni zagubi 0Neto krediti 1,842 740 2,581Vkupni plasmani kaj drugi banki 1,842 27,734 29,57630.06.2002 Denarski Devizni VkupnoSmetki kaj drugi banki 29,741 29,741Dostasani 1 1Kratkoro~ni 2,196 13 2,209Dolgoro~ni 228 462 690Nefunkcionalni 0 206 207Bruto krediti odobreni na drugi banki 2,425 681 3,107Rezervi za potencijalni zagubi 0 0 0Neto krediti 2,425 681 3,107Vkupni plasmani kaj drugi banki 2,425 30,422 32,848

MKD (000,000)

Strukturno gledano, dominantno u~estvo vo ramki na plasmanite kaj

banki (90,5%) ima kategorijata devizni smetki kaj doma{ni i stranski banki, {to determinira devizno nominirawe na 92,6% od vkupnite plasmani kaj bankite. Pritoa, vo analiziraniot period bankite preferiraa dr`ewe sredstva na smetki kaj prvoklasni stranski banki za smetka na registriranoto namaluvawe na sredstvata na smetki kaj doma{ni banki.

Vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina se intenziviraat i

kreditnite plasmani kaj drugi banki koi na 30.06.2002 godina iznesuvaa 3,107 milioni denari ili 20,4% pove}e sporedeno so krajot na 2001 godina. Pri toa, 1.202 milioni denari ili 38,7% od ovie krediti se odobreni od strana na Makedonska banka za poddr{ka na razvojot a.d. Skopje koja svojata kreditna aktivnost ja ostvaruva so posredstvo na komercijalnite banki vo Republika Makedonija.

2.2.4. Plasmani vo hartii od vrednost so reeskont na Narodna banka na

Republika Makedonija i plasmani vo dolgovni hartii od vrednost Najgolem del od hartiite od vrednost vo bilansite na bankite vo Republika Makedonija se dr`avnite obvrznici izdadeni od strana na Republika Makedonija po razli~ni osnovi i hartii od vrednost so reeskont na Narodna banka na Republika Makedonija.

Porastot na nivoto na op{tata likvidnost na bankite vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina se odrazi vrz goleminata na sredstvata {to bankite gi dr`at vo blagajni~ki zapisi kaj Narodna banka na Republika

18

Makedonija. So sostojba na 30.06.2002 godina, ovie sredstva iznesuvaa 4,039 milioni denari ili 4,3% od neto aktivata na bankite, {to sporedeno so krajot na 2001 godina pretstavuva porast od 109,1%

Vo strukturata na vkupnata aktiva na bankite na krajot od prvoto

polugodie od 2002 godina, dolgovnite hartii od vrednost u~estvuvaa so 8,1%. Najgolem del od ovie sredstva, odnosno 98,0% otpa|a na hartiite od vrednost na dr`avata. Od niv, najgolem del, odnosno 90,5% otpa|a na dr`avnite obvrznici izdadeni vrz osnova na restruktuiraweto na Stopanska banka a.d. Skopje2 koi se so rok na dostasuvawe 15 godini. Ostatokot se obvrznici izdadeni od strana na Agencijata za sanacija na banka, kako i obvrznici izdadeni od strana na Ministerstvoto za finansii vrz osnova na “zamrznato” devizno {tedewe so koi aktivno se trguva na Makedonskata berza. Mal del od dolgovnite hartii od vrednost se odnesuvaat na dolgovni hartii od vrednost emituvani od strana na drugi banki i ~ekovi izdadeni od doma{ni i stranski banki.

2.2.5. Kapital i obvrski

Vo tekot na prvite {est meseci od 2002 godina evidentirani se promeni vo obemot na izvorite na sredstva kaj bankite vo Republika Makedonija vrzano so povlekuvaweto na del od deviznite za{tedi na naselenie, dodeka vo strukturnoto u~estvo na oddelnite kategorii izvori na sredstva ne se zabele`ani pogolemi pomestuvawa. Taka, so sostojba na 30.06.2002 godina, najzna~ajno mesto vo strukturata na izvorite na sredstva im pripa|a na primarnite izvori na sredstva (depoziti od nefinansiski pravni lica i naselenie) koi vo vkupnite izvori na sredstva imaa u~estvo od 61,3%. Sleduvaat sopstvenite sredstva so u~estvo od 20,5% i eksternite izvori (depoziti od banki i pozajmici) so u~estvo od 15,0%. Grafikon br. 8 - Struktura na pasivata

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Depoziti od

banki

Depoziti po

v i d u v a w e

Kratkoro~ni

depoziti do

1 godina

Kratkoro~ni

pozajmici do

1 godina

Ostanata

pasiva

Dolgoro~ni

depoziti nad

1 godina

Dolgoro~ni

pozajmici

nad 1 godina

Rezervacii

za

vonbilansni

stavki

Sopstveni

sredstva

30.06.2002

31.12.2001

2 Zakon za garantirawe na investicijata na strategiski investitori i za prezemawe na oddelni pobaruvawa od krajni korisnici od strana na Republika Makedonija vo Stopanska banka a.d. Skopje (“Sl. vesnik na RM” br. 86/99).

19

2.2.6. Primarni izvori na sredstva - Depoziti od nefinansiski pravni lica i naselenie

Vkupniot iznos na depoziti od nefinansiski pravni lica i od naselenie

na krajot na prvoto polugodie od 2002 godina iznesuva{e 57.179 milioni denari ili 18,3% pomalku vo odnos na krajot od prethodnata godina, odnosno 55,2% pove}e dokolku sporedbata se pravi vo odnos na krajot na prvoto polugodie od 2001 godina. Dokolku se zemat predvid samo depozitite od naselenie, koi na 30.06.2002 godina iznesuvaa 31.592 milioni denari, se zabele`uva pad od 24,5% sporedno so krajot na prethodnata godina, odnosno porast od 130,9% na godi{no nivo, {to pretstavuva glavna determinanta na dvi`ewata kaj vkupnata depozitna baza. Grafikon br. 9 - Dvi`ewe na depozitite od nefinansiski pravni lica i naselenie

0

5 ,000

10 ,000

15 ,000

20 ,000

25 ,000

30 ,000

35 ,000

40 ,000

45 ,000

Jun.01 Jul.01 Aug.01 Sep.01 Oct.01 Nov.01 Dec.01 Jan.02 Feb.02 Mar.02 Apr.02 May.02 Jun.02

pretprijatija

javen sektor

drugi komitenti

naselenie

Strukturnata analiza na primarnite izvori na sredstva od aspekt na nivnata ro~nost, strukturata po nositeli i valutnata struktura na 30.06.2002 godina, ne poka`uva zna~ajni pomestuvawa vo sporedba so krajot na 2001 godina. Ro~nata struktura na primarnite izvori na sredstva se ocenuva kako nepovolna, so najvisoko u~estvo od 61,4% na depozitite po viduvawe, odnosno 64,0% dokolku se zemat predvid i ograni~enite depoziti. Sleduvaat kratkoro~no oro~enite depoziti do 1 godina so u~estvo od 28,1%, dodeka na dolgoro~no oro~enite depoziti nad 1 godina otpa|aat 7,9%. Strukturnata analiza po nositeli poka`uva deka i pokraj povlekuvaweto na del od za{tedite na naselenie, dominantno u~estvo im pripa|a na depozitite od naselenie, koi vo vkupnite primarni izvori na sredstva u~estvuvaat so 55,3%. Na krajot na juni 2002 godina depozitite od pretprijatija pretstavuvaat 33,8%, na depozitite od javniot sektor otpa|aat 7,1%, dodeka na depozitite od drugi komitenti 3,8%. Na krajot na prvoto polugodie od 2002 godina valutnata struktura na primarnite izvori na sredstva e vo korist na deviznite depoziti so tendencija na namaluvawe na nivnoto strukturno u~estvo. Taka, so sostojba na 30.06.2002 godina, na deviznite depoziti otpa|aat 52,5%, nasproti 62,4% evidentirani na krajot od dekemvri 2001 godina, a na denarskite depoziti otpa|aat 47,5%, nasproti 37,6% na 31.12.2001 godina.

20

Pregled br. 5 - Struktura na depozitite od nefinansiski pravni lica i naselenie

Period Depoziti31.12.2001 Ro~nost Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni Vkupno

Po viduvawe 7,782 7,059 1,490 1,520 3,993 21,982 43,825Ograni~eni 301 1,604 124 24 2,054Kratkoro~no oro~eni do 1 godina 5,687 0 1,799 268 222 989 10,769 19,734Dolgoro~no oro~eni nad 1 godina 83 144 67 3 2,061 2,025 4,383Vkupno 13,852 8,663 3,557 0 1,879 224 7,042 34,777 69,996Stapka na porast na depozitite 32.0% 13.6% 14.3% 12.0% -11.4% 13.6% 364.9% 90.0%

30.06.2002 Ro~nost Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni VkupnoPo viduvawe 7,669 5,527 1,871 1,407 4,851 13,757 35,082Ograni~eni 401 1,034 90 8 1,534Kratkoro~no oro~eni do 1 godina 4,605 1,936 452 241 1,490 7,355 16,078Dolgoro~no oro~eni nad 1 godina 112 154 73 6 2,039 2,101 4,485Vkupno 12,787 6,561 4,052 0 1,939 247 8,380 23,212 57,179Stapka na porast na depozitite -7.7% -24.3% 13.9% 3.2% 9.9% 19.0% -33.3% -18.3%

MKD (000,000)Pretprijatija Javen sektor Drugi komitenti Naselenie

2.2.7. Sekundarni izvori na sredstva - Depoziti od banki i pozajmici

Sekundarnite izvori na sredstva, odnosno depozitite od banki, kratkoro~nite pozajmici do 1 godina i dolgoro~nite pozajmici nad 1 godina, na krajot na prvite {est meseci od 2002 godina iznesuvaa 14.002 milioni denari i vo strukturata na vkupnite izvori na sredstva u~estvuvaat so 15,0%. Sporedeno so krajot na 2001 godina, ovaa kategorija izvori na sredstva bele`i porast od 10,6%.

Depozitite od banki na krajot na prvite {est meseci od 2002 godina iznesuvaa 2,981 milioni denari ili 3,2% od vkupnite izvori na sredstva na bankite vo Republika Makedonija. Od vkupnite depoziti od banki 88,4% se depoziti od doma{ni banki, a ostatokot se depoziti od stranski banki. Od aspekt na ro~nata struktura dominiraat kratkoro~no oro~enite depoziti do 1 godina so u~estvo od 56,8%, dodeka valutnata struktura uka`uva na pribli`uvawe na u~estvoto na deviznite i denarskite depoziti od banki. Taka, na denarskite depoziti otpa|aat 47,8% dodeka na deviznite depoziti 52,2%, nasproti registriranite 36,9% i 63,1% respektivno, na krajot na 2001 godina. Pregled br. 6 - Struktura na depoziti od banki

Vkupno depozit i od banki

31.12.2001 Denarski Devizni Denarski DevizniP o v i d u v a w e 72 516 416 1,004Kratkoro~no oro~eni 695 568 1,263Dolgoro~no oro~eni 111 111Vkupno 878 1,084 0 416 2,379Stapka na porast 30.3% -19.4% 0.0% -23.3% -7.2%

30.06.2002 Denarski Devizni Denarski DevizniP o v i d u v a w e 164 678 345 1,187Kratkoro~no oro~eni 1,157 535 1,692Dolgoro~no oro~eni 103 103Vkupno 1,424 1,212 0 345 2,982Stapka na porast 62.2% 11.8% 0.0% -17.2% 25.3%

M K D (000,000)

D o m a { n i b a n k i Stranski banki

21

Vo strukturata na vkupnite izvori na sredstva kratkoro~nite pozajmici do 1 godina u~estvuvaa so 5,2%. Kaj ovaa kategorija izvori na sredstva dominantno e u~estvoto na kratkoro~nite pozajmici od stranski banki (76,1%), dodeka najgolemi oscilacii vo tekot na analiziraniot period se zabele`ani kaj pozicijata kratkoro~ni denarski pozajmici od doma{ni banki povrzano so neramnomerno disperziranata likvidnost vo bankarskiot sistem na Republika Makedonija. Dolgoro~nite pozajmici u~estvuvaa so 6,6% vo strukturata na vkupnite izvori na sredstva. Pozajmicite od stranski banki po osnov na dolgoro~ni stranski kreditni linii so koi se finansiraat dolgoro~ni stopanski proekti i ponatamu imaa dominantno u~estvo vo strukturata na dolgoro~nite pozajmici. Kaj ovaa kategorija dolgoro~ni pozajmici vo prvoto polugodie evidentiran e porast od 32,0%, so {to so sostojba na 30.06.2002 godina istite se utvrdeni na nivo od 73,7% od vkupnite dolgoro~ni pozajmici. Od aspekt na valutnata struktura na pozajmicite, nema nekoi pozna~ajni promeni vo tekot na analiziraniot period. Najgolem del od pozajmicite ostanuvaat devizni (75,1%), a ostanatiot del se denarski pozajmici, pred sî kratkoro~ni krediti za likvidnost koristeni od drugi banki, direktno ili preku Pazarot na pari. Pregled br. 7 - Struktura na pozajmici

31.12.2001Ro~nost Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni VkupnoKratkoro~ni 707 3,891 118 4,717Dolgoro~ni 426 241 25 3,460 1,394 16 5,561Vkupno 426 0 948 25 0 7,351 0 0 1,512 16 10,278Stapka na porast -34.6% -100.0% -16.7% 22.2% -100.0% 17.9% 12.6%30.06.2002Ro~nost Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni Denarski Devizni VkupnoKratkoro~ni 999 3,670 153 4,822Dolgoro~ni 427 216 17 4,568 955 16 6,199Vkupno 427 0 1,214 17 0 8,238 0 0 1,109 16 11,021Stapka na porast 0.2% 28.0% -30.5% 12.1% -26.7% 0.0% 7.2%

MKD (000,000)NBRM Doma{ni banki Stranski banki Pretprijatija Drugi

2.2.8. Sopstveni sredstva

Sopstvenite sredstva na bankite na krajot na prvoto polugodie od 2002 godina iznesuvaa 20.068 milioni denari. Koregirani za tekovnata zaguba od 893 milioni denari, utvrdena na agregatno nivo, sopstvenite sredstva se svedeni na 19.175 milioni denari i vo strukturata na vkupnite izvori na sredstva imaat u~estvo od 20,5%. Sporedeno so krajot na prethodnata godina mo`e da se konstatira deka vo tekot na analiziranoto polugodie nema pozna~ajni promeni vo vkupnite sopstveni fondovi na bankite vo Republika Makedonija.

2.2.9. Vonbilansni aktivnosti na bankite

Klasi~nite vonbilansni bankarski aktivnosti kako {to se izdavawe garancii, otvorawe akreditivi i odobruvawe ramkovni krediti seu{te pretstvuvaat osnovna karakteristika na vonbilansnata aktivnost na bankite vo Makedonija.

22

Vkupnata vonbilansna aktiva na bankite vo Republika Makedonija so sostojba na 30.06.2002 godina iznesuva 12.714 milioni denari i vo odnos na krajot od 2001 godina bele`i namaluvawe od 2.726 milioni denari, koe se dol`i na namaluvaweto na pokrienite vonbilansni stavki za 1.734 milioni denari i ~inidbenite garancii za 1.018 milioni denari.

Rizi~nite vonbilansni stavki vo vkupnata vonbilansna aktiva u~estvuvaat so 90,0%, {to vo odnos na krajot od 2001 godina pretstavuva zgolemuvawe za 10,3 procentni poeni. Pregled br. 8 - Vonbilansna aktivnost

30.06.2002 31.12.2001 30.06.2001 31.12.2000 30.06.2000 31.12.1999 30.06.1999 31.12.1998 30.06.1998 31.12.1997

Pokrieni vonbil. stavki 1,400 3,134 2,683 1,573 2,338 1,899 1,625 1,795 2,367 1,620 inidbeni garancii 2,322 3,340 3,789 3,244 3,297 2,744 3,337 3,005 3,523 2,531

Neisk. ramkovni krediti obvrski za kreditirawe 167 155 278 123 29 65 110 110 15 49

Nepokrieni garancii, akreditivi i drugo vonb. 8,825 8,811 9,069 9,059 9,224 9,300 8,993 9,826 9,066 8,319 Vkupno vonbilansno 12,714 15,440 15,818 13,998 14,887 14,008 14,065 14,736 14,971 12,520 Rizi~na aktiva/ vkupna vonb. aktiva 88.99 79.70 83.04 88.77 84.30 86.44 88.45 87.82 84.19 87.06

MKD (000,000)

Prethodno navedeniot pokazatel uka`uva deka eden zna~aen del (90%) od

vkupnite vonbilansni aktivnosti na bankite vo Republika Makedonija povlekuvaat odreden krediten rizik i kako takvi imaat potencijal da se transformiraat vo bilansni pobaruvawa.

Od strukturen aspekt, najvisoko u~estvo vo vkupnata vonbilansna aktiva imaat nepokrienite garancii i akreditivi koi so sostojba na 30.06.2002 godina u~estvuvaat so 69,4% od vkupnata vonbilansna aktiva. Nivnoto u~estvo vo strukturata na vonbilansnata aktiva sporedeno so sostojbata na krajot od 2001 godina poka`uva zgolemuvawe od 12,3 procentni poeni, koe e posledica na namalenata vkupna vonbilansna aktiva.

23

2.3. Performansi na bankite vo Republika Makedonija 2.3.1. Adekvatnost na kapitalot/Rizikot od nesolventnost

2.3.1.1. Nivo na kapitaliziranost na bankite vo Republika Makedonija

Sopstvenite sredstva na bankite vo Republika Makedonija na krajot na prvoto polugodie od 2002 godina, iznesuvaa 20.068 milioni denari ili 329 milioni evra i vo odnos na sostojbata na 31.12.2001 godina, bele`at porast od 909 milioni denari, odnosno 4,7%. Kapitalnata baza na dvete najgolemi banki ostanuva re~isi nepromeneta golemina. Ottuka, ostvareniot porast na vkupniot kapital e rezultat na porastot na kapitalot na ostanatite banki, kako po osnov na dokapitalizacija, taka i po osnov na reinvestirawe na ostvarenata dobivka. Me|utoa, ako se zeme predvid prika`anata zaguba od agregiraniot bilans na uspeh na site banki vo Republika Makedonija za prvite {est meseci od 2002 godina, toga{ vkupniot kapital na bankite na 30.06.2002 godina e skoro nepromeneta golemina vo sporedba so krajot na 2001 godina.

Namaluvaweto na vkupnata aktiva na bankite za 11,7% vo tekot na prvite

{est meseci od godinata, od edna strana i zgolemuvaweto na kapitalot vo istiot period za 4,7%, od druga strana, determinira stapka na kapitaliziranost na 30.06.2002 godina od 21,5%, {to vo sporedba so krajot na 2001 godina e zgolemuvawe za 3,4 procentni poeni. Vo prodol`enie e daden pregled za nivoto na kapitaliziranost na bankite vo Republika Makedonija, so sostojba na 30.06.2002 godina. Pregled br. 9

BANKANeto

aktiva

Rezervi za pot.

zag.

Bruto aktiva

Sopstveni sredstva

Garanten kapital

RPAAgregatn

a ODP

Stapka na

kapitaliz (neto)

Stapka na

kapitaliz.(bruto)

Adekvatn.na

kapital

1 2 3 4 5=3+4 6 7 8 9=6/3 10=6/5 11=7/81 Dvete najgolemi banki 47,959 4,474 52,434 5,675 5,054 25,949 5,310 11.83 10.82 16.172 Ostanati banki 45,361 3,516 48,877 14,393 13,433 30,892 5,146 31.73 29.45 37.273 Vkupno banki (3=1+2) 93,320 7,991 101,311 20,068 18,487 56,841 10,456 21.50 19.81 27.47

MKD (000,000)

Konstatacijata za zgolemuvaweto na nivoto na kapitaliziranost za

prvite {est meseci od godinata vo odnos na krajot na 2001 godina, ostanuva nepromeneta dokolku pri analizata se zeme predvid i nivoto na vonbilansnata aktivnost na bankite vo ovoj period, koe bele`i namaluvawe za 17,7%. Imeno, pokazatelot koj go poka`uva stepenot na pokrienost na vkupnite bilansni i vonbilansni pobaruvawa so sopstveni sredstva iznesuva 18,9% i e povisok za 3,1 procenten poen vo odnos na sostojbata na 31.12.2001 godina.

24

2.3.1.2.Koeficient na adekvatnost na kapitalot na bankite vo Republika Makedonija

Biten moment koj treba da se ima predvid pri analizata na koeficientot na adekvatnost na kapitalot na bankite, se izmenite vo metodologijata za utvrduvawe na negovite dve osnovni komponenti: garantniot kapital i rizi~no ponderiranata aktiva. Imeno, po izvr{enite izmeni vo metodologijata za utvrduvawe na garantniot kapital na bankite vo tekot na 2000 godina, se pristapi kon izmeni i vo metodologijata za utvrduvawe na rizi~no ponderirana aktiva, koi prakti~no bea implementirani od strana na bankite po~nuvaj}i od 31.03.2002 godina. Pri toa, treba da se istakne deka soglasno izmenite vo metodologijata za utvrduvawe na rizi~no ponderiranata aktiva, pokraj kreditniot rizik i kursniot rizik se vklu~uva vo presmetkata na adekvatnosta na kapitalot, preku zemaweto vo presmetka na agregatnata otvorena devizna pozicija.

So sostojba na 30.06.2002 godina, garantniot kapital na bankite vo Republika Makedonija iznesuva 18.487 milioni denari i vo odnos na istiot period minatata godina, kako i vo odnos na 31.12.2001 godina e zadr`an na re~isi nepromeneto nivo (Aneks br. 4). I za prvoto polugodie na 2002 godina, ostanuva konstatacijata deka bankite vo Republika Makedonija seu{te ne ja koristat mo`nosta za zgolemuvawe na garantniot kapital preku vklu~uvaweto na t.n. hibridni kapitalni instrumenti ili subordinirani depoziti, koi pretstavuvaat del od dopolnitelniot kapital.

Vtorata komponenta pri utvrduvaweto na koeficientot na adekvatnosta

na kapitalot t.e. rizi~no ponderiranata aktiva so sostojba na 30.06.2002 godina iznesuva{e 56.841 milioni denari, {to e za 2.255 milioni denari pove}e vo odnos na krajot na dekemvri 2001 godina (porastot se odnesuva na rizi~no ponderiranata bilansna aktiva). Kako {to be{e i prethodno istaknato, soglasno novata metodologija, vo presmetkata na rizi~no ponderiranata aktiva se zema predvid i agregatnata otvorena devizna pozicija koja na 30.06.2002 godina iznesuva{e 10.456 milioni denari.

Soglasno novata metodologija, pri kreiraweto na strukturata na aktivnite bilansni i vonbilansni pozicii, definiran e i poinakov pristap vo nivnoto razgrani~uvawe po oddelni rizi~ni ponderi, odnosno faktori na konverzija, trgnuvaj}i od karakteristikite na dol`nikot i vidot na obezbeduvaweto, kako i razgrani~uvawe na pobaruvawata sprema drugi banki spored nivnata rezidualna ro~nost. Isto taka, pri presmetkata na rizi~no ponderiranata vonbilansna aktiva, pokraj klasi~nite vonbilansni pozicii, dadena e mo`nosta za vklu~uvawe i na specifi~nite vonbilansni pozicii (finansiskite derivati), koi seu{te ne se praktikuvaat od strana na bankite vo Republika Makedonija.

Od grafikonot za strukturata na rizi~no ponderiranata bilansna

aktiva na bankite vo Republika Makedonija, mo`e da se zabele`i deka so sostojba na 30.06.2002 godina, u~estvoto na aktivnite bilansni pozicii vo koi e involvirano opredeleno nivo na rizik iznesuva 52,7% i vo odnos na krajot na 2001 godina pretstavuva zgolemuvawe za skoro 9 procentni poeni. Vakvata sostojba se dol`i na strukturnite pomestuvawa na oddelnite pozicii vo ramkite na aktivata na bankite, t.e. namaluvaweto na u~estvoto na aktivata koja ima ponder 0%, kako posledica na namaluvaweto na likvidnata aktiva na bankite vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina.

25

Grafikon br. 10 - Struktura na rizi~no ponderiranata bilansna aktiva na bankite vo Republika Makedonija

10.97 10.26 9.29 9.86 7.87

20.87 17.5322.71

17.57

34.30

20.32

1.251.30

1.25 1.26 1.26

1.292.1

2.2

1.27

1.27

2.2

49.56 50.3344.24

55.29

38.4045.8263.55 59.30 64.91 64.14 65.17

60.72

43.86

52.70

68.65 65.3970.07 69.34

70.57

55.48 56.76

50.85

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

30.06.97 31.12.1997 30.06.1998 31.12.1998 30.06.1999 31.12.1999 30.06.2000 31.12.2000 30.06.2001 31.12.2001 30.06.2002

Aktiva ponderirana 0% Aktiva ponderirana 20%

Aktiva ponderirana 100% Rizi~no ponder. bilansna aktiva/vk. aktiva

Od aspekt na dvi`eweto i strukturata na kategoriite vo aktivata na bankite ponderirani so 20% i 100%, vo analiziraniot period mo`e da se konstatira izvesno ramnomerno zgolemuvawe vo apsoluten iznos, pri {to od aspekt na plasmanite kaj banki, dominira u~estvoto na plasmanite kaj prvoklasnite banki. Novina pretstavuva voveduvaweto na rizi~niot ponder 50% vo struktuiraweto na rizi~no ponderiranata bilansna aktiva, koj se odnesuva na pobaruvawa od lokalnata uprava, dr`avni fondovi i agencii i pobaruvawa obezbedeni so garancii i hartii od vrednost na ovie subjekti, koja pozicija poradi nejzinoto zanemarlivo u~estvo ne e vklu~ena vo analizata na strukturata na rizi~no ponderiranata bilansna aktiva so sostojba 30.06.2002 godina. Generalno zemeno, analiziraj}i go grafikonot vo koj e dadena strukturata na rizi~no ponderirana aktiva na nivo na site banki vo Republika Makedonija, mo`e da se izvede zaklu~ok deka taa e re~isi identi~na so strukturata od 31.12.2001 godina, odnosno deka vo ova polugodie od godinata se anulirani efektite od promenite vo bilansite na bankite predizvikani od fluktuaciite na depozitnata baza koi bea karakteristi~ni za 2001 godina.

[to se odnesuva do strukturata na rizi~no ponderiranata vonbilansna aktiva na bankite vo Republika Makedonija, mo`e da se konstatira zgolemuvawe na u~estvoto na rizi~nite vonbilansni pozicii vo vkupnoto vonbilansno rabotewe na bankite vo odnos na sostojbata na 31.12.2001 godina za re~isi 11 procentni poeni, odnosno dostignuvawe na maksimalno u~estvo vo analiziraniot izminat period od 5 godini od 72,55%. Ova voglavno se dol`i na novata metodologija spored koja rizi~niot faktor na konverzija koj se odnesuva na ~inidbenite garancii se menuva od 20% na 50% (vo apsoluten iznos ovaa kategorija na vonbilansna aktiva bele`i namaluvawe za 1 milijarda denari), kako i na namaluvaweto na poziciite so faktor na konverzija 0%, {to od druga strana doveduva do relativno zgolemuvawe na u~estvoto na vonbilansnata aktiva so faktor na konverzija 100%, iako vo apsoluten iznos ovaa kategorija vo prvite {est meseci od godinata ostanuva re~isi nepromeneta golemina. Isto taka, bitno e da se napomene deka bankite ne ja iskoristija i mo`nosta dadena so novata metodologija za utvrduvawe na rizi~no ponderiranata vonbilansna aktiva, koja se odnesuva na poprecizno razgrani~uvawe na kreditnite

26

ekvivalenti so razli~ni faktori na konverzija po oddelni ponderi od 0%, 20% 50% i 100%. Imeno, osven kaj dve banki, site ostanati gi ponderirale oddelnite kreditni ekvivalenti so rizi~en ponder 100%. Grafikon br. 11 - Struktura na rizi~no ponderiranata vonbilansna aktiva na bankite vo Republika Makedonija

18.4012.94 15.81 12.18 11.55 13.56 15.70

11.2316.96 20.30

11.40

21.43

20.2223.53

20.39 23.73 19.5922.15

23.17

23.9521.64

0.93

1.76 1.00

18.26

57.33 57.07

69.41

0.880.20

0.470.78

0.74

0.10

0.39

0.08

64.7161.9666.3963.9466.6860.5666.4560.09

63.00 61 . 89

72.55

64.4272.04

65.327 1 . 1 3 69.08 70.54 66.48

69.79

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

30.06.97 31.12.1997 30.06.1998 31.12.1998 30.06.1999 31.12.1999 30.06.2000 31.12.2000 30.06.2001 31.12.2001 30.06.2002

Vonbil. aktiva ponderirana 0% Vonbil. aktiva ponderirana 20%

Vonbil. aktiva ponderirana 50% Vonbil. aktiva ponderirana 100%

Rizi~no pond. vonbilansna aktiva/vonbil. rabot.

Prose~nata stapka na adekvatnost na kapitalot na bankite vo Republika Makedonija, kako odnos me|u garantniot kapital i rizi~no ponderiranata aktiva, so sostojba 30.06.2002 godina iznesuva 27,5% i vo odnos na krajot na prethodnata godina e namalena za skoro 7 procentni poeni. Ova vo najgolem del se dol`i na vklu~uvaweto na agregatnata otvorena devizna pozicija vo metodologijata za presmetka na ovoj koeficient. Voveduvaweto na noviot element vo presmetkata na stapkata na adekvatnost na kapitalot, ne go dovede vo pra{awe ispolnuvaweto na propi{aniot minimum od 8% kaj nitu edna banka vo Republika Makedonija, odnosno ne pretstavuva{e osnov za naru{uvawe na nivnata i onaka visoka solventna pozicija. Imeno, najniskata stapka na adekvatnost na kapitalot iznesuva 13,6%, dodeka najvisokata dostignuva i do 168,2%.

Vrz osnova na analizata na dvi`eweto na stapkata na adekvatnost na kapitalot, mo`e da se konstatira zadr`uvawe na trendot na opa|awe, koj zapo~nuva so sostojba 31.12.2000 godina, koga stapkata na adekvatnost na kapitalot iznesuva{e 36,7%. Vakvata konstatacija se zadr`uva i vo slu~aj ako se izzeme efektot od vklu~uvaweto na agregatnata otvorena devizna pozicija vo presmetkata na pokazatelot, koj toga{ bi iznesuval 32,5%.

27

Grafikon br. 12 - Dvi`ewe na garantniot kapital, rizi~no ponderiranata aktiva i stapkata na adekvatnost na kapitalot

-

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

70,000

80,000

31.12

.1996

31.03

.1997

30.06

.1997

30.09

.1997

31.12

.1997

31.03

.1998

30.06

.1998

30.09

.1998

31.12

.1998

31.03

.1999

30.06

.1999

30.09

.1999

31.12

.1999

31.03

.2000

30.06

.2000

30.09

.2000

31.12

.2000

31.03

.2001

30.06

.2001

30.09

.2001

31.12

.2001

30.06

.2002

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Garanten kapital Rizi~no ponderirana aktiva (ODP) Adekvatnost na kapitalot

2.3.2. Krediten rizik

Analizata na kvalitetot na aktivata, odnosno prezemeniot krediten rizik od strana na bankite vo Republika Makedonija vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina, gi inkorporira izmenite vo podzakonskata regulativa koja be{e donesena vo tekot na 2001 godina, a stapi na sila na 31.03.2002 godina. Imeno, so novata Odluka za utvrduvawe na metodologijata za klasifikacija na aktivnite bilansni i vonbilansni pozicii na bankite spored stepenot na nivnata rizi~nost, se propi{a adekvatna metodologija za klasifikacija na aktivnite bilansni i vonbilansni pozicii na bankite {to ima su{tinsko zna~ewe od aspekt na rizi~no utvrduvawe na nivoto na krediten rizik, odnosno nivoto na potencijalni zagubi koi gi reflektira ovoj rizik kaj bankite. Ako se ima predvid deka, kreditniot rizik na bankite vo Republika Makedonija e osnovna determinanta na nivniot vkupen rizi~en profil, propi{uvaweto na poseopfatna i pokonzistentna metodologija za prika`uvawe i presmetka na ovoj rizik zna~i i porealna slika za vkupnite performansi vo raboteweto na bankite.

So novata Odlukata za utvrduvawe na metodologijata za klasifikacija na

aktivnite bilansni i vonbilansni pozicii na bankite spored stepenot na nivnata rizi~nost se izvr{eni slednite pozna~ajni izmeni vo metodologijata za klasifikacija na aktivnite bilansni i vonbilansni pozicii na bankite: − Podetalno opfa}awe i definirawe na kategorijata kreditna izlo`enost.

Se izvr{i pro{iruvawe na opfatot na ovaa kategorija, vklu~uvaj}i odredeni komponenti koi vo sebe mo`at da inkorporiraat soodvetno nivo na krediten rizik, kako {to se depozitite kaj doma{ni i stranski banki i nepokrienite ~inidbeni garancii;

− Pro{iruvawe na spektarot na objektivni i subjektivni kriteriumi za klasifikacija na aktivnite bilansni i vonbilasni stavki na bankite;

28

− Definirawe na prvoklasni instrumenti za obezbeduvawe na kreditnata izlo`enost na bankite, kako i definirawe na prvoklasni banki.3

− Definirawe na rizikot na zemjata.

Soglasno izmenite na metodologijata za klasifikacija na aktivnite bilansni i vonbilansni pozicii na bankite soglasno stepenot na rizi~nost, se izvr{ija izmeni i vo Odlukata za visinata i visinata i na~inot na formirawe na posebnata rezerva za obezbeduvawe od potencijalni zagubi na bankite. Su{tinskata izmena se sostoi vo vklu~uvaweto na poseben iznos na rezerva za pokrivawe na potencijalnite zagubi koi proizleguvaat od rizikot na zemjata.

Vo Aneks 3 e dadena strukturata i kvalitetot na kreditnoto portfolio na bankite vo Republika Makedonija. Realna komparativna analiza na indikatorite e vozmo`na samo za periodot mart-juni 2002 godina, dodeka komparativnata analiza na indikatorite 31.12.2001 godina-30.06.2002 godina go inkorporira vo sebe efektot od izmenite vo metodologijata za klasifikacijata na aktivnite bilansni i vonbilansni pozicii na bankite. Vkupnata kreditna izlo`enost na bankite vo Republika Makedonija so sostojba 30.06.2002 godina iznesuva 97.526 milioni denari i vo sporedba so 31.12.2001 godina bele`i zgolemuvawe od 83,9% ili 44.487 milioni denari. Ovoj porast na kreditnata izlo`enost e predizvikan od vklu~uvaweto na depozitite kaj doma{ni i stranski banki (27.888 milioni denari), pobaruvawata od Republika Makedonija (7.364 iljadi denari) i Narodna Banka na Republika Makedonija (6.255 iljadi denari) kako i del od nepokrienite ~inidbeni garancii. Ako se isklu~i vonbilansnata rizi~na izlo`enost, toga{ u~estvoto na ostanatiot del od kreditnoto portfolio vo vkupnata bruto aktiva na 30.06.2002 godina iznesuva 86,5%, {to vo sporedba so 31.12.2001 godina e zgolemuvawe od 49,2 procentni poeni. Ova zgolemuvawe na strukturnoto u~estvo na kreditnoto portfolio vo vkupnata bruto aktiva na bankite, prvenstveno se dol`i na po{irokiot opfat na definirawe na vkupnata kreditna izlo`enost na bankite soglasno novata metodologija.

Strukturnata analiza na kreditnoto portfolio poka`uva deka i vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina kategorijata redovni krediti so svoeto u~estvo od 64,4% (31.12.2001 godina 57,9%) ostanuva negova dominantna komponenta. Posle redovnite krediti, vo strukturata na kreditnoto portfolio sleduvaat kategoriite Drugi pobaruvawa 14.4% (31.12.2001 godina 4,1%), Nefunkcionalni krediti 10,3% (31.12.2001 godina 19,0%), Vonbilansnata izlo`enost 10,1%(31.12.2001 godina 17,6%), i Redovnata kamata 0,7% (31.12.2001 godina 1,2%). Vo odnos na 31.12.2001 godina nastanati se pomestuvawa vo strukturnoto u~estvo na site kategorii, so isklu~ok na redovnata kamata, koi se

3 Vo ovaa smisla, kako prvoklasni instrumenti za obezbeduvawe se predvideni: vlo`en pari~en depozit ili pari~ni sredstva vo depo za koi se ispolneti propi{anite uslovi so Odlukata; hartii od vrednost na Republika Makedonija i Narodna Banka na Republika Makedonija i hartii od vrednost na Vladite i centralnite banki na zemjite ~lenki na Evropskata unija, [vajcarija, Kanada, Japonija i SAD; neotpoviklivi garancii ili supergarancii izdadeni od doma{ni ili prvoklasni stranski banki; bezuslovni garancii plativi na prv pismen povik izdadeni od Republika Makedonija i Vladite i centralnite banki na zemjite ~lenki na Evropskata unija, [vajcarija, Kanada, Japonija i SAD. Soglasno Odlukata, prvoklasna banka e banka koja e oceneta so najmalku BBB- (soglasno kreditniot rejting sistem na Standard & Poor’s, Fitch IBCA i Thompson Bank Watch ) ili so Baa3 (soglasno rejtingot na Moody’s).

Comment:

29

predizvikani od metodolo{kite promeni vo definiraweto na kategorijata kreditna izlo`enost. Analizata na osnovnite indikatori za kvalitetot na kreditnoto portfolio na bankite na 30.06.2002 godina poka`uva zna~itelno podobruvawe vo odnos na krajot na 2001 godina. Me|utoa, ako se izzeme efektot od izmenite vo metodologijata za definirawe i presmetka na vkupnata kreditna izlo`enost na bankite, toga{ mo`e da se konstatira blago podobruvawe na kvalitetot na kreditnoto portfolio vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina. Vakvata konstatacija za dvi`eweto na kvalitetot na kreditnoto portfolio za celoto prvo polugodie od 2002 godina se potkrepuva i so sporedba na indikatorite vo periodot mart-juni 2002 godina kade ima konzistentnost vo presmetkata soglasno novata metodologija. Imeno, vkupnite pobaruvawa na bankite klasificirani vo rizi~ni kategorii V, G i D na 30.06.2002 godina iznesuva 17,4% (bez pobaruvawa klasificirani vo rizi~na kategorija D podolgo od dva kvartala koi se prekni`eni vo vonbilansna evidencija) {to vo sporedba so sostojba na 31.03.2002 godina pretstavuva namaluvawe od 2,9 procentni poeni. Ako pobaruvawata od Republika Makedonija i Narodna Banka na Republika Makedonija vo vkupen iznos od 13.619 milioni denari se isklu~at od klasifikacija na aktivata, kako i pobaruvawata od stranski banki klasificirani vo rizi~nite kategorii A i B vo vkupen iznos od 26.413 milioni denari, procentot na vkupnata kreditna izlo`enost vo rizi~ni kategorii V, G i D bi iznesuval 29,5% od vkupnata kreditna izlo`enost, namesto postojnite 17,4%. Na krajot na prvoto polugodie od 2002 godina, vkupnata kreditna izlo`enost vo rizi~ni kategorii V, G i D iznesuva 16.974 milioni denari {to pretstavuva 90,8% od garantniot kapital na bankite vo Republika Makedonija. So sostojba 31.12.2001 godina, kreditna izlo`enost vo rizi~ni kategorii V, G i D iznesuvala 17.892 milioni denari ili 95,7% od garantniot kapital na bankite vo Republika Makedonija, {to upatuva na podobruvawe na pokazatelot za 4,9 procentni poeni.

Me|utoa, za da se sogleda porealno trendot na promena vo kvalitetot na kreditnoto portfolio na bankite vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina, treba da se zeme predvid vkupniot iznos na pobaruvawa klasificirani vo rizi~na kategorija D podolgo od dva kvartala koi se prekni`eni vo vonbilansna evidencija. Vkupno iskni`enite pobaruvawa vo tekot na 2001 godina i prvite {est meseci od 2002 godina iznesuva 5.135 milioni denari. Na toj na~in, so sostojba na 30.06.2002 godina, lo{ite plasmani klasificirani vo rizi~na kategorija V, G i D zgolemeni za iznosot na iskni`enite pobaruvawa vo vonbilansna evidencija iznesuvaa 22.110 milioni denari. So toa, u~estvoto na kreditnata izlo`enost klasificirana vo rizi~ni kategorii V, G i D vo vkupnoto kreditno portfolio na bankite na 30.06.2002 godina iznesuva 21,5%. Sporedeno so 31.12.2001 godina kaj ovoj koeficient zabele`ano e namaluvawe od 16,7 procentni poeni, a sporedeno so sostojba 31.03.2002 godina namaluvaweto iznesuva 2,1 procenten poen. Me|utoa, dokolku kako sporedbena golemina se zeme garantniot kapital, pokazatelot vkupna kreditna izlo`enost vo V, G i D vo odnos na garantniot kapital iznesuva 118,2%. Vlo{uvaweto na pokazatelot za 2 procentni poeni vo odnos na 2001 godina e rezultat na povisokiot apsolutniot porast na plasmanite vo V, G i D za 383 milioni denari i namaleniot iznos na garanten kapital za 212 milioni denari.

30

Dokolku pri analizata se zemat predvid izdvoenite rezervacii za kreditnata izlo`enost klasificirana vo rizi~ni kategorii V, G i D, se konstatira deka nepokrieniot del na ovoj segment od rizi~nata izlo`enost na bankite na 30.06.2002 godinaiznesuva 8.602 milioni denari, {to e 8,8% od vkupnoto kreditno portfolio, odnosno 46,5% od garantniot kapital na bankite vo Makedonija na 30.06.2002 godina. Ovoj pokazatel govori deka solventnoto rabotewe na bankite ne e zagrozeno, odnosno dokolku se pretpostavi najlo{o scenario na celosna nenaplata na bankarskite plasmani klasificirani vo rizi~ni kategorii V, G i D, toga{ zagubite bi se pokrile so 46,5% od garantniot kapital.

Vo pregledot daden podolu, se sodr`ani odredeni pokazateli za kvalitetot na kreditnoto portfolio na bankite vo Makedonija od krajot na 1999 godina pa navamu4: Pregled br. 10 - Pokazateli za kvalitet na kreditno portfolio na bankite vo Republika Makedonija

31.12.1999 31.12.2000 31.12.2001 31.12.2001* 31.03.2002 31.03.2002* 30.06.2002 30.06.2002*% na V,G,D vo vk. kred. izl. 41.3 34.8 33.73 38.2 20.3 23.6 17.41 21.54% na G,D vo vk. kred. izl. 25.1 22.7 18.85 24.3 11.0 14.8 10.38 14.86% na V i G vo vk. kred. izl. 34.4 26.18 29.47 27.5 16.9 16.2 14.13 13.42% na D vo vk. kred. izl. 7.0 8.6 4.3 10.7 3.5 7.5 3.28 8.12% na rizi~nost (pot. zag./vk. izlo .) 22.6 21.4 18.1 23.6 11.0 10.6 10.13 14.62% na V,G,D vo garanten kapital 145.3 94.2 95.7 116.2 104.8 127.1 90.78 118.24% na G,D vo garanten kapital 88.3 61.4 53.5 73.9 60.5 84.2 54.74 82.52% na V i G vo garanten kapital 120.8 70.8 83.6 83.6 92.0 92.0 74.52 74.52% na D vo garanten kapital 24.6 23.4 12.1 32.6 18.9 42.5 17.3 45.07% na neto V,G,D vo garanten kapital 74.6 43.6 52.4 52.4 58.6 58.6 46.53 46.53 *pokazateli za kvalitetot na kreditnoto portfolio vo koi se vklu~eni iskni`enite nefinkcionalni krediti vo vonbilansna evidencija

Stapkata na rizi~nost na kreditnoto portfolio, koja go poka`uva odnosot pome|u presmetanite potencijalni zagubi i vkupnata kreditna izlo`enost, vo prvoto polugodie od 2002 godina iznesuva 10,1% (14,6% so vklu~enite iskni`eni pobaruvawa vo vonbilansna evidencija), {to odgovara na rizi~na kategorija pome|u B i V (10% i 25%). Pogolemiot pad na stapkata na rizi~nosta na kreditnoto portfolio se dol`i na promenite vo regulativata, a realen, minimalen pad na stapkata e zabele`an vo vtoroto tromese~je od 2002 godina.

Od grafikonot daden vo prodol`enie mo`e da se sogleda dvi`eweto na kreditnatata izlo`enost i presmetanite potencijalni zagubi na bankite vo periodot od 1997 godina navamu.

Vkupnata kreditna izlo`enost na bankite vo analiziraniot period

31.12.1997 - 30.06.2002 godina e zgolemena za 57.410 milioni denari ili za 126,9%. Vo istiot period, identifikuvanite potencijalni zagubi za kreditnoto portfolio na bankite zaedno so potencijalnite zagubi za rizik na zemja se zgolemuvaat za 4.255 milioni denari ili 39,6% i na 30.06.2002 godina dostignuvaat iznos od 15.011 milioni denari. Potencijalnite zagubi za rizik na

4 Vo aneks br.3 e daden detalen Pregled na odredeni pokazateli za kvalitetot na kreditnoto portfolio na bankite vo Republika Makedonija.

31

zemja vo prvoto polugodie od 2002 godina iznesuvaat nezna~itelni 137 milioni denari.

Grafikon br. 13 - Dvi`ewe na kreditnata izlo`enost i presmetanite potencijalni zagubi na bankite

0

20,000

40,000

60,000

80,000

100,000

120,000

31.03.1997 30.09.1997 30.06.1998 31.12.1998 31.12.1999 31.12.2000 30.09.2001 30.06.2002

Vkupna kreditna izlo`enost

Potencijalni zagubi

Imaj}i ja predvid prose~nata stapka na rizi~nost na vkupnoto kreditnoto portfolio na bankite od 14,6%, se konstatira deka 12 banki se nad prose~nosto nivo, dodeka ostanatite banki imaat stapka na rizi~nost na kreditnoto portfolio koja e poniska od prose~no presmetanata na nivo na site banki.

2.3.3. Rizik na zemjata So izmenite vo Odlukata za utvrduvawe na metodologijata za klasifikacija na aktivnite bilansni i vonbilansni pozicii na bankite spored stepenot na nivnata rizi~nost, za prv pat vo Republika Makedonija se definira rizik na zemja i bankite se obvrzuvaat da presmetuvaat potencijalni zagubi i po ovoj osnov. Pri ocenka na rizikot na zemjata bankata presmetuva potencijalni zagubi vo odnos na kreditnata izlo`enost na komitentot - stransko lice, najmalku vo visina na procentot utvrden za zemjata od kade poteknuva komitentot. Visinata na potencijalnite zagubi za rizikot na zemjata bankite ja presmetuvaat vrz osnova na posebna lista koja se dostavuva od strana na Narodna Banka na Republika Makedonija.

Na ovoj na~in, se postignuva porealna procenka na potencijalnite

zagubi, koja ne samo {to gi inkorporira potencijalnite zagubi koi proizleguvaat od komercijalniot rizik povrzan so toj komitent, tuku i onie koi proizleguvaat od rizikot na zemjata od koja poteknuva komitentot. Vkupniot iznos na potencijalnite zagubi ne mo`e da iznesuva pove}e od iznosot na kreditnata izlo`enost na komitentot.

Isklu~oci od obvrskata na bankite da izdvojuvaat posebna rezerva za rizik na zemja pretstavuvaat slednive slu~ai: − Koga dogovornata ro~nost na depozitite kaj stranski banki e do 3 meseci;

32

− Za kreditna izlo`enost sprema stranski prvoklasni banki (definirani vo delot na krediten rizik);

− Za kreditna izlo`enost sprema me|unarodni finansiski institucii.

Vkupnata neto izlo`enost na rizik na zemja (vkupnata kreditna izlo`enost na komitentot, namalena za iznosot na potencijalnite zagubi) so sostojba 30.06.2002 godina iznesuva 27.981 milioni denari, dodeka vkupnata izlo`enost na rizik na zemja iznesuva 28.638 milioni denari ili 29,4% od vkupnata kreditna izlo`enost. Vkupniot iznos na potencijalni zagubi za rizik na zemja iznesuva 137 milioni denari, odnosno pokazatelot koj go meri stepenot na izlo`enost na rizik na zemja iznesuva samo 0,5%. Ova se dol`i na faktot {to naj~esto izlo`enosta na bankite vo Republika Makedonija koga se raboti za stranski lica e sprema stranski prvoklasni banki so dogovorna ro~nost do 3 meseci. Isto taka, 88,8% od plasmanite kaj komitenti stranski lica se vo zemji koi imaat rizi~en ponder 0%.

Vo prodol`enie e dadena strukturata na kreditnata izlo`enost po zemji

so sostojba 30.06.2002 godina. Grafikon br. 14 - Struktura na kreditnata izlo`enost po zemji

Germanija

31%

Avstrija

9%

Ostanati

60%

Od pregledot se konstatira deka bankite vo Makedonija najmnogu se

izlo`eni kon komitenti-stranski lica od Germanija i Avstrija. Kategorijata ostanato opfa}a 60% od izlo`enosta na rizik na zemja i se odnesuva na 37 zemji. Vo ovaa kategorija ima visoka disperziranost na rizikot po zemji koj se dvi`i maksimum do 6%.

2.3.4. Likvidnosen rizik

So normaliziraweto na politi~ko-bezbednosnata sostojba vo Republika

Makedonija kon krajot na 2001 godina kako i cvrstoto opstojuvawe vo odr`uvaweto na poziciite na konzistentna makroekonomska politika vo zemjata, dojde i do normalizirawe na vkupnite ekonomski tekovi, a so toa i do zna~itelno smaluvawe na likvidnosniot rizik so koj se soo~uvaa bankite vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina. Vo ramkite na vaka povolniot trend na op{tite sostojbi vo zemjata, dva osnovni faktori dadoa silen dopolnitelen impuls na reduciraweto na likvidnosniot rizik na bankite: − Konverzijata na EMU valutite vo evra {to rezultira{e vo zna~itelen

porast na depozitnata baza, odnosno vkupniot finansiski potencijal na

33

bankite na krajot na 2001 godina. Iako vo tekot na prviot kvartal od 2002 godina dojde do odredeno povlekuvawe na eden del od depozitite na naselenie, sepak najgolem del od depozitite ostanaa vo bankite. Od druga strana zaradi vozdr`anata kreditna politika na bankite vo Republika Makedonija, najgolem del od ovie depoziti bankite gi plasiraa kako depoziti vo prvoklasni banki so {to dojde do zgolemuvawe na likvidnata aktiva na bankite;

− Voveduvaweto na noviot platen sistem, so {to na bankite im se dade mo`nost direktno i mnogu poefikasno da ja planiraat i upravuvaat so svojata likvidnost na dnevna osnova.

Od aspekt na voveduvaweto na noviot platen sistem treba da se napomene

deka Narodna banka na Republika Makedonija vovede mo`nost bankite da koristat dozvoleno pre~ekoruvawe na smetkata kaj Narodna Banka na Republika Makedonija (intraday credit- obezbeden so dr`avni obvrznici i blagajni~ki zapisi na Narodna banka na Republika Makedonija vo procent ednakov kako i kaj lombardnite krediti) so cel da se olesnat pla}awata na bankite. Vo uslovi na odr`ana makroekonomska stabilnost, postepeno normalizirawe na op{tata ekonomska sostojba vo zemjata i odnosite so stranstvo kako i zgolemenata likvidnost na bankarskiot sistem se nametna potrebata od promeni kaj del od instrumentite za monetarno regulirawe. Taka vo tekot na fevruari Narodna banka na Republika Makedonija go napu{ti instrumentot so koj se utvrduva{e obvrskata za odr`uvawe na minimalna likvidnost na bankite, prestana da nudi blagajni~ki zapisi so ro~nost od 14 dena, a be{e izvr{eno i redizajnirawe na instrumentot zadol`itelna rezerva imaj}i gi pritoa predvid promenite koi nastanaa kako rezultat na reformata na platniot sistem i transferot na del od depozitite na javniot sektor vo komercijalnite banki. Narodna banka na Republika Makedonija vo tekot na prviot kvartal od 2002 godina izvr{i promena vo monetarnata politika, odnosno namaluvawe na kamatnite stapki na blagajni~kite zapisi, a so toa upati i soodveten signal do komercijalnite banki za promena vo nivnata kamatna politika.

Rizikot koj proizleguva od sposobnosta na bankite navremeno da gi

servisiraat obvrskite sprema depozitorite i kreditorite vo momentot na nivnoto dostasuvawe i vo potrebniot iznos mo`e da se definira kako likvidnosen rizik. Stabilnosta na bankite e povrzana so odr`uvawe na odredeno nivo na likvidna aktiva kako za{tita od lividnosniot rizik. Bankite moraat da odr`uvaat odredeno nivo na likvidnost koe e vo soodnos so goleminata na bankata, kvantificirano od aspekt na visinata i ro~nosta na nejzinite obvrski, so cel da se pokrijat eventualnite nepredvideni odlivi na sredstva. Sledej}i go prethodno navedeniot koncept vo vrska so likvidnosniot rizik, analizata na likvidnosnata pozicija na bankite vo Republika Makedonija e prezentirana preku upravuvaweto so sredstvata i obvrskite i koristeweto na instrumentite za monetarno regulirawe vo tekot na prvata polovina od 2002 godina.

Vo tekot na prvata polovina od 2002 godina depozitite na nefinansiski subjekti odnosno primarnite izvori na sredstva ostanuvaat dominanten izvor na sredstva kaj makedonskite banki. Prose~noto u~estvo na ovaa kategorija depoziti vo vkupnite izvori na sredstva vo tekot na prvite {est meseci od godinata iznesuva{e 61,6% {to vo odnos na krajot na 2001 godina e namaluvawe za 4,9 procentni poeni.

34

Vkupnite primarni izvori na sredstva na krajot, pak na prvite {est meseci od od 2002 godina se poniski za 18,3% vo odnos na krajot na 2001 godina, pri {to najgolem efekt vrz namaluvaweto na ova ima namaluvaweto na deviznite depoziti na naselenie, zaradi povlekuvawe na del od niv vo tekot na prviot kvartal od 2002 godina.

Ro~nata struktura na depozitnata baza ostanuva nepovolna vo tekot na analiziraniot period. Taka, depozitite po viduvawe i kratkoro~nite depoziti ostanuvaat na nivoto od pribli`no 90% od vkupnite primarni izvori na sredstva {to e osnovna pri~ina poradi koja bankite dr`at visoko nivo na likvidni sredstva. Prose~niot stepen na pokrienost na depozitite po viduvawe i kratkoro~nite depoziti so likvidni sredstva vo tekot na prvite {est meseci od godinata iznesuva{e pribli`no 85%. Vakvata praktika na bankite direktno se reflektira vrz realiziranata kamatna margina, odnosno ostvareniot neto kamaten prihod.

[to se odnesuva do koristeweto na sekundarnite izvori na sredstva vo tekot na prvite {est meseci od 2002 godina ne se zabele`uvaat zna~ajni promeni vo odnos na 2001 godina. Imeno, ovie sredstva vo tekot na analiziraniot period prose~no zafa}aat 13,8% od vkupnite izvori na sredstva, odnosno 17,5% od vkupnite obvrski na bankite. Od aspekt na ro~nata struktura, kratkoro~nite eksterni izvori na sredstva so ro~nost do edna godina (depozitite od banki i kratkoro~nite krediti od doma{ni i stranski banki) zafa}aat 55% od vkupnite eksterni izvori na sredstva, dodeka ostatokot se odnesuva na dolgoro~ni kreditni linii povle~eni od stranski banki i plasirani vo forma na dolgoro~ni kreditni plasmani, prete`no za razvoj i investicii. Smetkite na doma{ni i stranski banki kaj makedonskite banki i kratkoro~no oro~enite depoziti i krediti od banki so ro~nost na dostasuvawe do 3 meseci ne bele`at nekoi pozna~ajni oscilacii i vo strukturata na vkupnite sekundarni izvori na sredstva u~estvuvaat prose~no so okolu 24% vo tekot na prvite {est meseci od 2002 godina. Grafikon br. 15 - U~estvo na kratkoro~nite vo vkupnite eksterni izvori na sredstva

0

2 ,000

4 ,000

6 ,000

8 ,000

10 ,000

12 ,000

14 ,000

16 ,000

18 ,000

20 ,000

Jun.01 Jul.01 Avg. 01 Sep.01 Okt. 01 Nov.01 Dek. 01 Jan.02 Feb.02 Mar.02 Apr.02 Maj . 02 Jun.02

Vkupni eksterni izvori na sredstva

Kratkoro~ni pozajmici i depoziti odbanki so ro~nost do 3 meseci

Kako {to be{e i prethodno istaknato, bankite vo tekot na prvite {est

meseci od 2002 godina odr`uvaa visoko nivo na likvidni sredstva pred se determinirano od nepovolnata ro~na struktura na izvorite na sredstva {to ima

35

direktno vlijanie vrz profitabilnosta od aspekt na povratot na sredstvata i kapitalot kako i visinata na ostvarenite neto kamatni margini. Prose~noto u~estvo na likvidnata aktiva vo vkupnata aktiva na bankite vo tekot na prvite {est meseci od 2002 godina iznesuva{e 47,3% {to e za 10,7 procentni poeni pove}e vo odnos na u~estvoto na ovie sredstva vo tekot na vtorata polovina od minatata godina imaj}i predvid deka konverzijata na EMU valutite vo Evra i transformacijata na platniot sistem se slu~ija vo tekot na posledniot kvartal od 2001 godina. Imaj}i predvid deka periodot od {est meseci od celosnoto sproveduvawe na reformata na platniot sistem i transferot na pla}awata kaj bankite kako i relativno kratkiot period (vtoriot kvartal od 2002 godina) vo koj zgolemenite depoziti na naselenie poka`uvaat odredena stabilnost ne e dovolno dolg za da mo`at bankite da formiraat statisti~ka populacija na podatoci za stabilnosta na depozitnata baza. Zaradi ova, kako i zaradi visokiot krediten rizik najgolem del od ovie sredstva se plasirani kaj prvoklasni stranski banki, blagajni~ki zapisi na Narodna banka na Republika Makedonija ili kaj doma{ni banki prete`no preku Pazarot na pari. Dokolku se zadr`at postojnite trendovi vo dvi`eweto na depozitite, vo uslovi na odr`uvawe na makroekonomska stabilnost, mo`e da se o~ekuva kon krajot na godinata odredeni banki, koi imaat adekvatni kreditni politiki i proceduri, vrz osnova na sopstvenite iskustva vo odnos na stabilnosta na depozitnata baza i potrebite na svoite klienti eden pogolem del od ovie sredstva da gi plasiraat kaj nefinansiski dru{tva. So toa ovie sredstva bi imale povisok prinos srazmerno so visinata na prezemeniot krediten rizik.

Drug element koj ima vlijanie vrz likvidnata pozicija na bankite e kvalitetot na kreditnite portfolija. Efektite od vlo{enata bezbednosna sostojba vo tekot na 2001 godina koi negativno se reflektiraa vrz ekonomskata aktivnost na stopanskite subjekti, seu{te se ~uvstvuvaat kaj bankite od aspekt na naplativosta na dostasanite pobaruvawa po kamati i glavnici, odnosno na visinata na nefunkcionalnite krediti vo vkupnite krediti. Vo tekot na prvite {est meseci od 2002 godina, dostasanite, a nenaplateni pobaruvawa se zgolemija za 351 milion denari, dodeka nefunkcionalnite krediti vo bilansite na bankite ostanaa na pribli`no isto nivo kako i na krajot na 2001 godina. Grafikon br. 16 - Dvi`ewe na likvidnata aktiva na bankite vo Republika Makedonija

0

10 ,000

20 ,000

30 ,000

40 ,000

50 ,000

60 ,000

Jun.01 Jul.01 Avg. 01 Sep.01 Okt. 01 Nov.01 Dek. 01 Jan.02 Feb.02 Mar.02 Apr.02 Maj . 02 Jun.02

plasmani kaj drugi banki

dolgovni hartii od vrednost

hartii od vrednost so reeskont naNBRMpari~ni sredstva i salda kaj NBRM

Me|utoa ovde treba da se ima predvid efektot od prekni`uvaweto na

nefunkcionalnite pobaruvawa na smetkite za vonbilansna evidencija soglasno

36

Odlukata za supervizorski standardi za regulirawe na dostasanite, a nenaplateni pobaruvawa na bankite i {tedilnicite koi vo tekot na ovoj period se zgolemeni za 1,300 milioni denari {to upatuva na zaklu~okot deka vo tekot na analiziraniot period 1,300 milioni denari redovni krediti dobile status na nefunkcionali krediti. Storniraniot prihod po osnov na redovna kamata koja vo tekot na analiziraniot period dobi nefunkcionalen status iznesuva 518 milioni denari. Namalenite pari~ni prilivi od kreditnoto portfolio, vlijaat bankite koi imaat visoko rizi~ni kreditni portfolija da se soo~uvaat so seriozni problemi vo planiraweto i upravuvaweto so likvidnosta, odnosno likvidnite jazovi da gi zadovoluvaat preku zadol`uvawe na pazarot na pari ili preku terminska proda`ba na devizi na drugi banki so cel da se ostvari potrebnata denarska likvidnost. Koristeweto na vakvi re{enija normalno povlekuva i stesnuvawe na kamatnite margini koi gi ostvaruvaat ovie banki.

Promenite koi nastanaa vo op{tata likvidna pozicija na bankite vlijaea Narodna banka na Republika Makedonija da izvr{i redizajnirawe na del od instrumentite za monetarno regulirawe vo soglasnost so novonastanatite uslovi za sproveduvawe na monetarnata politika, ~ie nominalno sidro i ponatamu ostanuva devizniot kurs na denarot.

Narodna banka na Republika Makedonija vo tekot na fevruari gi

sprovede slednite promeni:

− ja ukina obvrskata na bankite za izdvojuvawe na minimalna likvidnost na bankite;

− ja napu{ti proda`bata na blagajni~ki zapisi so ro~nost od 14 dena; − ja namali kamatnata stapka na blagajni~kite zapisi so ro~nost od 28 dena od

15% na 13% na godi{no nivo, odnosno na blagajni~kite zapisi so ro~nost od 7 dena od 11% na 8% na godi{no nivo;

− izvr{i redizajnirawe na instrumentot zadol`itelna rezerva soglasno nastanatite promeni vo platniot sistem vo zemjata i trensferot na del od depozitite na javniot sektor kaj komercijalnite banki. Vo ovaa nasoka bea sprovedeni slednite promeni: redefinirawe na metodologijata za zadol`itelna rezerva na bankite so koja se utvrduvaat depozitite koi vleguvaat vo osnovata za presmetka na zadol`itelna rezerva; sredstvata za ispolnuvawe na obvrskata za zadol`itelna rezerva ve}e ne se izdvojuvaat na posebna smetka, tuku na smetkata na bankata vo Narodna banka na Republika Makedonija preku koja bankata gi izvr{uva me|ubankarskite transakcii; gotovinata vo blagajna se vklu~uva kako sredstvo za ispolnuvawe na obvrskata za zadol`itelna rezerva; se izvr{i redefinirawe na sredstvata na koi Narodna banka na Republika Makedonija pla}a nadomest na zadol`itelna rezerva; se dozvoli 100% koristewe na sredstvata od smetkata na bankata kaj Narodna banka na Republika Makedonija vo tekot na denot; kako i presmetuvaweto i ispolnuvaweto na obvrskata za zadol`itelna rezerva se vr{i soglasno kalendarskiot broj na denovi vo mesecot.

Relativno visokata likvidnost na bankite vo tekot na analiziraniot

period im ovozmo`i bez nekoi zna~ajni problemi, so isklu~ok na edna banka, kontinuirano da izdvojuvaat sredstva nad obvrskata za izdvojuvawe na zadol`itelna rezerva i da koristat sredstva od izdvoenata zadol`itelna rezerva vo ramki na dozvolenite limiti. Vo periodot od fevruari do maj prose~noto iskoristuvawe na sredstvata na zadol`itelna rezerva iznesuva{e pome|u 6% i 7%, dodeka vo juni bankite prose~no koristea 11% od sredstva na zadol`itelna rezerva. Vo tekot na prvata polovina od 2002 godina Narodna

37

banka na Republika Makedonija prodol`i so primenata na “tender so iznosi” na aukciite na blagajni~ki zapisi, pri {to, kako {to prethodno be{e navedeno, vo fevruari be{e izvr{eno namaluvawe na kamatnite stapki i Narodna banka na Republika Makedonija prestana da nudi blagajni~ki zapisi so ro~nost od 14 dena. Od grafikonot prezentiran podolu mo`e da se izvede zaklu~ok deka nivoto na zapi{ani blagajni~ki zapisi i pokraj izvr{enoto namaluvawe na kamatnite stapki ima tendencija na kontinuiran porast vo tekot na analiziraniot period. Ova uka`uva na faktot deka bankite vo uslovi na zgolemena likvidnost, vo otsustvo na razvien finansiski pazar i diverzificirani finansiski instrumenti, eden zna~aen del od svoite likvidni sredstva gi plasiraa vo blagajni~ki zapisi na Narodna banka na Republika Makedonija. Od vkupno kupenite blagajni~ki zapisi na Narodna Banka na Republika Makedonija vo tekot na prvite {est meseci bankite prose~no u~estvuvaa so pribli`no 67%5. Prose~nata ponderirana stapka na blagajni~kite zapisi po izvr{enoto namaluvawe vo tekot na fevruari zabele`a trend na namaluvawe i vo mart padna na nivo od 11,4%. Vo tekot na vtoriot kvartal od godinata prose~nata ponderirana kamatna stapka e vo zonata nad 12%, a prosekot ostvaren vo juni 2002 godina iznesuva 12,4%. Imaj}i gi predvid kamatnite stapki koi Narodna banka na Republika Makedonija gi nude{e za razli~ni rokovi (7 dena 8%, 28 dena 13%) i dvi`eweto na ostvarenite prose~ni ponderirani kamatni stapki upatuva na toa deka subjektite me|u koi i eden del od bankite preferiraat da zapi{uvaat blagajni~ki zapisi so ro~nost od 28 dena.

Posebno zna~ewe vo upravuvaweto so likvidnosta na bankite ima Pazarot na pari, preku koj bankite plasiraat del od vi{okot na slobodni pari~ni sredstva. Aktivnosta na Pazarot na pari vo tekot na prvite {est meseci bele`i zna~itelno zgolemuvawe. Vakvoto zgolemuvawe vo uslovi na op{ta visoka likvidnost na bankarskiot sistem e rezultat na neramnomernata disperzija na likvidnosta vo ramki na sistemot. Grafikon br. 17 - Prose~en iznos na blagajni~ki zapisi (sopstveni) na Narodna Banka na Republika Makedonija kupeni od strana na bankite

0

5 0 0

1 ,000

1 ,500

2 ,000

2 ,500

3 ,000

3 ,500

4 ,000

4 ,500

Jun.01 Jul.01 Aug.01 Sep.01 Okt.01 Nov.01 Dek.01 Jan.02 Feb.02 Mar.02 Apr.02 Maj . 02 Jun.02

Blagajni~ki zapisi na NBRM

5 Bankite mo`at da u~estvuvaat na aukciite na blagajni~ki zapisi vo svoe ime i za svoja smetka (sopstveni) i vo svoe ime, a za smetka na klienti (klientski). Prezentiraniot podatok se odnesuva na kupenite sopstveni blagajni~ki zapisi.

38

Prose~nata ponderirana kamatna stapka ostvarena na Pazarot na pari vo januari iznesuva{e 12,0%, vo tekot na april be{e svedena na 9,6% za da vo tekot na maj i juni povtorno se registrira tendencija na porast na kamatnite stapki na Pazarot na pari. Pri toa prose~nata kamatna stapka ostvarena vo tekot na juni povtorno se vrati na nivoto od januari, odnosno iznesuva{e 12,1% na godi{no nivo. Pregled br. 11 - Prose~en iznos na sredstva koristeni preku Pazar na pari

MKD (000,000)

mesec ponuda pobaruva~ka realizacija

ponderirana kamatna stapka

(%)Jun.01 54 136 53 13.81Jul.01 26 61 26 15.83Aug.01 37 50 36 18.44Sep.01 34 51 33 19.34

Okt. 01 54 67 51 18.55Nov.01 83 76 73 13.49Dek. 01 118 126 111 11.92Jan.02 146 158 138 12.03Feb.02 180 182 170 11.62Mar.02 239 250 233 10.84Apr.02 395 434 378 9.59Maj. 02 224 221 207 11.62Jun.02 282 307 281 12.12

Neramnomernata alokacija na likvidnosta vo bankarskiot sistem kako i

oscilaciite vo likvidnosta osobeno na pogolemite banki uslovija vo tekot na pravata polovina lombardniot kredit, kako instrument za upravuvawe so likvidnosta od krajna instanca aktivno da go koristat nekolku banki vo ramkite na propi{anite uslovi za negovo koristewe. Pregled br. 12 - Lombardni krediti odobreni od strana na Narodna Banka na Republika Makedonija

mesec Broj na banki

Iznos na koristeni lombardni

kreditiDenovi na

koristewe

Ponderirana kamatna stapka na

godi{no nivoJun.01 4 992 15 22.9Jul.01 2 1,447 7 23.0Aug.01 1 1,089 3 23.0Sep.01 3 2,785 4 23.0

Okt. 01 3 2,996 7 23.0Nov.01 3 1,268 4 23.0Dek. 01 2 1,840 5 23.0Jan.02 3 1,939 4 23.0Feb.02 1 1,900 5 23.0Mar.02 1 2,490 5 23.0Apr.02 2 1,497 7 23.0Maj. 02 - Jun.02 3 2,517 8 23.0

MKD (000,000)

39

2.3.5. Analiza na profitabilnosta na bankite vo Republika

Makedonija i ocenka na nivnata efikasnost

2.3.5.1. Struktura na bilansot na uspeh

Na krajot od prvoto polugodie od 2002 godina, bankite vo Republika

Makedonija, na agregatno nivo, prika`aa negativen finansiski rezultat vo iznos od 893,5 milioni denari. Od vkupno 21 banka vo Republika Makedonija, so sostojba na 30.06.2002 godina, 14 banki prika`aa pozitiven finansiski rezultat vo iznos od 386,3 milioni denari, dodeka 7 banki prika`aa negativen finansiski rezultat vo iznos od 1.279,8 milioni denari.

Negativniot finansiski rezultat na krajot od prvoto polugodie od 2002

godina e posledica na negativniot neto kamaten prihod po rezervacii, kako i na negativnata razlika pome|u drugite prihodi i rashodi, {to mo`e da se utvrdi preku strukturna i sporedbena analiza na agregiraniot bilans na uspeh prezentiran vo Aneks br.2 od ovoj izve{taj.

Vkupnite kamatni prihodi na bankite na krajot od prvoto polugodie od

2002 godina iznesuvaa 2.504 milioni denari, {to sporedeno so prika`anite vkupni kamatni prihodi na krajot od prvoto polugodie od 2001 godina pretstavuva zgolemuvawe za 448,0 milioni denari ili za 21,8%. Strukturnata analiza na kamatnite prihodi vo analiziraniot period upatuva na konstatacija deka ova zgolemuvawe e rezultat na namaluvaweto na storniranite prihodi po osnov na nefunkcionalna kamata za 539,3 milioni denari ili za 52,3%. Isto taka, zgolemuvaweto na kamatnite prihodi se dol`i na zgolemuvaweto na kamatnite prihodi od banki za 152,3 milioni denari ili za 35,8%, i na kamatnite prihodi od naselenie za 23,3 milioni denari ili za 7,2%. Vo analiziraniot period, kamatnite prihodi od kategorijata ostanati komitenti, bele`at pad za 114,4 milioni denari ili za 24,2%, a kamatnite prihodi od pretprijatija za 152,4 milioni denari ili za 8,2%.

Dvi`ewata na pooddelnite kategorii na kamatni prihodi vo strukturata

na vkupnite kamatni prihodi e determinirano od slednite pri~ini:

− Zna~itelno namaluvawe na storniranite prihodi po osnov na nefunkcionalna kamata.

− Umereno zgolemuvawe na kreditnata aktivnost na bankite vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina, kako rezultat na normaliziranata politi~ko-bezbednosna sostojba po minatogodi{nite nastani i cvrstoto opstojuvawe na stabilnata makroekonomska politika. So sostojba na 30.06.2002 godina, bruto plasmanite iznesuvaa 40.230 milioni denari, {to vo sporedba so sostojbata na 30.06.2001 godina zna~i porast za 1.227 milioni denari ili za 3,1%, odnosno za 1.920 milioni denari ili za 5,0% vo odnos na sostojbata na 31.12.2001 godina.

− Odr`uvawe na zna~itelno povisoka prose~na likvidnost poradi potrebata za povisoka likvidnost (osobeno na gotovina vo blagajnata) na trajna osnova,

40

po transferot na platniot promet vo bankite i zgolemenata depozitna baza koja vo najgolem del se ~uva vo prvoklasni stranski banki.6

− Prodol`i trendot na porast na zapi{anite blagajni~ki zapisi, {to se dol`i na zgolemuvaweto na kamatni stapki i zna~itelno pomaliot rizik na investiraweto vo ovie hartii od vrednost vo odnos na plasiraweto na sredstva kaj pretprijatija i naselenie. Taka, prose~niot mese~en iznos na zapi{ani blagajni~ki zapisi za prvoto polugodie od 2002 godina iznesuva 3.386 milioni denari, {to e za 1.141 milioni denari pove}e vo odnos na istiot period od prethodnata godina, {to e pri~ina za porastot na kamatnite prihodi od banki.

− Vo uslovi na povisoka pobaruva~ka od ponuda na likvidni sredstva na Pazarot na pari re~isi vo site {est meseci od 2002 godina (osven vo maj, 2002), prose~nata ponderirana kamatna stapka dostigna nivo od 11,6%, {to e 2,2 procentni poeni pove}e od prose~nata ponderirana kamatna stapka za prvoto polugodie od 2001 godina. Vakvite dvi`ewa, isto taka se pri~ina za porastot na kamatnite prihodi od banki.

Vkupnite kamatni rashodi na bankite na krajot na prvoto polugodie od 2002 godina iznesuvaa 1.521 milioni denari i vo sporedba so kamatnite rashodi prika`ani na krajot na prvoto polugodie od 2001 godina, bele`at porast za 287 milioni denari ili za 23,2%. Vo uslovi na kontinuiran umeren trend na namaluvawe na pasivnite kamatni stapki, porastot na kamatnite rashodi se dol`i na zgolemenata depozitna baza vo prvite {est meseci od 2002 godina vo sporedba so istiot period minatata godina. Taka, so sostojba na 30.06.2001 godina, vkupnite depoziti iznesuvaa 36.848 milioni denari, dodeka so sostojba na 30.06.2002 godina, iznesuvaa 57.179 milioni denari.

So sostojba na 30.06.2002 godina, vo strukturata na kamatnite rashodi, dominantni stavki se kamatnite rashodi na naselenie (37,8%) i kamatnite rashodi na pretprijatija (27,3%), {to proizleguva od sektorskata struktura vo ramkite na vkupnite depoziti. Imeno, vo vkupnite depoziti, dominantno u~estvo od 55,2% imaat depozitite na naselenie, a po niv so 33,8% sledat depozitite na pretprijatija. Strukturno analizirano, najgolemi promeni se evidentirani kaj kamatnite rashodi od naselenie, koi na 30.06.2002 godina vo sporedba so 30.06.2001 godina bele`at zgolemuvawe za 195 milioni denari ili za 51,5%. Adekvatno na porastot na rashodite od naselenie, porast bele`at i premiite za osiguruvawe na depoziti za 101 milioni denari ili za 143,1%, {to e vrzano so porastot na depoziti od naselenie, kako i izmenite vo Zakonot za Fondot za osiguruvawe na depoziti vo nasoka na zgolemuvawe na procentot za osiguruvawe na depozitite od juni, 2002 godina.

Kako rezultat na dvi`eweto na vkupnite kamatni prihodi i vkupnite kamatni rashodi prika`aniot neto kamaten prihod na bankite vo Republika Makedonija na krajot na prvoto polugodie od 2002 godina iznesuva 982 milioni denari, i vo sporedba so krajot na prvoto polugodie od 2001 godina e zgolemen za 161 milioni denari ili za 19,7%.

6 Likvidnata aktiva na bankite vo Republika Makedonija so sostojba na 30.06.2002 godina, iznesuva{e 42.846 milioni denari, odnosno 46% od neto aktivata na bankite vo Republika Makedonija. Za sporedba, likvidnata aktiva so sostojba na 30.06.2001 godina, iznesuvala 24.465 milioni denari (34,6% od neto aktivata), odnosno 57.670 milioni denari (54,6% od neto aktivata) so sostojba na 31.12.2001 godina.

41

Neto rezervaciite za potencijalni zagubi na 30.06.2002 godina iznesuvaa 1.166 milioni denari i sporedeno so 30.06.2001 godina, bele`at zgolemuvawe za 173,3 milioni denari ili za 17,5%. Strukturno analizirano, izvr{enite rezervacii bele`at porast za 577 milioni denari ili za 46,3%, a prihodite od povrat na rezervacii za 404 milioni denari ili za 159,5% vo analiziraniot period. Na neto osnova, zgolemeniot iznos na rezervacii se dol`i na umereno zgolemeniot obem na bruto plasmani, kako i na izdvojuvaweto na rezervacii po osnov na rizik na zemjata7.

Neto kamatniot prihod po rezervacii na 30.06.2002 godina e negativen

i iznesuva 184 milioni denari. Dokolku se zemat vo predvid i neizdvoenite rezervi za potencijalni zagubi (vklu~itelno i dopolnitelno utvrdenata nefunkcionalna kamata) vo iznos od 44,8 milioni denari, identifikuvani preku terenskiot nadzor na bankite, koi ne se prika`ani vo bilansot na uspeh, toga{ neto kamatniot prihod dostignuva negativen iznos od 228,8 milioni denari. Ova govori za isklu~itelno niskata efikasnost na bankite vo odnos na alokacijata na finansiski resursi od vr{eweto na nivnata osnovna funkcija (intermedijacija pome|u finansiski suficitarnite i finansiski deficitarnite ekonomski subjekti). No, negativniot neto kamaten prihod po rezervacii ne e osnovna pri~ina za prika`aniot negativen finansiski rezultat od raboteweto na bankite na agregatno nivo vo analiziraniot period. Ponatamo{nata analiza poka`uva deka prihodite koi vo tekot na prvoto polugodie od 2002 godina bankite gi ostvarile po drugi osnovi ne gi pokrivaat op{tite i administrativni tro{oci, kako i evidentiranite drugi rashodi, pri {to e ostvarena negativna razlika od 709,7 milioni denari {to vlijae kon drasti~no zgolemuvawe na negativniot finansiski rezultat na bankite.

So sostojba na 30.06.2002 godina, ostvarenite prihodi po osnov na

provizii, dividendi, hartii od vrednost, kapitalni dobivki, kursni razliki i drugi prihodi iznesuvaa 1.867 iljadi denari, {to e za 379 milioni denari, odnosno za 16,9% pomalku vo odnos na istiot period minatata godina.8 Strukturno gledano, najgolemo u~estvo od 61,7% imaat neto prihodite od provizii, a po niv sledat drugite prihodi so 41,2% kako prihodi od incidenten karakter koi po svojata priroda ne gi otslikuvaat realnite performansi na profitabilnosta na bankite vo Republika Makedonija. Za sporedba, so sostojba na 30.06.2001 godina, vo ramkite na vkupnite drugi prihodi (neto prihodi od provizii, dividendi, hartii od vrednost, kursni razliki i drugi prihodi), dominantno u~estvo imaat drugite prihodi so 42,6% a po niv sledat neto prihodite od provizii so 37,4%. Porastot na prihodite po osnov na provizija i nivnoto dominantno u~estvo vo drugite prihodi, vo analiziraniot period, delumno e rezultat na transferot na operaciite na platniot promet vo bankarskiot sektor.

Vo kontekst na vkupnite drugi prihodi, treba da se spomenat i neto

kursnite razliki, koi so sostojba na 30.06.2002 godina, se negativni i iznesuvaa

7 Od 31.03.2002 godina, kako rezultat na procesot na prilagoduvawe na supervizorskata regulativa kon Bazelskite standardi i Evropskite direktivi, se izvr{ija pove}e izmeni vo zakonskata regulativa, me|u koi i obvrskata bankite da izdvojuvaat rezervacii za rizik od zemja. 8 Vo kontekst, na prethodno spomenatata nesoodvetna knigovodstvena evidencija, kaj edna banka, vo isto vreme so sostojba na 30.06.2001 godina, vonrednite prihodi nepotrebno se zgolemeni za 361 milioni denari, so {to kategorijata drugi prihodi namesto 2.246 milioni denari, bi iznesuvale 1.885 milioni denari. So toa, namaluvaweto bi iznesuvalo samo 18 milioni denari ili 0,95%.

42

26,9 milioni denari. Za sporedba, so sostojba na 30.06.2001 godina, tie iznesuvale 398 milioni denari, so {to pozitivno vlijaele na vkupniot finansiski rezultat na bankite. Pri~inata za negativnite neto kursni razliki e padot na vrednosta na dolarot osobeno vo juni, 2002 godina. Fluktuaciite kaj amerikanskiot dolar, se odrazija nepovolno kaj nekoi banki {to predizvika ostvaruvawe na visok iznos na negativni kursni razliki so ogled na golemata aktivna dolarska izlo`enost.

So sostojba na 30.06.2002 godina, vo ramkite na drugite rashodi, op{tite

i administrativnite tro{oci imaa dominantno u~estvo so 76,3%, kako i na 30.06.2001 godina (77,8%). Vkupniot iznos na ovaa kategorija rashodi na 30.06.2002 godina, iznesuva{e 1.965 milioni denari, {to sporedeno so istiot period vo 2001 godina e zgolemuvawe za 19,1%. Vo ramkite na ovaa kategorija, kako i vo prethodnite dve godini, najvisoko strukturno u~estvo od 56,7% imaa rashodite za plati.

Sporedbenata analiza, na ostvarenata zaguba za prvoto polugodie od 2002

godina, vo iznos od 938,3 milioni denari, so ostvarenata zaguba za prvoto polugodie od 2001 godina, vo iznos od 723,5 milioni denari9, upatuva na vlo{uvawe na performansite na profitabilnosta na bankarskiot sistem vo Republika Makedonija. Pritoa, zagubata za prvite {est meseci od 2002 godina, e glavno determinirana od pomalku ostvarenite nekamatni prihodi, koi proizleguvaat od izvr{uvaweto na dopolnitelnite bankarski aktivnosti, nasproti sostojbata na 30.06.2001 godina, kade finansiskiot rezultat be{e determiniran od izvr{uvaweto na klasi~nite bankarski raboti, odnosno od negativniot neto kamaten prihod po rezervacii, poradi visokiot iznos na dopolnitelni rezervacii identifikuvani preku neposredniot nadzor.

2.3.5.2. Pokazateli za profitabilnosta i efikasnosta na bankite

Vtoroto nivo na analiza na profitabilnosta na bankite vo Republika

Makedonija i ocenkata na nivnata efikasnost e presmetkata i analizata na osnovnite pokazateli koi gi reflektiraat performansite na ovie dva aspekta od raboteweto na bankite10. Vo uslovi na prika`ana zaguba, istite samo gi potvrduvaat negativnite performansi na profitabilnost na bankite vo Republika Makedonija.

Vo prodol`enie e daden pregled na pokazatelite za profitabilnost i

efikasnost za tri sporedbeni periodi:

9 Pri {to se zemeni predvid neizdvoenite rezervacii za potencijalni zagubi i dopolnitelno utvrdenata nefunkcionalna kamata i vo dvata analzirani periodi. 10 Presmetkite se napraveni vrz osnova na prika`anite bilansni golemini od agregiraniot bilans na uspeh na bankite vo Republika Makedonija, bez da se zemat predvid neprika`anite rashodi vrz osnova na dopolnitelno utvrdeni rezervacii za potencijalni zagubi i dopolnitelno utvrdena nefunkcionalna kamata.

43

Pregled br. 13 - Pokazateli za profitabilnost i efikasnost na bankite vo Republika Makedonija Pokazatel 30.06.2001 31.12.2001 30.06.2002Stapka na povrat na prose~na aktiva (ROAA)* -0,2% -0,66% -1.80%Stapka na povrat na prose~en kapital (ROAE)* -0,6% -3,24% -9.11%Operativni tro{oci/vkupno ostvareni prihodi 1,02 1,12 1,53Tro{oci za plati/vkupno ostvareni prihodi 0,47 0,48 0,66Rezervacii za potencijalni zagubi/neto kamaten prihod 1,21 1,37 1,19Kamatna margina 8,6 9,43 9Vkupen broj na vraboteni (banki i {tedilnici) 4071 4332 4687

Prika`an finansiski rezultat/vkupen broj na vraboteni

-0,01 milioni denari

-0,14 milioni denari

-0,19 milioni denari

Vkupna neto aktiva/ vkupen broj na vraboteni

17,4 milioni denari

24,9 milioni denari

20,3 milioni denari

* Pokazatelite ROAA i ROAE se dadeni na godi{na osnova

Negativniot finansiski rezultat, koj na 30.06.2002 godina go prika`aa bankite vo Republika Makedonija na agregatno nivo, rezultira so negativni vrednosti na pokazatelite za stapkata na povrat na aktivata (ROAA) i stapkata na povrat na kapitalot (ROAE). So sostojba na 30.06.2002 godina, i dvata pokazateli uka`uvaat deka 100 edinici aktiva i 100 kapital na bankite vo Republika Makedonija generiraat pove}e zaguba od sostojbata na 30.06.2001 godina.

Vo analiziraniot period, neefikasnost na bankite se konstatira i preku:

− Porastot na operativnite tro{oci za 0,51 denari za ostvaruvawe na 1 denar prihod na bankite vo Republika Makedonija, kako i preku porastot na tro{ocite za plati za 0,2 denari za ostvaruvawe na 1 denar prihod;

− Iznosot na rashodi vrz osnova na rezervacii za pokrivawe na kreditniot rizik i rizikot na zemja na napravenite plasmani koj go nadminuva iznosot na neto kamaten prihod;

− Visokata kamatna margina presmetana kako razlika pome|u prose~nata nominalna ponderirana godi{na aktivna i pasivna kamatna stapka, upatuva na sistemski i problemi od interen karakter vo raboteweto na bankite vo Republika Makedonija, i toa: nedovolna efikasnost na bankite poradi visokite operativni tro{oci, visok rizik zaradi finansiska nedisciplina i problemite so sudskata naplata na pobaruvawata, visok stepen na lo{i plasmani vo portfolioto na bankite, slabata konkurencija, bezbedonosnata sostojba vo zemjata i politi~kiot rizik. Site spomenati faktori determiniraat vgraduvawe na visoki premii za rizik vo kamatnata politika na bankite.

− Odnosot pome|u negativniot finansiski rezultat so sostojba na 30.06.2002 godina i vkupniot broj na vraboteni, poka`uva deka eden vraboten vo bankite vo Republika Makedonija generira 0,18 milioni denari pove}e zaguba od sostojbata na 30.06.2001 godina.

− Nepovolnata kvalifikacionata struktura na vrabotenite vo bankite vo Republika Makedonija, kako i vo prethodnite godini, izrazena preku

44

dominantnoto u~estvo od 62,4% na vrabotenite so sredna stru~na podgotovka i poniski stepeni na obrazovanie, nasproti u~estvoto od 28,9% na vrabotenite so visoka stru~na podgotovka. Vo prodol`enie, e daden tabelaren prikaz na kvalifikacionata struktura na vrabotenite vo bankite i {tedilnicite vo Republika Makedonija.

Pregled br. 14 - Kvalifikaciona struktura na vrabotenite vo bankite i {tedilnicite vo Republika Makedonija

Sostojba na 30.06.2002

godinaVkupno

vraboteniD-r i M-r % VSS % V[S % SSS %

VKV,NS i NK %

Banki 4,594 27 96.4 1,315 97.0 370 97.6 2,649 98.5 233 99.1[tedilnici 93 1 3.6 41 3.0 9 2.4 40 1.5 2 0.9Vkupno 4,687 28 100 1,356 100 379 100 2,689 100 235 100% u~estvo 100.0 0.6 28.9 8.1 57.4 5.0