محیط و رفتار اجتماعی

محیط و رفتار اجتماعی ازدحام ،خلوت، فضاي شخصی، قلمرو

ایروین آلتمن

ترجمۀ علی نمازیان

ومسچاپ 1395

ن ن ز نا طاق ا

ی خا یا روی ود ون

ود ندی نا و خاش

ندی ود ور زد

هفت

فهرست

یازده ........................................................................................ مترجم شگفتاریپ

پانزده ................................................................................................. شگفتاریپ

1 .................................................................................................................................. مقدمه: 1فصل 1 ............................................................................. يا رشته انیم يریگ جهت 3 ......................................................................... خرد يفرد انیم يریگ جهت

3 ......................................................................... يدیکل مفهوم چهار بر دیتأک 4 ...................................................... یاجتماع يها نظام ای یشناخت بوم يریگ جهت

6 .......................................................... رفتار و طیمح به مربوط دانش يریکارگ به 6 ................................................................... ينظر کردیرو دربارة کوتاه یسخن 9 ...................................................................................... کتاب يبند فصل

13....................................................................... ها یژگیو و فیتعار: خلوت :2فصل

13 ................................................................................................ مقدمه 15 ................................................................. ایدن نارک و گوشه در خلوت مقولۀ

15 .......................................................................... لیبرز در ناکویمه فرهنگ 18 ................................................................. یشمال يقایافر در توآرگ فرهنگ

19 ................................................................. ياندونز در جاوه و یبال جامعۀ دو 21 ........................................................................................... زیت پیاستر 22 ........................................................................................ خلوت فیتعر

23 ............................................................... خلوت مفهوم بر ينظر کردیرو چند 27 .............................................................................. خلوت یمفهوم لیتحل

28 ................................................................. خلوت ازمندین یتماعاج يواحدها 29 ........................................................................... خلوت یکیالکتید تیماه 31 ............................................................................. خلوت ساز نهیبه تیماه

32 ................................................................ مرزها میتنظ ندیفرا مثابه به خلوت 33 ........................................................................... مرزها میتنظ ندیفرا چند

39 ............................................................... خلوت يکارکردها و سازوکارها: 3فصل

39 .................................................................................. خلوت يسازوکارها 40 ..........................................................................خلوت یکالم يسازوکارها

هشت

42 ...................................................................... خلوت یرکالمیغ يسازوکارها 45 ........................................................................ خلوت یطیمح يسازوکارها

50 ............................................................ خلوت بر نظارت یفرهنگ يرهاسازوکا 53 ................................................................................ خلوت بر ایپو نظارت

56.................................................................................... خلوت يکارکردها 57 ...................................................................... خلوت يفرد انیم يکارکردها

58 ........................................................................ گرانید با فرد متقابل کنش 60.......................................................................................... يفرد تیهو

65 ........................................................ هینظر و ها روش معنا،: یشخص يفضا :4فصل

67............................................... ازدحام قلمرو، خلوت، با مناسبت در یشخص يفضا 68.................................................................... یشخص يفضا یبررس يها وهیش 69................................................................................ يساز هیشب يها وهیش 70 ................................................................................... یشگاهیآزما وةیش 71 ....................................................................... انهیگرا عتیطب/ یدانیم وةیش 72 ........................................................ یشخص يفضا مورد در ينظر يها دگاهید

73 ....................................................................... يفرد انیم فاصلۀ يها منطقه 77 ............................................................. یشخص يفضا در یفرهنگ يها تفاوت

83 ................................................................ یشخص يفضا با مرتبط عوامل :5فصل

71 ....................................................................................................... عوامل فردي در فضاي شخصی 84 .............................................................................. رشد فرایندهاي و سن

74 ......................................................................................................................... ناهنجاري شخصیتی 89 ............................................................................. »ناهنجاري« به واکنش 91 ........................................................ شخصی فضاي به وابسته شخصیتی عوامل 93 ................................................................................... جنسی هاي تفاوت 96....................................................................................... فرهنگی عوامل 101....................................................................... شخصی فضاي و افراد روابط

106 ........................................................ یشخص يفضا یتیموقع يها کننده نییتع

109....................................... یشخص يفضا یجبران يها جنبه و مجاورت تجاوز، :6فصل 109............................................................................ یشخص يفضا به تجاوز

119..................................................................................... یمکان مجاورت

نه

124................................................................. یشخص يفضا یجبران يها جنبه 127....................................................................... 6 و 5 و 4 يها فصل خالصۀ

131 ................................................................ میمفاه: قلمرو به مربوط رفتار: 7فصل

134............................................................................... قلمرو یفیتعر لیتحل 136 ............................................................. واناتیح و ها انسان در يقلمرو رفتار 140.................................................................. ؟یاکتساب ای یارث: يقلمرو رفتار 142.......................................................................................... قلمرو انواع

153...................................................................................... قلمرو به تجاوز 155..........................................................................قلمرو به تجاوز به واکنش

159 ............................................ پژوهش بر یمتک دانش: قلمرو به مربوط رفتار :8فصل

160 .................................................. يقلمرو رفتار یبررس يبرا مناسب يراهبردها 162 ..................................................انسان يقلمرو رفتار دربارة یتجرب يها پژوهش

162 ............................................................................... قلمرو در عالئم نقش 168 ..............................................................................يقلمرو فتارر و سلطه 173....................................... یاجتماع روابط بر نظارت يبرا يسازوکار يقلمرو رفتار

180........................................................................... 8 و 7 يها فصل خالصۀ

185 .......................................................... ها روش و ها هینظر ف،یتعر: ازدحام :9فصل 186 ............................................................................ ازدحام يمعنا و تیماه

188......................................................................... تراکم و ازدحام زیتما وجه 191.......................................................................................... تراکم واعان

194....................................................................................... ازدحام يالگو 199......................................................................... الگو به وابسته يها یژگیو 201................................................................ گرید يکردهایرو با الگو نیا بطۀرا

202....................................................... ازدحام درخصوص پژوهش یخیتار مراحل 203................................................... یشناخت جامعه - یهمبستگ ۀیاول يها پژوهش 205.................................................. یشناخت جامعه - یهمبستگ يبعد يها پژوهش 206 ......................................................... یشناخت روان - یتجرب ۀیاول يها پژوهش 208........................................................ یشناخت روان - یتجرب يبعد يها پژوهش

211............................................................................. تراکم و ازدحام آثار :10فصل

ده

211................................. واناتیح انیم در ازدحام به مربوط قاتیتحق دربارة يمختصر 214............................................................ یعاجتما و یروان يها احساس حاالت

214...................................................... تراکم/ ازدحام با مرتبط یروان يها احساس 220.................................................. تراکم/ ازدحام با مرتبط یاجتماع يها احساس 221................................................... ازدحام به واکنش در آشکار یسازش يرفتارها

222................................................................. محور فرهنگ یسازش يندهایفرا 227.................................................................. یسازش و يجار یاجتماع تعامل

228.................................................... ازدحام به واکنش: يریگ گوشه و يپرخاشگر 231.......................................................... ازدحام برابر در یسازش يرفتارها گرید 233....................................................................... ازدحام يها هیهزن و امدهایپ

233...................................................................... فیتکال دادن انجام و ازدحام 236 ..................................................................................يبزهکار و تیجنا

238.......................................................................... یروان و یجسم اختالالت 243..................................................................... 10 و 9 يها فصل يها خالصه

247 ................................................. یطیمح یطراح بر چهارگانه میمفاه آثار :11فصل

247...................................................................................خچهیتار از یینما 251.................................................. پژوهشگران و يا حرفه افراد يکردهایرو تفاوت

253........................................ ندمحوریفرا يکردهایرو برابر در ارمحوریمع يکردهایرو 254............................................................................. بیترک برابر در لیتحل

255................................................................ درك و دانش برابر در اجرا و عمل 256 ....................................................... طیمح و رفتار حوزة در »یانسان يالگوها«

256 ........................................................................... انسان انگار نیماش يالگو 258........................................................ انسان یزشیانگ -یشناخت -یادراک يالگو 259............................................................................... انسان يرفتار يالگو 260 .......................................... انسان یاجتماع يها نظام يالگو ای یشناخت بوم يالگو 263 ............................................................. یطیمح یطراح دربارة رهنمون چند

263 .......................................................................... یانیبن میمفاه يها شاخه 268 ............................................................دهیچیپ ینظام مثابه به رفتار و طیمح 275.................................................................................... ها طیمح یابیارز

281 ............................................................................................................................................ نابعم

299 ............................................................................................................................................. نمایه

یازده

پیشگفتار مترجمگران گذرد. در این مدت پژوهشـ محیط نمیشناسی پنج یا شش دهه از عمر روانبیش از

انـد. انسـان به نتایج زیادي دربارة طراحی محیط و تأثیر آن بر رفتار انسان دسـت یافتـه محیط، بیولوژي و تعامل این دو با هم است. عوامل فیزیکی گونـاگون، از جملـه محصول

گـذارد. سروصدا، آب و هوا و فضاهاي محصور شده، به طـور مـداوم در انسـان تـأثیر مـی توانـد بـا اسـتفاده از دهد و مـی د دیگري محیط خود را تغییر میانسان بیش از هر موجو

-شناسی، مهندسی، و هماهنگ شدن با نیازهاي فرهنگـی همچون زیبایی -اصول طراحی تر بسازد. تر و راحت محیط زندگی خود را متناسب

اي شـکل دادن بـه محـیط کـار و در واقع، افراد کمـی از امکانـات موجـود خـود بـر اي چیـدن وسـایل تبعیـت هـاي کلیشـه بسته از نمونه گیرند و چشم می شان بهره زندگی کنند. آشنایی طراحان و معماران با مفاهیم چهارگانـۀ مطـرح شـده در ایـن کتـاب: نمی

) ازدحام و نیز توجـه آنهـا بـه 4 ) رفتار مربوط به قلمرو و 3 ) فضاي شخصی، 2 ) خلوت، 1 ا این مفاهیم گـامی اسـت بـه سـوي تـدارك نیازها، تمایالت و فرهنگ افراد در ارتباط ب

تر. ها و فضاهاي کارآمدتر و سالم محیط طور گروه گـاه نیـاز بـه فرایند نظارت بر مرز خود/ دیگري است. فرد و همین خلوت

خلوت فرایندي دیـالکتیکی ». به جدا از دیگران بودن « دارد و گاه نیاز » با دیگران بودن « هـایی تـدارك دیـده شـود کـه بـا ایـن الزم است محیط و دائم در حال تغییر است. پس

ویژگی سازگار باشد. هـا حـاکی از متفـاوت نیز فرایندي دیالکتیکی و متغیر اسـت. پـژوهش فضاي شخصی

توان بـه هاي گوناگون است. می سازوکارهاي فضاي شخصی در مورد مردان، زنان و گروه بودن شخصی را همزمان بـا تغییـر شـرایط بـه کارهایی در طراحی محیط دست یافت که فضاي راه

شکل مناسب تغییر دهد. هاي اجتماعی است. قلمروهاي تسهیل تعامل اجتماعی و تثبیت نظام قلمروها نقش

اولیه، مثل خانه، به آسانی قابل تشخیص است. ولی شناسایی قلمروهاي ثانویه و عمومی، تواند بـا دسـت زدن اه دشوار است. طراح می هاي بازي، گ ها و زمین پله ها، راه مثل ورودي

یازده

دوازده

به ابداعات و ابتکاراتی تعریف این قلمروها را وضوح ببخشد و با این کار از بروز مشـکالت جلوگیري نماید.

ها استفاده شده است: از الگوهاي گوناگونی براي بررسی محیط و رفتار انسانــا انســان هماهنــگ کنیــد! « ــراي » ماشــین را ب ــین رویکردهــا ب شــعار یکــی از اول

کردن محیط و رفتار است. این الگـو خواسـتار طراحـی ابزارهـایی بـود کـه بـا هماهنگ حسی، حرکتی و فکري انسان هماهنگ باشد. در این هاي جسمی، ها و توانایی محدودیت

1960 و 1950 هاي رویکرد در دهه الگو انسان بیشتر موجودي عملکرد محور است. این رواج یافت و امروز نیز کاربردهایی دارد.

هاي ادراکـی، عـاطفی و شـناختی انسـان را بـه محـیط بررسـی الگوي دیگر واکنش داند و بیشتر به فراینـدهاي روانـی و کند. این رویکرد انسان را پردازشگري درونی می می

پردازد. ذهنی می موجـودي رفتـارمحور اسـت. ایـن رویکـرد کنشـگرایانه بـر در الگوي رفتاري انسان

هـا را کند آن کنندة رفتار تأکید و تالش می هاي محیطی به مثابه عوامل تعیین وابستگی شناسایی و در طراحی محیط لحاظ کند.

در الگوي بوم شناختی، رفتار و محیط چنان درهم تنیده شده است کـه تفکیکشـان پذیر اسـت. طبـق ایـن رویکـرد محـیط ادامـۀ محیط تعریف دشوار است. رفتار در بستر

رود. درواقع، افراد عامل تغییر محـیط هسـتند و نـه هستی و شخصیت افراد به شمار می پذیرندة صرف تأثیرات محیطی. این رویکرد رابطۀ انسان را با محیط خود پویا و دائـم در

شـود و تر مـی تر یا فشرده کند، فضاي شخصی وسیع داند. قلمرو تغییر می حال تغییر می کـرد رابطـۀ انسـان بـا ی دهند. طبـق ایـن رو افراد متناسب با آن محیط خود را تغییر می

شود، زیرا تأکید بیش از حد بر یک سـطح فـرد را از محیط در سطح گوناگون برقرار می کنـد. ایـن رویکـرد قابلیـت پیونـد دادن مند رابطۀ رفتار و محیط غافل مـی کیفیت نظام

محور طراح را با رویکرد فرایندمحور پژوهشگر دارد. کرد مکان روی هاي رفتاري فرد یا گـروه یـا فرهنگـی ممکـن ماند این است که شیوه آنچه باقی می

است به دلیل فشارها و قید و بندهاي محیط تغییر و تحول یابد. این مسـئله نیـز بـا بـه ستفاده از محیط به افراد قابـل هاي ا هاي محیطی و آموزش شیوه حداکثر رساندن قابلیت

حل است. هـاي فیزیکـی هسـتند از یـک طـرف از آنجا که مهندسـان معمـار سـازندة محـیط

کننـدگان احسـاس و بررسـی هاي خود را بر استفاده توانند آثار مثبت و منفی ساخته می

سیزده

بگیرنـد. شناسی را بهتـر و بیشـتر درنظـر هاي کاربردي روان کنند و از طرف دیگر جنبه شناسی یا روان - شناسی محیط هاي معماري روان شاید به این دلیل است که در دانشکده

شناسان. گنجاندن این درس کنند تا روان را بیشتر مهندسان معمار تدریس می - معماري ً ها، مخصوصـاً معمـاري و معمـاري منظـر و محـیط، شـاید در برنامۀ آموزش بعضی رشته

اق هرچه بیشتر محـیط زنـدگی بـا نیازهـاي فـردي، گروهـی و گامی باشد به سوي انطب فرهنگی انسان معاصر.

امید اسـت کـه - حتی به زبان انگلیسی - با توجه به محدودبودن منابع در این حوزه ً مندان و مخصوصاً دانشجویان رشـتۀ معمـاري و این برگردان مورد توجه و استفادة عالقه

معماري منظر و محیط قرار بگیرد. علی نمازیان

معماري و شهرسازي ةدانشکد دانشگاه شهید بهشتی

پانزده

نویسنده یشگفتارپازدحـام، قلمـرو، و فضـاي شخصـی این کتاب حاوي تحلیلی است از چهار مفهوم خلوت،

انسان. امیدوارم با پیوند دادن این مفاهیم به یکدیگر بتـوانم بـه دانشـجویان در بررسـی هـایی مقـدماتی حوزة بسیار گستردة محیط و رفتار و به پژوهشگران در یـافتن رهنمـون

پردازي کمک کنم و توجه متخصصان را براي تأمل کردن در مـورد نظریهبراي پژوهش و این مسائل و مفاهیم جلب کنم.

شـود، امـا بسـیاري از هایی درسی در زمینۀ محیط و رفتار چاپ می این روزها کتاب اي سـطحی بـه برخـی از موضـوعات ه ها رویکردي کلی دارند و اغلب بـه شـیو این کتاب

هاي مربوط به چهـار مفهـوم من در این کتاب این است که پژوهش پردازند. شیوة کار می کلیدي مورد نظر را تا حد ممکن به شکلی جامع و مشروح با هم مطرح کنم تا هـم ایـن مفاهیم روشن شوند و هـم دسـت کـم در بخشـی از مبحـث محـیط و رفتـار انسـجام و

یکپارچگی حاصل شود. هاي مقدماتی مربـوط دانشجویانی که درس توان براي بنابراین کتاب حاضر را هم می

تـوان متنـی کمکـی گذرانند کتابی درسی به شمار آورد و هم می به محیط و رفتار را می هـاي هاي دانشگاهی پیشرفته دانست. دانشجویان رشته هاي درسی دوره براي دیگر کتاب

تواننـد ز مـی هاي معماري و طراحی، و علوم رفتاري و اجتماعی نی گوناگون از جمله رشته شـناختی روان - از این کتاب استفاده کنند. دیدگاه من در این کتاب دیدگاهی اجتمـاعی

هاي دیگر نیز اشاره کـنم تـا آشـکار ها و نظریات حوزه ام به پژوهش است، اما تالش کرده شود که این مفـاهیم بـا دیـدگاه و رویکـرد دیگـران نیـز همخـوانی دارد. پژوهشـگران و

توانند از این کتاب به عنوان منبعی براي شناختن مفاهیم چهارگانـه و ی متخصصان نیز م ها در زمینۀ فعالیت خود بهره گیرند. استفاده از آن

کلی نگارنده را در مورد چهار مفهوم اصلی به اختصار بـه خواننـده فصل اول رویکرد هـاي لـوت، برداشـت هاي دوم و سوم به بحـث دربـارة معنـاي خ کند. در فصل معرفی می هـاي چهـارم و پـنجم و ششـم بـه پـردازیم. فصـل و سازوکارها و پویایی آن می گوناگون

هـاي مربـوط بـه آن اختصـاص یافتـه مبحث فضاي شخصی و معنا و نظریات و پـژوهش

شانزده

هاي نهم و دهـم بـه هاي هفتم و هشتم به قلمرو در فصل است. به همین ترتیب در فصل شود. مفهوم ازدحام پرداخته می

هـا بـا طراحـی محـیط هـاي کلـی ایـن تحلیـل آخرین فصل کتاب به بررسی ارتباط اختصاص دارد.

هایی از کتاب را خواندند و مرا مرهون نظریات و انتقادات خـود افرادي همه یا بخشاز انجمن معماران امریکـا، 2 از دانشگاه ایالتی آریزونا، دونالد کانوي 1 ساختند: هیو برجس

از دانشگاه ایـالتی آریزونـا، آریسـتد 4از دانشگاه ایالتی جورجیا، جولیان ادنی 3جیمز دبزاز مرکز بهداشت روانی نورت برگن در نیوجرسی، گري ایـوانز از دانشـگاه کالیفرنیـا 5اسر

در ایروین، آیرا فایرستون از دانشگاه ایالتی وین، سام فرانکلین از دانشگاه ایالتی کالیفرنیا رت هلمریــک از دانشـگاه تگـزاس در آســتین، اسـتفان هـارموت و ویلیــام در فرزنـو، رابـ

جکســون از دانشــگاه ایــالتی بولینــگ گــرین، جــوزف جوهــاچ از دانشــگاه کالیفرنیــا در از دانشـگاه کالیفرنیـا در سـانتاکروز، 6سانتاکروز، جورج کایزر از دانشـگاه یونـا، چالسـالو

انیا، دانیل پـرلمن از دانشـگاه مانیتویـا، پـل استیون مارگولیس از ادارة استاندارد پنسیلو، آنجلـس سوتا، ادوارد کی. سـاداال از دانشـگاه کالیفرنیـا در لـس روزنبلت از دانشگاه مینه

الرنس جی. سوري از دانشگاه فلوریدا، دانیل اسـتاکولز از دانشـگاه کالیفرنیـا در ایـروین، دانـم انشگاه یوتا. به ویژه الزم مـی از دانشگاه تنسی، و کارول ورنر از د 7اریک ساندستروم

کـول بـه خـاطر -از الرنس اس. رایتسمن دوست و همکارم و ویراستار انتشارات بروکس شکیبایی و نظریات انتقادي و حس نیتش تشکر کنم.

کول (ویلیام هیکس، کلر ورودین، مردیـت مـالینز، و -از کارمندان انتشارات بروکسهـا را بـه عهـده س رز که حروفچینی و تصـحیح نمونـه جون مارش) نیز متشکرم. نیز آلی

-بیـل، دیـو، و گلوریـا -ام داشت و با دقت و توانایی خود مرا مرهون خود ساخت. خانواده مند ساختند. هاي خود بهره نیز مرا طی نوشتن این کتاب از تشویق

ایروین آلتمن

1. Hugh Burgess 2. Donald Conway 3. James Dabbs 4. Julian Edney 5. Aristide Esser 6. Chalsa Loo 7. Eric Sundstrom

1

1فصل مقدمه

شـود. او بررسی می در این کتاب رفتار اجتماعی انسان در ارتباط با محیط فیزیکیة استفادة افراد را از محیط در روند تعامل اجتماعی، به ویژه برحسب مفاهیم کلیدي نحو

خلوت، فضاي شخصی، قلمرو و ازدحام، بررسـی خـواهیم کـرد. بررسـی محـیط و رفتـار یاري از نویسندگان و پژوهشگران را جلب کرده، و فعالیت و تحقیق در این انسان نظر بس

بهتـر ایـن حـوزه و رسـیدن بـه زمینه در ده سال اخیر افزایش یافته اسـت. بـراي درك انداز رابطۀ رفتار انسان با محـیط فیزیکـی او آشـنایی بـا چنـد ویژگـی ایـن حـوزه چشم

ضروري است.

اي رشته میان گیري جهت ً حوزة محیط و رفتار ذاتا برایند چند رشته است. پژوهشـگران ایـن حـوزه از متخصصـان

، جغرافیـا، شناسـی ، جامعهشناسی هاي گوناگون علوم اجتماعی و طبیعی مانند روان رشتههـاي کـاربردي یـا عملـی ماننـد شناسی و نیز متخصصـان رشـته ، و مردمشناسی زیست

ریـزي شـهري و اجتمـاعی، طراحـی داخلـی، طراحـی فضـاهاي اداري و معماري، برنامهتأسـیس شـده اسـت کـه اي رشـته ً طراحی منظر هستند. اخیرا تعـدادي سـازمان میـان

شوند و بـه تبـادل نظـر، کـار گروهـی و هاي گوناگون در آنجا جمع می متخصصان رشتههـاي اطالعـاتی هـا و شـبکه هـاي تخصصـی، خبرنامـه پردازند. نشـریه بحث و مناظره می

هـاي هاي ارتباطی را دارند. به عالوه، چنـد دانشـگاه نیـز دوره غیررسمی نیز نقش رسانهدر برخـی از ایـن کننـد. براي مطالعه در حوزة محیط و رفتـار برگـزار مـی اي رشته میان تأسیس دخالت دارند و استادان و دانشجویان از هاي تازه کل دانشکدههاي مطالعاتی دوره