• ILAHiYAT FAKÜLTESi

D€RGİSİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ iLAHiYAT FAKÜLTESI TARAFINDAN

ÜÇ AYDA BİR ÇlKARILIR

IV ı(

1952

TÜRK TARİH KURUMU BASIMEVİ- ANKARA

ı 9 5 2

TÜRK KİTAP KAPLARıKEMAL ÇIG

TÜRK LAKE CİLTLERİ

- II-III cü. Sayıdan devam -

Sulu boya ve altın yaldızı, fırça ile tahta, deri ve mukavva gibi maddelere işle-yerek üzerine vernik çekilmek suretiyle yapılan "Lake" eserlerin en eski örneklerine,bundan beşbin sene evvelki Eski Mısır'da tahta lahitler üzerinde tesadüf edilmektedir 2ı.Daha' sonra Çin'de raslanan bu nev'i eserler ancak, XV inci asırda İran sahasındaTimurler'in hakimiyeti zamanında tanınıp yapılmağa başlanmış ve en güzel örnek-lerini de, buralarda, XVI - XVII inci asırlarda kitap kapları üzerinde vermiştir 22.Fakat bu teknik ile yapılan eserlerin Mısır'dan Uzak Doğu'ya ve oradan da OrtaDoğu'ya ne şekilde intikal ettiği, bugün için kesin olarak tesbit edilememiştir.

Bizde; günlük hayatın bir çok ihtiyaçlarını karşılamak üzere kullanılan cilt, yazıaltlığı, kalemdan, çekmece, yay, gözlük mahfazaları gibi deri, mukavva ve tahtadanyapılmış muhtelif cins eşya üzerinde görülen ve teknik itibariyle resim ve tezhip san'-atına bağlanması doğru olan bu nev'e XVIII inci asırdan evvel tesadüf edilmektedir.Bu asrın başından itibaren pek güzel ve san'atlı örneklerine malik olduğumuz bu cinsasarın mutlaka bizde de bir mazisi olması lazım geleceği düşünülebilir. Çünki, hakikibir kıymet taşıyan hiç bir san'at eseri yoktur ki, kökleri mazinin derinliklerinde bulun-muş olmasın. Bizim de hareket noktamız bu fikir olduğu için araştırmalarımızı bu esasagöre yaptık. Müzelerimizde ve kolleksiyonerlerde gördüğümüz pek çok lake eserlebu hususta yapılmış henüz pek mahdut olan neşriyat, bizde XVIII inci asırdan evvellake cilt yapılmamış olduğunu teyid ediyor. Yalnız XVIII inci asırda görülen veen iyi örneklerini de aynı asır içinde vermiş olan bu nev'in, tezhip ve resim ile sıkıalakası bulunması ve lake eserler vermiş olan san'atkarlarımızın aynı zamanda birkısmının müzehhip, bir kısmının da ressam oluşları, mazi mes'elesini aydınlatıyor.

Ali'nin "Rugan" diye tesmiye ettiği ve XVIII inci asırdan sonra da "Edirne Ka-ri" ismi verilen lake eserler Türkiye'de bilhassa Diyarbakır, Bursa, İstanbul ve Edirnegibi şehirlerde yapılmıştır. Hatta "Edirne kari" ismi verilmesine sebep, bu nev'i asa-rın orada daha fazla ve daha san'atlı yapılmış olmasından ileri gelir. Arif isminde biriEdirneli san'atkarlardan biri tarafında yapılmış lake bir kabın üzerine yazmış olduğualtı beyitli bir manzumede; İran'ın Mani, Nakşi, Bedahşi, Aga Riza,Şah Kulu, Emanigibi san'atkarlarının "eğer bu eseri görselerdi hayretten ağızları kalem gibi ikiye ay-rılıp hayran kalacaklarını" söyliyerek, bizde de bu tarzda çalışan pek mükemmelustalar yetiştiğini anlatmak istemiştir 23

21 Sayın Prof. Dr. Süheyl Ünver, 1951 senesinde Mısır'a yaptığı tetkik seyahatinde Kahire'de(AI-Muthaf al-Mısri) de bundan beş bin sene evvelki Eski Mısır'a ait tahta lahider üzerine yapılmışelli kadar lake esere tesadüf ettiğini bana nakletmişti.

22 Mehmet Ağaoğlu Persian Bookbindings of fifteenth century, 1935.23 Nurettin Rüştü Bingöl, Eski Eserler Ansiklopedisi, 1939. S. 156.

106 KEMAL çıd

İran Likeleri ile Türk lakeleri arasında süslemede kullanılan motifler itibariyl~:farklar vardır. Deri ciltlerde olduğu gibi, İran sahasında yapılan lakelerde de; man];zara, hayvan, insan ve Sitilize motifler bir arada kulla nılmıştır. Türk lakelerinde ise!;sadece sitilize tabi at motifleriile birlikte realist çiçekler kulla?ılmıştır. Hatta bu tari-zın ilk ve en muvaffak san'atkirı olarak tanıdığımız Ali al-Usküdari'nin kalemdan6çekmece, yay ve ciltlerde kullandığı motifler tamamen sitilize olup realist motiflerı;.bunun eserlerinde tesadüf edilmez 24. Ancak bundan sonraki san'atkarların eser.:-lerinde (Resim. 32-4.l) sitilize motiflerle birlikte hakiki motiflerin kullanılmış olduğum~görüyoruz.

İran lakecilerine nazaran daha mahdut motiflerle çalışan Türk ustaları, hakikate~ı.. i

pek nefis eserler yapabilmişlerdir. Halen Topkapı Sarayı Müzesi Eski yazılar salonul,

Türk lake eserleri arasında teşhir edilmekte olan (Resim, 3l) Ali al-Üsküdari'nin l723tarihinde Sultan Ahmet III. murakkaı' için yaptığı pek şahane bir kaptır. Tamameı~sitilize tabiat motifleri kullanılarak yapılan bu kabın gerek motiflerinin tertibinde~izevk, gerek renklerdeki ton yumuşaklığı ve ahenk o kadar mükemmeldir ki, hayraı~kalmamak mümkün değildir. Bütün motiflerin etrafının gayet ince altın yalnız hatldıtahrirlenmesi ve en ufak bir renk taşımına tesadüf edilmemesi, taramaların pek munltazam olması bu eserin meydana getirilmesinde san'atkirın 'ne kadar titiz bir işçilik[-le çalıştığını gösterir. (Resim: 32). Aynı Sultanın başka bir murakka'ına "AhmdtHazine" isimli san'atkirın 1727 tarihinde yaptığı bir kaptır. Bu kap ta san'atkilryalnız geniş kenar bordürü üzerindeki yazılı paftalar arasında realist çiçek buketle~imotifi kullanmış, bütün diğer kısımların tezyinatı sitilize motiflerden yapılmıştu:'.(Resim: 33). Muhtelif şairlerin gazellerinden meydana gelmiş bir şiir mecmuasınıı'}"çakeri" 2.5 mahlaslı Diyarbakır'lı bir san'a tkar tarafından yapılmış kabıdır. Kenalrbordürü kırmızı zeminüzerine altın yaldızlı üç iplik işlenerek tezyin edilmiş, ort~kısım ise, siyah zemin üzerine yaldızlı rumilerle iki kısımda dörder parçaya ayrılaraik

ibunların iç ve dışları muhtelif renklerle meydana gelmiş hakiki çiçek demeti motif-leri ile doldurulmuştur. (Resim: 34). Sultan Ahmed III devrinin bilhassa kuvveti)bir portre minyatüristi olan ve bir çok e'serleri Topkapı Sarayı Müzesi Resim Galeri~iile, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinde bulunan "Abdullah Buhari" nin pek ori,-jinal bir kabıdır. Şemsede; Lale Devri kasırlarımn resimleri, salbeklerde realist çiçelkbuketi, köşebentlerde sitilize çiçek motiflerini ihtiva etmektedir. .Üzerinde tıpkı b~rsulu boya tablo gibi tezyin motifi olarak bina resimlerini ihtiva eden böyle bir kap,başka bir örneğine tesadüf edilemeyecek ender bir parça teşkil etmektedir. (Resim:35 - 36). Türk lake kapları içinde şaheser telakki edilecek kıymettedir. Asrın s~nun~doğru i 795 tarihinde yazılmış olan "Hazık" divanının kabıdır. Bu kabın san'atkaq.-m tesbit edemiyoruz. Türk lake kaplarının ekserisinde imza bulunduğu halde brmaalesef imzasızdır. İç sathı da fevkalade nefis olan bu kabın dışında; sadece sitmzemotifler kullanıldığı halde, iç kısmın ortasında vaz o içinden çıkan iki yeşil yapralıkarasında bir sünbül dalı yapılmıştır ki, pek san'atlıdır. Buraya nümunelerini koyduğ~-muz diğer lake Türk kaplarında'n (resim: 37) üzerinde "Mustafa Edirne" ve l7517tarihi, (resim: 38) üzerinde de "Mustafa Nakşi" 26 ve i 792 tarihi vardır. i

. XVIII inci asrın sonunda lake san'atında bir gerileme başlar. XIX uncu asrılni

başından itibaren mimaride olduğu gibi lake san'atkarlanmız ve müzehhiplerimiziı

24 Kemal çığ, Ali al-Üsküdari, Tarih Etnografya ve Arkeolağya Dergisi Sayı V.25 Ali Emiri, Tezkerei Şüerai Ahmed, S. 125 - 129,

26 Şihabettin, Türk Nakış Tarihinde Mevleviler, Milli Mecmua, .cİlt II.

TÜRK KİTAP KAPLARı I07

Cilt yapmakta olan bir san'atkarın minyatürü(XVIII inei asır minyatüristlerinden Levni imzalı)

de Avrupa tesiri ile klasik tezyinat yerine tamamen rokoko tarz tezyinatın tesırı al-tındadırlar. XIX uncu asırdan itibaren meydana gelen lake eserlerimizde (resim:39 - 40) Avrupai zevkin tesiri pek bariz olarak müşahede edilir. Bu asrın ikinci yarı-sından sonrayapılan kaplara da Türk ruhuna yabancı olan bu zevk düşük bir işçiliklede birleşince pek kötü örnekler vermiştir 27. Bu hal İmparatorluğun yıkılışına kadardevam etmiş ve Cumhuriyetin kurulması ile Güzel San'atlar Akademisi'nin ŞarkTezyini san' atları kısmında yeniden bir hareket başlamıştır. Bu gün bu şubede çalışandeğerli hocaların nezareti altında yetişmiş olan genç istidatlar, istikbal için ümitvadedici eserler verrneğe başlamıştır bile.

Kitabımızı bitirmeden evvel bir noktaya tekrar temas etmeği lüzumlu buluyoruzBaşlangıçta yazdığımız gibi, Avrupa san'at tarihçileri, bilhassa Türk san' atı konusun-da çok hatalara düşmüşlerdir. Bir kısmı Türk san'atını tamamen inkar etmiş ve Türkeserlerini İslami eamia içinde mutalaa etmiştir. Bir kısmı da çeşitli sahalarda pek çokeser karşısında inkara sapamıyarak bunları, orijinaliteden ari tamamen taklit imişgibi göstermeğe kalkmıştır 28. Bu meyanda İslami kitap kapları üzerinde bir eseryazan F. Sarre de 29, kitap kapları mevzuunda aynı hatalara düşmüştür. F. Sarre;kitabında tam İran'a bağlıyamadığı ciltlere "İran-Türk" veya İran'ın kötü örnek-lerine "Türk", güzel Türk eserlerine de "İran" demekten çekinmemiştir. Mesela :Levha ı6, i 7 çirkin bir İran eseridir; Türk denmiştır. 34 - 36 numaralı levhalarİran' dır, "Türk-İran" denmiştir. ı 8,24, 32 numaralı levhalar Türk'dür,. "Türk - İran" denmiştir. Hele 33numaralı levha ki, güzel bir tesadüfeseri san'atkarının imzası eserin içkenan çerçevesinin orta kısmındadırve biraz dikkatle tetkik edilecek 0-

'lursa görülmemesine imkan yoktur,halis bir Türk san'atkan Ali al-Üs-küdari'nin XVIII inci asra ait ese-ridir. F. Sarre bu eserin hem milli-yetini tesbitte ve hem de XVII nciasra sokmakla zamanında yanıımış-tır. Halbuki daha XV nci asırdanitibaren milli karakterini bulmağabaşlıyan ve XVI ıncı asırda da İranciltlerine tefevvuk ederek onlar ta-rafından bile taklit edilen Türkciltleri, kitabımıza koyduğumuz birkısım resimlerin tetkikinden de an-laşılacağı üzere, İslam milletler ara-sında vücut bulmuş kapların içindekendine mahsus karakteri olan vediğer milletlerin kaplarından kolay-lıkla ayrılabilen orijinal mahsul.lerdir.

27 Topkapı Sarayı Müzesi Arşivindeki terzi defterleri bu nevi kaplara pek bol örnek teşkil etmektedir.28 E. Diez, Türk San'atı, İstanbul 1946. -29 F. Sarre, Islamisehe B'ııeheinbande, Berlin 1923.

108 KEMAL Çıc

BİBLOGRAFY A

Alfred Von Le Coq, Chotsche, Archiv für Buchbinderei 1913.Ali Emiri, Tezkere-i Şüera-i Amid, 1328.Celal Esat, L'art Turc, 1927.E. Diez, Türk San'atı. İstanbul 1946.Ermenak Sakısyan, Revue De L'art. Paris, 1927.Evliya Çelebi. Seyahat~ame, Cilt I, III.F. Sarre, İslamische Bucheinbande, Berlin 1923.J. B. Tavernier, Le. Six Voyages, de J. B. T., Paris, 1678. cilt i.Jean Chesneau, Le Voyage M. d'Armon, Paris, 1887.Habib, Hat ve Hattatan, i 305. i

KemaıÇığ, Ali al-Üsküdari, Tarih Arkeoloğya ve Etnoğrafya Dergisi, Sayı V,1949.Mehmet Ağaoğlu, Persian Bookbindings of the fifteenth Century, 1935.Mustafa Ali, Menakibi Hünerveran.Nurettin Rüştü Bingöl, Eski Eserler Ansiklopedisi, 1939.Şihabettin, Türk Nakış Tarihinde Mevleviler, Milli Mecmua, 1341.Tahsin Öz, Türk Kumaş ve Kadifeleri, 1946.Tahsin Öz, Türk Tavanıarı, Güzel San'atlar Mecmuası, Sayı V, 1944.Tahsin Öz, İstanbulÜniversitesi Edebiyat Fakültesinde okuttuğu Türk San' atı,Tarihi dersi notları. iVehbi, Surname, Topkapı Sarayı Müzesi, Ahmed III Kütüphanesi, No. 3594.;Dr. Wolfram Eberhard, Çin Tarihi, 1947.Topkapı Sarayı Müzesi Rehberi, 1933.Fatih Albümü, Topkapı Sarayı Müzesi, Hazine Kütüphanesi, No. 1553.Evrak, No. 12292, Topkapı Sarayı Müzesi Arşiv.Ehli Hiref Defterleri, No. 9613, 2924, 7253,489, 100IO, 488, 1406, Tarih (1542-)i 796). Topkapı Sarayı Müzesi, Arşiv.

(

K. çıg

RESİM iFATİH SULTAN l\1EHMET NAMINA HAZıRLANAN

ŞERH-İ DİvAN AL-HAMASE ADLI VE 1464TARİHLİ KİTAHIN KAB!

(Topkapı Sarayı Müzesi Revan Kütüphanesi No. 706)

Ölçü: 20 X 35 cm. Mukavva üzerine koyu kahverengi deri geçirilmiştir. Dış kenar kalın bir altınzencirek hatla cetvellidir. Beyzi olan salbekli şemsesinin etrafı geçmeli hatla cetvelli olup şemsenin tez-yinatında mevcut nilüfer çiçeği ve gonceleri ile, ıtır yaprakları bir çin bulutundan ince dallarla çıkıpdağılarak yine ona girmek suretiyle süslenmişti•.. Köşebentler; geçmeli hatla cetvelli olup rumiler ara-sında dolaşan nilüfer çiçeği, penç ve yapraklarla bezenmiştir. Miklebi de aynı tarz süslüdür. Sertabı;kitabeli şekilde paftalı olup iki baştaki paftaların içleri münhani dallar üzerinde gül, nilüfer goncesive çiçekleri ile ıtır yaprağı süslemelidir. Ortadaki paftada kitabın ismi yazılıdır. Bütün motiflerin etrafı"teber" denilen ucu sivri demirle işlenerek daha fazla yükseklik temin edilmiştir. Altın yaldız yalnız

motif/erin üzerine sürülmüş olup mezkur aletle gayet ince taramalar yapılmıştır.

1. F. DergUi

K. çığ

RESİM II

FATİH SULTANMEHMETNAMıNAHAzıRLANANSUVERAL-EKALİMADLITARİHSİzKİTABıN

KABINıNİç YÜZÜ

( Topkajil Sarayı Müzesi Ahmet III kütüphanesi No. 283)

Ölçü: 21.5 X 31.5 cm. Mukavva üzerine nefti renk deri kaplanmıştır. Ortası oyma (katı') yuvarlaY,:şemselidir. Şemsenin tam ortası sekiz köşeli yıldız şeklinde oyulmuş ve zemini mavidir. Bunun et.~rafında yine sekiz köşe mavi, yeşil zeminli dahabüyük bir yıldız görülmektedir. Hey'eti umumiyestyuvarlak olan bu oyma göbek şemsenin yaprak motifleri kırmızı renk ve üzerlerinde tarama süslerivardır. Bunları birbirine ekleyen ince saplar üzerine altın yaldız sürülmüştür. Salbekler altınla yapıli.mıştır. Şemsenin dış kenar etrafİnda altınla yapılmış birbirini kateden soğuk damga ufak daireler tevaıiıetmektedir. Köşebentler altınla ve üçgen şeklinde "geçme" olup bu üçgenlerin kaidelerinde altışar adet

"tığ" lar vardır.

J. F. DerKisil

K. çığ

RESİM III

FATİH SULTAN MEHMET NAMINA HAzıRLANAN

KİTAP AL-KERMİYE ADLf TARİHSİz KiTABıN

KABININ İç YÜZÜ

(Topkapı SamyıMüzesi Ahmet III kütüphanesi)

Ölçü: 13.5 >< 22.5 cm. Mukavva üzerine tahini renk deri kaplanmıştır. Dış kenarı etrafı soğukdamga ince zencirek hada cetveııidir. Şemse ve köşebenderin zemini altın yaldız ve mavi renk üzerineoyma olarak rumi, tepelik ve orta bağ motifleri ile süslüdür. Köşebenderin üst ve alt kısımlarının uçları

soğuk damga ile filiz süsleri yapılarak oymanın devamı gibi uzatılmıştır.

1. F. Dergi.i

•.....• d

(Türk-Islam Eserleri Müzesi yazı salonunda)

RESİM LV

1493 TARİHLİ BİR KURAN'IN KABININ DIŞ YÜZÜ

iÖlçü: i 6.5 X 22.5 cm. Mukavva üzerine koyu vişne -rengi deri kaplanmıştır. Bordürü, köşebenÜleri ve salbekli şemsesi kendinden kabartma rumi, hatai, penç, gonce, seberk, tepelik gibi motiflerlesüslenmiştir. Bütün kabartma süslerin etrafı altın yaldız hatla cetvellidir. Şemsenin ve köşebentleri~dış kenarında yaldızla yapılmış tığ süsleri vardır. İçten ve dıştan ikişer ince altın yaldız hatla cetvelll

olan bordürü "dendan"lı paftalıdır.

J. F. Dergisil

i

___ -.1

j, ..

K. çığ

Resim: VRESİM 4 DEKİ KABIN İç YÜZÜ

Ölçü: 16.5 X 22.5 cm. Mukavva üzerine zeytuni renk deri kaplanmıştır. Dış yüzdeki gibi kendin-den kabartma süslü olup bordürü kitabeleri ayrılmıştır.

1. F. f)ergisi

K. çığ

RESIM VIı495 TARİHLİ BİR KURAN'ıN KABı

(Topkaj)! Sarayı Müzesi E. Hazinesi Kütüphanesi No. 76)

Ölçü: ı8 X 28 cm. Mukavva üzerine kahve rengi deri kaplanmıştır. Dış kenan san ve yeşil altınzencirek hatla cetvellidir. Salbekli şemsesi, köşebendi ve bordürü soğuk damga penç, rumi, hatai! vegonceleri, yaprak gibi kabartma motiflerle süslüdür. Iç kenar pervazı üzerinde de ince bir zencirek Ihat

vardır.

K. Cığ

RESİM VII

KANUNi'NİNKARısı HURREMSULTANINi540 TARİHLİVAKFİYESİNİNKABı

(Türk - İslam Eserleri Müzesi No. 2191)

Ölçü: i 7 X 25 cm. Mukavva üzerine kahve rengi deri kaplanmıştır. Dış kenarı ile, bordürün içkenarını teşkil eden yüksek kısımların üzerine yaldızla gayet ince zencirek çekilmiştir. Salbekli şem-sesi, köşebentleri ve bordürü üzeri; hata!, bulut ve ufak sitilize çiçek kabartma motifleri ile süslüdür.Kabartma süslcrin zemini ilc kabartmalara altın yaldız sürülmüştür. Bordürü üzerinde kendindenkabartma beyzi ve kenarları tırtılh i 2 adet pafta olup, bu paftaların üzeri altınla çizilip doldurulmuştur.

.f. F. Der~i!li

K. çığ

RESİM vınSÜLEYMAN-NAME İsİMLİ VE 1557 TARİHLİ

TARİH KİTABININ KABı

(Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kütüphanesi No : 1517)

ÖlçU: 25 X 36 cm. Mukavva üzerine siyah renk deri kaplanmıştır. Salbekli şemsesi, köşJbent-leri ve bordürü zemini ile üzerlerindeki kabartma sitilize nar çiçeği, hata!, gonce ve güller, yiıprakkabartma motifleri üzerine altın yaldız sürülmüştür. Bordürü üzerine hata! motiflerinden yall>ılmış

beyzi paftaları arasında ince kabartma bulut ve çiçek süsleri dolaştmlmıştır. i

ı. F. b.rgi'ii

K. çığ

RESİM iX

XVi INCI ASRA AİT NASİHAT-NAME İSİMLİ

TARİHSİz KİTABIN KABI

(Topkapı Saray! Müzesi Revan Kütüphanesi No. 407)

.Ölçü: 18 X 27 cm. Mukavva üzerine bordo renk deri kaplanmıştır. Salbekli şemsesi, köşebent-leri ve bordürünün zemini sarı altın yaldız, bunların üzerindeki kabartma sitilize gül, nar çiçeği, hataive gonceleri ile yaprak ve ince dallar üzerine yeşil altın yaldız sürülmüştür. Bordürü çerçeveleyen ka~

bartmalar üzerinde altın zencİrek hat vardır.

1. F. Dergisi

K. çığ

RESİM X

XVI INCI ASRA AİT KANUN! DİVANı'NIN

~ABININ DIŞ YÜZÜ

(Türk İslam Eserleri Müzesi No. 1962)

Ölçü: 16 X 25.5 cm. Mukavvaüzerine siyah renk deri kaplanmıştır. Şemse, köşebent ve boi,dü-ründeki paftalarının zemini altın yaldız olup diğer kısımlar derinin kendi rengidir. Kabartma sdsler

hata!, yaprak ve bulut motifinden ibaret olup bunların üzerine yeşil altın yaldız sürülmüştür.!

K. çığ

RESİM XI

RESiM i o DAKi KABlN iç YÜZÜ

Mukavva üzerine vişne çurugu. renk deri kaplanmıştır. Bordürünün zemini altın yaldız olup üze-rinde kabartma olarak iki iplik yollu hata! dolaştırılmıştır. Salbekli şemsesi ve köşebentlerinin zemini

mavi renklidir. Bunların üzerinde hata! ve rumiden müteşekkiloyma süsler vardır.

t. F. Dergisi

K. çığ

RESİM XII

HÜNER-NAME İsİMLİ VE 1584 TARİHLİ

KİTABIN KABININ DIŞ YÜZÜ

(Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kütüphanesi No. 1523)

Ölçü: 3 i X 49 cm. Mukavva üzerine siyah renk deri kaplanmıştır. Şemse ile köşebentlerin zemin\,açık san, diğer bütün zemine de daha ~oyu renk altın sürülmüştür. Kabartma motifleri bulut, hataııtırtılh yaprak ve bilhassa bordürde de rumiler kullanılmış olup bunların üzerine kırmızı renk sürül-}müştür. Orta kısmın etrafı müstatil tarzında yükseltilmiş ve bunun üzerine altın yaldızla zencirek 'çe-:kihniştir. Cildin dış kenan da aynen bu şekildedir. Sertabı üzerinde altınla yapılmış beşli çiçek, yapra~

ve dallardan müteşekkil tezyinat vardır.

1. F. Dergisil

K. çığ

RESİM XIII

RESİM 12 DEKİ KAB'IN iç YÜZÜ

Mukavva üzerine 'kırmızı renk deri kaplanmıştır. Salbekli şemsesi ve köşebentleri altın zemin üzerinesiyah renk kabartma süslüdür. Şemse ve köşebent arasındaki saha altınla halkar' tezyinatlıdır.

1. F. DMgiIJ;

K. çığ

RESİM XIV

XVI INCI ASRA AİT NUSRET-NAME İSİMLİ

KİTABIN KABı

(Topkapı Sarayı Müzesi Hazine No. 2106)

Ölçü: 23 X 39 cm. Mukavvaya, üzerinde "zerduzi" tabir edilen işlemeyi havi kırmızı atlas kumaş kap'-lanmıştır. Şemsesi; altın tel, mavi, yeşil ve kırmızı ipekli rumi, nar, beşli şiçek ve yaprak motifleri işleme-lidir. Köşebentler aynı renk ipek ve -altın tel ile işlenmiş bir dal üzerinde az sitilize edilmiş sünbülIeiiihtiva etmektedir. Köşebentlerle şemse arasındaki sahada; hataı, beşli ve altılı çiçekler, dallar ve ar~-larında bulut dolaştmlmış motifleri taşımaktadır. Kenar bordürü de aynı tarzda olup yalnız buhitmotifi yoktur. Sertabı üzerinde orijinal Türk motifi olan kaplan çizgisi ve beneği süsleri vardır. I'

İ.-F. DeTgisf

K. çığ

RESiM XV

XVI INCI ASRA AİT BİR MURAKKA'(ALBÜM)IN KABı

(Topkapı Sarayı Müzesi E. Hazinesi Kütüphanesi No. 2849)

Ölçü: 21 X 31 cm. Mukavva üzerine açık bal rengi deri kaplanmıştır. Şemse ve köşebentlerininzemini altın yaldızdır. Bunların üzerindeki kabartma bulut motifi muhtelif şekiller almış ve kırmızırenktedir. Bulutların arasına yapılmış sitilize nar çiceği, beşli çicek, hataı ve küçük yaprakıara yeşilrenk altın sürülmüştür. Kenar bordürü; iç kısımdaki ince, dışdaki kalın altın zencirek hatla çerçeve-

lenmişdir. Bordür üzerindeki kabartma bulut ve helezoni dallar kül rengidir.

1. F. DergiB,

K. çığ

RESİM XVI

1657 TARiHLi MURAKKA'(ALBÜM)IN KABı

(Topkapı Sarayı Müzesi E. Hazinesi Kütüphanesi No. 2138)

Ölçü: 22 X 30.5 cm. Mukavva üzerine açık kahve rengi deri kaplanmıştır. Salbekli şeırısesiyanlarında!'). biraz çıkıntılı olup zemini tamamen altın yaldızdır. Üzerindeki çicek. yaprak ve bulut

kabartma motifleri siyah renktedir.

1. F. Dergloi .

...•;,.. .. ~. ,

K. çığ

RESİM XVII

1670 TARİH Lİ MURAKKA' (ALBÜM)IN KABı

(Topkapı Sarayı Emanet Hazinesi' Kütüphanesi No. 2324)

Ölçü: 21 X 31.5 cm. Mukavva üzerine açık bal rengi deri kaplanmıştIL Dış kenar, kalın yaldızzencirek hatla cetvellidir. Beyzi şemsesinin zemini tamamen altın yaldız ve etrafı kırmızı renk kabartmaçiçek ve yapraksüslüdür. Ortası; sitilize bir gülden çıkmakta olan dört hatai ve oymalı yapraklarlatezyin edilmiş olup bu motiflerin üzerine yeşil renk altın sürülmüştür. Şemsenin etrafında yaldızla ya-

pılmış bir nokta, bir tığ tarzında süsler"vardır.

I. f. Dergisi

K. çığ

RESİM XVIII

XVII İNCİ ASRA AİT BİR MURAKKA'(ALBÜM) IN KABı

(Topkapı Sarayı Müze!i E. Hazinesi Kütüphanesi No. 2333)

Ölçü: 23.5 X 33.5 cm. Mukavva üzerine açık renk güderi kaplanmıştır. Salbekli şemsesinin zeminikırmızıdır. Üzerindeki kabartma hatai, gonceleri, büyük küçük parçalı yapraklar ve ince kıvrımlıdal- !

lardan müteşekkil motifleri altın yaldızlıdır. Dış kenar altın yaldız zencirek hatla cetvellidir.

t. F. Dergisi

'-

,. -~ K. çığ

RESİM XiX

1682 TARİHLİ BİR EN'AM SURESİ KABl

(Topkapı Sarayı Müzesi E. Hazinesi kütüphanesi Ne. 365)

Ölçü: i i X 16 cm. Mukavva üzerine koyu yeşil renk deri kaplanmıştır. Şemse,köşebent ve bor-dürünün zemini sarı altın yaldız olup, kabartma süsleri bulutlar arasında dolaştırılmış; hata!, beş yap-raklı küçük çiçeklerden ibarettir. Bordür üzerindeki kabartma süsleri kırmızı diğerleri daha açık sarı

altm yaldızdır.

1. F. Dergisi

K. çığ

RESİM XX

1665 TARİH Lİ BİR KUR' ANıN KABı

(Türk-İslam EserleTi Müzesi No. 401)

Ölçü: 22 X 32 cm. Mukavva üzerine koyu vişne rengi deri kaplanmıştır. Bordürünün dış kenabi

kalın .san, iç kenan ince yeşil renk altın zencirek hatla cetvellenmiştir. Şemse, köşebentove bordürünü'nzemini altın yaldız olup hata!, bulut, sitilize ufak çiceklerden ibaret olan kabartma süslerinin bordü~ti

üzerinde olanlar derinin kendi rengi, diğer kısımdakiler ise zemin gibi altın yaldızdır.

K. çığ

RESİM XXI

1709 TARİHLİ VEZÜBDE-İ ASAR AL-MEVAHİp

VE AL-EN~AR ADLI KİTABIN KABININ DIŞ YÜZÜ

(Topkapı Sarayı Müzesi E. Hazinesi Kütüphanesi No. 596)

Ölçü: 16 X 26 cm. Mukavva üzerine siyah renk deri kaplanmıştır. Dış kenar etrafı ortadaki yeşil,yanlarındaki sarı olmak üzere üç altın zencirek hatla cetvellenmiştir. Şemse ve köşebentlerinin zeminisarı altın, üzerlerindeki kabartma nar çiçeği, hataı, tırtılh yaprak ve gülden müteşekkil süsleme motif-leri ise yeşil renk altın yaldızdır. Sertabı üzerinde üç pafta olup ortadakinde yazı, yanlardakinde ka-

bartma süsler 'Vardır.

1. F. Dergm

•

K. çığ

RESIM XXII

RESİM2 ı DEKİKABıNİç YÜZÜ

Mukavva üzerine açık kahve rengi deri kaplanmıştır. Köşebentleri serpme yaldız süslüdür. Şen1-senin zemini kırmızı olup üzerindeki gayet ince ve zarif rumi, yaprak, penç kabartma motiflerinin b:ir

kısmı yeşil, bir kısmı da sarı altın yaldızlıdır. Salbeklerde kabartma bulut motifi kullanılmıştır. i

1. F. DoJ.•ii

•