ILAHIYYAT - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D02632/2015_23/2015_23_ISLAMZADEXF.pdf · Bundan alav~ onların arasında İmamlar üçün.namaz qılan; arzu-ist~kl~rini Allahla yanaşı

BAKI DÖVL8T UNİVERSİTETİ

• • ILAHIYYAT

FAKÜLT8SİNİN

·ELMİ M8CMU8Sİ

N!! 23 •iYuN (HAZİRAN) 2015

İslam dinina gatirilmiş xurafatlar, bidatlat 413

İSLAM DiNiNa GaTİRİLMİŞ XURAFATLAR, BİDaTLaT

Xalida Faiq qızı islamıada İlahiyyat üzra falsafa doktoru

Açar sözlar: Xurafat, bidat, teoloji tahsil, şariat, camiyyat

/Uıw'le6ble C/l06a: Pe.nuzuo3Hbıe Bbl.AIOcnbı, ncesi)ope.nı.tzuo3Hbıe y'leHUJl,

meollozuı.JecKoe o6po3o6aHue, ıuapuam, o6ufeCm6o

Key words: Pseudo-religious studies, the religious inventions, theological

education, shariat, society

Dini~ ~laq~dar probleml~riı;ı ön sırasında bid~tl~r, xurafatlar durur. Bid~t ~hli c~miyy~td~ bati! inandan q~bul etdir~r~k xurafatlar yaymaq kimi m~nfur

niyy~tl~rin~ ~sas etibaril~ uydurma peyğ~mb~r h~disl~ri vasit~sil~ müv~ff~q olurlar. Bid~tl~rin kökünü k~sm~k m~qs~dil~ İslam ali.ml~ri uydurma h~disl~r~ aid çoxsayli kitablar yazınışlar. Lakin buna baxmayaraq, bid~t ~hli ilahiyyatçı aliml~rin

kitabianna ~h~miyy~t vermir, öz bati! inanciarını ~sı dini hölQnl~r hesab edirl~r.

Bid~tl~r namaz ibad~tind~n başlayar:q ail~ h~yatına q~d~r siray~t ·etmiş, h~tta

qadınlarm "ş~r m:;,xluq, dart~f~kkürlü" olduğu t:;,rzind:;ıki absurd düşünc:;ıl~ri "din~ uyğun amal" kimi taqdim edan xurafatların ~trafda tüğyan etmasi haddind~ ifrat d:;ır~c~y:;ı çatmışdır.

ı. İbadatda şarik qoşmaq: Müs~lmanlar içind~ t~~ssüf ki, dini fanatizmi m~nims~miş bid~t ~hli d~ vardır. M~s~l~n: Onlar m~h~rr~mlikd~ özl~rini z~ncirla döyür, qılıncla başlarını yaralayır, Allahın insana ~man~t verdiyi sahh~t~, ~an

sağlığına x~yan~t edirl~r. Bundan alav~ onların arasında İmamlar üçün.namaz qılan;

arzu-ist~kl~rini Allahla yanaşı İmamlardan da niyaz ed~nl~r mövcuddur. Bel~l~ri İmamlara sev~si yolunda ifrata vararaq Allaha şarik qoşurlar. Onların arasında bela bir çox yanlış iddia ir~li sür~nlar var: "İmam 81i Kabada doğulmuşdur. Demali, biz

Kab;;ıni t~vaf edanda bunu yalruz Allah üçün deyil, eyni zamanda H~zrat 8li üçünda etm~liyik. imarnın K~b~d~ doğulması onu göst~rir ki, 81i ibn 8bu Taıib~ (~.s.) d~. ibad~t düşür." Yuxanda dırnaq içind~ t~qdim edilmiş fikri daşıyanlar İmamlara sevgisind~ h~ddi aşaraq onları Allah s~viyy~sin~ qaldırmış v~ özl~ri d~ bunun

414 Xalida Faiq qızı İslamzada

farqinda olmayaraq Tannya şarik qoşurlar. İslamda isa ibadatin yalnız Rabbimiza maxsus olmasıru tasdiqlayan Qurani-Karimda bir çox aya mövcuddur. Masalan:

- "Allaha ibadat edin va Ona heç bir şeyi şarik qoşmayın!. .. " (1, an-Nisa, 4/36)

-" ... De: Mana Allaha ibadat etınak, Ona şarik qoşmamaq amr olunmuşdur" (1, . ar-Rad, 13/36) ·

-" ...... Yalnız Mana ibadat edin!" (1, al-ankabut, 29/56). -" ...... Yalnız Allaha ibadat et..." (1, az-Zumar, 39/66).

-" ...... Dini mahz Allaha xas edarak yalnız Ona ibadat et!" (1, az-Zumar, 39/2). - "De: Man Allaha dinimi yalnız Ona xas edarak tapınuam!" (1 , az-Zumar,

39/14). . Tabii ki, Hazrat ali (a. s.) amalisalehliyi, yüksak taqvası va özü haqqında Allah

tarafindan ayalar nazil edilmasi şarafi.na mazhar olmuş mömin şaxsiyyat kimi müsalmanların darin sevgi va hörmatini qazanmışdır. Lakin Hazrat ali eşqi ila aşırı getınak bazilarini şirka sürüklamişdir. Onların acı aqibatini va amaUarinin na qadar

xatalı olduğunu Hazrat ali bildirarak demişdir: "Mana göra iki firqa halak olacaq: Biri mana düşman olan firqa, digari isa mana sevgisindan dolayı ifrata varan firqa" (2, s. 332).

2. Bütün günahlarm bağışlanacağı xülyası: . Bir çox günah işiayarak bad amaBarindan vicdan azabı duymayan şaxslar Allahın ralıman va rahmat sifatlarina İstinadan hatta böyük günahların da bağışlanacağı haqqında uydurmalar yayırlar: Sözügedan düşünca sahibiari öz yanlış fikirlarini tasdiqlamak üçün "az-Zumar"

surasinin 53-cü. ayasini sübut kimi taqdim edirlar. Bela ki, "az:-Zumar" sur:;ısinin S3-cü ayasind:;ı bayan edilir:

-" ... Allahın rahmindan ümidsiz olmayın! Allah bütün günahlan _bağaşlayar.

Haqiqatan O bağışlayandır, rahm edandir" (1, az-Zumar 39/53).

Lakin qeyd edak ki, "az-Zlimar" surasinin 53-cü ayasi müsalmanlara aid deyil, İslam dinini q:;ıbul etmaqıişdan önca başqa din mansulılan haqqındadır. Masala burasındadır ki, Quran ayalari sabahsiz olaraq nazil olmurdu. Hansısa hadisa baş

verirdi va harnin hadisa ila bağlı aya nazil edilirdi. Qiıran ayalarini düzgün aruamaq üçün ayalarİn s.ıbabi-nüzülünü (nazil olma 'sab.ıbini) bilmak zaruridir. aks taqdirda . mütaşabih ayalarİn izahıru tafsir elmini va sababi-nüzülü bilmadan anlamaq

mümkün deyil. Sözügedan ayanin nazil olması ila alaqadar tafsir kitabiarında 2 malumat var: Birinci varianta asasan, tafsir elminin piri sayılan va Peyğambarin (s.a.s.) arnisi oğlu İbn Abbasdan (r.a.) bel<ı ravay<ıt edilmişdir: ''Bütparnst makkalilar bela demişdilar: "Muhammad, iddia edir ki;, bütlara sitayiş· edan, Allah ila barabar


diğ~r tannlara da dua eden v~ Allahın möht~r~m qıldığı (öldüriilin~sini haram ettiyi)

bir insanı öldür~n kims~l~r bağışlanmaz. O halda biz nec~ hicr~t ed~r, müs~lman ola bil~rik? BÜtl~r~ sitayiş etmişik, adam öldürmüşük, şirk ~hliyik". Bu hadis~ il~ ~laq~dar olaraq Allah T~ala: -"De ki: ey öz n~fisl~rin~ qarşı israf ed~n qullarun! Allahın r~hm~tind~n ümid bsm~yin!" ay~si nazil olmuşdur (~z-Zum~r, 53). .

Ata b. Y~sardan olan dig~r r~vay~t~ gör~ is~ bu ay~ R~sulullahın (s.~.s.) ~misi

oğlu ·Hz. H~mz~nin V~hşi adlı qatili haqqında M~din~d~ enmişdir. Bütp~r:}.st

v~hşinin sonra tövb~ ed~r~k müs~lman olduğu m~lumdur (3, s. 501, 502). H~r 2 variant da bu ay~nin ~vv~lc~ ayrı inanca m~nsub ik~n daha sonra müs~lman olmuş

ş~xsl~rin islama girm~zd~n önc~ki durumlarına aidiyyatını t~sdiql~yir. Y~ni ~g~r h~r hansı batil inanch insan islamı q~bul etm~zd~n öne~ böyük günahlar işl~yib daha sonra is~ günahlarına tövb~ ed~r~k müs~lman olarsa, onun İslamdan ~vv~lki

günahlan bağışlanacaq. islamı q~bul etdikd~n sonra is~ Quranın ~mrl~rind~n müs~lmanlar cavabdehdir. Lakin müs~lman olduqdan sonra da böyük günahlar işl~yib Allahın rnhman v~ rgbim olduğuna ümid ed~mk bütün günahlarının

bağışlanacağı fikrinin boş xülya olduğu ~n-Nisa, ~n-N~cm, Fatir sur~l~rind~

bildirilir. Bel~ ki, "Fatir" sur~sinin 5-ci, h~mçinin "~n-Nisa" sur~sinin 31-ci v~ "~nN~cm" sur~sinin 32-ci ay~sind~ b~yan edildiyin~ gör~, R~bbin bağışlaması böyük

deyil, ancaq kiçik günahlara aiddir. Adıç~kil~n ay~l~rd~ buyurulur: - " ... 0 tovlayan (Şeytan) da sizi (Allahın r~hm~ti il~) tovlayıb yoldan

çıxartmasın!" (4, Fatir, 35/5). - "8g~r siz qadağan olunmuş böyük günahlardan ç~kin~rsinizs~, Biz d~ sizin

q~bah~tl~rinizin (kiçik günahlarınızın) üstünü ört~r v~ sizi (ş~r~fli bir m~nzil~) çatdıranq" (1, ~n-N isa, 4/3 1 ).

- "(O yaxşılıq ed~nl~r ki, ) kiçik günahlar (x~talar) istisna olmaqla, böyük günahlardan v~ r~zil işl~rd~n ç~kin~rl~r. H~qiq~t~n, · s~nin R~bbin çox bağışla-

yandır ... " (1, ~n-N~cm, 53/32). . Yuxanda t~qdim . edilmiş ay~l~rd~n b~lli olur ki, Allah r~hman v~ r~him

olmasına baxmayaraq, böyük günahlan deyil, yalnız kiçik günahlan bagışlayır.

insanın bütün q~bah~tl~rini R~bbin ~fv ed~c~yi xülyası is~ Fatir sur~sind~n aydın

olduğu kimi Şeytanın aldatmasıdır. Bel~ fasiql~r (böyük günah işl~y~nl~r) öz günahlarının üzl~rin~ vurulmaması

üçün Peyğ~mb~r~ (s.~.s.) Allahın - "(Ya R~siılum) Allahın m~rh~m~ti s~b~bin~ s~n onlarla (döyüşd~n qaçıb sonra

yanına qayıdanlarla) yumşaq r~ftar etdin. ag~r qaba, s~rt ür~kli olsaydın, ~lb~tt~,


onlar sanin atrafından dağılıb gedardilar. ... "- manasındakı "Ali-İmran" surasinin

159-cu ayasipi misal çak.irlar. Onlar harnin ayadan öz günalılannı ört-basdır etmak

maqsadila istifada edarak amalisalebliyin vacib olmadığını sübut etmak üçün dalil

kimi göstarmaya çalışırlar. Lakin bu aya insanların na qadar çirkin amallar edirlarsa ·

etsinlar onlara göz yummaq garakdiyi anlamını daşımır. Çünki "dinda macburiyyat

yoxdur ...... " (1, al-Baqara, 2/256) ayasi dini hala qabul etmamişlara aiddir. Dini

qabul etdikdan sonra isa b.addi-büluğa çatmış va ağıl sahibi har müsalmana şari

lıökml~ra uymaq farzdir (mütlaqdir). Bela ki, peyğambar Hazrat Muhammad (s.a.s.)

adi bir qaşığı oğurlanuş qadına al kasma cazasının verilmasinin mütlaq olduğunu

bildirmiş ya Allahın arndarini pozanlara qarşı amansız olmuşdur. Harnin lıadisda

bayan edilir: Qüreyşlilar Bani Mahzum qabilasindan oğurluq etmiş bir qadına

alkcısıncı cazasının tcıtbiq edilcıccıyini eşitdilar. Peyğcımbardcın (s .. a.s.) qadını

bağışlamasını rica etmcık üçün Rcısulullab.ın (s.a.s.) yanına bu maqscıdla onun çox

. sevdiyi Üsamcı ibn Zeydi (r.a.) göndcırdilcır. Üsamcı (r.a.) Hazrat Mub.cımmcıdcı (s.cı.s.)

müscılmanların xahişini bildiranda Allalı Elçisinin (s.a.s.) üzünün rangi qazabdcın

dayişdi vcı bela buyurdu: "Allahın qoyduğu cazalardan birinin tatbiq edilmcımas!

üçün vasitcıçilikmi edirsan?" Sab.v etdiyini anlayan Üsama (r.a.) Rcısulullahdan

(s.cı.s.) onun afv edilmasini Allalıdan dileımasini xahiş etdi (5, s. 346, 347).

3. Şakil çakmak va çakdirmak: İslamdaradikal görüşlü şa~slcır dinimizda ş~kil çakdirmayin qadağan olduğu ila alaqcıdar xurafat yayırlar. Bu iddianın asilsiz

olduğunu isbat etmcık üçün İslam tarixincı ncızcır salmaq kifaycıtdir. Masalcı

burasındadır ki, Rasulullalı (s.cı.s.) İslamın ilk dqvrlarindcılıcıqiqcıtcın da şakil çakmak

va heykal düzaltmaya izin vermcımişdir. Lakin o zaman 8rabistanda · bütpcırcıstlik

yayqındı. Bununla cılaqadar şakil çcıkib heykal düzaldanlar sonra harnin suratlara

ibadcıt edirdilcır. Hal-hazırda isa şakil çcıkcın va çcıkdiran müscılmanlar bütlcıra ibadcıt

maqscıdi ila deyil, foto çakdirdiyi andan xatira qalması mcıqscıdila bunu edir lar. Yani

agar insanlar şcıkillari bütparastlik niyycıtilcı çakmirlcırscı, bunu sadaccı lıcımin· andan

xatircı mcıqsadila edirlcırscı, harnin cımcıldcı günalı iş yoxdur. Xatcımül-8nbiya (s.a.s.)

"cımcıllcır niyycıtcı görcıdir'', - deycırak bad niyyatlcı edilmayan va haram& sabcıb

olmayan arnallario qabahat sayılmadığını bildrmişdir (6, s. 1 12).

4. Qadınlarm m üctahidliyi va onlarla istişara (maşvarat): İslam şcıricıtindaA qadınla istişara etmcıyin caiz olmadığına dair yanlış fikir mövcuddur. Harnin

cafeıngiyat "Qadınlara damşın vcı söylcıdiklarinin cıksini edin" tcırzindki sözlardan

qaynaqlanmaqdadır. Lakin bu sö.zlarin asi İslam dini ila cılaqasi yoxdur (7, s. 160).

Qeyd edilan ifadalar İslam dinincı yox, müxtcılif maşhur kişilario şaxsi raylarina


istinad~n yayılmışdır. M;;ıs;;ıl;;ın: Mövlana (C;;ılal;;ıddin Rumi) demişd.ir: "Qadınlarla

m;;ısl;;ıh;;ıtl;;ışin, lakin onların dediyinin ;;ıksini edin! Şübh;;ı· yoxdur ki, o ş;;ıhv;;ıt

sahibl~rinin dediyini ed;;ın t~l~f olar" (8, 721). R abele Xac;;ı N~sir;;ıddin Tusi ~s;;ırind;;ı qadınlar haqqında bel~ yazır: "8r arvad saxlamaqda üç şeyd;;ı özünü saxlamalıdır: " ...... Ümumi işl;;ırd;;ı arvadla m~sl;;ıh~tl;;ışm~m;;ıli, öz sirrini ona verm;;ım;;ıli, malının-mayasının bir qismini ondan gizli saxlamalıdır, çünki onların bel;;ı işl;;ırd;;ın başı çıxmadığı üçün ver;;ıc;;ıkl;;ıri yanlış m;;ısl;;ıh;;ıtl;;ır böyük z;;ır;;ır g;;ıtir;;ır" (9, s. 154). İslam ş;;ıri;;ıtind;;ı is;;ı Ali-imran sur;;ısinin 159-cu ay;;ısind;;ın d;;ı bilindiyi kimi, m;;ısl;;ıh;;ıtl;;ışm;;ık yalnız kişil;;ır;;ı aid deyildir. Qeyd edil;;ınl;;ıri sübut etri:ı;;ık üçün R;;ısulullahın (s. ;;ı . s.) h;;ıyatı qeyd edilmiş İslam tarixin;;ı baxaq. Hudeybiyy;;ı

anlaşması (m/t. 628-ci il) zamanı Peyğ;;ımb;;ırin ~övc;;ısi Ümmü S;;ıl;;ım;;ınin (r.a.) ona m;;ısl;;ıh;;ıt verm;;ısi, H;;ızr;;ıt Muh;;ımm;;ıdin (s.;;ı.s.) d;;ı xanımının d;;ıy;;ırli m;;ısl;;ıh;;ıtind;;ın

yararlanması "qadınla m;;ışv;;ır;;ıtin din;;ı zidd olduğu" fikrinin c;;ıf;;ıngliyini t;;ısdiql;;ıyir. Bel;;ı ki, Peyğ;;ımb;;ır (s.;;ı.s .) onunla birlikd;;ı M;;ıkby;;ı g;;ılmiş müs;;ılmanların h;;ımin il K;;ıb;;ıni t;;ıvaf ed;;ı bilın;;ıy;;ıc;;ıkl;;ırini demişdir. Amma oradakı s;;ıhab;;ıl;;ır K;;ıb;;ıni t;;ıvaf etm;;ıd;;ın geri dönm;;ık ist;;ımirdil;;ır. Allah Elçisinin (s.;;ı.s.) müs;;ılmanlara qurbanlan k;;ısm;;ıl;;ırini ;;ımr edib bunu üç d;;ıf;;ı t;;ıkrarladığıına baxmayaraq, onlar H;;ızr;;ıt

Muh;;ımm~din (s.~.s.) sözl~rin;;ı ;;ım~l etm;;ık ist~m;;ıdil;;ır. Bel;;ı v;;ıziyy;;ıtd;;ın H;;ızr;;ıt

Muh;;ımm~d (s.;;ı.s.) m;;ıyus olınuşdur. Ç;;ıtin durumu gör;;ın Peyğ;;ımb;;ırin zövc;;ısi

Ümmü S;;ıl;;ım;;ı (r.a.) xat;;ımül-8nbiyaya (s . ;;ı . s.) ehramdan çıxdığını bildirm;;ık üçün saçlannı qırxaraq qurbanını k;;ısm;;ısini m;;ısl;;ıh;;ıt verdi. Peyğ;;ımb;;ır d;;ı h;;ıyat

yoldaşının dediyi kimi etdi. N;;ıtic;;ıd;;ı müs;;ılmanlar da etiraz etm;;ıkd;;ın imtina ed;;ır;;ık qurbanlarını bsib ehramdan çıxdılar (10, s. 315). Bundan ;;ılav;;ı R;;ısulullahın (s.;;ı.s .)

zövc;;ısi Aiş;;ınin müct;;ıhidlik ed;;ır;;ık f;;ıtva verm;;ısi qadınlarla istişar;;ınin m;;ıqbul

olmasına dair daha bir parlaq nümun;;ıdir. H;;ızr;;ıt Muh;;ımm;;ıdin (s.;;ı.s.) v;;ıfatından

soııra s;;ıhab;;ıl;;ır b;;ızi maraqlandıqlan m;;ıs;;ıl;;ıl;;ırin ş;;ıri yönd~n izahını m;;ıhz

Peyğ;;ımbarin (s.;;ı.s .) xanımı Aiş;;ıd;;ın öyr;;ınmişl;;ır (ll, s. 293, 294). 5. Qadmların şar maxluqlar olduğuna dair xurafatlar: Q;;ırib;;ıdir ki, h;;ıtta

dini t;;ıhsil;;ı malik oğlan v;;ı kişil;;ır arasında qadınlara xor gözl;;ı baxan v;;ı buna dini don geydirm;;ık ist;;ıy;;ınl;;ır mövcuddur. Bel;;ı ki, bu mövqe sahibl;;ıri söyl;;ıdikl;;ıri

h;;ıqiq;;ıtd;;ın uzaq fıkirl;;ırini t;;ısdiql;;ım;;ık üçün Peyğ;;ımb;;ır H;;ızr;;ıt Muh;;ımm;;ıdin

(s. ;;ı . s.) hadisl;;ırini misal ç;;ıkirl;;ır. M;;ıs;;ıl;;ıy;;ı aydınlıq g;;ıtirm;;ık m;;ıqs;;ıdil;;ı h;;ımin

h;;ıdisl;;ıri n;;ız;;ırd;;ın keçir;;ık.

R;;ısulullah buyurub: "Özümd;;ın soııra kişil;;ır üçün qadından daha z;;ırarli bir fitıı;;ı buraxmadım" (12, Buxari, 1 1140).


Mövzuya dair daha bir misal: Rasulullah buyurub: "Dünya şirindir va manzarasi

xoşdur. Şübhasiz ki, Allah dünyanın idarasini siza veracak va neca davranacağınıza,

neca işlar edacayiniza baxacaq. O zaman dünyadan ehtiyat edin va qadınlardan kinin,, ( ça . 13, s. 185).

Qadınlara manfi nazarlarla baxanlar yuxanda taqdim edilan hadislardan başqa,

Peyğambarin (s.a.s.) navasi Hasan ibn eli ibn ebu Talibin (r.a.) mahz zövcasi

tarafindan zaharlanarak şahid edildiyini da ömak göstarirlar.

SÖzügedan hadisiari izah edarak qeyd edak ki, hadisda qadınlara "fitna"

deyilmasi onların pis, şar olması manasını daşımır. Çünki Allah insanlan takca ·şarla

deyil, yaxşı va xeyirla da imtahana çakir. Sözümüzü tasdiq edan Qurani-Karim ayalarilla baxaq.

-" ...... Biz sizi şarla da, xeyirla daimtahana çakirik ...... " (1, al-enbiya, 21/35).

- "Övladlannız va mallannız sizin üçün bir fitnadir ....... " (1, at-Tağabun1 64/15; al-enfal, 8/28).

Yuxanda bayan edilan ayalara aydınlıq gatirarak bildirak ki, insanlar nafsi zaif maxluqlardır. Bununla alaqadar onların aksariyyatini nafsa xoş galan · gözal

qadınlarla yolundan azdırmaq çox çatin deyil. Hazrat Hasanin (r.a.) qadın tarafindan

qatla yetirilmasina galinca isa qeyd edak ki, cinayatkarlan cinsiyyata ayırmaq

düzgün deyildir. Günah işiari yalnız qadınlar etmir. Qabahat edanlarin sJİasıiıda magar kişilar azdır?!

6. Elmdan uzaqlaşdırmaq cahdlari: XXI asra qadam qoymağımıza baxmaya

raq, bu dövrda da elmsizlarin dindarlan elmdan uzaqlaşdırmaq cahdlarina rast

galirik. Bu tarz saylara misal olaraq növbati qanqaraldan arnali göstarmak olar. Çox

acınacaqlı haldır ki, sivilizasiyanın yüksak inkişaf etdiyi dövrda yaşamağımıza

rağman, hatta bela zamanda da insanlan elmdan çakindirmak hallarını müşahida

edirik. Bela ki, bazi dımaqarası dindarlar tarafindan ilahiyyata havasİ olanlara

dindaFların riyaziyyat elmina meyl etmamalari garakdiyi barada cafang fikirlar

aşılanır. Konkret olaraq isa riyaziyyatda üstagal (+) işarasinin xaça hanzamasi sabah

göstarilir va üstagalin xaça oxşarlığı ila alaqadar müsalmanlann riyaziyyat fanni ila

maşğul olmamalan garakdiyi haqqında absurd taklif ira li sürülür. Camiyyati elmdan,

demali, taraqqidan uzaqlaşdıran va heç bir ciddi asası olmadan uydurmatarla geniş insan kütlasini savadsızlığa sürüklayan xurafatlardan qorumaq ehtiyacı afsus ki, XXI asrda da aktualdır.

Bir sıra şaxslar vardır ki, ateist tafakkürünü daşıdıqlarından insanlan dini ba~dan savadsız camiyyatin yaranınası ·namina bilarakdan xurafatlar yayırlar.

İslam dinin<J gqtirilmiş xurafatlar, bid<Jt!<Jt 419

B~zi f~rdl~r is~ ş~ri bilgil~ri m~hdud, dini savadı z~if olduğundan v~ ya ş~xsi

m~nf~~tl~ri üçün insanları bid~tl~rl~ h~qiqi dind~n hürküd~r~k imanlı yaşarnalanna

~ng~l, mane~ t~şkil edirl~r. Dini aspektd~n c~miyy~tin xurafatlarla yanlış

yönl~ndirilm~sinin qarşısını almaq m~qs~dil~ c~miyy~td~ dini maarifl~nm~y~ ön~m verm~k z~ruridir.

7. Uydurma hadislar: 8fsus ki, uydurma h~disl~r vasit~sil~ din~ bir çox bid~t

salınmışdır. Bid~tl~rd~n, xurafatlardan qorunmaq üçün uydurma h~disl~ri s~lıih

olanlardan ayırd etm~yi ·bacarmaq mütl~qdir. Uydurma h~disl~ri b~lli etm~nin ~n

effektiv üsulu h~disl~ri Quran ay~l~ri il~ müqayis~ etm~kdir. eg~r h~disd~

deyil~nl~r Quranın ehkamlanna ziddirs~, ~minlikl~ dem~k olar ki, h~min h~dis

uydurmadır. Çünki Peyğ~mb~rl~r müq~dd~s kitabda b~yan edil~n R~bbin

k~lamlanna zidd görüşl~r t~bliğ etm~mişl~r. Şübh~siz ki, Quran ay~sinin ~ksini

iddia edar~k R~bbin~ asi olmuş birini Allah özün~ peyğ~mb~r t~yin etm~zdi. Sübutu

Qurani-K~rim ay~sind~dir:

- " .... Onlara de: M~ onu (Quranı) özbaşına d~yişdir~ bilm~r~m. M~n ancaq

m~n~ g~l~n v~hy~ tabe oluram. 8g~r R~bbim~ asi olsam, (müsib~ti) böyük günün

( qiyam~t gününün) ~zabıildan qorxuram" (1, Yunus, 10/1 5).

Yunus sur~sinin 15-ci ay~sind~n göründüyü kimi, Allah H~zr~t Muh~mm~d~

(s.~. s.) b~yan edir ki, o, müşrikl~r~ R~bbin k~lamına zidd söz dey~ bilm~y~c~yini

bildirsin. Buna ~m~l etm~zs~, Allahın c~zasına m~ruz· qalar. Dem~li, ~g~r

Peyğ~mb~rin (s.~.s.) h~disl~rind~ Quran ehkamlarını t~kzib ed~n fikirl~r yazılırsa,

h~min hadisl;;ırin s~hih olması mümkün deyil.

8. B acc ibadati ila bağlı yanlışlar: Sözüged~n ibad~tl;;ı ~laq~dar s~hv

h;;ır~btlard;;ın biri d~ budur ki, z;;ıvvarlann ;;ıks~riyy~ti h~ccd~n qayıtdıqdan sonra

özl~rin~ "hacı" dedirtirl~r. Gör~s;;ın ibad~tl;;ırinin q~bul edilm~sin~ ~minlik onlarda

hardandır?! Biz ibad~tl~rimizi ed~rbn onları Ailahın q;;ıbul ed~c;;ıyin~ yalnız ümid

v~ niyaz ed~ bil~rik. R~bbin d~rgahında m~qbul sayıtaeağına tam ~min ola bilm~rik.

ÇÜnld ibad~tl;;ırin q~bul edilib-edilm~y~c;;ıyini Allahdan başqa · heç kim bilm~z. Sad~ c~ h~cc · ibad~tini yerin~ yetirm~k onun Allah t~r~find:m q~bul edil~c~yi

m~nasına g;;ılm~z. s~lıih h~cc üçün bir sıra ş~rtı~r yerin;;ı yetirilm;;ıli, onlara

barmaqarası baxılmamalıdır. Masalcın: Hacc zamarn edilmcısİ mütlcıq olan

~m~ll~rdan biri önc~ki güİıahlara s~mimi-q~lbd~n tövb~ etm~kdir. Ancaq b~zi

z~vvarlar h~cc zamanı tövb~ edir, ev~ qayıtdıqda is~ öz v~din~ sadiq çıxmaq

~v;;ızin~, tövb~sini pozaraq yenid~n eyni b~d ~m~ll~rini t~krarlayırlar. Bel~lari yalan )

vadlarl;;ı ~hdi pozur dini ibadatlari bir oyuncaq halına g;;ıtir~rak bu tarz qeyri -samimi


ibad~tin q~bul edil~c~yini ~nn ·edirl~r. H~ccd~ki yolverilm~z ~m~ll~r~ daha bir misal: Çox yüks~k h~rar~t aitmda sayı 3 milyondan artıq z~vvarlar t~r~find~n edil~n

bu ibad~t zamarn insanlar yalnız özl~rini düşünm~m~li, lazım g~ldikd~ ~trafdakılara köm~k etm~yi unutmamalıdırlar. Amma el~l~ri d~ vardır ki, K~b~ni t~vaf ed~rk~n g~ldikl~ri öz d~st~sind~n olanlarla birlikd~ bir-biriniı::ı. qoluna gir~r~k ~lil~yirl~r. Bu zaman ~g~r onların önünd:m ged~nl~rd~n kims~ bayılıb yer~ yıxılarsa, birnarlan

qaldınb o müd.hiş basınq mühitd~n çıxartmaq ~v~zin~, onlan basdalayaraq üstünd~n · keçirl~r: Bel~ bivec münasib~t ÜZünd~n h~r il h~cc zamarn tapdaq altmda qalaraq h~yatmı itir~nl~r olur. Bel~l~rinin neqativ ~m~ll~rini gördükd~ sual meydana g~lir

ki, h~qiq~t~nmi onlar bel~ insaniyy~tlikd~n uzaq ~m~ll~rinin "müq~dd~s ibad~t" kimi Allah qatmda q~bul edil~c~yin~ inanırlar?! Qurani-K~rimd~ h~ccl~ bağlı b:;ıyan edilir:

- " ..... Beytülh~rama üz tutub g~l~nl~r~ hörm~tsizlik etm~yin! (Onlara qarşı nalayiq işl~r görm~yi özünüz~ balal bilm~yin!) İlıramdan çıxdığmız zaman

(ist~s~niz) ov edin! Yaxşıliq etm~kd~ v~ pis ~m~ll~rd~n ç~kinm~kd~ ~lbir olun, günah iş görm~kd~ v~ düşm~nçilik etm~kd~ bir-biriniz~ köm~k göst~rm~yin!

Allahdan qorxun! H~qiq~t~n Allahın nabı şidd~tlidir" (1, ~1-Maid~, 5/2).

Yuxanda qeyd edil~n ay~d~n b:;ılli olduğu kimi, h~cc ziyar~ti yalnız K~b~ni t~vaf ed~r~k namaz qılmaqdan ibar~t deyil. H~cc ziyar~tin~ g~lrniş müs~lınanlatın heç kim~ börm~tsizlik etm~m~si, yaxşılıq ed~r~k pis ~m~ll~rd~n uzaq durması

b~ccin ön~mli ünsürl~rind~ndir. Sözüged~n f~rz ibad~ti m~n~vi d~y~rl~r~ ~h~miyy~t verm~d~n h~cci sad~c~ K~b~ ~trafinda dolanaraq şeytan daşlamaq m~rasimin~ ~m~l etm~sil~ yetinm~k d~r~c~d~ b~sitl~şdir~n z~vvarlarm bu fikri islama ziddir. İslamda riay~t edilm~si mütl~q olan ''yaxşılıq etm~k, pislik etm~yi özün~ r~va bilm~m~k"

m~fhumlanm ön~ms~m~d~n d~ ibad~tl~rin q~bul edilm~si s~hv düşünc~sini

daşıyanlarm R~bbin şidd~tli ~zabma düçar olacaqlarmı bildir~n "~1-Maid~"

s~sind~n aydın olur ki, sözüged~n prinsip~ ~m~l etm~d~n ibad~tl~r Allah qatmda

m~qbul deyildir. 9. Yanlış dua tarzi: Bir sıra insanlar mövcuddur ki, arzu v~ dil~kl~rin~ nail

olmaq üçün el arasmda müq~dd~s sayılan yerl~r~: pirl~r~ gedir, dağlara qalxırlar .

. İst~kl~rinin çin olmasım Allahdan ist~m~k ~vazin~, övliyalardan gözl~yirl~r. Ancaq m~yusedici haldır ki, onlar f~rz ibad~tl~rini yerin~ yetirm~kd~n boyun qaçırırlar. H~r , gün 5 d~qiq~lik namaz qılmağı öz~~rin~ ağır yük hesab edir, f~rz ibad~tl~ri ild~ 1-2 · d~f~ pirl~r~ getm~kl~ ~v~z edirl~r. Qeyri-düzgün düşünc~y~ malik bu ş~xsl~r dağlara

dırmaşıb pirl~r~ getm~kd~ns~, f~rz ibad~tl~r~ riay~t etm~yin g~r~kdiyini q~bul

İslam dinina gatirilmiş xurafatlar, bidatlat . 421

etm~k ist~mirl~r. Lakin mütl~q olan ibad~tl~r~ ~m~l etm~kl~ insanlar h~m Allah

qarşısında şükran borcunu yerin~ yetirir, h~m d~ b~zi dualarının q~bul edilm~sin~

nail ola bil~rl~r. Bel~ ki, Qurani-K~rimd~ mövzu il~ ~laq~dar b~yan edilir:

- "Sabirl~ v~ namazla Allahdan dil~yin ...... " (1, ~1-B~q~r~, 2/45).

10. Dini qiyafa altında aldadanlar: Qeyd etm~liyik ki, Az~rbaycanda

xurafatlar yayanların ön sıralarında s~lahiyy~ti olmadığı halda özl~rin~ "müct~hid"

adlandıranlar durur. Müqayis~ üçün dey~k ki, İranda müct~hid v~sfin~ layiq olmaq

üçün 20 illik dini t~hsil almaq lazımdır (14, s. 150). Az~rbaycanda is~ 20 illik dini

t~hsil ocağı yoxdur. Bu zaman sual meydana çıxır ki, ~rbaycanda özl~rini müct~hid adlandıranlara "müct~hid" adını kim verib?! Özl~rin~ yüks~k dini rütb~l~r

ver~n bu dırnaqaras~ müct~hidl~r avam ~hal.i arasında yüks~k nüfuz v~ etibar

qazanırlar. Çox acınacaqlı haldır ki, onlar dini t~hsili olmayan bir çox insanlar

arasında xurafatlar yayır v~ bu uydurmalara geniş insan kütl~sini inandırmağa

müv~ff~q olurlar. Yet~rli dini savaddan m~hrum ş~xsl~rin f~qihlik ·etm~si, y~ni dini

m~s~l~l~rd~n düzgün hökm çıxara bilm~l~ri imkansızdır v~ buna gör~ d~ teoloji

maarifl~ndirm~ il~ m~şğul olmalarına m~n~vi haqqlan yoxdur. Quranda bel~l~ri

haqda R~bbimiz x~b~rdarlıq edir:

- " ...... Allaha qarşı bilm~diyiniz şeyl~ri söyh:ım~nizi siz~ haram etdik" (1 , ~ı-

araf, 7/33).

ll. Saqqal saxlamaq va geyim tarzi: İslam ş~ri~tind~nmiş kimi t~qdim edil:}n

xurafatlardan növb:;)tisi saqqal saxlamaqla :;)}aq:;)dardır. B~zi din xadiml~ri dinciariara

saqqal saxlamağın mütl:;)q, sa:iclamamağın is~ haram olduğunu deyirl:;)r. Mövcud olan

bu ehtimal h~disl~rl:;) bağlıdır, H:;)min h~disl~rd~ buyurulur:

- "Brğlan qırxın, ç~n~ ·sümüyünün üstünü qırxmayın ki, uzansın v~ y~hudil~r:;) oxşamayrn!" (15, s. 338).

- "Bığlan k~sin, saqqallan buraxın!" (16, s. 446).

Yılxandakı fikrin h~qiq~td~n uzaq olduğunu isbat em~k üçün dey~k ki,

yuxandakr h:;)diSl~r z~ifdir. z~if h~disl:;)r is~ dini d~lil sayıla bilm:;)Z. Müct:}hid

seyyid Müh~mm~d Hüseyn F~zlüllah saqqal saxlamağın vacıb olmadığını

söyl~y~r~k sözüged~n h~disin ~g~r h~qiq~t:;)n d~ Peyğ~mb~r (s.~.s.) t~r~fınd~n

deyilmişsa da müayyan bir dövr üçün ngzgrd~ ttıttılduğunu yazır. Bel~ ki, yuxanda

veril~n h~dis zikr edildiyi zaman müs~lmanların sayı az idi v~ ola bilsin ki, onlan

saqqal saxlamayan y~hudil~rl~ qanşıq salınamalan üçün R~sulullah (s.~.s.) bel~

buyurmuşdur. Lakin mü~yy~n müdd~t keçdikd~n sonra müs~lmanların sayı artmış

v~ onlann y~hudil~rl~ s~hv salınması ehtimalı aradan qalxmışdır (15, s. 338, 339).


Saqqal sax.lamağın müst:;ıhab (H:;ızr:;ıt Muh:;ımm:;ıdin b:;ız:;ın edib, b:;ız:;ın d:;ı etm:;ıdiyi

:;ım:;ıll:;ır), qırxmağın is~ mübah (mühll~fl~rin edib-etm~m~kd:;ı s~rb~st olduqlan :;ım~ıı~r) olması fikrini müdafi~ ed~n aliml:;ır:;ı gör:;ı, saqqal sax.lamaq, yem~k, içm~k,

geyinm~k ad~tdir. Ad~t is:;ı ibad~tl:;ı bağlı sünn~t deyil, ürfl~ ~laq~dar sünn~tdir. Buna "sünn~tüz-z~vdid" deyilir. Sünn~tüz-z~vdid t:;ırk edilm~si q~bah~t sayılmayan sünn~tdir. Müşrikl~r~ iman yönünd~n b~nz~m~k müs~lmanlara haramdır. Ürf v:;ı

ad~t~ dair mövzularda is~ caizdir (17, s. 155). Çünki, R~sulullah (s.~.s.) xristian rahibl~rinkin~ b~nz~r takunya (taxta ayaqqabı) geyinmişdir.

H~mçinin bir sıra insanlar geyimi d~ dinl~şdirm~k niyy~tin~ düş~r~k qalstuk

taxmağın . müs:;ılmanlara caiz olmadığını iddia edirl~r. Ha~buki bu ehtimalın

h~qiq~tı~ heç bir ~laq~si yoxdur. Bu zaman haqlı olaraq sual meydana g~lir ki, ~g~r h~qiq~t~n d~ qalstuk taxmaq müs:;ılmanlara ş~ri yönd~n qadağandırsa, b~s n~ üçün bunu iddia ed~nl~r şalvar v~ penc~k geyinirl:;ır?! Bu m~s~l~y~ m~ntiql~ yanaşsaq, bu

halda bel~ bir n~tic~ alınır ki, ~g~r qalstuk xristian bşfi olduğu üçün müs~lmana taxmaq olmazsa, o zaman şalvar v~ penc~k d~ xristian ixtirası olduğuna gör~.

geyinilm~si caiz deyildir. Lakin qalstuk taxmağın müs~lmana qadagan olduğunu söyl~y~nl~r n~d:;ıns~ şalvar v~ penc~yin d~ qeyri-müs~lman libası olduğunu

görm~m~zlikd~n g~l~r~k onlan geyinirl~r. Qalstuku xristian geyimi hesab etdikl:;ıri üçün taxmayıb xristian libası geyinm~yin müs~lman dindarlan üçün yolverilmaz hesab ed~nl:;ır qeyri-s~mimi davranaraq şalvarla penc~kd~n istifad~ edib bunlann d~ qeyri-müs~lman ixtirası olduğunu gözardı edirl~r. Altını ·çiz:;ır~k qeyd ed~k ki,

H~zr:;ıt Muh~mm~din (s.~.s.) dövründ~ n~inki müs~lmanlar, o cüml~d~n müşrikl~r d~ Peyğ~mb~r (s.a.s.) kimi saqqal saxlayır, uzun ~ba geyinir va ammam~ taxırdılar.

Y ~ni sözüged~n saqqal v~ tibas ş~kli dinin ~mri deyil, sad~c~ o dövrün da bi ila

alaqadardır.

12. Tasbeb çakmak: Allahı zikr ed~rkan "t:;ısbeh" adlı muncuqlardan istifad~ olunması müsalmanlann arasında yayqındır. Lakin R:;ısulullah (s.~.s.) R~bbi zilcr

ed~rbn t~sbeh adlanan muncuqlardan istifad~ etm~mişdir Muncuqlan bir-bir ç:;ıbr~k Tanrını anmaq is:;ı islama Buddizrndan keçmişdir. Bela ki, Buddistlar 108 kiçik v~ 1 böyük muncuqdan ibarat . bsbehd~n istifad~ edar~k mantralar (dini matnl~r) söylayirlar (18, s. 335). Rasulullahın (s.~.s.) is~ qızı Hazrat Fatim~y~ (r.a.)

va H~zr~t ali ibn abu Talib~ (a. s. ) tövsiya etdiyi Allahı zilcr ş~kli beladir: 33 daf~ SÜBHANaLLAH, 33 dafa aLHa:MDÜLİLLAH, 33 d~f~ da ALLAHU-aKBaR sözl~rini har geca demak (19, s. 84). Mövzu ila bağlı mövcud h~disl~rd~ Allaha

tasbih (SÜBHANaLLAH), t~hmid (aLHa:MD~İLLAH) v~ takbir (ALLARU-


8KB8R) g~tir~rk~n Peyğ~mb~rin (s.~.s.) muncuqlardan istifad~ etdiyin~ v~ yaxud onun vasit~sil~ zikri tövsiy~ etm~sin~ dair s~hih m~lumat yoxdur.

13. Badnazar: B?dnn~rin olub-olmaması el arasında mübahis~ doğuran

mövzulardandır. B~zil~ri bunu xurafat, dig~rl~ri is~ h~qiq~t hesab edirl~r. Qeyd ed~k ki, b~dn~z~rin mövcudluğu elmi yolla isbat edilmişdir. Bel~ ki, gözd~ biotok deyil~n şüalar vardır. 8g~r h~min şüaların gücü normadan artıq olarsa, bel~ adamın

biotoklan m~hvedici, z~r~rverici t~sir göst~rir. M~s~l~n: B~dn~z~ri olan adam h~r hansı bir ~şyanı b~y~nib ona diqq~tı~ baxarsa, h~min ~şya qınlır, xarab olur. C~miyy~td~ biotoklan güclü olanlan "b~dnn~rli" adlan~lar. Müf~ssirl~rin

~ks~riyy~ti ".... . Doğrusu inkar ed~n1~r zilai (Quranı) eşitdikl~ri vaxt bardaysa gözl~ri il~ s~ni yıx.ıb devir~c~kl~rdi .... "b larnından ibar~t "~1-Q~l~m" sur~sinin 50-ci ay~sind~ki "gözl~ri il~ s~ni devir~c~kl~rdi" sözl~rini "n~z~r" kimi t~fsir etmişl~r

(20, Elmalılı Harndi Yazır. Hak dini, Kuran dili, c. VIII, s. 5305). H~zr~t

·Muh~mm:;:ıd (s.~.s.) b~dn~z~r haqqında buyurub: N~z~rd~n Allaha sığının! Çünki

göz d~ym~si haqqdır (21, s. 268). Ondan qorunmaq üçün "Fatih~". "Ay~t~l-Kürsi", "İxlas", "F~l~q", ''Nass" sur~l~rini v~ ''Nun" sur~sinin sonuncu ay~sinin oxunrnası g~r~kdiyini İbn Mac~ kitabının Tibb, 34-cü babında bildirir.

Xurafatlardan, bid~tl~rd~n qorunmağın v~ şirb düşm~m~yin ~n doğru yolu başqaların ~m~ll~rinin düzgün olub-olmadığını bilm~d~n on1an kor-koran~ t~qlid etm~k deyil, dini yönd~n maarifl~nm~kdir.


iSTiFADa OLUNMUŞ aDaBİYYAT

•V. M. M:mım~d~liyev. Qurani-K~rim m~alı. 2007.

•Seyyid Rni. ·N~hcül-B~lağ~ (t~rcüm~ ed~n: R~hman N~rimanoğlu). 2006,336 s.

•Elmalılı. H. Yazır. Hak dini Kuran dili. İstanbul: Zaman yayın evi, VI c.

•A. Davudoğlu. Kuran-ı Kerim ve izahlı meali. İstanbul: Çile yayın evi, 1981.

efuıam Nevevi. ·ruyazüs Salibin (t~rcüm~ ed~nl~r: Y. Kandemir, İ. L. Çaka~, R.

Küçük). İstanbul: Erkarn yayınları, 2005, VII c, 644 s.

•Müs.lim b. H. Sahibi Müslim ve tercümesi (t~rcüm~ ed~n: M. Sofuoğlu).

İstanbul: İrfan, 1988, VI c.

•Faruk Beşer. Hanımlara özel fetvalar. İSTANBUL: Nun yayıncılık, 2007, 375 s.

•Mevlana. Mesnevi-i şerif, (sad~l~ştir~n: Prof. Dr. Amil Çelebioğlu).

istanbul: Milli egitim yayınlan, 2000, c. I, 945 s.

•Xac~ N~sir~ddin Tusi. 8xlaqi-Nasiri. Bakı: Elm, 1980, 255 s.

•8li Himm~t B~rki, Osman K~skioğlu. Xat~mül-8nbiya H~zr~ti Muh~mm~d v~

h~yatı. Ankara: Diyan~t İşl~ri Başqanlığı N~şri, 1996, 436 s.

• Havva Ergene Işık. Hanım sahabiler. İstanbul: Gül yurdu yayınlan, 2006, 320 s.

• Buhari. Tecrid-i Sarih (t~rcüm~ ed~n: M. Sofuoğlu). ~ara: Ötüken yayın evi,

1980.

•İmam Nevevi. Riyazüs Salibin (t~rcüm~ ed~nl~r: Y. Kandemir, İ. L. Çakan, R.

Küçük). İstanb~l: Erkarn yayınları, 2005, III c, 607 s.

• Ethem Ruhi Fığlalı. Çağımızda iti.kadi İslam mezhepleri. Ankara: Selçuk

yayınları, 1996, 383 s.

• Seyyid Müh~mm~d Hüseyn F~zlullah. T~rcüma ed~n: X~yYam . Qurbanzadg.

8hli-Beyt mazhabinda namaz v~ oruc. Bakı: Xgzar U ni versiteti N~şriyyatı, 2007, 349 s.

•İmam Nevevi. Riyazüs Salihin (tgrcüm:) ed:)nl:)r: Y. Kandemir, İ. L .. Çakan, R.

Küçük). İstanbul: Erkarn yayınları, 2005, V c, 579 s.

• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: 2010, XXXVIII c.

•B. B. IOpqyı<. KpHIIIHa. MımcK: CoBpeMeHHoe cnoBo, 2004, 350 CTp.

Müslim. b. H. Sahihi-Müslim. İstanbul, VIII c.

19. Elmalilı Harndi Yazır. Hak dini, Kuran dili. İstanbul: Zaman yayın evi, VIII c.

20. İ. Mace. Sünen-i İbn-i Mace tercemesi ve şerhi. Tıbb, Nazar deymesi işi ha

bı 32 (tgrcüm:) edgn: H. Hatipoğlu). İstanbul: Kahraman yayınlan, 1983, IX c, 640 s.


:xüLASa

M~qal~d~ insanlan dind~n uzaqlaşdıran m~nfı amill~rd~n biri olan din~ salınmış xurafatlar, bid~tl~r mövzusundan b~hs edilir. Bn~n dini gözd~n salmaq, b~z~n is~ ş~xsi m:;mafeyi üçün dini al~t kimi istifad~ ed~nl~r t~r~find~n ş~ri~t~ ~sı dind~

mövcud olmayan uydun'nalar ~ıav~ edilir. H~qıin çoxsaylı xurafatlara, bid~tl~r~ dair m~qal~da misallar ç~kilmişdir. H~mçinin m~qal~d~ sözüged~n bid~tl~rin h~qiqi

dind~ yeri olmayan uydurma olduğunu sübut ed~n Quran v~ Peyğ~mb~r

h~dislarind~n dini d~lill~r t~qdim edilmişdir. O cüml~d~n insanlarm aksariyyatinin dini yöndan ali tahsili olmadığından xurafatlann camiyy~tda süratla yayılaraq el arasında adat halına galmasi tahlük~si m~sal~sina toxunulmuşdur.

PE310ME

B cTaTı.e H3JiaraeTc.s: TeMa o6 OJ(HOM H3 HeraTimmrx. <}laKTopoB OT.L\O~IIU:IX moı:ı;eM OT peJIHr!iM TaKa.s: KaK rrces.ı:ıopeJIHrH03Hı.Ie yqeHIDI. Hıwrı:ı;a B CBOHX JIHtiHJ:,IX. mnepecax, a B HeKoTopı.rx. cııyqa.s:x H3 3a npeı:ı;y6e)I(.L\eHIDI H c ı::ı;emıo

YHif3HTh BepyroiiU:IX IIpOTHBOIIOJIO:>KHOM peJIHrHM cpeı:ı;H HaCeJieHIDI pacrrpoc-rpaiDIIOTC.S: Bbr.ızyMKH H rrperroı:ı;Hoc.s:Tc.s: KaK peJIHrH03Hı.Ie ycToH. B cTaTı.e rrpHBO.zı;.s:TC.S: rrpHMepı.ı o Bb!ı:ı;yMKax npenoJ(HOCHM:hie KaK peJIHrH03Hbie 3arrose.zı;H. B TOM q]fCJie rrpeiiOJ(HOC.S:TC.S: <}laKT:bi OIIpOBepraıoi[(He rrpaB.zı;HBOCT:b JDKe-.zı;OBO,L\OB

rrpe.ı:ıııaraemrx. KaK peJIHrH03Hbie rrpaBHJia. TaiOKe rro.s:cıvı:eTc.s: a:crreKT yrpo3:&I pacrrpocTpaHeHIDI · rrceB.ı:ıopeJIHrH03HbiX rrpaBHJI. KpoMe Toro, aHaJIH3HpyıoTc.s:

rrpo6JieMbi Bepa B HHX KaK B peJIHrH03Hbie ycTOH OT OTCYTCTBH.s: y 60JI:blllliHCTBa

HaceııeHIDI Bı.rcınero o6pa3oBaHIDI no TeoııorHH, B TOM qncııe OT Heı:ı;ocTaTKa

IIpOCBeTHTeJI:bCKHX pa60T B :noM 06JiaCTH.

426 Xa]ida Faiq qızı İslamzada

SUMMARY

The subject of the article is about one of the negative factors of the distancing

people from religions such as pseudo-religious doctrines. Sometimes in the personal interests and in certain cas es because of prejudice and with the purpose to humiliate believers opposite religions among the population inventions extend and are presented as religious foundations. In article examples about inventions presented as

religious precepts are given. !ncluding the facts disproving truthfulness pseudo-the argument~ offered as religious rules are presented. Also the aspect of threat of distribution of pseudo-religious rules is explained. Besides problems belief in them

as in religious foundations from absence at most of the population of the higher education on theology, including from the shortcomings of educational of this area are analyzed.

Documents

ILAHIYYAT - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D02632/2015_23/2015_23_ISLAMZADEXF.pdf · Bundan alav~ onların arasında İmamlar üçün.namaz qılan; arzu-ist~kl~rini Allahla yanaşı