1.

>> Embedded systemen: van een koelkast diegaat shoppen tot druiven die vragen omgeplukt te wordenEmbedded systemen zullen ons leven veranderen. Dat doen ze ook vandaag al, zonderdat we ons ervan bewust zijn. Dat is nu juist het handelsmerk van deze systemen:onzichtbaar en op een intelligente manier de mens bijstaan in elk aspect van het leven.Of je nu met de auto rijdt, aan het joggen bent of de wasmachine vult, ze zijn er.

lees meer op pagina 3

>> Chipproductie en milieu: onverzoenbaar?lees meer op pagina 6

>> Elektronica op wielenlees meer op pagina 8

>> IMEC organiseert een cursus over de integratie van embedded systemen

lees meer op pagina 9

>> Prof. Van Brussel over mechatronica: “DeVlaamse industrie heeft het begrepen.”

lees meer op pagina 10

>> Het einde van de tunnel in zicht?lees meer op pagina 12

>> TIS-netwerk stimuleert innovatie rond verpakkingstechnologie

lees meer op pagina 16

INTERCONNECTN° 13 - viermaandelijks / mei 2003

© Electrolux

© ACUNIA

2.

Vorig jaar werd IMEC’s InterConnect in een nieuw kleedje gestoken, dit jaarwerd gesleuteld aan het concept met een aantal nieuwe rubrieken als resultaat.Maar de grootste verandering is dat onze Vlaamse nieuwsbrief drie maal perjaar zal verschijnen en per jaar één technologie in de kijker plaatst. In 2003 zijndat embedded systemen, de systemen die onze toekomstige omgeving ‘intelli-gent’ maken. Deze embedded systemen krijgen trouwens het hele jaar door bij-zondere aandacht van IMEC’s divisie INVOMEC (industrialisatie en vormingin de micro-elektronica) en vormen, als slagroom op de taart, ook het hoofd-thema van IMEC’s Vlaamse Bedrijvendag die dit jaar doorgaat op 19 novem-ber.

Net als in vorige nummers presenteren we een tweede artikel over een techno-logie waarover u wel eens iets meer zou willen weten of die u kan helpen uwproduct of productieproces te innoveren. Zo leggen we in dit nummer uit hoeIMEC de productie van chips milieuvriendelijker laat verlopen. Ook de agendableef bewaard, waarin we een overzicht geven van IMEC’s trainingsprogrammaen van evenementen die IMEC organiseert of waaraan IMEC deelneemt.Nieuw zijn de rubrieken 'Netwerken in Vlaanderen', 'Een greep uit I&I's dienstenpakket' en 'Blik op de toekomst'. In dit laatste wordt een visie ver-woord die uitgebreid wordt belicht in decyclus Visionaire Seminaries, een initiatiefvan IMEC en Leuven Inc.

Ieder nummer geeft ook een klare kijk op het reilen en zeilen van een specifiekemarktsector binnen de ICT of micro-elektronica (de rubriek 'Industrie doorge-licht').

Wij hopen u als Vlaams bedrijf met dit nieu-we concept nog beter en gerichter te infor-meren.

Veel leesplezier!

Els Parton en Mieke Van Bavel,Wetenschappelijk redacteurs.

Woord voorafColofon

Verantwoordelijke uitgever:Prof. Gilbert Declerck

Redactie: Els PartonMieke Van Bavel

Werkten mee aan dit nummer:Bart De MeyFrédéric DevischKatrien MarentPeter RaeymaekersHendrik Van BrusselKris Van de VoordeJan Van HoeymissenJan Wauters

Voor meer informatie:Katrien MarentCorporate CommunicationsIMECKapeldreef 75B-3001 LeuvenTel: 016/28 18 80Fax: 016/28 16 37E-mail: Katrien.Marent@imec.be

www.imec.be

© Electrolux

3.

Embedded systemen zullen ons leven veranderen. Dat doen ze ook vandaag al, zonder dat we ons ervan

bewust zijn. Dat is nu juist het handelsmerk van deze systemen: onzichtbaar en op een intelligente manier de

mens bijstaan in elk aspect van het leven. Of je nu met de auto rijdt, aan het joggen bent of de wasmachine

vult, ze zijn er.

De derde innovatiegolf in de ICTHet aantal embedded systemen zal de komende tien jaardrastisch toenemen tot ongeveer vijfhonderd per gezin. Nual bevatten vrijwel alle nieuwe producten die op de marktkomen embedded systemen. Dit is een logisch gevolg vande voortdurende miniaturisering van transistoren, de func-tionele bouwstenen van chips. Hierdoor worden chips meteen bepaalde functionaliteit al dertig jaar, iedere 18 maan-den de helft goedkoper. Tegelijkertijd worden ze ook als-maar sneller en zuiniger. Ze zijn nu zo klein en goedkoopgeworden, dat we ze overal kunnen inbouwen. Technologywatchers noemen deze massale opkomst van embeddedsystemen de derde innovatiegolf in de ICT, na internet enmobiele telefonie.

Slimme apparaten, onderling verbonden tot eenslimme omgevingEmbedded systemen zitten vervat in alledaagse voorwerpenzoals kleding, meubels, huishoudtoestellen, voertuigen engebouwen die hierdoor zogenaamd ‘intelligent’ worden. Determ ‘slimme apparaten’ is overgewaaid uit de V.S. waarmen smart gebruikte voor apparaten die het vermogenhebben om zelfstandig informatie te verwerken en op basisdaarvan bepaalde acties ondernemen (Self Monitoring AndReporting Technology). Tegenwoordig wordt de term veelruimer geïnterpreteerd: intelligente apparaten zijn kleineen flexibele apparaten die zich aanpassen aan hun gebruikeren tegelijkertijd meerdere functies kunnen vervullen.Bovendien staan deze apparaten in contact met elkaarwaardoor ze onderling informatie kunnen uitwisselen, zon-der tussenkomst van de gebruiker. Samen vormen ze deintelligente omgeving. Mark Weiser, hoofdingenieur bijXerox PARC (Palo Alto Research Center), vergeleek het con-cept van deze onzichtbare ICT met onze schrijftaal: wegebruiken het onbewust zonder nog maar een seconde tedenken aan de technologie van het schrijven. Deze toe-komstvisie van Ambient Intelligence kan pas realiteit wordendoor de grootschalige inzet van embedded systemen.

Heterogeen, onopvallend, zuinig, flexibel en uiterstbetrouwbaarDit zijn de vijf eigenschappen die embedded systemen zo inte-ressant en tot een ware technologische uitdaging maken.

• De meest typerende eigenschap van embedded systemenis hun heterogeen karakter. Experts uit verschillende vak-gebieden slaan de handen in elkaar om complexe syste-men te realiseren waarin sensoren, actuatoren, (alterna-tieve) energiesystemen, radio-antennes, software endynamisch veranderbare (herconfigureerbare) hardwareworden samengebracht. Bovendien moeten deze syste-men in staat zijn om te communiceren met verschillendesoorten netwerken en andere embedded systemen.

• Een ander belangrijk kenmerk van embedded systemen ishun onopvallende werking: ze maken een apparaat,machine of instrument intelligenter zonder dat de gebrui-ker zich bewust is van de werking van het onderliggendeembedded systeem. We zullen de toestellen van de toe-komst onbewust gebruiken als een natuurlijk verlengstukvan onze vaardigheden. Vereiste hiervoor is een interfacedie gebaseerd is op menselijke communicatie bv. op basisvan spraakherkenning. Een andere manier om onzichtba-re computers te realiseren is ze rechtstreeks te lateninterageren met de fysische wereld. Embedded systemenervaren de fysische wereld, bv. temperatuur, luchtkwa-liteit, bodemtoestand, of motorvibraties, dankzij senso-ren. Ze verwerken deze data en reageren er onmiddellijkop met fysische acties, d.m.v. mechanische onderdelenaangestuurd door actuatoren. De tussenkomst van demens (data ingeven via toetsenbord, output op beeld-scherm) wordt hierdoor totaal overbodig. Nu één derdevan de ‘beeldscherm’bevolking lijdt aan zogenaamde muis-armen en rsi (computer Related repetitive Strain Injury)speelt dit duidelijk in het voordeel van de nieuwe syste-men. De keerzijde van de medaille is echter dat zulkezelfstandige systemen mensen afschrikken. Ze zullen danook extra betrouwbaar moeten zijn en hun interventiezal aan bepaalde regels gebonden zijn.

• Betrouwbaarheid en beveiliging van de systemen wordtbelangrijker dan ooit tevoren. Bij een systeem dat inge-bouwd zit in een pacemaker of een ABS-functie, kan eenfout dodelijke gevolgen hebben. Ctr-Alt-Delete, zoals bij dehuidige computers, is geen optie. De aanwezigheid vanembedded systemen in alle facetten van ons leven impli-ceert tegelijkertijd dat zij een aantrekkelijk doelwit wor-den voor terroristische aanslagen. Beveiliging is een prio-riteit.

Embedded systemen

T E C H N O L O G I E F O C U S 2 0 0 3

Van een koelkast die gaat shoppen tot druiven die vragen om geplukt te worden

4.

• Embedded systemen moeten zuinig zijn en/of energie win-nen uit hun omgeving. Alternatieve vormen van energie-bronnen zijn zonlicht, lichaamswarmte, stroming van debloedsomloop en bewegingsenergie van het lichaam(wordt reeds toegepast in polshorloges).

• De slimme apparaten van de toekomst zijn flexibel. Ditflexibele karakter wordt allereerst aangewend door degebruiker om een apparaat aan te passen aan de individu-ele wensen. Het wordt ook mogelijk om nieuwe techno-logische inzichten erin te verwerken waardoor het pro-bleem van verouderde toestellen wordt omzeild. Nogspectaculairder wordt het toekomstbeeld als de appara-ten zelf gebruik gaan maken van hun flexibiliteit. Ze pas-sen zich aan aan (de gevoelens van) hun gebruiker, hunomgeving en zelfs aan naburige systemen. Dit laatste typevan adaptief gedrag noemt men ‘zelfconfiguratie’: de appa-raten gaan na welke andere apparaten in de omgevingaanwezig zijn en welke diensten ze aanbieden. Op basisvan deze informatie worden op dynamische wijze net-werken gevormd en wordt het dienstenaanbod van elkapparaat afgestemd op het geheel.

Je kan het zo gek niet bedenken…Embedded systemen duiken overal rondom ons op zonderdat we er nog bij stil staan. Maar wat we vandaag zien, isnog maar het topje van de ijsberg. In de toekomst zullenembedded systemen gebruikt worden in toepassingen diewe nog niet eens kunnen bedenken. Alvast een voorsmaak-je:• Embedded systemen maken het mogelijk om toestellen of

dingen te controleren en te onderhouden op afstand(remote servicing), zelfs op vraag van het toestel zelf. Zozijn er in Japan frisdrankautomaten die via een netwerk-verbinding aangeven wanneer ze moeten bijgevuld wor-den, die ook storingen melden en vervolgens op afstandkunnen bijgestuurd worden. Een ander voorbeeld dat totde verbeelding spreekt zijn ramen die, wanneer ze vuilzijn, de glazenwasser verwittigen. Deze toepassing isgebaseerd op het gebruik van infraroodsensoren.

• In de automobielsector zijn embedded systemen nietmeer weg te denken. De auto is geëvolueerd tot eenmini-intelligente omgeving. In elke auto zijn 20 tot 80microprocessoren aanwezig voor functies als ABS, auto-matische lichtcontrole bij duisternis, airbag en automati-sche ruitenwissers. De auto’s van de toekomst zijn instaat om zogenaamde contextuele informatie te verschaf-fen, bv. de dichtstbijzijnde vrije parkeerplaats, restaurantof geldautomaat aangeven, historische of geologische uit-leg geven over het gebied waar je doorrijdt, enz. Doorcommunicatie tussen de auto en de parkeerautomaat ofhet tolsysteem kan er automatisch betaald worden.Verkeerslichten worden bijgeregeld wanneer een zieken-wagen vlakbij is.

• Ook de medische sector is zich bewust van de ontelbaremogelijkheden van embedded systemen. Door het steedsgroter wordende aandeel ouderen in onze samenleving is

er grote belangstelling voor toepassingen die self-monito-ring (bv. suikerspiegel meten in bloed van diabetespatiënt)en self-healing (bv. insuline afgeven in bloed) mogelijkmaken. Ook bij gezonde en jonge mensen is er interessevoor systemen die bv. hartslag en bloeddruk meten tij-dens het sporten of gewoon als een vorm van persoon-lijke geruststelling. De informatie van deze metingenwordt draadloos verstuurd naar bv. de laptop van depatiënt of naar de dokter. Een waaier van mogelijkhedenligt hier open…

• In de tuinbouw doen systemen hun intrede die op plant-niveau zowel de temperatuur, de luchtvochtigheid, debodem (vochtgehalte, voedingsstoffen) als bepaalde plant-eigenschappen (ziektekiemen, suikerconcentratie invruchten) kunnen registreren en op basis daarvan zelf-standig acties kunnen uitvoeren: toedienen van kunst-mest, water, pesticiden, plukmachine oproepen, enz. Eenconcrete toepassing is het gebruik van sensoren in drui-ven om de suikerconcentratie te bepalen en op basishiervan een signaal te geven wanneer de druiven moetengeplukt worden. Vanuit milieustandpunt is het inzettenvan embedded systemen in de landbouw zeer belangrijkaangezien pesticiden en kunstmeststoffen zeer lokaal enenkel indien nodig worden toegepast. Voor wetenschap-pers gaat een droom in vervulling omdat ontelbare gege-vens over omgeving, plant, vruchtkwaliteit en pluktijdstipbeschikbaar worden.

• In de veeteelt is er een gelijkaardige trend naar het moni-toren van individuele dieren, bv. met inslikbare sensoren,en het automatisch toedienen van voeding en vitaminenvolgens ieders behoeften. Ziekten als varkens- en vogel-pest en gekkekoeienziekte kunnen uiterst snel opge-spoord worden.

• Fabrikanten van huishoudtoestellen zijn uiterst creatief inhet bedenken van allerhande snufjes. Zo bestaat er al eenkoelkast die automatisch een boodschappenlijstje opsteltop basis van verbruikte producten en dit ook kan door-sturen naar de supermarkt. Op basis van de productendie nog aanwezig zijn, worden mogelijke recepten voor-gesteld. Een intelligente wasmachine kiest het programmaop basis van de kleding die erin zit. Ook de vele moge-lijkheden van domotica illustreren het gebruik van embed-ded systemen.

• Architecten kunnen beroep doen op intelligente bouw-materialen die hun eigenschappen aanpassen afhankelijkvan de situatie: bv. stresssensoren in balken meten eenverhoogde belasting en, als reactie hierop veranderen demateriaaleigenschappen. Revolutionair nieuwe bouwvor-men worden mogelijk.

Bouw mee aan de onzichtbare toekomstDe mogelijkheden van embedded systemen zijn ontelbaaren nog niet allemaal ontdekt. De technologische uitdagin-gen ook. Het zal een totaal nieuwe denkwijze vereisenover de grondslagen van computer- en communicatietech-nologie. Deze derde innovatiegolf in de ICT is een enorme

De Screenfridge van Electrolux is uitgerust met een LCD touch-screen, een internetverbinding en een ingebouw-

de camera. Deze intelligente koelkast kan boodschappenlijstjes opstellen, bestellingen doen, menu’s voorstellen

of de koelkast aanvullen op basis van verbruikte en vervallen produkten.

© Electrolux

5.

kans voor kleine bedrijven om een grotere speler van detoekomst te worden.

Bron: “Intelligente apparaten.”, visiedocument geschrevenop verzoek van het Nederlands Ministerie van

Economische Zaken, door prof. Dr. Martin Rem, weten-schappelijk directeur van het Embedded Systems Institute. Te downloaden ophttp://www.embeddedsystems.nl/esi1/home/next.asp?subrubriekid=3

In deze context organiseert IMEC in het najaar een cursus over embedded systemen. Voor meer informatie overdeze cursus en voor alle verdere inlichtingen verwijzen we graag naar pagina 9 van deze Interconnect.

Voor wie meer wil lezen over de intelligente omgeving, publiceerde IMEC samenmet IWT-Vlaanderen een studie “De intelligente omgeving: de noodzaak van con-vergerende technologieën en een nieuw businessmodel.” Hierin worden debelangrijkste technologische uitdagingen en het bedrijfsmodel van de toekomstbeschreven.

Te downloaden op http://www.iwt.be/nieuw.htm

"Een ‘embedded’ of ingebed systeem is een elektronisch systeem ingebed in gebruiksartikelen of apparaten (deomgeving) met de bedoeling deze een vorm van intelligent gedrag te bezorgen. Een ingebed systeem bestaat daaromsteeds uit een sensorgedeelte dat de omgeving waarneemt, een communicatiegedeelte dat de waargenomen infor-matie doorstuurt naar een informatieverwerkend gedeelte en een actuatorgedeelte dat het gedrag van de omgeving

aanstuurt. Het informatieverwerkend gedeelte is reactief, d.w.z. dat het opieder ogenblik, en binnen reële tijd, op een betrouwbare manier moet kunnenreageren op veranderingen in de omgeving. Dat stelt bijzondere eisen aan deinformatieverwerking die in de meeste gevallen bestaat uit een samenspel van(herconfigureerbare) hardware en ingebedde (downloadable) software.Herconfigureerbaarheid en downloadable software laten toe dat het systeemzich kan aanpassen aan nieuwe externe omstandigheden zonder dat de gebrui-ker daar noodzakelijkerwijze dient bij betrokken te worden."

– Hugo De Man, wetenschappelijk adviseur en senior fellow, IMEC.

IMEC toonde de vele facetten van zijn onderzoek naar de intelligenteomgeving op de zesde DATE (Design, Automation & Test in Europe)-confe-

rentie in Munchen. De rode draad was IMEC’snieuwe multi-mode multi-media programma,M4, dat onderzoek naar draadloze communica-tie, ambient of alomtegenwoordige multimedia,herconfigureerbare systemen en aangepasteontwerpmethodologieën, samenbrengt. Een120-tal bezoekers bezochten de IMEC-stand.Naast de aanwezigheid met een stand, hadIMEC ook zes presentaties op de conferentie.IMEC had bovendien de eer om dit jaar voor-zitter te zijn van DATE.

6.

Elk bedrijf, zowel groot als klein, heeft te maken met afval en de verwerking ervan. Ook IMEC zoekt

voortdurend naar creatieve oplossingen om de productie van chips milieuvriendelijker te maken door een

minimaal verbruik van grondstoffen, minimale generatie van afval, een goede afvalverwerking en recyclage.

Een kijkje over de schouder van onze groene ingenieurs…

Chipproductie enmilieu: onverzoenbaar?

De keerzijde van de chipHoe wonderbaarlijk chips wel zijn, moeten we niemand meervertellen. Ze hebben onze wereld veranderd door computers,gsm’s, intelligente auto’s en nog zo veel meer mogelijk temaken. We staan er meestal niet bij stil dat er een (milieu)prijsmoet betaald worden voor deze evolutie. Bij de productie vanchips worden grote hoeveelheden water, chemicaliën en ener-gie verbruikt. Nieuwe technologische ontwikkelingen implice-ren de introductie van nieuwe chemicaliën en materialen waar-van de impact op mens en milieu vaak nog onvoldoendegekend is. Ook de uitstoot van PFC(perfluorkoolstof)-gassenzoals CF4, C2F6 en SF6 is een groot probleem. Deze broeikas-gassen bevatten chemisch zeer stabiele fluorverbindingen enabsorberen een deel van het infraroodlicht.

In de onderzoeksgroep milieu van IMEC bestudeert men dezeproblematiek en is men erin geslaagd het chipproductieprocesal heel wat ‘groener’ te maken. Er zijn verschillende strategie-ën mogelijk: (1) optimalisatie van processtappen door vermin-dering van grondstofverbruik en afvalproductie; (2) zoekennaar alternatieve grondstoffen en chemicaliën die minderbelastend zijn voor het milieu; (3) duurzame behandeling vande afvalstroom; en (4) eventueel hergebruik van de behandel-de afvalstroom. Enkele mooie voorbeelden illustreren dezeaanpak:

Reinigen met minder waterBij de productie van chips worden zeer grote hoeveelhedenuiterst zuiver water gebruikt (ongeveer 30 liter per cm2 silici-um). Vooral de zogenaamde natte reiniging is hiervoor verant-woordelijk: tussen elke productiestap worden de siliciumschij-ven gereinigd met chemicaliën en gespoeld met gedesioni-seerd (DI) water. IMEC doet reeds jaren onderzoek om dezereinigingsstap te optimaliseren. En met succes: het waterver-bruik werd gereduceerd van 32 liter per siliciumschijf en perreinigingsstap voor de klassieke methode tot 0,5 liter per sili-ciumschijf voor IMEC’s single-wafer-cleanmethode. Ook dehoeveelheid chemicaliën werd flink gereduceerd.

IMEC ontwikkelde ook een reinigingstechniek waarbij ozongebruikt wordt in plaats van zwavelzuur voor het verwijderenvan de fotogevoelige laag (lithografie) en van organische ver-

ontreinigingen op de siliciumschijf. Een stap in de goede rich-ting naar een productieproces zonder het milieubelastendezwavelzuur.

Electrocoagulatie: een goedkope en efficiënte manierom metalen te verwijderenBij het chemisch-mechanisch polijsten (CMP) van siliciumschij-ven worden grote hoeveelheden afvalstromen geproduceerdmet een hoge concentratie aan colloïdale deeltjes (ultrafijnedeeltjes die zo klein zijn dat ze zich onttrekken aan de zwaar-tekracht en zweven in de oplossing). Naast het polijsten vansiliciumoxidemateriaal, worden nu ook metaallagen gepolijstwaardoor het CMP-afvalwater tevens hoge concentratieskoper, wolfraam, aluminium en germanium kan bevatten. Erbestaan reeds verschillende technieken die dit probleem aan-pakken. Ze hebben echter het nadeel dat de infrastructuurduur is, dat vaak polymeren en coagulanten moeten toege-voegd worden en dat ze allemaal uit meerdere stappenbestaan.

IMEC onderzocht de electrocoagulatietechniek, waarbij eenelektrisch veld wordt opgewekt in de afvalstroom met behulpvan ijzer- en aluminiumelektroden. Hierdoor worden de col-loïdale deeltjes in het afvalwater gedestabiliseerd en gaan zeaan elkaar hechten (coagulatie). Uiteindelijk worden vlokkengevormd die snel neerslaan. Ook de metalen worden uit hetwater verwijderd. Door een eenvoudige filtratie kunnen de

T E C H N O L O G I E I N D E K I J K E R

7.

twee fasen van elkaar gescheiden worden. De neerslag diegevormd wordt, is niet belastend voor het milieu aangeziende metalen voorkomen als niet schadelijke oxiden. De water-fase is zuiver genoeg om hergebruikt te worden als bv. koel-water. Andere voordelen van de electrocoagulatietechniekzijn de lage investerings- en werkingskost en het feit datzowel opgeloste metalen als colloïdale vaste stoffen in éénenkele stap kunnen verwijderd worden. Bovendien is de tech-niek algemeen toepasbaar voor een brede waaier metalen envaste stoffen.

De Crystalactor® verwijdert waterstoffluorideTijdens het chipproductieproces, meer bepaald bij natte reini-gingsstappen en bij gebruik van PFC-scrubbers, worden ookgrote hoeveelheden afvalwater geproduceerd waarin HF aan-wezig is. Het is een bijtend zuur dat ernstige brandwondenveroorzaakt. Klassieke HF-afvalbehandelingstechnieken latenhet fluor neerslaan als een volumineuze amorfe CaF2-neer-slag. Deze neerslag heeft een slechte kwaliteit en bevat noggrote hoeveelheden water. Een andere bestaande techniek isgebaseerd op omgekeerde osmose waarbij de onzuiverhedendoorheen een semi-permeabel membraan worden geduwd

door een druk toe te passen die groter is dan de osmotischedruk. Het nadeel van deze techniek is de hoge installatiekosten de kwetsbaarheid van de membranen.

De Crystalactor® technologie wordt reeds algemeen gebruiktvoor het verwijderen van kalk en fosfaten uit drinkwater.IMEC paste dit systeem aan zodat het ook voor HF-water vannut kon zijn. Het systeem bestaat uit een cilindervormigewervelbedreactor gevuld met zand en water. Het HF-afvalwa-ter wordt vanaf de bodem door de reactor gestuwd, over hetzandbed. Een vastgestelde dosis calciumreagens (bv. CaCl2)wordt eveneens langs de bodem toegediend. Calciumchloridereageert vervolgens met de fluorionen en vormt CaF2-kristal-len op het zand. De zware partikels bewegen naar de bodemvan de reactor waar ze verzameld worden. Deze kristallenzijn van een hoge kwaliteit, bevatten bijna geen water en kun-nen gemakkelijk hergebruikt worden als fluorbron. De wateri-ge fase verlaat de reactor langs de bovenkant en kan afge-voerd of gerecycleerd worden. Dit water is van een hogekwaliteit: het bevat minder dan 10 mg fluor per liter en is niettroebel door colloïdale deeltjes. Goede scores voor beidekwaliteitsparameters tezamen zijn uniek voor deze techniek.

De haalbaarheid van het systeem voor halfgeleiderindustrieënwerd aangetoond door de tijdelijke installatie van eenCrystalactor® piloottoestel in IMEC. Het wordt nu verdergecommercialiseerd door DHV, een specialist op het vlak vanafvalwatertechnologie.

Een ambitieus project beschouwt de fabriek als ééngeheelNaar aanleiding van de nieuwe stofvrije onderzoeksruimte(cleanroom) die IMEC bouwt, werd een project opgestart insamenwerking met het Duitse ingenieursbureau M+WZander. De bedoeling van het project is om alle productie-processen en afvalstromen (en afvalverwerkingstechnieken) ineen IC-fab op een optimale manier te integreren en te opti-maliseren naar kost en milieu-impact. Centraal hierin staat hetLCC (Life Cycle Cost)-fabmodel. Momenteel worden metingenen berekeningen gemaakt om een totaaloverzicht te krijgenvan de consumptie van o.a. water, chemicaliën en elektriciteit.Op basis van deze gegevens zullen in een tweede fase de ver-schillende entiteiten in de fab op elkaar afgestemd worden.

Afval: een probleem van iedereenZoals blijkt uit dit artikel heeft IMEC al heel wat expertiseopgebouwd rond afvalverwerking en verminderd grondstof-verbruik. In Vlaanderen beschikken we zeker over voldoendeknowhow om de milieuproblematiek waarmee Vlaamsebedrijven geconfronteerd worden, aan te pakken. IMEC kandaar een handje bij helpen door zijn expertise te delen ingezamenlijke projecten. Een mooi staaltje van zo een samen-werking kon u reeds lezen in het artikel over de milieu- enchemiegroep De Neef (InterConnect nr. 6).

Voor meer informatie: Jan.VanHoeymissen@imec.be

Filterpers van het electrocoagulatiesysteem voor de behandeling van het afvalwater

dat vrijkomt tijdens het chemisch-mechanisch polijsten van siliciumschijven.

Het Crystalactor® piloottoestel. 3D-model van IMEC’s nieuwe infrastructuur.

8.

IMOMEC, het geassocieerd labo van IMEC in Diepenbeek, IMEC, de Hogeschool Limburg en Flanders’

DRIVE plaatsen het pas opgerichte Automotive Electronics Technology Centre (AETC) in de kijker, een virtueel cen-

trum dat gericht is op de automotive elektronica. Bedrijven binnen de automobielindustrie die nood hebben aan

ondersteuning op het gebied van auto-elektronica, worden uitgenodigd om deel te nemen aan het initiatief.

Elektronicaop wielen

Flanders’ DRIVEEind april van dit jaar werd in Lommel, Limburg, de eerstesteen gelegd van het Flanders’ DRIVE Engineering Centre, kort-weg de N.V. VETC. Het VETC is een nieuw onderzoekscen-trum voor het ontwikkelen en testen van voertuigen en huncomponenten. Het werd opgericht ten dienste van Flanders’DRIVE, het platform bij uitstek voor Vlaamse toeleveranciersin de voertuigindustrie. Flanders’ DRIVE is een erg succesvolinitiatief en voorziet via het VETC in een uitgebreide test- enengineeringinfrastructuur. Tot op vandaag was Flanders’ DRIVEniet actief op het gebied van elektronica.

Automotive elektronica in opmarsNochtans is de laatste jaren de aanwezigheid van elektronicain de wagen alsmaar belangrijker geworden: het bepaalt zelfsin toenemende mate de kost van een doorsnee wagen. Deredenen voor deze toename zijn enerzijds de steeds strengerwordende veiligheids- en functionaliteitseisen (monitoring,remcapaciteit, transmissie, uitstoot…) die aan de voertuigenvan vandaag en morgen worden gesteld. Anderzijds moetende constructeurs opboksen tegen de toenemende macht vande concurrentie. Het gebruik van elektronische systemen (bij-voorbeeld computer- en communicatietechnologieën) kan hel-pen om een grotere productdifferentiatie aan te bieden.De komende jaren wordt een jaarlijkse groei van de automoti-ve elektronica verwacht van ongeveer 10 procent (bron:Dataquest, nov. 1999). Een bloeiende en groeiende markt, diezijn belangrijkste toepassingen zal vinden in veiligheidssyste-men zoals ABS en airbagcontrole, maar ook in bijvoorbeeldmotorcontrole, gps-navigatiesystemen en dashboardinstru-mentatie.

Oprichting van het AETCOm in te spelen op deze behoefte en evenzeer omdat er inVlaanderen, meer bepaald in Limburg, heel wat expertise aan-wezig is op het gebied van automobielelektronica, werdonlangs het AETC opgericht, het Automotive ElectronicsTechnology Centre. Het AETC is een virtueel centrum datcomplementair is aan het VETC. Het zal bedrijven ondersteu-nen die zich richten op de automotive elektronica, meer

bepaald door het ontwerpen en ontwikkelen van elektronica-componenten en -modules voor de auto, en door het integre-ren en testen van automotive elektronica. Het centrum wordtgevormd door de specifieke knowhow van IMEC (voor hetontwerp en de ontwikkeling van automotive elektronica), vanzijn geassocieerd labo IMOMEC (LUC, Diepenbeek) en van deHogeschool Limburg (beide voor het integreren en testen vande componenten en modules) samen te brengen. Net als hetVETC zal ook het AETC kaderen in het globale Flanders’DRIVE-initiatief. Samen zullen ze in Limburg een Europees cen-trum vormen dat een antwoord kan bieden op de vele tech-nologische uitdagingen van de automobielindustrie. Het AETC werd opgericht met steun van EFRO (EuropeesFonds voor Regionale Ontwikkeling) en met financiering uitde Conventiemiddelen.

Meer informatieWenst u als bedrijf kennis te maken met de (onderzoeks- enontwikkelings-) activiteiten en de infrastructuurvoorzieningenvan het AETC? Wilt u weten welke mogelijkheden er zijnvoor contractonderzoek, welke subsidiekanalen er kunnenworden aangesproken of wat de voordelen zijn die Limburgsebedrijven kunnen genieten?Contacteer danMarc D’Olieslaegertel: 011/26 88 15e-mail: Marc.Dolieslaeger@luc.ac.be

N E T W E R K E N I N V L A A N D E R E N

De CarCube van ACUNIA Embedded Solutions is een nieuwe generatie boordcomputer die

toelaat om o.a. het dichtsbijgelegen restaurant op te sporen, die files en wegenwerken aan-

geeft en op basis van die informatie een alternatieve route voorstelt en die aan de hand

van de weersomstandigheden en verkeersdrukte een gepaste snelheid aanbeveelt.

Voorspelling van het halfgeleiderverbruik in de automobielsector (wereldwijd).

(Bron: Gartner Dataquest 2002)

Miljoen dollars

0

5000

10000

15000

20000

25000

2006200520042003200220012000

© ACUNIA

9.

Op 20 oktober 2003 organiseert IMEC voor het eerst een cursus over de integratie van embedded

systemen voor beslissingnemers, adviseurs en professionals.

Cursus over de integratie van embeddedsystemen

Embedded systemen evolueren meer en meer naar volledige,complexe platformen die naast sensoren en actuatoren uitverschillende elementen bestaan, zoals processoren,Programmable Logic Devices (PLD’s), Field-Programmable GateArrays (FPGA’s) en Application-Specific Integrated Circuits(ASIC’s). Hierbij wordt de functionaliteit verdeeld tussenhardware en software. Bedrijven die digitale intelligentie inhun product of productieproces willen brengen, kampen danook in toenemende mate met de vraag in welke geïntegreer-de systeemtechnologie of combinatie van technologieën zebest investeren.

Om bedrijven te informeren over de integratiemogelijkhedenvan embedded systemen, zet I&I (Industrialisatie en Incubatie)in samenwerking met het Micro-elektronica Trainings-Centrum (MTC) een nieuwe cursus op, een Executive Courseon Integration of Embedded Systems. Hiermee spelen ze in opde vraag van zowel bedrijven die zelf willen innoveren, als vanbedrijven die objectief advies zoeken om hun product mettoegevoegde ‘intelligente’ waarde op de markt te kunnenbrengen.Door zijn jarenlange expertise in de ontwikkeling van ont-werpmethodologieën om software efficiënt in hardware teimplementeren en als coördinator van het Europese IST-pro-ject Europractice IC Service is IMEC uitstekend geplaatst omdeze cursus inhoudelijk vorm te geven.

De cursus geeft een antwoord op volgende vragen:• Wat zijn embedded systemen en waarom worden ze steeds

belangrijker?• Wat zijn de uitdagingen en wat zijn de strategieën om ze te

ontwikkelen?• Welke integratiemogelijkheden zijn er en wat zijn de ver-

schillende soorten geïntegreerde systeemtechnologieën(processoren, PLD’s, FPGA’s, ASIC’s…)?

• Welke factoren moeten de ontwerpers in acht nemen enwelke compromissen moeten genomen worden (in termenvan time-to-market, Non-Recurring Engineering (NRE) kost,variabele kost, risico, flexibiliteit), rekening houdend met detoepassing van het geïntegreerde systeem?

• Wat zijn de ontwerp-flows en businessmodellen (FPGA ver-sus ASIC, Classic ASIC versus Customer Owned Tooling(COT) model…)?

Wanneer en waar:20 oktober 2003, 14 – 17u, IMEC, Heverlee (Leuven).

Doelgroep:voor beslissingnemers, adviseurs en professionals die zich willen informeren over de juiste strategie voor het inbrengenvan elektronische intelligentie in producten en/of werkproces-sen.

Inschrijvingsvoorwaarden:inschrijven kan via de MTC-website: www.imec.be/mtc. Deinschrijvingsprijs van 250 EUR omvat toegang tot de cursus,cursusmateriaal en een receptie die aan het eind van de cur-sus wordt aangeboden. U kan voor deze cursus ook betalenmet de Vlaamse opleidingscheques.

Voor meer informatie: Frédéric Devischtel: 016/28 86 48e-mail: Frederic.Devisch@imec.be

Raadpleeg ook www.imec.be/samenwerking

E E N G R E E P U I T I & I ’ S D I E N S T E N P A K K E T

I&I INVOMEC

Beleidsondersteuning/Netwerking

ProspectieProjecten

Studies

DienstverleningTransfert

van licentiesSpin-offs

Evenementen

OPLEIDING

10.

Naar aanleiding van het Visionair Seminarie over ‘De fabriek van de toekomst!?’ spraken wij met één

van de ‘wijzen’ op dit vlak, professor Hendrik Van Brussel. Hij heeft een ingenieursdiploma op zak in zowel

mechanica als elektronica, maar mechatronica is zijn passie.Vol trots vertelt hij over Flanders Mechatronics, een

nieuw onderzoekscentrum waar de Vlaamse industrie en de mechatronische succesformule centraal staan.

Professor Van Brussel over mechatronica:

Een vraag die velen onder ons zich stellen: wat ismechatronica?“Het idee achter mechatronica komt oorspronkelijk uitJapan. Japanners zijn kampioenen van de harmonie. In alleaspecten van hun leven streven ze naar de ultieme harmo-nie, de ‘Wa’, ook in hun technologie. Wat zij doen, en wijniet deden bij het maken van een nieuw product, is vanafhet begin rekening houden met de volledige levenscyclusvan het product (het gebruik, het transport, de recyclage).De mogelijkheden van alle technologieën die men nodigheeft, worden tegelijk bekeken. Men noemt het concurrentengineering of simultaan ontwerp. Wat wij hier in Europadeden, is sequentieel ontwerp: men maakt een machine,achteraf zet men er motoren op om de machine aan tedrijven, dan denkt men eraan om de machine te program-meren.

De Japanse benadering is de mechatronische benadering.Men gaat de mogelijkheden van verschillende disciplines(mechanica, elektronica, informatica, optica, fysica) in reke-ning brengen om tot een optimale machine te komen, ofhet nu gaat om een cd-speler, een weefgetouw of eenauto.”

De term mechatronica is nog niet echt gekend.“Het heeft inderdaad lang geduurd vooraleer mechatronicabekend werd, ook in Amerika. Vroeger dacht men dat hetgewoon een samenvoegsel was van mechanica en elektro-nica. Nu begint men het echt als een discipline te beschou-wen. Vele grote universiteiten hebben nu een departementdat zich uitsluitend met mechatronica bezig houdt. DeKULeuven was de eerste in Europa, in 1986, met een spe-cialisatierichting in de mechatronica. Ons labo is uitge-groeid tot een topspeler op het vlak van mechatronica.We doen o.a. onderzoek naar robots, luchtlagers, robo-tendoscopie, intelligente rolstoelen voor patiënten metcoördinatieproblemen, verfrobots om automatisch com-plexe oppervlakken te schilderen.”

In het seminarie vertelt u over de fabriek van detoekomst. Wat moeten we ons daarbij voorstellen?“In de fabriek van de toekomst draait alles om flexibiliteit.Als ik nu naar een winkel ga om een gsm te kopen, kan ikniet kiezen. Zoveel modellen zijn er. De fabriek van detoekomst moet in staat zijn om per variante kleine reek-sen te maken en heel veel varianten. Alle machines zijngelijk voor de wet, iedereen doet wat hij kan, er is overlegtussen de verschillende machines zodat, als een machinedefect is, een andere het kan overnemen. Als er dingenverkeerd gaan op de werkvloer, dan speelt bv. die flexibi-liteit een belangrijke rol. De machines gaan zichzelf behel-pen om het systeem op een andere manier te laten draai-en. Men noemt dat graceful degradation.”

Zijn die ‘intelligente’ machines niet veel duurderen zal de investering voor de fabriek van de toekomst niet zeer groot zijn?“De machines zullen misschien wel duurder zijn. Maar alsze duurder zijn en ze kunnen tegelijk veel meer en ze kun-nen inspelen op de flexibiliteit, dan is dat geen probleem.Robots kosten nog één derde van wat ze kostten 10 jaargeleden en ze zijn veel nauwkeuriger!”

Wat betekent dit nu concreet voor Vlaamse bedrijven?“De consumentenelektronica is volledig in handen van deJapanners, dankzij hun mechatronische aanpak. Als wij, inEuropa, niet in staat zijn om die flexibiliteit in te bouwenin onze systemen, dan kunnen we het vergeten. Zelfs eenbedrijf dat tuinhuisjes maakt, zal hightech moeten worden.Er zijn er al die zeggen dat we het kunnen vergeten. Er zijnnochtans voorbeelden die het tegenovergestelde bewijzen:een scheepswerf in Denemarken concurreert tegen Koreaomdat zij robotica hebben ingevoerd. Schepen zijn duide-lijk geen massaproducten, verre van. Daar flexibiliteit inbrengen is toch wel bewonderenswaardig.”

“De Vlaamse industrie heeft het begrepen.”

B L I K O P D E T O E K O M S T

11.

Dus de basisreden voor de delokalisatie vanbedrijfs- en productieactiviteiten uit Europa is nietenkel het feit van de lage lonen?“Daar komt het op neer. Als men geen flexibiliteit kaninbrengen en dus op de klassieke manier blijft produceren,wordt het te duur.”

Dus mechatronica kan een antwoord zijn op diedelokalisatie.“Natuurlijk. En dat heeft de Vlaamse industrie ook begre-pen. Samen met 15 bedrijven hebben we onlangs hetFlanders mechatronics technology centre opgericht. Ditonderzoekscentrum zal zorgen voor de technologischekennisopbouw in de Vlaamse mechatronicasector. Het iszeker nog niet te laat!”

Voor meer informatie over Flanders Mechatronics: Jos.Pinte@agoria.be

De sectorroadmap Mechanica & Mechatronica is beschik-baar op www.agoria.be/pdf/nl/publications/RoadmapMech.pdf

Professor Hendrik van Brussel.

12.

Het einde van de tunnel in zicht?Niemand kan het ontkennen, er zijn wel betere tijdengeweest voor de economie en het zakenleven. De econo-mische crisis heeft in het bedrijfsleven hard toegeslagen.De halfgeleiderindustrie heeft sterker dan ooit in de klap-pen gedeeld, traditioneel al een cyclische sector waar ster-ke groeijaren steevast gevolgd werden door een periodevan negatieve groei. De oorzaak van deze cycliciteit ligt bijhet evenwicht tussen vraag en aanbod: de halfgeleiderin-dustrie wordt immers gekenmerkt door een empirischewetmatigheid waarin elke twee à drie jaar een nieuwe pro-ductietechnologie geïntroduceerd wordt in de chipfabrie-ken, die de productiviteit – en dus het aanbod - stapsge-wijs doet toenemen.

Deze crisis in de halfgeleidersector is zwaarder dan devoorgaande. Voor het eerst in de geschiedenis is de omzetvan elektronicaproducten (tv, pc, gsm …) – de grootsteafnemer van halfgeleiderchips – afgenomen: de elektronica-sector kende in 2001 en 2002 telkens een negatieve groei.Dit heeft alles te maken met de wereldwijde economischecrisis en met de groeiende onzekerheid omtrent de inter-nationale stabiliteit na september 2001. Bovendien ontbraker de laatste jaren een nieuwe zogenaamde killerapplicatiedie de industrie stuwt, zoals pc en gsm dit in het verledenal deden.

Het herstel van de halfgeleiderindustrie moet het dan ookhebben van een heropleving van de elektronica-industrie.De meeste recente analyses van gespecialiseerde studiebu-reaus (zoals Gartner) voorspellen voorzichtig dat 2003positieve groeicijfers zal kennen in de halfgeleider- enelektronica-industrieën, mede gesteund door een langzameheropleving van de wereldeconomie. Met het einde van deGolfoorlog heeft men weer hoop, al is het nog allemaalheel fragiel.

Dat was ook de teneur op de beurs Semicon-Europa beginapril (in München). Semicon-Europa is het grootste evene-ment uit de halfgeleidersector in Europa waar voorname-lijk fabrikanten van apparatuur en materialen voor chippro-ductie hun producten voorstellen. IMEC, als onderzoeks-partner van talrijke andere deelnemers, had er voor het

eerst een bescheiden stand, en ging voor u de sfeeropsnuiven in de sector. De crisis was nog duidelijk te mer-ken op de ’vloer’: relatief weinig bezoekers en een afwach-tende sfeer. Nochtans was bijna iedereen overtuigd dat alshet weer opklaart, de industrie er klaar voor is. Nieuwetechnologieën worden immers volop ontwikkeld. Demarkt van geavanceerde apparatuur wordt vandaag gedre-ven door MEMS (Micro-ElectroMechanical Systems), draadlo-ze communicatie, nanotechnologie en automotive chiptech-nologie. De automobielindustrie blijft haar aandeel in chip-consumptie trouwens gestaag vergroten. Vandaag is éénvijfde van de kostprijs van een wagen te wijten aanelektronica. Expansie situeert zich voornamelijk op hetvlak van sensoren en boordcomputers. Europa enVlaanderen (cfr. Flanders’ DRIVE) hebben hierin sinds jareneen sterke positie uitgebouwd (zie ook het artikel op p. 8‘Elektronica op wielen’).

Een opvallende trend op de Semicon-beurs was de toene-mende flexibiliteit van productieapparaten, gericht op hetsnel aanpassen van productie aan de eisen van de klant.Zonder twijfel is deze trend een opportuniteit voor onzeEuropese bedrijven. Flexibele fabrieken die kleinere volu-mes voor klanten met verschillende, vaak veeleisende spe-cificaties snel aankunnen, zijn de toekomst. Meer hierovervind je in dit nummer op p.10 ’Mechatronica: de Vlaamseindustrie heeft het begrepen’.

Hoe dan ook, de halfgeleider- en elektronicasectorenstaan meer dan waarschijnlijk weer voor een heropleving.Hoe die zal gebeuren, is koffiedik kijken. Bij elke herople-ving zweren marktexperts dat de cycliciteit nu wel ver-dwenen is, en er een lange periode van stabiele groeikomt. En bij elke crisis interpreteert men de historischedata dat de groei er nu wel eens uit zou kunnen zijn. Dewaarheid is waarschijnlijk veel eenvoudiger en is net alshet weer voorspellen. Het is best mogelijk dat de geschie-denis zich weer herhaalt met een cyclische heropleving ditjaar: het einde van de(ze) tunnel.

Jan Wauters, Marketing Communicatie Manager

I N D U S T R I E D O O R G E L I C H T

Jan Wauters.

13.

Agenda

IMEC’s Micro-elektronica TrainingsCentrum, MTC, heeft een ruim aanbod van cursussen over zowat alle aspecten van demicro-elektronica voor een gevarieerd doelpubliek. De cursussen variëren van geïntegreerd systeemontwerp tot proces-en verpakkingstechnologie. Wij maakten voor u volgende selectie van het zomeraanbod:

A G E N D A

Inleiding tot de ATOMIUM-ontwerpomgeving voorgeheugen-gecentreerde code-optimalisatie.Doelgroep: algemeen; Ontwerpers van systemen, algoritmen en architecturen.Datum: 22 en 23 mei 2003.Inhoud: Als ondersteuning voor IMEC’s Data Transfer and Storage Exploration (DTSE)-methodologie ontwikkeldeIMEC een ATOMIUM Computer-Aided Design (CAD)-omgeving die het mogelijk maakt data- en geheugenverbruikte analyseren en te optimaliseren. De output van de verschillende ATOMIUM-componenten is een aangepaste C-code die leidt tot veel kleinere geheugens en geringer vermogenverbruik.Deze tweedaagse workshop behandelt IMEC’s DTSE-methodologie en zijn verschillende ATOMIUM tools.

Hoe code schrijven voor hoog-performante multimedia-toepassingen die weinig vermogen verbruiken.Doelgroep: informatici en ontwerpers van embedded systemen.Datum: 8-12 september 2003.Inhoud: Data-intensieve multimediatoepassingen vereisen een optimalisatie van de code om zo de snelheid en hetenergieverbruik te verbeteren. Onderliggende problemen en recente resultaten van het onderzoek naar code-opti-malisatie worden behandeld. In de uitgebreide vijfdagen cursus wordt aan de hand van demo’s en oefeningen het nutvan dit onderzoek duidelijk gemaakt.

Overgaan van VHDL naar SystemCDoelgroep: ontwerpers van FPGA en ASIC.Datum: 23-26 september 2003.Inhoud: Op basis van voorbeelden en oefeningen wordt ingegaan op de SystemC V1.2-synthax met nadruk op eengoede codestijl en de link met hardware.

Cursus over de integratie van embedded systemenDoelgroep: voor beslissingnemers, adviseurs en professionals die zich willen informeren over de juiste strategievoor het inbrengen van elektronische intelligentie in producten en/of werkprocessen.Datum: 20 oktober 2003.Inhoud: Deze cursus over de integratie van embedded systemen wordt uitvoerig beschreven op pagina 9 van ditnummer.

Voor meer informatie over het volledige MTC-trainingsprogramma: www.imec.be/mtc.

>

>

>

>

MTC-trainingsprogramma

14.

IMEC Vlaamse Bedrijvendag (IVB) 2003

Annual Research Review meeting(ARRM) 2003 - ‘the networking event’

IMEC organiseert wekelijks, op maandag (11u) en op vrijdag (14u), seminaries over nieuwe ontwikkelingen in proces-tech-nologieën en ontwerpmethodologieën. Deze seminaries gaan door in IMEC, duren ongeveer één uur en worden in hetEngels gegeven. In enkele gevallen worden de seminaries gegeven voor een gespecialiseerd publiek. Toegang tot de semi-naries is gratis. Voor de komende maanden worden volgende seminaries aangekondigd:23 mei 2003 Trends at ISSCC (International Solid-State Circuits Conference)13 juni 2003 A view in a different world: non-volatile memories20 juni 2003 ATOMIUM for ever young (over de ATOMIUM-ontwerpomgeving voor geheugengecentreerde code-optimalisatie)03 juni 2003 Thermodynamic upper bounds for the efficiency of solar cells27 juni 2003 The power-speed trade-off in digital systems: a circuit level view

5-16 oktober 2003, Brabanthal, Haasrode (Leuven)IMEC’s ARRM is uitgegroeid tot een dynamisch, internationaal ontmoetingsforum. Tijdens de editie van 2002 verwelkom-de IMEC meer dan 200 topmanagers van over de hele wereld. Tijdens ARRM worden de deelnemers geïnformeerd overIMEC’s laatste ontwikkelingen in micro-elektronica en aanverwante domeinen en over IMEC’s visie op de nieuwste tech-nologische evoluties. Naast een ruim aanbod aan presentaties vinden de deelnemers er boeiende demonstraties en kun-nen ze een bezoek brengen aan de informatiestanden van IMEC’s spin-offs. ARRM 2003 is opgevat als een internationaal‘networking event’, waar deelnemers de gelegenheid krijgen om informele contacten te leggen met IMEC’s stafleden enmet andere deelnemers uit de industrie.

Voor meer informatie: www.imec.be/mtc. Raadpleeg de website voor eventuele programmawijzigingen.

Voor alle informatie en preregistratie: www.arrm.be.

Voor een preliminair programma en meer informatie over de IVB2003: www.imec.be/kiosk/Welkom.html.

19 november 2003, IMEC, Heverlee (Leuven)Jaarlijks organiseert IMEC een dag voor de Vlaamse bedrijven om zijn technologie dichter bij de bedrijven te brengen.Deze IMEC Vlaamse Bedrijvendag wordt dit jaar georganiseerd rond het centrale thema van embedded systemen. Viagerichte seminaries wordt een helder beeld geschetst van de nieuwste technologische ontwikkelingen en trends in embed-ded systemen. Deelnemers krijgen een beeld van nieuwe marktopportuniteiten, van welke producten succesvol wordenen van welke technologieën onmisbaar worden voor hun product of productieproces. Daarnaast krijgen bezoekers dekans om na te gaan wat de implementatie van embedded systemen voor hen kan betekenen. Zij kunnen er ook standenbezoeken waar verschillende demo’s en prototypes worden getoond.Net als vorig jaar wordt de IVB2003 georganiseerd met een goed gevuld namiddag- en vooravondprogramma. Hierbij isook een paneldiscussie voorzien rond ‘Embedded systemen: hype of noodzaak’, met industriële spelers en experten.

Seminaries

15.

Cyclus Visionaire SeminariesDe Cyclus Visionaire Seminaries, een initiatief van IMEC en Leuven.Inc, wil een breed publiek sensibiliseren over nieuwetechnologieën die onze leefwereld de komende jaren meer en meer zullen bepalen. De snelle evolutie van ICT, biotech-nologie en nanotechnologie zullen onze maatschappij binnen 20 jaar immers grondig veranderd hebben.De seminaries gaan door in het IMEC-auditorium en worden doorgaans in het Nederlands gegeven.In het najaar 2003 zijn volgende seminaries gepland:

30 september 2003 - ‘Embedded systemen: het hart van intelligente apparaten.’4 december 2003 - Visionair seminarie over de toekomst van Europa en waar Europa nog het verschil kanmaken.

Op 30 maart jongstleden nam IMEC deel aan de eerste editie van de ‘Dag van de Technologie’, een initiatief van deVlaamse regering. Naast de talrijke demonstraties konden de bezoekers ook een rondleiding krijgen in de techni-

sche ruimten of ondergedompeld worden in de wonde-re wereld van de micro-elektronica tijdens de work-shop ‘Chips voor leken’. Verder werd er ook aan hetgoede doel gedacht en waren er verschillende acties tenvoordele van ‘Kom op tegen Kanker’. IMEC mocht diedag zo’n 1200 bezoekers verwelkomen, een succes.

Tom Nagels was de gelukkige winnaar van het

digitaal fototoestel, gewonnen met de wedstrijd

ten voordele van ‘Kom op tegen Kanker’.

Voor meer informatie en voor het definitieve programma van deze seminaries: www.imec.be/kiosk/Welkom.html.

16.

I N N O V A T I E

TIS-netwerk stimuleert innovatierond verpakkings-technologieIMEC nodigt Vlaamse bedrijven uit om gezamenlijk eennetwerk uit te bouwen rond verpakkingstechnologie. Ditnetwerk zal worden opgevat als een ThematischInnovatieStimulerings- of TIS-initiatief en heeft als doel ominnovatie-ondersteunende diensten aan te bieden aanbedrijven die willen innoveren op het gebied van verpak-king. De Thematische InnovatieStimulering zal hierbij zoalsgebruikelijk worden ondersteund door het Instituut voorde aanmoediging van Innovatie door Wetenschap enTechnologie in Vlaanderen (IWT). Naast algemene innova-tie-ondersteunende activiteiten (sensibilisering, studie-dagen, opzetten van werkgroepen…) wil IMEC in hetkader van het TIS gezamenlijke onderzoeks- en ontwikke-lingsprojecten opzetten met verscheidene deelnemendebedrijven.

Met dit initiatief wil IMEC product- en procesinnovatie sti-muleren bij Vlaamse bedrijven door het invoeren van nieu-we verpakkingstechnologieën. Geavanceerde verpak-kingstechnologieën slaan immers de brug tussen de alsmaarcomplexer wordende IC en de standaard Printed CircuitBoard (PCB)-technologie. IMEC kan hierbij steunen op zijnjarenlange expertise op het gebied van verpakking van

sterk geminiaturiseerde systemen, nieuwe verpakkingstech-nologieën, verpakking van Micro-ElectroMechanischeSystemen (MEMS) en betrouwbaarheid van verpakkingen.

IMEC zal de globale coördinatie van het initiatief op zichnemen en zoekt daarbij partners uit volgende doelgroep:producenten van PCBs, van elektronische componenten,van sensoren, biosensoren en telecomapparatuur; assem-bleerbedrijven van elektronische componenten op PCB; en eindgebruikers van elektronische systemen.

Voor meer informatie:Kris Van de Voordetel: 016/28 15 35e-mail: Kris.VandeVoorde@imec.be

PARTNERS GEZOCHT

Microrelay in een keramische side-brazed verpakking.