Informator maturalny od 2005 roku z ję - Zespół Szkół ... · Matura 2005 w pytaniach uczniów ... uzyskane przez te osoby wyniki, i przesyła ją do szkoły w celu ogłoszenia

Informator maturalny od 2005 roku

z języka polskiego

Warszawa 2003

Informator opracowała Okręgowa Komisja Egzaminacyjna we Wrocławiu

w porozumieniu z Centralną Komisją Egzaminacyjną w Warszawie.

ISBN 83-88564-09-9

3

SPIS TREŚCI

I. Wstęp.................................................................................... 5

II. Podstawy prawne egzaminu...................................................... 7

III. Matura 2005 w pytaniach uczniów ............................................. 9

IV. Struktura i forma egzaminu .....................................................15

V. Wymagania egzaminacyjne......................................................21

VI. Przykładowe tematy na ustną część egzaminu ............................31

VII. Przykładowe arkusze i schematy oceniania.................................35

a) Arkusz I ..........................................................................37

b) Arkusz II .........................................................................63

VIII. Informacje – terminy .............................................................73

4

5

I. WSTĘP

Oddajemy do rąk Państwa Informator w nadziei, że pomoże on przygotować się

do egzaminu maturalnego w roku 2005 i następnych sesjach egzaminacyjnych. Znajdą

w nim Państwo informacje o podstawowych aktach prawnych regulujących zasady

przeprowadzania egzaminów, tekst Standardów wymagań egzaminacyjnych dla wybranego

przedmiotu, opis struktury i formy egzaminu z przedmiotu, którego dotyczy Informator,

szczegółowy opis wymagań egzaminacyjnych, przykładowe zadania egzaminacyjne oraz ich

uczniowskie rozwiązania.

W rozdziałach „Matura 2005 w pytaniach uczniów” i „Informacje ...” znajdą Państwo

odpowiedzi na większość pytań zadawanych w związku z nową maturą. Dalsze pytania

można kierować do Centralnej i okręgowych komisji egzaminacyjnych, których adresy

zamieszczamy.

W maju 2005 r. po raz pierwszy „Nowa Matura” stanie się egzaminem powszechnym

dla absolwentów nowych liceów ogólnokształcących i profilowanych, a w latach

następnych, sukcesywnie, dla absolwentów pozostałych szkół ponadgimnazjalnych. Będzie

ona zatem swoistym testem sprawności i rzetelności systemu egzaminów zewnętrznych.

O zasadach tego egzaminu informujemy dwa lata przed jego przeprowadzeniem. Chcemy

bowiem przekazać Państwu rzetelną informację, licząc na wszelkie uwagi i komentarze,

które być może wskażą na konieczność pewnych usprawnień w zasadach matury.

Sugerujemy zatem uważne zapoznanie się z Informatorem. Jest to ważne zarówno

dla Państwa, jak i dla nas. Państwo dowiedzą się, jak będzie wyglądał egzamin, natomiast

ewentualne uwagi i komentarze będą przydatne do poprawy jakości i rzetelności egzaminu

oraz sposobów informowania o nim.

Państwa sukces podczas egzaminu to również nasza satysfakcja. Życzymy zatem sukcesu!

Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej

6

7

II. PODSTAWY PRAWNE EGZAMINU Podstawowym aktem prawnym, wprowadzającym zewnętrzny system oceniania, jest

Ustawa o systemie oświaty z 1991 r., wraz z późniejszymi zmianami.

Aktami prawnymi regulującymi przeprowadzanie egzaminów maturalnych są:

1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania

i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów

w szkołach publicznych (DzU z 2003r. Nr 26, poz. 225).

2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 kwietnia 2003 r.

zmieniające rozporządzenie w sprawie standardów wymagań będących podstawą

przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów (DzU z 2003 r. Nr 90, poz. 846).

3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 października 1999 r.

w sprawie wymagań, jakim powinni odpowiadać egzaminatorzy okręgowych komisji

egzaminacyjnych oraz warunków wpisywania i skreślania egzaminatorów z ewidencji

egzaminatorów (DzU z 2003r. Nr 93, poz. 1071).

8

9

III. MATURA 2005 W PYTANIACH UCZNIÓW

1. Po co jest wprowadzana „Nowa Matura”?

Nowy egzamin maturalny jest wprowadzany, aby zapewnić: a) jednolitość zadań i kryteriów oceniania w całym

kraju, b) porównywalność wyników, c) obiektywizm oceniania (kodowane prace maturalne,

oceniane przez zewnętrznych egzaminatorów), d) konieczność zdawania tylko raz egzaminu z danego

przedmiotu, zamiast odrębnie w szkole i odrębnie na uczelni.

2. Czy nowy egzamin maturalny będzie trudniejszy od starego egzaminu dojrzałości?

Nie, egzamin maturalny nie będzie trudniejszy od starego egzaminu dojrzałości, będzie inny. Otrzymane dwa lata przed egzaminem informatory pozwolą dokładnie poznać jego specyfikę.

3. Jakie są podstawowe zasady egzaminu maturalnego od roku 2005?

1. Egzamin maturalny sprawdza wiadomości i umiejętności określone w Standardach wymagań egzaminacyjnych.

2. Egzamin jest przeprowadzany dla absolwentów: a) liceów ogólnokształcących od 2005 roku, b) liceów profilowanych od 2005 roku, c) techników od 2006 roku, d) uzupełniających liceów ogólnokształcących

od 2006 roku, e) techników uzupełniających od 2007 roku.

3. Egzamin jest przeprowadzany dwa razy w roku: w sesji zimowej i wiosennej.

4. Egzamin składa się z części ustnej, ocenianej przez nauczycieli w szkole i części pisemnej, ocenianej przez egzaminatorów zewnętrznych.

5. Wybór przedmiotu zdawanego na egzaminie nie jest zależny od typu szkoły, do której uczęszczał zdający, ani od przedmiotów nauczanych w tej szkole.

6. Harmonogram przebiegu egzaminów ustala dyrektor CKE i ogłasza go na stronie internetowej CKE, nie później niż 4 miesiące przed terminem egzaminu.

4. Jakie egzaminy trzeba obowiązkowo zdawać na maturze?

1. Obowiązkowe są trzy egzaminy z: a) języka polskiego – w części ustnej i pisemnej, b) języka obcego nowożytnego – w części ustnej

i pisemnej, c) przedmiotu wybranego przez zdającego (zdawanego

tylko w części pisemnej) spośród następujących przedmiotów: biologia, chemia, fizyka i astronomia, geografia, historia, historia muzyki, historia sztuki, matematyka, wiedza o społeczeństwie, wiedza o tańcu.

2. Absolwenci szkół i oddziałów z nauczaniem języka danej mniejszości narodowej, oprócz obowiązkowych egzaminów wymienionych w punkcie 1., zdają dodatkowo egzamin z języka ojczystego w części ustnej i pisemnej.

10

5. Z jakich przedmiotów dodatkowych można zdawać maturę?

Absolwent może zdawać egzamin maturalny z jednego, dwóch lub trzech przedmiotów dodatkowych:

a) języka obcego nowożytnego, innego niż obowiązkowy – w części ustnej i pisemnej,

b) języka grupy etnicznej – tylko w części ustnej lub tylko w części pisemnej lub w obu częściach,

c) w części pisemnej z przedmiotów wymienionych w odpowiedzi 1c na pytanie 4., jeżeli nie wybrał ich jako przedmiotów obowiązkowych, a także z informatyki, języka greckiego i kultury antycznej, języka łacińskiego i kultury antycznej.

6. Na jakim poziomie będzie można zdawać poszczególne egzaminy?

1. Egzamin z przedmiotów obowiązkowych może być zdawany na poziomie podstawowym lub rozszerzonym z wyjątkiem części ustnej języka polskiego, języka mniejszości narodowej, które są zdawane na jednym poziomie, określonym w standardach wymagań egzaminacyjnych.

2. Egzamin z przedmiotów dodatkowych jest zdawany na poziomie rozszerzonym, z wyjątkiem języka grupy etnicznej zdawanego w części ustnej na jednym poziomie.

3. Wyboru poziomu egzaminu w części ustnej z danego języka obcego zdający dokonuje w pisemnej deklaracji składanej przewodniczącemu szkolnego zespołu egzaminacyjnego na początku nauki w klasie maturalnej, a w części pisemnej ze wszystkich przedmiotów obowiązkowych w czasie trwania egzaminu.

4. Zdawanie egzaminu w części pisemnej na poziomie rozszerzonym wymaga rozwiązania zadań egzaminacyjnych zawartych w arkuszu egzaminacyjnym dla poziomu podstawowego oraz zadań egzaminacyjnych zawartych w arkuszu egzaminacyjnym dla poziomu rozszerzonego.

7. Gdzie można zdawać maturę?

1. Maturę zdaje się we własnej szkole, chyba że dyrektor okręgowej komisji egzaminacyjnej wyznaczy inne miejsce.

2. W szczególnych wypadkach może zaistnieć konieczność zdawania części ustnej egzaminu z języków obcych poza własną szkołą (np. z powodu braku nauczycieli danego języka).

3. Zdający, którzy ukończyli szkołę w latach poprzednich lub wyrazili wolę zdawania egzaminu w innej szkole niż ukończona, są kierowani do szkoły lub ośrodka egzaminacyjnego wyznaczonego przez komisję okręgową.

8. Kiedy można zdawać maturę?

Maturę można zdawać dwa razy w roku: w maju lub styczniu, według harmonogramu ustalonego przez dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.

11

9. Jakie warunki muszą być zapewnione w sali egzaminacyjnej?

1. Sala, w której jest przeprowadzany egzamin, musi spełniać warunki określone w przepisach bhp i przepisach ppoż.

2. Przy stoliku może siedzieć wyłącznie jeden zdający. 3. Na stolikach w trakcie pisania mogą znajdować się

jedynie arkusze egzaminacyjne, przybory pomocnicze i pomoce dopuszczone przez dyrektora CKE.

4. Zdający chory lub niepełnosprawny w trakcie egzaminu może mieć na stoliku leki i inne pomoce medyczne przepisane przez lekarza lub konieczne ze względu na chorobę lub niepełnosprawność.

5. Posiłki dla zdających i egzaminatorów mogą być dostępne jedynie na zewnątrz sali egzaminacyjnej poza czasem przeznaczonym na egzamin, z wyjątkiem przypadków, o których mowa w pkt 4.

10. Jak powinien być zorganizowany egzamin?

1. W skład zespołu nadzorującego przebieg egzaminu w danej sali wchodzi co najmniej trzech nauczycieli, z tym że co najmniej jeden nauczyciel powinien być zatrudniony w innej szkole. W skład zespołu nie mogą wchodzić nauczyciele danego przedmiotu oraz wychowawca zdających.

2. Egzamin pisemny przebiega zgodnie z harmonogramem określonym przez CKE. Szczegóły egzaminu z poszczególnych przedmiotów określa każdorazowo informacja zawarta w arkuszu egzaminacyjnym. Czas egzaminu liczy się od przekazania zdającym arkuszy egzaminacyjnych.

3. W czasie egzaminu pisemnego w sali egzaminacyjnej przebywają co najmniej trzej członkowie zespołu nadzorującego.

4. W czasie egzaminu zdający nie powinni opuszczać sali egzaminacyjnej. Przewodniczący zespołu może zezwolić na opuszczenie sali tylko w szczególnie uzasadnionej sytuacji, po zapewnieniu warunków wykluczających możliwość kontaktowania się zdającego z innymi osobami, z wyjątkiem osób udzielających pomocy medycznej.

5. Członkowie zespołu nadzorującego przebieg egzaminu nie mogą udzielać wyjaśnień dotyczących zadań egzaminacyjnych ani ich komentować.

6. W przypadku stwierdzenia niesamodzielnego rozwiązywania zadań egzaminacyjnych przewodniczący zespołu egzaminacyjnego przerywa egzamin danej osoby i prosi o opuszczenie sali egzaminacyjnej.

7. Arkusze egzaminacyjne są zbierane po zakończeniu każdej części egzaminu.

11. Ile czasu będzie trwała matura?

Egzamin pisemny z jednego przedmiotu będzie trwał – w zależności od przedmiotu – nie dłużej niż 3 godziny dla poziomu podstawowego i nie dłużej niż 3 godziny dla poziomu rozszerzonego. Cała sesja egzaminacyjna będzie trwała od początku maja do końca czerwca i odpowiednio od początku stycznia do końca lutego. Sesja będzie się kończyć rozdaniem świadectw dojrzałości.

12

12. Jak sprawdzane są prace i ogłaszane wyniki matury?

1. Poszczególne arkusze egzaminacyjne z każdej części egzaminu z danego przedmiotu są sprawdzane i oceniane przez egzaminatorów zewnętrznych, przeszkolonych przez okręgowe komisje egzaminacyjne i wpisanych do ewidencji egzaminatorów.

2. Wynik egzaminu jest wyrażony w procentach. 3. Wynik egzaminu z dodatkowego przedmiotu, o którym

mowa w pytaniu 5 pkt c, nie ma wpływu na zdanie egzaminu, ale odnotowuje się go na świadectwie dojrzałości.

4. Komisja okręgowa sporządza listę osób, zawierającą uzyskane przez te osoby wyniki, i przesyła ją do szkoły w celu ogłoszenia.

13. Kiedy egzamin maturalny uznawany jest za zdany?

Egzamin jest zdany, jeżeli zdający z każdego z trzech obowiązkowych egzaminów (w przypadku języków zarówno w części ustnej, jak i pisemnej), uzyskał minimum 30% punktów możliwych do uzyskania za dany egzamin na poziomie podstawowym. Warunek zdania egzaminu maturalnego dla osób zdających poziom rozszerzony jest ten sam, ponieważ każdy musi najpierw zdać egzamin na poziomie podstawowym.

14. Kiedy egzamin maturalny uznawany jest za niezdany?

Egzamin uważa się za niezdany jeżeli: a) zdający z któregokolwiek egzaminu obowiązkowego,

lub jego części ustnej lub pisemnej otrzymał mniej niż 30% punktów możliwych do uzyskania,

b) w trakcie egzaminu stwierdzono, że zdający pracuje niesamodzielnie i jego egzamin został przerwany,

c) w trakcie sprawdzania egzaminator stwierdził niesamodzielność rozwiązywania zadań egzaminacyjnych.

15. Czy niezdanie ustnej części jednego ze zdawanych języków przerywa zdawanie dalszej części egzaminu?

Nie przerywa. Zdający przystępuje do kolejnych egzaminów we wcześniej ogłoszonych terminach, natomiast niezdaną część ustną danego egzaminu zdaje w wybranej sesji egzaminacyjnej.

16. Czy prace maturalne po sprawdzeniu będą do wglądu dla zdającego?

Na wniosek zdającego komisja okręgowa udostępnia do wglądu sprawdzone arkusze, w miejscu i czasie określonym przez dyrektora OKE.

17. Czy można powtarzać niezdany egzamin?

1. Absolwent, który nie zdał egzaminu z określonego przedmiotu, może przystąpić ponownie do egzaminu z tego przedmiotu w kolejnych sesjach egzaminacyjnych przez 5 lat.

2. Po upływie 5 lat od daty pierwszego egzaminu absolwent, o którym mowa w pkt 1., zdaje powtórny egzamin w pełnym zakresie.

3. Przy powtórnym egzaminie z przedmiotu wybranego absolwent może wybrać inne przedmioty.

13

18. Czy można poprawiać wynik uzyskany na egzaminie?

Absolwent, który chce podwyższyć wynik egzaminu w części pisemnej z jednego lub kilku przedmiotów, ma prawo przystąpić ponownie do egzaminu w kolejnych sesjach.

19. Kiedy można powtórnie przystąpić do egzaminu, jeśli został on przerwany?

Absolwent, który nie przystąpił do egzaminu lub przerwał egzamin, ma prawo przystąpić do egzaminu w kolejnych sesjach egzaminacyjnych w styczniu lub maju każdego roku.

20. Kto może być zwolniony z egzaminu z danego przedmiotu?

1. Laureaci i finaliści olimpiad przedmiotowych są zwolnieni z egzaminu z danego przedmiotu.

2. Laureatom i finalistom olimpiad uprawnienie wymienione w pkt 1. przysługuje także wtedy, gdy przedmiot nie był objęty szkolnym planem nauczania danej szkoły.

3. Osoba zwolniona z egzaminu będzie miała na świadectwie dojrzałości w rubryce danego przedmiotu wpisaną informację o uzyskanym na olimpiadzie tytule.

21. Czy – oprócz olimpiad – istnieją inne podstawy do zwolnień z egzaminu lub jego części?

Nic, poza wynikami z olimpiady, nie będzie mogło być podstawą do zwolnienia z egzaminu maturalnego.

22. Jaki wpływ na świadectwo maturalne będą miały oceny uzyskane w szkole ponadgimnazjalnej?

Oceny uzyskane w szkole ponadgimnazjalnej znajdą się na świadectwie ukończenia szkoły, natomiast na świadectwie dojrzałości będą zamieszczone tylko wyniki egzaminów maturalnych i wyniki olimpiady, o ile będą podstawą zwolnienia z danego egzaminu.

23. Czy zdawanie matury będzie konieczne, aby ukończyć szkołę?

Można nie przystąpić do matury, ponieważ nie jest ona egzaminem obowiązkowym. Jedynie te osoby, które będą chciały kontynuować naukę w wyższej uczelni, muszą zdać egzamin maturalny. Podobnie do niektórych szkół policealnych nie wystarczy świadectwo ukończenia szkoły, ale będzie wymagane świadectwo dojrzałości (np. szkoły dla pielęgniarek).

24. Na jakich zasadach zdają egzamin absolwenci niepełnosprawni?

1. Absolwenci niepełnosprawni lub niesprawni czasowo przystępują do egzaminu w powszechnie obowiązujących terminach i według obowiązujących wymagań egzaminacyjnych, przy kryteriach i w formie dostosowanych do rodzaju niesprawności.

2. Za zapewnienie warunków i formy przeprowadzania egzaminu odpowiednich do możliwości zdających o specjalnych potrzebach edukacyjnych odpowiada dyrektor szkoły.

14

25. Czy osoby z dysleksją rozwojową będą rozwiązywać inne zadania niż pozostali zdający?

Na poziomie maturalnym nie przewiduje się różnicowania arkuszy dla osób dyslektycznych. Możliwe będzie zastosowanie odrębnych kryteriów oceniania, stosownie do opinii z odpowiedniej poradni.

26. W jakich sytuacjach można złożyć odwołanie od egzaminu?

1. Jeżeli w trakcie egzaminu w części ustnej lub pisemnej nie były przestrzegane przepisy dotyczące jego przeprowadzenia, absolwent może w terminie 2 dni od daty egzaminu zgłosić zastrzeżenia do dyrektora komisji okręgowej.

2. Dyrektor komisji okręgowej rozpatruje zgłoszone zastrzeżenia w terminie 7 dni od daty ich otrzymania.

3. Rozstrzygnięcia dyrektora komisji okręgowej są ostateczne.

27. Jaka będzie matura absolwentów szkół z ojczystym językiem mniejszości narodowych i uczniów szkół dwujęzycznych?

Absolwenci szkół lub oddziałów z językiem nauczania mniejszości narodowych oraz absolwenci szkół dwujęzycznych mogą zdawać na egzaminie przedmiot lub przedmioty w języku polskim lub odpowiednio w języku danej mniejszości narodowej, albo w danym języku obcym. Wyboru języka, w którym będzie zdawany przedmiot, absolwent dokonuje wraz z deklaracją wyboru przedmiotu, o którym mowa w pytaniu 4.

28. Czy absolwenci szkół mniejszości narodowych, wybierając egzamin z przedmiotów w języku ojczystym, będą rozwiązywać te same zadania co piszący maturę w języku polskim?

Absolwenci szkół z językiem wykładowym mniejszości narodowych, którzy zdecydują się pisać maturę w języku ojczystym, otrzymają te same arkusze egzaminacyjne co pozostali uczniowie, przetłumaczone na ich język ojczysty. Nie dotyczy to historii Polski i geografii Polski, które muszą być zdawane w języku polskim.

29. Czy matura zapewni dostanie się na wybrany kierunek studiów?

Matura nie daje gwarancji automatycznego dostania się na studia. Warunki rekrutacji na daną uczelnię ustala senat tej uczelni. Ustawa o szkolnictwie wyższym zastrzega, że uczelnie nie będą organizować egzaminów wstępnych dublujących maturę. To znaczy, jeżeli kandydat na studia zdał na maturze egzamin z wymaganego na dany wydział przedmiotu, to jego wynik z egzaminu maturalnego będzie brany pod uwagę w postępowaniu kwalifikacyjnym.

15

IV. STRUKTURA I FORMA EGZAMINU 1. Opis egzaminu Egzamin maturalny z języka polskiego składa się z dwóch części:

a) ustnej – zdawanej w szkole przez wszystkich na jednym poziomie i ocenianej przez przedmiotowy zespół egzaminacyjny,

b) pisemnej – zdawanej na poziomie podstawowym lub rozszerzonym, ocenianej przez egzaminatorów zewnętrznych okręgowej komisji egzaminacyjnej.

Ustna część egzaminu składa się z dwóch części: a) wypowiedzi zdającego na wybrany temat, b) rozmowy zdającego z egzaminatorem dotyczącej prezentacji tematu i bibliografii.

Pisemna część egzaminu składa się z dwóch części: a) egzaminu sprawdzającego rozumienie czytanego tekstu i umiejętność pisania

na poziomie podstawowym, b) egzaminu sprawdzającego umiejętność pisania na poziomie rozszerzonym.

Egzamin na poziomie podstawowym jest obowiązkowy dla wszystkich zdających.

2. Szczegółowy opis ustnej części egzaminu Ustna część egzaminu trwa około 25 minut (prezentacja tematu około 15 minut i rozmowa z egzaminatorem – około 10 minut) i sprawdza przede wszystkim umiejętność komunikacji werbalnej oraz umiejętność organizowania warsztatu pracy.

1) Przygotowanie do egzaminu:

a) nauczyciel języka polskiego przedstawia uczniowi na początku nauki w klasie maturalnej szkolną listę tematów,

b) z listy zaproponowanych tematów uczeń wybiera jeden i określa sposób jego realizacji oraz zakres materiału służącego do opracowania tematu,

c) liczba tematów przygotowanych w szkole przez nauczycieli języka polskiego powinna być taka, by zapewniała uczniom możliwość wyboru – jeden temat może być wybrany przez kilku uczniów,

d) materiały pomocnicze, które uczeń może (o ile temat na to pozwala) wykorzystać podczas egzaminu, to np.: wykonany przez siebie film, nagranie wywiadu lub wypowiedzi (np. gwarowej), skopiowane fragmenty z literatury pełniące rolę cytatu, reprodukcje dzieł sztuki, kadry z filmu, fotografie (np. zabytków architektury), nagrania muzyczne; zdający może także korzystać z planu prezentacji, zgodnie z zamieszczonym wzorem,

e) uczeń ma obowiązek dostarczyć nauczycielowi najpóźniej miesiąc przed egzaminem bibliografię i materiał pomocniczy (o ile taki przygotował), a tydzień przed egzaminem – ramowy plan prezentacji.

16

Wzór planu prezentacji, z którego zdający może korzystać podczas egzaminu Plan nie może przekraczać 1 strony formatu A4.

Imię i nazwisko TEMAT I. Literatura podmiotu II. Literatura przedmiotu III. Ramowy plan wypowiedzi 1. Określenie problemu 2. Kolejność prezentowanych argumentów (treści) 3. Wnioski IV. Materiały pomocnicze 1. .............................. 2. .............................. 3. .............................. Podpis zdającego

2) Egzamin:

a) w części pierwszej sprawdzana jest umiejętność mówienia, wiedza w zakresie wyznaczonym przez temat i wykorzystanie przygotowanych materiałów pomocniczych,

b) w części drugiej, w której sprawdzane są: rozumienie pytań przez zdającego, umiejętność formułowania odpowiedzi, umiejętność obrony własnego stanowiska, egzaminator podejmuje ze zdającym rozmowę dotyczącą tematu lub/i bibliografii; zadane pytania odnotowuje w protokole egzaminu,

c) w obu częściach egzaminu są sprawdzane i oceniane: sprawność oraz poprawność językowa.

3. Zasady oceniania ustnej części egzaminu Egzamin jest oceniany według kryteriów jednakowych w całym kraju. W ustnej części egzaminu ocenie podlegają: prezentacja tematu (zawartość merytoryczna i kompozycja wypowiedzi), rozmowa o problemach związanych z prezentowanym zagadnieniem i sprawność językowa w obu częściach egzaminu. W sumie za ustną część egzaminu zdający może uzyskać 20 punktów w następującym układzie: • za prezentację tematu:

8 pkt (6 za zawartość merytoryczną , 2 za kompozycję) – 40% ogólnej punktacji, • za rozmowę:

4 pkt – 20% ogólnej punktacji, • za język:

8 pkt (oceniany w obu częściach egzaminu) – 40% ogólnej punktacji. Ustną część egzaminu ocenia przedmiotowy zespół egzaminacyjny według kryteriów załączonych na następnej stronie.

17

KRYTERIA OCENIANIA ODPOWIEDZI opracowane przy udziale CKE PREZENTACJA KRY-

TE-RIA SPOSÓB REALIZACJI TEMATU punkty

KOMPOZYCJA WYPOWIEDZI

punkty ROZMOWA punkty JĘZYK punkty

I

- zna, rozumie i na ogół poprawnie interpretuje materiał rzeczowy

- trafnie dobiera materiał rzeczowy - prezentuje podstawowe zagadnienia

w związku z tematem (rozumie temat) - podejmuje częściowo udaną argumentację - poprawnie odtwarza interpretacje, sądy, opinie;

formułuje na ogół poprawne wnioski - wykorzystuje materiał pomocniczy (o ile temat

tego wymaga)

2

- buduje wypowiedź na ogół uporządkowaną i spójną (dopuszczalne zachwiania logicznego ciągu lub proporcji poszczególnych części wypowiedzi)

1

- formułuje poprawne merytorycznie odpowiedzi (na ogół rozumie pytania), wykorzystując przygotowaną bibliografię i/lub materiały pomocnicze 1

- przestrzega zasad poprawności właściwych dla języka mówionego w zakresie: ortofonii (wymowy), fleksji, leksyki, frazeologii, składni; dopuszczalne usterki językowe

- posługuje się stylem stosownym do sytuacji - posługuje się komunikatywnym stylem

(dopuszczalna schematyczność), wystarczającym słownictwem

- posługuje się terminologią specjalistyczną w zakresie niezbędnym do realizacji tematu

2

II

- zna i rozumie materiał rzeczowy, poprawnie go interpretuje, wykorzystując podstawowe konteksty (o ile temat tego wymaga)

- wykorzystuje w funkcji argumentacyjnej trafnie dobrany materiał rzeczowy (selekcjonuje materiał)

- prezentuje zagadnienia w ścisłym związku z tematem (rozumie temat)

- jasno formułuje główną myśl wypowiedzi i trafnie dobiera argumenty

- formułuje wnioski, sądy i opinie - funkcjonalnie wykorzystuje przygotowany

materiał pomocniczy (o ile temat tego wymaga)

4

- formułuje poprawne merytorycznie odpowiedzi (rozumie pytania), wykorzystując przygotowaną bibliografię i/lub materiały pomocnicze

- broni własnego stanowiska (rozumie stanowisko nadawcy); uczestniczy w rozmowie

- dostosowuje do pytania stopień szczegółowości (ogólności) odpowiedzi

3

- przestrzega zasad poprawności właściwych dla języka mówionego w zakresie: ortofonii (wymowy), fleksji, leksyki, frazeologii, składni

- posługuje się stylem stosownym do sytuacji; przestrzega zasad etykiety językowej

- posługuje się bogatym słownictwem i komunikatywnym stylem

- posługuje się terminologią specjalistyczną; - stosuje środki językowe typowe

dla rozmowy

6

III

- zna i rozumie wybrany materiał, wnikliwie go interpretuje, przywołując różnorodne konteksty

- wykorzystuje w funkcji argumentacyjnej trafnie dobrany materiał (selekcjonuje materiał)

- prezentuje zagadnienia w ścisłym związku z tematem (rozumie temat)

- formułuje i rozwiązuje problemy badawcze, hierarchizuje argumenty

- formułuje wnioski, sądy i opinie, wartościuje; uogólnia, syntetyzuje

- funkcjonalnie wykorzystuje materiał pomocniczy (o ile temat tego wymaga)

6

- buduje wypowiedź zorganizowaną, tzn. z wyraźnym punktem wyjścia, uporządkowaną argumentacją i logicznym wnioskiem (zakończeniem)

- buduje wypowiedź spójną, o właściwych proporcjach; umiejętnie gospodaruje czasem

2 - formułuje poprawne merytorycznie odpowiedzi (rozumie pytania), wykorzystuje celowo przygotowaną bibliografię i/lub materiały pomocnicze

- przekonująco broni własnego stanowiska (rozumie stanowisko nadawcy), swobodnie uczestniczy w rozmowie

- dostosowuje do pytania stopień szczegółowości (ogólności) odpowiedzi

4

- przestrzega zasad poprawności właściwych dla języka mówionego w zakresie: ortofonii (wymowy), fleksji, leksyki, frazeologii, składni

- posługuje się stylem stosownym do sytuacji, przestrzega zasad etykiety językowej

- posługuje się bogatym słownictwem, komunikatywnym stylem, o wyraźnych cechach indywidualnych

- posługuje się bogatą terminologią (unikając pseudonaukowości)

- swobodnie stosuje środki językowe typowe dla rozmowy

8

Uwaga: punkty przyznaje się za całość opisaną na danym poziomie, nie przyznaje się punktów cząstkowych. Wytłuszczone zostały kryteria, które zdający musi spełnić, aby uzyskać liczbę punktów z danego poziomu. Jeśli wypowiedź zdającego nie spełnia kryteriów opisanych na poziomie I, nie przyznaje się punktów. Wypowiedź zdającego może być oceniona np. tak: za sposób realizacji tematu – 4pkt, za kompozycję wypowiedzi – 2pkt, za rozmowę – 3pkt, za język – 8pkt, razem 17pkt na 20 możliwych do uzyskania.

18

4. Szczegółowy opis pisemnej części egzaminu Pisemna część egzaminu sprawdza umiejętność rozumienia czytanego tekstu nieliterackiego i pisania własnego tekstu w związku z tekstem literackim. Zdający otrzymuje:

• na poziomie podstawowym jeden arkusz egzaminacyjny, • na poziomie rozszerzonym drugi arkusz egzaminacyjny.

Na rozwiązanie zadań z arkusza I zdający ma 170 minut, a z arkusza II – 130 minut. Poziom podstawowy Arkusz I składa się z dwóch części:

a) części sprawdzającej rozumienie czytanego tekstu, b) części sprawdzającej umiejętność pisania własnego tekstu.

Część sprawdzająca rozumienie czytanego tekstu zawiera:

a) tekst (około 1200 słów), b) test (12-16 zadań otwartych i/lub zamkniętych) z miejscami na wpisanie

odpowiedzi. Uwaga: na kolejnych egzaminach po 2005 roku jest możliwe zastąpienie testu poleceniem napisania streszczenia logicznego, tzn. spójnego tekstu o określonej długości, odtwarzającego logiczny układ tekstu czytanego (teza, argumenty, przykłady dowodzące trafności argumentów, wniosek). W 2005 roku pytania o logiczną strukturę czytanego tekstu mogą pojawić się w teście.

Tekst służący do sprawdzania umiejętności czytania będzie: a) publicystyczny lub popularnonaukowy, b) przejrzyście skonstruowany, c) napisany staranną polszczyzną, d) nie obrażający uczuć i światopoglądu zdającego, e) współczesny.

Pytania testu sprawdzającego rozumienie czytanego tekstu mogą dotyczyć: a) poziomu znaczeń, czyli:

• rozumienia słów, związków frazeologicznych, zdań; odczytywania znaczeń dosłownych i metaforycznych, znaczeń słów z kontekstu, odróżniania informacji od opinii, znajdowania słów – kluczy,

• rozumienia myśli zawartej w akapicie lub części tekstu, wyszukiwania informacji, selekcjonowania informacji, hierarchizowania, porównywania, dostrzegania analogii i przeciwieństw,

• rozumienia głównej myśli tekstu (rozumienia tekstu jako całości) oraz umiejętności wnioskowania;

b) poziomu struktury, czyli: • kompozycji tekstu, tj. odróżniania wstępu, rozwinięcia, zakończenia,

wskazywania zasady kompozycyjnej, • odkrywania związków logicznych, czyli rozumienia toku przyczynowo-

skutkowego, wskazywania np.: tezy, hipotezy, argumentów, kontrargumentów, przykładów, wniosków, zależności między zdaniami, akapitami i częściami tekstu,

• rozumienia znaczenia występujących w tekście wyrazów, wskazujących na tok myślenia autora (sygnalizujących wnioskowanie, podtrzymywanie myśli, zwrot myśli, dygresję, powtórzenie myśli, nawiązanie do myśli zawartej w poprzednim akapicie);

19

c) poziomu komunikacji, czyli: • genezy tekstu, • rozpoznawania nadawcy, • dostrzegania celu tekstu (intencji nadawcy), • adresata i sposobu oddziaływania na niego, • dostrzegania cech stylistycznych tekstu i rozumienia funkcjonalności środków

językowych. Część sprawdzająca umiejętność pisania własnego tekstu zawiera:

a) 2 tematy pracy do wyboru, b) strony przeznaczone na napisanie wypracowania.

Poziom rozszerzony

Integralną częścią poziomu rozszerzonego jest arkusz I z poziomu podstawowego. W arkuszu II, sprawdzającym umiejętność pisania własnego tekstu o kulturze (literaturze, języku, sztuce, filozofii...) z pozycji twórczego odbiorcy, maturzysta otrzymuje do wyboru 2 tematy pracy oraz strony przeznaczone na napisanie wypracowania.

5. Pisanie na poziomie podstawowym i rozszerzonym

1. Egzamin na poziomie rozszerzonym różni się od egzaminu na poziomie podstawowym zakresem sprawdzanych umiejętności, rodzajem zadań oraz kryteriami oceniania.

2. Na obu poziomach egzaminu sprawdzającego umiejętność pisania punktem wyjścia pracy abiturienta jest tekst (około 1000 słów), który zdający otrzymuje. Na poziomie podstawowym tematy są redagowane w odniesieniu do jednego lub dwóch utworów literackich, albo fragmentu/fragmentów utworów literackich wymienionych w rozdziale V Wymagania egzaminacyjne i zobowiązują do odczytania utworu/utworów głównie na poziomie idei. Tematy powinny zawierać polecenie, np.: zanalizowania, zinterpretowania, porównania, skomentowania, napisania opinii o problemie zawartym w tekście, scharakteryzowania bohatera i jego kreacji, języka utworu, prądu, zjawiska typowego dla epoki, przedstawienia własnych refleksji zainspirowanych problemem zawartym w utworze lub fragmencie utworu. Na poziomie rozszerzonym tematy są redagowane na podstawie jednego lub dwóch tekstów, albo fragmentów tekstów i zobowiązują do odczytania utworu/utworów zarówno na poziomie idei, jak i organizacji. Tematy powinny zawierać polecenie, np. zanalizowania i zinterpretowania tekstów, porównania tekstów – także z różnych dziedzin sztuki, wyrażenia własnej opinii na temat tekstów kultury i problemów w nich zawartych oraz uzasadnienia jej, przeanalizowania języka tekstu, polemizowania z poglądem wyrażonym w tekście.

3. W trakcie pisania egzaminu zdający mogą korzystać ze słownika ortograficznego i poprawnej polszczyzny.

4. Wypracowanie maturalne zdającego powinno być – w zależności od pisma – nie krótsze niż 2 strony (tj. około 250 słów). W wypracowaniu krótszym niż około 250 słów będzie oceniane tylko rozwinięcie tematu, natomiast styl, kompozycja i język pracy nie będą oceniane.

6. Zasady oceniania pisemnej części egzaminu W każdej części egzaminu pisemnego prace są oceniane według modelu odpowiedzi

opracowanego dla poszczególnych zadań. Schematy oceniania przygotowuje się według następującej zasady:

20

• część sprawdzająca rozumienie czytanego tekstu (arkusz I) – 20 punktów z 70 możliwych do uzyskania na tym poziomie,

• część sprawdzająca umiejętność pisania na poziomie podstawowym (arkusz I) – 50 punktów z 70 możliwych do uzyskania na tym poziomie,

• część sprawdzająca umiejętność pisania na poziomie rozszerzonym (arkusz II) – 40 punktów. W części sprawdzającej umiejętność pisania na poziomie podstawowym za kryteria

najważniejsze uznaje się rozwinięcie tematu i poprawność językową, za kryteria wspomagające – kompozycję i styl. W punktacji uwzględnia się także ocenę szczególnych walorów pracy. Waga kryteriów: w części sprawdzającej umiejętność pisania na poziomie podstawowym za: rozwinięcie tematu – 25 punktów = 50% kompozycję – 5 punktów = 10% styl – 5 punktów = 10% język – 15 punktów = 30% Razem – 50 punktów = 100% Za szczególne walory pracy maturzysta może otrzymać dodatkowe 4 punkty, które przyznaje się za pracę ocenioną poniżej maksymalnej liczby punktów, jednak wyróżniającą się oryginalnością w zakresie rozwinięcia tematu, kompozycji, stylu lub języka. Łączna liczba punktów za wypracowanie nie może jednak przekroczyć 50.

W części sprawdzającej rozumienie czytanego tekstu każda odpowiedź na zawarte w arkuszu pytania otwarte i zamknięte jest punktowana. Liczba punktów podana jest w arkuszu egzaminacyjnym obok pytania, a w modelu odpowiedzi uszczegółowione są zasady zaliczenia odpowiedzi.

W drugiej części egzaminu (pisanie na poziomie rozszerzonym) zdający otrzymuje najwięcej punktów za rozwinięcie tematu. Waga kryteriów: w części sprawdzającej umiejętność pisania na poziomie rozszerzonym za: rozwinięcie tematu – 22 punkty = 55% kompozycję – 3 punkty = 7,5% styl – 3 punkty = 7,5% język – 12 punktów = 30% Razem – 40 punktów = 100% Za szczególne walory pracy maturzysta może otrzymać dodatkowe 4 punkty. Łączna liczba punktów za wypracowanie nie może jednak przekroczyć 40. Wyniki egzaminu maturalnego w części pisemnej Zdający zdał egzamin maturalny w części pisemnej z języka polskiego, jeżeli na poziomie podstawowym uzyskał co najmniej 30% punktów możliwych do uzyskania za rozwiązanie zadań z arkusza I.

21

V. WYMAGANIA EGZAMINACYJNE Standardy wymagań, będące podstawą przeprowadzania egzaminu maturalnego z języka polskiego, obejmują trzy obszary:

I. Wiadomości i rozumienie, II. Korzystanie z informacji, III. Tworzenie informacji.

W ramach każdego obszaru cyframi arabskimi oznaczono standardy wynikające z Podstawy programowej z języka polskiego. Przedstawiają one tylko te wiadomości i umiejętności, które będą sprawdzane na egzaminie maturalnym. Podpunkty oznaczone literami przedstawiają:

• zakres treści nauczania, na podstawie których może być sprawdzany stopień opanowania określonej w standardzie umiejętności,

• rodzaje informacji do wykorzystania podczas egzaminu, • rodzaje informacji do tworzenia.

Schemat ten dotyczy poziomu podstawowego i rozszerzonego. Przedstawione poniżej standardy wymagań egzaminacyjnych z języka polskiego są dosłownym przeniesieniem fragmentu rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 kwietnia 2003 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów.

Standardy wymagań egzaminacyjnych

I. WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE Zdający wie, zna i rozumie:*

POZIOM PODSTAWOWY POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU 1) co to jest znak i jakie są rodzaje znaków:

a) zna typy znaków (np. ikonograficzne, językowe), b) wie, co to znaczy, że określony zbiór znaków jest

systemem, c) rozumie istotę języka jako dwuklasowego

systemu znaków, 2) jakie są podsystemy języka:

a) zna podsystem fonetyczny, leksykalny i gramatyczny; wie, co to wyraz, a co forma wyrazowa,

b) zna podstawowe pojęcia leksykalne, słowotwórcze, fleksyjne, składniowe, to znaczy zna podstawy gramatyki języka polskiego,

3) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne polszczyzny i jak je pomnażać środkami rodzimymi: a) zna pojęcia synonimii, antonimii, polisemii,

homonimii leksykalnej, b) zna podstawowe procesy słowotwórcze

polszczyzny, c) zna definicję i rozróżnia typy frazeologizmów, d) zna pojęcie neosemantyzacji,

4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie: a) zna pojęcie kultury języka, normy językowej

i błędu językowego,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) co to jest stylizacja biblijna,

2) na czym polega funkcja kreatywna i funkcja fatyczna tekstu,

3) na czym polega retoryczna organizacja tekstu, okres retoryczny,

4) jakie są podstawowe cechy języka poszczególnych epok literackich,

22

b) zna podstawowe typy błędów językowych (błędy wymowy, odmiany, składniowe, leksykalne, znaczeniowe, frazeologiczne, stylistyczne, ortograficzne i interpunkcyjne),

5) czym różni się polszczyzna mówiona od pisanej, czyli zna podstawowe cechy obu typów języka, wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,

6) na czym polega społeczne i terytorialne zróżnicowanie polszczyzny: a) zna pojęcie dialektu ludowego i gwary ludowej, b) wie, co to są gwary środowiskowe i zawodowe, c) zna pojęcie regionalizmu językowego,

7) jakie są style współczesnej polszczyzny: a) zna pojęcie stylu językowego, a także stylów

artystycznych i użytkowych, b) zna podstawowe cechy stylów pisanych

(urzędowego, dziennikarskiego, publicystycznego, naukowego) i mówionych (monologowego, dialogowego),

8) co to jest stylizacja językowa i jakie są podstawowe typy stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja tekstu),

9) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,

10) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych; zna funkcję komunikacyjną, impresywną, ekspresywną i poetycką tekstu,

11) na czym polega umiejętność przekonywania; co to są zabiegi perswazyjne i nieuczciwe używanie języka: a) zna pojęcia perswazji językowej i manipulacji

oraz etyki językowej, b) zna językowe środki wykorzystywane w tych

zabiegach, 12) na czym polega umiejętność publicznego zabierania

głosu oraz zna podstawowe pojęcia retoryczne: pytanie retoryczne, elipsę, metaforę,

13) jak sprawnie posługiwać się polszczyzną w zależności od sytuacji komunikacyjnej: a) zna zasadę stosowności wypowiedzi, b) wie, kiedy posługiwać się językowymi odmianami

oficjalnymi, a kiedy nieoficjalnymi, 14) na czym polega językowy savoir-vivre, czyli zna

sposoby zwracania się do innych, zasady grzeczności, np. w dyskusji, w korespondencji,

15) jakie były najważniejsze procesy językowe w historii języka i jakie ślady pozostawiły one we współczesnej polszczyźnie ( podstawowe procesy fonetyczne, a także leksykalne - rozwój znaczeniowy wyrazów, zapożyczenia),

16) jakie są językowe rezultaty kontaktów polszczyzny z innymi językami, dawniej i dziś: a) wie, z jakich języków polszczyzna przede

wszystkim zapożyczała środki językowe, b) zna pojęcia zapożyczenia leksykalnego i kalki

językowej (znaczeniowej i strukturalnej), 17)co to znaczy, że język jest wartością, czyli wie, co to

23

jest wartość sama w sobie (autoteliczna) i wartość użytkowa języka (język jako narzędzie),

W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE 18) utwory literackie i inne teksty kultury, wskazane

w podstawie programowej dla zakresu podstawowego, ważne dla poczucia tożsamości narodowej i przynależności do wspólnoty europejskiej i światowej,

19) podstawowe tematy, motywy i wątki, występujące w utworach literackich i innych tekstach kultury,

20) podstawowe wyróżniki utworu literackiego oraz właściwości różnych rodzajów i gatunków literackich, konwencji stylistycznych i tradycji literackich,

21) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki (wersyfikacja, kompozycja, stylistyka, genologia), teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki; temat, wątek, motyw, styl,

22) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego dzieła,

23) podstawowe kategorie estetyczne: komizm, tragizm, patos, ironia oraz ich funkcje – w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

24) style w sztuce, ich cechy i związek z kulturą epoki, 25) pojęcie tradycji literackiej i podstawowe wyznaczniki

różnych tradycji (staropolskiej i oświeceniowej; romantycznej i pozytywistycznej; młodopolskiej i awangardowej),

26) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura, np. teatru, filmu, malarstwa,

27) zjawiska kultury dawnej i współczesnej – ważne dla zrozumienia czytanych utworów,

28) podstawowe konteksty interpretacyjne poznanych utworów, rozumie rolę kontekstu w odczytywaniu utworu,

29) pojęcia: kultura wysoka, masowa, elitarna, kultura pop, arcydzieło, kicz,

30) wpływ środków masowego przekazu (prasy, radia, telewizji, Internetu) na przemiany w kulturze współczesnej,

31) wartości narodowe i związane z własnym dziedzictwem kulturowym (np. patriotyzm, ojczyzna, mała ojczyzna, naród, społeczeństwo); wartości stanowiące dorobek cywilizacji śródziemnomorskiej,

jak na poziomie podstawowym oraz: 5) teksty wskazane

w podstawie programowej dla zakresu rozszerzonego i poznane w trakcie lektury własnej,

6) toposy i motywy ważne dla kultury śródziemnomorskiej,

7) przemiany w obrębie najważniejszych gatunków literackich (np. dramatu jako gatunku, eposu, powieści, sonetu, pieśni, hymnu, trenu i innych gatunków lirycznych),

8) związki rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi (np. wiąże satyrę i bajkę z klasycystycznym, a sielankę – z sentymentalnym nurtem oświecenia),

9) wykładniki artystyczne komizmu, tragizmu, patosu, ironii oraz groteski - w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,

10) pojęcie dziedzictwa kulturowego,

11) określenie „postmodernizm”,

12) wartości niesione przez różne tradycje literackie i kierunki filozoficzne,

13) związek między dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz gatunkiem,

14) związki zachodzące między różnymi warstwami utworu literackiego,

24

W ZAKRESIE REDAGOWANIA TEKSTÓW

32) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych,

33) jakie są zasady przekształcania tekstu pisanego, np. zasady streszczania, skracania i rozwijania tekstu oraz zasady cytowania,

34) jakie są podstawowe zasady tworzenia takich tekstów, jak interpretacja utworu literackiego, rozprawka, referat, recenzja; zna cechy językowe i formalne wymienionych gatunków piśmiennictwa,

35) na czym polega praca redakcyjna nad tekstem (kolejność podawania informacji, adiustacja tekstu, tworzenie tytułów, wyróżnienia techniczne),

36) jakie są podstawowe cechy tekstu popularnonaukowego.


15) jakie są podstawowe cechy eseju i tekstu naukowego; zna cechy językowe i formalne wymienionych gatunków piśmiennictwa.

*Określenie „wie i rozumie” należy odnieść do standardów wymagań z zakresu wiedzy o języku i redagowania tekstów; określenie „zna i rozumie” należy odnieść do standardów wymagań z zakresu wiedzy o literaturze i kulturze.

II. KORZYSTANIE Z INFORMACJI Zdający potrafi:


W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY 1) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych

wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, rycinie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,

2) wskazać w tekście określone formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,

3) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form; pokazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi,

4) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne i odczytać ich znaczenia,

5) odczytać dosłowne i metaforyczne znaczenia wyrazów,

6) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,

7) wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (według określonych cech), czy dany tekst jest mówiony, czy pisany,

8) wskazać i rozpoznać w tekście elementy gwar terytorialnych, zawodowych i środowiskowych,

9) wskazać podstawowe cechy językowe poszczególnych stylów; rozpoznać (według określonych cech), w jakim stylu pisany jest wskazany fragment,

10) wskazać w tekście stylizację; rozpoznać typ stylizacji, 11) odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby,

pytanie od stwierdzenia; wydobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec ironię, sarkazm, prowokację

jak na poziomie podstawowym,

25

w tekście wypowiedzi, 12) rozpoznać funkcje określonych tekstów i wskazać

środki językowe służące tym funkcjom, 13) rozpoznać w tekście językowe środki perswazji

i manipulacji: odróżnić środki etyczne od nieetycznych, szczerość od nieszczerości wypowiedzi, pokazać określone środki perswazji językowej, wskazać tekst zawierający manipulację językową, odróżnić zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów,

14) we współczesnej polszczyźnie wskazać ślady procesów dawnych; wskazać typy zmian znaczeniowych w wyrazach, np. uabstrakcyjnienie, uogólnienie, zmiana nacechowania,

15) rozpoznać w tekście wyrazy zapożyczone i podać ich polskie odpowiedniki,

16) wskazać konsekwencje nadmiernego zapożyczania do współczesnej polszczyzny elementów angloamerykańskich,

W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych: 17) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań,

akapitu), 18) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu,

wykorzystane w nim argumenty i sformułowane wnioski,

19) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję, 20) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata

tekstu, 21) nazwać funkcję tekstu, 22) rozpoznać charakterystyczne cechy stylu i języka

tekstu, nazwać środki językowe i ich funkcję w tekście,

23) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu, 24) odtworzyć informacje sformułowane wprost,

przetworzyć informacje, np. porządkować i hierarchizować, stosować do rozwiązania problemu, wskazać przyczyny i skutki, oddzielić informacje od opinii,

jak na poziomie podstawowym oraz w tekstach naukowych (np. filozoficznych, teoretycznoliterackich i językoznawczych),

W tekstach literackich: 25) rozpoznać tematy, wątki, motywy, 26) rozpoznać nadawcę i odbiorcę oraz bohatera

i sposoby jego kreowania w utworze, 27) określić podstawowe wyznaczniki poetyki utworu

(z zakresu wersyfikacji, stylistyki, kompozycji, genologii),

28) odczytać treści dosłowne i ukryte utworu, 29) wykorzystać w odczytaniu sensu utworu miejsca

znaczące (tytuł, puentę, kompozycję, słowa-klucze), 30) rozpoznać w tekście językowe środki artystycznego

wyrazu, 31) dostrzegać najistotniejsze zagadnienia utworu,

stawiać hipotezy, problematyzować odczytanie tekstu,

32) wskazać różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną,

33) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. biblijne, antyczne, romantyczne,

jak na poziomie podstawowym oraz: 1) rozpoznać funkcję

występujących w utworze tematów, toposów, motywów,

2) wskazać funkcję (ideową i kompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego np. biblijnego, antycznego,

3) wskazać związki między różnymi warstwami utworu,

4) podporządkować odczytanie utworu wybranej metodologii,

26

34) wskazać podstawowe konteksty utworu i wykorzystać je w interpretacji,

35) rozpoznać przybliżony czas powstania utworu, 36) rozpoznać konwencję literacką utworu, 37) rozpoznać styl utworu, np. wiersza renesansowego,

barokowego, klasycystycznego, romantycznego, 38) rozpoznać cechy gatunkowe analizowanego utworu, 39) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację, 40) dostrzec cechy wspólne i różne wskazanych utworów, 41) dostrzec związki między utworem literackim i innymi

dziełami sztuki, 42) dostrzec w utworze wartości charakterystyczne dla

epoki, 43) rozpoznać powiązania utworów z historią Polski

i Europy (tradycją narodową, europejską), 44) dostrzec etyczne i estetyczne wartości utworu

literackiego, 45) dostrzec wartości uniwersalne i narodowe, 46) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną,

kompensacyjną, formacyjną, 47) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu

od sądów utrwalonych w tradycji.

5) dostrzec związki utworu literackiego z kulturą i filozofią epoki,

6) rozpoznać znaki tradycji, np. judaistycznej, antycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej,

7) wskazać tradycję literacką,

8) dostrzec przemiany gatunku literackiego,

9) wskazać środki językowe, decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej,

10) rozpoznać charakterystyczne dla danej epoki cechy języka i stylu czytanych utworów,

11) dostrzec strukturę artystyczną utworu,

12) rozpoznać podstawowe wyróżniki kodu innych niż literackie dziedzin sztuki - w zakresie niezbędnym do odbioru dzieł, np. plastycznych, teatralnych, filmowych.

III. TWORZENIE INFORMACJI Zdający potrafi:


W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO 1) poprawnie mówić i pisać, ze świadomością tego,

dlaczego tak właśnie to robi, 2) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej

wypowiedzi: dobrać odpowiednie środki leksykalne, np. synonimy, antonimy; poprawnie posługiwać się związkami frazeologicznymi,

3) napisać tekst w określonym stylu, 4) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do

czegoś, stosując określone środki perswazji językowej,

5) publicznie zabrać głos, stosując podstawowe zasady retoryczne,

6) właściwie skonstruować wystąpienie, używać językowych środków grzeczności, unikać agresywności i brutalizacji wypowiedzi,

7) zachować się właściwie językowo w różnych sytuacjach, prawdziwych i modelowanych dla celów dydaktycznych; wybrać środki językowe, głównie leksykalne i frazeologiczne, stosowne w danej sytuacji,

8) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre’u; różnicować środki językowe ze względu na

jak na poziomie podstawowym oraz: 1) redagować własną

wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu (próba eseju, interpretacja porównawcza),

2) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze,

3) formułować oceny według wskazanych przez siebie kryteriów,

4) świadomie dobierać środki językowe, unikając kiczu literackiego (np. stylu afektowanego,

27

ich wartość „grzecznościową”, 9) na wybranych przykładach pokazać, że język się

zmienia, 10) przekonać słuchacza, że język jest wartością, 11) napisać dłuższy tekst (rozprawkę, recenzję, referat,

interpretację utworu literackiego lub jego fragmentu), przestrzegając podstawowych zasad jego organizacji; dostosować formę do tematu wypowiedzi,

12) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty, formułować hipotezy i wnioski,

13) interpretować utwór na podstawie jego analizy, odnosić stwierdzenia do analizowanego tekstu,

14) porównywać utwory, 15) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii

literatury, poetyki, teorii literatury i nauki o języku, a także terminy i pojęcia z zakresu sztuk pięknych,

16) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść utwór do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,

17) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,

18) formułować i uzasadniać opinie, 19) prezentować własne przeżycia wynikające

z kontaktów ze sztuką, 20) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego

stanowiska, 21) mówić i pisać z dbałością o estetykę wypowiedzi,

kwiecistego),

W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA 22) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników

(np. ortograficznego, poprawnej polszczyzny, języka polskiego, terminów literackich), encyklopedii,

23) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji,

24) wykonać opis bibliograficzny, 25) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji

według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu,

26) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi, 27) notować, sporządzić plan, konspekt, 28) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury,

poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,

29) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach.


5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat,

6) sporządzać przypisy, 7) tworzyć bazy danych, 8) sporządzać zapis

komputerowy, audio i wideo.

Z ustawowych zapisów wynika, że informator powinien zawierać także opis zakresu egzaminu. Ponieważ temat maturalny z języka polskiego zredagowany jest w odniesieniu do tekstu literackiego, który zdający otrzymuje, chcemy poinformować, że tematy wypracowań na egzaminie pisemnym będą formułowane na podstawie Standardów wymagań egzaminacyjnych, w związku z następującymi utworami:

na poziomie podstawowym 1. literatura polska − Bogurodzica w kontekście poezji średniowiecznej − Jan Kochanowski – pieśni i treny (wybór) − Jan Andrzej Morsztyn – wybór wierszy

28

− Daniel Naborowski – wybór wierszy − Wacław Potocki – wybór wierszy − Ignacy Krasicki – satyry (wybór), Hymn do miłości ojczyzny − Adam Mickiewicz Pan Tadeusz − Adam Mickiewicz Dziady cz. III − Juliusz Słowacki Kordian: akt I, akt II, akt III sc. 5 i 6 − Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia: część I, część III (scena w obozie rewolucji),

część IV (scena w obozie arystokracji i scena finałowa) − Adam Mickiewicz – wybór wierszy − Juliusz Słowacki – wybór wierszy − Cyprian Kamil Norwid – wybór wierszy − Bolesław Prus Lalka − Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem – fragmenty: przy mogile Jana i Cecylii, przy mogile

powstańców − Eliza Orzeszkowa Gloria victis − Maria Konopnicka Mendel Gdański − Bolesław Prus Kamizelka − Henryk Sienkiewicz Potop − Kazimierz Przerwa-Tetmajer – wybór wierszy − Jan Kasprowicz – wybór wierszy − Leopold Staff – wybór wierszy z różnych epok − Stanisław Wyspiański Wesele − Władysław Stanisław Reymont Chłopi (t. I) − Stefan Żeromski Ludzie bezdomni − Stefan Żeromski Przedwiośnie − Witold Gombrowicz Ferdydurke – rozdz. II, III, VI, VII, VIII, IX, X, XII, XIV − Zofia Nałkowska Granica − Tadeusz Borowski Pożegnanie z Marią (Pożegnanie z Marią, U nas, w Auschwitzu ...,

Proszę państwa do gazu, Bitwa pod Grunwaldem) − Gustaw Herling-Grudziński Inny świat − Bolesław Leśmian – wybór wierszy − Julian Tuwim – wybór wierszy − Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – wybór wierszy − Czesław Miłosz – wybór wierszy − Krzysztof Kamil Baczyński – wybór wierszy − Tadeusz Różewicz – wybór wierszy − Zbigniew Herbert – wybór wierszy − Miron Białoszewski – wybór wierszy − Wisława Szymborska – wybór wierszy − Stanisław Barańczak – wybór wierszy − Jan Twardowski – wybór wierszy − Sławomir Mrożek Tango − Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem Uwaga: wymagana jest także znajomość kontekstów biblijnych, antycznych i innych. 2. literatura powszechna − Sofokles Król Edyp − Horacy – wybór pieśni − William Szekspir Makbet − Molier Świętoszek − Jan Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera − Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara − Joseph Conrad Jądro ciemności − Albert Camus Dżuma

29

na poziomie rozszerzonym jak na poziomie podstawowym, a ponadto:

1. literatura polska − Jan Kochanowski Treny − Juliusz Słowacki Kordian − Witold Gombrowicz Trans-Atlantyk − Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka − Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy 2. literatura powszechna − Dante Boska Komedia – fragmenty Piekła − Jan Wolfgang Goethe Faust – część I: fragmenty sceny w pracowni (rozmyślania

Fausta o sobie i swoim życiu, rozmowa z Mefistofelesem) − Franz Kafka Proces − Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata Uwaga: tematy na poziomie rozszerzonym będą zobowiązywać do analizy i interpretacji utworów spoza wyżej wymienionych, ale utrzymanych w znanej uczniom poetyce lub konwencji.

30

31

VI. PRZYKŁADOWE TEMATY NA USTNĄ CZĘŚĆ

EGZAMINU

Przykłady ilustrują koncepcję formułowania tematów na ustną część egzaminu, sprawdzającą umiejętność mówienia. Zostały zgrupowane w trzech kategoriach i stanowią przykładowy zbiór tematów. Wszystkie mają charakter ogólny i zostawiają maturzyście swobodę wyboru treści. Abiturient ma obowiązek: • wybrać materiał lekturowy, opracowania, materiały pomocnicze, formę prezentacji, • sformułować tezę i argumenty, • sporządzić bibliografię.

1. LITERATURA 1. Literackie reinterpretacje mitów antycznych. Scharakteryzuj sposoby i cele tego

literackiego zjawiska (na wybranych przykładach). 2. Historia jako temat i jako pretekst w polskiej epice XIX i XX wieku. Przeanalizuj

wybrane utwory. 3. Od Juliusza Verne’a do Stanisława Lema – analizując wybrane utwory, przedstaw

ewolucję powieści science–fiction. 4. Polemiki, spory, prowokacje – starcia pokoleń literackich. Omów na przykładach

wybranych utworów. 5. Motyw wędrówki w literaturze. Omów różne jego wersje w wybranych utworach. 6. Satyryczny obraz społeczeństwa polskiego w wybranych utworach literackich.

Przeanalizuj sposoby tworzenia takiego obrazu. 7. Różne obrazy przyrody w literaturze. Przedstaw sposoby ich kreowania i funkcje

w wybranych utworach. 8. Obrzędy i obyczaje ludowe w literaturze – omów sposoby ich przedstawiania i funkcje

w wybranych utworach. 9. Analizując wybrane teksty, scharakteryzuj cele publicystyki oświeceniowej

i współczesnej. Porównaj wykorzystywane w nich środki wyrazu. 10. Metamorfoza bohatera i jej sens w literaturze. Omów na przykładach wybranych

utworów. 11. Idealiści i marzyciele w literaturze polskiej. Scharakteryzuj sposoby kreowania takich

bohaterów w utworach z różnych epok. 12. Przedstaw kreacje bohaterów, którzy doświadczyli okrucieństw II wojny i próbują

odbudować świat wartości. 13. Różne kreacje narratora i ukształtowania narracji w epice – analiza wybranych

utworów. 14. Groteska jako sposób wyrażania w literaturze tragiczności świata. Omów na

przykładach wybranych utworów. 15. Analizując celowo dobrane utwory polskie i obce, scharakteryzuj różne odmiany

awangardowego dramatu XX wieku.

32

2. ZWIĄZKI LITERATURY Z INNYMI DZIEDZINAMI SZTUKI 1. Inspiracje antyczne w kulturze. Scharakteryzuj je, analizując wybrane dzieła

literackie i inne (np. malarskie, rzeźbiarskie, architektoniczne). 2. Malarstwo, rzeźba i architektura jako inspiracje dla literatury. Omów temat,

analizując celowo dobrane utwory. 3. Dialog z tradycją literacką w obrazach i rzeźbach. Analiza wybranych dzieł. 4. Kostium historyczny i jego funkcja w literaturze i innych dziedzinach sztuki. Omów

sposoby i cele jego wykorzystania w wybranych dziełach. 5. Funkcje brzydoty w literaturze i innych dziedzinach sztuki. Przeanalizuj wybrane

dzieła. 6. Obrazy miasta jako przestrzeni życiowej. Analiza porównawcza wybranych dzieł

literackich i innych (np. malarskich, filmowych). 7. Symbolika stroju. Omów, analizując wybrane dzieła literackie i inne (np. malarskie,

rzeźbiarskie, filmowe, teatralne). 8. Sposoby kreowania obrazu natury w poezji i malarstwie. Analiza wybranych dzieł. 9. Artystyczne interpretacje powstań narodowych w literaturze i malarstwie (analiza

porównawcza dzieł). 10. Różne oblicza rewolucji w literaturze i innych sztukach (malarstwie, filmie). Analiza

porównawcza dzieł. 11. Symbol jako środek wyrazu w literaturze i malarstwie – omów jego najciekawsze

Twoim zdaniem wykorzystania. Scharakteryzuj kryteria oceny, którymi się posłużyłeś przy wyborze.

12. Metody budowania nastroju w literaturze i przedstawieniu teatralnym (analiza wybranych dzieł).

13. Katastroficzne wizje i obrazy zagłady w dziełach literackich i filmowych (analiza wybranych dzieł).

14. Filmy Andrzeja Wajdy jako interpretacje dzieł literatury polskiej. Omów wybrane przykłady.

15. Problemy filmowej adaptacji. Porównaj film z jego literackim pierwowzorem; oceń adaptację.

3. JĘZYK

1. Analiza językowa i kulturowa przysłów polskich (na przykładzie przysłów o określonej tematyce).

2. Wpływ literatury na współczesną frazeologię polską. Analizując zgromadzony materiał, scharakteryzuj funkcje skrzydlatych słów w tekstach mówionych i pisanych.

3. Scharakteryzuj język wybranych bohaterów literackich. Uwzględnij cechy ujawniające ich przynależność środowiskową i charakter.

4. Specyfika języka bohaterów literatury science-fiction. Omów na przykładach wybranych utworów.

5. Język mówiony jako tworzywo literatury, np. w twórczości Bolesława Prusa, Juliana Tuwima, Mirona Białoszewskiego, Stanisława Barańczaka. Analiza celowo dobranych utworów.

6. Język w służbie satyry dawniej i dziś. Omów zagadnienie na wybranych przykładach. 7. Językowe sposoby wyrażania uczuć w listach Twojego pokolenia i pokolenia

romantyków. Analiza przykładów (np. listów A. Mickiewicza, J. Słowackiego, Z. Krasińskiego, C. Norwida, F. Chopina).

8. Dialekty terytorialne języka polskiego jako tworzywo literackie. Omów na przykładach wybranych utworów.

9. Język Twoich rówieśników – scharakteryzuj na podstawie analizy zgromadzonego materiału językowego.

10. Jak w polszczyźnie odzwierciedla się kultura naszych przodków? Analiza zgromadzonego materiału językowego.

11. Ekspresja i impresja – analizując celowo zgromadzony materiał językowy, określ właściwości wypowiedzi świadczące o nadawcy i odbiorcy.

33

12. Sztuka przekonywania a manipulacja językowa – porównaj sposoby wykorzystania środków językowych we współczesnych polskich tekstach propagandowych.

13. Język jako instrument walki o władzę. Zanalizuj wybrane materiały wyborcze. 14. Oceń poprawność językową wybranych tekstów prasowych. Scharakteryzuj kryteria,

którymi się posłużyłeś. 15. Analizując zgromadzony materiał językowy, scharakteryzuj zapożyczenia

we współczesnym języku polskim. Oceń ich celowość.

34

35

VII. PRZYKŁADOWE ARKUSZE I SCHEMATY

OCENIANIA

Arkusz egzaminacyjny II

130 minut

Arkusz egzaminacyjny I

170 minut

36

37

KOD ZDAJĄCEGO

Przykład 1

MPO-P1D1P-021

EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO

Arkusz I

Czas pracy 170 minut Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 7 stron.

Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin.

2. Część 2 arkusza zawiera dwa tematy wypracowania. Do opracowania trzeba wybrać jeden z nich i podkreślić.

3. Proszę zaplanować czynności tak, by było możliwe rozwiązanie zadań z obu części arkusza w ciągu 170 minut.

4. Pracę proszę napisać czytelnie. 5. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym;

nie pisać ołówkiem. 6. Nie wolno używać korektora. 7. Błędne zapisy trzeba wyraźnie przekreślić. 8. Wszelkie notatki należy sporządzać tylko w brudnopisie,

który nie będzie oceniany. 9. Podczas egzaminu można korzystać ze słownika poprawnej

polszczyzny i słownika ortograficznego. 10. Do ostatniej kartki arkusza dołączona jest karta odpowiedzi,

którą wypełnia egzaminator.

Życzymy powodzenia!

ARKUSZ I

MAJ

ROK 2005

Za rozwiązanie zadań

można otrzymać 70 punktów

20 za część 1 50 za część 2

(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)

PESEL ZDAJĄCEGO

Miejsce na naklejkę

z kodem

(Wpisuje zdający przedrozpoczęciem pracy)

38

Arkusz I Część I – rozumienie czytanego tekstu Przeczytaj uważnie tekst, a następnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony.

CNOTY SŁUŻĄCE ORGANIZOWANIU ŻYCIA ZBIOROWEGO

A. Solidarność 1. Solidarność jest cnotą przynależną do dwóch dziedzin: do prakseologii i do etyki. Gdy na nią patrzymy, jak na dyspozycję prowadzącą skutecznie do realizacji stawianych sobie celów, jesteśmy na gruncie prakseologii. Gdy cenimy ją jako siłę jednoczącą ludzi, jesteśmy na gruncie etyki. Wzgląd na skuteczność działania przede wszystkim kierował owym umierającym ojcem, który zachęcał synów do współdziałania, pokazując, jak pojedyncza gałązka łatwo daje się złamać, podczas gdy w wiązce z innymi stawia silny opór. 2. Pierwszym zagadnieniem, które się nasuwa, jest zagadnienie związane z koniecznością uzupełniania hasła solidarności informacją o tym, w czym ma się przejawiać ta solidarność i czy w zależności od tego, o co idzie, solidarność jesteśmy skłonni czasem chwalić, zaś kiedy indziej potępiać. Wszak nie jesteśmy skłonni chwalić sytuacji, gdy ręka rękę myje, jak to się dzieje w wypadku dającego i biorącego łapówkę, podczas gdy przejmuje nas najwyższym uznaniem postawa więźniów w obozie koncentracyjnym, nie godzących się na wskazanie kolegi, który próbował ucieczki, mimo gróźb zastosowania najgroźniejszej dla solidarności próby - odpowiedzialności zbiorowej. Nie wzruszamy się solidarnością przedstawicieli wielkiego kapitału w obronie własnych interesów, mówimy o źle zrozumianej solidarności ucznia, któremu ta solidarność nakazuje posłać w czasie klasówki ściągaczkę bezradnemu koledze. 3. Przed dwudziestu laty radio nadawało słuchowisko A. Huxleya pt. Powrotna fala. Reakcje na to słuchowisko wskazywały na to, że bywają sytuacje, w których solidarność staje się dobrem bezkompromisowym, nie ustępującym żadnym racjonalnym kalkulacjom. A rzecz miała się, jak następuje: w czasie burzy tonący okręt spuścił łódź ratunkową nadmiernie przeciążoną ludźmi. Szalupa groziła zatonięciem, zapas żywności był bardzo ograniczony, podobnie jak zapas słodkiej wody. Pomoc wydawała się wątpliwa. W zastępstwie rannego kapitana objął władzę mat, który przeforsował propozycję, by poświęcić dziesięć osób najsłabszych dla ratowania dwudziestu paru pozostałych. W chwili, gdy już część ofiar zostało wyrzuconych za burtę, ukazał się na horyzoncie statek ratowniczy. 4. Oto przykład, w którym solidarność zwycięża. W Komu bije dzwon E. Hemingway opisuje tragiczną sytuację, w której solidarność w stosunku do przyjaciół i sojuszników musi ustąpić w konflikcie z dobrem wspólnej sprawy. Grupa walczących i mających za zadanie wysadzenie mostu nie może przyjść na odsiecz kolegom, którzy giną w walce z przeważającym wrogiem. Nie może, bo musi pilnować ważnej placówki, którą jej powierzono. Współdziałanie w realizacji wspólnych celów, czyli solidarność w tym właśnie sensie, każe naruszyć postulat solidarności rozumianej jako więź uczuciowa, która domaga się niesienia pomocy. 5. Cytowane przykłady wystarczają, by okazać, że poczucie więzi z innymi, zwane solidarnością, może przejawiać się rozmaicie. Uczeń posyłający ściągaczkę koledze uważa, że ta więź zobowiązuje go do niesienia mu pomocy. Solidarność, z jaką więźniowie obozu koncentracyjnego nie chcą wydać kolegi, który próbował ucieczki, każe raczej narazić się

39

samemu, niż dopuścić do kary śmierci w stosunku do towarzysza. W noweli Huxleya wchodzą w grę nowe elementy: odrzucanie przywilejów wtedy, gdy uprawnienia wszystkich są jednakowe. „Każdy ma prawo do życia”, „każdy chce żyć” - powtarzali autorzy listów kierowanych do radia. Założenie równości panującej pod względem jedynie ważnym w danej sytuacji wydawało się w tego rodzaju sytuacjach istotne. 6. Są tacy, którzy uważają, że jeżeli idzie o obowiązek solidarności, istnieje on tylko w stosunku do grupy, do której się weszło z wolnej woli, na mocy świadomego wyboru. Ale taką grupą, której sami sobie nie wybieraliśmy, jest rodzina czy naród, a jednak ludzie nas surowo ganią za brak poszanowania dla więzi rodzinnej czy narodowej, niepoczuwanie się do pomocy w stosunku do krewnych, łatwe wyrzekanie się języka, który nas z rodakami wiązał. Idzie tu prawdopodobnie o przekonanie, że bliskie współżycie przez długie lata powinno było wytworzyć jakąś łączność emocjonalną, a jej nieobecność dobrze o człowieku nie świadczy.

B. Uspołecznienie i pojęcia pokrewne 7. Czynne uczestnictwo w życiu zbiorowym wymaga czegoś, co nazywa się uspołecznieniem. Składa się na nie: zainteresowanie sprawą publiczną, ofiarność, umiejętność współdziałania, a także poczucie odpowiedzialności za to, jak układa się życie zbiorowe. Poczucie odpowiedzialności, które tak często występuje w naszej publicystyce, wymaga pewnych wyjaśnień. W praktyce doszukujemy się odpowiedzialności tylko tam, gdzie wchodzi w grę czyn naganny. Jakoś brzmi sztucznie wskazanie na kogoś, kto wybudował piękny most, jako na człowieka odpowiedzialnego za tę budowę. Byłby odpowiedzialny, gdyby mu się most zawalił. Odpowiedzialność implikowała zawsze naruszenie jakiejś normy. 8. W powszechnej opinii pojęcie odpowiedzialności związane jest nie tylko z naganą czy karą, ale także z pojęciem sprawstwa. Kto jest uważany za odpowiedzialnego za coś, broni się zwykle powoływaniem się na to, że nie on to zrobił i że nawet jeżeli zrobił, to nie zasługuje z takich czy innych względów na potępienie. W ten ostatni sposób bronią się ci, którym udowodniono udział w ludobójstwie hitlerowskim, bronią się, powołując się na to, że działali na rozkaz. Związek pojęcia odpowiedzialności ze sprawstwem niektórzy usiłują rozerwać. Rozrywa go między innymi pojęcie odpowiedzialności cywilnej, które ma zastosowanie, gdy karany za sprawcę poczytywany być nie może, tak jak trudno właściciela domu uważać za sprawcę tego, że zsuwający się z dachu śnieg ciężko uszkodził przechodnia. Na odwrót, dziecko, które bawiąc się zapałkami, puściło dom z dymem, jest sprawcą pożaru, ale nie jest za to odpowiedzialne. Słowem, przy pewnym rozumieniu sprawstwa i odpowiedzialności, można być odpowiedzialnym, nie będąc sprawcą, i można nie być odpowiedzialnym, będąc sprawcą. Przez poczucie odpowiedzialności za sprawy publiczne rozumiemy zwykle poczuwanie się do winy, jeżeli te sprawy nie układają się jak należy. Zrobić coś na własną odpowiedzialność, to znaczy uważać, że w razie niepowodzenia jest się tym właśnie, którego należy za nie zganić, potępić czy ukarać. 9. Pojęciem, o którym jeszcze należy powiedzieć słów parę, jest pojęcie upolitycznienia. Dopóki idzie o żywe zainteresowanie się sprawą publiczną, jesteśmy jeszcze blisko pojęcia uspołecznienia. Ale jest inne rozumienie upolitycznienia, które wnosi zupełnie określoną hierarchię wartości, w której prestiż państwa i jego potęga wysuwają się na plan pierwszy. W roku 1946, pod wrażeniem hitleryzmu, Jan Strzelecki charakteryzował moralność upolitycznioną, jak następuje: w systemie, gdzie ona panuje, „każdy człowiek, każda dziedzina życia podlega ocenie z punktu widzenia swojej przydatności do urzeczywistnienia celów klasy polityków”. Klasa ta żyje w stanie nieustannego bojowego pogotowia rozciąganego na całość kultury. Świat dzieli się tu na swoich i obcych, na przyjaciół i wrogów. Tę moralność upolitycznioną charakteryzuje dążność do usunięcia autorytetu ludzi

40

bezstronnych, związanych z istnieniem wartości moralnych wspólnych obu stronom. Człowiek bezstronny bowiem, człowiek, który nie ulega moralności „swoich”, niebezpieczniejszy jest niż wróg. Nie wolno mieć wspólnego języka z przeciwnikiem, bo wiara w możliwość wspólnoty osłabia walczących. Myślę, że upolitycznienie tak scharakteryzowane budzi żywe zaniepokojenie.

(Tekst opracowany na podstawie: Maria Ossowska, Normy moralne. Próba systematyzacji, Warszawa 1970) Zadanie 1. (1 pkt) Na przykładzie „wiązki gałązek” ojciec unaocznia synom przykład solidarności prakseologicznej czy etycznej? Uzasadnij odpowiedź. (akapit 1.) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 2. (1 pkt) Wybierz z tekstu przykład solidarności etycznej. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 3. (1 pkt)

Czy w tekście solidarność jest wartością bezwzględną? Uzasadnij odpowiedź. (akapit 2.) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 4. (1 pkt)

Decyzja mata z opowiadania A. Huxleya była etyczna czy prakseologiczna? Dlaczego? (akapity 1., 3., 4.) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 5. (1 pkt)

Jaką (etyczną, prakseologiczną czy ani taką, ani taką) okazała się decyzja mata w świetle puenty słuchowiska? Uzasadnij. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 6. (1 pkt)

O jakiej tragicznej kolizji postaw solidarnościowych mówi akapit 4? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 7. (2 pkt)

Wymień dwie rozważane w tekście przesłanki (okoliczności), zobowiązujące ludzi do solidarności etycznej. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

41

Zadanie 8. (2 pkt)

Na podstawie fragmentu A. wyjaśnij, dlaczego solidarność została zaliczona do „cnót organizujących życie zbiorowe”. Podaj dwa argumenty. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 9. (1 pkt)

O jakich rozumieniach „odpowiedzialności” mówi tekst? Wymień dwa. (akapity 7. – 8.) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 10. (1 pkt)

Z jakiego powodu upolitycznienie może budzić niepokój? (akapit 9.) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 11. (2 pkt)

Z akapitów 7. i 9. wypisz (po jednym z każdego) początki zdań służących organizacji tekstu, a nie wyrażaniu treści. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie12. (2 pkt) Wypisz z tekstu elementy potoczne (związki frazeologiczne, wyrazy). Czemu one służą? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie13. (2 pkt)

Najczęstszą zasadą organizowania myśli w tekście jest a. konfrontowanie przemyśleń autorki z opinią autorytetów. b. konfrontowanie przemyśleń autorki z myśleniem potocznym. c. zasada luźnych skojarzeń. Uzasadnij swoją odpowiedź. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 14. (2 pkt)

Tekst Ossowskiej ma najwyraźniej charakter a. informacyjny, czyli powiadamiający. b. dyskursywny, czyli refleksyjny. c. perswazyjny, czyli namawiający.

Uzasadnij odpowiedź. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

42

Część II – pisanie własnego tekstu Temat 1. Obraz utraconej ojczyzny we fragmencie Epilogu Pana Tadeusza.

Co z tego obrazu odnajdujesz w całym poemacie Adama Mickiewicza? Adam Mickiewicz Pan Tadeusz – Epilog (fragment) [...] Chciałem pominąć, ptak małego lotu, Pominąć strefy ulewy i grzmotu I szukać tylko cienia i pogody, Wieki dzieciństwa, domowe zagrody... [...] Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości, W całej przeszłości i całej przyszłości Jedna już tylko jest kraina taka, W której jest trochę szczęścia dla Polaka: Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie Święty i czysty jak pierwsze kochanie, Nie zaburzony błędów przypomnieniem, Nie podkopany nadziei złudzeniem Ani zmieniony wypadków strumieniem. Gdziem rzadko płakał, a nigdy nie zgrzytał, Te kraje rad bym myślami powitał [...] Ten kraj szczęśliwy, ubogi i ciasny, Jak świat jest boży, tak on był nasz własny! Jakże tam wszystko do nas należało! Jak pomnim wszystko, co nas otaczało: Od lipy, która koroną wspaniałą Całej wsi dzieciom użyczała cienia, Aż do każdego strumienia, kamienia, Jak każdy kątek ziemi był znajomy Aż po granicę, po sąsiadów domy! I tylko krajów tych obywatele Jedni zostali wierni przyjaciele, Jedni dotychczas sprzymierzeńcy pewni! Bo któż tam mieszkał? – Matka, bracia, krewni, Sąsiedzi dobrzy. Kogo z nich ubyło, Jakże tam o nim często się mówiło, Ile pamiątek, jaka żałość długa Tam, gdzie do pana przywiązańszy sługa Niż w innych krajach małżonka do męża; Gdzie żołnierz dłużej żałuje oręża Niż tu syn ojca; po psie płaczą szczerze I dłużej niż tu lud po bohaterze. [...] [1834]

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, BN 1971)

43

Temat 2. Wynalazcy i ich wynalazki. Co na ten temat napisali Bolesław Prus (zacytowany fragment Lalki) i Stefan Żeromski (znany Ci wątek szklanych domów w Przedwiośniu)?

[...] Wokulski oglądał ów metal cięższy od platyny, drugi metal przeźroczysty, trzeci lżejszy od puchu... Dopóki trzymał je w rękach, wydawały mu się rzeczami najnaturalniejszymi pod słońcem: cóż jest bowiem naturalniejszego aniżeli przedmiot, który oddziaływa na zmysły? Lecz gdy oddał próbki Geistowi, ogarnęło go zdziwienie i niedowierzanie, zdziwienie i obawa. - Czy pokazywał pan to chemikom? - Pokazywałem. Obejrzeli, pokiwali głowami i powiedzieli, że to blaga i kuglarstwo, którym poważna nauka zajmować się nie może. - Jak to, więc nawet nie robili prób? – spytał Wokulski. - Nie. Niektórzy z nich wprost mówili, że, mając do wyboru między pogwałceniem „praw natury” a złudzeniami własnych zmysłów, wolą nie dowierzać zmysłom. I jeszcze dodawali, że robienie poważnych doświadczeń z podobnymi kuglarstwami może obłąkać zdrowy rozsądek, i stanowczo wyrzekali się doświadczeń. - I nie ogłaszasz pan o tym? - Ani myślę. Owszem, ta bezwładność mózgów daje mi najlepszą gwarancję bezpieczeństwa tajemnicy moich wynalazków. W przeciwnym razie pochwycono by je, prędzej lub później odkryto by metodę postępowania i znaleziono by to, czego bym im dać nie chciał... - Mianowicie?... - przerwał mu Wokulski. - Znaleziono by metal lżejszy od powietrza – spokojnie odparł Geist. - Dlaczegoż ukrywasz pan przed ludźmi ów transcendentalny metal? – odezwał się wreszcie Wokulski. - Dla wielu powodów – odparł Geist. – Naprzód chcę, ażeby ten produkt wyszedł tylko z mojego laboratorium, choćbym nawet nie ja sam go otrzymał. A po wtóre, podobny materiał, który zmieni postać świata, nie może stać się własnością tak zwanej dzisiejszej ludzkości. Już za wiele nieszczęść mnoży się na ziemi przez nieopatrzne wynalazki. - Nie rozumiem pana. - Więc posłuchaj – mówił Geist. – Brąz żelazo, proch, igła magnesowa, druk, machiny parowe i telegrafy elektryczne dostawały się bez żadnego wyboru w ręce geniuszów i idiotów, ludzi szlachetnych i zbrodniarzy... A jaki tego rezultat?... Oto ten, że głupota i występek dostając coraz potężniejsze narzędzia mnożyły się i umacniały, zamiast stopniowo ginąć. Ja – ciągnął dalej Geist – nie chcę powtarzać tego błędu i jeżeli znajdę ostatecznie metal lżejszy od powietrza, oddam go tylko prawdziwym ludziom. Niech oni raz zaopatrzą się w broń na swój wyłączny użytek; niechaj ich rasa mnoży się i rośnie w potęgę, a zwierzęta i potwory w ludzkiej postaci niechaj z wolna wyginą. „On ma jednakże tęgiego bzika” – pomyślał Wokulski. [...] „Bo jużci jest faktem, że każdy nowy a ważny materiał, każda nowa siła to nowe piętro cywilizacji. Brąz stworzył cywilizację klasyczną, żelazo wieki średnie; proch zakończył wieki średnie, a węgiel kamienny rozpoczął wiek dziewiętnasty. Co się tu wahać: metale Geista dadzą początek takiej cywilizacji, o jakiej nie marzono, i kto wie, czy wprost nie uszlachetnią gatunku ludzkiego...”. [1890]

(Bolesław Prus, Lalka, Warszawa 1968)

44

MODELE ODPOWIEDZI I SCHEMATY OCENIANIA ARKUSZA I

Przykład 1

Zadanie sprawdzające rozumienie czytanego tekstu Cnoty służące organizowaniu życia zbiorowego. Model zawiera przewidywane odpowiedzi. Odpowiedzi ucznia mogą przybierać różną formę językową, ale ich sens musi być synonimiczny wobec modelu. Oceniając pracę ucznia, należy stosować punktację z modelu. Uwaga: Za pełną odpowiedź przyznaje się maksymalną liczbę punktów, za niepełną – wskazaną w rubryce „punkty cząstkowe”. Nie należy przyznawać połówek punktów. Za brak odpowiedzi lub odpowiedź błędną nie przyznaje się punktów.

Nr zadania Odpowiedzi

Maksymalna liczba

punktów

Punkty cząstkowe

1. Prakseologicznej, ponieważ ojciec wskazuje synom skuteczną (skuteczniejszą) metodę działania. 1 0

2.

− w słuchowisku A. Huxleya – ratowanie wszystkich (przeciążona łódź)

− zachowanie więźniów obozu koncentracyjnego − chęć niesienia pomocy przyjaciołom w Komu bije dzwon (druga

sytuacja jest prakseologiczna) − emocjonalna więź członków rodziny lub narodu

1 0

3. Nie, ponieważ jest ważne, z kim i dlaczego się solidaryzujemy (bo czasem objawia się w zły sposób). 1 0

4. Prakseologiczna: była podyktowana względami praktycznymi (szansa ocalenia dla niektórych). 1 0

5. Decyzja mata okazała się zarówno nieetyczna, jak i nieprakseologiczna. Uzasadnienie: przybycie statku ratowniczego odebrało decyzji mata jakikolwiek sens.

1 0

6. Np.: O kolizji między solidarnością w imię interesów nadrzędnych i w imię lojalności oraz przyjaźni (można uznać: o kolizji solidarności prakseologicznej z etyczną).

1 0

7.

− uznanie, że w określonej sytuacji wszyscy mają równe prawa − dobrowolna, na mocy świadomego wyboru przynależność do grupy− długoletnie i bliskie (silne) związki z jakąś wspólnotą, np. narodem

czy rodziną − obrona wartości humanistycznych przed naporem zła

2 1

8.

np.: − decyduje o pozytywnych więziach między ludźmi − wpisuje się w etykę społeczeństwa − ułatwia skuteczne działanie

2 1

9.

− przewinienie − autorstwo czynu (sprawczość) − gotowość ponoszenia konsekwencji własnych decyzji − poczucie winy za niewłaściwy bieg życia publicznego − odpowiedzialność cywilna

1 0

10.

− prowadzi do lekceważenia praw jednostki, podporządkowując je interesowi państwa (zbiorowości)

− w pewnych sytuacjach ustrojowych (np. totalitaryzm) upolitycznienie prowadzi do podziału społeczeństwa na „swoich” i „obcych”, antagonizuje społeczeństwo

1 0

11. ak. 7: „Poczucie odpowiedzialności, które ...” ak. 9: „Pojęciem, o którym jeszcze należy...” 2 1

45

12. Np. „ręka rękę myje”, „łapówka”, ściągaczka”, most się zawalił”, puścić dom z dymem”. Służą uprzystępnieniu sposobu wypowiedzi.

2 (1 za wybór, 1 za uzasadnienie)

1

13. b. Autorka przywołuje przykłady z życia, opinie z listów słuchaczy, potoczne sądy („są tacy, którzy uważają...”, „w powszechnej opinii...”, „przez... rozumiemy zwykle...” itd.).


1

14.

b. dyskursywny, czyli refleksyjny, ponieważ: np.: − autorka rozważa różne przypadki − przytacza różne (często sprzeczne) stanowiska − nie formułuje ostatecznego wniosku (z całego tekstu)


1

razem 20 Temat 1. Obraz utraconej ojczyzny we fragmencie Epilogu Pana Tadeusza. Co z tego

obrazu odnajdujesz w całym poemacie Adama Mickiewicza? I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 25 punktów) Epilog – obraz ojczyzny: Punktacja: 1. szczęśliwy kraj dzieciństwa (arkadia), 1 2. trwa w zapamiętanym kształcie, 1 3. kraina wyłącznie miłych doznań (bez cierpienia i bólu), 1 4. daje poczucie bycia u siebie (znajoma przyroda, oswojona przestrzeń), 1 5. kraj bliskich ludzi, wiernych przyjaciół, autentycznych uczuć, 1 6. przeciwstawiona „innym krajom”, 1 7. wniosek: idealizacja ojczyzny. 1 Pan Tadeusz - różne płaszczyzny, na których dokonuje się idealizacja: 8. historia (rozumiana jako przeszłość) – Soplicowo trwa w utrwalonej tradycją

postaci (obyczaje, przestrzegane zasady, przedmioty, np. serwis), 1 9. historia (rozumiana jako proces rozwoju życia narodowego) – tragiczna

przeszłość znajduje szczęśliwe uwieńczenie: 1 9.1. Tadeusz patrzy na obrazy w soplicowskim dworku – przegląd dramatycznych

wydarzeń zamykają optymistyczne dźwięki Mazurka Dąbrowskiego – Ks. I, 1 9.2. koncert Jankiela także kończy się dźwiękami Mazurka – Ks. XII, 1 9.3. wkroczenie Legionów na ziemie polskie – Ks. XI, 1 9.4. zapowiedź szczęśliwej przyszłości – nadanie ziemi chłopom – Ks. XII, 1

10. bohaterowie tworzą wspólnotę (łączą ich autentyczne więzi), 1 11. bohaterowie nie wolni od wad, ale rozgrzeszeni przez wspólny wszystkim

i dowiedziony działaniem patriotyzm, 1 12. znak patriotyzmu bohaterów: kult polskości i tradycji, 1 13. przyroda (np.: mnogość i bogactwo tematów, malarskość opisów, częste

antropomorfizowanie, personifikowanie, mnogość funkcji w tekście, nadanie jej rangi symbolu utraconej ojczyzny, paralelizm świata ludzi i przyrody), 1

14. humor łagodzący konflikty i ludzkie wady, 1 15. liczne partie liryczne (liryzm przenikający utwór), 1 16. szczęśliwe zakończenie wszystkich wątków, 1 17. rezygnacja z troski o prawdopodobieństwo zdarzeń (np.: fikcyjne święto Matki

Boskiej Kwietnej, przemarsz wojsk napoleońskich przez Litwę wiosną, zamiast jesienią, przemilczenie klęski Napoleona, nagłe wydoroślenie Zosi), 1

18. baśniowa formuła kończąca poemat, 1 19. sakralizacja świata przedstawionego. 1

46

Konteksty 20. wykorzystanie kontekstów (np. biograficznego, epoki). 1 Wnioski 21. pełny wniosek (dostrzeżenie, że idealizacja obrazu ojczyzny w poemacie

dokonuje się na wielu płaszczyznach, zauważenie relacji między realizmem i idealizowaniem, kultu swojskości; sumująca interpretacja utworu), 4

22. częściowy wniosek (dostrzeżenie, że idealizacja obrazu ojczyzny w poemacie dokonuje się na wielu płaszczyznach, sumująca interpretacja utworu), (2)

23. próba podsumowania (dostrzeżenie idealizacji obrazu ojczyzny w poemacie, sumująca interpretacja utworu), (1)

II. KOMPOZYCJA (5 punktów) − podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie,

przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 5 − uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie

głównych części, 3 − wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna. 1 III. STYL (5 punktów) − jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi;

urozmaicona leksyka, 5 − zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka, 3 − na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 1 IV. JĘZYK (15 punktów) − język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia,

poprawne: słownictwo, frazeologia, fleksja, interpunkcja i ortografia, 15 − język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia

i fleksja, w większości poprawne ortografia (naruszenie normy w zakresie błędów drugorzędnych) i interpunkcja, 12

− język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne składnia, słownictwo, frazeologia, ortografia (sporadyczne błędy różnego stopnia) i interpunkcja, 9

− język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych (słownictwo i frazeologia), fleksyjnych, ortograficznych (różnego stopnia) i interpunkcyjnych, 5

− język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów składniowych, leksykalnych, ortograficznych (różnego stopnia) i interpunkcyjnych. 2

V. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0 – 4 Temat 2. Wynalazcy i ich wynalazki. Co na ten temat napisali Bolesław Prus (zacytowany fragment Lalki) i Stefan Żeromski (znany Ci wątek szklanych domów w Przedwiośniu)? I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 25 punktów) Wynalazcy Punktacja:

Fragment Lalki 1. uczony (oddany całkowicie nauce), 1 2. marzyciel, podporządkowujący swoje życie idée-fixe, 1

47

3. izoluje się od świata (utrzymuje wynalazki w tajemnicy), 1 4. obawia się wykorzystania swych wynalazków przez niewłaściwych ludzi

(chce je oddać tylko ludziom prawym), 1 5. uważa wynalazek za swoją własność („mój”, „chcę, by wyszedł tylko

z mojego laboratorium”). 1 Szklane domy w Przedwiośniu

6. wynalazca wprowadzający w czyn swoje pomysły, 1 7. członek społeczności, współdziałający z nią, 1 8. pracuje dla narodu (społeczeństwa). 1 Wynalazki

Fragment Lalki 9. przekracza wyobrażenia ludzi z epoki (budzi wątpliwości Wokulskiego,

zostaje odrzucony przez innych uczonych), 1 10. może przynieść zło lub dobro (perspektywa Geista), 1 11. wyznacza epoki w dziejach ludzkości (pogląd Wokulskiego), 1 12. budzi nadzieję na powstanie wspaniałej cywilizacji szlachetnych ludzi

(pogląd Wokulskiego). 1 Szklane domy w Przedwiośniu

13. wyraz marzenia o lepszym świecie: 1 14. ukonkretnienie przykładami pojęcia „lepszy świat”, np.: Polska piękna

(kolorowe domywtopione w pejzaż), czysta, kraj dostatku, równości społecznej (domy dostępne dla wszystkich i zamieszkałe przez ludzi z różnych warstw społecznych), uczciwości (szczerość ludzi zamieszkujących szklane domy), za każdy przykład po 1 punkcie – maksymalnie 3

15. symbol rewolucji technicznej (przeciwstawionej rewolucji bolszewickiej), 1 16. utopijność (marzenie tęskniących za ojczyzną Polaków nie sprawdziło się

w polskiej rzeczywistości), 1 16.1. zilustrowanie obrazami rzeczywistości polskiej w Przedwiośniu za każdy przykład po 1 punkcie – maksymalnie (np.: miasteczko graniczne, Nawłoć, Chłodek i Leniec, Warszawa), 3

17. potwierdzenie utopijności przez fakt, że o szklanych domach opowiada chory człowiek, 1

Wykorzystanie kontekstów 18. historycznoliterackiego (Lalki), 1 19. historycznego (Przedwiośnia), 1 Wnioski 20. pełny wniosek (podobieństwa i różnice między bohaterami obu utworów oraz

w ich myśleniu o ludziach i roli wynalazków w dziejach ludzkości), 4 21. częściowy wniosek (podobieństwa i różnice między bohaterami obu utworów), (2) 22. próba podsumowania (częściowe dostrzeżenie podobieństw między bohaterami

obu utworów lub dostrzeżenie tylko różnic), (1) 23. za ogólną refleksję, np. o marzycielstwie (utopijności) jako o niezbędnej cesze

wielkich wynalazców, która może się jednak stać przekleństwem (odrywać od rzeczywistości, przekształcać się w obsesję), lub o wynalazcach i wynalazkach z perspektywy współczesności, 1

48

II. KOMPOZYCJA (5 punktów) − podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie,




poprawne: słownictwo, frazeologia, fleksja, interpunkcja i ortografia, 15 − język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo,

frazeologia i fleksja, w większości poprawne ortografia (naruszenie normy w zakresie błędów drugorzędnych) i interpunkcja, 12




V. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0 – 4

49

KOD ZDAJĄCEGO

Przykład 2

MPO-P1D1P-021


Arkusz I Czas pracy 170 minut

Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 8 stron.


2. Część 2 arkusza zawiera dwa tematy wypracowania. Do opracowania trzeba wybrać jeden z nich i podkreślić.

3. Proszę zaplanować czynności tak, by było możliwe rozwiązanie zadań z obu części arkusza w ciągu 170 minut.







ARKUSZ I

MAJ

ROK 2005

Za opracowanie tematu

można otrzymać 70 punktów

20 za część 1 50 za część 2


PESEL ZDAJĄCEGO


z kodem


50

Arkusz I Część I – rozumienie czytanego tekstu Przeczytaj uważnie tekst, a następnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony.

CZŁOWIEK I JEGO RZECZYWISTOŚĆ 1. Byłem niegdyś na odczycie pewnego wybitnego biologa o stanowisku człowieka na ziemi. Jedną z głównych tez odczytu stanowiło twierdzenie, że człowiek zdołał opanować przyrodę w wyższej mierze niż jakikolwiek gatunek zwierząt i że na tym właśnie polega jego wyjątkowe stanowisko wśród istot żywych na ziemi. Nasunęło mi się wówczas pytanie, czy naprawdę ów wyższy stopień opanowania przyrody przez człowieka, a tym samym jego stosunkowo większa niezależność od tego, co się dzieje, odróżnia go w sposób istotny od zwierząt. Prawdą byłoby to może tylko wtedy, gdyby za podstawę tego przeciwstawienia należało wziąć pojęcie człowieka określonego jako homo faber1. 2. Człowiek tym się m. in. odróżnia od zwierząt, że nie tylko opanowuje przyrodę w granicach bez porównania szerszych, niż to jest dostępne dla zwierząt, a nawet ją przekształca i przystosowuje do swych potrzeb i wymogów, ale nadto – i w tym leży jego rys istotny – że wytwarza nową rzeczywistość, quasi-rzeczywistość. 3. Człowiek uprawia ziemię i hoduje rośliny, stawia domy, buduje drogi lub koleje, reguluje rzeki itd. Robią to jednak na swój sposób niektóre zwierzęta – bobry, mrówki, termity. Ale człowiek stwarza nadto tego rodzaju przedmioty, jak dzieła sztuki, teorie naukowe, systemy metafizyczne lub teologiczne, języki [pisane], jako różne sposoby utrwalania i przekazywania innym tego, co raz zostało pomyślane. Hodując więc i przekazując wiedzę o swej przeszłości i o przeszłości dzieł wytworzonych przez przodków, wytwarza rzeczywistość historyczną, dzięki której życie [danego] pokolenia staje się dalszym ciągiem procesów i wypadków historycznych już dokonanych. 4. Zapewne, ale wszystko to jest możliwe dopiero dzięki temu, że człowiek zdołał opanować przyrodę i zwyciężyć zwierzęta, które mu zagrażały. Fakt ten co najmniej ułatwił człowiekowi jego wytwórczość w zaznaczonym kierunku. Czy mu ją w ogóle dopiero umożliwił, to już nie wydaje się takie pewne. Można bowiem zapytać, czy odwrotnie – opanowania przyrody i walki ze zwierzętami nie umożliwił lub przynajmniej nie ułatwił fakt, że człowiek wytwarzał pewne przedmioty nie istniejące przedtem na świecie. Wytworzenie narzędzi stało się w każdym razie momentem rozstrzygającym. Narzędzia te pierwotnie były wprawdzie tylko pewnymi przez człowieka zastanymi rzeczami. Użyte jednak do spełnienia pewnych czynności, stały się właśnie w tej funkcji czymś całkiem nowym, czego nie było przed człowiekiem w przyrodzie. Ale istotne jest to, że człowiek nie zadowolił się wytwarzaniem narzędzi pożytecznych, lecz że już na poziomie okresów „przedhistorycznych” zaczął wytwarzać różne przedmioty z czysto fizyczno-biologicznego punktu widzenia zgoła niepożyteczne, a jednak potrzebne dla jego życia psychicznego, stanowiące nie tylko objaw wyładowania się pewnych jego sił duchowych, ale zarazem bogacące niezmiernie świat. Już na skałach jaskiń znajdujemy pierwsze twory malarstwa, i to twory mówiące o żywych potrzebach artystycznych ich twórców. 5. Wyobraźmy sobie, że ze świata nagle znikły dzieła sztuki, teorie naukowe i filozoficzne, państwa, instytucje publiczne i prywatne itd. i że nie moglibyśmy się w żaden sposób dowiedzieć o tym, co było niegdyś. Czy to, co by pozostało, nie byłoby czymś

1 homo faber (łac.) – dosł. człowiek zręczny, rzemieślnik, majster.

51

uboższym i innym? I czy my sami nie musielibyśmy się zmienić, żeby w tym zubożonym świecie móc żyć? Od dziś nie czytywalibyśmy wierszy, nie chadzalibyśmy do teatru, nie słuchalibyśmy symfonii. Od dziś nie prowadzilibyśmy sporów o kierunki i wartości literackie, nie spędzalibyśmy dziesiątków nieraz lat życia na dokonywaniu żmudnych i subtelnych eksperymentów fizykalnych lub innych, nie walczylibyśmy o tzw. idee, nie czulibyśmy się w ogóle niczyimi potomkami ani spadkobiercami dóbr i ideałów minionych pokoleń. Znikłyby one wszystkie z naszego widnokręgu, a wraz z nimi znikłoby to wszystko, co dobre, piękne, wzniosłe i prawdziwe. 6. I jakież inne – czy w ogóle ludzkie? – byłoby wówczas nasze życie. Może by nawet nam się dobrze powodziło, może mielibyśmy wygodniejsze koleje i szybsze samoloty (choć to jest bardzo wątpliwe, bo czy umielibyśmy i czy moglibyśmy jeszcze zrobić to wszystko, nie mając nauki i sztuki i tych wszystkich „rzeczy”, które rzekomo mają wychodzić poza obręb świata realnego?), ale czy moglibyśmy wówczas żyć jak ludzie? Czy sama obfitość jadła, zmysłowej rozkoszy i wygody zdołałaby nas na tyle przywiązać do życia, iżby się opłaciło nam znosić jego trudy, niebezpieczeństwa i cierpienia? 7. Wytworzone przez nas, ludzi, dziedziny sztuki, nauki, prawa, techniki, stworzona przez nas rzeczywistość dziejowa taką wagę w życiu naszym posiada i tak na jego przebieg wpływa, że obcując z tą quasi-rzeczywistością, sami pod jej wpływem zmieniamy się, nabieramy nowych cech charakteru, upodobań lub wstrętów, namiętności i ukochań. Od dzieciństwa wrastamy w pewien zastany przez nas świat wytworów ducha ludzkiego. Nim ten świat zaczniemy przetwarzać i dorzucać do niego nowe dzieła, on nas otacza i wpływa na nas, modelując nasze ciało, nasze myśli, uczucia i pragnienia. On sprawia, że jesteśmy dziedzicami minionych pokoleń, że nie jesteśmy samotni na świecie, że mamy wspólny świat wytworów ducha, a przez to i my sami – ludzie z ludźmi – w mniejszym lub większym stopniu zrastamy się w jeden jakby organizm ludzkości. A gdy z kolei sami stajemy się twórcami lub współtwórcami nowych dzieł sztuki, praw, ideałów społecznych czy moralnych, dziejów, maszyn i przyrządów, wszystko to – jakby w fali wstecznej – na nas samych oddziaływa. Żyjemy przez to w innym świecie i my sami inni jesteśmy. Nie tylko dzieła nasze są naszymi potomkami, ale w pewnej mierze i my stajemy się jakby potomkami naszych dzieł i – raz je stworzywszy i obcując z nimi – już nie umiemy tak żyć i być takimi, jakimi byliśmy, gdy ich jeszcze nie było. Bo zmieniamy się cieleśnie i duchowo pod wpływem wytworzonego przez nas świata naszych dzieł. Ludźmi jesteśmy przez to, że żyjemy w pewnym sensie ponad stan. Jesteśmy ludźmi przez to, że przerastamy warunki biologiczne, w jakich znaleźliśmy się, i że na ich podłożu budujemy nowy, odmienny świat. 8. Lecz zróbmy jeszcze krok jeden, rozstrzygający: To, co wartością nazywamy: dobro, piękno, prawdziwość, sprawiedliwość itd., to nie znajduje się w owej fizyko-biologicznej podbudowie naszego ludzkiego świata, lecz występuje dopiero w owej przez nas wytworzonej i dla człowieka właściwej, nadbudowanej rzeczywistości. Człowiek tę rzeczywistość wytwarza najwyższym swym wysiłkiem, nieraz trudem i ofiarą całego swego życia, największym wykwitem swej genialności. Dopiero przez to osiąga swe właściwe człowieczeństwo, swe o człowieczeństwie jego stanowiące posłannictwo: staje się człowiekiem pośredniczącym pomiędzy tym, co jest tylko „przyrodą”, a tym, co on tylko w przybliżeniu, jakby w odblasku może przeczuwać w ujawnionych i ucieleśnionych przez siebie wartościach. 9. Na skraju dwu światów: jednego, z którego wyrasta i który przerasta największym wysiłkiem swego ducha, i drugiego, do którego się zbliża w najcenniejszych swych wytworach, stoi człowiek, w żadnym z nich naprawdę nie będąc „w domu”. Chcąc się na skraju tym utrzymać, pętany wciąż od nowa przez bezwład świata fizyko-biologicznego i ograniczany jego naturą w swych możliwościach, a zarazem czując jego niedostatek i jego nieodpowiedniość do ludzkiej swej istoty, wydobywa człowiek z siebie moc twórczego życia

52

i otacza się nową rzeczywistością. Ta rzeczywistość dopiero odsłania mu perspektywy na zupełnie nowe wymiary bytu, ale w tym nowym, przeczuwanym świecie znajduje moce równie mu obce jak świat, z którego pochodzi, i znacznie bardziej go przerastające niż to wszystko, do czego on dorosnąć potrafi. W tym jego szczególna rola na świecie, a zarazem ostateczne źródło jego tragicznej, samotnej walki, jego wielu przegranych i jego nielicznych, a prawie nigdy nie rozstrzygających zwycięstw.

(Tekst opracowany na podstawie: Roman Ingarden, Książeczka o człowieku, Kraków 1972)

Zadanie 1. (1 pkt) Sformułuj inaczej pytanie, które nasunęło się Ingardenowi w związku z odczytem. (akapit 1.) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 2. (2 pkt) Jakie dwie zdobycze (dwa fakty) wyodrębniają człowieka ze świata przyrody? (akapit 4.) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 3. (1 pkt) Jakie dwa znaczenia ma dla nas wytworzona przez człowieka quasi-rzeczywistość? (akapit 7.) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 4. (2 pkt) Wyjaśnij twierdzenia: „dzieła są naszymi potomkami” i my jesteśmy „potomkami naszych dzieł”. (akapit 7.) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 5. (2 pkt) Jaką inną wartość dorzuca autor do klasycznych trzech najwyższych wartości w akapicie 5., a jaką w akapicie 8.? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 6. (1 pkt) Co jest posłannictwem człowieka? (akapit 8.) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 7. (1 pkt) Z jakiego powodu ludzka egzystencja jest tragiczna? (akapit 9.) ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

53

Zadanie 8. (2 pkt) Kończąca tekst refleksja jest optymistyczna czy pesymistyczna? Uzasadnij odpowiedź (odpowiedzi). ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 9. (3 pkt) Sformułuj główną tezę całego tekstu, wypisz dwa uzasadniające ją argumenty oraz zredaguj wniosek. teza: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________. argumenty: ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________. wniosek: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 10. (1 pkt) Jakie 2 znaczenia ma hodowanie w akapicie 3.? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 11. (2 pkt) W akapicie 5. znajdź i nazwij dwa różne środki językowe, służące wzmocnieniu perswazji (przekonywaniu). ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 12. (1 pkt) Jaki tryb czasownika dominuje w akapitach 5. i 6.? Dlaczego? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Zadanie 13. (1 pkt) Kto z kim (czyli reprezentanci jakich kierunków naukowych) spiera się w tym tekście? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

54

Część II – pisanie własnego tekstu Temat 1: Dorastanie poety – ukazane w Curriculum vitae etapy życia bohatera

lirycznego. Przedstaw typowe dla nich postawy i nastroje wyrażone w znanych Ci wierszach Leopolda Staffa.

Leopold Staff Curriculum vitae Dzieciństwa mego blady, niezaradny kwiat Osłaniały pieszczące, cieplarniane cienie. Nieśmiałe i lękliwe było me spojrzenie I stawiając krok, cudzych czepiałem się szat. Młodość ma pierwsze skrzydła swe wysłała w świat, Kiedy nad wiosnę milsze zdały się jesienie. Więc kochałem milczenie, wspomnienie, westchnienie I plotłem chmurom wieńce z swych kwietniowych lat. Dopiero od posągów, od drzew i od trawy, Z którymi żyłem długo wśród dalekich dróg, Nauczyłem się prostej, pogodnej postawy. I kiedym, stary smutku dom zburzywszy w gruzy, Uczynił z siebie jeno wschodom słońca próg, Rozumie mnie me serce i kochają Muzy. [W cieniu miecza, 1911]

(Lepold Staff, Wybór wierszy, BN 1970) Temat 2: Spotkania wrogów w Iliadzie Homera i Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza.

Porównaj fragmenty – zwróć uwagę na rodzaj przedstawionych sytuacji, portrety bohaterów i wpisany w teksty obraz człowieka.

Pryjam zaś głosem błagalnym tak do Achilla powiedział: „Wspomnij na ojca swojego, do bogów podobny Achillu. W moich on latach jest teraz i stoi na progu starości.[...] Ale on i gdy o tobie, że jeszcze żyjesz, usłyszy, Radość ma w sercu i potem każdego dnia się spodziewa Syna miłego zobaczyć wracającego spod Troi. Mnie już pocieszyć nie zdoła nic, bo z mych synów walecznych W Troi rozległej zrodzonych – żaden mi już nie pozostał. [...] Jeden, co z wszystkich mi został, osłaniał miasto i Trojan – Ty go niedawno zabiłeś, Hektora, gdy swojej ojczyzny Bronił. Dla niego przybyłem dziś pod okręty Achajów, Aby wyzwolić go, okup przynosząc ci niezmierzony. Bogów uszanuj, Achillu, i miejże litość nade mną, Wspomnij o ojcu swym własnym. Jam jest godniejszy litości – Nikt ze śmiertelnych nie doznał tego, co ja dziś doznaję, Kiedy do ust swych podnoszę rękę zabójcy mych dzieci”.

55

Rzekł tak – i ojca wspomnieniem w Achillu żałość obudził. Obu wspomnienia objęły. Ten – przypominał Hektora, Wrogów pogromcę – i płakał u nóg boskiego Achilla. Tamten o ojcu rozmyślał i utraconym Patroklu, Łzy wylewając. Ich głośne szlochania dom napełniły. [...] Achilles [...] Powstał i starca Pryjama dźwignął za ręce z podłogi – Głowa go siwa i broda zbielała do głębi wzruszyły. A więc się zwrócił do niego i rzekł te słowa skrzydlate: „Starcze nieszczęsny! Twe serce straszliwe ciosy przeżyło. Jakże ty miałeś odwagę przyjść pod okręty Achajów, Aby tu stać oko w oko z tym, co tak licznych i dzielnych Synów ci zabił. Zaprawdę, żelazne jest w tobie serce. Wstańże i siądź tu koło mnie.[...] Płacz, co nam serce rozdziera, nie przyda się nam już na nic . Biednym śmiertelnym bogowie potężni wieść życie kazali W ciągłej udręce – to tylko oni nie znają boleści. „[...] Brankom Achilles rozkazał, aby obmyły Hektora I namaściły tajemnie, nim Pryjam zwłoki zobaczy. [...] Kiedy już ciało obmyte i wonnościami natarte W chiton odziały służebne i tkaninami okryły, Achill sam dźwignął je z ziemi, na mary kładąc Hektora.

Tłum. Kazimiera Jeżewska (Homer, Iliada, BN 1972) „Jam jest Jacek Soplica...” Klucznik na to słowo Pobladnął, pochylił się i, ciała połową Wygięty naprzód, stanął, zwisł na jednej nodze, Jak głaz lecący z góry, zatrzymany w drodze. [...] I Klucznik był podobny rysiowi rannemu, Który z drzewa ma skoczyć w oczy myśliwemu [...] „Panie Rębajło – rzekł Ksiądz – już mię nie zatrwożą Gniewy ludzkie, bo jestem już pod ręką Bożą; Zaklinam cię na imię Tego, co świat zbawił I na krzyżu zabójcom swoim błogosławił, I przyjął prośbę łotra, byś się udobruchał I to, co mam powiedzieć, cierpliwie wysłuchał; Sam przyznałem się; muszę dla ulgi sumienia Pozyskać, a przynajmniej prosić przebaczenia. Masz ludzkie serce!...” [...] „Chciałeś zemsty? masz! boś ty był narzędziem kary Bożej! twoim Bóg mieczem przeciął me zamiary. Tyś wątek spisku, tyle lat snowany, splątał! Cel wielki, który całe życie me zaprzątał, Ostatnie moje ziemskie uczucie na świecie, Którem tulił, hodował jak najmilsze dziecię,

56

Tyś zabił w oczach ojca, a jam ci przebaczył! „Oby tylko równie Bóg przebaczyć raczył!– Przerwał Klucznik. [...] Kto umierającego smuci, wiem, że grzeszy. Powiem tobie coś, pewnie to ciebie pocieszy: Kiedy nieboszczyk Pan mój upadał zraniony, A ja, klęcząc nad jego piersią pochylony I miecz maczając w ranę, zemstę zaprzysiągnął, Pan głowę wstrząsnął, rękę ku bramie wyciągnął W stronę, gdzie stałeś, i krzyż w powietrzu naznaczył; Mówić nie mógł, lecz dał znak, że zabójcy przebaczył. Ja też pojąłem, ale tak się z gniewu wściekłem, Że o tym krzyżu nigdy i słowa nie rzekłem.” Tu rozmowę przerwały chorego cierpienia [...] Jacek [...] Przycisnąwszy do piersi święconą gromnicę, Podniósł w niebo zatlone nadzieją źrenice I zalał się ostatnich łez rozkosznych zdrojem: „Teraz – rzekł – Panie, sługę Twego puść z pokojem!”

(Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, BN 1982)

57

MODELE ODPOWIEDZI I SCHEMATY OCENIANIA ARKUSZA I

Przykład 2

Zadanie sprawdzające rozumienie czytanego tekstu Człowiek i jego rzeczywistość. Model zawiera przewidywane odpowiedzi. Odpowiedzi ucznia mogą przybierać różną formę językową, ale ich sens musi być synonimiczny wobec modelu. Oceniając pracę ucznia, należy stosować punktację z modelu. Uwaga: Za pełną odpowiedź przyznaje się maksymalną liczbę punktów, za niepełną – wskazaną w rubryce „punkty cząstkowe”. Nie należy przyznawać połówek punktów. Za brak odpowiedzi lub odpowiedź błędną nie przyznaje się punktów.

Nr zadania Odpowiedzi

Maksymalna liczba

punktów

Punkty cząstkowe

1. np.: Czy człowieka od zwierząt różni głównie to, że opanował przyrodę (i w dużym stopniu uniezależnił się od niej)? 1 0

2.

− opanowanie przyrody i zwyciężenie zwierząt − wytworzenie narzędzi (stosowanie przedmiotów w funkcji

narzędzi) − tworzenie quasi-rzeczywistości (nowej rzeczywistości)

2 1

3. − ona nas kształtuje − czyni nas spadkobiercami przeszłości − jednoczy nas, czyni mniej samotnymi

1 0

4. − tworząc dzieła, pozostawiamy potomnym swój świat − one nas tworzą, kształtują naszą wrażliwość i potrzeby

estetyczne 2 1

5. − ak. 5. – wzniosłość − ak. 8. – sprawiedliwość 2 1

6. Pośredniczenie między światem biologicznym a doskonałością (ideałem), której wyrazem staje się tworzony przez niego świat. 1 0

7.

− człowiek żyje na granicy dwóch światów (w obu czuje się obco)

− musi pokonywać swoją biologiczność (bezwład świata) − odkrywa coś, co go przerasta − jego życie to walka (człowiek z reguły przegrywa; jego

zwycięstwa nie są rozstrzygające)

1 0

8.

Każda odpowiedź jest dobra – punkty przyznaje się za trafne uzasadnienie, np.: − pesymistyczna – człowiek jest skazany na ciągłą walkę bez

istotnych zwycięstw − optymistyczna – tragizm egzystencji prowadzi człowieka do

odkrywania wciąż nowych perspektyw, do ciągłego tworzenia − i pesymistyczna, i optymistyczna – człowiek z reguły

przegrywa, ale walcząc, odkrywa wciąż nowe perspektywy − ani taka, ani taka (po prostu prawdziwa) – człowiek potrzebuje

walki, przeszkód życiowych po to, by stać się lepszy

za jedną z dwu

ostatnich odpowiedzi:

2

za jedną z dwu

pierwszych odpowiedzi

: 1

58

9.

sformułowanie tezy, np.: − o człowieczeństwie świadczy zdolność do tworzenia nowej

rzeczywistości (i jej przeżywania) argumenty uzasadniające tezę, np.:

− tylko człowiek wytwarza narzędzia umożliwiające mu realizację celów

− tylko człowiek żyje jako dziedzic przeszłości i tworzy dla przyszłości

− tylko człowiek wytwarza przedmioty służące jedynie zaspokajaniu jego potrzeb duchowych i upiększające świat („żyje ponad stan”)

− tylko człowiek żyje w świecie wartości − tylko człowiek żyje na granicy dwóch światów − częścią tylko ludzkiej rzeczywistości jest poczucie tragizmu sformułowanie wniosku, np.: − człowiek pełni w świecie wyjątkową rolę (jest w świecie

natury istotą wyjątkową)

3

za tezę: 1, za dwa

argumenty: 1,

za wniosek: 1

10. − odnoszące się do natury (np.: sadzić i pielęgnować) − odnoszące się do wytworów człowieka (np.: tworzyć i

gromadzić) 1 0

11.

− 1. os. l. mn. − tryb przypuszczający − konstrukcja: co by było, gdyby − pytania retoryczne − charakterystyczne słownictwo (wyobraźmy sobie) − wyliczenia (np. czasowników zaprzeczonych) − powtórzenia (anaforyczne) − powtórzenia składniowe (paralelizm)

2 za

wskazanie dwóch: 1

12 Przypuszczający; w akapitach tych przedstawiony jest obraz świata wyobrażonego (hipotetycznego, uwarunkowanego)

1 (za oba

elementy odpowiedzi)

13. humanista z przyrodnikiem lub idealista z materialistą

1 0

razem 20 Uwaga: w nawiasach odpowiedzi alternatywne.

59

Temat 1: Dorastanie poety – ukazane w Curriculum vitae etapy życia bohatera lirycznego. Przedstaw typowe dla nich postawy i nastroje wyrażone w znanych Ci wierszach Leopolda Staffa.

ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 25 punktów) Etapy życia poety ukazane w Curriculum vitae Punktacja: Dzieciństwo: 1. poczucie bezpieczeństwa (tworzenie w poczuciu życzliwości innych), 1 2. niesamodzielność (postępowanie w ślad za innymi). 1 Młodość: 3. uleganie (zgodnie z modą epoki) pesymistycznym nastrojom (dekadentyzm), 1 4. marzycielstwo. 1 Dojrzałość: 5. pogoda ducha, radość życia, akceptacja świata, 1 6. poczucie wewnętrznej harmonii, 1 7. poczucie własnej wartości jako twórcy, 1 8. źródło nowej postawy: obcowanie z naturą i klasyczną sztuką. 1 Postawy i nastroje wyrażone w wierszach Staffa (wszystko musi odnosić się do konkretnych utworów) 9. nastroje pesymizmu, smutku, poczucia beznadziejności (dekadentyzm), 1 10. znaki dekadenckiej postawy Staffa

10.1. typowe motywy, 1 10.2. malarskość, 1 10.3. muzyczność, 1 10.4. psychizacja krajobrazu, 1 10.5. synestezyjność, 1 10.6. oniryczność, 1 10.7. wykorzystanie impresjonizmu, 1 10.8. wykorzystanie symbolizmu, 1

11. klasycystyczny przełom (na przykładzie Curriculum vitae lub innych wierszy), 1 11.1. rozpoznanie sonetu jako gatunku literackiego, 1 11.2. określenie cech gatunkowych sonetu, 1

12. nowa postawa wyrażona w wierszach, 1 13. źródła filozoficzne postawy:

13.1. filozofia starożytna (epikureizm, stoicyzm), 1 13.2. franciszkanizm, 1 13.3. humanizm renesansowy, 1

14. odwołanie do tradycji literackiej. 1 Wnioski 15. pełny wniosek (dostrzeżenie ewolucji postawy poety i towarzyszącej jej

ewolucji poetyki i typu kontynuowanej tradycji), 4 16. częściowy wniosek (ograniczenie się do ewolucji postawy), (2) 17. próba podsumowania (lakoniczne stwierdzenie faktu zachodzenia zmiany), (1)

II. KOMPOZYCJA (5 punktów) − podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna

wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 5 − uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie

głównych części, 3 − wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna. 1

60

III. STYL (5 punktów) − jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi;


poprawne: słownictwo, frazeologia, fleksja, interpunkcja i ortografia, 15 − język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo,





V. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0 – 4 Temat 2: Spotkania wrogów w Iliadzie Homera i Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza.

Porównaj fragmenty – zwróć uwagę na rodzaj przedstawionych sytuacji, portrety bohaterów i wpisany w teksty obraz człowieka.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 25 punktów) Sytuacje Punktacja: 1. Niezwykłość sytuacji (oddanie się bohaterów w ręce wrogów) 1

1.1. król Priam (w obozie nieprzyjaciela) błaga o wydanie zwłok syna. 1 1.2. spowiedź przedśmiertna ks. Robaka w obecności swego prześladowcy

– wyjawienie prawdziwego imienia i prośba o przebaczenie. 1 Portrety bohaterów 2. Priam – nieszczęśliwy ojciec 1

2.1. okazanie Achillesowi czci (bogom podobny...), 1 2.2. odwołanie się do uczuć synowskich (wspomnienie starego ojca), 1 2.3. wzbudzenie litości przez porównanie własnej tragedii ze szczęściem Peleusa, 1 2.4. ukorzenie się (płacz, padnięcie do nóg wroga, ucałowanie jego rąk, błaganie), 1 2.5. ofiarowanie niezmierzonego okupu, 1 2.6. przypomnienie o prawach boskich. 1

3. Achilles – heros ujawniający zwykłe ludzkie emocje 1 3.1. wzruszenie (wspomnienie ojca i przyjaciela, widok korzącego się starca), 1 3.2. podziw dla odwagi króla, 1 3.3. szacunek dla Priama – ojca (siądź koło mnie), 1 3.4. okazanie czci poległemu (obmycie i namaszczenie ciała Hektora,

sam dźwignął je z ziemi). 1

61

4. Jacek Soplica – pragnący wybaczenia 1 4.1. zachowanie spokoju wobec gwałtownej reakcji prześladowcy, 1 4.1. odwołanie się do biblijnej sceny przebaczenia zabójcom przez Chrystusa, 1 4.3. przebaczenie Gerwazemu (zniweczenie planów powstania), 1 4.4. doznanie spokoju i ulgi w chwili śmierci. 1

5. Gerwazy – wierny sługa Horeszków, mszczący śmierć pana 1 5.1. gniew i nienawiść na dźwięk imienia wroga, 1 5.2. przezwyciężenie gwałtownych uczuć – wysłuchanie spowiedzi, 1 5.3. uznanie własnej winy (Oby tylko równie Bóg przebaczyć raczył), 1 5.4. przyznanie się do zatajenia prawdy o przebaczeniu Stolnika

(przebaczenie Jackowi). 1 Wspólnota losów i sytuacji bohaterów 6. Priam i Achilles – utrata bliskich (relacja narratora), 1 7. Priam i Achilles – łączące ich cierpienie (uświadomienie sobie tego faktu

przez Achillesa), 1 8. Soplica i Gerwazy – przedłożyli racje osobiste nad narodowe. 1 Obraz człowieka (uogólnienie) 9. ulega emocjom dobrym i złym, 1 10. jego (nie bogów) domeną jest cierpienie, 1 11. zmienia się (od wrogości do współodczuwania), 1 Wykorzystanie kontekstów 12. wykorzystanie znajomości mitologii greckiej, 1 13. wykorzystanie znajomości Pana Tadeusza. 1 Wnioski 14. pełny wniosek (dostrzeżenie podobieństw i różnic w funkcjonowaniu motywu

spotkania wrogów, przemiany bohaterów oraz ponadczasowości postaw: pokory i skruchy, wielkoduszności i przebaczenia), 4

15. częściowy wniosek (dostrzeżenie przemiany bohaterów oraz podobieństw i różnic w ich zachowaniach), (2)

16. próba podsumowania (lakoniczne stwierdzenie podobieństw i różnic w zachowaniach bohaterów), (1)

II. KOMPOZYCJA (5 punktów) − podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna

wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 5 − uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie


urozmaicona leksyka, 5 − zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka, 3 − na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 1

62

IV. JĘZYK (15 punktów) − język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia,

poprawne: słownictwo, frazeologia, fleksja, interpunkcja i ortografia, 15 − język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia

i fleksja, w większości poprawne ortografia (naruszenie normy w zakresie błędów drugorzędnych) i interpunkcja, 12





63

KOD ZDAJĄCEGO

MPO-P1D1P-021


Arkusz II (dla poziomu rozszerzonego)

Czas pracy 130 minut

Instrukcja dla zdającego 1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 5 stron.


2. Arkusz zawiera dwa tematy. Do opracowania trzeba wybrać jeden z nich i podkreślić.







ARKUSZ II

MAJ

ROK 2005

Za opracowanie tematu można otrzymać

40 punktów


PESEL ZDAJĄCEGO


z kodem


64

Arkusz II Temat 1. Analiza i interpretacja wiersza Czesława Miłosza Ogrodnik. Czesław Miłosz Ogrodnik „Wszyscy więc ciałem i w sprawach naszych podlegamy diabłu i gościmy na świecie, którego on jest panem i bogiem. Dlatego pod jego władzą jest chleb, który jemy, napój, który pijemy, ubranie, które nosimy, nawet powietrze, i wszystko, czym żyjemy. Martin Luther, Komentarz do Galatów, rozdział 3 Adam i Ewa nie na to zostali stworzeni, Żeby kłaniać się księciu i władcy tej ziemi. Inna, słoneczna, ziemia poza czasem trwała. Im obojgu na wieczną szczęśliwość oddana. Siwobrody ogrodnik drzew na niej doglądał, Chociaż świat nie stał w blasku, tak jak tego żądał. Na dni i wieki patrzył niby przez lunetę Na całe swoje dzieło, tak dobrze zaczęte, Które z winy poznania obrócić się miało W nienasycenie duszy i ranliwe ciało. Ostrzegł ich, ale wiedział, że to nie pomoże, Bo już byli gotowi i tak jakby w drodze. Niewidoczny w listowiu, dumał, zasmucony, Widział ognie i mosty, okręty i domy, Samolot w nocnym niebie migający iskrą. Łoża z baldachimami i pobojowisko. O biedne moje dzieci, więc tak się wam spieszy Do piachu, w którym czaszka żółte zęby szczerzy? Do zamykania bioder w majtki, krynoliny, Do odkrywania ciągów skutku i przyczyny? Oto zbliża się wróg mój i zaraz wam powie: Spróbujcie, a staniecie się jako bogowie.

Lokaje samolubnej miłości i zbrodni, I zaiste bogowie, tylko że ułomni.

Nieszczęsne moje dzieci, jaka długa droga, Nim zrujnowany ogród zakwitnie od nowa,

65

I lipową aleją wrócicie przed ganek, Gdzie na rabatkach pachną szałwia i tymianek.

I czy było konieczne nurzać się w otchłani, Systemata układać, zamiast mieszkać w baśni,

Nad którą nieustanna jest moja opieka? Bo prawdę mówi Pismo, że mam twarz człowieka.

( Czesław Miłosz, „To”, Kraków 2000) Temat 2. Dwie lekcje łaciny. Porównaj sposoby ich przedstawienia we fragmentach

Ferdydurke Witolda Gombrowicza i Lekcji łaciny Zbigniewa Herberta. Witold Gombrowicz Ferdydurke [...] do klasy wkroczył człowieczek z bródką i siadł na katedrze.[...] staruszek nadzwyczaj przyjazny, siwy gołąbek z małą purchawką na nosie. Śmiertelna cisza zległa, gdy otworzył dziennik – rzucił rozjaśnionym okiem ku górze listy i wszyscy, co na A, zadrżeli – rzucił okiem na dół i wszyscy na Z zamarli ze strachu. Gdyż nikt nic nie umiał [...]. Atoli staruszek, nie domyślając się strachu, jaki wzbudzał, pogodnie błądził spojrzeniem po paciorku nazwisk, wahał się, zastanawiał i droczył się z sobą, aż w końcu wyrzekł ufnie:

- Mydlakowski. Lecz wprędce okazało się, że Mydlakowski nie zdolen jest przetłumaczyć zadanego na

dzisiaj Cezara, a co gorzej, nie wie, iż animis oblatis to ablativus absolutus.1 - O, panie Mydlakowski, pan nie wie, co znaczy animis oblatis i jaka to forma?

I postawił mu kica, okropnie zmartwiony, następnie zaś rozpromienił się [...] i znowu w przypływie wzmożonej ufności wyzywał, oczekując za każdym razem, że wyróżniony godnie odpowie na wyzwanie. Nikt nie odpowiadał. [...]

- Co, panie Bobkowski! Pan z powodów od siebie niezależnych nie mógł przygotować lekcji?

Co – i odczuwa pan konieczność natychmiastowego udania się do ubikacji? I po cóż to? Zaraz przedstawię panu słynny passus z księgi piątej, gdzie wojsko Cezara, zjadłszy nieświeżą marchew, uległo temuż przeznaczeniu. Całe wojsko, Bobkowski! Te księgi są życiem, panowie, są życiem! [...]

Nauczyciel uroił sobie nowy problem – jak będzie passivum futurum conditionalis2 od czasownika zwrotnego colleo.

- Niesłychanie ciekawa rzecz! – zawołał. – No, panowie! Problemat pełen finezji! No, no, no... panowie – panowie znikali w przestrachu – No, no? Collan ... collan... Nikt się nie odezwał. Staruszek, jeszcze nie tracąc nadziei, powtarzał swoje: „no, no”, zachęcał do odpowiedzi... [...] Przygasł i rzekł głucho:

- Collandus sim! Collandus sim! – powtórzył zgnębiony i upokorzony powszechnym milczeniem i dodał: - Jakże to, panowie? Czyżbyście naprawdę nie doceniali! Czyż nie widzicie, że collandus sim kształci inteligencję, rozwija intelekt, wyrabia charakter, doskonali wszechstronnie i brata z myślą starożytną? [...] Us, us, us, panowie, cóż to za czynnik rozwoju! Wówczas zerwał się Gałkiewicz i zajęczał.

1 ablativus absolutus – forma gramatyczna w języku łacińskim 2 passivum futurum ... – j. w.

66

- Tra, la, la, mama, ciocia! Jak to rozwija, kiedy nie rozwija? Jak to doskonali, gdy nie doskonali? Jak to wyrabia, kiedy nie wyrabia? O Boże, Boże – Boże! NAUCZYCIEL Co, panie Gałkiewicz? Us nie doskonali? Powiada pan, że ta końcówka nie wzbogaca? GAŁKIEWICZ Ten ogonek nie wzbogaca mnie! Ten ogonek mnie nie doskonali! Tra, la, la. O Boże! Mama! NAUCZYCIEL Jak to nie wzbogaca? Jeżeli ja mówię, że wzbogaca, to wzbogaca! Niech Gałkiewicz zaufa mi. Chryste Panie, wszak przerobiliśmy siedemdziesiąt trzy wiersze z Cezara. Czyż te siedemdziesiąt trzy wiersze nie objawiły Gałkiewiczowi mistycznie wszystkich bogactw antycznego świata? Czyż nie nauczyły stylu, jasności myślenia, precyzji wysłowienia? GAŁKIEWICZ Niczego! Niczego! Ja tylko sztyka się boję. Ja tylko sztyka się boję! O, nie mogę, nie mogę! Zagrażać jęła powszechna niemożność. [1937]

(Witold Gombrowicz, Ferdydurke, Warszawa 1988) Zbigniew Herbert Lekcja łaciny

[...] Pamiętam dobrze ten dzień, kiedy po raz pierwszy wszedł, a właściwie wkroczył do naszej klasy. Staliśmy przed ławkami, a on przechadzał się między rzędami, patrzył na nas badawczo, lustrował nas jak dowódca swój oddział. Kazał siadać. Powiedział, że nie będzie zachęcał do nauki, liczy na nasz rozsądek i poczucie odpowiedzialności, bo w końcu młodzieńcy rzymscy w naszym wieku przywdziewali togę męską i gotowali się do rządzenia największym imperium świata. [...]

Był dla nas uosobieniem męskości, a także tego, co rzymskie, i łatwo wyobrażaliśmy go sobie w todze obramowanej purpurą lub na czele legionów. Uśmiechał się rzadko, a jeśli już, to sardonicznie, natomiast skala jego gniewu była nieporównana w swoim bogactwie i odcieniach – od ironicznego syku, przez retoryczną tyradę o powinnościach młodzieńców, aż do padającego jak jowiszowy grom: siadaj, durniu! Znosiliśmy te ciosy z pokorą, wiedząc dobrze, że qui bene amat, bene castigat.3 [...]

Pierwsze lekcje były dziecięco łatwe. Bez większego trudu przebrnęliśmy przez pięć deklinacji.[...] Koniugacje stanowiły już problem daleko trudniejszy, więc wieszaliśmy nad naszymi łóżkami arkusze papieru, na nich czerwonym ołówkiem wypisane były jak magiczne zaklęcia końcówki: -o, -as, -at, -amus, -atis, -ant... i ukołysani tym jak dzwonkami płynęliśmy w nasze niespokojne sny szkolne. [...]

Aż wreszcie doszliśmy do najwyższego stopnia wtajemniczenia – do składni – i tu zaczął się las, matecznik i zgrzytanie zębów. To już nie były banalne zdanka, wymyślone przez poczciwych pedagogów, aby oswoić nas z mową naszych kulturalnych praojców, lecz wspaniałe jak portyki, długie jak bezsenne noce okresy klasycznych mówców i filozofów.[...]

Kto tłumaczył zbyt potocznie, ale nie umiał objaśnić konstrukcji gramatycznej, demaskował się, że korzysta z pracy cudzej i z kandydata na obywatela Rzymu spadał nieuchronnie w szeregi niewolników.[...]

Było to ćwiczenie umysłu, a także zaprawa charakteru, gdyż zmagaliśmy się z rzeczami trudnymi.[...]

Więc uczyliśmy się łaciny. Jak? W męce. Panował w klasie dryl niemal wojskowy, a dwóje sypały się gęsto. Kiedy atmosfera stawała się nie do zniesienia, nasz profesor podrywał nas z ławek i pozwalał na całe gardło ryczeć (byle po łacinie) „Ave, Caesar,

3 qui bene amat, bene castigat (łac.) – kto (dobrze) bardzo kocha, ten karci życzliwie.

67

morituri te salutant”,4 więc krzyczeliśmy i jednocząc się w tym krzyku, pokonywaliśmy strach i słabość ducha.[...]

Z czasem lekcje składały się nie tylko ze żmudnych tłumaczeń, szlifowania gramatyki, ale część ich była poświęcona kulturze i cywilizacji antycznej. [...] poznawaliśmy życie codzienne w stolicy imperium, uzbrojenie legionisty, rytuał Saturnaliów.

Oczywiście, był to Rzym wyidealizowany, Rzym cnót obywatelskich, surowego męstwa. [...] Wiedzieliśmy o doli niewolników, okrutnych prześladowaniach chrześcijan, szaleństwach Kaliguli, ale nad tymi mrokami świeciła mocno gwiazda rozumu.

Nie wiem, kiedy to się stało (a chyba na pewno nie wydarzyło się nagle), że łacina zaczęła nas wciągać i fascynować. Naprzód, jeśli dobrze pamiętam, sam jej dźwięk poważny, spiżowy, a jednocześnie jasny. Najprostsze zdania miały linię, mocno zarysowany kontur, jakby wykute były w kamieniu.[...]

Pracowaliśmy w pocie czoła. Zbliżała się pora owocobrania: w następnym roku mieliśmy przejść do poezji Katullusa i Horacego. Ale wtedy wkroczyli barbarzyńcy. [1973]

(Zbigniew Herbert Labirynt nad morzem, Warszawa 2000)

4 Ave, Caesar, morituri te salutant (łac.) – Witaj, Cezarze, mający umrzeć pozdrawiają cię. – słowa, którymi

gladiatorzy rzymscy pozdrawiali Cezara, wkraczając na arenę.

68

MODELE ODPOWIEDZI I SCHEMATY OCENIANIA ARKUSZA II

Temat 1. Analiza i interpretacja wiersza Czesława Miłosza Ogrodnik. I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 22 punkty)

Wstępne rozpoznanie całości Punktacja: 1. wiersz o przeznaczeniu człowieka (po co został stworzony), 1 2. dyskusja z mottem (dyskursywność wiersza), 1 Adresat 3. ludzie (apostrofa wskazująca adresata). 1 Nadawcy 4. bezimienny, wszechwiedzący narrator 3 – osobowy (liryka pośrednia), 1 5. „ja” liryczne, Bóg stojący ponad wszystkim, np.: czasem, miejscem,

zdarzeniami (liryka bezpośrednia). 1 Ukształtowanie wypowiedzi 6. kompozycja dwudzielna (zmiana podmiotu mówiącego), 1 7. typ liryki: liryka dyskursu filozoficznego (refleksyjna), 1 8. dystych zapewniający spokojny ton wypowiedzi, 1 9. elementy stylizacji biblijnej w drugiej części wiersza (np.: słownictwo,

powtarzanie spójnika), 1 10. kontrasty w ukształtowaniu przestrzeni i czasu: 1

10.1. świat Boży (szczęśliwy, otoczony opieką Boga; dobry początek dziejów ludzkości) i świat Szatana (nie dający spełnienia, pełen cierpienia, pędu cywilizacyjnego, poszukiwań bez końca, wędrówek, pożądań, fałszywej wiedzy, zniewolony konwenansem, zmierzający ku zagładzie), 1

10.2. czas Boży (wieczność, trwanie) i czas ziemski (wyznaczony przez ludzką wędrówkę), 1

10.3. symbole tych rzeczywistości: „baśń” i „otchłań”, „kwitnący ogród” i „zrujnowany ogród” (wystarczy wskazanie 1 pary), 1

11. obraz Boga: 11.1. opiekun ogrodu, 1 11.2. Bóg – Stwórca, 1 11.3. Ojciec czuwający nad ludźmi, 1 11.4. Bóg „z twarzą człowieka” (np.: tworzący „na obraz i podobieństwo własne”,

odkupujący winy człowieka), 1 11.5. współodczuwający z człowiekiem (czułe zwroty, pytania retoryczne), 1

12. obraz człowieka: 12.1. „nieszczęsne” dzieci Boga, zwiedzione fałszywym poznaniem (obietnicą

Szatana), 1 12.2. twórcy logicznych formuł i ziemskiej cywilizacji, 1 12.3. ciągle w drodze, nienasyceni w poznaniu, 1 12.4. podlegli śmierci, cierpiący, 1 12.5. w służbie egoizmu i zbrodni, 1 12.6. zanurzeni w otchłani (chaosie, absurdzie...), 1 12.7. mający szansę powrotu do „ogrodu”, 1

13. znaczenie tytułu dla odczytania wiersza (opiekuńczość Boga, Jego stała troska o świat i ludzi – mimo ich odejścia), 1

69

Wykorzystanie kontekstów np.: 14. biblijnego (Księga Genesis, List św. Pawła do Galatów), 1 15. filozoficznego (dualizm myśli średniowiecznej filozofii, koncepcja homo viator), 1 16. historycznego (reformacja), 1 17. znajomość i umiejętne stosowanie terminologii teoretycznoliterackiej. 1 Podsumowanie 18. pełne podsumowanie (dostrzeżenie, że podjęta w wierszu dyskusja prowadzi do

twierdzenia, iż człowiek nie został stworzony do życia w złu – zło nie jest istotą człowieka, jest nabyte; dostrzeżenie związku ukształtowania tekstu z jego dyskursywnym charakterem), 4

19. częściowe podsumowanie (dostrzeżenie, że podjęta w wierszu dyskusja prowadzi do twierdzenia, iż człowiek nie został stworzony do życia w złu – zło nie jest istotą człowieka), (2)

20. próba odczytania przesłania wiersza, (1) II. KOMPOZYCJA (3 punkty) − podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie,


głównych części, 1 III. STYL (3 punkty) − jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona

leksyka, 3 − zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka, 1 IV. JĘZYK (12 punktów) − język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne:

słownictwo, frazeologia, fleksja, interpunkcja i ortografia, 12 − język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo,




70

Temat 2. Dwie lekcje łaciny. Porównaj sposoby ich przedstawienia we fragmentach Ferdydurke Witolda Gombrowicza i Lekcji łaciny Zbigniewa Herberta.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 22 punkty) Ferdydurke Punktacja: 1. Karykaturalna (groteskowa) sylwetka nauczyciela: 1

1.1. za wskazanie co najmniej dwóch argumentów – maksymalnie 1 − przesadnie uwydatniające się charakterystyczne cechy wyglądu i usposobienia

(siwy staruszek z purchawką na nosie, przyjazny, ufny, pogodny, szczerze zmartwiony niewiedzą uczniów),

− niemal równoczesne martwienie się i rozpromienianie (naiwny, coraz bardziej ufny), − przekonanie (manifestujące się entuzjazmem), że teoretyczny problem

gramatyczny jest ważny dla wszechstronnego rozwoju uczniów, − pewność, że z racji wykonywanego zawodu należy mu się posłuszeństwo („jeśli ja mówię, że wzbogaca, to wzbogaca”),

2. kontrast między wyglądem i zachowaniem nauczyciela (poczciwość) a reakcją uczniów (milczenie, paniczny strach), 1

3. kontrast między rangą przywołanego dzieła (Cezara) a sprawą, w której miało być argumentem, 1

4. kontrast między wiarą nauczyciela w sens własnych działań a buntem zrozpaczonego Gałkiewicza, 1

5. całkowita niewiedza uczniów; 1 6. groteska realizująca się w języku – za wskazanie dwóch środków po 1 punkcie –

maksymalnie 5 − nagromadzenie zdrobnień (np. człowieczek, gołąbek, paciorek), − nagromadzenie wyrazów łacińskich, − nagromadzenie powtórzeń w języku nauczyciela (ośmieszenie typowego

nauczycielskiego nawyku), − słownictwo środowiskowe (np. postawił mu kica, sztyk), − hiperboliczne epitety (np. nadzwyczaj przyjazny), − słownictwo w narracji dyskredytujące bohatera (np. uroił sobie), − znaczące, żartobliwe nazwiska uczniów, − ekspresyjna składnia (pytania i wykrzyknienia), − kontrast między uroczystym stylem nauczyciela (np. brata z myślą starożytną,

objawiły mistycznie wszystkie bogactwa antycznego świata) a językiem Gałkiewicza (np. „Tra, la, la, mama, ciocia), − kontrast między wysokim stylem narracji (szyk przestawny, archaizowane

słownictwo) a codzienną (potoczną) sytuacją, − narracja 3–osobowa w dystansie wobec świata przedstawionego;

Lekcja łaciny 7. dostojna, pełna powagi sylwetka nauczyciela: 1

7.1. za wskazanie co najmniej jednego argumentu – maksymalnie 1 − postępowanie wobec uczniów (pierwsza lekcja, różne odcienie gniewu,

„tyrada”, dyscyplina na lekcji, dwóje), − zrozumienie dla ich lęków (rozładowuje napięcie, pozwalając ryczeć), − widzenie go przez uczniów (uosobienie męskości, Rzymianin w todze,

wódz – poczucie respektu);

71

8. stopniowanie trudności i ważności problemów jako zasada pedagogiczna, 1 9. wymaganie uczciwości (oszustwo hańbi), 1 10. wskazywanie w starożytności wzorów postaw i zachowań kształtujących

charaktery uczniów, 1 11. fascynacja uczniów językiem i kulturą starożytnego Rzymu (nagroda: poznanie

poezji Katullusa i Horacego), 1 12. sposób mówienia o nauczycielu:

za wskazanie co najmniej jednego środka językowego maksymalnie 1 − uroczyste słownictwo (np. wkroczył, lustrował, młodzieńcy), − porównanie do dowódcy,

13. refleksja ucznia po latach (uczenie się łaciny – trudna, systematyczna praca, ćwicząca umysł, kształtująca charakter), 1

14. rozpoznanie konwencji wspomnienia: 1 14.1. za wskazanie co najmniej jednego argumentu – maksymalnie 1 − „pamiętam dobrze”, − narracja personalna (1 os. l. p.), − narracja w imieniu zbiorowości (1 os. l. mn..), − czasowniki w czasie przeszłym, − styl, łączący sformułowania poetyckie (np. płynęliśmy w niespokojne sny szkolne, wspaniałe jak portyki, długie jak bezsenne noce) z potocznymi (np. ryczeć na całe gardło, dwóje sypały się gęsto), − elementy humoru;

15. znajomość i umiejętne stosowanie terminologii teoretycznoliterackiej, Podsumowanie 16. pełne podsumowanie (powinno dotyczyć różnic w przedstawieniu lekcji

łaciny i wyjaśniać powody zróżnicowania), 4 17. niepełne podsumowanie (powinno dotyczyć różnic w przedstawieniu

lekcji łaciny), (2) 18. próba podsumowania (powinna uwzględniać jedną, ale istotną różnicę

w przedstawieniu lekcji łaciny), (1) 19. dostrzeżenie roli obu puent:

19.1. zagrażająca powszechna niemożność (Ferdydurke), 1 19.2. przeciwstawienie poezji łacińskiej i wkroczenia barbarzyńców

(Lekcja łaciny), 1 II. KOMPOZYCJA (3 punkty) − podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie,


głównych części, 1 III. STYL (3 punkty) − jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona

leksyka, 3 − zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka, 1 IV. JĘZYK (12 punktów) − język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne:

słownictwo, frazeologia, fleksja, interpunkcja i ortografia, 12

72

− język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja, w większości poprawne ortografia (naruszenie normy w zakresie błędów drugorzędnych) i interpunkcja, 9



73

VII. INFORMACJE – TERMINY

Terminy, o których trzeba pamiętać (do sesji maturalnej w maju 2005):

maj 2003 r. – dyrektor CKE ogłosi listę olimpiad przedmiotowych zwalniających z egzaminów maturalnych, maj 2004 r. – dyrektor CKE poda na stronie internetowej Komisji Centralnej szczegółową informację o sposobie dostosowania warunków i formy przeprowadzania egzaminu maturalnego do potrzeb absolwentów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub ze specyficznymi trudnościami w uczeniu oraz chorych lub niesprawnych czasowo, czerwiec 2004 r. – dyrektor CKE określi, jakie środowiska komputerowe, programy użytkowe oraz języki programowania mogą być wybierane na egzaminie, 30 września 2004 r. – upływa termin składania przez absolwenta do dyrektora szkoły pisemnej deklaracji:

a) jakie przedmioty będzie zdawać na egzaminie, b) na jakim poziomie będzie zdawać egzamin ustny z języka obcego, c) jaki temat wybiera z listy tematów na egzamin ustny z języka polskiego,

języków mniejszości narodowej i języka etnicznego, d) wyboru środowiska komputerowego, programów użytkowych i języka

programowania przez zdających informatykę, e) o posiadanym zaświadczeniu o dysleksji rozwojowej, f) o chorobie lub niepełnosprawności uprawniającej do szczególnych

warunków przeprowadzania egzaminu,

grudzień 2004 r. – dyrektor CKE ogłosi harmonogram egzaminów maturalnych w maju 2005, luty 2005 r. – dyrektor szkoły, w której odbędzie się egzamin, ustali harmonogram egzaminów ustnych, 28 lutego 2005 r. – upływa ostateczny termin ewentualnych uzasadnionych zmian w deklaracjach składanych we wrześniu, marzec 2005 r. – dyrektor CKE zamieści na stronie internetowej Komisji Centralnej informację o pomocach, z których mogą korzystać zdający w części pisemnej egzaminu maturalnego z poszczególnych przedmiotów, 18 kwietnia 2005 r. – rozpoczną się egzaminy ustne, 5 maja 2005 r. – rozpoczną się egzaminy pisemne, 30 czerwca 2005 r. – ostateczny termin rozdania świadectw dojrzałości.

74

Terminy, o których trzeba pamiętać (do sesji maturalnej w styczniu 2006):

styczeń 2004 r. – dyrektor CKE ogłosi listę olimpiad przedmiotowych zwalniających z egzaminów maturalnych, styczeń 2005 r. – dyrektor CKE poda na stronie internetowej Komisji Centralnej szczegółową informację o sposobie dostosowania warunków i formy przeprowadzania egzaminu maturalnego do potrzeb absolwentów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub ze specyficznymi trudnościami w uczeniu oraz chorych lub niesprawnych czasowo, luty 2005 r. – dyrektor CKE określi, jakie środowiska komputerowe, programy użytkowe oraz języki programowania mogą być wybierane na egzaminie, 30 czerwca 2005 r. – upływa termin składania przez absolwenta do dyrektora szkoły pisemnej deklaracji:

a) jakie przedmioty będzie zdawać na egzaminie, b) na jakim poziomie będzie zdawać egzamin ustny z języka obcego, c) jaki temat wybiera z listy tematów na egzamin ustny z języka polskiego,

języków mniejszości narodowej i języka etnicznego, d) wyboru środowiska komputerowego, programów użytkowych i języka

programowania przez zdających informatykę, e) o posiadanym zaświadczeniu o dysleksji rozwojowej, f) o chorobie lub niepełnosprawności uprawniającej do szczególnych

warunków przeprowadzania egzaminu,

lipiec 2005 r. – dyrektor CKE ogłosi harmonogram egzaminów maturalnych w styczniu 2006, październik 2005 r. – dyrektor szkoły, w której odbędzie się egzamin, ustali harmonogram egzaminów ustnych, październik 2005 r. – dyrektor CKE zamieści na stronie internetowej Komisji Centralnej informację o pomocach, z których mogą korzystać zdający w części pisemnej egzaminu maturalnego z poszczególnych przedmiotów, 28 października 2005 r. – upływa ostateczny termin ewentualnych uzasadnionych zmian w deklaracjach składanych w czerwcu, 12 grudnia 2005 r. – termin rozpoczęcia egzaminów ustnych, 3 stycznia 2006 r. – termin rozpoczęcia egzaminów pisemnych, 28 lutego 2006 r. – ostateczny termin rozdania świadectw dojrzałości.

Documents

Informator maturalny od 2005 roku z ję - Zespół Szkół ... · Matura 2005 w pytaniach uczniów ... uzyskane przez te osoby wyniki, i przesyła ją do szkoły w celu ogłoszenia