Javni putevi/ceste – definicija, pravni položaj, upravljanje i finansiranje ?

Istorijat razvoja cesta/puteva ?

• Razvoj cesta i cestovnog saobraćaja u uskoj je vezi s razvitkom ljudske civilizacije.

• Prve staze i ceste omogućavale su razmjenu materijalnih dobara te presudno pridonosile opštem razvitku.

• Najstarije poznate ceste, koje su izvedene od kamena, bile su izgrađene u Egiptu i Babilonu oko 3000. godine p.n.e.

• To su bile karavanske ceste (zapravo putevi) starog vijeka koji su bili prilagođeni saobraćaju pješaka i tovarnih životinja.

• To su bile, npr., “solna” cesta od Hadramauta preko Arabije do Male Azije, “jantarska” cesta od Baltika do Mediterana i “svilena” cesta (put svile) od Kine do Crnog mora.

Pronalazak točka i konstruisanje zaprežnih vozila dovodi do preokreta – od lokalnih saobraćajnica oko vladarskih palača, hramova ili saobraćajnica za dopremu materijala do velikih gradilišta ili za vojne potrebe, prelazi se na smišljenu izgradnju saobraćajnica kao sredstava komunikacije, a kasnije i čitavih mreža saobraćajnica.

Podjela cesta/puteva ?

Podjela ili razvrstavanje cesta ima cilj svrstati ceste u ograničen broj jasno definiranih tipova, kako bi se omogućila kvalitetna komunikacija između struke, administracije i javnosti.Ceste se, međutim, kao ni druge prometne površine, ne mogu razvrstati po jedinstvenoj klasifikaciji budući da postoje razlike u načinu građenja, namjeni i prometnim značajkama.Postoji isto tako velika raznolikost u funkciji, društvenom i gospodarskom značenju te vrsti i opsegu prometa.

• U načelu se ceste mogu razvrstati na osnovi:

- društveno-gospodarskih,

- prometno-eksploatacijskih i

- tehničkih mjerila (kriterija).Na osnovi pozitivnih zakonskih propisa i odgovarajuće regulative, obrazložena je podjela koja je uobičajena među planersko-projektantskim i korisničkim krugovima stručnjaka (urbanisti, građevinari, prometni stručnjaci).

Javne ceste se po svojoj temeljnoj svrsi i okvirima društveno-teritorijalnog ustroja mogu razvrstati po funkcionalnoj klasifikaciji na:

- daljinske odnosno vezne,

- sabirne i

- pristupne ceste.• Prema položaju u prostoru, javne se ceste dijele na:

- javne ceste izvan naselja i

- na gradske prometne površine.• Pojedine definicije, nadležnosti i podjele cesta tumače odgovarajući zakoni i

podzakonski akti, prije svih Zakon o javim cestama, Zakon o sigurnosti prometa na cestama itd.

Funkcionalna podjela cesta po ulozi u mreži i prostoru• Podjela javnih cesta• Javne ceste se, između ostaloga, mogu razvrstati po više osnova:

1. prema izrazitijem društveno gospodarskom značenju2. prema vrsti prometa3. prema veličini motornog prometa4. prema vrsti predjela ili terena5. prema zadaći povezivanja

• 1. Prema izrazitijem društveno-gospodarskom značenju

-  AC - autoceste-  BC - brze ceste-  MC - magistralne ceste-  RC  - regionalne ceste-  LC  - lokalne ceste• AC- autoceste

Autocesta je javna cesta posebno izgrađena i namijenjena isključivo za saobraćaj motornih vozila, koja je kao autocesta označena propisanim saobraćajnim znakom, ima dvije fizički odvojene kolovozne trake za saobraćaj iz suprotnih smjerova sa po najmanje dvije saobraćajne trake i trakom za prinudno zaustavljanje vozila, bez ukrštanja sa poprečnim putovima i željezničkim ili tramvajskim prugama u istom nivou i u čiji saobraćaj se može uključiti, odnosno isključiti samo određenom i posebno izgrađenom priključnom javnom cestom na odgovarajuću kolovoznu traku autoceste.

• BC - brza cesta

Brza cesta je javna cesta namjenjena za saobraćaj isključivo motornih vozila, ima dvije fizički odvojene kolovozne trake za saobraćaj iz suprotnih smjerova i sve raskrsnice u dva ili više nivoa sa poprečnim cestama i drugim saobraćajnicama (željezničkim ili tramvajskim prugama) koja, po pravilu, nema zaustavnih traka i koja je kao takva označena propisanim saobraćajnim znakom.

• MC –magistralne ceste

Magistralne ceste prvog reda namjenjene su povezivanju većih gradova i značajnih ekonomskih područja države ili entiteta; svojim saobraćajno-tehničkim elementima

omogućavaju brzo odvijanje saobraćaja; povezane su sa cestama iste ili više kategorije u zemlji te sa sistemima cesta u susjednim državama; posebno izgrađeni priključci, ukoliko su predviđeni, čine njihov sastavni dio.

• RC – regionalne ceste

Regionalne ceste prvog reda namijenjene su za saobraćajno povezivanje ekonomskih područja države ili entiteta, značajnih središta lokalnih zajednica, kao i za saobraćajno povezivanje sa cestama iste ili više kategorije; posebno izgrađeni priključci, ukoliko su predviđeni, čine njihov sastavni dio.

• LC – lokalne ceste

Lokalne ceste povezuju naselja u općini sa naseljima iz susjednih općina, ili povezuju važnija naselja unutar općine, te povezuju saobraćaj na druge javne ceste iste ili više kategorije.

Javne staze su saobraćajnice namijenjene za povezivanje naselja ili dijelova naselja u okviru općine, a ne ispunjavaju propisane kriterije za lokalne ceste, ili su predviđene samo za određenu vrstu učesnika u saobraćaju (ceste i staze u stambenim zonama, seoske ceste i staze, pješačke staze, biciklističke staze, konjske staze i slično).

• • Pripadnost pojedinoj skupini određena je na temelju podzakonskog akta o

mjerilima za razvrstavanje cesta te na osnovi proglašenog akta o konkretno razvrstanim cestama.

• Sve su ostale ceste u skupini nekategoriziranih cesta ili pak u skupini cesta posebne namjene.

• 2. Prema vrsti prometa• ceste za motorni promet• ceste za mješoviti promet• Prema veličini i vrsti prometnih tokova te prema brzini, udobnosti i sigurnosti

prometa, ceste za motorni promet se dijele na:▫ autoceste (AC) i brze ceste (BC)▫ ostale ceste za motorni promet (C)• 3. Prema veličini motornog prometa• Prema veličini motornog prometa, izraženog prosječnim godišnjim dnevnim

prometom (PGDP), tj. brojem vozila koja se očekuju na kraju planiranog razdoblja tijekom 24 sata u oba smjera, javne se ceste dijele na autoceste/brze ceste i pet razreda cesta.

• • Planersko razdoblje iznosi dvadeset godina za novogradnje, a za građevine u

rekonstrukciji pet do dvadeset godina, ovisno o značenju i opsegu zahvata.• Za autoceste i brze ceste te za ceste 1. i 2. razreda količina motornog prometa

utrvđuje se prometnim studijama.• Podjela cesta prema prognoziranom PGDP-u• 4. Prema vrsti predjela ili terena• Prema vrsti predjela ili terena odnosno prema konfiguraciji i stupnju ograničenja za

trasu, ceste se dijele na:

▫ ceste u nizinskom terenu (bez terenskih ograničenja)▫ ceste u brežuljkastom terenu (neznatna ograničenja)▫ ceste u brdskom terenu (znatna ograničenja)▫ ceste u planinskom terenu (velika ograničenja)• ceste u nizinskom terenu (bez terenskih ograničenja) - BO• ceste u brežuljkastom terenu (neznatna ograničenja) - NO• ceste u brdskom terenu (znatna ograničenja) – ZO• ceste u planinskom terenu (velika ograničenja) - VO• Podjela cesta prema terenu kojim prolaze• • Razred ceste i stupanj ograničenja propisuju se projektnim zadatkom naručitelja,

odnosno investitora. • Na osnovi razreda ceste i stupnja ograničenja određuju se prethodna (projektna)

brzina i dopušteni uzdužni nagib ceste.• Prema vrsti i težini predjela kojim se polaže trasa ceste, ocjenjuje se i potreba za

izradbom građevina, što se izravno odražava na cijenu građenja i kvalitetu vožnje.• 5. Prema zadaći povezivanja• Slično kao pri pristupu po funkcionalnoj klasifikaciji, ceste se uvjetno mogu

razvrstati po kriteriju zadaće povezivanja u cestovnoj mreži na autoceste/brze ceste (AC/BC) i pet razreda cesta:

▫ AC – autoceste za međudržavno-državno povezivanje▫ 1. razred za državno-regionalno povezivanje▫ 2. razred za regionalno-kantonalno povezivanje▫ 3. razred za kantonalno-međuopćinsko povezivanje▫ 4. razred za međuopćinsko-općinsko povezivanje▫ 5. razred za općinsko-lokalno povezivanje• Podaci za zadaće povezivanja• • Klasifikacija cesta može se provesti i po pripadnosti europskoj mreži E-cesta.• Ceste se nadalje mogu dijeliti prema broju kolnika, po broju prometnih trakova,

prema vrsti zastora, itd.• Autoceste i državne ceste su u tranzitnoj funkciji prometa velikog broja vozila, pa

moraju biti sigurne, udobne i brze. Njihova funkcija osnovna funkcija je mobilnost.

• Lokalne ceste su namijenjene izvorišno-ciljnom prometu, pa je njihova funkcija dostupnost do svakog naselja, kvarta…. Stoga ne moraju biti brze.

• Namjena cesta – mobilnost vs. dostupnost

• Podjela cesta prema svrsi i prometnom značenju

• Navedena podjela ceste dijeli na:

- europske ceste za daleki promet

- ceste za daleki promet

- ceste za brzi promet

- zemaljske ceste

- turističke ceste

- ceste za specijalne svrhe

- gradske ceste

Podjela gradskih cesta/ulica• Gradske prometne površine nisu podijeljene jedinstvenom kategorizacijom.• Svaka gradska mreža ima niz posebnosti koje su uvjetovane veličinom grada,

oblikom mreže, načinom i opsegom povezivanja s mrežom javnih cesta, vrstom i organizacijom javnog prometa, itd.

• Cestovna mreža u gradovima može se dijeliti prema: ▫ - administrativnim i▫ - funkcionalnim kriterijima.

• Funkcionalna podjela primarnih prometnica razlikuje pet kategorija:

1. Zemaljske auto-ceste

2. Gradske auto-ceste

3. Brze gradske prometnice

4. Glavne gradske prometnice

5. Gradske prometnice

Elementi i kriteriji za projektovanje cesta/puteva ?

Prema vrsti terena na kojem se projektuju javne ceste/putevi usvajaju se sljedeći stepeni ograničenja:

- ravničasti - bez ograničenja                       (BO)

- brežuljkasti - neznatno ograničenje           (NO)

- brd ovit i - znatno ograničenje                    (ZO)

- planinski - veliko ograničenje                   (VO)

Na osnovu kategorije ceste/puta i stepena ograničenja određuje se projektna brzina i dozvoljeni uzdužni nagib nivelete.

Niveleta je linija koja predstavlja visinski odnos puta prema terenu tako da su nagibi nivelete posljedica pružanja terena.

Računska brzina (Vr) je najveća očekivana brzina koju vozilo u slobodnom saobraćajnom toku može ostvariti uz dovoljnu sigurnost vožnje na određenom dijelu puta/ceste, u skladu s prihvaćenim modelom njezinog ustanovljavanja, zavisno o tlocrtnim i visinskim elementima tog dijela trase. Računska brzina (Vr) je teorijska vrijednost koja služi za proračun graničnih geometrijskih elemenata koji se mogu primijeniti u procesu trasiranja puta/ceste. Ovom brzinom se praktično određuje donja granica projektnih elemenata u najsloženijim terenskim uslovima datog puta.

Projektna brzina (Vp) je najveća brzina za koju je zajamčena potpuna sigurnost vožnje u slobodnom saobraćajnom toku na cijelom potezu trase, pod optimalnim vremenskim uslovima i kod dobrog održavanja. Ovo je teorijska vrijednost brzine koja karakteriše nivo građevinsko-

saobraćajnih svojstava ceste. Projektna brzina (Vp) primjenjuje se za dimenzionisanje određenog elementa puta sa stanovišta bezbjednosti i udobnosti vožnje.Računska brzina (Vr) je voznodinamička veličina na osnovu koje se određuju  pojedini geometrijski elementi trase:

- poprečni nagib kolovoza u krivinama

- potrebne dužine preglednosti

- poluprečnici vertikalnih krivina

- najmanji poluprečnik horizontalne krivine sa suprotnim poprečnim nagibom kolovoza.

Magistralni, regionalni i lokalni putevi ?

Poprečni presjek ceste/puta ?

Poprečni presjek ceste predstavlja polaznu projekciju ceste u prometno-tehničkom, upotrebnom i troškovnom pogledu, a u načelu sadrži dvije kategorije elemenata:

- Upotrebno-prometnu u ravnini kolnika i

- Nosivo-konstruktivnu koja nema izravnu prometnu svrhuTa važna sastavnica ceste u najkraćem se može predočiti opisom elemenata poprečnog presjeka, prikazom prometnih, slobodnih profila i načelima dimenzioniranja profila te prikazom nekih standardnih poprečnih presjeka ceste.

• Zasjek - vertikalni presjek buduće (postojeće) prometnice koji se u svom jednom dijelu zasjeca u teren, a u drugom dijelu sadrži nasuti dio prometnice 

• Usjek – kada se cjeli poprečni presjek nalazi u cijelosti u iskopu i gdje u pravilu kota terena(KT) iznad kote nivelete (KN)

• Nasip – Kada se cijeli poprečni presjek nalazi u cjelosti u nasipu i gdje je i pravilu kota nivelete iznad kote terena

Poprečni presjek predstavlja presjek ceste okomito na os, a sastoji se od slijedećih osnovnih elemenata:

- kolovoz odnosno prometne trake

- (preticajne trake)

- rubne trake

- bankine odnosno berme

- rigole ili jarka kao uređaja za odvodnju

- (pokosa)

- (ograde)

Horizontalni elementi ceste/puta ?

Projekt ceste se sastoji u načelu od 3 glavna dijela koja su međusobno povezana stacionažom:• 1. poprečni presjeci• 2. horizontalni elementi ceste• 3. vertikalni elementi ceste

Stacionaža predstavlja udaljenost bilo koje točke duž trase od početka trase, mjereno po osi ceste. Svi dijelovi projekta odnosno sva dokumentacija je međusobno povezana stacionažom.

Vertikalni elementi ceste/puta ?

Nakon određivanja poprečnog presjeka i obrade horizontalnih elemenata ceste, vertikalni elementi prestavljaju treći bitan skup koji cestu definira u prometnom i građevinskom smislu.Visinski tok trase utvrđuje se linijskim projekcijama u bočnoj vertikalnoj ravnini. U oblikovanju uzdužnog izgleda ceste bitnu ulogu imaju:

- niveleta (razinica)

- vertikalna zaobljenja i

- poprečni nagibi odnosno prelazne rampe vitoperenja kolnikaOpći pojmovi

• Udužni presjek

• Niveleta

• Nagib nivelete

• Vertikalno zaobljenjeUzdužni presjek – presjek trase i terena razvijen po horizontalnoj osi ceste (koordinatni sustav stacionaža/visina)

• Stacionaža – udaljenost neke točke osi od referentne pozicije na osi• Niveleta – visinski elementi trase ceste (koordinata z)• Nagib nivelete – relativni nagib trase u odnosu na

horizontVertikalno zaobljenje – krivina kojom se vrši prijelaz između dva susjedna nagiba trase

Prateći objekti i oprema ceste/puta ?

Da bi se omogućilo funkcionalno, sigurno i udobno kretanje vozila, cesta mora sadržavati razne prateće prometne površine i građevine što ih zahtjeva suvremeni cestovni promet.

• To su: autobuska stajališta, autobuske postaje, putnički i teretni kolodvori, stanice za opskrbljivanje pogonskim gorivom i odmorišta.

Uz važnije ceste i autoceste tu su još i komercijalne uslužne građevine s motelima, trgovinama, sadržajima za rekreaciju, servisima, itd.

Opremu ceste čine svi uređaji i sredstva koji omogućuju sigurno kretanje vozila i obavještavanje vozača o uslovima odvijanja prometa. Na cestama sa dobrom opremom povećava se sigurnost vozača, a time i sigurnost prometa. Nakon dovršenja građevinskih radova na cesti, cesta se oprema prometnom signalizacijom i sigurnosnim uređajima prema Pravilniku o prometnim znakovima, signalizaciji i opremi na cestama.

Modernu opremu na autocestama i brzim cestama dodatno čine:

▫ rasvjeta (čvorišta, tunela, mostova)▫ telekomunikacijski i telemetrijski sustav▫ dinamička prometna signalizacija▫ naplatni uređaji

sistem daljinskog upravljanja prometom, itd.

Mjerodavne brzine, računska brzina, projektna brzina ?

Pod pojmom mjerodavnih brzina podrazumijevaju se:• Računska brzina• Projektna brzina• Brzina označena prometnim znakovima (najveća dozvoljena brzina)• Računska i projektna brzina su osnovne postavke vođenja linije odnosno oblikovanja

ceste, uz uvažavanje saobraćajnog značaja, propusne moći, sigurnosti i ekonomičnosti.

Računska brzina (Vr) je najveća očekivana brzina koju vozilo u slobodnom saobraćajnom toku može ostvariti uz dovoljnu sigurnost vožnje na određenom dijelu puta/ceste, u skladu s prihvaćenim modelom njezinog ustanovljavanja, zavisno o tlocrtnim i visinskim elementima tog dijela trase. Računska brzina (Vr) je teorijska vrijednost koja služi za proračun graničnih geometrijskih elemenata koji se mogu primijeniti u procesu trasiranja puta/ceste. Ovom brzinom se praktično određuje donja granica projektnih elemenata u najsloženijim terenskim uslovima datog puta

Projektna brzina (Vp) je najveća brzina za koju je zajamčena potpuna sigurnost vožnje u slobodnom saobraćajnom toku na cijelom potezu trase, pod optimalnim vremenskim uslovima i kod dobrog održavanja. Ovo je teorijska vrijednost brzine koja karakteriše nivo građevinsko-saobraćajnih svojstava ceste. Projektna brzina (Vp) primjenjuje se za dimenzionisanje određenog elementa puta sa stanovišta bezbjednosti i udobnosti vožnje.

Zaustavna i pretjecajna preglednost ?

• Bezbjednost odvijanja saobraćaja zahtijeva preglednost na cesti koja mora da zadovolji dva uslova:

- “Zaustavnu preglednost” za bezbjedno zaustavljanje vozila ispred nepokretne prepreke. Prema našim propisima, uzima se da je “zaustavna preglednost “ vozača na visin od 1.2 m iznad površine kolovoza, a visina prepreke 0.1m. Dužina preglednosti mora viti obezbjeđena u horizontalnom i vertikalnom toku trase.

- “Preticajna preglednost” kojom trasa ceste mora da obezbjedi sigurno izvođenje manevra preticanja sporijeg vozila

“Zaustavna preglednost”

Zaustavna dužina preglednosti Lz je najkraća dužina preglednosti na kojoj vozač na suhom i mokrom kolovozu pri koeficijentu trenja fr 90% mora zaustaviti svoje vozilo.

“Preticajna preglednost”

Da bi se na cestama saobraćaj normalno odvijao moraju biti obezbjeđene dužine na kojima je moguće međusobno pretjecanje vozila.

Za mogućnost međusobnog preticanja vozila, pored gustine saobraćaja na cesti iz suprotnog smijera, ključni faktor su elementi ceste koji trebaju da obezbjede dovoljnu preglednost duž ceste.

Dužinu preglednosti Pp za bezbjednosno preticanje čine dužina LA koju je prešlo vozilo koje pretiče, sa dužinom ceste koje je prešlo vozilo iz suprotnog smjera.

Serpentine ?

Serpentine se primjenjuju na cestama sa malim saobraćajem i u teškim terenima. Na autocestama i cestama za brzi saobraćaj ne dozvoljava se projektovanje serpentina (brzine veće od 70 km/h)

Serpentina je složena krivina sastavljena iz okretišta – glavnog kružnog luka i sva priključna luka, koji u odnosu na glavni luk mogu biti istog ili različitog smjera.

Prema Međunarodnoj konvenciji, teretna motorna vozila sa prikolicom moraju biti konstruisana tako da se mogu zaokrenuti za 180° na prečniku od 23 m, što znači da je minimalni radijus zaokretanja R = 11.5 m

Dužine prelazniih krivina kod serpentina ne zavise od bočnih udara, zbog malih brzina, već su one uslovljene time da vozač pri prelasku iz pravca u kružni luk ima dovoljno vremena da okrene volan za potreban ugao.

Brojanje saobraćaja ?