INNOWACJA PEDAGOGICZNA W ZAKRESIE METODYCZNYM …znpchorzow.pl/publikacje/programy_zajec/061.pdf · W innowacji pedagogicznej oparłam się na programie nauczania przyrody w klasach

KARINA PASTERNY

INNOWACJA PEDAGOGICZNA

W ZAKRESIE

METODYCZNYM

DLA UCZNIÓW OD KLASY CZWARTEJ

DO SZÓSTEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ

NR 2

Z ODDZIAŁAMI INTEGRACYJNYMI

W CIESZYNIE

ZAJĘCIA TERENOWE W NAJBLIŻSZEJ

OKOLICY SZKOŁY NA LEKCJACH

PRZYRODY

Cieszyn 2013

2

SPIS TREŚCI

1.WSTĘP………………………………………………………………………………..3

2. ZASADY INNOWACJI……………………………………………………………..6

2.1.Warunki realizacji innowacji……………………………………………………….6

2. 2. Cele innowacji pedagogicznej…………………………………………………….6

3.TREŚCI PROGRAMOWE……………………………………………………………7

4. METODY ZASTOSOWANE W REALIZACJI ZAJĘĆ TERENOWYCH………...15

4.1. Pogadanka………………………………………………………………………..16

4.2. Burza mózgów…………………………………………………………………...16

4.3. Mapa mentalna…………………………………………………………………..16

4.4. Metaplan…………………………………………………………………………16

4.5. Śnieżna kula…………………………………………………………………......16

4.6. Metody ćwiczeń praktycznych…………………………………………………..17

4. 7. Obserwacja bezpośrednia……………………………………………………….17

4. 8. Eksperyment…………………………………………………………………….17

4.9. Wycieczka……………………………………………………………………….17

4.10. Metody ewaluacyjne……………………………………………………………18

5. WYBRANE SCENARIUSZE LEKCJI…………………………………………….19

5.1. Jak wyznaczyć kierunki geograficzne na widnokręgu? ………………………...19

5.2. Jak czytać mapę topograficzną?............................................................................26

5.3. Wody powierzchniowe - rzeka w najbliższej okolicy…………………………..31

5.4.Wody powierzchniowe - jezioro w najbliższej okolicy………………………….43

5.5. Poznaj rodzaje gleb w najbliższej okolicy………………………………….......53

5.6. Poznajemy las i jego mieszkańców……………………………………………...61

5.7. Jakie organizmy żyją na łące? ……………………………………………..........69

6. EWALUACJA ………………………………………………………………………77

7.PODSUMOWANIE…………………………………………………………………78

8. LITERATURA…………………………………………………………………….. 79

3

1. Wstęp

„Słyszałem i zapomniałem

Widziałem i zapamiętałem

Zrobiłem i zrozumiałem”

Konfucjusz

Przyroda to interesujący przedmiot do nauczania, będący równocześnie

wyzwaniem dla nauczyciela. To od niego w dużej mierze zależy jak uczniowie będą

postrzegać otaczający ich świat przyrody i jak będą go traktować w przyszłości.

Uważam, iż w nauczaniu przyrody istotne znaczenie mają lekcje terenowe, czyli zajęcia

odbywające się poza budynkiem szkolnym, w jego najbliższym otoczeniu. Są zgodne

z podstawą programową Umożliwiają one wykorzystanie środowiska jako źródła

wiedzy przyrodniczej. Zajęcia terenowe stanowią jedną z metod uczenia się i nauczania.

Aprobują wszystkie zmysły uczestników, poznanie otaczającej rzeczywistości jest

pełniejsze niż w przypadku innych metod. Rozwijają indywidualne uzdolnienia

uczniów. Rozbudzają także ich ciekawość i aktywność. Ponadto ułatwiają

wykorzystanie zdobytej wiedzy w życiu codziennym. Zajęcia terenowe można

przeprowadzić na przykład na boisku szkolnym, w parku, w lesie, na łące, nad rzeką,

jeziorem, w ogródku szkolnym. Naturalne wytwory

i zjawiska przyrodnicze niemal atakują uczniów w czasie zajęć terenowych, dostarczają

materiału znacznie bogatszego i pełniejszego ponieważ wzrok i słuch, wspomagane

dotykiem i powonieniem wpływa na spotęgowany odbiór zjawisk. Dlatego należy

podkreślić, że najcenniejsze są zawsze okazy naturalne i każdy nauczyciel przyrody

powinien jak największą ilość lekcji organizować w terenie.

Wycieczki i inne zajęcia terenowe umożliwiają uczniom nawiązanie

bezpośredniego kontaktu z przyrodą, z żywymi roślinami i zwierzętami w ich

środowisku. Pozwalają na poznawanie warunków życia i potrzeb organizmów,

zrozumienie istoty i znaczenia równowagi biocenotycznej oraz katastrofalnych skutków

jej zakłócenia.

Zajęcia terenowe służą również zaznajamianiu uczniów z konkretnymi problemami

i obiektami ochrony przyrody, przykładami wpływu działalności człowieka na

4

przyrodę. Sprzyjają rozwijaniu ważnych umiejętności np. koncentrowania uwagi na

określonych obiektach, na istotnych cechach budowy, procesach i zjawiskach

życiowych roślin i zwierząt, a także dokonywania pomiarów i oceny stopnia skażenia

powietrza, wód i gleby oraz jego wpływu na życie roślin i zwierząt.

Wdrażanie uczniów do udziału w wycieczkach polega m.in. na kształceniu nawyku

skupiania uwagi w terenie, kształcenie umiejętności spostrzegania i obserwowania,

rozwijaniu umiejętności dostrzegania współzależności organizmów i zjawisk,

wyrabianiu dyscypliny, rozwijaniu wrażliwości na piękno przyrody.

W czasie trwania zajęć nauczyciel musi nieustannie czuwać nie tylko nad

bezpieczeństwem, ale również kierować obserwacją i tokiem rozumowania uczniów,

nauczyć ich terminologii oraz prawidłowego formułowania wniosków.

Zakończenie zajęć w terenie należy podsumować wspólnym wnioskiem. Tak

zorganizowane i przeprowadzone zajęcia gwarantują sukces dydaktyczny

i wychowawczy. Dziecko, które uczymy przyrody znajduje się w okresie kiedy

przeważa myślenie konkretne, dlatego powinno ono zdobywać wiedzę i umiejętności

poprzez prowadzenie doświadczeń i bezpośrednie obserwacje. Przyroda nie może być

nauczana wyłącznie w klasie.

Prawidłowo zorganizowane i prowadzone zajęcia terenowe są okazją do

wzmożonego i efektywnego oddziaływania na uczniów. Umożliwiają one nasilenie

kontaktów miedzy uczniami i nauczycielami, a tym samym lepsze ich poznanie,

pogłębienie emocjonalnych więzi ucznia z przyrodą.

Realizacja procesu dydaktyczno-wychowawczego w formie zajęć terenowych

stwarza liczne okazje do kształtowania wśród uczestników wrażliwości estetycznej jako

zdolności warunkującej przeżywanie piękna i potrzeby obcowania z nim.

W wielu przypadkach uczniowie zatracili zdolność dostrzegania walorów estetycznych

przyrody, gdyż w najbardziej atrakcyjnych miejscowościach nudzą się, zakłócają

spokój, nie zwracają na piękno krajobrazu. Zajęcia terenowe są doskonałą okazja

zwracania uwagi uczniów na odcienie zieleni, bogactwo odgłosów przyrody, itp. Udział

w zajęciach terenowych staje się nieodzownym warunkiem, aby móc przeżyć rzeczy

5

i zjawiska w naturalnej ich postaci i środowisku. Wskazuje się na ich duże znaczenie

w nauczaniu przyrody i z tego względu powinny one stanowić integralny element

procesu nauczania i uczenia się.

6

2. ZASADY INNOWACJI

2. 1. Warunki realizacji innowacji

Czas trwania innowacji „Zajęcia terenowe w najbliższej okolicy szkoły na

lekcjach przyrody” ustalono na rok szkolny 2013/2014. Miejsce jej zastosowania to

Szkoła Podstawowa nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi

w Cieszynie. Innowacja ta realizowana będzie w klasach IV – VI.

2. 2. Cele innowacji pedagogicznej

Cele innowacji:

1. Kształtowanie umiejętności ukierunkowanej obserwacji terenowej oraz umiejętności

posługiwania się prostymi przyrządami pomiarowym.

2. Uświadomienie konieczności przestrzegania zasad właściwego zachowania się

w terenie.

3.Kształtowanie wartości etycznych w bezpośrednim kontakcie z przyrodą.

4. Pogłębienie wiedzy o środowisku przyrodniczym własnego miasta.

5.Tworzenie więzi uczniów z rodzinnym regionem.

6. Kształtowanie świadomości ekologicznej uczniów.

7. Rozbudzanie ciekawości i aktywność uczniów.

8. Wykorzystanie zdobytej wiedzy w życiu codziennym.

9.Uświadomienie współzależności miedzy człowiekiem, społeczeństwem

a środowiskiem naturalnym.

10. Nawiązanie kontaktu z przyrodą, z żywymi roślinami i zwierzętami w ich

środowisku.

11. Poznanie warunków życia i potrzeb organizmów, zrozumienie istoty i znaczenia

równowagi biocenotycznej oraz katastrofalnych skutków jej zakłócenia.

12. Pogłębienie emocjonalnych więzi ucznia z przyrodą.

13. Opanowanie podstaw wiedzy o elementach środowiska i zasadach jego

funkcjonowania.

7

3.Treści programowe

W innowacji pedagogicznej oparłam się na programie nauczania przyrody w klasach

4–6 szkoły podstawowej pod tytułem: Przyrodo, witaj! , wydawnictwo WSiP.

Program ten kładzie szczególny nacisk na wiadomości i umiejętności ucznia związane

z jego najbliższym otoczeniem, a także na wzajemne relacje między człowiekiem

i środowiskiem.

Podkreśla duże znaczenie prezentowania treści w sposób przyjazny i dostosowany

do możliwości percepcyjnych przeciętnego ucznia w wieku 10–12 lat, a także unikania

nadmiaru informacji typu encyklopedycznego. Uwzględnia ukształtowane umiejętności

i wiadomości nabyte przez uczniów w pierwszych latach edukacji w szkole

podstawowej i na nich dobudowuje nowe.

Tematy lekcji

1. Jak wyznaczyć kierunki geograficzne na widnokręgu?

2. Jak czytać mapę topograficzną?

3. Wody powierzchniowe - rzeka w najbliższej okolicy

4. Wody powierzchniowe – zbiornik wodny w najbliższej okolicy

5. Poznaj rodzaje gleb w najbliższej okolicy

Klasa/ Dział

Klasa 4 / „Wycieczki po okolicy”

Cele etapowe

Wyznaczanie kierunków i orientowanie się w terenie z podawaniem kierunków

głównych i pośrednich

Czytanie mapy topograficznej i posługiwanie się nią

Posługiwanie się prostymi przyrządami pomiarowymi

Nazywanie rodzajów wód powierzchniowych w najbliższej okolicy

Rozpoznawanie na mapie rodzajów wód powierzchniowych

8

Omawianie etapów powstawania gleby

Treści nauczania

Kierunki na widnokręgu

Mapy

Wody powierzchniowe

Gleby

Procedury osiągania celów

Podczas realizacji treści zawartych w dziale „Wycieczki po okolicy” wskazane jest

wykonanie wielu zadań praktycznych, dzięki którym uczeń nabywa umiejętności

korzystania z różnych źródeł informacji. Lekcje realizowane w terenie pozwolą

sprawdzić, czy uczniowie potrafią wiedzę teoretyczną zastosować w praktyce. W czasie

zajęć terenowych do metod oceny osiągnięć ucznia powinny należeć: samodzielne planowanie

i przeprowadzanie obserwacji, prawidłowe posługiwanie się przyrządami pomiarowymi oraz

wnioskowanie na podstawie dokonanych obserwacji. Umiejętności i wiedza będzie sprawdzana

za pomocą kart pracy, wypowiedzi ustnych.

Obejmą opieką hodowle roślinne i zwierzęce, podczas których systematycznie i poprawnie

zostaną wypełnione karty obserwacyjne.

Zalecane czynności ucznia i nauczyciela:

- omówienie bezpiecznego zachowania się podczas wycieczki szkolnej

- wykonanie ćwiczenia w korzystaniu z mapy topograficznej, np. podczas wycieczki

szkolnej poza miasto

- rozpoznawanie elementów przyrody ożywionej i nieożywionej na mapie i w terenie

- zorganizowanie wycieczki nad rzekę, obserwacja rzeki, sprawdzenie kierunku

płynięcia

wody, obserwacja nurtu i brzegów rzeki

- sprawdzenie czystości wód w najbliższej okolicy (pobranie próbki wody)

- obserwowanie życia w wodzie (rzece, jeziorze)

9

- prezentowanie na planszach różnych typów gleb występujących w Polsce

- omówienie zależności między żyznością gleby a rosnącymi na niej roślinami

- wykopanie w terenie dołka glebowego oraz wskazanie i omówienie zaprezentowanych

w ten sposób poziomów glebowych

- rozpoznawanie roślin i zwierząt występujących w najbliższej okolicy

Tematy lekcji

1. Poznajemy las i jego mieszkańców

2. Jakie organizmy żyją na łące?

Klasa/ Dział

Klasa 4 / „Obserwacja życia w lesie, na łące na polu i w sadzie”

Cele etapowe

Wskazywanie warstw lasu wraz z organizmami, które w nich występują

Omawianie znaczenia lasów

Rozróżnianie lasów iglastych, liściastych, mieszanych

Określanie powiązań między organizmami w lesie

Rozpoznawanie najważniejszych gatunków drzew liściastych, iglastych

występujących w Polsce

Wskazanie czym jest łąka

Treści nauczania

Struktura lasu

Organizmy żyjące w lesie i powiązanie między nimi

Rodzaje lasów – iglaste, liściaste i mieszane

Zasady zachowania się w lesie

Rodzaje łąk

10


Podczas realizacji treści zawartych w dziale „Obserwacja życia w lesie, na łące na polu

i w sadzie” wskazane jest zapoznanie uczniów z różnorodnością zespołów

przyrodniczych w najbliższym otoczeniu organizując zajęcia terenowe. Umiejętności

i wiedza będzie sprawdzana za pomocą kart pracy, wypowiedzi ustnych. Sprawdzeniu

będą podlegały postawy proekologiczne na podstawie zachowania podczas zajęć

terenowych.


- analizowanie schematu lasu

- oglądanie i rozpoznawanie rysunków i okazów zielnikowych występujących w lesie

i na łące

- podawanie przykładów różnych gatunków zwierząt występujących w lesie

i omawianie ich roli w środowisku

- analizowanie schematów powiązań pokarmowych między organizmami żyjącymi

w lesie, na łące

- pogadanka na temat zasad zachowania się w lesie

- omawianie wykorzystania lasów i łąk przez człowieka

Tematy lekcji

1. Jak korzystać z planu miasta?

2.Czym różni się wysokość względna od wysokości bezwzględnej?

Klasa/ Dział

Klasa 5 /„Przed wyprawą po Polsce”

11

Cele etapowe

Posługiwanie się planem, mapą podczas badań terenowych

Odczytywanie form ukształtowania terenu na podstawie rysunku poziomicowego

Określenie przydatności w terenie danej mapy

Posługiwanie się mapą poziomicową: odczytywanie wysokości względnej

i bezwzględnej

Treści nauczania

Orientacja w terenie

Plan

Mapa

Skala planu i mapy

Rodzaje map

Poziomice

Wysokość względna i wysokość bezwzględna


Podczas realizacji treści zawartych w dziale „Przed wyprawą po Polsce” wskazane jest

zapoznanie uczniów z podstawowymi problemami, jakie można napotkać podczas

wycieczki. Szczególnie ważne jest omówienie, jak należy do tej wycieczki się

przygotować. Umiejętności i wiedza będą sprawdzane za pomocą kart pracy,

wypowiedzi ustnych.


- prowadzenie ćwiczeń z kompasem na boisku szkolnym, wyznaczanie kierunków

geograficznych na widnokręgu za pomocą Słońca

- podawanie przykładów, kiedy i w jakich sytuacjach życiowych potrzebna jest

umiejętność wyznaczania kierunków świata

- porównywanie skal map i planów

- ćwiczenia w odczytywaniu form terenu na podstawie rysunku poziomicowego

12

-praca z mapą topograficzną

- ćwiczenia w określaniu wysokości względnej i bezwzględnej

- pomiar wysokości względnej w terenie

Tematy lekcji

1. Skały w najbliższej okolicy.

2.Sposoby ochrony przyrody są różne.

Klasa/ Dział

Klasa 5 /„Krajobrazy Polski”

Cele etapowe

Wskazywanie form ochrony przyrody na mapie Polski i w pobliżu szkoły

Określanie przykładów grzybów, roślin i zwierząt chronionych

Charakteryzowanie wybranych parków narodowych

Określenie przyczyn zagrożenia gatunków

Rozpoznawanie skał występujących w najbliższej okolicy

Treści nauczania

Formy ochrony przyrody stosowane w Polsce

Skały i minerały, rodzaje skał


Podczas realizacji treści zawartych w dziale „Krajobrazy Polski” uczniowie udają się na

wycieczkę, aby rozpoznać skały występujące w najbliższej okolicy. Oglądają skały

przez lupę. Poznają celowość działań na rzecz ochrony przyrody. Umiejętności

i wiedza będzie sprawdzana za pomocą kart pracy, wypowiedzi ustnych. Sprawdzeniu

będą podlegały postawy proekologiczne na podstawie zachowania podczas zajęć

terenowych.

13


- rozpoznawanie skał podczas zajęć w terenie, wskazywanie skał sypkich, zwięzłych

i litych

- charakteryzowanie form ochrony przyrody występujących w okolicy

Tematy lekcji

1. Jaka jest budowa i rola korzenia?

2. Budowa i znaczenie łodyg oraz liści.

2. Jesienne zbiory - nasiona i owoce.

3. Poznaj rośliny nasienne.

Klasa/ Dział

Klasa 6 /„Różnorodność organizmów”

Cele etapowe

Rozpoznawanie pospolitych roślin nasiennych w pobliżu szkoły

Określenie rodzajów korzeni, łodyg, liści, owoców, kwiatów

Wskazanie funkcji poszczególnych organów roślinnych

Wykazanie związku budowy z funkcją organów roślinnych

Odróżnianie roślin okrytonasiennych od nagonasiennych

Wskazanie korzyści płynących dla roślin z wytwarzania nasion i owoców

Treści nauczania

Rośliny najbliższej okolicy

Rośliny nasienne


Realizacja tego działu wymaga przeprowadzenia zajęć terenowych. W czasie zajęć

terenowych do metod oceny osiągnięć ucznia powinny należeć: samodzielne

planowanie i przeprowadzanie obserwacji, prawidłowe posługiwanie się przyrządami

14

pomiarowymi oraz wnioskowanie na podstawie dokonanych obserwacji. W tych

naturalnych warunkach zostaną sprawdzone umiejętności rozpoznawania gatunków

roślin za pomocą wypowiedzi ustnych, wypełnionych kart pracy oraz zebrania okazów

roślin w celu sporządzenia zielników.


- przypominanie drzew, krzewów, roślin zielnych występujących w najbliższej okolicy

- obserwowanie i rozpoznawanie roślin

15

4. METODY ZASTOSOWANE W REALIZACJI ZAJĘĆ TERENOWYCH

Termin metoda pochodzi od greckiego słowa methodos, co znaczy badanie,

sposób badania, droga dochodzenia do prawdy. Metoda nauczania jest to

systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający

osiągnięcie celów kształcenia, inaczej mówiąc jest to wypróbowany układ czynności

nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych

zmian w osobowości uczniów.

4.1. Pogadanka

Metoda polegająca na dialogu nauczyciela z klasą. Dialog polega na zadawaniu pytań

i otrzymywaniu na nie odpowiedzi. Warunkiem wstępnym zastosowania tej metody są

określone wiadomości posiadane przez uczniów. Pytania powinny skłonić uczniów do

analizy i syntezy wiadomości oraz do wyciągania wniosków. Oczywistą rzeczą jest to,

ze tylko pierwsze pytanie nauczyciel stawia tak, jak sobie założył, natomiast pozostałe

pytania będą wynikać z odpowiedzi uczniów. Trzeba podkreślić, że nie należy

traktować jednego ucznia, jako poziomu wiadomości całej klasy. Cele, które osiąga się

stosując tę metodę to: wprowadzenie nowych wiadomości, utrwalenie znanego już

uczniom materiału, doskonalenie wiadomości posiadanych przez uczniów.

Rodzaje pogadanki:

- wstępna (zapoznanie uczniów z nowym materiałem)

- systematyzująca (systematyzuje wiadomości)

- utrwalająca (utrwala wiadomości)

- kontrolna (kontroluje stopień opanowania określonych wiadomości przez uczniów)

4.2. Burza mózgów

Burza mózgów jako metoda pod hasłem” wszyscy mają równe szanse w wymyślaniu

dobrych pomysłów”. Metoda zwana również „ fabryką snów” czy „giełdą pomysłów”

można ją wykorzystać na kilka sposobów – zabawa wyobraźni i pomysłowości, jako

działanie rozwijające myślenie samo w sobie lub dla rozgrzewki przed innym zadaniem.

Przez określony czas wymyślane są i spisywane wszystkie pomysły, nawet te

16

najbardziej absurdalne. Na ogół na początku pojawiają się pomysły dość banalne,

oczywiste, codzienne. Z czasem wyobraźnia podsuwa pomysły coraz to bardziej

nieoczekiwane, abstrakcyjne, innowacyjne. Zasada podstawowa – nie wolno

krytykować pomysłów innych, każdy ma prawo podać swój pomysł. Zadania można

realizować w całej grupie, w zespołach podzielonych, w parach. Stwierdza się, że im

większa grupa, tym szybciej następuje przejście do pomysłów bardzo oryginalnych.

4.3. Mapa mentalna

Zwana „mapą mózgu”, „mapą myśli” służy do rozwiązywania zadań z wykorzystaniem

rysunków, zwrotów i haseł. Za jej pomocą można definiować pojęcia. Zbieranie

informacji odbywa się przez notowanie skojarzeń. Nauczyciel nie koryguje żadnej

wizualizacji. Metoda ta pozwala uczniom na kształcenie takich umiejętności jak:

planowanie, organizowanie i ocenianie własnej nauki, rozwijanie sprawności

umysłowych. Kształci także skuteczne porozumiewanie się w różnych sytuacjach, uczy

uwzględniania poglądów innych ludzi oraz poprawnego posługiwania się językiem

ojczystym.

4.4. Metaplan

Metoda stosowana w nowoczesnym zarządzaniu, została przeniesiona do szkoły jako

zapis narady nad skomplikowanymi sprawami. Pozwala ona na rozważeniu zagadnienia

i znalezienie najlepszego rozwiązania. Metoda ta jest graficznym zapisem pracy nad

rozwiązaniem problemu. Pozwala wspólnie poszukiwać rozwiązania, służy rozwojowi

umiejętności analizy, oceniania faktów, daje możliwość przygotowania i prezentacji

własnego punktu widzenia. Problem, który rozwiązują uczniowie, może być

rzeczywisty lub fikcyjny.

4.5. Śnieżna kula

Technika śnieżnej kuli polega na rozwiązywaniu problemu według określonej

procedury, angażującej uczniów do aktywnej pracy indywidualnej, grupowej

i zbiorowej. Uczniowie rozwijają umiejętności samodzielnego wyrażania własnego

17

zdania, słuchania opinii innych, selekcji argumentów oraz współpracy. Problem podany

przez nauczyciela każdy uczeń rozważa indywidualnie i formułuje odpowiedź pisemną.

Następnie uczniowie siadają dwójkami i ustalają wspólne stanowisko. Potem dwójki

dobierają się w czwórki, czwórki w ósemki itd. i za każdym razem uzgadniane jest

wspólne zdanie. Na koniec wypracowuje się jedno wspólne stanowisko całej klasy.

4.6. Metody ćwiczeń praktycznych

Metody te ułatwiają uczniom bezpośrednie poznanie rzeczywistości oraz pozwalają na

wykorzystanie posiadanej przez nich wiedzy w rozwiązywaniu problemów

praktycznych.

4.7. Obserwacja bezpośrednia

Obserwacja bezpośrednia polega na uważnym śledzeniu zjawisk lub obiektów

przyrodniczych. Odbywa się w warunkach naturalnych lub w pracowni przyrodniczej

przy wykorzystywaniu różnych przyrządów. Uczniowie uczą się wnioskowania,

dostrzegania różnic, związków, wykorzystywania zdobytej wiedzy.

4. 8. Eksperyment

Metoda, która polega na poznawaniu zjawisk, procesów związanych z otaczającym

światem poprzez praktyczne działanie. Metoda kształci umiejętności planowania,

organizowania i oceniania własnej nauki, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce,

rozwijanie sprawności umysłowej oraz osobistych zainteresowań.

4.9. Wycieczka

Metoda polegająca na bezpośrednim zapoznaniu uczniów ze środowiskiem

przyrodniczym; budową i warunkami życia w ekosystemach, obserwacją roślin

i zwierząt w ich środowisku naturalnym, ekologicznego zachowania się.

18

4.10. Metody ewaluacyjne

Zrealizowana lekcja ma zawsze wpływ na kolejną lekcję, ponieważ proces uczenia się

jest zawsze związany z nastrojami, dobrym lub złym samopoczuciem uczniów.

Stosowanie metod ewaluacyjnych wspiera proces świadomego uczestnictwa w procesie

dydaktycznym i daje uczniowi poczucie podmiotowości.

19

5.WYBRANE SCENARIUSZE LEKCJI

5.1. Jak wyznaczyć kierunki geograficzne na widnokręgu?

2 godziny lekcyjne

Cele szczegółowe:

Wiadomości

uczeń:

wymienia główne i pośrednie kierunki geograficzne

podaje sposoby wyznaczania kierunków głównych w terenie

zna nazwy kierunków geograficznych w języku angielskim

zna zasady działania kompasu

wie co to jest gnomon

Umiejętności

uczeń:

potrafi wyznaczyć kierunki geograficzne w terenie za pomocą kompasu, gnomonu

i Słońca, pnia ściętego drzewa, korony, mchu na korze drzewa, anteny satelitarnej,

mrowiska, zegarka i Słońca

wyjaśnia zależność długości i kierunku cienia od pory dnia

wyznacza kierunki różnych obiektów w stosunku do miejsca obserwacji

sporządza dokumentację prowadzonych obserwacji

pracuje według pisemnej instrukcji

stosuje zasady właściwego zachowania się w terenie

Postawy

uczeń:

dąży do poszerzenia swojej wiedzy;

odpowiednio zachowuje się w środowisku naturalnym;

przejawia odpowiedzialność za pracę w grupie;

pracuje z zaangażowaniem na lekcji;

20

Formy pracy:

indywidualna, grupowa, zbiorowa

Metody pracy:

słowna: pogadanka,

obserwacyjna,

burza mózgów

ćwiczenia praktyczne

Środki dydaktyczne:

obiekty przyrodnicze w terenie

karty pracy,

kompasy

sztywne podkładki

ołówki

zegarek

gnomon

zeszyt ćwiczeń

plansza przedstawiająca sposób wyznaczania kierunku północnego przez Gwiazdę

Polarną, róża kierunków

Przebieg lekcji:

Faza wstępna

1. Czynności organizacyjne - sprawdzenie obecności

2.Wprowadzenie do tematu (przypomnienie pojęć: Słońce wschodzi, zachodzi, góruje)

podanie celów lekcji.

3.Zapisanie tematu lekcji.

4. Burza mózgów – kiedy potrzebna nam jest znajomość kierunków geograficznych

5.Podział klasy na grupy

6. Przypomnienie zasad bezpiecznego zachowania się w terenie

7. Rozdanie kart pracy i środków dydaktycznych.

21

Faza realizacyjna

1.Po krótkim wyjaśnieniu, jak działa kompas, uczniowie wyznaczają za pomocą

kompasu kierunek północny i wskazują pozostałe kierunki. Podpisują różę kierunków.

2.Nauczyciel na podstawie planszy wprowadza angielskie nazwy kierunków.

3. Określają kierunki do wybranych obiektów w stosunku do miejsca obserwacji.

Zapisują w karcie pracy.

4.Wyznaczają kierunek północny innymi sposobami (za pomocą: gnomonu Słońca

i zegarka, pnia ściętego drzewa, korony i mchu na korze samotnego drzewa, na

podstawie zamontowanych anten satelitarnych, nachylenia mrowiska)

5. Nauczyciel na podstawie planszy tłumaczy jak można wyznaczyć kierunek północny

w nocy.

Faza końcowa

a) Zabawa w poszukiwaczy skarbów. Według instrukcji każda grupa musi odszukać

skarb ukryty w różnych miejscach w terenie. Grupa, która wygra otrzymuje certyfikat

mistrza w orientowaniu się w terenie.

b) Omówienie wyników pracy poszczególnych grup.

c) Zadanie pracy domowej. Podczas gwieździstej nocy odszukaj kierunek północny za

pomocą Gwiazdy Polarnej i wykonaj schematyczny rysunek.

Załącznik

Karta pracy

Grupa (Imiona i nazwiska)

1………………………………………

2………………………………………

3………………………………………

4………………………………………

Zadania

1. Wyznacz za pomocą kompasu kierunek północny w terenie oraz pozostałe

kierunki i zaznacz je na róży kierunków. W tym celu:

22

a) Ułóż kompas poziomo na dłoni, z dala od innych kompasów i większych metalowych

przedmiotów.

b) Odblokuj igłę magnetyczną , by mogła się poruszać.

c) Odczekaj, aż igła magnetyczna zatrzyma się, wówczas oznaczony na niebiesko

koniec igły wskaże północ.

d) Wolno obracaj kompas tak, aby kierunek północny opisany na tarczy był zgodny

z kierunkiem północnym wskazanym przez igłę magnetyczną.

2. Podpisz różę kierunków używając angielskich nazw.

Ryc.39. Róża kierunków (wg M. Marko - Worłowskiej, F. Szlajfera)

3.Wypisz obiekty znajdujące się na południe, północ, wschód i zachód od Twojego

miejsca obserwacji:

Na północ od miejsca obserwacji znajduje się:…………………………………………...

Na południe od miejsca obserwacji znajduje się:………………………………………...

Na zachód od miejsca obserwacji znajduje się:…….………………………………….

Na wschód od miejsca obserwacji znajduje się:…………………………………………

Na północny wschód od miejsca obserwacji znajduje się:………………………………

Na północny zachód od miejsca obserwacji znajduje się:………………………………

Na południowy wschód od miejsca obserwacji znajduje się:…………………………...

Na południowy zachód od miejsca obserwacji znajduje się:……………………………

4.Wyznacz kierunek północny za pomocą gnomonu. Najkrótszy cień rzucony

w południe słoneczne przez gnomon wyznacza kierunek północny. Rozpocznij

obserwacje cienia przed godziną 12 00

w południe i zaznaczaj jego długość co 5 min.

23

przez co najmniej 30 min., aby można było uchwycić moment najkrótszego cienia (czyli

górowanie Słońca).

Wykonaj rysunek.

5. Wyznacz kierunek północny za pomocą zegarka. Celuj wskazówkę godzinową na

słońce. Zegarek musi leżeć w poziomie. Następnie podziel kąt powstały między

wskazówką godzinową a liczbą 12 na prawo (przed południem) lub na lewo

(po południu). Przed południem słońce posuwając się w prawo zmierza do południa.

Po południu słońce posuwając się w prawo odsuwa się od południa.

Ryc. 40. (wg orientuj.pl)

6.Odszukaj samotne drzewo:

a) Zaobserwuj jego koronę (korony samotnie stojących drzew są przeważnie bardziej

rozwinięte od strony południowej).

24

b) Zaobserwuj jego korę (kora samotnie rosnących drzew od strony północnej jest

często grubsza, gdy cały pień jest obrośnięty mchem, na północnej stronie jest go

więcej). Narysuj drzewo i zaznacz kierunek północny.

7. Znajdź kamień porośnięty mchem (mech rośnie od północy, ponieważ

najbardziej oświetlona w ciągu dnia jest południowa strona kamienia, a mech

lubi cień).

8. Podejdź do ściętego pnia drzewa i zaobserwuj słoje (słoje ściętych pni są szersze

od strony południowej, a bardziej skupione od strony północnej). Wykonaj

rysunek

9. Zaobserwuj dach pokryty śniegiem. Od której strony szybciej topnieje?

…………………………………………………………………………………………….

10. Spójrz na zamontowane anteny satelitarne, w którym kierunku są zwrócone?

……………………………………………………………………………………………

11. Na podstawie planszy określ jak zbudowane jest mrowisko. Która strona jest

łagodniej wzniesiona i dlaczego. Wykonaj rysunek zaznaczając kierunek północny.

25

12. Na podstawie planszy uzupełnij rysunek, wpisują w odpowiednie miejsca

nazwy: Wielki Wóz, Gwiazda Polarna, kierunek północny.

13. Zabawa w poszukiwaczy skarbów. Według instrukcji odszukaj skarb ukryty

w różnych miejscach w terenie, w jak najkrótszym czasie.

Kieruj się 5 kroków na N, następnie 8 kroków na E, 5 kroków na SW, 7 kroków na

NE.

Wzór certyfikatu

Certyfikat

Zaświadcza się, iż grupa…………………………., dnia ………….. uzyskała tytuł

mistrza w orientowaniu się w terenie.

Nauczyciel przyrody:

……………………………

26

5.2. Jak czytać mapę topograficzną?

2 godziny lekcyjne

Cele szczegółowe:

Wiadomości

uczeń:

wie co to jest mapa topograficzna

zna elementy mapy

rozumie skalę mapy

Umiejętności

uczeń:

potrafi wyjaśnić do czego służą elementy mapy topograficznej

potrafi zorientować mapę za pomocą kompasu oraz charakterystycznych obiektów

w terenie (sposobem geometrycznym)

odczytuje znaki topograficzne

ocenia na podstawie skali, która mapa jest dokładniejsza

rozpoznaje mapę topograficzną

rozróżnia znaki powierzchniowe, liniowe i punktowe

wskazuje na mapie charakterystyczne elementy

planuje i przeprowadza obserwacje, pomiary

stosuje wiedzę teoretyczną w praktyce



Postawy

uczeń:





27

Formy pracy:


Metody pracy:

słowna: pogadanka, opis

obserwacyjna,



obiekty w terenie

karty pracy

kompasy

sztywne podkładki

ołówki

mapy topograficzne terenu w różnej skali

linijka

nitka

Przebieg lekcji:

Faza wstępna


2. Wprowadzenie do tematu: przeczytanie krótkiej historyjki Kasia pojechała na

wycieczkę w góry, jednakże po upływie 30 minut zgubiła się, o czym zapomniała

dziewczynka, w odpowiedzi pomoże wam rozsypanka wyrazowa.

pa

3.Podanie celów lekcji.

4. Zapisanie tematu lekcji.

5. Podział klasy na grupy

6. Przypomnienie zasad bezpiecznego zachowania się w terenie


PA MA GRA PO TO FICZ NA

28

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel wskazuje legendę mapy. Uczniowie wymieniają jej elementy,

uzupełniając schemat.

2. Spośród trzech map topograficznych w skali 1:10000, 1:25000, 1:50000 wybierają

właściwą w celu zaplanowania i odbycia wycieczki po najbliższej okolicy szkoły.

3. Na podstawie legendy mapy rozpoznają znaki topograficzne (powierzchniowe,

liniowe, punktowe). Uzupełniają schemat.

4.Orientują mapę za pomocą kompasu oraz znaków topograficznych i obiektów

terenowych.

5. Opracowują trasę wycieczki (docierają do celu najkrótszą drogą).

Faza końcowa

a) Omówienie wyników pracy poszczególnych grup.

b) Uzasadnienie stwierdzenia umiejętność czytania mapy jest w życiu bardzo przydatna

c) Zadanie pracy domowej. Wykonaj zadanie z zeszytu ćwiczeń str. 98, zad.1.

Załącznik

Karta pracy


1……………………………………… 3………………………………………

2……………………………………… 4………………………………………

Zadania

1. Na podstawie mapy topograficznej najbliższego terenu szkoły odczytaj jakie

elementy zawiera legenda. Uzupełnij schemat.

29

las liściasty droga główna szkoła

las mieszany ścieżka kościół

sad rzeka most

teren podmokły kolej parking

2. Spośród wymienionych map topograficznych wybierz właściwą w celu

zaplanowania i odbycia wycieczki po najbliższej okolicy szkoły.

Mapa topograficzna w skali 1: 10000

Mapa topograficzna w skali1: 25000

Mapa topograficzna w skali1: 50000

Uzasadnij swój wybór:……………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

3. Zorientuj mapę, czyli ustaw ją tak, aby kierunek północny na mapie zgadzał się

z kierunkiem północnym w terenie. Wykonaj tą czynność dwoma sposobami:

a) Sposobem geometrycznym:

Orientowanie mapy według przedmiotów terenowych i form rzeźby terenu Znajdź na

mapie miejsce, w którym jesteś następnie do linii orientacyjnej łączącej twoje stanowisko

z dowolnym przedmiotem terenowym lub formą rzeźby terenu np. domem, drzewem

przyłóż linijkę i obracaj w poziomie mapę, dopóki linia orientowania na mapie nie

pokryje się z linią orientowania w terenie.

b) Sposobem magnetycznym:

Legenda

Tytuł Skala Znaki topograficzne

Powierzchniowe Liniowe Punktowe

30

W tym celu należy przyłożyć kompas do lewej ramki mapy i tak długo obracać mapą,

aż ramka znajdzie się na jednej linii z kierunkiem północnym wyznaczonym przez igłę

magnetyczną kompasu.

4. Wybierz z mapy jeden obiekt, nie wymieniając nazwy, opisz go innej grupie tak,

aby mogła rozpoznać, o jaki obiekt chodzi i odszukać go na swojej mapie.

5. Zabawa w przewodnika.

a) Wyznacz na mapie fragment wokół twojej szkoły, który obejmuje obszar oddalony

od niej nie bardziej niż 2 km. Możesz to zrobić, korzystając ze skali mapy. Odmierz

nitką odległość 2 km, a następnie zakreśl za pomocą nitki okrąg o środku znajdującym

się w symbolu szkoły.

Możesz oszacować odległość według rodzaju i stopnia widoczności.

Odległość

w metrach

Rodzaj i stopień widoczności

ok. 5000 Widoczne oddzielne małe domy

ok. 4000 Widoczne okna w domach

ok. 3000 Widoczne kominy na dachach

2000 - 1000 Widoczne oddzielne drzewa, krzaki i pojedyncze osoby

1000 - 900 Widać kontury człowieka, zarys drzew i ich pnie

800 - 700 Widać ogólny zarys człowieka, na drzewach widać grube gałęzie

600 - 500 Widać ruchy rąk i nóg, na drzewach widać gałęzie

400 - 300 Odróżnia się w ogólnych zarysach nakrycie głowy, ubiór, obuwie, na

drzewach widać gałązki

300 - 250 Odróżnia się owal twarzy, odcienie kolorów w ubiorze, rodzaje drzew

200 - 150 Odróżnia się zarys twarzy, szczegóły ubioru, na drzewach widać liście

100 - 70 Widoczne części twarzy: oczy, nos, usta, kształt liści na drzewach oraz

kora pni

Ryc.41. Rodzaj i stopień widoczności w zależności od odległości - możliwość oceny

odległości w dzień (wg B. Sołtysiaka, 1997).

31

b) Z wyznaczonego fragmentu mapy wybierz miejsce, do którego można dojść w ciągu

10 minut (przeciętnie chodzimy z prędkością 4km/h).

c) Doprowadź do wyznaczonego miejsca resztę klasy w jak najkrótszym czasie,

opisując trasę marszu (kierunek, mijane obiekty).

5.3. Wody powierzchniowe - rzeka w najbliższej okolicy

3 godziny lekcyjne

Cele szczegółowe:

Wiadomości

uczeń:

opisuje teren, po którym płynie rzeka

wymienia i opisuje charakterystyczne elementy, odcinki rzeki źródła, ujście,

dopływy, bieg, koryto

wymienia źródła zanieczyszczeń wody w badanej rzece

Umiejętności

uczeń:

ocenia stan najbliższego środowiska

posługuje się atlasami, przewodnikami, przyrządami

rozpoznaje zwierzęta wskaźnikowe

wskazuje na mapie charakterystyczne elementy, odcinki rzeki

planuje i przeprowadza obserwacje, pomiary przyrodnicze

wyciąga wnioski z przeprowadzonych pomiarów

stosuje wiedzę teoretyczną w praktyce;





32

określa kierunki świata za pomocą kompasu

Postawy

uczeń:





Formy pracy:


Metody pracy:

słowna: pogadanka,

obserwacyjna,

burza mózgów


metaplan


wiersz J. Tuwima Rzeczka

obiekt przyrodniczy w terenie (rzeka)

karty pracy,

lupy

kompasy

sztywne podkładki

ołówki

słoiki

mapy topograficzne terenu

przewodniki i atlasy do rozpoznawania roślin i zwierząt

papierki wskaźnikowe

stoper

33

termometr

taśma miernicza

miernik nachylenia brzegu

przyrząd do pobierania próbek wody

Przebieg lekcji:

Faza wstępna


2. Wprowadzenie do tematu poprzez przeczytanie wiersza J. Tuwima Rzeczka

a) krótka rozmowa na temat utworu zakończona pytaniem: „Czy chcielibyście

zrozumieć tajemniczą mowę rzeki? I stwierdzenie: „Aby zrozumieć, trzeba najpierw

poznać”.



5. Przypomnienie zasad bezpiecznego zachowania się nad rzeką


Faza realizacyjna

1.Uczniowie określają na podstawie mapy:

- nazwę, źródło, bieg, ujście, dopływy badanej rzeki zaznaczają na mapie miejsce nad

rzeką, w którym się znajdują.

2.Według instrukcji przeprowadzają pomiary: szerokości rzeki, głębokość, nachylenia

brzegu, prędkości przepływu, kierunku płynięcia, temperatury wody, powietrza.

3. Opisują dno rzeki i stopień jej zaśmiecenia

4. Badają odczyn wody.

5. Określają zapach, barwę.

6.Opisują stopień zanieczyszczenia rzeki na podstawie obecności zwierząt

wskaźnikowych.

7. Na podstawie mapy wymieniają źródła zanieczyszczeń wody w badanej rzece.

Faza końcowa


34

b) wykonanie metaplanu na temat: co trzeba zrobić, aby rzeka w okolicy szkoły była

czysta? (Jeżeli wyniki badania czystości wody wskażą na zanieczyszczenie)

Co trzeba zrobić, aby rzeka w okolicy szkoły była czysta?

Jak jest? Jak powinno być?

woda w rzece ma kolor brunatny,

pachnie nieprzyjemnie

znajdują się śmieci

nie można jej pić, ani się w niej

kąpać

woda powinna być przejrzysta

i czysta, tak aby można się było

w niej kąpać

Dlaczego nie jest tak jak być powinno?

niedaleko znajduje się zakład przemysłowy, który przyczynia się do

zanieczyszczenia wody

ludzie wrzucają śmieci i myją swoje samochody

Wnioski:

woda w rzece wymaga oczyszczenia

d) Zadanie pracy domowej. Zaproponuj sposoby ochrony wód badanej rzeki.

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

Załącznik

Karta pracy


1………………………………………

3………………………………………

2………………………………………

4………………………………………

Data przeprowadzenia badań ……………………………….

Pamiętaj o zachowaniu bezpieczeństwa podczas przebywania nad wodą, słuchaj

wszystkich poleceń nauczyciela, bez pozwolenia nie zbliżaj się do rzeki.

35

Zadania

1. Na podstawie mapy topograficznej terenu wypełnij kartę informacyjną rzeki

oraz zaznacz na mapie miejsce nad rzeką, w którym się znajdujesz

Nazwa rzeki ………………………………………………Źródło rzeki znajduje się

……………………………………………….Jest rzeką główną/dopływem. Uchodzi do

……………………………………………Jej dopływy to ……………….........................

2. Określ szerokość rzeki. W tym celu nie przechodź na druga stronę rzeki, aby

zmierzyć jej szerokość. Jeżeli w pobliżu jest most, wykorzystaj go do tego pomiaru.

Jeżeli nie, to oszacuj, ile jednometrowych odcinków zmieści się od jednego do drugiego

brzegu rzeki. Zalicz rzekę do jednej z klas szerokości:

a) mniej niż 2 m

b) 2-5 m

c) 5-10 m

3. Za pomocą wykonanego przez ciebie miernika zgodnie z instrukcją odczytaj

nachylenie brzegu rzeki.

……………………………………………………………………………………………

36

Ryc.42. Miernik nachylenia brzegu (wg Pakietu edukacyjnego – Ojcowski Park Narodowy,

1995)

4. Zmierz prędkość przepływu:

a) Odmierz wzdłuż brzegu 10-metrowy odcinek

37

b) Wrzuć do wody, powyżej tego odcinka, kawałek drewna i zmierz, w jakim czasie

przepłynie wyznaczony odcinek

c) Powtórz pomiar trzy razy i oblicz średnią z uzyskanych wyników

d) Wynik zanotuj w tabeli:

Pomiar nr 1 Pomiar nr 2 Pomiar nr 3 Średni czas przepływu

5. Za pomocą kompasu określ kierunek, w jakim płynie rzeka na badanym odcinku

Rzeka płynie w kierunku………………………………………………………….

6. Zmierz temperaturę wody i powietrza

a) Zanurz termometr w wodzie na około 30 s i odczytaj pomiar. Jeżeli rzeka jest głęboka

nabierz wody z rzeki przy użyciu wykonanego przez ciebie przyrządu do pobierania próbek

wody.

b) Zmierz temperaturę powietrza

c) Oblicz różnicę temperatur wody i powietrza

d) wynik zanotuj w tabeli

Temperatura wody Temperatura powietrza Różnica temperatur

7. Opis dna rzeki – ćwiczenie wykonaj tylko wtedy, jeżeli możesz dostrzec dno przez

wodę! Z czego zbudowane jest dno? Zakreśl odpowiedź

muł

otoczaki

piasek

beton

duże skały

8. Sprawdź, czy w rzece znajdują się śmieci. Wykonaj notatkę w tabeli

Śmieci typu Ilość

38

Rowery, wózki, samochody itp.

Butelki i opakowania

Papier, karton, przedmioty

z drewna i styropianu

Przedmioty metalowe

i puszki po farbach, lakierach itp.

39

Ropa, benzyna, olej,

smary

Inne (jakie?)

Ryc.43. Śmieci w rzece (wg Pakietu edukacyjnego – Ojcowski Park Narodowy, 1995)

9. Opisz stan zanieczyszczenia wzdłuż dwumetrowego odcinaka brzegu rzeki na

podstawie obecności zwierząt wskaźnikowych. Skorzystaj z tabeli, w której zawarto

krótką informację o wodnych zwierzętach wskaźnikowych. Wykonanie tego zadania

ułatwi ci poniższa karta informacyjna zanieczyszczenia rzeki.

Zaobserwowane zwierzęta

l.p. nazwa wygląd

Stopień zanieczyszczenia badanego odcinka rzeki na podstawie zwierząt

wskaźnikowych

40

Stopień zanieczyszczenia rzeki Zwierzę wskaźnikowe

niski Larwy ważek, larwy jętek, skorupiaki wodne

średni Pijawki, larwy sieciarek

wysoki Larwy muchy gnojki, brak ryb

Ryc. 44. Zwierzęta wskaźnikowe (wg E. Kłos, B. Zajdler, 2006)

Ryc. 45. Wskaźniki jakości wody (wg Pakietu edukacyjnego – Ojcowski Park Narodowy,

1995)

41

10. Wykonaj pomiar odczynu wody za pomocą papierków wskaźnikowych

Odczyn wody……………………………………………………………………..

11. Sprawdź zapach wody. Napełnij słoik woda , zakręć go. Określ intensywność jej

zapachu w skali od 0 do 5

0- brak zapachu

1- bardzo słaby 3-wyraźny 5- bardzo silny

2-słaby 4-silny

Wyniki swoich spostrzeżeń zapisz w tabeli, wpisując do niej odpowiednią cyfrę.

Rodzaj zapachu Intensywność zapachu

według skali od 0 - 5

Zapach roślinny

Zapach siana

Zapach obornika

Zapach gnilny Zapach zgniłych jaj

Zapach specyficzny

Zapach nafty, benzyny

Inny zapach – określ,

jaki……………

12. Zastanów się, (możesz skorzystać z mapy) jakie są źródła zanieczyszczeń wody

w badanej rzece:

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………

Instrukcja nr1

Wykonanie miernika nachylenia brzegu

42

Ryc. 46. Miernik nachylenia brzegu

(wg Pakietu edukacyjnego – Ojcowski Park Narodowy, 1995)

Instrukcja nr 2

Wykonanie przyrządu do pobierania próbek wody

43

Ryc.47. Przyrząd do pobierania próbek wody (wg Pakietu edukacyjnego – Ojcowski Park

Narodowy, 1995)

5.4. Wody powierzchniowe – zbiornik wodny w najbliższej okolicy

3 godziny lekcyjne

Cele szczegółowe:

Wiadomości

uczeń:

wie co to jest zbiornik wodny

zna typy zbiorników wodnych

zna ukształtowanie powierzchni wokół zbiornika wodnego

określa znaczenie zbiornika wodnego

44

Umiejętności

uczeń:

ocenia stan najbliższego środowiska

posługuje się atlasami, przewodnikami, przyrządami

potrafi określić położenie badanego zbiornika wodnego na mapie

rozpoznaje rośliny występujące w poszczególnych strefach zbiornika

wskazuje na mapie charakterystyczne elementy


wyciąga wnioski z przeprowadzonych pomiarów

stosuje wiedzę teoretyczną w praktyce




ocenia stadium, w jakim znajduje się zbiornik

Postawy

uczeń:





Formy pracy:


Metody pracy:

słowna: pogadanka

obserwacyjna,

giełda pomysłów


ewaluacyjna


obiekt przyrodniczy w terenie (zbiornik wodny)

45

karty pracy

kompasy

sztywne podkładki

ołówki

słoiki

mapy topograficzne terenu

przewodniki i atlasy do rozpoznawania roślin i zwierząt


termometr

wiadro

plastikowa rurka z korkiem do badania przezroczystości wody

taśma miernicza

tyczka

Przebieg lekcji:

Faza wstępna




4. Przypomnienie zasad bezpiecznego zachowania się nad jeziorem


Faza realizacyjna

1. Uczniowie zaliczają zbiornik wodny do wód stojących

2. Określają położenie zbiornika wodnego

3. Metodą giełdy pomysłów wykonują mapę skojarzeń dotyczącą definicji zbiornika wodnego

4. Określają typ zbiornika wodnego, ukształtowanie terenu, elementy przyrody, powierzchnię

wody.

5.Według instrukcji badają: wygląd, zapach, barwę wody, materiał widoczny na dnie,

przezroczystość.

6. Dokonują pomiarów: głębokości, temperatury wody, powietrza, pH,

46

7.Rozpoznają strefy roślinności w zbiorniku oraz poszczególne rośliny.

8. Według schematu rozpoznają stadium rozwoju zbiornika.

9.Opisują stopień zanieczyszczenia wody.

10. Określają znaczenie badanego zbiornika.

Faza końcowa


b) Uczniowie dokonują samooceny.

Ryc.48. Kwiat ewaluacyjny (wg Książki nauczyciela, 2003)

d) Zadanie pracy domowej. Wykonaj plakat dotyczący badanego zbiornika.

Załącznik

Karta pracy


1………………………………………

2………………………………………

3………………………………………

4………………………………………


47

Pamiętaj o zachowaniu bezpieczeństwa podczas przebywania nad wodą, słuchaj

wszystkich poleceń nauczyciela, bez pozwolenia nie zbliżaj się do zbiornika!

Zadania

1. Wody powierzchniowe dzielimy na wody płynące i stojące. Uzupełnij zdanie:

Zbiornik wodne należą do wód…………………………………………………………………

2. Na podstawie mapy topograficznej badanego terenu odszukaj miejsce, w którym

znajduje się zbiornik oraz określ, w jakim kierunku od szkoły się znajduje. Posłuż się

kompasem.

…………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………….

3. Wymień po 2 elementy przyrody ożywionej, nieożywionej i stworzonej przez

człowieka, występującej w pobliżu zbiornika wodnego.

Przyroda ożywiona Przyroda nieożywiona

a)…………………………………………… ……………………………………….

b)…………………………………………… …………………………………………

Elementy kulturowe

a)…………………………………………………………………………………………………….

4. Określ ukształtowanie wokół zbiornika wodnego. Zaznacz znakiem × właściwą

odpowiedź

teren równinny teren falisty

teren pagórkowaty teren górski

5. Przyjrzyj się powierzchni wody i zaznacz właściwą odpowiedź znakiem x.

Powierzchnia wody jest:

gładka pomarszczona

lekko pofalowana silnie pofalowana

6. Co widzisz na powierzchni wody zbiornika? Zaznacz znakiem x właściwą odpowiedź.

rośliny ptaki tłuste plamy

owady łódki zanieczyszczenia (jakie?)…………….....

liście kąpiących się ludzi inne (jakie?)………………………......

7. Określ wygląd, zapach wody i jej barwę. Nabierz wody w wiadro, a następnie

napełnij nią słoik i zakręć go.

48

a) Przyjrzyj się wodzie w słoiku i zaznacz znakiem x właściwą odpowiedź.

Woda jest:

bezbarwna brunatna

mętna niebieskozielona

zielonkawa żółtozielona

czarnosiwa inna (jaka?)………………………………

b) Wstrząśnij kilkakrotnie słoikiem z wodą, następnie odkręć go i powąchaj wodę. Zaznacz

znakiem x właściwą odpowiedź.

Woda: Wyczuwalny zapach:

jest bez zapachu ziemi

ma bardzo słaby zapach pleśni

ma silny zapach zgnilizny

moczu

zepsutych jaj

roślin

mułu

ryb

inny (jaki)

8. Stojąc na brzegu jeziora określ, jaki materiał jest widoczny na dnie zbiornika.

Zaznacz znakiem x właściwą odpowiedź.

piasek opadłe liście

żwir rośliny

muł kamienie

coś innego (co?)…………………………………………………………………………

9. Sprawdź przezroczystość wody ze zbiornika wodnego. Do wykonania tego zadania

użyj prostej szklanej lub plastikowej rurki o długości 80 cm oraz korka do zatkania

jednego końca rurki. Na części korka, która będzie wewnątrz rurki, namaluj farbą lub

mazakiem biały lub czerwony krzyżyk. Pobraną wodę nalewaj do rurki do momentu,

gdy patrząc przez wlot rurki, przestaniesz widzieć krzyżyk. Teraz zmierz wysokość

słupa wody i określ przezroczystość wody według tabeli.

Wysokość słupa wody [cm] Przezroczystość wody

80 cm Bardzo dobra

49

60 cm Dobra

30 cm Średnia

10 cm mała

Ryc.49. Przezroczystość wody (wg J. Golanki, U. Moździerz, T. Paczkowskiej, 2001)

Ocena przezroczystości wody wg tabeli…………………………………………………

Wysokość słupa wody…………………………………………………………………….

10. Zmierz głębokość wody przy brzegu zbiornika. Możesz wykorzystać tyczkę lub kij.

Zaznacz na nich podziałkę, np. co 20 cm. Następnie zanurz kij pionowo

w wodzie, aż dotknie dna. Wyjmij go i sprawdź, do jakiego poziomu podziałki sięgała

woda. Zapisz wynik.

Głębokość wody wynosi…………………………………………………………………..

11. Zmierz temperaturę powietrza. Zapisz wynik w tabeli poniżej.

12. Przeprowadź pomiar temperatury wody na dwóch różnych głębokościach

a) Pomiar temperatury na powierzchni wody. Włóż termometr tuż pod powierzchnię wody.

Po minucie odczytaj jej temperaturę. Zapisz wynik w tabeli poniżej.

b) Pomiar temperatury w głębszych warstwach wody. Przymocuj termometr do kija

i zanurz go możliwie głęboko w wodzie. Po minucie wyciągnij go i szybko odczytaj

temperaturę. Zapisz wynik w tabeli poniżej.

Temperatura Wyniki

Powietrza

Powierzchni wody

Głębszych warstw wody

13. Na podstawie przeprowadzonych badań utwórz zdania prawdziwe, skreślając

niewłaściwe wyrazy w nawiasach.

Temperatura wody jest (wyższa, niższa) niż temperatura powietrza. Ze wzrostem głębokości

wody temperatura (wzrasta, jest taka sama, obniża się).

14. Sprawdź pH wody za pomocą papierków wskaźnikowych

pH wody ze zbiornika wynosi…………………………………………………………….

50

15. Przyjrzyj się schematowi, który przedstawia strefy roślinności w zbiorniku wodnym.

Porównaj schemat z roślinnością badanego terenu i zaznacz, jakie strefy możesz

zaobserwować w badanym zbiorniku. Właściwą odpowiedź zaznacz znakiem x.

Ryc.50. Strefy roślinne w zbiorniku wodnym (wg J. Ślósarczyk, R. Kozika, F. Szlajfera,

2001)

W badanym zbiorniku występują strefy roślinności:

Rośliny wynurzone rośliny o liściach zanurzonych

Rośliny o liściach pływających rośliny otwartej toni wodnej

16. Za pomocą atlasu rozpoznaj cztery rośliny. Ich nazwy wpisz poniżej.

1.……………………………………………………

2……………………………………………………..

3……………………………………………………..

4………………………………………………………

17. W rozwoju zbiornika można wyróżnić stadium młode, dojrzałe i starcze. Rozpoznaj,

w jakim stadium znajduje się badany zbiornik. Skorzystaj

z pomocniczego schematu

Zbiornik wodny znajduje się…………………………………………………………………

51

Ryc. 51. Stadia zbiornika wodnego (wg W. Kofty, 2006)

19. Na podstawie występowania roślin wskaźnikowych według poniższej tabeli określ

jakość wody badanego zbiornika.

Woda w zbiorniku jest………………………………………………………………………

52

Ryc. 52. Rośliny wskaźnikowe (wg J. Golanki, U. Moździerz, T. Paczkowskiej, 2001)

20. Określ znaczenie badanego zbiornika wodnego. Zaznacz prawidłową odpowiedź.

Zbiornik wody pitnej Zbiornik przeciwpowodziowy

Zbiornik wykorzystywany do celów rekreacyjnych Zbiornik do hodowli ryb

53

5.5. Poznaj rodzaje gleb w najbliższej okolicy

2 godziny lekcyjne

Cele szczegółowe:

Wiadomości

uczeń:

wyjaśnia co to jest gleba, próchnica

wymienia organizmy żyjące w glebie

zna etapy powstawania gleby

Umiejętności

uczeń:

ocenia od czego zależy żyzność gleby

ocenia znaczenie gleb

rozpoznaje rodzaj gleby w terenie na podstawie atlasu

ilustruje profil glebowy

określa rolę dżdżownic w podnoszeniu żyzności gleby

dostrzega związek między skałą macierzystą a rodzajem gleby oraz roślinnością

wnioskuje o rodzaju erozji gleby na podstawie wykonanego doświadczenia


planuje i przeprowadza obserwacje, pomiary przyrodnicze (wilgotność, zapach, kolor

gleby) doświadczenia (erozja gleby), hodowla (dżdżownic)




Postawy

uczeń:





54

Formy pracy:


Metody pracy:

słowna: pogadanka,

obserwacyjna,

burza mózgów


śnieżna kula

eksperyment

ewaluacyjna



karty pracy,

lupy

kompasy

sztywne podkładki

ołówki

słoiki zawinięte w ligninę

plany terenu

przewodniki i atlasy do rozpoznawania roślin oraz zwierząt żyjących w glebie, plansze

z profilami gleb

pehametry


łopaty

butelki z wodą

słoiki

55

Przebieg lekcji:

Faza wstępna


2. Wprowadzenie do tematu, podanie celów lekcji.



5. Wyjaśnienie zasad pracy obowiązujących na wycieczce


7. Przypomnienie o przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa.

Faza realizacyjna

1.Uczniowie określają położenie gleby, w tym celu wykonują zadanie nr 1 z karty pracy.

2.Na podstawie obserwacji próbki gleby oraz metodą śnieżnej kuli uczniowie ustalają

definicję gleby.

3. Za pomocą zmysłu węchu, wzroku i dotyku określają wilgotność, zapach, kolor, za

pomocą przyrządów odczyn gleby.

4.Na podstawie dotyku i opisu rozpoznają rodzaj gleby

5.Szkicują obserwowany profil glebowy. Nauczyciel nazywa poszczególne jego warstwy.

6. Uczniowie obserwują przez lupę i poprzez dotyk próchnicę z pomocą nauczyciela

dochodzą do wniosku, iż decyduje ona o żyzności gleby.

7. Rozpoznają skałę macierzystą i na tej podstawie typ gleby

8. Na podstawie kluczy oznaczają organizmy żyjące w glebie

9. Przygotowują hodowlę dżdżownic, aby określić funkcje niektórych organizmów

glebowych. Obserwacja będzie prowadzona przez 2 tygodnie w szkole.

10. Rozpoznają gatunki roślin występujące na obserwowanej glebie za pomocą

przewodników

11. Określają kolejność etapów powstawania gleby.

12. Wykonują doświadczenia przedstawiające niszczenie gleb i rozpoznają typ erozji.

13. Określają funkcje i znaczenie gleb.

Faza końcowa


b) Podsumowanie wycieczki (rozwiązanie krzyżówki)

56

G L I N I A S T A

P R O F I L

N I C I E N I E

B R U N A T N A

P R Ó C H N I C A

1. Gleba, którą można rozdrobnić w palcach na miękkie, trwałe gruzełki, które się zlepiają.

2.Widoczne są na nim poszczególne warstwy gleby, ma głębokość 1,5 m.

3. Niewielkie zwierzęta glebowe wyglądające jak krótkie nitki.

4. Gleba, która powstała na glinach.

5. Wierzchnia warstwa gleby, która decyduje o jej żyzności.

c) Ocena pracy uczniów oraz samoocena

Zastanów się chwilkę nad dzisiejszą lekcją. Zaznacz na rysunku swoją odpowiedź na

postawione poniżej pytania: Gdybyś miał postawić sobie ocenę opisującą Twoją wiedzę po

dzisiejszej lekcji w skali od 0 do 10 to postawiłbyś sobie (zaznacz X na linii)

d) Zadanie pracy domowej. W grupach obserwacja hodowli dżdżownic i wyciągnięcie

wniosków, jaką funkcję pełnią w glebie (instrukcja w karcie pracy, zadanie nr 7).

Załącznik

Karta pracy


1………………………………………

2………………………………………

3………………………………………

4………………………………………

57

1. Określ położenie gleby

w sąsiedztwie rzeki

w głębi lasu szpilkowego

nad jeziorem

w lesie liściastym

na osuniętym stoku porośniętym trawą

w ogródku działkowym

inne miejsce – opisz je krótko…………………………………………………….

2. Pobierz próbkę gleby, dokonaj obserwacji i odpowiedz na pytanie co to jest gleba?

a) Napisz swoją propozycję na osobnej karteczce kolorem zielonym, następnie przyczep na

obwodzie koła.

b) Dobierz sobie parę i wspólnie ustalcie rozwiązanie. Zapiszcie je na kartce kolorem

niebieskim i przyczepcie na obwodzie okręgu, bliżej środka.

c) Kolejnym etapem dyskusji jest praca w kilkuosobowych grupach, w której wspólnie

uzgodnijcie rozwiązanie i zapiszcie je na kartkach kolorem czerwonym. Przyczepcie je bliżej

środka koła.

d) Podejmijcie wspólną decyzję przez całą klasę i zapiszcie ją na kartce czarnym kolorem ,

umieszczając ją w centrum okręgu.

3. Określ:

a) kolor gleby:………………………………………………………………………….

b) zapach gleby………………………………………………………………………….

c) wilgotność gleby przyciskając do niej bibułę ………………………………………

d) zbadaj odczyn gleby, w tym celu pobierz grudkę gleby, nasącz wodą destylowaną

i przyłóż papierek wskaźnikowy………………………………………………………..

4. Poprzez dotyk oraz korzystając z poniższego opisu rozpoznaj rodzaj gleby

GLEBA PIASZCZYSTA – garść ziemi swobodnie przesypuje się przez palce.

GLEBA GLINIASTA – można ją rozdrobnić w palcach na miękkie, trwałe gruzełki,

które się zlepiają.

GLEBA ILASTA – z iłu podobnie jak z plasteliny można lepić kule

GLEBA TORFOWA – łatwo zgniata się w dłoniach jak gąbka.

58

Jest to gleba………………………………………………………………………………

5. Naszkicuj profil glebowy

Profil glebowy:

6. Pobierz próbkę próchnicy i umieść ją na papierowej chusteczce. Obserwuj próbkę

przez lupę i opisz swoje spostrzeżenia.

…………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………….

7. Jaką zauważyłeś skałę macierzystą. Zaznacz właściwą odpowiedź.

piasek glina less muł drobne i średnie okruchy skał

średnie i większe bloki skalne inne

8. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji oraz profili glebowych w atlasie

rozpoznaj typ gleby

rędzina czarnoziem gleba bielicowa gleba brunatna gleba inicjalna

mada gleba płowa gleba bagienna gleba górska

9. Na podstawie kluczy oznacz organizmy żyjące w glebie

……………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………….

10. Przygotuj hodowlę dżdżownic. Do dwóch słoi wsyp na przemian warstwy piasku i

ziemi. Na powierzchni połóż kilka suchych liści i drobne korzenie. Zawartość słoi skrop

wodą. W jednym z nich umieść dżdżownice. Oba naczynia przykryj gazą. Słoje przenieś

do ciemnego, ciepłego miejsca.

59

Ryc. 53 (wg Książki nauczyciela, 2003).

Wyniki wpisz do tabeli i zapisz wnioski.

Gleba w słoju Następnego dnia Po tygodniu Po dwóch tygodniach

bez dżdżownic

z dżdżownicami

Wnioski:

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………

11. Rozpoznaj gatunki roślin występujące na obserwowanej glebie za pomocą

przewodników

…………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………….

12. Określ na podstawie rysunków kolejność etapów powstawania gleby. Ponumeruj je

60

Ryc. 54. Etapy powstawania gleby (wg W. Kofty, 2006).

13. Wykonaj doświadczenia przedstawiające niszczenie gleb i rozpoznają typ erozji.

a) na usypaną wcześniej „górkę´” ziemi silnie dmuchaj z jednej strony

Jest to erozja……………………………………………………………………………..

b) usypaną wcześniej „górkę´” ziemi polewaj powoli z góry wodą z butelki,

Jest to erozja……………………………………………………………………

c) zastanów się i określ jakie formy działalności gospodarczej człowieka przyspieszają

erozję gleby w Twojej miejscowości.

………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………….

14. Na podstawie przeprowadzonych badań określ funkcje i znaczenie gleb.

………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………..

61

5.6. Poznajemy las i jego mieszkańców.

3 godziny lekcyjne

Cele szczegółowe:

Wiadomości

uczeń:

przedstawia warstwową budowę lasu;

wymienia organizmy roślinne i zwierzęce występujące w poszczególnych warstwach,

piętrach lasu

wyjaśnia, jak powinniśmy zachowywać się w lesie

wyjaśnia dlaczego rośliny nazywane są producentami pokarmu

wymienia roślinożerców, mięsożerców

podaje przykłady łańcuchów pokarmowych występujących w lesie

Umiejętności

uczeń:

rozpoznaje pospolite gatunki drzew iglastych, liściastych, roślin zielnych rosnących

w lesie

rozpoznaje pospolite gatunki zwierząt żyjących w lesie


planuje i przeprowadza obserwacje, pomiary przyrodnicze;

uzasadnia przynależność zaobserwowanych organizmów do odpowiedniej warstwy lasu;

ocenia znaczenie lasów

Postawy

uczeń:


zachowuje się w lesie zgodnie z zasadami poszanowania przyrody;



62

Formy pracy:

a) indywidualna,

b) grupowa.

Metody pracy:

a) słowna: pogadanka,

b) obserwacja bezpośrednia

c) ćwiczenia praktyczne



karty pracy,

anemometry

lupy

termometry

kompasy

kalkulatory

linijki

taśmy miernicze

kompasy

taśmy klejące

sztywne podkładki

ołówki


plany miasta

przewodniki i atlasy do rozpoznawania roślin i zwierząt występujących w lesie

Przebieg lekcji:

Faza wstępna


63







Faza realizacyjna

1. Uczniowie dokonują obserwacji, pomiarów, rozpoznają poszczególne gatunki roślin

i zwierząt według instrukcji zawartych w kartach pracy.

Faza końcowa

1. Omówienie wyników pracy poszczególnych grup

2. Podsumowanie wycieczki

3. Ocena pracy uczniów.

Karta pracy


1……………………………………… 3………………………………………

2……………………………………… 4………………………………………


1. Zorientuj plan miasta według:

Kompasu

Drogi lub charakterystycznego punktu terenu

2. Określ położenie lasu - zaznacz na planie znakiem X

3. Dokonaj pomiarów: temperatury powietrza, nasłonecznienia, siły wiatru, wilgotności

gleby.

64

Zmierz temperaturę powietrza przed lasem, na skraju lasu i w głębi lasu. Wyniki wpisz

do tabeli. Pomiar ten wykonujemy na wysokości 1,5 m.

Nasłonecznienie ocenia się, używając określeń:

słonecznie, półcień, cień

Siłę wiatru odczytaj z anemometru

Wilgotność gleby należy zbadać, przyciskając mocno do ziemi przez ok. 5 minut słoik

zawinięty bibułą lub ligniną i ocenić wielkość plamy. Jeżeli plama jest duża,

przekraczająca wielkość plamy. Jeżeli plama jest duża, przekraczająca wielkość

powierzchni przycisku, to gleba jest mocno wilgotna. Jeśli plama jest mniejsza niż

wielkość dna słoika – gleba jest średnio wilgotna. Brak wilgotnej plamy na bibule

świadczy o suchej glebie.

Po wykonaniu ćwiczeń wypełnij tabelę:

Miejsce

badania

Temperatura

powietrza

nasłonecznienie Siła wiatru Wilgotność

gleby

Przed lasem

Na skraju lasu

W głębi lasu

4. Zaznacz krzyżykiem właściwą nazwę typu lasu, w którym się znajdujesz.

o Las iglasty

o Las liściasty

o Las mieszany

5. Określ na podstawie swoich obserwacji warstwy, z których składa się las. Zaznacz je

na wykonanym przez ciebie rysunku.

65

6. Warstwy lasu i ich mieszkańcy.

Uzupełnij tabelę korzystając z atlasu

Warstwa lasu Zaobserwowane

organizmy roślinne

Zaobserwowane

organizmy zwierzęce

………………………..

Drzewa iglaste

……………….

………………..

……………….

Drzewa liściaste

……………….

……………….

………………..

………………..

……………….

……………….

………………

……………………..

……………

…………….

…………….

…………….

…………….

……………..

……………..

……………..

……………

……………… ………………

66

…………………….. ………………..

……………….

………………

………………

……………….

………………………

……………… ……………....

……………….

7.Wybierz dwa różne drzewa. Dla każdego drzewa przeprowadź obserwacje

i pomiary. Wyniki wpisz w odpowiednie miejsca tabeli (metryczki drzewa).

Metryczka drzewa

3. Liść, nasiono lub owoc

Tu naklej znalezione pod drzewem liście,

nasiona lub niewielkie owoce

4.Wiersz o drzewie (spróbuj ułożyć krótki

wiersz)……………………………………

……………………………………………

…………………………………………….

1. Pokrój drzewa

Tu ołówkiem lub kredką narysuj pokrój

ogólny, uwzględniając charakterystyczne

cechy gatunku, np. kształt korony,

wysokość i grubość pnia, rozgałęzienia,

itp.

2. Nazwa gatunku drzewa (na podstawie

atlasu)……………………………………..

5.Rozpiętość korony drzewa (w

metrach)…………………………………

6.Wysokość drzewa…………………….

(zmierz metodą opisaną poniżej)

7.Obwód pnia na wysokości

pierśnicy…………………………..

Tu naklej kartkę z wykonanym wg opisu

zamieszczonego niżej odciskiem kory

Odcisk kory

67

(porównaj z wymiarami drzew pomnikowych

zamieszczonych w tabeli).

8. Przypuszczalny wiek

drzewa……………………………..

Zakreśl cechy kory, które ją opisują:

szorstka, twarda, błyszcząca, sucha,

gładka, matowa, pokryta mchem,

wilgotna, brązowa, ciepła, śliska, szara,

woskowa

Zmierz rozpiętość korony w następujący sposób: jedna osoba z grupy staje w miejscu, gdzie

kończy się korona drzewa. Druga osoba idzie w przeciwnym kierunku

i zatrzymuje się w miejscu, gdzie kończy się korona drzewa. Mierzymy odległość między

tymi osobami i otrzymujemy rozpiętość korony drzewa.

Zmierz obwód drzewa na wysokości 130 cm. Następnie oblicz według podanego wzoru

przybliżony wiek drzewa.

obwód cm + obwód cm

2 3

2

Zmierz wysokość drzewa w tym celu poproś kolegę , który wie, ile ma wzrostu, aby stanął

pod wybranym drzewem. Ty stań w odległości kilkunastu kroków od drzewa, weź ołówek,

linijkę lub prosty patyk, wyciągnij przed siebie wyprostowaną w łokciu rękę, utrzymaj ją na

wysokości ramienia, przymknij jedno oko i kciukiem zaznacz na ołówku wysokość swojego

kolegi. Następnie policz ile takich odległości można odłożyć od podłoża aż do czubka

drzewa. Otrzymaną liczbę pomnóż przez wzrost kolegi, wynik wpisz do metryczki.

Wymiary poszczególnych gatunków drzew jako orientacyjne dolne granice

dla drzew pomnikowych

Gatunek Obwód w cm (na wys. 130 cm)

Buk 314

Brzoza brodawkowata 220

Brzoza omszona 220

Czeremcha 95

Dąb 377

Jabłoń 95

Jarzębina 157

68

Grab 188

Jesion 251

Jodła 314

Klon 220

Lipa 314

Modrzew 314

Osika 220

Sosna 314

Świerk 314

Wiąz 220

Wierzba biała i krucha 314

Topola czarna i biała 377

Jawor 220

Ryc.55. Wymiary poszczególnych gatunków drzew jako orientacyjne dolne granice dla drzew

pomnikowych (wg www.przyroda.katowice.pl)

8. Funkcje lasu. Uzupełnij mapę skojarzeń

LAS

Fabryka tlenu

Magazyn wody

Filtr powietrza

Źródło drewna

Tłumik hałasu

Regulator klimatu

Miejsce życia wielu

organizmów Zabezpieczenie

przed lawinami

śnieżnymi

69

9. Organizmy żywe w lesie mają swoje określone nisze ekologiczne. Rośliny, zwierzęta,

grzyby i mikroorganizmy powiązane są zależnościami pokarmowymi. Jest to naturalny

sposób utrzymania równowagi biologicznej w lesie. Rośliny są producentami, pokarmu,

zwierzęta są konsumentami, grzyby i mikroorganizmy są destruentami. Wyróżniamy

konsumentów I rzędu (roślinożerców), konsumentów II rzędu (mięsożerców).

Z rozsypanki utwórz dwa łańcuchy pokarmowe:

Trawa, sarna, wąż, lis, mysz, kuna, dzięcioł, wiewiórka, orzech laskowy, świerk, kornik

9. Słuchamy odgłosów przyrody. Każdy z uczestników grupy wykonuje to zadanie

samodzielnie i w pewnej odległości od innych osób. Opisz dźwięki, które słyszysz wokół

siebie. Czas trwania ćwiczenia 5 min.

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………

5.7. Jakie organizmy żyją na łące?

2 godziny lekcyjne

Cele szczegółowe:

Wiadomości

uczeń:

wyjaśnia czym się różni łąka od lasu;

wymienia organizmy roślinne i zwierzęce występujące na łące

wyjaśnia, jak powinniśmy zachowywać się na łące

wyjaśnia co to jest zapylenie

wie jak zbudowane są trawy

70

wyjaśnia co to są rośliny zielne

Umiejętności

uczeń:

wskazuje widoczne różnice między wybranymi roślinami łąkowymi


planuje i przeprowadza obserwacje, pomiary przyrodnicze;

ocenia znaczenie łąk



stosuje zasady właściwego zachowania się na łące

potrafi wykonać zielnik

Postawy

uczeń:





Formy pracy:

a) indywidualna,

b) grupowa,

c) zbiorowa

Metody pracy:

a) słowna: pogadanka,

b) obserwacyjna,

c) mapa mentalna

d) burza mózgów

e) ćwiczenia praktyczne

71



karty pracy,

lupy

lornetka

aparat fotograficzny

kompasy

sztywne podkładki

ołówki


plany terenu

przewodniki i atlasy do rozpoznawania roślin i zwierząt występujących na łące

Przebieg lekcji:

Faza wstępna








Faza realizacyjna

1.Uczniowie określają położenie łąki, w tym celu wykonują zadanie nr 1, 2, 3 z karty pracy.

2.Wymieniają różnice między łąką a lasem

3.Rozpoznają gatunki roślin na podstawie kluczy i wypełniają kartę pracy

4.Wyjaśnienie co to są rośliny zielne

5.Zabawa w Nos Cyrano de Bergerac (węch)

6.Obserwacja trawy (określenie jej charakterystycznych cech), zabawa Janko Muzykant

72

7. Określenie rodzaju łąki ze względu na wilgotność podłoża na podstawie pomiaru

8. Badanie odczynu gleby na podstawie roślin wskaźnikowych

9. Zbiór 5 roślin w celu wykonania zielnika.

10. Obserwacja zwierząt żyjących na łące oraz ich rozpoznanie według kluczy.

11.Obserwacja owadów na kolorowych kwiatach, dokumentacja fotograficzna, rozpoznanie

za pomocą kluczy. Wyjaśnienie co to jest zapylenie.

Faza końcowa

1.Omówienie wyników pracy poszczególnych grup

2.Podsumowanie wycieczki (wykonanie mapy mentalnej)

3. Ocena pracy uczniów.

4. Zadanie pracy domowej. Z zebranych okazów roślin łąkowych wykonaj zielnik.

W tym celu zasusz rośliny, a następnie umieść je na czystych kartkach papieru.

W prawym dolnym rogu kartki przyklej karteczkę z nazwą rośliny oraz miejscem i datą

zbioru.

Karta pracy


1………………………………………

2………………………………………

3………………………………………

4………………………………………


1. Zorientuj plan terenu według:

Kompasu

Drogi lub charakterystycznego punktu terenu

2.Określ położenie łąki - zaznacz na planie znakiem X oraz zaznacz właściwą odpowiedź

Przy ruchliwej drodze

Z dala od głównej drogi

W pobliżu lasu

Inne (jakie?)

Teren płaski

Teren falisty

73

Teren pagórkowaty

Teren górski

Brak zbiorników wodnych

W sąsiedztwie rzeki

W sąsiedztwie stawu

3. Sporządź szkic widokowy

4.Do zbadania różnorodności roślin i zwierząt na łące należy wyznaczyć

3 stanowiska badawcze. W tym celu w odległych od siebie miejscach na łące odmierza

się kwadraty o bokach 10 kroków x 10 kroków. Na rogach każdego kwadratu wbija się 4

kije i przeciąga między nimi sznurek lub nitkę.

Na wyznaczonych i odmierzonych stanowiskach policzcie, ile jest tam różnych rodzajów

roślin. Następnie za pomocą atlasów roślin rozpoznajcie kilka gatunków roślin.

Sprawdź, które są pod ochroną.

Stanowisko I Stanowisko II Stanowisko III

Zaobserwowana liczba

gatunków roślin

Nazwy rozpoznanych

roślin

1………………

2………………

3………………

4………………

1…………………..

2…………………..

3……………………

4……………………

1………………

2……………..

3………………

4……………..

Których roślin jest

najwięcej

74

5. Nos Cyrano de Bergerac: rozetrzyj w palcach wyłożone liście, znajdź za pomocą

węchu te rośliny w najbliższym otoczeniu. Określ ich gatunki.

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………

6. Znajdź trawę i zrób z niej prosty instrument.

7.Wilgotność gleby należy zbadać, przyciskając mocno do ziemi przez ok. 5 minut słoik

zawinięty bibułą lub ligniną i ocenić wielkość plamy. Jeżeli plama jest duża,

przekraczająca wielkość plamy. Jeżeli plama jest duża, przekraczająca wielkość

powierzchni przycisku, to gleba jest mocno wilgotna. Jeśli plama jest mniejsza niż

wielkość dna słoika – gleba jest średnio wilgotna. Brak wilgotnej plamy na bibule

świadczy o suchej glebie.

8. Na podstawie roślin wskaźnikowych określ odczyn gleby. Korzystając z kluczy do

oznaczania odszukaj te gatunki.

Rośliny wskazujące gleby zasadowe (pH>7)

o Babka zwyczajna

o Dymnica pospolita

o Jasnota biała

o Pokrzywa żegawka

o Tobołki polne

Rośliny wskazujące gleby kwaśne (pH< 7):

o Borówka czernica

o Borówka brusznica

o Fiołek trójbarwny

o Koniczyna polna

o torfowiec

o sporek wiosenny

o szczaw polny

o widłak jałowcowaty

o wrzos zwyczajny

o żurawina błotna

75

Gleba ma odczyn ……………………………………………………………………..,co wskazują

następujące rośliny……………………………………………………………

9. Zbierz 5 gatunków roślin (pamiętaj, aby nie były to gatunki chronione). Wykonaj

z nich zielnik jako pracę domową.

10. Za pomocą atlasów rozpoznaj zwierzęta żyjące na łące. Do tego celu potrzebna jest

lupa i lornetka. Obserwuj bardzo starannie i bez pośpiechu, bowiem wiele drobnych

zwierząt łąkowych tak upodabnia się kolorem do roślin, że trudno je dostrzec. Po

obserwacji wypełnij tabelę.

Stanowisko I Stanowisko II Stanowisko III

Zaobserwowana

liczba różnych

zwierząt

Nazwy

rozpoznanych

zwierząt

1……………….

2………………

3……………..

1…………………

2………………..

3………………..

1………………..

2……………….

3……………….

Których

zwierząt jest

najwięcej

11.Wymień zaobserwowane na łące owady zapylające kwiaty, podając razem

z nazwą owada nazwę zapylanej przez niego rośliny. Wykonaj dokumentację

fotograficzną.

Nazwa owada: Nazwa zapylanej rośliny:

……………………………… …………………………………

…………………………….. …………………………………

12.Wykonaj mapę mentalną dotyczącą łąki.

76

chaber bławatek mak polny koniczyna łąkowa

mniszek lekarski

krwawnik pospolity

skowronek kuropatwa pszczoła biedronka

ŁĄKA

Rośliny zielne

Ptaki Owady

77

6. EWALUACJA

Ewaluacja polegać będzie na obserwacji pracy uczniów, ich aktywności podczas zajęć,

na których wprowadzone zostaną zasady innowacji. Ponadto zebrane zostaną opinie uczniów

(rozmowy, ankiety) i innych nauczycieli przyrody na temat programu innowacyjnego, zostaną

przeprowadzone sprawdziany. Zarówno badania osiąganej jakości, jak i analizę i weryfikację

zgromadzonych informacji przeprowadzi autor innowacji. Rezultaty przedstawione zostaną na

posiedzeniu Rady Pedagogicznej.

78

7. PODSUMOWANIE

Zajęcia terenowe są bardzo ważną metodą nauczania i uczenia się przyrody. Wiele

tematów można, wręcz trzeba realizować poza budynkiem szkoły, w najbliższym jego

otoczeniu zgodnie z zasadą, aby najpierw zaznajomić ucznia z tym , co jest bliższe dla niego.

Wycieczki powinny być krótkie, 2-3 godzinne, aby nie zakłócały pracy szkoły. Zajęcia

terenowe aprobują wszystkie zmysły uczestników w poznawaniu otaczające rzeczywistości.

Dominuje metoda poglądowa oparta na bezpośredniej obserwacji obiektów i zjawisk

przyrodniczych oraz na ich analizie. Badanie zjawisk

w miejscu ich naturalnego występowania pozwala łatwiej wniknąć uczniom w prawa rządzące

przyrodą. Zajęcia w terenie stwarzają dogodne warunki przechodzenia od myślenia

konkretnego do abstrakcyjnego oraz do stosowania w praktyce wiadomości teoretycznych.

Dzięki nim uczniowie mają możliwość konfrontowania wyników obserwacji z materiałami

zawartymi w podręczniku i innych dostępnych źródłach. Ta metoda prowadzenia lekcji cieszy

się ogromnym powodzeniem wśród uczniów, którzy z wielki zaangażowaniem biorą w nich

udział. Zajęcia te, aby stały się prawdziwymi „zielonymi” lekcjami muszą być wyposażone

w czytelne, jasne instrukcje ćwiczeniowe.

Przeszkodą w prowadzeniu lekcji poza budynkiem szkoły mogą być względy lokalizacyjne,

szczególnie w dużych miastach, gdzie dostęp do lasu, rzeki, jeziora może być utrudniony lub

niemożliwy.

79

8. LITERATURA

1.astroobserwatorium.blox.pl

2. Atlas przyroda szkoła podstawowa, 2005, WSiP, Warszawa.

3.Atlas szkoła podstawowa świat wokół nas przyroda, 2003, PPWK, Warszawa

4. Chrzanowska –Szwarc W. [red]: 2003, Scenariusze lekcji przyroda w klasie czwartej,

Nowa Era, Warszawa

5. Dynowska I., Tlałka A. 1982: Hydrografia, PWN, Warszawa.

6. Geomatura.pl

7.Golanko J., Czekalska M. [red]: 2000, Poradnik metodyczny przyroda w klasie czwartej,

Nowa Era, Warszawa.

8. Golanko J., Moździerz U., Paczkowska T. 2001: Przyroda dla klasy piątej zeszyt ćwiczeń,

cz. I Nowa Era, Warszawa

9. Gulińska H., 2007: Środki dydaktyczne w nauczaniu przedmiotu przyroda, Wyd. Naukowe

UAM, Poznań

10. Harasymowicz J., Wojtkowicz Z., 2001: Polska w Europie, SOP, Toruń.

11. Kądziołka J., 1994: Podstawy geografii w zadaniach zeszyt ćwiczeń i przewodnik do

zajęć w terenie, WSiP, Warszawa.

12. Kłos E. , Zajdler B., 2006: Przyrodo witaj! W domu i w okolicy. Szkoła Podstawowa,

klasa 4. Książka dla nauczyciela. WSiP, Warszawa.

13. Kłos E., Zajdler B., 2006: Przyrodo witaj! Polska i jej mieszkańcy. Szkoła Podstawowa,

klasa 5. Książka dla nauczyciela. WSiP, Warszawa.

14.Kofta W. [red]: 2006, Przyrodo witaj! W domu i w okolicy. Szkoła Podstawowa. Klasa 4,

WSiP, Warszawa.

15. Kofta W. [red]: 2006, Przyrodo witaj! W domu i w okolicy. Szkoła Podstawowa. Klasa 4,

Poradnik dla nauczyciela z programem nauczania WSiP, Warszawa.

16. Kofta W. [red]: 2006, Przyrodo witaj! W domu i w okolicy. Szkoła Podstawowa, klasa 4,

zeszyt ćwiczeń. WSiP, Warszawa.

17. Marko – Worłowska M., Szlajfer F., 1999: Przyroda dla klasy czwartej, zeszyt ćwiczeń

cz. I, Nowa Era, Warszawa.

18. Marko – Worłowska M., Szlajfer F., Stwarz J., 2007: Tajemnice przyrody podręcznik dla

klasy 4, Nowa Era, Warszawa.

19. orientuj.pl

80

20. Pancerz W., 2004: Aktywne poznawanie przyrody [w:] Biologia w szkole. Czasopismo

dla nauczycieli. Wyd. Raabe, Warszawa.

21. Radomyska M. [red]: 2003, Książka nauczyciela wyd. M. Rożak, Gdańsk.

22. Sołtysiak B. 1997: Harce z mapą, wyd. Poczta Harcerska, Szczecin

23.Ślósarczyk J., Kozik R., Szlajfer F., 2001: Przyroda dla klasy piątej, Nowa Era, Warszawa

24.Waszkiewicz H., 1999: Drzewa i krzewy wokół nas, FOEE, Warszawa

25. Waszkiewicz H., 1999: Na dzikim trawniku, FOEE, Warszawa

26.www.geografia.com.pl

27. www.wiking.edu.pl

28.www.wikipedia.org

29.Woda w Twojej rzece, Brzeg Twojej rzeki – Pakiet edukacyjny,1995, Ojcowski Park

Narodowy.

30. www.przyroda.katowice.pl

31. www.wojosport.pl

Documents

INNOWACJA PEDAGOGICZNA W ZAKRESIE METODYCZNYM …znpchorzow.pl/publikacje/programy_zajec/061.pdf · W innowacji pedagogicznej oparłam się na programie nauczania przyrody w klasach