INSTALATER SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I ... - · PDF filetehničko crtanje, standardima, vrstama tehničkih crteža, razmjerama, zaglavljima, sastavnicama i njihovom primjenom u

REPUBLIKA CRNA GORA MINISTARSTVO PROSVJETE I NAUKE

OBRAZOVNI PROGRAM

INSTALATER SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE / INSTALATERKA SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE

Centar za stručno obrazovanje Januar 2005.

__ INSTALATER SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE / INSTALATERKA SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE __

3

SADRŽAJ

SADRŽAJ....................................................................................................................................................3 OBRAZOVNI PROGRAM...................................................................................................................................5 OPŠTI DIO ..................................................................................................................................................7

1. NAZIV PROGRAMA..................................................................................................................................7 2. NASTAVNI PLAN ....................................................................................................................................7 3. OPŠTI CILJEVI NASTAVE...........................................................................................................................9 4. USLOVI ZA UPIS, ODNOSNO UKLJUČIVANJE U PROGRAM ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH .................................................9 5. TRAJANJE OBRAZOVANJA ........................................................................................................................9 6. PROHODNOST .................................................................................................................................... 10 7. OBRAZOVANJE KOJE SE STIČE ................................................................................................................. 10

POSEBNI DIO ............................................................................................................................................. 11 1. PREDMETNI PROGRAMI.......................................................................................................................... 11

1.1.OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI............................................................................................................................... 11 1.2.STRUČNO-TEORIJSKI PREDMETI............................................................................................................................ 13

1.2.1. OPŠTE MAŠINSTVO................................................................................................................................ 13 1.2.2. TEHNOLOGIJA ..................................................................................................................................... 25 1.2.3. UREĐAJI I POSTROJENJA ........................................................................................................................ 35 1.2.4. PRAKTIČNA NASTAVA SA TEHNOLOGIJOM ZANIMANJA ..................................................................................... 53

2. ZAVRŠNI ISPIT .................................................................................................................................... 77 2.1.ISPITNI KATALOG PREDMETA UREĐAJI I POSTROJENJA ................................................................................................ 77 2.2.ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA ZAVRŠNOG ISPITA - PRAKTIČNI RAD........................................................................ 83

3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA ................................................................................................ 89 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA .................................................................... 89

__ INSTALATER SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE / INSTALATERKA SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE ___

4

5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA......................................................................... 89 6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH ......................................................................... 90 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA.......................................................................... 90 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ............................................................................. 91 9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE ...................................................................... 91 10. PROFESIONALNA PRAKSA ...................................................................................................................... 92 11. SLOBODNE AKTIVNOSTI ........................................................................................................................ 93

PRILOG: STANDARDI ZANIMANJA .................................................................................................................... 95 P.1. VODOINSTALATER / VODOINSTALATERKA.................................................................................................. 95 P.2. INSTALATER / INSTALATERKA GRIJANJA I HLAĐENJA ................................................................................... 101


5

Obrazovni program

Opštim zakonom o obrazovanju i vaspitanju određeno je da se obrazovanje ostvaruje na osnovu obrazovnog programa (kurikuluma) (čl. 19).

Obrazovni program postaje javno važeći kada ga usvoji Ministarstvo prosvjete i nauke (čl. 21), na prijedlog nadležnog savjeta (čl. 22 Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju).

Sadržaj obrazovnog programa definisan je članom 21 Opšteg zakona o obrazovanju i vaspitanju.

Obrazovni program sastoji se od opšteg i posebnog dijela. Opšti dio javno važećeg obrazovnog programa utvrđuje Ministarstvo, na prijedlog Savjeta za opšte obrazovanje Crne Gore.

U stručnom obrazovanju, obrazovni programi se pripremaju na osnovu standarda zanimanja, usvojenih od strane Savjeta za stručno obrazovanje.

Ministarstvo objavljuje javno važeće obrazovne programe najmanje 12 mjeseci prije početka njihove primjene (čl. 25 Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju). Novi, javno važeći programi prije primjene, obavezno se eksperimentalno provjeravaju (pilot programi). Ministarstvo, na prijedlog Centra za stručno obrazovanje, određuje ustanove u kojima će se izvoditi eksperimentalni programi u stručnom obrazovanju (čl. 26 Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju).

Obrazovni program Instalater sanitarnih uređaja, grijanja i klimatizacije / Instalaterka sanitarnih uređaja, grijanja i klimatizacije je urađen na skladu sa standardima zanimanja:

• Vodoinstalater / Vodoinstalaterka br. CSO ST 03 002 170703, usvojenog na 14. sjednici Savjeta za stručno obrazovanje Republike Crne Gore dana 06.04.2004. god.

• Instalater/ Instalaterka grijanja i hlađenja br. CSO ST 03 001 170703, usvojenog na 11. sjednici Savjeta za stručno obrazovanje Republike Crne Gore dana 21.01.2004. god.


7

OPŠTI DIO

1. NAZIV PROGRAMA

INSTALATER SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE / INSTALATERKA SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE.

2. NASTAVNI PLAN

I II III Redni broj

Nastavni predmeti- grupe predmeta

sedm. god. sedm. god. sedm. god. Ukupno

A Opšte obrazovni predmeti

1. Maternji jezik i književnost 3 108 2 72 2 66 246

2. Matematika 3 108 2 72 2 66 246

3. Strani jezik 2 72 2 72 2 66 210

4. Informatika 1 36 - - - - 36

5. Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 66 210

Društvena grupa predmeta

1. Istorija 1 36 - - - - 36

2. Geografija 1 36 - - - - 36

3. Sociologija - - 1 36 - - 36


8

Prirodna grupa predmeta

1. Fizika 1 36 - - - - 36

2. Hemija 1 36 - - - - 36

3. Biologija - - 1 36 - - 36

UKUPNO A 15 540 10 360 8 264 1164

B Stručno teorijski predmeti

1. Opšte mašinstvo 2 72 2 72 - - 144

2. Tehnologija 2 72 2 72 - - 144

3. Uređaji i postrojenja - - 2 72 2 66 138

UKUPNO B 4 144 6 216 2 66 426

C Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja - školski oblik 12 432 15 540 21 693 1665

C1 Praktična nast. sa tehn. zanimanja - dualni oblik - - - - - - -

D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 33 105

E Profesionalna praksa 10 dana 10 dana - -

F Broj časova - školski oblik 32 1152 32 1152 32 1056 3360

F1 Broj časova - dualni oblik - - - - - - -

G Broj radnih sedmica - školski oblik 36 - 36 - 33 - 105

G1 Broj radnih sedmica - dualni oblik - - - - - - -

Ukupno časova za obrazovni program – školski oblik (A+B+C+D) 3360


9

3. OPŠTI CILJEVI NASTAVE

- Omogućiti svestrani razvoj pojedinca i njegovu socijalnu integraciju; - Produbiti i proširiti opšte obrazovanje u funkciji struke i obezbijediti stručno-teorijska i praktična znanja iz

područja instalacija vodovoda, sanitarija, grijanja, hlađenja i klimatizacije; - Osposobiti učenike za izradu elemenata i podsklopova za instalacije centralnog grijanja kao što su: rezanje,

savijanje i spajanje cijevi, rezanje navoja, izrada prirubnica, držača, oslonaca; - Osposobiti učenike za postavljanje vodovodnih instalacija i sanitarnih uređaja; - Osposobiti učenike za montažu grejnih tijela, kotlova, aparata, pumpi, sigurnosnih elemenata; - Osposobiti učenike za izradu i pripremu elemenata za klimatizaciju i ventilaciju; - Osposobiti učenike za ugradnju elemenata klima uređaja; - Osposobiti učenike za kontrolu instalacija za grijanje, klimatizaciju i instalaciju i njihovo održavanje i učešće u

ispitivanju; - Pripremiti učenike za permanentno obrazovanje i cjeloživotno učenje; - Razviti kod učenika sposobnost socijalne komunikacije i spremnost za razvijanje međuljudskih odnosa; - Osposobiti učenike za planiranje, pripremu, izvođenje, kontrolu i vrijednovanje rada u zanimanju; - Razviti kod učenika ekološku svijest i upoznati ih sa propisima zaštite i znanja neophodna za njihovu primjenu

pri radu.

4. USLOVI ZA UPIS, ODNOSNO UKLJUČIVANJE U PROGRAM ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH

- U školu za sticanje srednjeg stručnog obrazovanja u trogodišnjem trajanju – obrazovni program Instalater sanitarnih uređaja, grijanja i klimatizacije, mogu se upisati lica koja su završila osnovnu školu ili završila dvogodišnju stručnu školu i nisu starija od 17 godina. Izuzetno, u školu se mogu upisati lica do18 godine uz odobrenje nastavničkog vijeća škole. Lica koja su napunila 18 godina uključuju se u program za obrazovanje odraslih.

- Ako se za upis prijavio veći broj kandidata od broja raspisanih mjesta, upis se vrši prema odgovarajućem pravilniku, koji donosi Ministarstvo prosvjete i nauke.

5. TRAJANJE OBRAZOVANJA

- Obrazovanje traje tri godine.


10

6. PROHODNOST

- U redovnom obrazovanju učenici napreduju u viši razred ako su iz svih predmeta tekuće godine postigli prelaznu ocjenu, odraditi sve slobodne aktivnosti i priložili potvrdu o obavljenoj profesionalnoj praksi.

- Lica koja su završila dvogodišnju stručnu školu mogu se uključuti u drugi ili treći razred srodnog zanimanja uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita.

- Odrasli napreduju po programu u skladu sa planom za izvođenje obrazovnog programa za odrasle, koji donosi škola, a u skladu sa Uputstvom o prilagođavanju obrazovnih programa obrazovanju odraslih.

7. OBRAZOVANJE KOJE SE STIČE

Završetkom obrazovnog programa učenik stiče stručno obrazovanje u trogodišnjem trajanju – Instalater sanitarnih uređaja, grijanja i klimatizacije / Instalaterka sanitarnih uređaja, grijanja i klimatizacije.


11

POSEBNI DIO

1. PREDMETNI PROGRAMI

1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI

1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST

1.1.2. MATEMATIKA

1.1.3. STRANI JEZIK

1.1.4. DRUŠTVENA GRUPA PREDMETA

1.1.4.1. ISTORIJA

1.1.4.2. GEOGRAFIJA

1.1.4.3. SOCIOLOGIJA

1.1.5. PRIRODNA GRUPA PREDMETA

1.1.5.1. FIZIKA

1.1.5.2. HEMIJA

1.1.5.3. BIOLOGIJA

1.1.6. INFORMATIKA

1.1.7. FIZIČKO VASPITANJE


13

1.2. STRUČNO-TEORIJSKI PREDMETI

1.2.1. OPŠTE MAŠINSTVO

1. Naziv predmeta: OPŠTE MAŠINSTVO.

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Vrste nastave Razred

T V Ukupno

I 48 24 72

II 48 24 72

III - - -

Ukupno 96 48 144

T - teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe; V – vježbe, odjeljenje se ne dijeli na grupe.

3. Opšti ciljevi nastave

Učenik:

- Čita i razumije tehničke crteže, uputstva i propise, tabele, dijagrame, šeme i tehničku dokumentaciju; - Poznaje osobine materijala sa kojim se susreće u radu; - Konstruiše jednostavnije mašinske proizvode; - Izrađuje tehničko-tehnološku dokumentaciju;


14

- Poštuje standarde tehničkog crtanja; - Čita i crta jednostavne električne, pneumatske i hidraulične šeme; - Crta jednostavne tehničke radioničke i sklopne crteže mašinskih elemenata i manjih sklopova, u skladu sa

standardima; - Razvija odgovornost i preciznost u radu; - Ovladava stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.

4. Sadržaji i standardi znanja

RAZRED I

INFORMATIVNI CILJEVI I SADRŽAJI

FORMATIVNI CILJEVI Učenik

SOCIJALIZACIJSKI CILJEVI Učenik

SPECIFIČNOSTI U IZVOĐENJU

Osnovi tehničkog crtanja

- Upoznaje se sa priborom za tehničko crtanje, standardima, vrstama tehničkih crteža, razmjerama, zaglavljima, sastavnicama i njihovom primjenom u mašinstvu

- Upoznaje sa tehnikom izrade jednostavnijih crteža

- Izvlači osnovne i kotne linije, šrafira, ispisuje zaglavlje i pozicione oznake elemenata

- Ovladava tehnikom pravilnog kotiranja i šrafiranja vježbanjem na primjerima

- Ispisuje tehničko pismo - Prostorno prikazuje skicom jednostavne elemente

Geometrijske konstrukcije

- Navodi i nabraja osnovne geometrijske konstrukcije

- Crta paralelne i normalne prave

- Crta simetrale duži i uglova - Dijeli duž na n-jednakih djelova

- Spaja prave linije lukom datog poluprečnika

- Konstruiše pravilan trougao, kvadrat, petougao, šestougao, elipsu

- Stiče pozitivnu orijentaciju prema zanimanju

- Razvija tehničku kulturu

Vježbe - Upotreba linija, crtanje geometrijskih konstrukcija, crtanje kontura mašinskih dijelova, rad u olovci


15





Osnovi nacrtne geometrije i tehničkog crtanja

- Upoznaje se sa pojmom i osnovnim elementima projektovanja

- Upoznaje se sa pojmom kvadranata, oktanata aksonometrije

- Razlikuje centralno i paralelno projiciranje

- Razlikuje koso i ortogonalno projiciranje

- Crta projekcije tačke na jednu, dvije i tri ravni

- Crta projekcije duži u opštem i specijalnom položaju

- Crta projekcije osnovnih geometrijskih likova u opštem i specijalnom položaju (kvadrat, pravougaonik, trougao)

- Crta projekcije geomentrijskih tijela u opštem i specijalnom položaju

- Crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija

- Crta jednostavne elemente u ortogonalnoj projekciji i aksonometriji

- Razlikuje prednosti i nedostatke pojedinih načina prikazivanja tijela

Vježbe - Projekcije tijela, crtanje tijela u izometriji na osnovu projekcija,

- crtanje projekcija na osnovu izometrijskog izgleda, dopunjavanje pogleda, crtanje mašinskih elemenata uz upotrebu pravila posebnih pogleda, presjeka i pojednostavljenog crtanja

- Izrada prvog grafičkog rada

Kotiranje

- Upoznaje se sa osnovnim načelima kotiranja i elementima kotiranja

- Upoznaje se sa pojmom presjeka

- Upoznaje se sa pravilima prikazivanja dijelova i

- Kotira i označava vrijednosti kota na crtežu

- Kotira uprošćeno i tabelarno - Ispisuje tolerancije dužina, oblika i položaja i kvalitet obrade površina

- Crta i označava presjeke

- Razvija preciznost - Razvija logičko mišljenje

Vježbe - Kotiranje


16





njihovih detalja, pojednostavljenjima pri crtanju

- Crta razvijene površine tijela - Crta presjeke uskih elemenata, presjeke i skraćenja, posebne i djelimične izglede

Prikazivanje mašinskih elemenata

- Crta vijak i navrtku - Kotira i označava navoje,metrički i cijevni navoj

- Crta spojeve klinovima - Crta opruge - Crta zupčanike i lančanike - Uprošćeno crta zavarene sastave

Vježbe - Prikazivanje mašinskih elemenata, rad u olovci

Tehnički crteži

- Upoznaje se, razumije i objašnjava pojam tolerancije, položajem i veličinom tolerantnog polja, kotiranjem tolerisanih dužina

- Upoznaje se sa radioničkim crtežima i sklopnim crtežom

- Razumije pojam kvalitet površine i zna načine označavanja stanja površina

- Definiše pojam tolerancija oblika i položaja

- Razumije pojam nalijeganja i navodi karakteristike pojedinih vrsta nalijeganja

- Sa sklopnog crteža određuje tolerancije/nalijeganja

- Iz tabela čita vrijednosti odstupanja za zadate tolerancije i izračunava veličinu tolerantnog polja

- Analizira veličinu tolerancija i postupke kojim se one mogu dostići

- Iz tabela određuje dozvoljena odstupanja kod izradaka kod kojih na crtežu tolerancije nijesu propisane

- Za pojedine vrste nalijeganja računa preklop ili zazor

- U zavisnosti od funkcije proizvoda određuje vrste nalijeganja

- Spoznaje važnost svog zanimanja kroz sticanje tehničkih znanja

- Stiče sigurnost u radu

Vježbe - Označavanje stanja površina

- Određivanje tolerancija iz tabela

- Određivanje nalijeganja - Kotiranje tolerisanih dimenzija

- Izrada radioničkih crteža datog sklopa

- Izrada drugog grafičkog rada


17





- Crta radionički crtež jednostavnog mašinskog dijela i na njemu unosi podatke, neophodne za izradu mašinskog dijela

- Sa sklopnog crteža izdvaja podatke, koje on sadrži, a koji su potrebni za montažu sklopova ili proizvoda

- Za jednostavnije izradke propisuje kvalitet površine

Osnovni pojmovi i aksiomi statike Sistem sučeljniih sila u ravni - Navodi i objašnjava pojam sile i podjelu sila

- Navodi i objašnjava pojam veze i reakcije veze

- Navodi i objašnjava aksiome statike

- Navodi i objašnjava grafičke i analitičke uslove ravnoteže sistema sučeljnih sila

- Navodi i objašnjava moment sile za tačku i Varinjonovu teoremu

- Razlaže silu na komponente grafičkom metodom

- Postavlja analitičke uslove ravnoteže sistema sučeljnih sila

- Određuje moment sile za tačku

Sistem proizvoljnih sila u ravni

- Navodi, definiše i objašnjava spreg sila i moment sprega

- Slaže paralelne sile, razlaže sile na komponente

- Postavlja uslove ravnoteže spregova

- Određuje rezultantu ravanskog sistema sila

- Stiče radne navike - Razvija logičko mišljenje

Vježbe - Pretvaranje mjernih jedinica

- Grafičko i analitičko određivanje sila


18





- Na primjerima određuje uticaj sila na posmatrani mašinski dio i sistem

- Grafičko rastavljanje dvije sile

- Određivanje momenta sile i ravnoteže momenata u ravni

Ravanski nosači

- Navodi vrste ravanskih nosača i vrste opterećenja kod njih

- Navodi, definiše i objašnjava statički određene ravanske pune nosače

- Određuje reakcije veza grafički i analitički punih ravanskih nosača, opterećenih kombinacijom različitih opterećenja

- Konstruiše statičke dijagrame nosa;a, grafičkom i analitičkom metodom, opterećenih kombinacijom različitih opterećenja

Vježbe - Grafički rad - Na primjerima proste grede, grede sa prepustima i konzole odrediti reakcije oslonaca i konstruisati statičke dijagrame

Trenje

- Navodi, definiše i objašnjava pojam trenja i navodi vrste trenja

- Navodi, definiše i objašnjava trenje klizanja i trenje kotrljanja

- Razlikuje trenje klizanja i trenje kotrljanja

- Određuje smjer sila trenja - Iz tabela bira koeficijent trenja

- Stiče samopouzdanje u radu

Brzina i ubrzanje

- Definiše i objašnjava pojam kretanja, puta, brzine, ubrzanja, ugaone brzine, kružnog kretanja

- Izračunava osnovne veličine koje opisuju kretanje na osnovu zadatih podataka


19





Rad, snaga

- Definiše i objašnjava pojmove rad, energija, snaga, stepen iskorišćenja

- Na osnovu zadatih podataka određuje snagu

- Pretvara jedinice mjere - Uočava važnost povećanja stepena iskorišćenja

Vježbe - Izračunavanje stepena iskorišćenja i

- snage

Naponi i deformacije

- Navodi, definiše i objašnjava pojam napona i deformacije, Hukov zakon, pojam dozvoljenog napona i stepena sigurnosti

- Pronalazi primjere mašinskih dijelova, koji su pod naponom

- Za zadate uslove određuje napon i deformacije

- Stiče sigurnost u radu

Vježbe - Određivanje napona i deformacija,

- primjena Hukovog zakona


20

RAZRED II





Podjela mašinskih elemenata

Razdvojivi spojevi

- Navodi vrste, svojstva i primjenu razdvojivih spojeva (navojni spojevi, spojevi pomoću klinova, čivija i žljebni spojevi) i materijale od kojih se izrađuju

- Pojašnjava vezu između materijala za vijke i navrtke i njihove namjene

- Iz tabela bira vijke u zavisnosti od zadatih uslova primjene

- Određuje način osiguranja navojnih spojeva od odvrtanja - Stiče radne navike

Vježbe - Crtanje navojnih spojeva

Nerazdvojivi spojevi

- Navodi podjelu i vrste nerazdvojivih spojeva i njihovu primjenu

- Upoznaje se sa zakovanim spojevima,

- Objašnjava postupak pripreme limova za zakivanje i način zakivanja

- Zna materijale za zakivke i kriterijum izbora zakivaka

- Upoznaje se sa osnovnim pojmovima o zavar. spojevima

- Navodi vrste zavarenih spojeva i simbole

- Navodi svojstva lemljenih spojeva

- Objašnjava svojstva i nosivost lijepljenih spojeva

- Bira odgovarajuću vrstu nerazdvojive veze u zavisnosti od zadatih uslova

- Definiše način pripreme pozicija za primjenu odgovarajuće veze

- Uprošćeno crta razne vrste spojeva

- Stiče sigurnost i samopouzdanje u svakodnevnom životu i radu

- Razvija logičko mišljenje


21





Elastične veze

- Upoznaje se sa vrstama i namjenom opruga i njihovim karakteristikama

- Navodi materijal za opruge

- Detaljno objašnjava opterećenje i

- deformacije kod pojedinih vrsta opruga

Vježbe - Skiciranje opruga, rad u olovci

Osovine i vratila

- Upoznaje se sa konstruktivnim oblicima osovinica, osovina i vratila, njihovom primjenom i karakteristikama

-

- Crta osovinice, osovine i vratila

- Definiše postupak određivanja prečnika

- osovine ili vratila u zavisnosti od

- opterećenja i bira materijal

Vježbe - Skiciranje osovina i vratila,

- rad u olovci

Ležišta i ležajevi

- Navodi vrste i karakteristike ležajeva, njihovo označavanje i prikazivanje na crtežu

- Upoznaje se sa podjelom i svojstvima ležišta

- Bira materijal za ležišne čaure i posteljice

- Analizira načine podmazivanja ležišta i razlikuje naprave za dovod i podmazivanje ležišta

- Detaljno objašnjava postupak demontaže ležaja, način ugradnje i održavanja ležaja

Vježbe - Izbor ležaja iz kataloga

Spojnice

- Razumije ulogu spojnica i svojstva pojedinih vrsta spojnica

- Definiše kriterijum izbora I primjene pojedinih vrsta spornica

- Detaljno objašnjava našin ugradnje I puštanje u pogon spojnice

- Podstiče motivaciju prema tačnosti pri radu


22





Elementi za prenos snage

- Upoznaje se sa podjelom, vrstama i primjenom elemenata za prenos snage

- Razumije osnovne pojmove kod cilindričnih zupčastih parova, konusnih zupčastih parova i pužnih parova, navodi materijale za izradu zupčanika

- Razumije osnovne pojmove kod lančanih parova, navodi način označavanja lanaca

- Razumije način prenosa snage, svojstva i podjelu kaišnih i remenih parova

- Računa prenosni odnos - Crta standardni profil zupca - Crta cilindrični zupčanik - Bira odgovarajuću vrstu prenosa u zavisnosti od zadatih uslova

- Iz kataloga naručuje dijelove - Crta lančanike - Crta kaišnik i remenicu

Vježbe - Cilindrični zupčasti par, proračun, konstrukcija, crtež

- Proračun, crtež lančanog, kaišnog ili remenog prenosnika

- Izrada grafičkog rada

Preduzetnička radionica

- Upoznaje se sa organizacijom rada u radionici i radnom i tehnološkom dokumentacijom koja prati rad u radionici

- Upoznaje se sa elementima koji definišu poslovanje radio-nice, sredstvima i izvorima sredstava, troškovima i utrošcima, dohodkom i dobiti, ekonomskim principima i njihovim mjerenjem, tržištem roba i usluga, cijenom, osnivanjem preduzeća

- Koristi računarske programe za izradu i obradu dokumenata koje svakodnevno koristi u radionici

- Koristi CD proizvođača uređaja I postrojenja radi nalaženja odgovarajućih podataka (na primjer, rezervni dio)

- razvija sposobnost analitičkog mišljenja

Vježbe - Traženje podataka o uređajima i postrojenjima uz pomoć računara i ispisivanje podatke

Primjena računara u mašinstvu

- Razumije mogućnosti upotrebe računara u

- Izvodi osnovne manipulacije sa datotekama i prilagođava ih


23





mašinstvu - Upoznaje se sa osnovnim računarskim programima za crtanje (Auto Cad ili drugi)

- Upoznaje se sa mogućnostima EXCELA

sopstvenim potrebama - Oblikuje dopis i druge dokumente i štampa ih

- Izrađuje jednostavne crteže mašinskih elemenata: crta, kotira, označava stanje pov-ršina, štampa urađeni crtež

- Oblikuje jednostavan tabelarni prikaz, koristeći matematičke operacije, sortira ispis po abecedi, grafički predstavlja rezultate

- uviđa važnost korišćenja računarske tehnike

Vježbe - Rad sa softerskim paketima za obradu teksta, za crtanje i tabele

5. Okvirni spisak udžbenika, literature i drugih izvora

- Drapić, S. i drugi: „Tehničko crtanje sa mašinskim elementima“, Zavod za udžbenike Beograd. - Drapić, S.: „Mašinski elementiI, za sve profile“, Zavod za udžbenike, Beograd. - Drapić, S.: „Zbirka riješenih zadataka iz mašinskih elemenata I“, Zavod za udžbenike, Beograd. - Đorđević, D., Papić, Z.: „Tehničko crtanje sa nacrtnom geometrijom, za sve profile“, Zavod za udžbenike,

Beograd. - Plavšić, M. i drugi: „Mehanika I – statika i otpornost materijala sa zbirkom zadataka“, Zavod za

udžbenike, Beograd. - Todić, S. i drugi: „Grafički zadaci iz mehanike“, Zavod za udžbenike, Beograd. - Knez, A. i drugi : „Mehanika, udžbenik za 1. letnik strojnih šola“, Zavod RS za šolstvo, Ljubljana. - Knez, A. i drugi : „Mehanika, delovni zvezek za 1. letnik strojnih šola“, Zavod RS za šolstvo, Ljubljana. - Špiranoc, V.: „Tehnička mehanika“, Školska knjiga, Zagreb. - Koludrović, Ć., Koludrović-Harbić,I., Koludrović, R.: „Tehničko crtanje u slici s kompjutorskim

aplikacijama, priručnik za tehničko crtanje“, Školska knjiga, Zagreb. - Bulat, V.: „Organizacija rada – prerađeno, za sve profile“, Zavod za udžbenike, Beograd.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave

Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena sa sljedećim:


24

- Stolovi sa odgovarajućim priborom za crtanje; - Grafoskop sa grafofolijama iz tehničkog crtanja i tehničke mehanike; - diaprojektor sa slajdovima iz tehničkog crtanja sa nacrtnom geometrijom i mašinskih elemenata; - računar sa odgovarajućim softverom za crtanje; - mašinski priručnik na CD romu; - uzorci alata; - modeli i šeme sklopova i podsklopova mašina; - mjerni instrumenti i drugo.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja

U svakom klasifikacionom periodu znanje se provjerava i ocjenjuje usmeno i pismeno (grafički radovi i radovi na vježbama, testovi).

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika

Visoka stručna sprema iz područja mašinstva.

9. Povezanost sa drugim predmetima

Povezanost sa predmetom Znanja

Predmet Znanja i vještine:

Tehnički crteži Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja

Čitanje šema (hidrauličnih, pneumatskih, električnih) Čitanje radioničkih i sklopnih crteža

Mašinski elementi Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja

Cijevi I cijevni armature Elementi i sklopovi uređaja i postrojenja

Rad, snaga, energija Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja

Uređaji za grijanje Rashladni uređaji Uređaji za klmatizaciju


25

1.2.2. TEHNOLOGIJA

1. Naziv predmeta: TEHNOLOGIJA.


Vrste nastave Razred

T V Ukupno

I 72 - 72

II 72 - 72

III - - -

Ukupno 144 - 144

T - teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe; V - vježbe.


- Proširiti i produbiti znanja učenika o građi materijala; - Upoznati učenike sa različitim vrstama metalnih i nemetalnih materijala u mašinstvu i njihovim najvažnijim

mehaničkim i tehnološkim karakteristikama; - Osposobiti učenika da na osnovu standarda upotrebljava kataloge, priručnike i drugu stručnu literaturu i da

znaju pročitati oznake materijala; - Upoznati učenike sa postupcima dobijanja i postupcima obrade materijala; - Upoznati učenike sa mjernim uređajima i instrumentima i načinom mjerenja pritiska, temperature, nivoa

tečnosti; - Upoznati učenike sa osnovama automatskog upravljanja i komponentama automatskog sistema.


26

4. Sadržaji i ciljevi

RAZRED I





Uvod

- Definiše pojmove: materija, smješa, jedinjenje, element, hemijski simbol, formula i jednačina

- Definiše pojam rastvora, kisjeline, baze, soli

- Objašnjava oksidoredukcione procese

- određuje atomsku masu uz pomoć periodnog sistema

- Određuje relativnu molekulsku masu

- Objašnjava pojavu kisjelih kiša i njihov uticaj na okolinu

- Pronalazi primjere kisjelina, baza i soli u svakodnevnom životu

- Pronalazi primjere praktične primjene elektrolize

Metali i legure

- Objašnjava pojam tehničkih materijala, navodi podjelu i vrste

- Navodi svojstva materijala u zavisnosti od vrste

- Uočava vezu između elemenata i metala i značenje riječi mehanička čvrstoća, tvrdoća, žilavost

- Razlikuje fizička, mehanička, tehnološka i hemijska svojstva metala i legura

Tehničko gvožđe i čelici

- Razumije pojmove gvožđe i čelik

- Navodi podjelu čelika i livenog gvožđa

- Razlikuje karakteristike i namjenu čelika

- Razvija tehničku kulturu - Razvija ekološku svijest - Razvija pozitivan odnos prema očuvanju materijalnih dobara

Vježbe - Izbor čeličnih materijala iz tabela


27





- Navodi osobine gvožđa i čelika - Upoznaje i objašnjava standarde za označavanje gvožđa i čelika

- Čita i pojašnjava standardnu oznaku čelika

- Pronalazi primjere primjene gvožđa i čelika

Ostali metali

- Navodi svojstva aluminijuma i njegovih legura

- Navodi vrste i svojstva legura bakra

- Navodi karakteristike magnezijuma, cinka, titana i drugih metala i njihovih legura

- Pronalazi primjere primjene aluminijuma i njegovih legura

- Pronalazi primjere primjene mesinga, bronze, hroma, nikla, volgrama i njihovih legura

Drugi – ostali materijali

- Navodi podjelu i objašnjava svojstva plastičnih masa

- Definiše pojmove monomer, polimer, polimerizacija

- Upoznaje pojam reciklaže i potrebu trajnog odstranjenja polimera

- Navodi karakteristike i primjenu gume

- Razumije osnove postupaka sinterovanja, karakteristike sinterovanih dijelova i mogućnost njihove upotrebe

- Navodi fizičko-mehanička svojstva stakla

- Objašnjava karakteristike kompozitnih materijala i navodi primjere primjene kompozitnih materijala

- Uočavaju potrebu pravilnog sakupljanja i odlaganja polimera radi reciklaže

- Pronalazi primjere primjene plastičnih masa za izradu konstruktivnih elemenata

- Analizitra mogućnosti prerade i obrade vještačkih materijala

- Pronalazi primjere primjene staklene vune

- Uočava ulogu zaptivnih materijala i materijala za toplotnu i električnu izolaciju

- Stiče samopuzdanje

- Povećava stručnost

Vježbe - Izrada pojmovne mape u koju se unose vještački materijali koji se upotrebljavaju u industriji

- Sagorjevanje i topljenje polimera


28





Goriva i maziva

- Definiše pojam i navodi podjelu i osnovne karakteristike goriva

- Definiše pojam maziva, navodi podjelu, vrste i karakteristike maziva

- Navodi zakon o održanju mase

- Upoređuje karakteristike goriva dobijenih iz nafte i drugih sirovina

- Određuje pojmove reaktant i produkt

- Uočava ulogu toplote hemijskih reakcija na izabranim primjerima (na primjer sagorijevanje ugljovodonika)

Vježbe - Biranje ulja i maziva iz kataloga

Korozija

- Objašnjava pojam korozije - Nabraja uzroke pojave korozije

- Upoređuje različite načine za zaštitu površina od korozije

- Određuje postupke pripreme površina metala radi zaštite od korozije

Ispitivanje metalnih materijala

- Razumije namjenu ispitivanja metalnih materijala i navodi vrste mjerenja

- Objašnjava pojmove tvrdoće, čvrstoće i žilavosti

- Razumije važnost izvođenja tehnoloških ispitivanja ploča, limova i cijevi i nabraja osnovne vrste ispitivanja

- Navodi i objašnjava metode ispitivanja materijala bez razaranja (ultrazvukom, rendgenskim zracima, magnetno i druga)

- Mjeri tvrdoću - Mjeri žilavost - Analizira ponašanje materijala pri pojedinim tehnološkim postupcima

- Povezuje u sistem mehanička i tehnološka ispitivanja po različitim kriterijumima ( na primjer vrsta ispitivanja, način izvođenja)

- Povezuje oblik, dimenzije komada i prirodu materijala sa mogućnošću ispitivanja

- Uočava važnost očuvanja zdrave životne sredine

- Razvija preciznost, sigurnost i stručnost

- Uviđa važnost očuvanja životne sredine

Vježbe - Mjerenje tvrdoće po Brinelu, Rokvelu i Vikersu

- Ispitivanje zatezne čvrstoće ploča i traka

- Ispitivanje materijala metodama bez razaranja


29





Voda

- Navodi osobine, sastav i vrste vode

- Objašnjava postupak tehnološke priprema vode

- Razumije pojmove: kotlovski kamen, pjenušanje i korozija

- Otpadne vode i kanalizacija

- Razlikuje karakteristike vode obzirom na njenu primjenu (pijaća voda, industrijska voda)

- Poznaje postupke bistrenja, filtriranja i omekšavanja vode i njihov značaj

- Zna postupak koji primjenjuju za sprečavanje i uklananje kotlovskog kamenca, pjenušanja i korozije

- Poznaje postupak prečišćavanja i obavezujuće zakonske norme

Osnove tehnologije zavarivanja

- Upoznaje se sa značajem i pri-mjenom zavarivanja u mašin-stvu, sa vrstama zavarivanja

- Objašnjava karakteristike najčešće primjenjivanih metoda zavarivanja

- Upoznaje se sa opštim pojmovima o zavarivanju (JUS C.T3.001)

- Objašnjava pojmove žljeb i zavareni spoj

- Navodi oblike zavar. spojeva - Razumije uputstva za izbor oblika žljebova

- Navodi tehničko-tehnološku dokumentaciju

- Objašnjava pojam zaštite na radu

- Upoređuje karakteristike elektrolučnog, elektrootpornog, gasnog i zavarivanja pod pritiskom

- Definiše elemente žljeba - Crta simbole različitih vrsta oblika žljebova

- Objašnjava vezu oblika žljeba, načina izvođenja i debljine radnog komada

- Popunjava radni nalog, radnu listu, trebovanje materijala, propratnicu i druga dokumenta tehnološke dokumentacije

- Detaljno objašnjava opasnosti pri zavarivanju i pravila zaštite

- Jača ekološku svijest - Stiče pozitivan odnos prema zanimanju

Vježba - Crtanje poprečnih presjeka razližitih vrsta zavarenih spojeva

- Crtanje poprečnih presjeka šava i izgleda žljeba za taj šav

- Popunjavanje radne dokumentacije


30

RAZRED II





Mjerni uređaji i instrumenti

- Definiše pojam mjerenja, vrijednosti mjerene veličine, mjerne jedinice, mjernog uređaja

- Definiše pojam kontrolisanja - Razumije princip rada mjernih instrumenata za neelektrična mjerenja električnih veličina i mjernih instrumenata za električna mjerenja električnih veličina

- Navodi mjere za povećanu tačnost mjerenja

- Objašnjava pojam I značaj baždarenja mjernih instrumenata prema standardima

- Razlikuje mjerne uređaje prema načinu mjerenja

- Detaljno objašnjava principe mjerenja sa pokaznim mjernim instrumentima, kompenzacionim mjernim instrumentima, registrujućim mjernim instrumentima

- Očitava numeričke vrijednosti sa linearnih i nelinearnih skala

- Uočava uzroke pojave grešaka pri mjerenju i mogućnost otklanjanja

- Utvrđuje greške mjerenja

- Šeme i modeli instrumenata za mjerenje

Mjerenje veličina

- Zna načine mjerenja temperature

- Definiše strujnu, statičku, zaustavnu i totalnu temperaturu

- Zna karakteristike probne sonde, staklenog termometra, manometra, električnog otpornog termometra, termoelemenata, pirometara i drugih instrumenata

- Određuje karakteristike i način mjerenja temperature na 200 C, od 200 do 600 C i preko 600 C.

- Stiče radne navike - Stiče osjećaj preciznosti u radu


31





- Definiše strujni i zaustavni pritisak

- Navodi načine mjerenje pritiska i razlike pritisaka, instrumente mjerenja i princip rada, važnost baždarenja manometara.

- Objašnjava način mjerenja nivoa tečnosti u otvorenim i zatvorenim sudovima, vrste I način rada instrumenata mjerenja

- Navodi načine mjerenja broja obrtaja I snage električnih mašina I instrumente mjerenja

- Zna načine mjerenja vlažnosti gasova i vazduha i instrumente mjerenja

- Zna načine mjerenja protoka, vrste i načine rada instrumenata mjerenja

- Zna načine mjerenja toplote, mogućnost mjerenja toplote kao veličine procesa, vrste I načine rada instrumenata mjerenja.

- Određuje mjesto mjerenja - Detaljno objašnjava način mjerenja strujnog I zaustavnog pritiska

- Na šemi ili modelu pokazuje postupak ugradnje I priključenja manometra

- Na šemama ili modelima pokazuje način mjerenja nivoa tečnosti uslovljeno procesom, mjerenje vlažnosti, protoka I toplote.

- Razvija logičko mišljenje - Šeme i modeli instrumenata za mjerenje

Osnove automatskog upravljanja

- Definiše pojam automatizacije procesa I ulogu automatizacije na upravljanje procesima, osnovne veličine procesa, sistem I objekat

- Razumije pojam upravljanja I sistem upravljanja

- Razumije pojam kompenzacije

- Upoređuje karakteristike ručnog, poluautomatskog I automatskog upravljanja na primjerima

- Upoređuje karakteristike otvorenog, zatvorenog I

- Stiče osjećaj preciznosti u radu

- Šeme sistema upravljanja


32





poremećaja u sistemima automatskog upravljanja u povratnu spregu u automatskim sistemima, pojam regulisanja I sistema regulisanja, funkciju, strukturu I komponente regulatora

kombinovanog sistema automatskog upravljanja na karakterističnim primjerima iz energetike

- Pronalazi primjere kompenzacije poremećaja u sistemima automatskog upravljanja I primjere regulisanja

Komponente automatskih sistema

- Obrazlaže ulogu automatike na rashladnim uređajima

- Navodi podjelu i vrste elemanata za automatsku regulaciju

- Objašnjava ulogu presostata i termostata

- Nabraja pomoćne aparate i uređaje i navodi njihove karakteristike

- Na šemi pokazuje princip rada automatskog prigušnog ventila, solenoidnog ventila, termoekspanzionog ventila i prigušnih ventila sa plovkom

- Na šema pokazuje način rada filtra, sušača, nivokaza

- Analizira način rada odvajača ulja za freonske rashladne instalacije

- Šematski prikazi elemenata automatike na rashladnim uređajima

Obnovljivi izvori energije

- Razumije i objašnjava pojmove vraćnje energije i rekuperatori, objašnjava vezu upotrebe klasičnih i obnovljivih izvora energije

- Razlikuje upotrebu I načine obnavljanja izvora energije

Gradnja objekata

- Poznaje zakonske propise o pravima i dužnostima u odnosu između izvođača i investitora, projektantom, nadzorom, inspekcijama

- Uočava ulogu vođe – rukovodioca poslova na gradilištu

- Stiče sigurnost u radu - Razvija ekološku svijest - Stiče sigurnost u komunikaciji

Vježbe - Popunjavanje građevinskog dnevnika I građevinske knjige


33





- Poznaje organizaciju gradilišta, funkciju građevinske knjige i dnevnika

- Definiše dokumente koji prate izvođenje ili održavanje poslova I objašnjava njihovu namjenu


- Drapić, S. i drugi: „Mašinski materijali“, Zavod za udžbenike Beograd. - Mirković, R., Arsenić R.: „Mašinski materijali“, za sve profile mašinstva, Zavod za udžbenike Beograd. - Toufar, F.: „Tehnički materijali“, za srednje strukovne škole, Školsaka knjiga Zagreb. - Hrgović, D.: „Tehnički materijali“, laboratorijske vježbe, Školsaka knjiga Zagreb. - Simić, Z.,S. Simić, S.: „Tehnologija obrade sa tehničkom kontrolom“, Zavod za udžbenike Beograd. - Jovičić, M.,D. Nikolić, J.: Stanić i drugi: „Tehnologija obrade II“, Zavod za udžbenike Beograd. - Petrović, D., Nikolić, A.: „Tehnologija obrazovnog profila za instalatere – prerađeno“, Zavod za

udžbenike, Beograd. - Vukosavljević, B, Marjanović, M.: „Osnovi tehnike mjerenja i automatizacije“, Zavod za udžbenike Beograd.


Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena sa: računarom sa softverom za prikaz različitih vrsta materijaja, priloga, grafoskopom sa folijama iz mašinskih materijala, diaprojektorom sa slajdovima iz mašinskih materijala, zavarivanja, tehnologije obrade i uređaja u automatskom upravljanju, uzorcima različitih materijala, mjernim instrumentima i drugim.


U svakom klasifikacionom periodu provjeravaju se i ocjenjuju pismeni radovi (zadaci objektivnog tipa) i usmeni odgovori učenika.




34



Predmet Znanja i vještine

Metali i legure Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja

Habanje dijelova i sklopova na uređajima i postrojenjima

Goriva Uređaji i postrojenja Toplotini izvori

Mjerni uređaji I instrumenti Mjerenje veličina

Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja Uređaji I postrojenja

Uređaji za grijanje Rashladni uređaji Uređaji za grijanje i klimatizaciju

Osnove automatskog upravljanja Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja Uređaji I postrojenja

Uređaji za grijanje Rashladni uređaji Uređaji za grijanje i klimatizaciju


35

1.2.3. UREĐAJI I POSTROJENJA

1. Naziv predmeta: UREĐAJI I POSTROJENJA.


VRSTE NASTAVE RAZRED

T V Ukupno

I - - -

II 72 - 72

III 66 - 66

Ukupno 138 - 138

T - teorijska nastava, odjeljenje se ne dijeli na grupe; V – vježbe.


- Upoznavanje hidrauličnih i pneumatskih komponenti i sistema, njihove funkcije i primjenu; - Tumačenje termodinamičkih osnova i radnih procesa na kojima se zasniva funkcija postrojenja za grijanje i

klimatizaciju; - Sagledavanje mjesta i uloge uređaja za grijanje, hlađenje i klimatizaciju u energetici i njihovim funkcionalnim

i tehnološkim karakteristikama kao osnove za praktičan rad; - Sticanje znanja o vrstama, konstrukcijama i teorijskim principima na kojim se zasniva rad instalacija za

grijanje, hlađenje i klimatizaciju; - Sticanje znanja o metodama i postupcima rada pri instaliranju uređaja za grijanje i klimatizaciju; - Sticanje znanja o osnovnim principima optimalnog vođenja postrojenja sa gledišta ekonomičnosti i sigurnosti;


36

- Osposobljavanje za razumijevanje i samostalno korišćenje tehničke dokumentacije i stručne literature za izbor optimalnog režima rada i primjenu standarda;

- Razvijanje samostalnosti pri radu, podsticanje interesovanja za dalje obrazovanje i usavršavanje u struci; - Razvijanje odgovornosti za očuvanje zdrave sredine.


RAZRED II





Osnovne električne veličine i osnovni zakoni elektrotehnike

- Upoznaje se sa pojmom električna struja i sa načinima njenog djelovanja

- Objašnjava pojmove električnog provodnika i izolatora

- Navodi i pojašnjava učinke električne energije

- Navodi izvore struje - Navodi vrste potrošača - Definiše pojam strujnog kola - Objašnjava i razumije smjer struje

- Navodi elemente strujnog kola - Definiše jačinu struje - Definiše napon - Definiše otpor - Navodi Omov zakon - Zna mjere za napon i jačinu struje

- Zna načine vezivanja otpornika

- Razlikuje ulogu izvora i potrošača struje

- Uočava odnose među elementima U, I, R

- Razumije zakonitost redno i paralelno vezanih otpornika

- Radi jednostavne zadatke vezane za primjenu Omovog zakona i grananje struje

- Određuje i računa veličine pada napona, razdvaja padove napona na potrošačima i instalacijama

- Mjeri osnovne veličine u strujnom kolu i na pojedinim elementima

- Razvija pozitivan stav prema preciznosti u radu

- Razvija analitičko mišljenje

Nastava premeta Uređaji i postrojenja se realizuje u učionici koja je opremljena sa: - A/V sredstva, grafoskop, diaprojektore sa odgovarajućim slajdovima, računar sa odgovarajućim softverom, uzorci alata, šeme sklopova i podsklopova mašina, mjerni instrumenti (voltmetr, ampermetri i ostali odgovarajući)


37





- Navodi vrste električnih instalacija

- Objašnjava karakteristike pojedinih vrsta instalacija

- Skicira standardne simbole elemenata električnog strujnog kola

- Čita jednostavne šeme strujnih kola

- Razlikuje potrošače visokog i niskog napona, AC ili DC

- Pretvara jedinice mjere

Vježbe - Pretvaranje jedinica i izračunavanje pojedinih veličina

- Mjerenje električne struje I napona, računanje otpora, vezivanje otpornika, računanje padova napona.

- Vezivanje jednostavnih strujnih kola po šemama

Energija, rad, snaga

- Razumije pojmove sila, mehanički rad, mehanička energija, snaga, stepen učinka i nihove jedinice mjere

- Objašnjava pojam električne energije

- Definiše i objašnjava električni rad i snagu

- Navodi jedinice za mjerenje snage i rada

- Nabraja načine mjerenja električne snage i rada

- Razumije i objašnjava toplotne učinke električne energije

- Navodi Džulov zakon - Objašnjava uzroke zagrijavanja vodova i dozvoljeno opterećenje vodova

- Radi jednostavne zadatke vezane za električni rad i snagu

- Mjeri snagu i rad - Računa količinu toplote - Računa stepen iskorišćenja - Uočava odnose između električnih, mehaničkih i toplotnih jedinica za mjerenje rada i snage iz različitih sistema I pretvara jedne u druge

- Stiče naviku čuvanja energetskih izvora


38





Magnetizam

- Razumije i pojašnjava pojam magnetne indukcije

- Objašnjava djelovanje magnetne sile na provodnik

- Razlikuje stalni magnet od elektromagneta

- Uočava primjere praktične upotrebe indukcije

- Razvija odgovornost prema radnim zadacima

Vježbe - Pretvaranje jedinica i izračunavanje pojedinih veličina

- Mjerenje snage, računanje stepena iskorišćenja

Naizmjenične struje

- Definiše kapacitet - Opisuje princip rada I funkciju kondenzatora

- Pojašnjava induktivnost - Definiše trofazno kolo

- Razlikuje jednosmjerni tok struje od naizmjeničnog

- Razlikuje jednofazno kolo od trofaznog, uočava prednosti trofaznog u odnosu na jednofazno

- Označava faze - Vezuje trofazno kolo

Vježbe - Mjerenje električne struje

Poglavlje iz termodinamike

- Definiše pojam termodinamičkog sistema

- Definiše veličine stanja i jednačinu stanja

- Definiše unutrašnju energiju, entalpiju, mehanički rad, toplotni kapacitet i entropiju

- Navodi jednačinu stanja idealnog gasa

- Obrazlaže politropske promjene stanja idealnog gasa

- Objašnjava pojam prigušivanja - Objašnjava pojam realnog gasa

- Razlikuje ravnotežne i neravnotežne procese, zatvorene i otvorene sisteme, povratne i nepovratne procese

- Razlikuje zapreminski i mehanički rad

- Računa podpritisak, nadpritisak i apsolutni pritisak

- Stiče osjećaj o potrebi očuvanja energije

Vježbe - Pretvaranje mjernih jedinica

- Primjena zakona termodinamike u primjerima

Vježbe - Primjena jednačine stanja idealnog gasa u


39





- Navodi veličine stanja vodene pare

- Objašnjava pojam P,V,T površine

- Obrazlaže pojam promjene stanja vodene pare

- Obrazlaže pojam vlažnog vazduha i promjene stanja vlažnog vazduha

- Pojašnjava pojmove prostiranja, provođenja i prolaženja toplote

- Nabraja izmjenjivače tolote i navodi njihove karakteristike

- Objašnjava princip pretvaranja toplote u mehanički rad

- Definiše kružne procese - Pojašnjava pojam hlađenje i proces hlađenja

- Definiše toplotu hlađenja, utrošeni rad i koeficijent hlađenja

- Pojašnjava masenu i zapreminsku rashlanu sposobnost

- Očitava parametre stanja iz tablica

- Očitava parametre za vlažan vazduh sa dijagrama

- Razlikuje apsolutnu i relativnu vlažnost

- Razlikuje načine prostiranja toplote

- Računa specifičnu toplotu - Računa toplotni kapacitet tijela

- Razlikuje i upoređuje karakteristike lijevokretnog i desnokretnog kružnog procesa

- Na osnovu šema razlaže djelovanje sistema za hlađenje i opisuje njihove karakteristike

- Računa koeficijent hlađenja - Uočava vezu prigušivanja tečnost rashladnog fluida i koeficijenta hlađenja

- Na šemi i T-s dijagramu jednostepene parne kompresorske rashladne mašine objašnjava ciklus rada i razliku od Karnoovog ciklusa

- Razvija ekološku svijest

jednostavnim primjerima Vježbe - Računanje specifične toplote kroz jednostavne primjere

- Izračunavanje koeficijenta hlađenja


40





Poglavlje iz pneumatike i hidraulike

- Objašnjava pojam stišljivosti - Navodi veličine stanja gasa i jednačinu stanja idealnog i realnog gasa

- Objašnjava proces strujanja gasa

- Definiše pojmove koji opisuju vlažnost vazduha

- Navodi i objašnjava funkciju komponenti pneumatskog sistema i pneumatske uređaje i postrojenja

- navodi i definiše osnovna fizička svojstva tečnosti

- definiše i objašnjava osnovne pojmove hidrostatike i hidrodinamike

- navodi i objašnjava funkciju komponenti hidrauličnog sistema

- Pronalazi primjere primjene pneumatike

- Upoređuje prednosti I nedostatke pneumatskog sistema

- Na šemama i modelima pokazuje komponente pneumatskog sistema i obrazlaže njihov princip rada (kompresora, rezervoara pod pritiskom, pripremne grupe za vazduh, razvodnika, ventila, pneumatskih motora, cjevovoda , crjevovoda, priključaka i drugih)

- simbolima prikazuje komponente pneumatskih sistema i pneumatske sisteme

- za zadate potrebe i zahtjeve radi šemu (simbolima) rada uređaja

- povezuje elemente date funkcionalnim šemama

- uočava razliku među različitim pneumatskim uređajima i pojašnjava njihove specifične karakteristike

- određuje i sprovodi odgovarajuće načine i metode za održavanje elemenata,

- razvija pozitivnu identifikaciju sa zanimanjem

- izgrađuje pravilan odnos prema kvalitetnom radu

Vježbe - Izrada šema pneumatskih sistema uz pomoć simbola

- Izrada šema na računaru - Realizacija šema na demonstracijskim tablama za pneumatiku

Vježbe - Izrada šema hidrauličnih sistema uz pomoć simbola

- Izrada šema na računaru - Realizacija šema na demonstracijskim tablama za hidrauliku


41





komponenata i mehanizama kod pneumatskih postrojenja

- na šemama i modelima pokazuje komponente hidrauličnog sistema i obrazlaže njihov princip rada (pumpe, razvodnici, ventili, filtri, rezervoari, hidraulični motori, cjevovodi, crjevovodi, cijevna armatura, zaptivke i drugo)

- simbolima prikazuje komponente hidrauličnih sistema i hidraulične sisteme

- za zadate potrebe i zahtjeve radi šemu (simbolima) rada uređaja

- povezuje elemente date funkcionalnim šemama

- uočava razliku među različitim hidrauličnim uređajima i pojašnjava njihove specfične karakteristike

- određuje i sprovodi odgovarajuće načine i metode za održavanje elemenata, komponenata i mehanizama kod hidrauličnih postrojenja

- analizira kvarove i načine njihovog otklanjanja

- planira preventivno-plansko održavanje

- razvija preciznost i sigurnost u radu


42





Hidrofor

- Upoznaje se sa elementima koji čine hidroforsko postrojenje i mjerama zaštite pri radu

- Na šemi pokazuje sastavne elemente I objašnjava princip rada hidrofora

- Razvija osjećaj preciznosti i sigurnosti na radu

- Skice, šeme, katalozi proizvođača rezervoara, hodrofora, cijevnih elemenata zaptivača, ventila

Uređaji za grijanje

- Definiše pojmove grijanje, hlađenje, provjetravanje, klimatizacija

- Navodi podjelu zagrijevnih uređaja

- Navodi podjelu pojedinačnih uređaja za grijanje

- Navodi osnovne karakteristike peći na čvrsto gorivo, peći na tečno gijanje i uređaja za grijanje električnom energijom

- Razlikuje kriteristike pojedinačnih uređaja za grijanje i centralnog grijanja

- Definiše osnovne kriterijume za poređenje uređaja za grijanje

- Upoređuje prednosti i nedostatke pojedinih vrsta pojedinačnih uređaja za grijanje

- Crta simbole koji se koriste za izradu šema postrojenja i dijelova postrojenja za grijanje hlađenje i klimatizaciju

- Stiče pozitivan odnos prema zanimanju

- Šeme, skice, katalozi proizvođača uređaja za grijanje

Centralno grijanje

- Navodi osnovnu podjelu sistema za centralno grijanje

- Navodi karakteristike pojedinih vrsta grejnih tijela (radijatora, pločastih grejnih tijela, cijevna grejna tijela, konvektori, panelna grejna tijela)

- Upoređuje karakteristike pojedinih vrsta grejnih tijela

- Analizira od čega zavise ukupni troćkovi grijanja

- Analizira kako sistem za grija-nje i način njegove eksplo-atacije utiče na potrošnju energije za grijanje zgrada

- Stiče pravilan odnos prema očuvanju materijalnih dobara

- Šeme i skice sistema za centralno grijanje


43





- Objašnjava princip rada toplovodnog grijanja

- Upoređuje karakteristike gravitacionog i pumpnog grijanja i uslove primjene

- Crta šemu i objašnjava princip rada postrojenja sa donjim razvodom

- Crta šemu i objašnjava princip rada postrojenja sa gornjim razvodom

- Šeme postrojenja sa gornjim i donjim razvodom

- Objašnjava princip rada pumpnog grijanja

- Navodi funkcije ekspanzionog suda i podjelu

- Crta šemu i objašnjava princip rada dvocijevnog grijanja

- Crta šemu i objašnjava princip rada jednocijevnog grijanja

- Upoređuje karakteristike jednocijevnog i dvocijevnog grijanja

- Crta presjek otvorenog ekspanzionog suda i analizira funkciju pojedinih elemenata

- Crta presjeke zatvorenog ekspanzionog suda sa membranom i sa membranom i kompresorom i analizira funkciju pojedinih elemenata

- Šeme jednocijevnog I dvocijevnog grijanja

- Objašnjava pojam parno grijanje

- Objašnjava princip rada sistema za grijanje parom niskog pritiska

- Objašnjava funkciju odvajača kondenzata i način vraćanja kondenzata u parni kotao

- Crta i analizira principijelnu šemu parnog grijanja i funkciju elemenata

- Crta i analizira šemu sistema grijanja parom niskog pritiska i donjim razvodom, a različitom kondenznom mrežom

- Upoređuje karakteristike suve i mokre kondenzne mreže

- razvija smisao za tačnost i odgovornost

- navikava se na red i zaštitu pri radu

- preuzima odgovornost za bezbjednost drugih I sebe

- Šeme sistema za grijanje parom niskog pritiska


44





Toplotni izvori i distribucija toplotne energije

- Navodi vrste toplotnih izvora i njihov zadatak

- Pojašnjava karakteristike kotlova za centralno grijanje (liveni člankasti kotlovi, čelični kotlovi i blok-kotlovi)

- Navodi osnovne parametre na osnovu kojih se biraju kotlovi

- Upoređuje karakteristike i uslove primjene pojedinih vrsta kotlova

- Na šemama pojedinih vrsta kotlova pokazuje njihove dijelove i objašnjava njihovu funkciju

- Definiše toplotno opterećenje kotla

- Šeme i slike kotlova, elemenata armature, sigurnosnih I regulacionih uređaja

- Navodi pomoćne uređaje kotla - Navodi elemente grube i fine armature

- Objašnjava princip rada sigurnosnih uređaja

- Objašnjava princip rada regulacionih uređaja

- Na principijelnoj šemi rada kotla pokazuje pomoćne uređaje i analizira njihovu ulogu

- Na šemi livenog člankastog kotla pokazuje elemente grube i fine armature

- Analizira funkciju sigurnosnog razvodnog i sigurnosnog povratnog voda u toplovodnom grijanju

- Analizira ulogu regulacionih uređaja

- Šema livenog člankastog kotla

- Navodi karakteristike čvrstih, tečnih i gasovitih goriva, a koje utiču na toplotnu moć goriva

- Pojašnjava načine snadbijevanja, transporta i skladištenja pojedinih vrsta goriva

- Objašnjava zaštitne mjere u skladištima goriva

- Navodi štetne sastojke u

- Definiše toplotnu moć goriva - Na šemi horizontalnog rezervoara za gorivo pokazuje njegove elemente i objašnjava njihovu funkciju

- Analizira principijelnu šemu snadbijevanja potrošača tečnim gorivom

- Analizira principijelnu šemu

- stiče osjećaj o potrebi racionalne upotrebe energije

- uviđa važnost pravilnog izvođenja radnih zadataka

- razvija tehničku kulturu

- Šema horizontalnog rezervoara

- Šema snadbijevanja potrošača tečnim gorivom

- Šema gasne mjerno-redukcione stanice


45





gorivu i mjere za njihovo smanjenje

- Objašnjava proces sagorijevanja

gasne mjerno-redukcione stanice

- Objašnjava pojam toplane i navodi njene dijelove

- Objašnjava pojam kotlarnice - Objašnjava regulaciju u kotlarnicama i navodi vrste regulacije

- Pojašnjava ulogu dimnjaka u zaštiti životne sredine

- Obrazlaže princip rada kotlarnice na šemi blokovskog grijanja za stambena naselja

- čita šemu zatvorenog toplovodnog daljinskog grijanja sa kućnim priključcima

- Pojašnjava pojam kućne podstanice

- Navodi načine distribucije toplotne energije

- Na šemi kućnog priklljjučka toplovodnog pumpnog grijanja sa dvocijevnim sistemom obrazlaže princip rada

- Šeme kućnog priključka toplovodnog pumpnog grijanja sa dvocijevnim sistemom

- Navodi elemente cjevovoda i armature i načine obilježavanja

- Pojašnjava funkciju slavina, ventila, zasuna, odvajača kondenzata, kompenzatora

- Objašnjava ulogu pumpi u sistemima za grijanje

- Razlikuje uslove za ugradnju pumpi u potisni ili povratni vod

- Pojašnjava potrebu za toplotnom i zvučnom izolacijom

- Navodi vrste i karakteristike pojedinih vrsta izolacionih materijala

- Za zadate uslove bira izolacioni materijal

- Razlikuje boje cjevovoda u zavisnosti od vrste fluida koji se transportuje

- Katalozi proizvođača izolacionog materijala

- Pojašnjava potrebu pripreme - Uočava moguče smetnje u

- razvija stručnost - razvija osjećaj sigurnosti pri radu na mašinama


46





vode za centralno grijanje - Navodi načine prečišćavanja vode

radu postrojenja za pripremu vode

- Uočava uzroke smetnji, predlaže mjere za njihovo otklanjanje

Eksploatacija parnih i toplovodnih kotlova

- Nabraja radnje koje se izvode u eksploataciji postrojenja za centralno grijanje

- Obrazlaže pripremne radove u traktu goriva i produkata sagorijevanja i traktu grejnog medijuma (tople vode ili vodene pare)

- Ocjenjuje spremnost postrojenja za startovanje

- Identifikuje aktivnosti koje treba raditi u toku normalnog pogona postrojenja

- Obrazlaže postupak gašenja postrojenja

- Obrazlaže proces prestanka rada kotla

- Uočava nepravilnosti u radu postrojenja

- Identifikuje vizuelne efekte nepravilnog rada postrojenja

- Uočava anomalije u radu postrojenja koje registruju instrumenti

- Definiše postupke rukovaoca postrojenja u slučaju neispravnog rada postrojenja ili njegovih dijelova

- uviđa potrebu i važnost timskog rada

- Šeme postrojenja za centralno grijanje


47





Održavanje parnih i toplovodnih kotlova

- Obrazlaže potrebu održavanja kotlova centralnog grijanja

- Pojašnjava karakteristike stabilnih posuda pod pritiskom

- Nabraja pogonsku dokumentaciju u kotlarnici

- Navodi i objašnjava redovne preglede kotlova

- Navodi kontrole i postupke u incidentnim situacijama

- Navodi remontne radove i radove konzervacije postrojenja

- Analizira postupke u incidentnim situacijama

- Razlikuje aktivnosti u okviru pojedinih radova remonta i konzervacije postrojenja

- Šeme postrojenja za centralno grijanje

Provjetravanje i vazdušno grijanje

- Objašnjava pojmove provjetravanje i ventilacija

- Objašnjava pojam vazdušno grijanje

- Navodi podjelu i karakteristike pojedinih vrsta vazdušnog grijanja

- Objašnjava princip rada vazdušne zavjese

- Obrazlaže ulogu filtera, kanala za vazduh i elemenata za ubacivanje i izvlačenje vazduha

- Upoređuje karakteristike ventilacije dovođenjem, ventilacije odvođenjem i ventilacije dovođenjem i odvođenjem vazduha

- Na šemi pokazuje postupak ubacivanja svježeg vazduha preko kalorifera

- Razlikuje klase filtera u zavisnosti od namjene

- Uočava razloge za kombinovanje sistema za ventilaciju sa postrojenjem za grijanje

- Definiše elemente regulisanja postrojenja vazdušnog grijanja

- razvija stručnost i odgovornost - razvija sposobnost timskog rada

- uviđa važnost zdrave životne sredine

- razvija tehničku kulturu

- Šeme sistema vazdušnog grijanja


48





Daljinsko grijanje

- Definiše pojam daljinskog grijanja

- Objašnjava princip rada kotlovskog postrojenja

- Objašnjava princip rada toplifikacionih postrojenja

- Objašnjava princip rada toplana sa vrelovodnim kotlovima

- Objašnjava direktne i indirektne sisteme daljinskog grijanja

- Na šemi kotlovskog postrojenja uočava njegove elemente i obrazlaže njihovu funkciju

- Na šemi analizira princip rada kućne toplotno-predajne stanice

- Šeme kotlovskog postrojenja i kućne stanice

Snadbijevanje toplom potrošnom vodom

- Navodi zadatak snadbijevanja, zahtjeve za snadbijevanje toplom potrošnom vodom i vrste postrojenja za snadbijevanje toplom potrošnom vodom

- Objašnjava karakteristike - Nabraja mjere za zaštitu postrojenja od kamenca i korozije

- Identifikuje elemente opštih uputstava za manji kotao sa bojlerom

- Identifikuje elemente posebnih uputstava za manji kotao sa bojlerom

- Identifikuje elemente dopunskih uputstava za manji kotao sa bojlerom

Vježbe - Izrada opštih, posebnih I dopunskih uputstava uputstava za manji kotao sa bojlerom

Klimatizacija i sistemi klimatizacije

- Obrazlaže mjesto rashladnih uređaja u sklopu sistema za klimatizaciju

- Nabraja vrste rashladnih fluida i njihove osobine

- Navodi parametre sredine koji se održavaju klimatizacijom

- Upoređuje konfornu i industrijsku (tehnološku) klimatizaciju

- razvija ekološku svijest - stiče pozitivan odnos prema radnom mjestu i zanimanju


49





- Navodi vrste i pojašnjava karakteristike sistema za klimatizaciju

- Nabraja komponente klimatizacionih postrojenja i ojašnjava njihovu funkciju

- Nabraja, opisuje i pojašnjava tehničke karakteristike ventilatora, uređaja za filtriranje, vlaženje i suđenje vazduha i drugih komponenata postrojenja

- Pojašnjava način rada lokalnih klimatizacionih uređaja

- Analizira faze pripreme vazduha u ljetnjem i zimskom periodu

- Razlikuje karakteristike sistem klimatizacije nisokog i visokog pritiska

- Na skicama komore za miješanje, hladnjaka za klima komore, maglene komore, parnog ovlaživača i klima komore pokazuje princip njihovog rada

- Na skici kompaktnog klimatizacionog uređaja uočava njegove dijelove i pokazuje nađin rada

- Analizira sastavne dijelove i princip rada razdvojene klima jedinice

- Skice i šeme sistema za klimatizaciju

- Navodi uređaje i aparate za regulaciju i upravljanje u procesu klimatizacije

- Analizira principe rada termostata, hidrostata, motornih ventila, presostata, regulatora nivoa i drugih

- Identifikuje tipične primjene regulacije i zaštite u tehnici klimatizacije

- Stiče osjećaj preciznosti i odgovornosti prema radu

- Slike i skice uređaja i aparata za regulaciju

- Navodi postupak pripreme postrojenja za puštanje u rad

- Definiše elemente postupka vođenja normalnog režima rada, planskog zaustavljanja i zaustavljanja u slučaju havarije

- Stiče osjećaj sigurnosti u radu

Vježbe - Izrada plana postupka preventivnog održavanja i postupka tekućeg održavanja


50





Rashladni uređaji

- Navodi podjelu rashladnih uređaja

- Navodi vrste radnih fluida i njihove oznake

- Nabraja, opisuje i pojašnjava princip rada sastavnih elemenata rashladnih postrojenja

- Navodi karakteristike i namjenu kompresora, kondenzatora, isparivača, cjevovoda, regulacione opreme

- Objašnjava opravdanost upotrebe prehlađivača i međuhladnjaka

- Definiše pojam razmjenjivači toplote

- Navodi pojelu razmjenjivača toplote i njihove odlike

- Na šemama pojedinih vrsta uređaja obrazlaže njihov princip rada i funkciju sastavnih dijelova

- Uočava ulogu ulja u rashladnim uređajima

- Definiše stvarni rad kompresora, koeficijent isporuke, stepen korisnosti, indikatorsku i efektivnu snagu

- Na šemi klipnog, rotacionog, vijačnog ili turbokompresora pokazuje princip rada i sastavne dijelove

- Na šemi vazduhom hlađenog kondenzatora, vodom hlađenog kondenzatora ili kondenzatorom hlađenim vodom i vazduhom pokazuje osnovne elemente i princip rada

- Na šemi suvih i preplavljenih isparivača, isparivača za hlađenje tečnosti ili isparivača za hlađenje vazduha pokazuje princip rada

- Razvija svijest o potrebi očuvanja materijalnih dobara

- Šeme rashladnih uređaja Vježbe - Proračunava površinu razmjenjivača toplote


- Nikolić, J. , Babić, N.: „Osnovi elektrotehnike i elektronike“, Zavod za udžbenike Beograd. - Jakovljević, M.: „Termodinamika i hidraulika“, Zavod za udžbenike Beograd. - Bogner, M., Zivković, B., Stajić, Z.: „Postrojenja za grijanje i klimatizaciju“, Zavod za udžbenike Beograd.


51


Uzorci alata, šeme sklopova i podsklopova mašina, mjerni instrumenti (voltmetar, ampermetri i drugi

instrumenti), diaprojektor i dijapozitivi iz hidraulike i pneumatike, demonstracione table sa sistemima hidraulike i pneumatike, sa hidrauličnim i pneumatskim razvodnicima i drugim elementima, modelom rashladnog uređaja, (izdavač Zavod za udžbenike Beograd), slike i šeme uređaja i postrojenja za grijanje i hlađenje.


U svakom klasifikacionom periodu provjeravaju se i ocjenjuju pismeni radovi i usmeni odgovori učenika.






Hidrofor Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja Postavljanje hidrofora

Uređaji za grijanje Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja

Montaža instalacije centralnog grijanja Održavanje i rukovanje sistemom centralnog grijanja

Klimatizacija i sistemi klimatizacije Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja

Montaža sistema za klimatizaciju Rukovanje i održavanje sistema za klimatizaciju

Rashladni uređaji Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja

Montaža uređaja rashladnih postrojenja Opsluživanje, održavanje i rukovanje rashladnim postrojenjima


53

1.2.4. PRAKTIČNA NASTAVA SA TEHNOLOGIJOM ZANIMANJA

1. Naziv predmeta: PRAKTIČNA NASTAVA SA TEHNOLOGIJOM ZANIMANJA.

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave:

VRSTE NASTAVE RAZRED

T V(P) Ukupno

I - 432 432

II - 540 540

III - 693 693

Ukupno - 1665 1665

T - teorijska nastava; V(P) - praktične vježbe, odjeljenje se u prvom i drugom razredu dijeli u grupe do 17 učenika, u trećem do 12

učenika.


- Osposobljavanje učenika za samostalan rad u zanimanju i razvijanje svijesti o potrebi stalnog usavršavanja; - Upoznavanje učenika sa principom rada uređaja i postrojenja, neophodnog za kvalitetno obavljanje radnih

zadataka; - Upoznavanje učenika sa potrebnim materijalima i njihovim osobinama; - Upoznavanje sa projektnom dokumentacijom; - Osposobljavanje učenika za izvođenje osnovnih postupaka obrade rezanjem i deformacijom; - Osposobljavanje učenika za montažu vodovodne instalacije i sanitarnih uređaja;


54

- Upoznavanje i usvajanje tehnike montaže sistema za provjetravanje i klimatizaciju; - Osposobljavanje učenika za montažu rashladnih uređaja; - Osposobljavanje učenika za opsluživanje, rukovanje i održavanje sistema grijanja, provjetravanja,

klimatizacije i hlađenja; - Razvijanje kod učenika preciznosti, upornosti i odgovornosti prilikom izvođenja radnih zadataka; - Primjenjivanje standarda kvaliteta pri radu; - Upoznavanje i primjenjivanje propisa zaštite na radu i zaštite životne sredine.


RAZRED: I





Priprema radnog mjesta

- upoznaje se sa radionicom, radnim mjestima,

- sa radnom i tehnološkom disciplinom na radnom mjestu i njegovim održavanjem

- Navodi osnovne uzroke povreda na radu, objašnjava pojam zamora i ulogu odmora, važnost mikroklime u radnim prostorijama

- Navodi i objašnjava: - mjere i sredstva zaštite od električne struje

- mjere i sredstva zaštite od mehaničkih povreda

- uzroke, mjere i sredstva zaštite od požara

- pružanje prve pomoći

- za konkretne zadate situacije opasnosti na radnom mjestu predlaže mjere i sredstva zaštite

- stiče pozitivan odnos prema radnom mjestu i zanimanju

- stiče radne navike

- Učenici se upoznaju sa načinom pisanja dnevnika praktične nastave.

- Svaki učenik samostalno vodi dnevnik.

- Dnevnik se ovjerava na kraju školske godine.

- Učenik je dužan da čuva dnevnik praktične nastave iz svih razreda, jer se ovjereni dnevnici prilažu uz prijavu na završni ispit i predstavljaju uslov za pristupanje ispitu


55





Mjerenje i kontrolisanje

- Definiše pojam mjerenja - Definiše pojam kontrolisanja - Navodi alate za mjerenje dužina i uglova

- Mjeri dužine radioničkim lenjirima, metrima i pantljikama

- Pomoću šestara različitih vrsta prenosi mjere sa radnog predmeta na alat i obrnuto

- Mjeri dužine univerzalnim kljunastim mjerilom sa nonijusom

- Mjeri dubine dubinomjerom - Mjeri mikrometrima za spoljno i unutrašnje mjerenje i za mjerenje dubina

- Ispituje pravilnost obrtaja vratila, paralelnost površina i drugo komparatorom

- Bira i pravilno kontroliše tolerancijskim mjerilima

- Kontrola površina lenjirima i libelama

- razvija tačnost i preciznost

Vježbe - Mjerenje dužine pomoću mjerne pomižnog mjerila, mikrometra

- Mjerenje i kontrolisanje uglova pomoću ugaonika, uglomjera, šablona

- Kontrola zazora i zaobljenja

Pribor, uređaji, materijal: - Cijevi, limovi, profili, mašinski elementi, pomična mjerila, mikrometar, granična mjerila, komparator, ugaonik, uglomjer, libela, šabloni, kontrolnici zaobljenja

Pribor za stezanje i pridržavanje

- Upoznaje se sa priborom za stezanje i pridržavanje

- Navodi pravila stezanja - Navodi pravila održavanja i čuvanja pribora za stezanje i pridržavanje

- Postavlja radni predmet u pribor za stezanje

- Steže radni predmet meha-ničkim priborom (steznom glavom, mengelama, šapama, ekcentrima, oprugama)

- razvija smisao za precizan rad

Vježbe - Stezanje i pridržavanje radnih komada različitih geometrijskih oblika i dimenzija


56





- Steže magnetima - Pridržava radne predmete različitim priborima za pridržavanje (glave, drači, vratila, ključevi)

- Rastavlja, čisti, podmazuje i sastavlja pribor za stezanje i pridržavanje

- Potreban materijal: cijevi, limovi, profili, radni komadi različitih geometrijskih oblika i dimenzija, stezne glave, mengele, stezne šape, stezne čaure, ekscentar, opruge

Ocrtavanje i obilježavanje

- Objažnjava pojam crtanja na metalu i njegovu primjenu

- Navodi alate za crtanje na metalu

- Obrazlaže pravila izbora alata i rada sa njima

- Bazira radni predmet i priprema površinje za ocrtavanje

- Koristeši različite alate crta i obilježava zadate centre rupa, crta paralelne linije i linije paralelne ili upravne sa ili na ose predmeta, prenosi mjere na radni predmet, crta krugove i nanosi jednake podjeljke, bilježava slovima, brojevima, bojom, prenosi elemente sa crteža u datoj razmjeri na pripremak

- Održava alat, pribor za ocrtavanje i obilježavanje

- Pridržava se pravila zaštite na radu

Vježbe - Ocrtavanje i obilježavanje na limovima

- Ocrtavanje i obilježavanje na profilima

- Alat, pribor, materijal: limovi, cijevi, profili, magnetna prizma, lenjiri, igle za crtanje, šestari, šiljasti obilježvači, visinomjer, ćabloni za crtanje, ugaonici

Turpijanje

- Upoznaje se sa pravilnim držanjem tijela pri obradi

- Navodi vrste turpija, oblik zuba, vrste i finoću nasjeka nasjeka,

- Određuje pravilnu visinu stege - Bira turpiju u zavisnosti od kvaliteta obrade koji je zadat na radioničkom crtežu

- Obrađuje površ. turpijanjem

- razvija tehničku kulturu - razvija osjećaj za tačnost

Vježbe - Zatupljivanje ivica - Oblikovanje radnih predmeta


57





- Alat, pribor, materijal: radni predmet prizmatičnog oblika, mengele, turpije različitih vrsta

Odsijecanje materijala

- Nabraja vrste sjekača i objažnjava pravila rukovanja sjekačem

- - - Navodi vrste makaza, uslove primjene i pravila rukovanja

- - Nabraja vrste testera i pravila rukovanja

- Bira sjekač odgovarajuće geometrije u zavisnosti od materijala

- Uvježbava rad sa sjekačem u u položenom i strmom položaju

- Siječe limove ručnim i mašinskim makazama

- Siječ šipkasti materijal (čelični, plastični, bakarni, mesingani, keramički)

- Reže materijal ručnom i mašinskom testerom

- Reže tanke predmete testerom

- čisti i održava mašine, alat i pribor

Vježbe - Sječenje lima makazama

- Odsijecanje profila testerama

- Sječenje sjekačima - Alat, pribor, materijal: limovi, cijevi, profili, pribor za stezanje, sjekači, ručne makaze, mašinske makaze, ručne testere, mašinske testere

Bušenje i razvrtanje

- Navodi alate i mašine za bušenje

- Navodi pravila pri bušenju - Navodi alate i mašine za bušenje rupa u betonu

- Bira alate u zavisnosti od zahtjeva na crtežu

- Zabušava, buši, proširuje i razvrće otvore i rupe na limovima, cilindričnim, prizmatičnim radnim predmetima

- Čisti i održava radno mjesto - Priprema alat, pribor i mašine za bušenje rupa u betonu

- navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje pojedinih radnih zadataka

navikava se na red i zaštitu pri radu na mašinama - razvija osjećaj sigurnosti pri radu i u svakodnevnom životu

Vježbe - Bušenje rupa I otvora različitih dimenzija

Alat, pribor, materijal: - Zabušivači, burgije, proširivači, razvrtači, tiplovi, klinovi, limovi i


58





- Navodi postupke bušenja rupa u betonu

- Buši rupe u betonu - Postavlja u rupe tiplove, klinove, držače

- Održava alat i pribor za bušenje

- Pridržava se mjera zaštite

cijevi od različitih materijala, betonske ploče

Rezanje navoja

- Nabraja vrste, načine i alate za rezanje navoja

- Ručno urezuje i narezuje navoje

- Urezuje navoje na bušilici - Uočava uticaj sredstva za podmazivanje na kvalitet navoja

Vježbe - Rezanje navoja ručno I na bušilici

Alat, pribor, materijal - Ureznice, nareznice, cijevi

Struganje

- Navodi vrste alate za struganje

- Objašnjava pojam mjerodavni režim rezanja

- Uočava vrste strugarskih operacija

- Izrađuje jednostavnije predmete struganjem na univerzalnom strugu (struže cilindre i konuse, reže navoje)

- Održava radno mjesto - Koristi sredstva zaštite

Vježbe - Rezanje navoja ručno I na bušilici

Alat, pribor, materijal: - Ureznice, nareznice, cijevi

Glodanje

- Upoznaje alate za glodanje - Izrađuje jednostavnije predmete glodanjem na univerzalnoj glodalici

Vježbe - Glodanje ravnih površina, žljebova

Alat, pribor, materijal: - Glodala, metalni pripremci


59





Površinska zaštita

- Navodi uzroke korozije - Objašnjava procese kod korozije

- Poznaje procese nanošenja hemijskih prevlaka na čeliku i lakim metalima

- Površinski zaštićuje površine: uljima i mastima, premazima bojama i lakovima, prevlakama od plastičnih masa, hartijom za zaštitu od korozije i na druge načine

- Uočava karakteristike i ocjenjuje kvalitet metalnih zaštitnih prevlaka

Vježbe - Površinska zaštita površina

Alat, pribor, materijal - Metalne cijevi, ulja, masti, boje, lakovi, hartija za zaštitu

Obrada limova

- Poznaje funkciju i postupke ravnanja, savijanja, porubljivanja, previjanja i plastičnog oblikovanja limova

- Ravna limove - Ravno savija ivice limova - Ručno plastično oblikuje limove – izvlači ih i razvlači

- Ispravlja profile i žice - Savija limove i cijevi u hladnom i toplom stanju

Vježbe - Ravnanje, savijanje, izvlačenje I razvlačenje limova

- Ispravljanje profila i žica

Zakivanje materijala

- Nabraja vrste zakivanja i zakovica

- Spaja limove hladnim i toplim zakivanjem

- Razdvaja zakivene spojeve

Vježbe - Spajanje limova hladnim i toplim zakivanjem, razdvajanje zakivenih spojeva

Lemljenje

- Poznaje procese pri lemljenju, lemove, alate, sredstva za zaštitu

- Priprema materijal, priprema alat i izvodi meko lemljenje

- Bira sredstva i pribor za tvrdo lemljenje i izvodi postupak

- Razvija pravilan odnos prema očuvanju materijalnih dobara

- Spoznaje važnost svog zanimanja

- navikava se na korišćenje sredstava zaštite na radu

Vježbe - Meko i tvrdo lemljenje


60





Zavarivanje

- Objašnjava procese zavarivanja

- Razumije proces zavarivanja topljenjem, proces električnog zavarivanja, proces zavarivanja pod pritiskom, specijalne postupke zavarivanja

- Razlikuje boce za vodonik i acetilen

- Obrazlaže funkciju redukcionih ventila, rad gorionika, proces vođenja gorionika i žice, ulogu praškova i pasta

- Uvježbava tehnike rada pri gasnom zavarivanju i sječenju

- Priprema predmet i izvodi zavarivanje, primjenjujući različite vrste spojeva i zavara

- Ispituje zavareni spoj savijanjem i probom preloma

- Održava alat i pribor - Koristi zaštitna sredstva

Vježbe - Zavaruje elemente topljenjem elektrolučno

- Siječe elemente - Ispituje zavareni spoj savijanjem i probom preloma

Bušenje rupa u betonu

- Upoznaje se sa priborom i mašinama za bušenje rupa u betonu, postupcima bušenja rupa u betonu i mjerama zaštite

- Priprema alata, pribora i mašina za bušenje rupa u betonu, buši rupe u betonu

- U izbušene rupe postavlja tiple, klinove, držače

- Održava alat i pribor za bušenje

- Pridržava se mjera zaštite

- razvija svijest o zaštiti životne sredine

Postavljanje vodovodnih cijevi

- Upoznaje se sa tehničkom dokumentacijom, pravilima obilježavanja i trasiranja vodova, alatima, priborima i materijalima za postavljanje

- obilježava i trasira vodove - žlijebi kanale za smještaj cijevi

- postavlja,zaptiva i spaja spoljašnji dio vodovodne

- stiče radne navike

Vježbe - izrada, polaganje i spa-janje vodov. instalacije

- ugradnja vodomjera, ventila i slavina


61





- Upoznaje se sa pripremanjem terena za ugradnju vodovodnih cijevi , polaganjem i spajanjem vodovodnih cijevi od različitih materijala, ugradnjom vodomjera, utradnjom venitla, slavina, kontrolom i ispitivanjem vodovodne instalacije

- Upoznaje se sa mjerama zaštite na radu

mreže, ugrađuje vodomjere - postavlja unutrašnji dio vodovodne mreže

- montira ventile, slavine, - pregleda i ispituje vodovodnu mrežu pri povišenom pritisku

- razvija naviku korišćenja sredstava zaštite na radu

- Alati, pribori, materijal: metalne i pastične cijevi, cijevni elementi, vodomjer, ventili, slavine,metalni držači i cjevi, zaptivači, lijepak, alat za izradu navoja (ureznice,naveznice), kliješta, ključevi, ručne testere, tocila, pribor za stezanje i pridržavanje, pomično mjerilo, mjerna traka

Polaganje kanalizacionih cijevi

- Upoznaje se sa trasiranjem i iskopavanjem kanala, određi-vanjem nagiba cijevi, polaga-njem, zaptivanjem i spaja-njem od različitih materijala

- Uoznaje postupke montaže glavnog voda sa priključkom na sekundarnu mrežu, izradom revizionih silaza, montažom priključnih vodova, postavljanjem kanalizacije u kuhinjama i kupatilima, postavljanjem odlivnih rešetki i ugradnja odvodnih cijevi za kadu, umivaonik, sudoper, WC šolju, mašinu za pranje veša i drugih uređaja)

- Navodi postupke zaštite i izolacija cijevi, kontrole i ispitivanja kvaliteta kanalizacije, zaštitom na radu

- trasira kanalizacionu mrežu - određuje nagibe cijevi - polaže, zaptiva i spaja cijevi od različitih materijala

- povezuje glavni vod sa sekumdarnom mrežom

- montira priključne vodove - postavlja odlivne rešetke - ugrađuje odvodne cijevi za sanitarne uređaje

- zaštićuje kanalizacione cijevi - toplotno i zvučno izoluje cijevi

- kontroliše i ispituje instalaciju

- razvija osjećaj o potrebi zaštite okoline i zaštiti na radu

Vježbe - vanjsko polaganje, zaptivanje i spajanje kanalizacionih cijevi

- izrada kanalizacije kupatila

- izrada kanalizacije u kuhinji

Alat, pribor, materijal: - kanalizacione cijevi odrazličitih materijala, koljena i raklje, spojnice, zaptivači, izolatori, testera, pribor za pridržavanje, mjerna traka, libela, ugaonik


62





Postavljanje hidranata

- Razumije projektnu dokumentaciju za hidrantnu mrežu

- Upoznaje: - alat i pribor za postavljanje - polaganje i spajanje hidrantne mreže

- ugradnju hidranata - ispitivanje hidrantne instalacije

- mjere zaštite na radu

- koristi odgovarajući alat i pribor

- žlijebi kanale za hidrantnu mrežu

- postavlja, zaptiva i spaja cijevi za hidrantnu mrežu

- ugrađuje protivpožarne hidrante

- ugrađuje podzemne hidrante - ugrađuje baštenske hidrante - pregleda i ispituje hidrantnu mrežu pri povišenom pritisku

-

- Razvija osjećaj za tačnost i odgovornost na radu

Vježbe: - ugradnja hidranta - Alat, pribor, materijal: hidrant, zaptivni materijal, kliješta, ključevi, pribor za stezanje i pridržavanje

- Zaštita i izolacija vodovodne instalacije

- Upoznaje se sa alatom, priborom i materijalom za zaštitu i izolaciju i mehaničkom zaštitom

- Navodi pravila zaštite zaštita od električne struje, zaštite od vlaženja i korizije, smanjenja gasova u mreži, zaštite od hemijskih sredstava, zaštite od vodovodnog udara

- Poznaje izolaciju od toplote i hladnoće i mjere zaštite na radu

- mehanički zaštićuje cijevi od različitog materijala pravilnim postavljanjem i oblaganjem

- premazuje cijevi bitumenom oblaže cijevi pamukom, plutom, tikom, azbestom, staklenom vunom, neorganskim izolatorima

- postavlja izolaciju protiv zagrijavanja i smrzavanja (staklenu vunu, aluminijsku foliju idr.)

- koristi odgovarajući alat i mateirjal

- koristi zaštitna sredstva i pridržava se mjera zaštite na radu

- stiče osjećaj o potrebi čuvanja materijalnih dobara

Vježbe - zaštita i izolacija vodovodne mreže

- Alat, pribor, materijal: pijesak, bitumen, bitulit, staklena vuna, aluminijska folija, file, pluta, pamuk

- pastika, guma, boje i lakovi, obojnice četke, mjerna traka


63

RAZRED: II





- Upoznaje se sa radionicom i radnim mjestima za praktičnu nastavu

- Upoznaje se sa mjerama zaštite na radu

- Upoznaje se sa čuvanjem alata i pribora

- Upoznaje se sa radnom i tehnološkom disciplinom

- stiče radne navike, osjećaj za red i urednost


- Svaki učenik samostalno vodi dnevnik.



Montaža sanitarnih uređaja

- Upoznaje se sa alatom, priborom, i materijalom i postupcima montaže i postavljanja sanitarnih uređaja kupatila

- Upoznaje se sa postupcima ugradnje bojlera, sudopera, priključaka za mašinu za pranje veša, montažom uređaja za odvođenje fekalnih i otpadnih voda

- Poznaje postupke kontrole izvršene montaže

- ugrađuje sanitarne uređaje - kontroliše izvršenu montažu - pridržava se mjera zaštite na radu i koristi zaštitna sredstva

- jača osjećaj odgovornosti prema radnim zadacima

Vježbe - montaža sanitarnih uređaja

- montaža priključaka za veš mašinu i odvod fekalnih i otpadnih voda

Alat, pribor, materijal i uređaji: - Sanitarni uređaji kupatila,

- sudopera, priključci za veš mašinu, rešetke, tiple, vijuci, nosači, gumeni zaptivači, cijevi,


64





burgije, čekić, kliješta - nož, ključevi, tocila, turpija, testera, mjerna traka

Ugradnja ventilacije i slivnika

- Upoznaje se sa postavljanjem elemenata ventilacionog sistema, m ventilacije, fekalnih vertikala na krovu, ugradnjom slivnika

- ugrađuje elemente ventilacionog sistema u kupatilu

- postavlja vertilanu fekalnu ventilaciju

- postavlja krovne slivnike - postavlja vertikale za odvod atmosferske vode

- montira dvorišne slivnike

Vježbe - Montaža ventilatora i slivnika

Alat, pribor, materijal i uređaji: - ventilator, slivnik, tiple, vijuci, silikon, burgije, odvijači, kliješta, mjerna traka

Postavljanje hidrofora

- Upoznaje se sa postupkom postavljanja hidofora i mjerama zaštite na radu

- postavlja hidrofor - pridržava se mjera zašite na radu i koristi zaštitna sredstva

- razvija osjećaj preciznosti i sigurnosti na radu

Vježbe - postavljanje hidrofora - Alat, pribor, materijal: rezervoar, hodrofor, cijevni elementi, zaptivači, kliješta, ključevi, pribor za stezanje i pridržavanje

Montaža instalacije centralnog grijanja

- Razumije tehničku dokumentciju

- Upoznaje se sa trasiranjem mreže, izradom i postavljanjem razvodne mreže, izradom kompezatora,

- bira alat, pribor i materijal - trasira mrežu - postavlja nosače razvodne mreže

- postavlja razvodnu mrežu - učvršćuje vertikalne cijevne

- razvija tehničku kulturu - razvija osjećaj za tračnost, red i zaštitu na radu

Vežbe - izrada, postavljanje i sastavljanje cijevne instalacije centralnog grijanja

- montaža grejnih tijela - površinska zaštita I


65





izradom priključaka i ekspanzionih sudova

- Upoznaje postupke postavljanja grejnih tijela, ispitivanjem instalacija, površinskom zaštitom i toplotnom izolacijom instalacija

- Navodi mjere zaštite na radu

vodove - ugrađuje kompezatore, priključke I eksponzioni sud

- spaja cijevi cijevnih elementima

- ugrađuje cijevne zatvarače - vješa i učvršćuje cijevnu mrežu

- postavlja nosače grejnih tijela - montira noske, priključke, ventile, slavine

- sastavlja i zaptiva grijna tijela - postavlja i povezuje grejna tijela u mrežu za grijanje

- montira cijevne registre i odzračne sudove

- priprema instalaciju za zaštitu - površinski zaštićuje instalaciju - toplotno izoluje dijelove instalacije

- kontroliše i ispituje instalaciju - pridržava se mjera zaštite na radu

toplotna izolacija Alat, pribor, materijal, uređaji: - cijevi: čelične, mesingane, bakarne

- grijna tijela, ventili, slavine,

- eksponzioni sud, nosači grijnih tijela i cijevi, cijevni elementi, kompenzatori, maske, odzračni sud

- zaptivači, boje i lakovi, toplotni izolatori, elektrode

- alat za savijanje cijevi, tocila za rezanje, oprema za zavarivanje

- testera, burgije, čekići, sjekači, kliješta, alati za izradu navoja

- ključevi, pribor za stezanje i pridržavanje, četke, vijci, mjerne trake, uglomjeri, libele

Montaža kotlovskog postrojenja

- razumije projektnu dokumentaciju

- upoznaje se sa postavljanjem kotla sa kompletnom grubom i finom armaturom i aparaturom

- upoznaje se sa postupkom montaže sigurnosnih vodova,

- bira alat, pribor i materijal - postavlja prirubnice za pumpe i ventile

- postavlja kotao, sigurnosne vodove, eksponzione posude

- montira sigurnosni vod - montira uređaje za regulaciju protoka i pritiska

- razvija stručnost, radnu i profesionalnu odgovornost, preciznost I ekonomičnost

Vježbe - postavljanje kotla - montaža fine i grube armature

- montaža pumpe - montaža podstanice za daljinsko grijanje


66





pumpi za cirkulaciju - upoznaje postupke površinske zaštite i toplotne izolacije

- poznaje postupke kontrola montaže kotlovskog postrojenja

- navodimjere zaštite na radu

- montira pumpu za cirkulciju vode

- postavlja izmjenjivače toplote - montira podstanice za daljinsko grijanje

- postavlja armature, sigurnosne uređaje i druge elemente postrojenja

- priprema i površinski zaštićuje instalaciju od korizije

- toplotno izoluje kotlove i vodove

- postavlja protivpožarna sredstva

- kontroliše kvalitet vodova - pridržava se mjera zaštite na radu

- površinska zaštita i toplotna izolacija

Alat, pribor, materijal, oprema: - Kotao, pumpa, prirubnice, eksponziona posuda, izmjenjivač toplote, podstanica, uređaji za regulaciju protoka i pritiska

- sigurnosti vod, zaptivači - cijevni elementi, izolacioni materijal

- obujmice, boje i lakovi, ključevi

- odvijači, kliješta, burgije - vijci i navitke, oprema za zavarivanje

- četke i valjci, mjerna traka

Rukovanje I održavanje sistema centralnog grijanja

- upoznaje se sa postupcima opsluživanje sistema i rukovanjem sistemom

- puni i prazni kotao - mjeri I reguliše potrošnju vode - reguliše protok vode - mjeri i reguliše pritisak i temperaturu

- odstranjuje vazduh iz instalacije

- pušta kotao u rad - zaustavlja rad kotla - rukuje pomoćnim uređajima postrojenja

- stiče osjećaj o potrebi očuvanja energije

Vježbe - puštanaje i zaustavljanje sistema centralnog grijanja

- regulacija i kontrola rada Alat, pribor, oprema: - uređaj za mjerenje tvrdoće vode

- manometar, termometar - uređaj za mjerenje protoka vode


67





- Razumije procese : - Dijagnostikovanja stanja sistema

- održavanje instalacije - održavanje grejnih tijela - održavanje kotla - održavanje mjerne regulacione tehnike

- održavanje podstanica - nabraja mjere zaštite na radu

- dijagnostikuje stanje sistema - održava razvodnu mrežu - zamjenjuje elemente cijevnih zatvarača ventila i slavina

- zaptiva i održava grejna tijela - čisti kotlove - zaštićuje kotlove - održava pumpe za cirkulaciju vode

- održava mjernu i regulacionu tehniku

- preventivno održava kotlovsko postrojenje

- održava podstanice za daljinsko grijanje

- pravi specifikaciju alata, pribora i materijala potrebnog za održavanje

- pridržava se mjera zaštite na radu

- uviđa važnost poštovanja mjera zaštite na radu

Vježbe - održavanje instalacije - održavanje kotlovskog postrojenja

- održavanje podstanica Alat, pribor, materijal: - Zaptivači, grejno tijelo, cijevi, pumpe

- ventili i slavine, mjerni i kontrolni pribori i uređaji, ključevi

- odvijači, kliješta, - alat za sječenje, turpije, alat za izradu navoja, oprema za zavarivanje


68

RAZRED III





Montaža nekonvencionalnih sistema za grijanje


- Svaki učenik samostalno vodi dnevnik



- razumije tehničku dokumentaciju

- Upoznaje se sa: - postavljanjem toplotnih pumpi sa vazdušnim hlađenjem

- montažom split-uređaja za grijanje

- montažom sistema toplotne pumpe vazduh-voda

- montažom sistema toplotne pumpe sa solarnim apsorberima

- apsorcionim toplotnim

- postavlja kompletne uređaje toplotne pumpe sa vazdušnim hlađenjem

- postavlja vodove split sistema - montira grejna tijela - montira kompresor, isparivač, kondezator, ventile i kotao split sistema

- montira sistem grijanja sa toplotnom pumpom vazduh-voda sa unutrašnjim postavljanjem

- montira sistem grijanja sa

- uviđa važnost očuvanja izvora energije

- jača ekološku svijest

Vježbe - postavljanje toplotne pumpe

- montaža split-uređaja za grijanje

- montaža solarnog sistema grijanja

- montaža kombinovanog sistema grijanja sunčevom energijom i grejnim kotlom

Alat, pribor, materijal, oprema:


69





pumpama - montažom sistema grijanja sunčanom energijom sa dogrijavanjem pomoću grejnog kotla

- montažom solarnog sistema grijanja i toplotnom izolacijom

- navodi mjere zaštite na radu

toplotnom pumpom vazduh-voda sa spoljašnjim postavljanjem

- postavlja solarne apsorbere - toplotnu pumpu povezuje sa solarnim apsorberima

- montira apsorbere toplotne pumpe

- montira elemente solarnog sistema grijanja: kolektor za kumulator toplote, cijevnu mrežu, grejna tijela

- vrši toplotnu izolaciju sistema - koristi zaštitna sredstva

- toplotna pumpa, cijevi, cijevni elementi, grijna tijela, kompresor,

- isparivač, kondezator - ventili, kotlovsko postrojenje,

- solarni apsorber, kolektori

- akumulator toplote, mjerni i regulacioni uređaj, toplotni izolatori

- zaptivači, vijci i navitke, alat I pribor za montažu, mjerne trake

Održavanje i rukovanje nekonvemcijalnim sistemom grijanja

- Razumije procese: - opsluživanje sistema - rukovanje sistemima

- opslužuje sisteme - pušta sisteme u rad - reguliše rad sistema - zaustavlja rad

Vježbe - puštanje i zaustavljanje sistema

- regulacija i kontrola rada

Održavanje nekonvencionalnih sistema grijanja

- razumije pojmove i postupke: - dijagnostifikovanje stanja sistema

- održavanje instalacija - održavanje grijnih tijela - održavanje toplotnih pumpi - održavanje solarnih sredstava - navodi mjere zaštite na radu

- dijagnostifikuje stanje sistem - održava razvodnu mrežu - zaptiva I održava grejna tijela - održava kompresore, ispari-vače, kondezatore, ventile

- održava ventilatore - održava kotlove - održava solarne kolektore - održava akumulatore toplote - pravi specifikaciju alata, pri-bora i materij. za održavanje

- pridržava se mjere zaštite na radu

- razvija saznanje o štetama koje se javljaju zbog neodgovornosti u toku procesa rada I jača osjećaj odgovornosti

Vježbe - održavanje instalacija i tijela za grijanje

- održavanje uređaja toplotne pumpe

- održavanje solarnih sistema


70





Izrada i montaža sistema za provjetravanje

- Razumije - projektnu dokumentaciju - izrada kanala za vazduh - postavljanje filtera i ventilatora

- površinska zaštita - postavljanje zvučne izolacije - alat, pribor, mašine i materijal

- kontrola i ispitivanje sistema za provjetravanje

- mjere zaštite na radu

- vrši izbor potrebnih alata, pribora i mašina

- pravi specifikaciju potrebnog materijala

- trasira kanale za razvod vazduha

- izrađuje kanale - postavlja nosače za postavljanje kanala

- postavlja i učvršćuje kanale - postavlja filtere za prečišćavanje vazduha

- postavlja ventilatore za prinudno provjetravanje

- površinski zaštićuje instalaciju - vrši zvučnu izolaciju - pridržava se mjera zaštite na radu

- razvija osjećaj za tačnost - razvija tehničku kulturu

Vježbe - izrada i postavljanje kanala za vazduh

- montaža filtera i ventilatora

- površinska zašttita i zvučna izolacija

Alat, pribor, materijal, oprema: - limovi, filteri, ventilator, nosači kanala, lem, electrode, nitne

- vijci I navitke, tiple, profili, boja, lak, zvučni izolatori, makaze

- alat za savijanje lima, kliješta

- oprema za zavarivanje, oprema za lemljenje, odvijci, čekići, tocila, burgije, ključevi, četke, valjci

- mjerne trake, igle za ocrtavanje

- uglomjeri, pribor za stezanje

- pribor za pridržavanje

Opslužvanje, rukovanje i održavanje sistema provjetravanja

Razumije postupke i procese: - opsluživanje i rukovanje postrojenjem

- održavanje postrojenja

- ispituje i kontroliše sistem - pušta sistem u rad - reguliše rad sistema - zaustavlja sistem

- jača osjećaj odgovornosti I samopouzdanja

Vježbe - puštanje i zaustavljanje sistema provjetravanja

- regulacija rada - održavanje instalacije


71





- održava kanale za provjetravanje

- mijenja filtere za prečišćavanje vazduha

- vrši opravku i zamjenu ventilatora

Alat, pribor, materijal, oprema: - filteri, ventilatori, vijci, navojke

- zvučni izolatori, kliješta, ključevi

- termometri, monometri, odvijači

Montaža sistema za klimatizaciju

Razumije: - projektnu dokumentaciju - izrada i postavljanje kanala za razvođenje vazduha

- postavljanje uređaja za klimatizaciju

- monaža uređaja za obradu vazduha

- postavljanje uređaja za automatsko upravljanje

- izrada i postavljanje prigušivača i izolatora

- kontrola i ispitivanje sistema za klimatizaciju

- izabira alat, pribor i maerijal - pravi specifikciju potrebnog materijala

- izrađuje kanale - ocrtava i kroji koljena i račve - izrađuje rešetke i žaluzine - postavlja nosače kanala - postavlja i veže kanale za zid - izrađuje i postavlja klapne za regulaciju vazdušne struje

- izrađuje difuzore - ugrađuje i podešava difuzore - postavlja klima-komore - povezuje klima-komore sa instalacijom za grijanje, grijnim kotlom, agregatom hladne vode i klima induktorom

- postavlja filtere za prečiš-ćavanje vazduha, ovlaživače vazduha i odvajače kapi

- montira ventilatore I uređaje za automatsko upravljanje

- izrađuje i postavlja prigušivače

- postavlja toplotne izolatore

- razvija pravilan odnos prema bezbjednijem radu

Vježbe - izrada i postavljanje kanala za razvođenje vazduha

- montaža klima-komora - montaža uređaja za obradu vazduha

- montaža prigušivača i izolatora

Alat, pribor, materijal, oprema: - lim, nosači kanala, klima-komore

- grejni kotao, klima-induktor

- filteri, ovlaživači, ventilator

- oprema za automatsko upravljanje, prigušivači

- toplotni izolatori, tiple, vijci, navrtke, nitne, elektrode, cijevi

- zaptivači, makaze, alat za savijanje lima, oprema za lemljenje,


72





- kontroliše i ispituje sistem - pridržava se mjera zaštite na radu i koristi zaštitna sredstva

oprema za zavarivanje - čekići, kliješta, burgije, ključevi

- igle za ocrtavanje, pribor za pridržavanje, mjerne trake

- uglomjeri, šestari, lenjiri

Rukovanje sistemom klimatizacije

- puštanje u rad i zaustavljanje - regulacija rada sistema

- pušta sistem u rad - reguliše rad sistema - zaustavlja sistem

Vježbe - puštanje i zaustavljanje sistema

- regulacija rada

Održavanje sistema klimatizacije

Razumije: - dijagnostifikujenje stanja sistema

- održavanje kanala za vazduh - održavanje klima-komora - zamjena filtera za prečišćavanje vazduha

- odvrtanje ovlaživača vazduha - održavanje ventilatora - održavanje uređaja za automatsko upravljanje

- popravka i zamjena izolacije

- dijagnostifikuje stanje sistem - popravlja i zaštićuje kanale za vazduh

- popravlja i zamjenjuje rešetke i žaluzine

- opravlja klapne za regulaciju - popravlja i zamjenjuje difuzore

- održava klima-komore - zamjenjuje filtere za prečišćavanje vazduha

- održava ovlaživače vazduha - održava ventilatore - održava mjernu i regulacionu tehnku

- zamjenjuje prigušivače - popravlja i zamjenjuje izolaciju


- razvija saznanje o štetama koje se javljaju zbog nekvalitetno urađenog posla

- jača radnu disciplinu

Vježbe - održavanje sistema klimatizacije

Alat, pribor, oprema: - filteri, ventilatori, ovlaživači,

- izolacija, ključevi, odvijači

- kliješta, čekići


73





Montaža uređaja rashladnih postrojenja

Razumije postupke: - izrada i postavljanje cijevne instalacije

- montaža kompresora, kondezatora, isparivača, ventila, filtera, pumpi, rashladnih komora

- montaža uređaja za automatsko upravljanje

- postavljanje izolacija - kontrola i ispitivanje rashladnih sistema

- razumije projektnu dokumentaciju

- vrši izbor alata, pribora i materijala

- izrađuje cijevnu instalaciju - postavlja i učvršćuje cijevnu instalaciju

- montira kompresor - postavlja kondezator - montira isparivač - ugrađuje filtere - ugrađuje pumpe - postavlja rashladne komore - ugrađuje ventile - montira uređaje za automatsko upravljanje

- izoluje sistem - kontroliše i ispituje sistem - pridržava se mjera zaštite na radu

- razvija osjećaj o važnosti i potrebi preciznosti pri radu

- razvija pozitivan odnos prema materijalnim sredstvima

Vježbe - izrada i postavljanje cijevne instalacije

- montaža uređaja rashladnih postrojenja

- izolacija sistema Alat, pribor, materijal, oprema: - Cijevi, nosači cijevi, cijevni elementi, ventili, kompresor, kondezator, filteri, isparivač

- Pumpa, uređaji za automatsko upravljanje, izolacija, zaptivači, electrode, lem, vijci, navitke, tiple, testere, alat za izradu navoja, oprema za lemljenje, oprema za zavarivanje, alat za savijanje, čekići, kliješta, ključevi, odvi-jač, turpije, pribor za stezanje i pridržavanje, mjerne trake

- Pomična mjerila

Opsluživanje i rukovanje rashladnim postrojenjima

Razumije: - opsluživanje sistema rasladnim fluidom

- puštanje u rad i zaustavljanje sistema

- regulacija rada sistema

- opslužuje sistem rashladnim fluidom

- pušta sistem u rad - reguliše rad sistema - zaustavlja sistem

- stiče osjećaj sigurnosti Vježbe: - punjenje sistema rashladnim fluidom

- puštanje i zaustavljanje sistema

- regulacija rada


74





Alat, pribor, materijal: - rashladni fluid, uređaj za punjenje sistema, oprema za lemljenje, mjerni instrumenti

Održavanje rashladnih postrojenja

Objašnjava: - dijagnostifikuje stanje sitema - održavanje cijevne instalacije - održavanje uređaja rashladne tehnike

- popravka i zamjena izolacije - mjere zaštite na radu

- dijagnostifikuje stanje sistema - održava cijevnu instalaciju - održava kompresore - održava kondezatore - održava isparivače - održava pumpe - održava rashladne komore - zamjenjuje filtere - održava mjernu i regulacionu tehniku

- popravlja i zamjenjuje izolaciju


- razvija saznanje o mogućim štetama u procesu rada

- jača osjećaj odgovornosti prema čuvanju materijalnih dobara

Vježbe: - dijagnostikovanje stanje - održavanje instalacija - održavanje instalacija rashladne tehnike

Alat, pribor, materijal, oprema: - aparati za dijagnostifikaciju

- zaptivači, kompresori, kondezatori, isparivači

- filteri, ključevi, odvijači - kliješta, aparat za lemljenje

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora

- Petrović D.: „Tehnologija obrazovnog profila-instalater“, Zavod za udžbenike, Beograd 1995. - Petrović D.: „Tehnologija zanimanja za montere uređaja za klimatizaciju“, Zavod za udžbenike, Beograd,

1985. - Zrnić S.: „Grijanje i klimatizacija“, Naučna knjiga, Beograd, 1978. - Danon J.: „Centralno grijanje“, Tehnička knjiga, Beograd 1975. - Nikolić S.: „Termoenergetska postrojenja u parcijalnoj i kompleksnoj primjeni“, Pronalazaštvo, Beograd,

1991. - Reknager/Šprenger: „Grijanje i kanalizacija“, Građevinska knjiga, Beograd, 1991. - „Inženjersko-tehnički priručnik“, Podgorica, Beograd 1990. - „Katalizatori fabrike kotlova i radijatora «Zrenjanin»“ i drugih.


75


Nastava predmeta se realizuje u radionici koja je opremljena sa potrebnim alatom, materijalom, priborom I uređajima za izvođenje nastave sa:

- radnim mjestima za mehaničke obrade rezanjem sa kompletima reznog alata, steznog pribora, mjernog i kontrolnog alata;

- radnim mjestima za mehaničke obrade deformisanjem, sa mašinama, alatima i priborom za sječenje, savijanje i prosijecanje;

- radnim mjestima za spajanje materijala sa opremom, alatima i priborom za zavarivanje, lijepljenje, lemljenje, zakivanje;

- radnim mjestima za površinsku zaštitu i izolaciju sa alatom i opremom za farbanje, lakiranje, plastificiranje i postavljanje zvučnih i izolacionih obloga;

- radnim mjestima za montažu i demontažu sa ručnim i mašinskim alatom, priborom za stezanje i pridržavanje i mjernim i kontrolnim priborom i uređajima.

Nastavne jedinice koje se ne mogu u potpunosti izvesti u radionici, realizovaće se uz pomoć stručnih saradnika u radionicanma odgovarajućih preduzeća.

Učenici treba da odgovarajući dio nastave realizuju na građevinskim objektima u kojima se vrši ugradnja sistema za grijanje, klimatizaciju, provjetravanje i hlađenje i ugradnja vodovodne i kanalizacione instalacije.

7. Obavezni načini proveravanja i ocenjivanja znanja

U svakom klasifikacionom periodu ocjenjuje se:

- dnevnik rada sa časova praktične nastave sa tehnologijom zanimanja; - proizvodi ili izradak koji se radi na časovima; - usmeni odgovori - odbrana rada na proizvodu ili izradku, razumijevanje postupaka i operacija.


Viša stručna sprema iz područja mašinstva, uz prethodno obrazovanje za instalatera (koje podrazumijeva rad na poslovima instalacija sanitarnih uređaja i uređaja za grijanje i klimatizaciju), VKV, V stepen ili majstorski ispit odgovarajućeg smjera.


76




Čitanje tehničke dokumentacije Opšte mašinstvo Tehnički crteži

Cijevi I cijevni armature Elementi i sklopovi uređaja i postrojenja Opšte mašinstvo Mašinski elementi

Mjerenje Tehnologija Mjerni uređaji I instrumenti Mjerenje veličina

Automatsko upravljanje uređajima I postrojenjima Tehnologija Automatsko upravljanje

Komponente automatskih sistema Montaža instalacije centralnog grijanja Održavanje i rukovanje sistemom centralnog grijanja

Uređaji I postrojenja Uređaji za grijanje

Montaža sistema za klimatizaciju Rukovanje i održavanje sistema za klimatizaciju

Uređaji I postrojenja Klimatizacija i sistemi klimatizacije

Montaža uređaja rashladnih postrojenja Održavanje i rukovanje rashladnim postrojenjima

Uređaji I postrojenja Rashladni uređaji


77

2. ZAVRŠNI ISPIT

2.1. ISPITNI KATALOG PREDMETA UREĐAJI I POSTROJENJA

1. Ciljevi ispita

Na ispitu ocjenjujemo:

- Sagledavanje mjesta i uloge uređaja za grijanje, hlađenje i klimatizaciju u energetici i njihovim funkcionalnim i tehnološkim karakteristikama kao osnove za praktičan rad;

- Sticanje znanja o vrstama, konstrukcijama i teorijskim principima na kojim se zasniva rad instalacija za grijanje, hlađenje i klimatizaciju;

- Sticanje znanja o metodama i postupcima rada pri instaliranju uređaja za grijanje i klimatizaciju; - Sticanje znanja o osnovnim principima optimalnog vođenja postrojenja sa gledišta ekonomičnosti i sigurnosti; - Osposobljavanje za razumijevanje i samostalno korišćenje tehničke dokumentacije i stručne literature za izbor

optimalnog režima rada i primjenu standarda.

2. Standardi znanja koji se ocjenjuju na završnom ispitu

SADRŽAJI ZNANJA I VJEŠTINE

Osnovne električne veličine i osnovni zakoni elektrotehnike

- Navodi i pojašnjava učinke električne energije - Navodi izvore struje, navodi vrste potrošača, definiše pojam strujnog kola, objašnjava i razumije smjer struje, navodi elemente strujnog kola

- Definiše jačinu struje, definiše napon, definiše otpor, navodi Omov zakon - Zna mjere za napon i jačinu struje - Navodi vrste elekt. instalacija, objašnjava karakteristike pojedinih vrsta instalacija - Uočava odnose među elementima U, I, R - Radi jednostavne zadatke vezane za primjenu Omovog zakona i grananje struje - Određuje i računa veličine pada napona, razdvaja padove napona na potrošačima i instalacijama

- Skicira standardne simbole elemenata električnog strujnog kola, čita jednostavne šeme strujnih kola


78


Energija, rad, snaga - Definiše pojmove sila, mehanički rad, mehanička energija, snaga, stepen učinka i nihove jedinice mjere

- Navodi Džulov zakon - Objašnjava uzroke zagrijavanja vodova i dozvoljeno opterešenje vodova - Uočava odnose između električnih, mehaničkih i toplotnih jedinica za mjerenje rada i snage iz različitih sistema I pretvara jedne u druge

Naizmjenične struje - Definiše kapacitet - Opisuje princip rada I funkciju kondenzatora - Pojašnjava induktivnost - Definiše trofazno kolo

Termodinamika - Definiše veličine stanja i jednačinu stanja - Definiše unutrašnju energiju, entalpiju, mehanički rad, toplotni kapacitet i entropiju - Navodi jednačinu stanja idealnog gasa - Obrazlaže politropske promjne stanja idealnog gasa - Objašnjava pojam prigušivanja - Objašnjava pojam raelnog gasa - Navodi veličine stanja vodene pare - Objašnjava pojam P,V,T površine - Obrazlaže pojam promjene stanja vodene pare - Obrazlaže pojam vlažnog vazduha i promjene stanja vlažnog vazduha - Pojašnjava pojmove prostiranja, provođenja i prolaženja toplote - Razlikuje ravnotežne i neravnotežne procese, zatvorene i otvorene sisteme, povratne i nepovratne procese

- Razlikuje zapreminski i mehanički rad - Računa podpritisak, nadpritisak i apsolutni pritisak - Definiše toplotu hlađenja, utrošeni rad i koeficijent hlađenja - Pojašnjava masenu i zapreminsku rashlanu sposobnost

Pneumatika i hidraulika - Objašnjava pojam stišljivosti - Navodi veličine stanja gasa i jednačinu stanja idealnog i realnog gasa - Objašnjava proces strujanja gasa - Definiše pojmove koji opisuju vlažnost vazduha - Navodi i objašnjava f-ju komponenti pneum. sistema i pneum. uređaje i postrojenja - Navodi i definiše osnovna fizička svojstva tečnosti - Definiše i objašnjava osnovne pojmove hidrostatike i hidrodinamike - Navodi i objašnjava funkciju komponenti hidrauličnog sistema


79


Uređaji za grijanje - Definiše pojmove grijanje, hlađenje, provjetravanje, klimatizacija - Navodi podjelu zagrijevnih uređaja - Navodi podjelu pojedinačnih uređaja za grijanje - Navodi osnovne karakteristike peći na čvrsto gorivo, peći na tečno grijanje i uređaja za grijanje električnom energijom

Centralno grijanje - Navodi karakteristike pojedinih vrsta grejnih tijela (radijatora, pločastih grejnih tijela, cijevna grejna tijela, konvektori, panelna grejna tijela)

- Definiše osnovne kriterijume za poređenje uređaja za grijanje - Upoređuje prednosti i nedostatke pojedinih vrsta pojedinačnih uređaja za grijanje - Crta simbole koji se koriste za izradu šema postrojenja i dijelova postrojenja za grijanje, hlađenje i klimatizaciju

- Analizira kako sistem za grijanje i način njegove eksploatacije utiče na potrošnju energije za grijanje zgrada

- Objašnjava princip rada toplovodnog grijanja - Objašnjava princip rada pumpnog grijanja - Crta presjek otvorenog ili zatvorenog ekspanzionog suda i analizira funkciju pojedinih elemenata

- Objašnjava princip rada sistema za grijanje parom niskog pritiska - Objašnjava funkciju odvajača kondenzata i način vraćanja kondenzata u parni kotao

Toplotni izvori i distribucija toplotne energije

- Pojašnjava karakteristike kotlova za centralno grijanje (liveni člankasti kotlovi, čelični kotlovi i blok-kotlovi), upoređuje karakteristike i uslove primjene pojedinih vrsta kotlova

- Navodi vrste goriva i njihove karakteristike, definiše toplotnu moć goriva - Pojašnjava načine snadbijevanja, transporta i skladištenja pojedinih vrsta goriva, objašnjava zaštitne mjere u skladištima goriva

- Navodi štetne sastojke u gorivu i mjere za njihovo smanjenje - Objašnjava pojam toplane i navodi njene dijelove - Pojašnjava funkciju slavina, ventila, zasuna, odvajača kondenzata, kompenzatora - Objašnjava regulaciju u kotlarnicama i navodi vrste regulacije - Pojašnjava potrebu pripreme vode za centralno grijanje, navodi načine prečišćavanja vode

- Razlikuje uslove za ugradnju pumpi u potisni ili povratni vod


80


Eksploatacija parnih i toplovodnih kotlova

- Nabraja radnje koje se izvode u eksploataciji postrojenja za centralno grijanje - Obrazlaže pripremne radove u traktu goriva i produkata sagorijevanja i traktu grejnog medijuma (tople vode ili vodene pare)

- Ocjenjuje spremnost postrojenja za startovanje - Identifikuje aktivnosti koje treba raditi u toku normalnog pogona postrojenja - Definiše postupke rukovaoca postrojenja u slučaju neispravnog rada postrojenja ili njegovih dijelova

Održavanje parnih i toplovodnih kotlova

- Obrazlaže potrebu održavanja kotlova centralnog grijanja - Pojašnjava karakteristike stabilnih posuda pod pritiskom - Nabraja pogonsku dokumentaciju u kotlarnici - Navodi i objašnjava redovne preglede kotlova - Navodi kontrole i postupke u incidentnim situacijama - Analizira postupke u incidentnim situacijama - Obrazlaže aktivnosti u okviru pojedinih radova remonta i konzervacije postrojenja

Provjetravanje i vazdušno grijanje - Objašnjava pojmove provjetravanje i ventilacija - Navodi podjelu i karakteristike pojedinih vrsta vazdušnog grijanja - Obrazlaže ulogu filtera, kanala za vazduh i elem. za ubacivanje i izvlačenje vazduha - Na šemi pokazuje postupak ubacivanja svježeg vazduha preko kalorifera - Razlikuje klase filtera u zavisnosti od namjene - Uočava razloge za kombinovanje sistema za ventilaciju sa postrojenjem za grijanje - Definiše elemente regulisanja postrojenja vazdušnog grijanja

Daljinsko grijanje - Definiše pojam daljinskog grijanja - Objašnjava princip rada kotlovskog postrojenja - Objašnjava princip rada toplifikacionih postrojenja - Objašnjava princip rada toplana sa vrelovodnim kotlovima - Objašnjava direktne i indirektne sisteme daljinskog grijanja - Navodi vrste postrojenja za snadbijevanje toplom potrošnom vodom - Nabraja mjere za zaštitu postrojenja od kamenca i korozije

Klimatizacija i sistemi klimatizacije - Obrazlaže mjesto rashladnih uređaja u sklopu sistema za klimatizaciju - Nabraja vrste rashladnih fluida i njihove osobine - Navodi parametre sredine koji se održavaju klimatizacijom - Navodi vrste i pojašnjava karakteristike sistema za klimatizaciju - Nabraja komponente klimatizacionih postrojenja i pojašnjava njihovu funkciju - Nabraja, opisuje i pojašnjava tehničke karakteristike ventilatora, uređaja za filtriranje, vlaženje i sušenje vazduha i drugih komponenata postrojenja


81


- Pojašnjava način rada lokalnih klimatizacionih uređaja - Na skicama komore za miješanje, hladnjaka za klima komore, maglene komore, parnog ovlaživača i klima komore pokazuje princip njihovog rada

- Navodi uređaje i aparate za regulaciju i upravljanje u procesu klimatizacije - Navodi postupak pripreme postrojenja za puštanje u rad - Definiše elemente postupka vođenja normalnog režima rada, planskog zaustavljanja i zaustavljanja u slučaju havarije

Rashladni uređaji - Nabraja, opisuje i pojašnjava princip rada sastavnih elemenata rashladnih postrojenja - Navodi podjelu razmjenjivača toplote i njihove odlike - Navodi karakteristike i namjenu kompresora, kondenzatora, isparivača, cjevovoda, regulacione opreme

- Objašnjava opravdanost upotrebe prehlađivača i međuhladnjaka - Obrazlaže ulogu automatike na rashladnim uređajima - Navodi podjelu i vrste elemanata za automatsku regulaciju I njihove karakteristike - Nabraja pomoćne aparate i uređaje i navodi njihove karakteristike - Na šemi klipnog, rotacionog, vijačnog ili turbokompresora pokazuje princip rada i sastavne dijelove

- Na šemi vazduhom hlađenog kondenzatora, vodom hlađenog kondenzatora ili kondenzatorom hlađenim vodom i vazduhom pokazuje osnovne elemente i princip rada

- Na šemi suvih i preplavljenih isparivača, isparivača za hlađenje tečnosti ili isparivača za hlađenje vazduha pokazuje princip rada

3. Tip ispita

Usmeno.

Nastavnik/aktiv sastavlja detaljan spisak ispitnih pitanja na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u ispitnom katalogu.

Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, rasčlanjena na odgovarajući način – iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti.

Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta.

Usmeni ispit traje najviše 20 minuta.

Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na predlog ispitivača.


82

4. Dozvoljena pomagala

Tabele, katalozi, šeme veza, slike , modeli i crteži elemenata, uređaja i postrojenja.

5. Literatura i drugi izvori

Za kandidate je preporučena literatura i drugi izvori data u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.


83

2.2. ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA ZAVRŠNOG ISPITA - PRAKTIČNI RAD

1. Ciljevi ispita

Na ispitu ocjenjujemo:

- stepen praktične osposobljenosti na profesionalnom području; - povezanost stručnoteoretskih i praktičnih znanja; - odgovarajući pristup i izbor tehnoloških postupaka prilikom obavljanja zadataka instalatera mašinskih

instalacija; - korišćenje odgovarajućih mjera i postupaka kontrole; - poštovanje propisa iz oblasti zaštite na radu i zaštite okoline; - racionalno korišćenje energije, materijala, vremena.

2. Uputstvo za sprovođenje završnog ispita

Ispitni zadatak izrade sa odbranom obuhvata samostalnu izradu ili obavljenu uslugu, koja se ocjenjuje. Ocjenjivanje se bazira na postignutoj povezanosti psihofizičkih, motoričkih i intelektualnih sposobnosti kandidata, kulture rada, radnog mjesta.

Zadatak za ispitni rad se može odabrati, kombinovati i/ili prilagoditi iz predloženog spiska.

Navedeni radovi/ usluge ispitnoj komisiji služe kao vodič o primjerenosti i tehnološkim zahtjevima pojedine vrste proizvoda ili usluga.

Svi ispitni zadaci navedeni u katalogu napisani su informativno. Ispit mora da potvrdi osposobljenost kandidata, njegovu preciznost i poznavanje standarda kvaliteta.

Ispitne radove određuje ispitna komisija.

Kandidat treba da sve operacije u radu prilikom praktičnog rada obavi samostalno, a pomoć je dozvoljena samo kao pasivno učestvovanje.


84

3. Znanja koja se ocjenjuju na zaključnom ispitu i trajanje ispita

Prilikom prektičnog dijela ispita ocjenjujemo praktična znanja i vještine dobijene u toku procesa praktičnog obrazovanja i to:

- priprema zadatka (izrada tehničko-tehnloške dokumentacije); - izrada praktičnog rada (stručnost i kvalitet izvođenja); - odbrana rada.

Kandidat može da priprema dio rada prije ispita, u zavisnosti od vrste zadatka, po odobrenju ispitne komisije. Na ispitu se radi finalizacija rada.

Priprema i izrada praktičnog rada traje do 4 sata.

Usmeni odgovori (odbrana) traje najviše 20 minuta.

Praktičan rad obuhvata samostalan rad na poslovima i zadacima sa odbranom, uz odgovarajuću tehničko-tehnološku dokumentaciju.

Sadržaj ispitnih zadataka određen je okvirnim spiskom zadataka ili njihovom kombinacijom, datih u ispitnom katalogu. Nastavnici definišu konkretne, pojedinačne zadatke, koji treba da su ujednačeni po težini za sve učenike, usaglašeni između nastavnika stručno-teorijskih predmeta i praktične nastave sa tehnologijom zanimanja.

Ispitni odbor za svaki pojedinačni zadatak propisuje uslove rada – da li se kompletan zadatak radi pred komisijom ili je zadatak moguće do određene faze, uz odgovarajuću tehničko-tehnološku dokumentaciju, uraditi prije ispita, a da se finalizacija zadatka uradi na samom ispitu.

Ako se dio zadatka radi prije ispita, član ispitnog odbora treba da ima uvid u tok rada.

Tehničko-tehnološka dokumentacija radi se pod nadzorom mentora, kao i sam zadatak, što mentor garantuje svojim potpisom.


85

4. Spisak radova/ usluga za praktični dio završnog ispita

RAD/USLUGA OPIS I DIMENZIJE TEHNOLOŠKI ZAHTJEVI

Montaža vodovodne mreže u kupatilu

Postavlja, spaja i razvodi vodovodnu mrežu u kupatilu pocinčanim cijevima Ugrađuje vodomjer Ugrađuje ventile za umivaonik, vodokotlić, veš mašinu, bojler Ugrađuje slavine

Uraditi i koristiti pri radu radnu skicu i listu potrebnih materijala Koristiti pocinčane cijevi određenog prečnika Postaviti i spojiti cijevi cijevnim elementima Postaviti vodomjer, ventile i slavine Koristiti alate za spajanje i pribor za pridržavanje

Postavljanje kade i bojlera sa ugradnjom baterije za toplu i hladnu vodu

Postavlja kadu sa prelivnom i odvodnom armaturom standardnih dimenzija Montira bojler direktno pomoću klinova koji su ugrađeni u zid Postavlja cijevi koje spajaju bojler sa cijevnom mrežom pomoću spojnične navrtke na propisanoj visini Zidne baterije za toplu i hladnu vodu postavlja na propisanoj visini i sa propisanim sa razmakom

Na osnovu projektne dokumentacije uraditi radnu skicu Izraditi listu potrebnih materijala i elemenata Koristi standardne dimenzije kada, bojlera i baterija Pripremnljene elemente ugraditi i izvesti sve potrebne zaštitne mjere Koristi ručni alat za montažu

Montaža cijevne instalacije centralnog grijanja stambanog objekta

Siječe i savija cijevi Postavlja nosače cijevi Postavlja cijevi Spaja cijevi zavarivanjem Povezuje vertikalne i horizontalne vodove

Prema projektnoj dokumentaciji uraditi radnu skicu i listu potrebnog materijala Koristi čelične cijevi Koristi alat za sječenje i savijanje i opremu za zavarivanje

Ugradnja ekspanzione posude otvorenog tipa

Postavlja ekspanzioni sud na propisanu visinu Spaja povratnu cijev sa sudom Spaja sud sa razvodnom cijevi Ugrađuje prelivnu cijev

Koristi ekspanzionu posudu urađenu od čeličnog lima, atestiranu Koristi opremu za zavarivanje kojom se spaja instalacija sa ekspanzionom posudom Izvodi potrebne zaštitne mjere

Montaža livenog grejnog tijela u radionici

Postavlja nosače grejnih tijela Spaja članke Postavlja grijna tijela na propisanu visinu Spaja grejna tijela sa cijevnom instalacijom cijevnim elementima

Uraditi radnu skicu i listu potrebnih elemenata Za sastavljanje grejnog tijela upotrijebiti (na pr.) 10 članaka I 4 nosača za grejna tijela od čelika Koristi ručne alate za montažu


86


Montaža kotla za centralno grijanje tipa CTG

Postavlja kotao za toplu vodu do 110°C sa otvorenom ekspanzionom posudom Spaja kotao sa instalacijom

Na osnovu projektne dokumentacije izraditi radnu skicu Pripremljeni kotao ugraditi Povezati kotao sa instalacijom Izvesti sve potrebne zaštitne mjere

Ugradnja centrifugalne cirkulacione pumpe

Postavlja 2 cijevna zatvarača na razvodnu mrežu sa obje strane gdje se ugrađuje pumpa Ugrađuje centrifugalnu cirkulacionu pumpu

Izradi listu potrebnih elemenata Koristi centrifugalnu cirkulacionu pumpu Upotrebiti 2 cijevna zatvarača Pripremljene elemente ugraditi Koristi ručni alat i pribor za montažu

Ugradnja kućne toplotne pumpe

Postavlja nosač za spoljašnje postavljanje Postavlja kompletan uređaj sa kompresorom, isparivačem, kondezatorom, ventilatorom i regulatorom na nosač grejnog tijela određenog kapaciteta pri zadatoj spoljnoj temperaturi

Pripremljeni uređaj ugraditi i izvesti sve potrebne zaštitne mjere

Montaža split- uređaja u stambenoj kući

Izrađuje i postavlja razvodnu mrežu Postavlja grejna tijela Postavlja kompresor i isparivač Ugrađuje kondezator , ugrađuje ventil za prebacivanje Postavlja grejni kotao Povezuje elemente sistema

Na osnovu projektne dokumentacije uraditi radnu skicu i listu potrebnih elemenata Pripremljene elemente ugraditi i izvesti sve potrebne zaštitne mjere

Izrada i postavljanje kanala za provjetravanje u garaži

Izrađuje kanale od pocinčanog lima zadate debljine i presjeka Postavlja nosače kanala na plafon Postavlja i spaja kanale

Koristi pocinčani lim zadate debljine, alat za sječenje i savijanje lima Koristi nosače kanala od punog prougaonog profila Koristi alat, pribor i opremu za spajanje

Montaža filtera i ventilatora za provjetravanje vazduha

Postavlja filter za prečišćavanje vazduha Ugrađuje ventilator za mehaničko ubacivanje vazduha

Uraditi listu potrebnih elemeneta i uređaja Koristi prečistač vazduha i ventilator Pripremljene djelove ugraditi Koristi odgovarajući alat i pribor za montažu


87


Izrada i postavljanje kanala za razvođenje vazduha potrebnog za klimatizaciju

Izrađuje kanale od pocinčanog lima debljine 1,5mm pravougaonog poprečnog presjeka Postavlja konzole za vješanje pomoću obujmica Postavlja, zaptiva i spaja kanale pomoću vijačne veze Postavlja rešetke sa divergentnim lopaticama za usisavanje vazduha

Prema projektnoj dokumentaciji uraditi radnu skici Uraditi listu potrebnog materijala Za izradu i ugradnju upotrebiti pocinčani lim debljine 1,5mm, konzole od L profila i obujmice Koristi divergentnu rešetku za vazduh Pripremljene elemente ugraditi Za izradu i montažu koristi alat i pribor za savijanje, sječenje i spajanje

Montaža sobnog klima- uređaja zadatog kapaciteta i protoka vazduha

Postavlja sobni klima- uređaj horizontalno ispod tavanice Povezuje klima- uređaj sa dovodom okolnog vazduha

Za ugradnju upotrijebi sobni klima- uređaj sa vazdušnim hlađenjem Uraditi sve potrebne zaštitne mjere

Montaža klima- ormara 2000m3/h sa rashladnom mašinom i parnim ovlaživačem

Postavlja klima- ormar kapaciteta 2000m3/h sa rashladnom mašinom i parnim ovlaživačem Povezuje klima- uređaj sa dovodom okolnog vazduha

Za ugradnju upotrebiti odgovarajući klima-ormar Uraditi sve potrebne zaštitne mjere

Montaža rashladnog postrojenja sa isparivačem za direktno vazdušno hlađenje

Montira kompresor Postavlja kondezator Ugrađuje isparivač Ugrađuje regulacioni ventil Ugrađuje ekspanzivni ventil Montira ventilator Povezuje elemente cjevovodom kroz koji cirkuliše rashladno sredstvo Puni sistem rashladnim sredstvom

Na osnovu projektne dokumentacije uraditi radnu skicu Uraditi listu potrebnih elemeneta Koristi standardne elemente (kompresor, isparivač, kondezator, ventilator, ventile) Pripremljene elemente ugraditi i izvesti sve potrebne zaštitne mjere


88

5. Ocjenjivanje znanja i vještina

Ispitni odbor priprema kriterijume za ocjenjivanje, u sljedećoj tabeli daje se predlog za udio pojedinih elemenata pri izradi zadataka u konačnoj ocjeni:

OBLAST OCJENJIVANJA UDIO

Priprema i realizacija programa ∼40%

Stručnost u izvođenju ∼20%

Tehnička dokumentacija ∼20%

Usmena odbrana ∼20%

Ukupno 100%

Kandidat je ocijenjen sa ocjenom nedovoljan ako je pri izradi rada nezainteresovan, nesamostalan, treba stalnu pomoć nastavnika ili člana komisije, čak i pri rješavanju jednostavnih problema, krši propise o zaštiti na radu, radne postupke - operacije izvodi nepravilno, neodgovarajućim redosljedom, upotreba materijala je mnogo veća od potrebne, predviđeno vrijeme za rad prekoračuje za više od 20%.

6. Dozvoljena pomagala

Prilikom praktičnog dijela zaključnog ispita dozvoljena su sledeća pomagala:

- mašine, oruđa, alati, oprema i pomagala skladu sa katalogom znanja, - priručnici, udžbenici, katalozi proizvođača opreme, - pribor za crtanje.

7. Literatura i drugi izvori

Za učenike je preporučena literatura i drugi izvori objavljena u godišnjem katalogu udžbenika za stručne škole za pojedinu školsku godinu, koji izdaje nadležna ustanova, u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.


89

3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA

R. BR. NAZIV PREDMETA OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA

1. Opšte mašinstvo Usmeno i pismeno (radovi na vježbama)

2. Tehnologija Usmeno i pismeno (test)

3. Uređaji i postrojenja Usmeno i pismeno (test)

4. Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja Ocjena praktičnog rada, usmeni odgovori

4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA

U redovnom obrazovanju učenici napreduju u viši razred ako su iz svih predmeta tekuće godine postigli prelaznu ocjenu i priložili potvrdu o obavljenoj profesionalnoj praksi.

Za završetak srednjeg stručnog obrazovanja u trogodišnjem trajanju - obrazovni program Instalater sanitarnih uređaja, grijanja i klimatizacije – potrebno je završiti zadnju godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih predmeta, odraditi sve slobodne aktivnosti, obaveze iz praktičnog obrazovanja u procesu rada i završni ispit. Završni ispit se sastoji iz:

- pismenog ispita iz maternjeg jezika i književnosti, - usmenog ispita iz stručno-teorijskog predmeta i - praktičnog rada sa odbranom.

O tipu ispita iz maternjeg jezika i književnosti odluku donosi Zavod za školstvo odnosno nadležni Savjet.

Kao stručno-teorijski predmet učenik polaže Uređaje i postrojenja. Standardi znanja, razvrstani po taksonomskim stepenima, način provjeravanja i kriterijum bodovanja dati su u ispitnom katalogu.

Uslov za izlazak na ispit je priložen ovjeren dnevnik rada praktične nastave od sve tri godine.

5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA

U skladu sa Pravilnikom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama (u roku od mjesec dana) škola treba da izradi individualni program (nacrt) realizacije obrazovnog programa. Individualni program omogućava prilagođeno izvođenje kako bi učenici dostigli propisani standardi znanja u svim predmetima.


90

6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH

Program iz stručnog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i za odrasle u skladu sa Osnovama za prilagođavanje izvođenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih tako da:

- Iz nastavnog plana se izostavljaju predmeti fizičko vaspitanje i slobodne aktivnosti, koji time prestraju biti uslov za završetak obrazovanja. Škola je obavezna da odraslim ponudi sportske aktivnosti kojima se oni mogu dobrovoljno priključiti.

- Škola radi prilagođen program praktičnog obrazovanja, s obzirom na poslove i zadatke koje obavlja učesnik obrazovanja.

- Za odrasle ne važe uslovi za napredovanje koji su određeni u programima nego uslovi, koje utvrdi škola u planu izvođenja obrazovnog programa za odrasle. Provjeravanje znanja izvodi se putem ispita pri čemu se uzimaju u obzir načini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vježbe, praktični rad) određeni obrazovnim programom.

7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA

R. BR. NAZIV PREDMETA IZVOĐAČ NASTAVE STRUČNA SPREMA PROFIL STRUČNE SPREME – PODRUČJE RADA

1. Tehnologija Nastavnik visoka Mašinstvo i obrada metala

2. Opšte mašinstvo Nastavnik visoka Mašinstvo i obrada metala

5. Uređaji i postrojenja Nastavnik visoka Mašinstvo i obrada metala

6. Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja

Nastavnik Instruktor

Visoka Viša Srednja Srednja

Mašinstvo i obrada metala Majstorski ispit za instalatera mašinskih instalacija VKV, V stepen


91

8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA

Obrazovni program se izvodi u školskom obliku.

9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE

Vrste nastave Broj časova kod kojih se odjeljenje dijeli na grupe R.br. Naziv

predmeta Razred Ukupno časova

T V P T V P

I 72 48 24 - - - - 1. Opšte

mašinstvo II 72 48 24 - - - -

I 72 72 - - - - - 2. Tehnologija

II 72 72 - - - - -

II 72 72 - - - - - 3. Uređaji i

postrojenja III 66 66 - - - - -

I 432 - - - - - 432

(17 učenika u grupi)

II 540 - - - - - 540


4.

Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja

III 693 - - - - - 693


T - teorijska nastava; V – vježbe; P - praktična nastava.


92

10. PROFESIONALNA PRAKSA

Opšti ciljevi profesionalne prakse:

- Uvježbavanje učenika sa materijalima, elementima i alatima koji se koriste u elektronskim uređajima; - Sticanje praktičnih znanja i vještina neophodnih za rad u radnom procesu; - Povezivanje znanja stečenih u teoretskim predmetima sa praktičnim zadacima; - Uvježbavanje učenika za rad sa mjernim instrumentima i drugim elektronskim uređajima; - Priprema za prihvatanje novih tehnologija i inovacija; - Obučavanje učenika mjerama higijensko-tehničke zaštite na radu.

Učenici I i II razreda nakon završetka nastavne godine obavljaju profesinalnu praksu u trajanju od po 10 dana, u skladu s nastavnim planom.

Profesinalna praksa se izvodi u odgovarajućim preduzećima.

Za izradu programu profesionalne prakse i njenu realizaciju zadužena je škola.

Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom stručno-teorijskih predmeta i praktične nastave sa tehnologijom zanimanja.

O realizaciji programa profesionalne prakse učenik je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse. U dnevniku učenik po danima upisuje sadržaje rada, a potrebno je priložiti i skice, šeme ili druge elmente tehnološko-tehničke dokumentacije. Dnevnik profesinalne prakse potpisuje lice zaduženo za realizaciju programa.

Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime učenika, mjesto i vrijeme izvođenja) evedintiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenjskim knjigama.

Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za završetak razreda.


93

11. SLOBODNE AKTIVNOSTI

Slobodne aktivnosti učenika su sastani dio nastavnog plana i obrazovnog programa. Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome, da sa jedne strane doprinesu rasterećenju učenika, a sa druge strane da upotpune njihova znanja.

Program slobodnih aktivnosti radi škola, polazeći od utvrđenog broja časova u nastavnom planu (u I i II razredu po 36 časova, a u III – 33 časa godišnje). Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole. Uspješnost učenika na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su učenici obavezni da realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti jer je to uslov za napredovanje iz jednog u sljedeći razred kao i za završetak obrazovnog programa.


94

Kataloge znanja za obrazovni program INSTALATER SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE / INSTALATERKA SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE uradili:

- Prof. dr Zdravko Krivokapić, Mašinski fakultet Univerziteta Crne Gore - Nikola Gojković dipl.maš.ing, JU srednja škola „Vukadin Vukadinović“ Berane - Gojko Dapčević , dipl.el.ing, Kombinat aluminijuma Podgorica - Dragoljub Draganić, dipl.maš.ing, Mašinsko metalska škola Nikšić - Živko Glavinčeski, dipl.maš.ing, Srednja stručna škola „Ivan Uskoković“ Podgorica - Nataša Pajović, dipl.maš.ing, Srednja stručna škola „Ivan Uskoković“ Podgorica - Bosiljka Milošević, dipl.maš.ing, Srednja stručna škola „Ivan Uskoković“ Podgorica - Dejan Gojković,dipl.maš.ing, Srednja stručna škola „Ivan Uskoković“ Podgorica - Dragan Mijanović, Savez samostalnih sindikata CG

- Koordinator: Zora Bogićević, dipl.maš.ing, Centar za stručno obrazovanje


95

PRILOG: STANDARDI ZANIMANJA

P.1. VODOINSTALATER / VODOINSTALATERKA

1. Ime i kod standarada zanimanja: VODOINSTALATER / VODOINSTALATERKA CSO ST 03 002 170703

2. Ime i kod zanimanja: VODOINSTALATER / VODOINSTALATERKA

3. Nivo zahtjevnosti: III

4. Stručne kompetencije:

- Planira, priprema i izvodi rad i vrši provjeru kvaliteta obavljenog posla, - Racionalno koristi sredstva rada, energiju, materijal i vrijeme, - Posjeduje znanja za čitanje tehničkih crteža i tehnološke dokumentacije, - Posjeduje informatičku pismenost, - Razvija preduzetničke sposobnosti, - Siječe, oblikuje i spaja cijevi i cijevne elemenate, dijelove od lima i profile, - Montira instalacije vodovoda, kanalizacije i sanitarne uređaje, - Rukuje alatima za stezanje, obradu, mjerenje i kontrolu, - Izvodi radova održavanja na instalacijama vodovoda i kanalizacije, - Ispunjava potrebnu radnu dokumentaciju i dokumenta vezana za evidentiranje stanje mašina, uređaja i

opreme, - Priprema elemente kalkulacija, - Primjenjuje pri radu standarde kvaliteta, - Komunicira sa saradnicima i poslovnim partnerima, poštujući principe poslovne kulture, - Primjenjuje propise zaštite na radu i zaštite okoline.


96

5. Opis standarda

Grupe poslova Ključni poslovi Vještine i znanja

Analiza, planiranje i organizacija rada

Organizuje svoj rad i rad manje grupe

- proučava uputstva za rad i tehničku dokumentaciju - organizuje i vodi rad manje grupe kod pojedinih radnih zadataka - čita tehničku dokumentaciju - planira tehnoški postupak rada za određeni radni zadatak - provjerava pripremu materijala - poznaje osnove tehničkog crtanja - poznaje organizaciju radnog mjesta, radionice ili pogona - poznaje osnovna pravila organizacije rada u preduzeću


Priprema radno mjesto - provjerava pripremu materijala u skladu sa radnim nalogom - vrši izbor odgovarajućih mašina, alata, pribora i materijala - preduzima mjere za siguran rad u sladu sa propisima HTZ - poznaje tehničku i tehnološku dokumentaciju - poznaje vrste i karakteristike mašinskih materijala - poznaje tehnologiju obrade - poznaje tehnike mjerenja i kontrole - poznaje karakteristike mašina

Ocrtava i obilježava dijelove od lima

- prenosi elemente sa crteža na lim u zadatoj razmjeri uz pomoć alata i pribora za ocrtavanje i obilježavanje

- poznaje nacrtnu geometriju i tehničko crtanje - poznaje alate i pribore za ocrtavanje i obilježavanje i načine njihovog korišćenja

Operativni poslovi

Sječe i savija cijevi - priprema alat i pribor za sječenje cijevi - siječe čelične, plastične, keramičke i druge vrste cijevi - priprema alat, pribor i uređaje za savijanje cijevi - određuje razvijenu dužinu cijevi koja treba da se savije - savija čelične, bakarne, olovne, mesingane i plastične cijevi u toplom i hladnom stanju

- kontroliše ispravnost savijene cijevi (pojavu prskotine) - primjenjuje mjere zaštite pri sječenju i savijanju - zna postupak ručnog i mašinskog sječenja cijevi - zna postupak ručnog i mašinskog savijanja i savijanja u toplom i hladnom stanju

- zna vrste naprezanja


97


Spaja cijevi - priprema alat i pribor za meko lemljenje - priprema površine cijevi i nanosi lem - spaja plastične cijevi zavarivanjem pomoću toplog vazduha, sporovezujućim i brzovezujućim ljepkom

- reže cijevne navoje i kontroliše ispravnost navoja - spaja cijevi cijevnim elementima, prirubnicama i spojnicama - spaja cijevi gasnim, elektrolučnim, CO2 i argonskim zavarivanjem i kontroliše zavareni sastav

- zna vrste spojeva i kriterijum primjene - zna postupak spajanja lemljenjem olovnih, bakarnih i mesinganih cijevi

- zna postupke spajanja cijevi zavarivanjem, pripremu elemenata i podešavanje plamena

- zna postupke spajanja cijevi lijepljenjem - zna postupke spajanja cijevi cijevnim elementima - zna osobine materijala koje koristi u radu

Siječe, savija i spaja limove - siječe limove ručnim i mašinskim makazama - savija limove i profile ručno i mašinski - sastavlja limove zakivanjem, lemljenjem i tačkastim zavarivanjem

- zna da rukuje mašinama i uređajima za sječenje, savijanje i spajanje limova

- zna uslove primjene (kriterijum izbora) pojedinih postupaka spajanja limova

Montira instalacije vodovoda - obilježava i trasira vod u skladu sa tehničko-tehnološkom dokumentacijom

- žlijebi kanale za smještaj cijevi i cijevne armature - polaže vodovodne cijevi i spaja ih cijevnim elementima - montira vodovodne vertikale, spaja horizontalni razvod sa vertikalama

- postavlja glavni vod sa ugradnjom vodomjera - termički izoluje razvodnu mrežu vodovoda - kontroliše i ispituje postavljenu instalaciju - zaštićuje instalacije od korozije, električne struje, hemijski agresivnih materija, orošavanja (kondezacije ) i drugih štetnih uticaja


98


- postavlja vodovodni razvod za protivpožarne hidrante - priključuje instalaciju na revizioni silaz - primjenjuje propise o zaštiti na radu - poznaje vrsta i osobina vodovoda (kućni, komunalni, željeznički, gravitacioni, sa vještačkim izdizanjem vode, pneumatski, specijalni)

- poznaje tehničko crtanje i simbole za obilježavanje pojedinih elemenata po standardu

- poznaje tehničku dokumentaciju - poznaje vrste i osobine materijala za instalacije - poznaje postupake montaže - poznaje propise zaštite na radu

Montira instalacija kanalizacije - određuje stepen nagiba cijevi - trasira mrežu - obezbjeđuje kanale od obrušavanja - montira glavni vod sa priključkom na sekundarnu mrežu - montira priključne vodove - ugrađuje revizione silaze, kaskade i otvore za provjetravanje mreže

- priključuje kućnu kanalizaciju na uličnu kanalizaciju - štiti kanalizacione cijevi od mehaničkih oštećenja, električne struje i agresivnih hemijskih materija

- montira uređaje za prečiććavanje otpadnih voda - zna da čita projektnu dokumentaciju, trasiranje i zna da odredi stepen nagiba cijevi

- poznaje postupake montaže - poznaje propise zaštite na radu

Montira sanitarne uređaje - ugrađuje kade, bojlere, baterije, slivnike, umivaonike, sudopere, sanitarne uređaje za odvođenje fekalnih i otpadnih voda, sa određivanjem nagiba

- ugrađuje ventilacione sisteme u kupatilu, kuhiniji i terasi - ugrađuje slivnike - poznaje postupke postavljanja i montaže pojedinih sanitarnih uređaja

- poznaje mjere zaštite pri montaži uređaja


99


Komercijalni poslovi Obrada tržišta - analiziratržišta nabavkee, bira i nabavlja osnovne i pomoćne materijale, alate i pribore

- analizira tržište prodaje - izrađuje troškovnik materijala, energije i vremena - sastavlja i daje ponude - poznaje vrsta i strukturu troškova - poznaje osnovne zakonitosti tržišta

Administrativni poslovi

Ispunjava radnu dokumentaciju - popunjava izvještaj o proizvodnji - popunjava dnevnike rada - popunjavanje dokumenata o utrošcima materijala, o dnevnoj ili periodičnoj proizvodnji

- posjeduje funkcionalnu pismenost - poznaje osnove poslovne kulture

Osiguranje kvaliteta Kontroliše kvaliteta rada prema propisima i normativima

- kontroliše kvalitet osnovnog i pomoćnog materijala - kontroliše stanja alata i pribora - kontroliše ispravnost i pogonsku spremnosti mašina - kontroliše ispravnost spojenih cijevi - kontroliše ispravnost zavarenih spojeva - kontroliše i ispituje postavljenu instalaciju - kontroliše i ispituje revizione silaze - kontroliše spojeve i ispituje kvalitet kanalizacije - kontroliše montažu sanitarnih uređaja - poznaje postupke kontrole i ispitivanja elemenata i procesa - poznaje jedinice mjere - poznaje tolerancije dužinskih mjera, oblika i položaja - poznaje normative i propise iz područja instalacija

Održavanje i popravke

Redovno održava sredstva rada - uredno održava sredstva rada i alate i pravovreme ih daje na popravku/servis

- oklanja smetnje i kvarove na vodovodnoj i kanalizacionoj mreži - poznaje pravila i postupke održavanja i osnovnog popravljanja alata, pribora i mašina


100


Komunikacija Sporazumijeva se sa saradnicima i strankama

- sarađuje sa radnicima na prethodnim i sljedećim operacijama - poznaje tehnološki proces - poznaje tehničku terminologiju - sporazumijeva se sa naručiocima poslova kod narudžbe i predaje poslova

- poznaje proizvodne mogućnosti i raspoloživost kapaciteta - poznaje moguće zahtjeve naručioca - poznaje osnove poslovnog komuniciranja

Izvodi radove tako da ne ugrožava sebe ili svoje saradnike

- upotrebljava zaštitna sredstva i opremu u radu - upoznaje članove svoje grupe sa opasnostima u određenim poslovima i pri upotrebi opreme

- poznaje propise sa područja zaštite pri radu - poznaje propise sa područja radne regulative - poznaje mogućnosti povreda zbog neadekvatne upotrebe mašina i alata

Očuvanje zdravlja i okoline

Štiti užu i širu okolinu od negativnih uticaja materijala i sredstava rada

- sortira i na odgovarajući način odlaže otpatke - upotrebljava štetne materijale i opremu tako da štiti okolinu - poznaje propise sa područja zaštite okoline

6. Radna grupa za izradu standarda zanimanja

- Prof. dr Zdravko Krivokapić, Mašinski fakultet Univerziteta Crne Gore - Nikola Gojković, dipl.maš.ing, JU srednja škola „Vukadin Vukadinovic“ Berane - Gojko Dapčević, dipl.el.ing., Kombinat aluminijuma Podgorica - Dragan Mijanović, Savez samostalnih sindikata CG

- Koordinator: Zora Bogicevic, dipl.maš.ing, Centar za stručno obrazovanje


101

P.2. INSTALATER / INSTALATERKA GRIJANJA I HLAĐENJA

1. Ime i kod standarda zanimanja: INSTALATER / INSTALATERKA GRIJANJA I HLAĐENJA CSO ST 03 001 170703

2. Ime i kod zanimanja: INSTALATER / INSTALATERKA GRIJANJA I HLAĐENJA

3. Nivo zahtjevnosti: III

4. Stručne kompetencije:

- Planira, priprema i izvodi rad i vrši provjeru kvaliteta obavljenog posla, - Racionalno koristi sredstva rada, energiju, materijal i vrijeme, - Posjeduje znanja za čitanje tehničkih crteža i tehnološke dokumentacije, - Posjeduje informatičku pismenost - Posjeduje preduzetničke sposobnosti, - Siječe, oblikuje i spaja cijevi i cijevne elemenate, dijelove od lima i profila - Montira instalacije grijanja, grejna tijela i kotlove - Opslužuje, rukuje i održava uređaje za grijanje - Montira, opslužuje, rukuje i održava uređaje za klimatizaciju - Montira, opslužuje, rukuje i održava rashladne uređaje - Rukuje alatima za stezanje, obradu, mjerenje i kontrolu - Ispunjava potrebnu radnu dokumentaciju i dokumenta vezana za evidentiranje stanje mašina, uređaja i

opreme, - Priprema elemente kalkulacija, - Primjenjuje pri radu standarde kvaliteta, - Komunicira sa saradnicima i strankama, poštujući principe poslovne kulture, - Posjeduje osnovnu informatičku pismenost, - Primjenjuje propise zaštite na radu i zaštite okoline


102

5. Opis standarda


Analiza, planiranje i organizacija rada

Organizuje svoj rad i rad manje grupe

- proučava uputstva za rad - organizuje i vodi rad manje grupe kod pojedinih radnih zadataka - planira tehnoški postupak rada za određeni radni zadatak - provjerava pripremu materijala prema radnom zadatku - poznaje osnove tehničkog crtanja - poznaje organizaciju radnog mjesta, radionice ili pogona - poznaje osnovna pravila organizacije rada u preduzeću


Priprema radno mjesto - provjerava pripremu materijala u skladu sa radnim nalogom - vrši izbor odgovarajućih mašina, alata, pribora i materijala - preduzima mjere za siguran rad u skladu sa propisima HTZ - poznaje tehničku i tehnološku dokumentaciju - poznaje vrste i karakteristike mašinskih materijala - poznaje tehnike mjerenja i kontrole - poznaje karakteristike mašina

Ocrtava i obilježava dijelove od lima

- prenosi elemente sa crteža na lim u zadatoj razmjeri uz pomoć alata i pribora za ocrtavanje i obilježavanje

- poznaje alate i pribore za ocrtavanje i obilježavanje i načine njihovog korišćenja

Sječe i savija cijevi - priprema alat i pribor za sječenje cijevi - siječe čelične, keramičke i cijevi od drugih vrsta materijala - priprema alat, pribor i uređaje za savijanje cijevi - određuje razvijenu dužinu cijevi koja treba da se savije - savija čelične, bakarne, olovne, mesingane cijevi u toplom i hladnom stanju

- kontroliše ispravnost savijene cijevi (pojavu prskotine) - primjenjuje mjere zaštite pri sječenju i savijanju - zna postupak ručnog i mašinskog sječenja cijevi - zna postupak ručnog i mašinskog savijanja i savijanja u toplom i hladnom stanju

- zna vrste naprezanja

Operativni poslovi

Spaja cijevi - priprema alat i pribor za meko lemljenje - priprema površine cijevi i nanosi lem


103


- spaja plastične cijevi zavarivanjem pomoću toplog vazduha, sporovezujućim i brzovezujućim ljepkom

- reže cijevne navoje i kontroliše ispravnost navoja - spaja cijevi cijevnim elementima, prirubnicama i spojnicama - spaja cijevi gasnim, elektrolučnim, CO2 i argonskim zavarivanjem i kontroliše zavareni sastav

- zna vrste spojeva i kriterijum primjene - zna postupak spajanja lemljenjem olovnih, bakarnih i mesinganih cijevi

- zna postupke spajanja cijevi zavarivanjem, pripremu elemenata i podešavanje plamena

- zna postupke spajanja cijevi lijepljenjem - zna postupke spajanja cijevi cijevnim elementima - zna osobine materijala

Siječe, savija i spaja limove - siječe limove ručnim i mašinskim makazama - savija limove i profile ručno i mašinski - sastavlja limove zakivanjem, lemljenjem i tačkastim zavarivanjem

- zna da rukuje mašinama i uređajima za sječenje, savijanje i spajanje limova

- zna uslove primjene (kriterijum izbora) pojedinih postupaka spajanja limova

Montira instalacije grijanja i grejna tijela

- izrađuje i postavlja razvode cijevne mreže - ugrađuje kompenzatore - izrađuje priključke i povezuje ekspanzioni sud - spaja cijevi cijevnim elementima i ugrađuje cijevne zatvarače - učvršćuje i vješa cijevne mreže - montira nosače grejnih tijela, priključke, maske, ventile, slavine i drugo

- izrađuje sigurnosne vodove i ekspanzione posude - postavlja grejna tijela (radijatore, registre, konvektore, kalorifere)

- ispituje instalacije - priprema za zaštitu i površinski zaštićuje instalacije i grejna tijela

- čita dokumentaciju


104


- poznaje vrste cijevi prema vrsti materijala, namjeni i obliku - zna uslove koje treba da ispune cijevi (sastavljanje, pritisak) - zna ulogu cijevnih elemenata (račve, lukovi, koljena, redukciona i kompenzaciona cijev, nosači cijevi i drugih), nosača cijevi i grejnih tijela

- zna ulogu cijevnih zatvarača (ventili, zasuni, slavine, separatori pare, ventili za miješanje i drugih)

- zna vrste grejnih tijela - poznaje principe i postupke montaže instalavije i elemenata instalacije

- poznaje propisa zaštite na radu Montira kotlovsko postrojenje - zavaruje prirubnice za pumpe i ventile

- izrađuje sigurnosne vodove i ekspanzione posude - spaja članke člankastih kotlova - montira sigurnosni vod - montira elemente za regulaciju protoka i pritiska - montira pumpu za cirkulaciju tople vode - montira kotlove, izmenjivače toplote, podstanice za daljinsko grijanje, armature, sigurnosne uređaje i druge elemente postrojenja

- toplotno izoluje kotlove i vodove - zaštićuje instalaciju od korozije - postavlja protivpožarna sredstava - zna dijelove kotlovskog postrojenja - zna vrste regulacije u kotlarnici - zna elemente regulacije u podstanici - zna osnove prenosa toplote - zna osnove automatskog upravljanja

Izrađuje i montira uređaje i elemente za pripremu vazduha i provjetravanje

- izrađuje kanale - postava filtere i ventilatore - postavlja zvučnu izolaciju - zna da čita dokumentaciju - zna funkciju elemenata instalacije

Opslužuje i rukuje uređajima za grijanje

- reguliše parametre rada kotla - puni, prazni, ispituje i pušta kotao u rad


105


- rukuje kotlovskim postrojenjem - poznaje pogonske materijale, osnove energetike, postrojenja za grijanje, osnove tehnike mjerenja i automatizaciju

Opslužuje i rukuje sistemom za provjetravanje

- opslužuje sistem i rukuje njim - poznaje postrojenje za provjetravanje, osnove tehnike za mjerenje i automatizaciju

- poznaje propise zaštite na radu Montira elemenate i uređaje za klimatizaciju

- izrađuje kanale - montira komponente sistema ( ventilatori, ovlaživači, hladnjaci, regulatori )

- izrađuje i postavlja prigušivače i izolatore - poznaje principe i postupake montaže uređaja za klimatizaciju - poznaje propise zaštite na radu

Opslužuje i rukuje sistemom klimatizacije

- opslužuje i rukuje sistemom - poznaje postrojenja za klimatizaciju, osnove tehnike mjerenja, osnove energetike i automatizaciju

- poznaje propise zaštite na radu Montira elemente rashladnih uređaja i postrojenja

- montira komponente postrojenja (kompresori, kondenzatori, rashladne komore, filteri, isparivači, pumpe)

- postavlja izolaciju - čita projektnu dokumentaciju - poznaje principe i postupake montaže rashladnih uređaja i postrojenja

Opslužuje i rukuje rashladnim uređajima i postrojenjima

- opslužuje i rukuje postrojenjem - poznaje rashladna postrojenja, osnove tehnike mjerenje, osnove energetike i automatizaciju

- poznaje propise zaštite na radu Komercijalni poslovi Obrađuje tržište - analizira tržišta nabave, bira i nabavlja osnovne i pomoćne

materijale, alate i pribore - analizira tržište prodaje - izrađuje troškovnik materijala, energije i vremena - sastavlja i daje ponudu - poznaje vrsta i strukture troškova - poznaje osnovne zakonitosti tržišta


106


Administrativni poslovi

Ispunjava radnu dokumentaciju

- popunjava izvještaj o urađenim poslovima - popunjava dnevnike rada - popunjavanje dokumenata o utrošcima materijala - posjeduje funkcionalnu pismenost - poznaje osnove poslovne kulture

Osiguranje kvaliteta Kontroliše kvalitet u skladu sa standardima I normativim

- kontroliše kvalitet osnovnog i pomoćnog materijala - kontroliše stanje alata i pribora - kontroliše ispravnost i pogonsku spremnost mašina - kontroliše ispravnost spojenih cijevi - kontroliše ispravnost zavarenih spojeva - kontroliše i ispituje postavljenu instalaciju - kontroliše i ispituje kotlarnicu i instalaciju centralnog grijanja - ispituje instalaciju rashladnog uređaja - poznaje postupke kontrole i ispitivanja instalacija - poznaje jedinice mjere - poznaje tolerancije dužinskih mjera, oblika i položaja - poznaje normative i propise iz područja ins. za grijanje i hlađenje

Održavanje i popravke

Redovno održava sredstva rada - održava kotlovsko postrojenje - održava sistem za grijanje (filtere, ventilatore, grijače, mjernu i regulacionu opremu)

- odražava sistem za klimatizaciju (ventilatori, ovlaživači, hladnjaci, regulatori )

- održava rashladne uređaje i postrojenja (cijevne instalacije, izolacije, kompresore, ventile, termostate, rashladnie komore, filtere, kondenzatore, pumpe, regulatore )

- poznaje pravila održavanja i osnovnog popravljanja alata, pribora, mašina, uređaja i postrojenja

- pregled, čisti i odlaže (skladišti) alate i pribore - pregleda, čisti i obavljanje manje popravke mašina - daje mašinena redovne servise - oštrenje ručnog alata - održava uređaja i postrojenja za grijanje, provjetravanje, klimatizaciju i hlađenje

- poznaje pravila održavanja i osnovnog popravljanja alata, pribora i mašina

- poznaje pravila održavanja procesne opreme


107


Komunikacija Sporazumijeva se sa saradnicima i strankama

- sarađuje sa radnicima na prethodnim i sljedećim operacijama - poznaje tehnološki proces montaže instalacija grijanja i hlađenja - poznaje tehničku terminologiju - sporazumijeva se sa naručiocima poslova kod narudžbe i predaje poslova

- poznaje proizvodne mogućnosti i raspoloživost kapaciteta - poznaje moguće zahtjeve naručioca - poznaje osnove poslovnog komuniciranja

Izvodi radove tako da ne ugrožava sebe ili svoje saradnike

- upotrebljava zaštitna sredstva i opremu u radu - upoznaje članove svoje grupe sa opasnostima u određenim poslovima i pri upotrebi opreme

- poznaje propise sa područja zaštite pri radu - poznaje propise sa područja radne regulative - poznaje mogućnosti povreda zbog neadekvatne upotrebe alata i uređaja

Očuvanje zdravlja i okoline

Štiti užu i širu okolinu od negativnih uticaja materijala i sredstava rada

- sortira i na odgovarajući način odlaže otpatke - upotrebljava štetne materijale i opremu tako da štiti okolinu - poznaje propise sa područja zaštite okoline

6. Radna grupa za izradu standarda zanimanja

- Prof. dr Zdravko Krivokapić, Mašinski fakultet Univerziteta Crne Gore - Nikola Gojković, dipl.maš.ing, JU srednja škola „Vukadin Vukadinovic“ Berane - Gojko Dapčević, dipl.el.ing., Kombinat aluminijuma Podgorica - Dragan Mijanović, Savez samostalnih sindikata CG

- Koordinator: Zora Bogicević, dipl.maš.ing, Centar za stručno obrazovanje


109

Obrazovni program INSTALATER SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE / INSTALATERKA SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I KLIMATIZACIJE

usvojen je na XXV sjednici Savjeta za stručno obrazovanje održanoj 28.12.2004. godine.

Documents

INSTALATER SANITARNIH UREĐAJA, GRIJANJA I ... - · PDF filetehničko crtanje, standardima, vrstama tehničkih crteža, razmjerama, zaglavljima, sastavnicama i njihovom primjenom u