INSTRUMENTI U PRAKSI ECB

SEMINARSKI RAD

S A D R Ž A J

1. UVOD 2

2. ULOGA I FUNKCIJE EVROPSKE CENTRALNE BANKE 3

2.1. Evropska centralna banka kao specijalizirana organizacija 4

2.2. Funkcioniranje Evropske centralne banke 4

2.3. Cilj (strategija) monetarne politike Evropske centralne banke 6

3. INSTRUMENTI MONETARNE POLITIKE U PRAKSI EVROPSKE CENTRALNE BANKE 9

3.1. Operacije na otvorenom tržištu 11

3.1.1. Glavne operacije refinansiranja 11

3.1.2. Dugoročne operacije refinansiranja 12

3.1.3. Operacije finog prilagođavanja 12

3.1.4. Strukturne operacije 12

3.1.5. Operacije na otvorenom tržištu kao instrument Evropske centrale banke u 2011. godini 13

3.2. Ustaljene pogodnosti kreditiranja banaka –„standing facilities“ 14

3.2.1. Kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti 14

3.2.2. Depozitne pogodnosti 14

3.2.3. Ustaljene pogodnosti kreditiranja Evropske centralne banke u 2011. 15

3.3. Politika rezervi likvidnosti 15

3.3.1. Analiza upravljanja obaveznom rezervom u sistemu EMU 15

3.3.2. Minimalne rezerve Evropske centralne banke u 2011. 16

4. ZAKLJUČAK 18

LITERATURA 19

POPIS GRAFIKONA, SHEMA I TABELA 20

2

1. UVOD

Evropska centralna banka (ECB) 1. januara 1999. godine je preuzela odgovornost za

donošenje odluka o monetarnoj politici u euro-zoni, drugom najvećem ekonomskom području

poslije SAD-a. Prijenos ove odgovornosti sa 11 nacionalnih središnjih banaka (NSB), kojih

je od 1. januara 2011. godine uz sudjelovanje Estonije postalo 17, na novu nadnacionalnu

instituciju predstavlja prekretnicu u dugom i složenom procesu integracije među evropskim

zemljama. Trinaest godina poslije, Evropska centralna banka uživa visok stupanj

vjerodostojnosti u svijetu zbog svoje jedinstvene monetarne politike s ciljem osiguranja

cjenovne stabilnosti u euro-zoni. Ovim radom ćemo nastojati opisati koja je to osnovna

uloga, funkcija te ciljevi (strategija) ECB, s baziranjem na instrumente monetarne politike

kojim se služi Evropska centralna banka u praksi, a koji su relevantni za razumijevanje

jedinstvene monetarne politike Evropske centralne banke.

3

2. ULOGA I FUNKCIJE EVROPSKE CENTRALNE BANKE

2.1. Evropska centralna banka kao specijalizirana organizacija

Ugovorom o Evropskoj zajednici je ustanovljena Evropska centralna banka (ECB) kao

specijalizirana, samostalna organizacija za vođenje monetarne politike i obavljanje funkcija

vezanih za monetarnu politiku. U tom smislu, Evropskoj centralnoj banci je data vlastita

pravna osobnost, sa svojim tijelima odlučivanja i ovlastima.

Evropska centralna banka ima pravnu osobnost na temelju ugovora o Evropskoj zajednici i

uživa najopsežniju pravnu sposobnost dodijeljenu od strane pravnih osoba i prema

odgovarajućem nacionalnom zakonodavstvu svake države članice na temelju statuta

Europskog sistema centralnih banaka (ESCB). Stoga, može steći ili raspolagati pokretnom i

nepokretnom imovinom, kao i biti stranka u sudskim postupcima. Pored toga, Evropska

centralna banka uživa takve povlastice i imunitete koji su potrebni da bi mogla obavljati svoje

poslove.1

2.2. Funkcioniranje Evropske centralne banke

Strategija monetarne politike obezbjeđuje snažnu osnovu za efikasan interni proces

odlučivanja i konzistentni okvir za komunikaciju sa javnošću, još od osnivanja Evropske

centralne banke, što ima za rezultat jačanje povjerenja prema Evropskoj centralnoj banci.

Upravno vijeće Evropske centralne banke 8. maja 2003. godine je objavilo rezultate

evaluacije strategije Evropske centralne banke, nakon pet godina iskustva. Potvrđena je

definicija stabilnosti cijena (godišnja stopa ispod 2% mjerena HICP indeksom) za euro-zonu.

Također, Upravno vijeće je navelo da je ispunjenje kriterija stabilnosti cijena cilj kojem se

teži i u srednjem roku. Upravno vijeće je potvrdilo da će se njegove odluke iz domena

monetarne politike, nastaviti temeljiti na suptilnoj analizi kretanja stabilnosti cijena,

prvenstveno kroz izradu ekonomskih i monetarnih analiza. Upravno vijeće Evropske centralne

banke je ,također, odlučilo da više ne radi analizu monetarne referentne vrijednosti definirane

strategijom, svake godine, time želeći podvući dugoročne odlike referentne vrijednosti za rast

monetarnog agregata M3. Sa ovim izvještajima i pojašnjenjima ključnih elemenata koncepta

1 Hanspeter K. Scheller, The European central bank - History, Role and functions, second revised edition, 2006, p. 43

4

monetarne politike Evropske centralne banke, zasnovanog na stabilnosti, upravno vijeće je

poboljšalo razumijevanje strategije Evropske centralne banke.

Statut Evropskog sistema centralnih banaka (ESCB - sastoji se od centralne institucije,

Evropske centralne banke i nacionalnih centralnih banaka članica Evropske unije koje su se

priključile finalnoj fazi) definira glavnu komponentu Evropskog sistema centralnih banaka, a

to je Evropska centralna banka. Ovaj statut sadrži dva krucijalna zahtjeva. Prvo, Evropski

sistem centralnih banaka ima za cilj stabilnost cijena, i drugo, mora biti nezavisan. Ova dva

elementa određuju buduću kvalitetu monetarne politike Evropske unije.

U upravljačkoj strukturi Evropske centralne banke imamo tri organa, koji su zaduženi za

pripremu i provođenje jedinstvene monetarne politike, te za donošenje odluka Evropske

centralne banke. Ti organi su: Upravno Vijeće, Izvršni Odbor i Generalno Vijeće.

Upravno Vijeće (The Governing Council) čine članovi Izvršnog Odbora Evropske centralne

banke i guverneri nacionalnih centralnih banaka. Glavne odgovornosti Upravnog Vijeća su:

određivanje osnovnih smjernica i donošenje odluka potrebnih za osiguranje zadataka

danih Evropskoj monetarnoj uniji;

formuliranje monetarne politike euro-zone, kao i donošenje odluka koje se odnose na

među-ciljeve monetarne politike, ključne kamatne stope i obezbjeđenje rezervi u

Evropskoj monetarnoj uniji;

utvrđivanje potrebnih odluka za njihovu implementaciju.

Izvršni Odbor (The Executive Board) čine predsjednik, zamjenik predsjednika i druga četiri

lica, predložena od strane zemalja članica. Glavne odgovornosti Izvršnog odbora su:

implementacija monetarne politike u skladu sa smjernicama i odlukama Upravnog

Vijeća Evropske centralne banke i davanje neophodnih instrukcija nacionalnim

centralnim bankama;

odgovornost za tekuće aktivnosti Evropske centralne banke;

implementacija monetarne politike.

Generalno Vijeće Evropske centralne banke (The General Council of the ECB) čine

predsjednik i zamjenik predsjednika Evropske centralne banke i guverneri nacionalnih

centralnih banaka svih zemalja članica Evropske unije. Na sastancima generalnog vijeća

5

mogu učestvovati i drugi članovi Izvršnog odbora ali bez prava glasa. Zadatci Generalnog

Vijeća Evropske centralne banke su:

prikupljanje statističkih informacija;

pripremanje godišnjih izvještaja Evropske centralne banke;

pripremanje potrebnih pravila za kreiranje računovodstvenih standarda i standarda

izvještavanja;

definiranje standarda za politiku zaposlenja u Evropskoj centralnoj banci;

potrebne pripreme za uspostavljanje fiksnog deviznog kursa valuta zemalja članica

prema euru.2

Shema br. 1: Upravljačka tijela Evropske centralne banke

Izvor: The monetary policy of the ECB, (2004), p.10; Dženan Đonlagić, “Evropska monetarna unija i BiH“, Ekonomski fakultet Sarajevo, (2006), p. 99

2.3. Cilj (strategija) monetarne politike Evropske centralne banke

Primarni cilj Evropske centralne banke je održavanje stabilnosti cijena. U tom smislu

realiziranja svojih ciljeva, Evropska centralna banka će djelovati prema principima otvorene

2 Đonlagić Dženan, Evropska monetarna unija i Bosna i Hercegovina, Ekonomski fakultet Sarajevo, 2006, p. 96-98

6

tržišne ekonomije uz slobodnu konkurenciju. Kao tri glavna cilja Evropske centralne banke,

možemo istaći:

stabilnost cijena;

visok stepen zaposlenosti;

politička nezavisnost.

Evropska centralna banka je formulirala strategiju koju slijedi da bi realizirala monetarnu

politiku u euro-zoni. Ova strategija počinje sa definiranjem krajnjih ciljeva, preko

srednjoročnih ciljeva. Prvi korak u formuliranju strategije monetarne politike se sastoji u

davanju precizne definicije stabilnosti cijena. To znači godišnja stopa inflacije u euro-zoni

treba biti u rasponu od 0 – 2%. Stabilnost cijena prema ovoj definiciji se treba održati u

srednjoročnom periodu.3

Cjenovna stabilnost na više načina doprinosi postizanju visokih razina ekonomske aktivnosti i

zaposlenosti.

Prvo, stabilnost cijena čini lakšim za ljude da razdvoje promjene u

relativnim cijenama od promjena opće razine cijena. Ovo omogućuje tržištu da alocira

resurse učinkovitije. Pomažući tržištu da usmjerava resurse tamo gdje se oni mogu koristiti

najproduktivnije, stabilnost cijena povećava blagostanje kućanstava, a time je i produktivniji

potencijal gospodarstva.

Drugo, ako vjerovnici mogu biti sigurni da će cijene ostati stabilne u budućnosti, oni neće

zahtijevati „premiju rizika inflacije“ da bi kompenzirali rizike vezane za držanje nominalne

imovine na duži rok. Reduciranjem takve premije rizika u realnoj kamatnoj stopi, kredibilitet

monetarne politike doprinosi efikasnosti s kojima tržišta kapitala alociraju resurse i na taj

način povećavaju poticaje za ulaganjima, što na kraju potiče ekonomsko blagostanje.

Treće, vjerodostojno održavanje stabilnosti cijena, također, čine manje vjerojatnim da će

pojedinci i poduzeća preusmjeriti sredstva iz proizvodnih koristi u svrhe zaštite od inflacije.

Na primjer, u okruženju visoke inflacije postoji poticaj za rezervama stvarne robe jer

zadržavaju svoju vrijednost u takvim okolnostima bolje nego novac ili određena financijska

sredstva. Kakogod, gomilanje robe nije učinkovita investicijska odluka, a time i otežava

ekonomski rast.

3 Đonlagić Dženan, Evropska monetarna unija i Bosna i Hercegovina, Ekonomski fakultet Sarajevo, 2006, p. 103-104

7

Četvrto, porezni sistemi i sistemi socijalne skrbi mogu stvoriti neželjene poticaje koji

narušavaju ekonomsko ponašanje. U većini slučajeva, ova narušavanja su pogoršana

inflacijom ili deflacijom, kako fizikalni sistemi obično ne dopuštaju indeksiranje poreznih

stopa i doprinosa socijalnog osiguranja na stopu inflacije. Stabilnost cijena eliminira stvarne

troškove koji nastaju kada inflacija dodatno pogorša već narušeni utjecaj poreznih sistema i

sistema socijalnog osiguranja.

Peto, inflacija djeluje kao porez na držanje novca. U inflatornom okruženju, kućanstva imaju

poticaj da ne koriste gotovinu tako često u cilju smanjenja transakcijskih troškova. Ti troškovi

nastaju zbog toga što pojedinci moraju da posjete banku ( ili bankomat) češće da bi podigli

novac.

Šesto, održavanje stabilnosti cijena sprječava značajnu i proizvoljnu redistribuciju bogatstva i

prihoda koja nastaje u inflatornom kao i u deflatornom okruženju, gdje se cjenovni trendovi

mijenjaju na nepredvidljive načine. Tipično, najslabije skupine društva pate najviše od

inflacije jer oni imaju ograničenu mogućnost zaštite protiv nje. Okruženje stabilnih cijena

tako pomaže održavati socijalnu povezanost i stabilnost.

Sedmo, iznenadne revalorizacije financijske imovine mogu ugroziti zdravlje bilanca

bankovnog sektora i smanjiti bogatstvo kućanstava i firmi. S duge strane ako monetarna

politika uspije održati cjenovnu stabilnost na vjerodostojan način, inflatorni kao i deflatorni

šokovi na realnoj vrijednosti nominalne imovine mogu se izbjeći. Na taj način, monetarna

politika usmjerena na stabilnost cijena daje značajan doprinos financijskoj stabilnosti.4

4 The monetary policy of the ECB, third edition, may 2011, p. 56-57

8

3. INSTRUMENTI MONETARNE POLITIKE U PRAKSI EVROPSKE CENTRALNE BANKE

Evropska centralna banka ima na raspolaganju skup instrumenata monetarne politike, a to

su:

1. Operacije na otvorenom tržištu,

2. Ustaljene pogodnosti kreditiranja i

3. Politiku rezervi likvidnosti.

Tabela br. 1: Instrumenti monetarne politike u praksi ECB

Izvor: ECB, “The single monetary policy in stage three“, Frankfurt (1998), p.8; Dženan Đonlagić, “Evropska

monetarna unija i BiH“, Ekonomski fakultet Sarajevo (2006) p. 113

Upravno vijeće Evropske centralne banke može, svojom odlukom u bilo koje vrijeme,

izmijeniti skup instrumenata, uslova, kriterija i procedura korištenja instrumenata monetarne

politike Evropske monetarne unije.

Instrumenti monetarne politike, koje koristi Eurosistem iz 2011. godine, sastoji se od:

9

- Operacija na otvorenom tržištu: glavne operacije refinansiranja, dugoročne operacije

refinansiranja, te strukturalne i operacije finog prilagođavanja.

- Ustaljenih pogodnosti finansiranja banaka, i

- Minimalnih rezervi.

Tokom 2011. godine, Upravno vijeće Evropske centralne banke je mijenjalo kamatnu stopu u

četiri navrata. Trinaestog aprila kamatne stope za glavne operacije refinansiranja, kreditne i

depozitne pogodnosti su bile povećane za 25 baznih poena, odnosno na 1,20%, 2,00% i

0,50%. Potom je od trinaestog jula ponovo nastupilo povećane u svim ključnim stopama

ECB-a za 25 baznih poena, a za isti iznos je snizila 9. novembra. Od 14. decembra sve stope

su dodatno snižene za 25 baznih poena, pa su do početka nove godine iznosile 1,00%, 1,75% i

0,25%. Širina kamatne stope se zadržala na 150 baznih poena (75 baznih poena sa bilo koje

strane fiksne stope glavnih operacija refinansiranja).

Provedba monetarne politike u 2011. kroz Eurosistem je bila usmjerena ka rješavanju

napetosti koja je postojala u pojedinim segmentima finansijsih tržišta. Sve procedure i fiksne

stope su se i dalje nastavile koristiti za glavne i dugoročne operacije refinansiranja. Potražnja

bankarskog sistema za likvidnošću od Eurosistema je bila relativno stabilna, sa iznosom od

600 milijardi tokom prve polovine 2011. godine. Međutim, krajem druge polovine je znatno

porasla i dostigla iznos od 1 bilion eura.

U 2011. godini, prosječne dnevne potrebe evropskog bankarskog sistema za likvidnošću su

iznosile 470 milijardi eura, što je 16% manje u odnosu na 2010. godinu. Glavni razlog toga

jeste pad autonomnog faktora 2 za 25%, 260 milijardi eura u prosjeku. Zahtjevi za

minimalnim rezervama su u prosjeku neznatno smanjeni na 208 milijardi, dok su u 2010.

iznosili 212 milijardi eura. Prosječan mjesečni iznos viška rezervi u 2011. je bio 2,53 milijardi

eura, što je veće u odnosu na prethodnu godinu (1,26 milijardi u 2010.).

Velika količina viška likvidnosti je rezultirala izrazitim povećanjem u korištenju depozitnih

pogodnosti. Dnevno korištenje ovog instrumenta tokom prve polovine 2011. godine je

iznosilo oko 25 milijardi eura. Do kraja godine, sa stalnim rastom, postignut je iznos od 528

milijardi eura.

10

3.1. Operacije na otvorenom tržištu

Operacije na otvorenom tržištu igraju važnu ulogu u monetarnoj politici Evropske centralne

banke. Za cilj imaju upravljanje kamatnim stopama i likvidnošću tržišta novca putem

kupovine i prodaje vrijednosnih papira. U odnosu na zacrtane ciljeve i procedure, operacije na

otvorenom tržištu Evropske centralne banke možemo svrstati u četiri kategorije i to:

glavne operacije refinansiranja,

operacije refinansiranja u dugom roku,

operacije finog prilagođavanja i

strukturalne operacije.

S tim u vezi, postoje tzv. vrste transakcija koje se mogu koristiti u kategorijama navedenih

instrumenata i to:

reverzne transakcije za sve četiri kategorije instrumenata, koje su i osnovni instrument

operacija na otvorenom tržištu,

emisija obveznica/blagajničkih zapisa samo za instrument strukturalnih operacija,

tradicionalna prodaja i kupovina vrijednosnih papira na tržištu samo za operacije finog

prilagođavanja,

valutne zamjene samo za operacije finog prilagođavanja,

prikupljanje depozita sa fiksnim terminima samo za operacije finog prilagođavanja.

Operacije na otvorenom tržištu su inicirane od strane Evropske centralne banke koja odlučuje

koji od navedenih instrumenata će koristiti, kao i uslove izvršenja takvih operacija. Operacije

na otvorenom tržištu se mogu vršiti na osnovu standardnih tendera, brzih tendera i bilateralnih

procedura. U nastavku ćemo ukratko objasniti već spomenute četiri kategorije operacija na

otvorenom tržištu.

3.1.1. Glavne operacije refinansiranja

Glavne operacije refinansiranja su najbitnije vrste operacija na otvorenom tržištu, one su

regularne transakcije kojima se obezbjeđuje likvidnost finansijskog sektora sa učestalošću od

jedne sedmice i rokom dospijeća od dvije sedmice. Također, ove operacije su od izuzetnog

značaja za kamatne stope u Eurozoni. Evropska centralna banka ih sprovodi kroz standardne,

unaprijed najavljene tendere svake sedmice. Predviđeno je da se kao ključna operacija na

11

otvorenom tržištu izvršavaju od strane nacionalnih centralnih banaka na osnovu

standardizovanih tendera i prema unaprijed utvrđenom kalendaru.

3.1.2. Dugoročne operacije refinansiranja

Dugoročne operacije refinansiranja su reversne transakcije za obezbjeđivanje likvidnosti sa

mjesečnim frekvencijama i rokom dospijeća od tri mjeseca. Evropska centralna banka ih

koristi za obezbjeđivanje dugoročne likvidnosti bankarskog sistema. Poput glavnih operacija i

dugoročne operacije se održavaju na standardnim tenderima, u decentralizovanom maniru.

Ove operacije imaju za cilj obezbjediti dodatno finansiranje prema identificiranim potrebama.

U pravilu, Evropska centralna banka ne šalje signale tržištu kao rezultat ovih operacija i zato

obično djeluje kao „ rate taker“.

3.1.3. Operacije finog prilagođavanja

Operacije finog prilagođavanja se izvršavaju na ad hoc osnovi i služe za upravljanje

likvidnošću, ali i za uticanje na kamatne stope. Ove operacije se uglavnom vrše kao reversne

transakcije od strane nacionalnih centralnih banak putem brzih tendera i bilateralnih

procedura. Upravno Vijeće Evropske centralne banke odlučuje da li će se, pod izuzetnim

prilikama, ove operacije vršiti od strane same Evropske centralne banke. Evropska centralna

banka koristi ove vrste operacija za usklađivanje sa fluktuacijama na finansijskom tržištu.

3.1.4. Strukturne operacije

Strukturne operacije se izvršavaju putem emisije blagajničkih zapisa/trezorskih obveznica,

reversnih transakcija i „outright transakcija“. Ove operacije se obavljaju kada Evropska

centralna banka želi da „popravi“ svoju strukturnu poziciju u odnosu na finansijski sektor.

Strukturne operacije u formi reversnih transakcija i emisije blagajničkih/trezorskih obveznica

se vrše od strane nacionalnih centralnih banaka putem standardnih tendera, dok se za

„outright transakcije“ koriste bilateralne procedure. Ukratko ćemo objasniti najvažniju

tehniku Evropske centralne banke na otvorenom tržištu, tj. tehniku operacija refinansiranja.

Prva ključna odluka Upravnog Vijeća je određivanje kamatne stope koja će se primjenjivati

na operacije refinansiranja. Nakon toga, Evropska centralna banka objavljuje tendersku

proceduru. Tenderska procedura može biti na osnovi fiksne, ili varijabilne kamatne stope.

Kamatna stopa koju je odabralo Upravno Vijeće se odnosi na tendersku proceduru sa fiksnom

12

kamatnom stopom. Nakon toga, privatne finansijske institucije se pozivaju da se prijave na

tender, u cilju dobivanja određenog iznosa finansijskih sredstava (dopunske likvidnosti) u

zamjenu za davanje kolaterala. Sve tenderske ponude se prikupljaju od strane nacionalnih

centralnih banaka i centraliziraju u Evropskoj centralnoj banci. Evropska centralna banka

zatim odlučuje o ukupnom iznosu sredstava koji će biti alociran, a zatim sredstva distribuira

tenderskim ponuđačima.

3.1.5. Operacije na otvorenom tržištu kao instrument Evropske centrale banke u

2011. godini

Sve operacije koje pružaju likvidnost moraju u potpunosti biti osigurane.

Glavne operacije refinansiranja su redovne operacije koje imaju ročnost od jedne sedmice.

One su glavni instrument za signaliziranje monetarne politike Evropske centralne banke. Broj

povlaštenih klijenata je porastao u odnosu na 2010. godinu, sa 2267 na 2319 u 2011. U

prosjeku, 190 sudionika je učestvovalo u glavnim operacijama refinansiranja. Njihov

prosječan volumen u 2011. je iznosio 156 milijardi. Najveće sudjelovanje je zabilježeno 02.

februara (361), dok je najviši dodijeljeni iznos bio 14. decembra (291,6 milijardi eura).

Dnevni prosjek dodijeljene likvidnosti za dugoročne, specijalne i dopunske dugoročne

operacije refinansiranja, u toku tri mjeseca, je bio 373 milijarde eura. Redovno tromjesečno

učešće u dugoročnim operacijama je u prosjeku iznosilo 72,7 milijardi, minimum je dostignut

u decembru (29,7 milijardi), a maksimum u septembru (140,6 milijardi). Prosječni volumen

jednomjesečnih specijalnih operacija refinansiranja je 66,8 milijardi eura sa prosječnim

učešćem od 47 sudionika.U šestomjesečnim dugoročnim operacijama finansiranja bilo je 114

sudionika do 11. avgusta sa učešćem od 49,8 milijardi eura. Trogodišnje dopunske operacije

do 22. decembra su ostvarile 489,2 milijarde sa 523 sudionika.

Osim operacija na otvorenom tržištu za provedbu monetarne politike, Evropska centralna

banka može snabdjeti kvalificirane sudionike likvidnošću u drugim valutama.

Operacija finog prilagođavanja, kroz tendersku proceduru, provodi se kao promjenljiva stopa

sa maksimalno ponuđenom stopom koja je jednaka pretežnoj stopi glavnih operacija

refinansiranja. U prosjeku, 154 milijarde eura je prikupljeno kroz ove operacije sa učešćem od

13

136 sudionika. Od 14. decembra 2011., operacije finog prilagođavanja su na zadnji dan u

razdoblju održavanja, bile privremeno obustavljene. U poređenju sa trogodišnjim dugoročnim

operacijama refinansiranja, 141,9 milijardi je obezbijeđeno putem jednodnevnih finih

operacija prilagođavanja koje su obračunate 21. decembra 2011. godine.

3.2. Ustaljene pogodnosti kreditiranja banaka –„standing facilities“

Ustaljene pogodnosti kreditiranja banaka imaju za cilj da obezbijede likvidnost u toku noći,

signaliziraju opštu poziciju monetarne politike, te da upravljaju tržišnim kamatnim stopama u

toku noći.

Dvije redovne povlastice, koje na decentralizovan način sprovode nacionalne centralne banke,

su dostupne finansijskim podobnim stranama na njihovu inicijativu:

Strane su u mogućnosti da koriste marginalne kreditne povlastice (The marginal

lending facility), nacionalnih centralnih banaka da bi postigle kratkoročnu likvidnost

na osnovu svojih finansijski podobnih sredstava.

Također strane su u mogućnosti da koriste depozitne povlastice (The deposit facility),

da bi napravile kratkoročne uloge kod nacionalnih centralnih banaka. Relativno malo

su korištene ali, ocjenjuje se, da bi mogle imati važnu ulogu u budućnosti.

3.2.1. Kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti

Kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti se koriste od strane subjekata da bi dobili

likvidnost u toku noći od strane nacionalnih centralnih banaka na osnovu prihvatljive aktive.

Kamatna stopa na „marginal lending facility“, koju fiksno određuje Upravno vijeće Evropske

centralne banke, obezbjeđuje najvišu tzv. „ceiling“ tržišnu kamatnu stopu u toku noći.

3.2.2. Depozitne pogodnosti

Subjekti mogu vršiti polaganje depozita u toku noći kod nacionalnih centralnih banaka.

Kamatna stopa na depozite je u obliku najniže tzv. „floor“ tržišne kamatne stope u toku noći.

14

3.2.3. Ustaljene pogodnosti kreditiranja Evropske centralne banke u 2011.

Na kraju 2011., 2605 sudionika je koristilo kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti, a

2976 njih depozitne pogodnosti. Primjena depozitnih pogodnosti je ostala na visokom nivou,

pogotovo u drugoj polovini godine sa 452 milijarde eura. Prosječna dnevna upotreba ovih

pogodnosti je iznosila 120 milijardi eura. Njihovo korištenje u 2011. godini je potpuno

praćeno istim načinom u svakom razdoblju održavanja. Depozitne pogodnosti su bile niže u

početku svakog perioda, ali su naknadno povećane kroz ispunjavanje zahtijeva sudionika.

Prosječan dnevni regres za kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti bio je 2,1 milijardi

eura.

3.3. Politika rezervi likvidnosti

3.3.1. Analiza upravljanja obaveznom rezervom u sistemu Evropske monetarne

unije

Obavezne rezerve (minimum reserves), su regulisane članom 19 Statuta ESCB i ECB. ECB je

ovlaštena da kreditnim institucijama zemalja članica naloži držanje minimalnih rezervi kod

ECB, kao i nacionalnih centralnih banaka, u skladu sa ciljevima monetarne politike. Na

izdvojene obavezne rezerve, nacionalna centralna banka plaća kamatu (tzv. stopu

remuneracije) u visini kamate koju Evropska centralna banka primjenjuje u glavnim

operacijama refinansiranja.

Visina obaveznih rezervi je različita među evropskim zemljama. Na nivou unije se kreće oko

0,50% do 2% odobrenih kredita od srane bankarskog sistema, sa izuzetkom Italije gdje iznosi

15%. Minimalan iznos obaveznih rezervi utvrđuje Savjet guvernera. On je zadužen za

utvrđivanje osnove za držanje minimalne rezerve, maksimalno dozvoljeni koeficijent rezervi,

osnovice za njihovo izračunavanje i odgovarajuće sankcije za slučaj nepoštovanja.

Obavezne rezerve predstavljaju, na drugoj strani, izvor prihoda za ECB, koji se različito kreće

od jedne zemlje do druge. U posljednjih nekoliko godina visina obaveznih rezervi pokazuje

tendenciju pada zbog jačanja fiskalne konkurencije između zemalja članica.

Politika minimalnih rezervi se koristi kao instrument monetarne politike u cilju stabilizacije

kretanja kamatnih stopa na tržištu novca. Isto tako, politika rezervi likvidnosti, kao instrument

15

monetarne politike, ima za cilj savladati eventualne probleme nastale sa likvidnošću, te

ostvariti kontrolu nad monetarnom ekspanzijom. Politika minimalnih rezervi Evropske

centralne banke ima nekoliko ciljeva.

Prvo, stabilizacija kamatne stope na tržištu novca. Ovaj cilj se realizira na način da se ispuni

zahtjev u pogledu iznosa prosječnih minimalnih rezervi, koje su definisane tako da iznos

sredstava kojima raspolaže bankarski sistem bude iznad iznosa minimalnih rezervi u

određenom periodu (preko 30 dana). Ovim se želi omogućiti bankarskom sistemu da

apsorbuje eventualne nastale šokove povezane sa likvidnošću, te da se smanje fluktuacije

kamatnih stopa na tržištu novca. Drugo, cilj politike minimalnih rezervi Evropske centralne

banke je da vrši kontrolu nad procesom monetarne ekspanzije.

Baza za obračun obavezne rezerve uključuje prekonoćne depozite, depozite sa dospijećem do

dvije godine, vrijednosne papire sa dospijećem do dvije godine i instrumente tržišta novca sa

dospijećem do jedne godine. U bazu za obračun obavezne rezerve nisu uključeni depoziti sa

rokom dospijeća preko dvije godine, vrijednosni papiri sa dospijećem preko dvije godine, kao

niti REPO ugovori.

Politika minimalnih rezervi ima za cilj stabiliziranje kamatnih stopa tržišta novca, upravljanje

nivoom likvidnosti i kontrolu kreditne ekspanzije. Isto tako, samo institucije koje moraju

održavati minimalne rezerve, mogu imati pristup ka kreditnoj liniji za likvidnost („standing

facilities“) i mogu učestvovati na operacijama otvorenog tržišta, zasnovanim na standardnim

tenderima.

Održavanje cjenovne stabilnosti u euro-zoni će doprinijeti i jačanju kredibiliteta jedinstvene

monetarne politike i stabilnosti jedinstvenog novca Evropske unije. Na ovaj način će se

proširiti prostor za trajnu budućnost eura.5

3.3.2. Minimalne rezerve Evropske centralne banke u 2011.

Kreditne institucije u euro-zoni su obavezne držati minimalne rezerve na tekućim računima. U

2011. godini, što je slučaj još od 1999., uslovi minimalnih rezervi su jednaki 2% od osnovice

5 Đonlagić Dženan, Evropska monetarna unija i Bosna i Hercegovina, Ekonomski fakultet Sarajevo, 2006, p. 113-121

16

rezervi kreditnih institucija , što u prosjeku iznosi 208 milijardi eura (za 2% manje u odnosu

na 2010. godinu).

S obzirom na punu politiku, primijenjenu na glavne operacije refinansiranja u 2011., Upravno

vijeće smatra da za sistem minimalnih rezervi ne treba važiti isti stepen raspodjele pod

normalnim uvjetima tržišta novca. 8. decembra je to isto vijeće odlučilo umanjiti omjer na 1

% počevši od 18. januara. Time se nastoji poduprijeti bankovno kreditiranje i likvidnost na

području tržišta novca euro-zone.

17

4. ZAKLJUČAK

U prethodno obrađenoj temi, mogli smo se upoznati s osnovnim podacima koji su nam dobar

temelj da upoznamo glavnu finansijsku instituciju u Evropi, a to je Evropska centralna banka.

Ova banka je ovlaštena za raspolaganje svom pokretnom i nepokretnom imovinom, zalaže se

za stabilnost cijena, visok stepen zaposlenosti te političku nezavisnost.

U prvom dijelu smo upoznali glavna tri organa koji su zaduženi u pripremi i provođenju

jedinstvene monetarne politike, te za donošenje odluka ECB-e. Ono što nam zauzima najveći

dio rada, ujedno je i srž teme, a to su instrumenti monetarne politike u praksi ECB-e, koji

kontrolišu i utiču na finansijski život euro-zone. U ove instrumente spadaju: operacije na

otvorenom tržištu, ustaljene pogodnosti kredita te politika rezervi likvidnosti.

Pažnju smo posvetili cjelokupnom finansijskom izvještaju ECB za 2011, iz kojeg smo mogli

saznati da je potražnja za likvidnošću od Eurosistema bila relativno stabilna sa iznosom od

600 milijardi tokom prve polovine godine. Krajem druge polovine godine je znatno porasla i

dostigla 1 bilion eura. Također, podnešen je izvještaj za svaki od ovih instrumenata za

2011.godinu.

Broj povlaštenih klijenata je porastao u odnosu na 2010. godinu. 190 sudionika u prosjeku je

učestvovalo u glavnim operacijama refinansiranja. U prosjeku 154 milijardi eura je

prikupljeno kroz ove operacije sa učešćem od 136 sudionika. Oko 2605 sudionika je koristilo

kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti, a 2979 njih za depozitne pogodnosti. U 2011.

godini što je slučaj još od 1999., uslovi minimalnih rezervi su jednaki 2% od osnovice rezervi

kreditnih institucija, što u prosjeku iznosi 208 milijardi eura (za 2% manje u odnosu na 2010.

godinu). Od 18. januara omjer raspodjele je 1%. Time se nastoji poduprijeti bankovni krediti i

likvidnost na području tržišta novca euro-zone.

18

LITERATURA

Annual Report 2011, European Central Bank, 2012, http://www.ecb.int/pub/pdf/annrep/ar2011en.pdf (preuzeto 16.11.2012.)

Đonlagić Dženan, Evropska monetarna unija i Bosna i Hercegovina, Ekonomski fakultet Sarajevo, 2006, p. 96-105; p. 113-121

ECB, “The single monetary policy in stage three“, Frankfurt (1998), p.8; Dženan Đonlagić, “Evropska monetarna unija i BiH“, Ekonomski fakultet Sarajevo (2006) p. 113

Hanspeter K. Scheller, The European central bank - History, Role and functions, second revised edition, 2006, p. 43 – (http://www.ecb.int/mopo/html/index.en.html, preuzeto 05.11.2012.)

The monetary policy of the ECB, third edition, may 2011, p. 56-57 – (http://www.ecb.int/mopo/html/index.en.html, preuzeto 05.11.2012.)

The monetary policy of the ECB, (2004), p.10; Dženan Đonlagić, “Evropska monetarna unija i BiH“, Ekonomski fakultet Sarajevo, (2006), p. 99

POPIS GRAFIKONA, SHEMA I TABELA

Naziv Broj Naslov Stranica

19

Shema 1 Upravljačka tijela Evropske centralne banke 6Tabela 1 Instrumenti monetarne politike u praksi ECB 9

Grafikon 1 Devizne rezerve CBBIH 17

20