Fakulteti BiznesitLenda:Investime Detyre kursi

Tema: Bonot e thesarit

Pranoi: Punoi:Bitila shosha Bledar alizoti Arben ShabaAbas Kui Ornela Vishka 2013Prmbajtja

Pjesa 1 Hyrje.3 Pjesa 2 Lindja dhe zhvillimi i Bonove t Thesarit n realitetin shqiptar...........................................................................5 Qllimi i prdorimit..6 Ndikimi n ekonomin e vendit .7 Pjesa 3Sistemi Bankar dhe Tregu Financiar Sistemi Bankar dhe Tregu Financiar..7 Tregu i kapitaleve dhe trasaksionet financiare 9 Elementt e tregut financiar10 Pjesa 4Bonot e thesarit emtimi e tregtimi Emtimi i bonove, kushtet dhe interesat............................................11 Bonot, fitim m t lart se depozitat..12 Kriteret dhe dokumentimi.12 Ankandet e bonove t thesarit dhe proedurat e zhvillimit t bonove t tyre.13

Pjesa 5Tregu i bonove t thesarit Pjesmarrja e individve e personave juridik...15 Interesat ,llogaritja dhe niveli i fitimit.............17 Detyrimet tatimore..........................................18 Investimi n bonot e thesarit dhe matja e riskut q i shoqron19 Bonot e thesarit dhe ndikimi n kostot e kreditimit19 Pjesa 6 Pse i prdor qeveria bonot e thesarit20 Krkesa e qeveris21 Borxhi i qeveris 22 Strategjia e re e ndjekur nga Qeveria...........23 Konkluzione ,Prfundime,Rekomandime..........................24-26Referencat26

Pjesa 1Hyrjefar jan bonot e thesarit?Bonot e thesarit jan instrumenta borxhi nprmjet t cilave qeverit marrin hua, mjete t lira monetare (para) nga publiku. Ato nuk kan pamje apo form fizike , prfaqsojn nj instrument pr huamarrje afatshkurtr t emtuara nga thesari i shtetit (Ministria e Financave) dhe t tregtuara nprmjet Banks Qndrore pr mbulimin e defiiteve afatshkurtra t buxhetit, t lindura nga mosprputhja e prkoshme e arktimit t t ardhurave dhe e kryerjes t shpenzimeve buxhetore, si dhe pr rifinancimin e gjndjes s borxhit shtetror. Bonot e Thesarit t Qeveris Shqiptare jan nj instrument i negociueshm borxhi me maturim deri n nj vit, q emetohet dhe garantohet nga Qeveria e Republiks s Shqipris. Bonot e Thesarit emtohen n monedh kombtare (Lek) dhe kan afate maturimi 3, 6 dhe 12 mujore. Bonot e thesarit emtohen (nxirren pr shitje) nga qeveria nprmjet ankandit. Kjo form nnkupton q investitort duhet t konkurrojn pr blerjen e ktij instrumenti. Konkurrenca realizohet nprmjet vendosjes s norms s interesit q quhet yield i bonove t thesarit. Yield-i i bonove t thesarit sht baz pr llogaritjen e mimit t blerjes s bonos t thesarit, nprmjet formuls s mposhtme:b= vn/ 1+y/ 365* D ku :b - mimi i blerjesVn - vlera nominaley - yield (norma e interesit) i shprehur nbaz vjetoreD - ditt deri n maturimInteresi i prfituar nga investimi n bono thesari llogaritet si diferenc e mimit t blerjes s bonos me vlern nominale t saj. Raporti i ksaj diference me mimin e blerjes i llogaritur n baz vjetore shpreh normn e kthimit t prfituar nga investimi.Afati i maturimit sht diferenca n koh midis dats s investimit dhe dats s kthimit t investimit.Bonot e Thesarit jan t tregtueshme, pasi mund t shiten/blihen para afatit t maturimit. Tregtimi i nj bonoje thesari mund t bhet deri n 7 dit para maturimit. Tregtimi mund t bhet me subjektet e liencuara nga Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare (AMF), ku bjn pjes edhe bankat tregtare. N datn e maturimit t bonos s thesarit, aplikohet tatimi mbi interesin e prfituar nga investimi. Aktualisht, tatimi sht 10 pr qind.Bonot e thesarit prdoren m shum nga Banka Qndrore si nj instrument i rndsishm pr zbatimin e politiks monetare nprmjet komisionit t veprimeve t tregut t hapur. Si do huamarrje kuptohet q edhe kjo form krijon nj raport dypalsh: qeveria nga njra an dhe publiku nga ana tjetr. N do raport secili nga palt realizon interesat e veta. Qeveria siguron fonde (krijon borxh) me t cilat kryen nj pjes t shpenzimeve t nevojshme, si dhe pr huadhnsit, t cilt pr huan q japin marrin nj interes t caktuar. Blersit m t mdhenj t bonove t thesarit n Shqipri jane bankat e nivelit t dyt, ndr t cilat veohet Banka Raiffeisen. Po ashtu blerse sht edhe Banka e Shqipris. Bonot e thesarit emtohen (nxirren pr shitje) nga qeveria nprmjet ankandit. Kjo form nnkupton q, investitort duhet t konkurrojn pr blerjen e ktij instrumenti. Konkurrenca realizohet nprmjet vendosjes s norms s interesit, q quhet yield i bonove t thesarit. Qeveria siguron fonde (krijon borxh) me t cilat kryen nj pjes t shpenzimeve t nevojshme dhe huadhnsit t cilt pr huan q japin , marrin nj interes t caktuar. Nj nga blersit m t mdhenj, t bankave t nivelit t dyt, sht Banka Raiffeisen. Kjo bank ofron online informacionin e nevojshm pr t investuar n bono thesari. Raiffeisen Bank ofron interesa atraktive pr klientt e saj. Duke pasur edhe portofolin m t madh t letrave me vler t qeveris, kjo bank ofron mundsi t mira investimi pr individt. Po ashtu blerse sht edhe Banka e Shqipris. Kjo bank i mban bonot e thesarit n formn e regjistrimit n llogari, i cili mbron investitort e bonove t thesarit nga humbjet, vjedhjet, dhe lehtson kalimin automatik t pagess nga banka te investitori. Banka e Shqipris kryen tregun primar t letrave me vler, ajo shet pr llogari t Ministris s Financave bono thesari me afat maturimi pr individ t ndryshm, biznese apo banka tregtare.Bonot n prgjithsi jan mundsi pr investim e zhvillim, pasi -ato paraqesin interes pr do individ e njsi, q dshiron t investoj kursimet e veta me nj maturim 3-6 e 12 mujor, duke patur interesa gjithnje e m t larta. Garancia e bonove sht e lart, risku nuk ekziston pr faktin e thjeshte se ato emetohen dhe garantohen nga Qeveria e Republiks s Shqipris, e shiten nprmjet ankandeve t organizuara nga Banka e Shqipris.

Tregu i bonove t thesaritInstrument i rndsishm, i tregut monetar, jan bonot e thesarit, t cilat luajn nj rol t rndsishm n zhvillimin e ekonomis, mbasi ato prdoren nga Qeveria me ndikim t drejtprdrejt n buxhetin e shtetit. Kjo lloj huamarrje n rradh t par, e mbi t gjitha, mbulon n do moment nj lloj defiiti afat shkurtr t buxhetit, pra do mosprputhje t prkohshme t hartimit t t ardhurave dhe t kryerjes s shpenzimeve buxhetore. Bonot e thesarit jan letra me vler, q tregtohen n tregjet e mposhtme: 1.Tregu Primar, i cili prfaqson tregun e emtimeve t reja t letrave me vler. Letrat me vler blihen nga Banka e Shqipris, bankat e nivelit t dyt, institucione financiare dhe individ. N tregun primar t bonove t thesarit mund t marr pjes do person juridik ose fizik, vendas ose i huaj. Shuma minimale e lejuar pr pjesmarrje, q mund t konsiderohet si barrier pr hyrjen n treg, sht 300 mij lek2.Tregu Sekondar sht tregu ku nj investitor blen nj letr me vler nga nj investitor tjetr i ndryshm nga emtuesi. Ai organizohet pr transaksionet e letrave me vler nprmjet telefonit, REUTERS dhe rrjeteve kompjuterike t komunikimit t dealer-ve. Tregu sekondar: pr t qen pjes e tregut sekondar me pakic, bankat ose subjektet e tjera duhet t marrin nj lienc nga Autoriteti Mbikqyrs Financiar (AMF), e cila jo vetm jep lienca pr tregun sekondar me pakic, por edhe e mbikqyr at. Gjithashtu pr t marr liencn pr tregun sekondar me pakic bankat duhet t trajtojn stafet, q do t ofrojn kt produkt dhe duhet t mbajn llogari ditore q raportohen n AMF, duke prbr n kt mnyr kosto shtes. Ndrsa pr sa u prket individve, ata mund t marrin pjes n tregun sekondar me pakic, duke bler ose shitur bono thesari, mjafton q t ken 10 000 lek. Duhet q banka, e cila shet bono n tregun sekondar me pakic, t pajis blersin me nj vrtetim shpallje fitues pr veprimet e tregut primar dhe me nj vrtetim blerjeje pr veprimet e shitjes nga portofoli i tij. 3.Tregu me Pakice sht tregu n t cilin banka shet direkt pr individt. Pra, zotruesi i bonove t thesarit duhet tia shes ato trsisht ose pjesrisht, nj banke tregtare para dats s maturimit.4.Tregjet financiare prfaqsojn hapsirat m funksionale t kryerjes s veprimeve e t shrbimit t bonove t thesarit me an t pjesmarrjes n to t institucioneve, subjekteve e individve t veant. N kt kuptim tregjet financiare shrbejn pr t kryer veprime trndsishme t kmbimit t mekanizmave t llojeve t ndryshme n njsit ekonomike dhe vet shtetin n trsi. Nga pikpamja e kryerjes s shkmbimeve dhe t likujdimit t tyre, n funksion t interesave, aktualisht dallohen tregje me dorzim dhe likujdim t menjhershm t objekteve t shkmbyera, dhe tregje me dorzim dhe likujdim t ardhshm t objekteve t shkmbyera. Dallimi midis tyre konsiston n ndryshimet monetare t mnyrs s dorzimit t likujditeteve dhe t likujdimit t objekteve t shkmbyera.Objekti i ktij studimi jan veprimet dhe tregtimi i bonove t thesarit . Mund t themi se interesat e ofruara pr vendosjen e depozitave jan m t larta se ato t krkuara. Pavarsisht nga kjo, themi se tregu i bonove t thesarit mbetet nj treg i rndsishm si pr qeverin dhe pr individt q i krkojn ato. Por interesat e larta nuk jan nj faktor i rndsishm, pasi sa m shum qeveria t krkoj borxh, aq m shum rriten interesat e bonove t thesarit.

Pse blejn bankat shqiptare bono thesari?

Nj bank orienton nj pjes t caktuar t fondeve t saj n bono thesari. Kjo sht nj mnyr e mire pr t pasur nj investim t sigurt, si dhe pr t prfituar nj norm interesi n nj periudh t shkurtr. Yieldi q sigurohet prej bonove, n nj ekonomi me nj sistem financiar t konsoliduar, sht m e ult se sa norma e interesit e depozitave. Bankat investojn n bono nj pjes t caktuar t portofolit t tyre t investimeve. Bankat Shqiptare kan nj arsye m shum pr t investuar n bono thesari. Bonot e thesarit n Shqipri kan nj norm interesi m t lart se sa norma e interesit e depozitave. Nj bank, parat q mbledh nprmjet depozitave i investon n bono thesari me nj norm m t lart . Rritja e interesave t bonove n treg rezulton e till nga dy shkaqe: E para ka t bj me krkesn e lart t qeveris pr borxh. E dyta ka t bj me presionin ,q sjell n tregun e brendshm financiar, kriza botrore e likuditetit.

___________________________________________________

Pjesa 2

Lindja dhe zhvillimi i Bonove t Thesarit, n realitetin shqiptar

N aspektin historik, n vendin ton bonot e thesarit kan filluar nga korriku i vitit 1994, duke qen nj instrument i rndsishm financiar n lidhje me veprimtarin financiare. Bonot e Thesarit jan t tregtueshme, pasi mund t shiten/blihen para afatit t maturimit. Tregtimi i nj bonoje thesari mund t bhet deri n 7 dit para maturimit. Tregtimi mund t bhet me subjektet e liencuara nga Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare (AMF), ku bjn pjes edhe bankat tregtare. Bonot e thesarit si instrumenta t rndsishme, nprmjet t cilave, shfrytzohen mjetet e lira monetare ( parat ) nga subjektet dhe publiku, n kt kuptim si do huamarrje krijojn raportet dhe interesat dy palshe. Nga njra an Qeveria dhe Banka Qndrore dhe nga ana tjetr publiku pjesmarrs n to. Kuptimi i ksaj marrdhnie dy palshe,- konsiston n interesat e palve, si dhe n raportet kontraktore midis tyre. Pr nj kuptim m t gjer, qeveria siguron fonde, me t ciln kryen nj pjes t shpenzimeve t saj, kryesisht pr financimin e investimeve, ndrsa blersit e bonove, t konceptuar ndryshe huadhnsit, t cilt pr huat e dhna marrin interesa t knaqshme pr veprimtarin e tyre. N kushtet e vendit tone, blersit m t mdhenj t bonove t thesarit, jan bankat e nivelit t dyt, si institucione t rndsishme financiare nprmjet ankandeve, q eventualisht zhvillohen.Rritja e norms s interesit t bonove t thesarit nuk ndikon vetm tek rritja e kredive pr qytetart, por edhe tek qeveria. Qeveris i duhet t paguaj nj borxh akoma m t shtrenjt. Nevoja pr m shum para n fund t vitit e kushtzon qeverin t blej borxh m t shtrenjt, nga bankat e nivelit t dyt, t cilat zotrojn mbi 60 pr qind t stokut t borxhit t brendshm.

Qllimi i prdorimit

Bonot e thesarit jan nj nga instrumentat m t rndsishm, q ka prdorur qeveria ndr vite. Kushtet ekonomike e kan detyruar qeverin t ofroj n ankand bonot e thesarit. Pra, qllimi i prdorimit t bonove t thesarit nga qeveria sht t nxjerri vendin nga ekonomia e keqe q ka pushtuar vendin ton. Qllimi i prdorimit t bonove t thesarit sht nevoja pr sigurimin e financimeve t mjaftueshme t bizneseve t shumta t plotsimit t nevojave t qeveris pr para, e cila realizohet nprmjet emtimit t bonove t thesarit. Bonot e thesarit realizohen n afate t ndryshme maturimi 3muaj, 6 muaj, 12 muaj dhe q shiten me vler nominale, duke prfaqsuar interes m likuid, ku fitimi i investitorit llogaritet si diferenc midis mimit t paguar dhe vlers nominale t maturimit.Qeveria shqiptare n vitin 2009 mbajti nj vllim t lart t investimeve publike n nivelin 10 pr qind t PBB, ose afro 1/3 e buxhetit, u shpenzua pr investimet publike, kryesisht n infrastruktur dhe pr t mbajtur gjall dhe lart krkesn e brendshme t qeveris.Konkretisht u realizua rritja e pagave dhe e pensioneve dy muaj m par se n vitet e zakonshme, nga data 1 Maj 2010, me t njjtin program rritje sikurse edhe m par, pr t mbajtur gjall krkesn e brendshme. Gjithashtu ulje pati n krkesn e qeveris pr fonde n tregun e brendshm financiar duke e zvendsuar me nj kredi 200 milion euro pr shrbimin e defiitit buxhetor dhe t borxhit publik, marr n tregun ndrkombtar, sigurisht me interesa q reflektojn zhvillimet e ktij tregu. Gjat 6-mujorit t par t vitit 2009 dhe n vazhdim u prdorn t ardhurat nga privatizimet strategjike me nj vler 250 milion euro pr t mbshtetur investimet publike dhe pr t nxitur krkesn e brendshme.Fondi i Qeveris, q prdoret pr raste emergjente t paparashikuara n buxhet, sht prekur 35 her, prmes vendimeve t ndryshme t vitit 2009. Ministria e Financave konfirmon shifrn, duke saktsuar se jan shpenzuar pr katr muajt e par t vitit 2010 rreth 10 milion dollar, ku nj pjes i takon prmbytjeve, trmeteve, si dhe disa dmtimeve n lumenj. Ministria e Bujqsis, Ushqimit dhe Mbrojtjes s Konsumatorve ka shpenzuar 244 milion lek ose rreth 23.7 pr qind, pr ndrhyrjet emergjente n objektet e mbrojtjes. N sektorin e shndetsis, sht akorduar rreth 42.8 milion lek, ose rreth 4.2 pr qind e totalit t fondit rezerv t Kshillit t Ministrave.

Ndikimi n ekonomin e vendit

Prdorimi i burimeve t financimit n ekonomin e nj vendi nuk mund t jen efektive pa prdorimin e instrumentit t bonove t thesarit. N kto kushte, roli dhe ndikimi i tyre sht i rndsishm. Duke e trajtuar problemin n kt kndvshtrim, nuk mundet t kuptohen burimet e financimit, pa veprimtarin dhe operimin e tregjeve financiare, t cilat n nj aspekt m t gjer prfshijn bursat e titujve, tregjet zyrtare e jo zyrtare, kuotimi i aksioneve n burs, bankat e investimeve dhe roli i tyre, normat e interesit, kostoja e titujve etj. do ekonomi q dshiron t zhvilloj nj sistem financiar modern, s pari duhet t krijoj nj treg funksional t bonove t thesarit. Nj treg i tille varet nga dy faktor kryesor: Shitje n intervale t rregullta t bonove dhe Nj treg dytsor i rishitjes me shum likuiditet, pra shitblerje n sasi t mdha. Faktori i par, i cili siguron konfidenc dhe thellsi deprtimi n treg, sht realizuar n mnyr efektive nga Banka e Shqipris, kurse tregu dytsor mund t ndihmohet nga zhvillimi i burss kombtare dhe nga rritja e pjesmarrjes n t. Ndikim t konsiderueshm n ekonomin e vendit kan bonot e thesarit pr faktin e thjesht sepse fondet e siguruara nga emtimi i tyre kthehen n financuese t investimeve. Qeveria me politikat afatmesme dhe afatgjata, duhet t fillojn t kuptojn akoma m mir se fare ka vler n ekonomi pr periudha mesatare dhe afatgjata. Ekonomia Shqiptare pr momentin mund t funksionoj mjaft mir duke u mbshtetur tek bankat pr financim. Ekonomia shqiptare, pr shkak t nivelit shum t lart t prdorimit t paras s gatshme, t likujditetit, sht ekonomi q ndodhet n fazn e par t ciklit t jets s nj ekonomie tregu.

Pjesa 3

Sistemi Bankar dhe Tregu Financiar

Banka e Shqipris organizon tregun primar t letrave me vler dhe- sht agjente e Qeveris, e cila shet pr llogari t Ministris s Financave bono thesari me afat maturimi 3-6-12 mujore, pr individ t ndryshm, biznese apo banka tregtare. N vitin 2007 Banka e Shqipris i krkoi Qeveris q t organizonte tregun primar t bonove t thesarit, veprimtari q e ka kryer dhe vazhdon t kryej Banka e Shqipris. Nj element tjetr i rndsishm i historikut t organizimit t tregut t bonove t thesarit sht Bursa e Tirans. Bursa e Tirans u themelua pr her t par n 2 Maj 1996 , dhe u krijua si departament i veant pran Banks s Shqipris. N kt treg, fillimisht u mendua t tregtoheshin instrumente t ndryshme t tregut t kapitaleve dhe atij t paras si p.sh. aksionet e shoqrive t ndryshme, bonot e thesarit dhe obligacionet, bonot e privatizimit etj. N vitet e para t jets s saj, kjo burs pati nj nivel relativisht t knaqshm transaksionesh, por kryesisht n bono thesari t emtuara nga qeveria. Fillimisht Bursa e Tirans u organizua si treg ankandi i organizuar pr blerje dhe shitje.Instrumentet e tregtueshme ishin vetm bonot e thesarit me afat 12 mujor. Bursa e Tirans ka vepruar vetm pr tregun monetar.N funksion t qllimeve kryesore pr t cilat shrben nj Burs, ajo organizohet si : Treg Primar, duke krijuar nj mekanizm pr Qeverit dhe shoqrit aksionere, pr t emtuar letra me vler me qllim rritjen e fondeve t tyre. Tregu primar sht tregu ku letrat me vler emtohen pr her t par nga qeveria (bonot e thesarit dhe obligacionet qeveritare) dhe nga shoqrit aksionere. Treg Sekondar, duke u krijuar investitorve mundsin t blejn dhe t shesin letra me vler t emtuara m par n tregun primar d.m.th t kthejn n likuide investimet e tyre. Tregu sekondar u krijon mundsin investitorve, t cilt kan bler m par letra me vler n Burs, t kthejn n likuide (cash) investimet e tyre n rast nevoje me mimin e tregut q ajo letr ka aktualisht. N ann tjetr, tregu sekondar i letrave me vler t borxhit publik (bono thesari dhe obligacione shtetrore) ka mbetur i pazhvilluar, kryesisht pr shkak t shkalls s lart t likuiditetit q kan operatort kryesor, bankat tregtare, t cilat i mbajn kto instrumente n portofolin e tyre deri n fund t dats s maturimit. Pavarsisht prpjekjeve t Banks s Shqipris pr t rritur pjesmarrjen n kt treg t investitorve individuale, nj veprim i till nuk ka sjell asnj efekt pozitiv n aktivizimin e tregut sekondar t letrave me vler t borxhit publik.Q nga 1 gushti i vitit 1998, Burss s Tirans ju hoq edhe kryerja e ankandeve pr emtimin e bonove t thesarit n tregun primar. Viti 2002, pati nj kthes n zhvillimet pr ringjalljen e Burss s Tirans si nj treg i letrave me vler. N Burs, letrat me vler shiten dhe blihen me nj mim t caktuar pr seciln. mimet e letrave me vler psojn luhatje t shpeshta, q vijn si pasoj e ecuris ekonomike dhe planeve t zhvillimit t shoqrive t kuotuara n Burs. Sipas ksaj metode, t gjith transaksionet n nj letr me vler t caktuar kryhen vetm me nj mim t caktuar i cili arrihet gjat seancave t tregtimit si pasoj e prputhjes s krkess dhe oferts pr at letr me vler. Nse nuk arrihet nj mim i till (si pasoj e krkesave dhe ofertave t ndryshme), ather n kt letr me vler, nuk kryhet asnj transaksion.Bursa e Tirans sh.a., pr do transaksion t kryer n kt treg aplikon komisione (pagesa) t ndryshme t prcaktuara n Rregulloren Mbi Procedurn e Tregtimit n Bursn eTirans sh.a.. Kto komisione paguhen nga ana e blersve, shitsve dhe tregtarve t liencuar t cilt operojn n treg. Komisionet q aplikohen pr transaksionet e kryera n tregun primar mbahen sipas termave dhe kushteve t banks. Shuma n komision sht 300 mij lek. do individ duhet t paraqes dokumentet e nevojshme pr bontot e thesarit. do sesion tregtimi zhvillohet n dy raunde. I organizuar si treg ankandi, Bursa e Tirans llogarit nj mim t vetm pr do letr me vler t tregtuar, n fund t do dite tregtimi.Ndrsa pr transaksionet pr tregun sekondar t bonove t thesarit komisionet jan shtje e negociatave dhe marrveshjes prfundimtare me Departamentin e Thesarit. Ekziston nj minimum oferte individuale pr blerje, q banka mund t bj n emr dhe pr llogari t klientit, me vler 300000 lek pr bono thesari. Prfaqsuesit e liencuar t tregtarve t letrave me vler duhet t paraqiten fizikisht n sesionet e tregtimit.. Bursa e Tirans sht e liencuar pr organizimin e tregut primar t bonove t thesarit ,po aktualisht ajo nuk funksionon. N vitin 1998 pushon s ekzistuari si treg primar i bonove t thesarit, pasi n momentin mbikqyrs organi i ankandeve t bonove t thesarit kaloi tek departamenti i operacioneve monetare n Bankn e Shqipris.Bursa e Tirans sht liencuar edhe si treg sekondar i bonove t thesarit por aktualisht ky treg nuk funksionon pr arsye t ekzistencs t tregut ndrbankar t bonove t thesarit, kjo do t thot se bankat e nivelit t dyt apo individt i plotsojn nevojat e tyre qoft pr investim, qoft pr likuiditet nprmjet pjesmarrjes n tregun ndrbankar, pa qen e nevojshme t shfrytzojn dyshemen e tregtimit t bonove t thesarit.Tregu ndrbankar ofron mundsin e rifinancimit t pozicioneve afatshkurtra dhe afatmesme, si dhe ndihmon n zbutjen e rrezikut t likuiditetit. Sistemi bankar dhe tregu ndrbankar prbjn mjedisin ekskluziv n t cilin operon politika monetare. Nj treg ndrbankar i zhvilluar, aktiv dhe efiient, rrit efektivitetin e politiks son monetare, duke transmetuar m mir impulset e saj n ekonomi. N kt mnyr, zhvillimi i tregut ndrbankar sht nj ndihmes e madhe n aktivitetin e ndrmjetsimit financiar dhe n nxitjen e kreditimit t ekonomis, duke kontribuar mirqnien ekonomike e sociale t vendit. Ne besojme se nuk mund t ket nj ekonomi t zhvilluar dhe t integruar mir pa pasur tregje t hapura, t integruara, efiiente, transparente dhe t mirrregulluara. Prsa thame m sipr, kuptohet qart se zhvillimi i tregut ndrbankar sht n interesin e t gjith palve: t vet sistemit bankar, t Banks s Shqipris dhe t ekonomis n trsi. Bursa e Tirans aktualisht nuk funksionon. Bursa e Tirans u shkput prfundimisht nga Banka e Shqipris n 1 korrik 2002, pr t vijuar me organizimin dhe funksionimin e saj si shoqri aksionere. Ajo mori liencn prfundimtare si treg letrash me vler n 1 korik 2003, nga Komisioni i Letrave me Vler. Kjo lienc u rinovua prsri n vitin 2005 pr nj afat 2-vjear. Burss s Tirans nuk iu dha mundsia e tregtimit t valutave, e cila mund t shihej si nj instrument i rndsushm pr shitjen dhe blerjen e monedhave.N t ardhmen Bursa nprmjet ndrmjetsve financiar apo brokerave t saj mund t kryej tregun sekondar, t cilin akoma nuk ka filluar ta bj. Tregu sekondar sht ai treg ku bursa ose ndrmjetsit e saj blejn ose shesin pr llogari t klientve t burssSidoqoft nj nga elsat e suksesit t mundshm t ktij zhvillimi mbetet kontributi m i madh i shtetit. Krkohet nj vullnet dhe vendimarrje pr angazhimin e burss n tregun parsor t bonove t thesarit por edhe n tregun dytsor, pr zhvillimin e tregut t letrave me vler. Edhe 14 vjet pas hapjes s Burss s Tirans ende nuk sht kryer asnj transaksion me aksione, por vetm me bono thesarit.

Bankat dhe sistemi financiar n vendin ton.

Zhvillimit i tregjeve t bonove t thesarit n vendin ton ka ecur me ritme t larta, ku n to prve individve marrin pjes dhe dy kategori kryesore t institucioneve financiare, q jan Banka Qndrore dhe Institucionet Financiare t specializuara.Veprimtaria e bankave ka nj rndsi t madhe n zhvillimin e vendit, ato luajn nj rol thelbsor n zhvillimin ekonomik kjo sht nj nga arsyet q ritmet e larta t zhvillimit n vendin ton kto vitet e fundit reflektojn qart rolin e bankave n tregun financiar e cila ka siguruar garanci e siguri t lart dhe siguri t sistemit financiar duke garantuar t gjith klientt q operojn n tregun financiar. Por nj rol tjetr i tregut efient t bonove t thesarit sht edhe rritja e konfidencs s investuesve n sistemin financiar, ku fitimet jan m t larta. do ekonomi q dshiron t zhvilloj nj sistem financiar modern, s pari duhet t krijoj nj treg funksional t bonove t thesarit. Nj treg i till varet nga dy faktor kryesor: shitje n intervale t rregullta t bonove t thesarit dhe nj treg dytsor i rishitjes m shum likuiditet. Faktori i par sht realizuar nga Banka e Shqipris, kurse i dyt nga Bursa.

Tregu Financiar, tregjet e paras, dhe e kapitaleve

Tregjet financiare n kuptimin m t prgjithshm t tyre jan tregjet, q mundsojn transferimin e aseteve likuide ndrmjet pjesmarrsve n treg. Tiparet karakteristike q klasifikojn tregjet financiare kan t bjn me afatin e huadhnjes, pra periudha q i referohet huadhnies apo huamarrjes e cila mund t jet nj vit ose mbi nj vit.N kuptimin e msiprm tregjet financiare prfaqsojn trsin e strukturave institucionale t cilt nprmjet mobilizimit t instrumentave t posame financiare sigurojn mobilizimin e fondeve t lira t popullsis dhe njsive ekonomike dhe t individve pr plotsimin e huamarrjes qeveritare, kto tregje grupohen: Tregjet monetare (t paras), tregje t kapitaleve, tregjet valutore dhe tregjet e derivativave financiare. Tregjet monetare prfaqsojn letrat me vler me afat maturimi m t vogl se nj vit q kan nj mim dhe sigurojn nj interes t caktuar. Ky treg sht tregu m i rndsishm q ekziston n vendin ton. Tregjet e kapitaleve prfaqsojn strukturat institucionale dhe instrumentat e veanta q prdoren pr mobilizimin e fondeve t lira t popullsis dhe njsive ekonomike. ____________________________________________

Tregjet valutore, ku kto tregje realizohen me nj kurs t caktuar t gjitha llojet e kmbimeve ndrmjet monedhave t ndryshme kombtare t cilat lidhen me import-eksportin e letrave me vler. Tregu i fundit, tregu i derivativave financiare, kryhen veprimet e tregtimit t letrave me vler, t cilat prdoren pr prballimin e rreziqeve q vijn nga luhatja e mimeve t letrave me vler - t kurseve t kmbimit dhe normave t interesit. Tregu i bonove t thesarit sht nj nga tregjet e rndsishme t sektorit financiar, pr shkak t funksionit q kryen n plotsimin e krkesave t qeveris pr mbulimin e borxhit t brendshm afatshkurtr. Qeveria del n treg, duke krkuar borxhe me an t letrave me vler (bono), interesat e t cilave caktohen nga krkesa dhe oferta n treg. Sa m shum krkon qeveria para n treg, aq m tepr rritet presioni pr interesa t larta, pr pasoj bankat e zhvendosin vmendjen nga klienti, pasi fitimin m t madh e nxjerrin nga bonot.

Elementt e tregut financiarN veprimet e tregjeve financiare, prve individve t veant marrin pjes dhe dy kategori kryesore t institucioneve financiare, q jan Banka Qndrore e do vendi dhe institucionet financiare. Tregu me pakic (tregu sekondar) i bonove t thesarit t emtuara nga Qeveria n emr t Republiks s Shqipris, kryhet n sportelet e bankave t nivelit t dyt, q operojn n vend. Ky hap kaq i rndsishm n zhvillimin e sistemit financiar shqiptar ishte nj iniciativ e prbashkt e Ministris s Financave, Banks s Shqipris dhe Komisionit t Letrave me Vler n vitin 2005.Nj hap t rndsishm n zhvillimin e bonove t thesarit, ka qen Komisioni i Letrave me Vler, q sot sht AMF, me iniciativn e Banks s Shqipris pr deentralizimin e mbajtjes s regjistrit t Bonove t Thesarit, me vendimin Nr. 5/3 dat 27.05.2005 miratoi disa ndryshime n Rregulloren nr.9/1 dat 30.10.2006 Mbi liencimin e regjistruesve t letrave me vler si dhe miratoi Rregulloren Nr.8/2, dat 28.09.2005 Mbi tregun me pakic t bonove t thesarit t qeveris s Republikes s Shqiprise. N kt proes, AMF merr nn juridiksion tregtimin e Bonove t Thesarit n tregun me pakic t zhvilluar n sportelet e bankave, si dhe liencon t gjitha ato banka, t cilat dshirojn t mbajn regjistrin e transaksioneve n bono thesari. Rregullorja synon t rregulloj marrdhniet mes bankave, q operojn n tregun sekondar t letrave me vler t borxhit qeveritar. Ndrkoh q Banka e Shqipris u lirua nga veprimtaria e mbikqyrjes s tregut me pakic dhe prqendrohet vetm n tregun primar dhe ndrbankar t bonove t thesarit. Gjithashtu n kt kuadr, Banka e Shqipris, miratoi rregulloren nr.84, dat t 16.11.2005 Mbi tregun sekondar ndrbankar t letrave me vler t qeveris t Republiks s Shqipris. Me an t ksaj rregulloreje synohej t rregullohen marrdhniet mes bankave q operojn n tregun sekondar t letrave me vler t borxhit qeveritar.

Pjesa 4

Bonot e thesarit emetimi dhe tregtimi

Emetimi i bonove kushte dhe interesatM posht trajtohet niveli i interesave, q kan aktualisht bonot e thesarit. Bankat japin t dhna mbi emetimin dhe interesat e bonove t thesarit. Sipas ekspertve t bankave mnyra m e mir pr t investuar n kursime m t larta sht nse investohet n bono thesari. Ekspertt e bankave shpjegojn se, "nse do t marrsh kursime m t larta, investo n bono thesari, pasi risku sht zero dhe fitimi sht m i vogl". Kjo sht nj shtje q t le nj prshtypje pozitive, pasi bonot e thesarit kan risk zero, pr kt dhe fitimi sht m t madh. Kjo do t thot se bonot e thesarit jan letra me vler t tregtueshme, pasi kan risk zero. Por far ka ndoshur n ekonomin Shqiptare, s fundmi?Blerja e bonove t thesarit, n kushtet e e ekonomis shqiptare, sht shoqruar me rritje t interesit t bonove t thesarit, e cila sht vlersuar nga ekspertt mjaft e leverdisshme n kt moment, si pr individt ashtu edhe pr institucionet financiare, q nuk kan nj alternativ m t mir investimi. Sipas tyre, norma e interesit t bonove sht ndjeshm m e lart se e depozitave t kursimit. N t gjitha bankat, interesi i depozitave n lek mund t arrij maksimumin n 7 pr qind pr depozitat tremujore, ndrkoh q pr t njjta afate bonot e thesarit arrijn deri n 9.2 pr qind. Interesi i bonove t thesarit me afat 12 mujor ka arritur n 9.28 per qind. Borxhi q merr qeveria n letra me vler, t njohura si bono thesari ka nisur srish t shtrenjtohet gjat muajve t fundit. Rritja e interesit t borxhit q merr Qeveria, kryesisht atij me afat maturimi 12 muaj, sht diktuar nga: Nj krkes n rritje e qeveris pr para, e diktuar kjo nga shpenzimet e larta t saj; si dhe nga nj rnie n t ardhurat tatimore.

Rritja e interesave t bonove t thesarit nuk ndikon vetm n shtrenjtimin e borxhit q blen qeveria, por edhe n rritjen e interesave t kredive pr bizneset dhe qytetart. Bankat japin kredi pr bizneset dhe qytetart n varsi t interesit t bonove t thesarit. Kryesisht interesat e kredive q bankat e nivelit t dyt japin pr klientt ndjekin trendn e interesit t bonove t thesarit. Kryesisht interesat e kredive q jepen nga bankat llogariten si interes i bonove t thesarit plus 5-7 pr qind. Pr t'i investuar kursimet n bono thesari, ekspertt shpjegojn se ato mund t blihen n tregun primar e n at sekondar. Tregu primar prfaqsohet nga shitja e ktyre instrumenteve t borxhit n ankandet e radhs t Banks s Shqipris. Vshtirsia e individve pr t marr pjes n kt treg sht reale, pasi edhe pr vet strukturn e ktij tregu pjesmarrja n tregun primar mbart kosto pr individt. Kshtu q mundsia m e mir pr t investuar n bono thesari mbetet tregu sekondar, q n Shqipri prfaqsohet n pjesn drrmuese nga bankat e nivelit t dyt. Shrbimi ofrohet nga t gjitha bankat si dhe n t gjitha degt e tyre n rrethe, duke u br kshtu m atraktiv edhe pr blersit e mundshm t bonove t thesarit. Njkohsisht, bankat e nivelit t dyt ofrojn edhe blerjen e ktyre instrumenteve t borxhit, para afatit t maturimit.

Bonot e Thesarit, fitim m t lart se depozitatSipas eksperteve t bankave mnyra m e mir pr t investuar n kursime m t larta sht nse investohet n bono thesari, pasi risk nuk ka. Blerja e bonove t thesarit, n kushtet e rritjes s interesit t tyre, sht vlersuar nga ekspert mjaft e leverdishme n kt moment, si pr individt ashtu edhe pr institucionet financiare, q nuk kan nj alternativ m t mir investimi.Sipas tyre, norma e interesit t bonove sht ndjeshm m e lart se e depozitave t kursimit. N t gjitha bankat, interesi i depozitave n lek mund t arrij maksimumi n 7 pr qind pr depozitat tremujore, ndrkoh q pr t njjta afate bonot e thesarit arrijn deri n 9.2 pr qind. Bonot e thesarit kan nj norm interesi rreth 1.5 deri n 2 pr qind m t lart se depozitat. Vlera m e lart e prfitimit. Dhe lehtsimi i proesit pr blerjen e bonove t thesarit i ka br qytetart m t interesuar.Pr t'i investuar kursimet n bono thesari, ekspertt shpjegojn se ato mund t blihen n tregun primar e n at sekondar. Tregu primar prfaqsohet nga shitja e ktyre instrumenteve t borxhit n ankandet e radhs t Banks s ShqipriVshtirsia e individve pr t marr pjes n kt treg sht reale, pasi edhe pr vet strukturn e ktij tregu pjesmarrja n tregun primar mbart kosto pr individt. Kshtu q mundsia m e mir pr t investuar n bono thesari mbetet tregu sekondar, q n Shqipri prfaqsohet n pjesn drrmuese nga bankat e nivelit t dyt. Shrbimi ofrohet nga t gjitha bankat si dhe n t gjitha degt e tyre n rrethe, duke u br kshtu m atraktiv edhe pr blersit e mundshm t bonove t thesarit. Njkohsisht, bankat e nivelit t dyt ofrojn edhe blerjen e ktyre instrumenteve t borxhit, para afatit t maturimit

Kriteret dhe dokumentacioni i tregut te bonove

Dokumentacioni Q nj individ apo nj institucion t marr pjes n ankandin e bonove t thesarit duhet q t paraqes nj vrtetim nga banka apo edhe institucione t tjera t lejuara me ligj, ku t shprehet se subjekti ka bllokuar nj shum t caktuar fondesh pr blerje t bonove t thesarit (minimumi 300 mij lek). Me kt vrtetim subjekti mund t paraqitet pran sporteleve t bankave t nivelit t dyt q operojn n Shqipri ose pran sporteleve t Banks s Shqipris pr t marr pjes n ankandet e bonove t thesarit. Kur personi nuk ka njohuri lidhur me bonot e thesarit, pran sporteleve t bankave mundet t marr edhe asistencn e nevojshme q krkohet pr t marr pjes n ankand. Aty individi plotson edhe nj krkes, n t ciln specifikohet periudha e kohs pr maturim t bonos s thesarit. I gjith procesi i shitjes s bonove t thesarit sht i hapur dhe publiku informohet pr datn e zhvillimit t ankandeve, shumat pr t cilat ka nevoj qeveria, periudhat e maturimeve t bonove t thesarit etj.

Ankandet dhe proedurat e zhvillimit t tyre.Si rregull ankandet pr shitjen e bonove t thesarit zhvillohen do dit t mart; pr bonot e thesarit me maturim 3-mujor do jav; pr afatet 6- dhe 12- do dy jav. Afati maksimal i dorzimit t krkesave sht ora 9.00. Krkesat merren n shqyrtim nga nj komision i prbashkt me specialist nga Banka e Shqipris dhe Ministria e Financave. Si nj mjet investimi apo si nj nevoj pr fonde, bonot e thesarit mbartin nj periudh plotsisht t prcaktuar. Bonot e thesarti mund t mbahen deri n maturim, mund t riinvestohen ose mund t shiten para dates s maturimit. Pra, bonot e thesarit jan t riinvestueshme n momentin e maturimit, para dats s ankandit bhet riinvestimi duke paraqitur nj krkes t re s bashku me dokumentin zotrues s saj. Pjesmarrs n ankandet pr bonot e thesarit mund t jen bankat, institucionet financiare ose jofinanciare, si dhe individ vendase ose t huaj. Zotruesi i bonove t thesarit, bank apo individ, mund t'i riinvestoj ato duke paraqitur nj krkes, pa qen nevoja pr vrtetim bankar mbi bllokimin e shums, kur fondet pr financimin e riinvestimit mbulohen me bonot e thesarit q maturohen. N qoft se nj investitor do t rris investimin e tij, ather duhet t depozitoj nj shum shtes dhe t marr vrtetim nga banka tregtare. Interesi i fituar nga bonot e thesarit sht subjekt i mbajtjes s tatimit.

__________________________________________

Dokumentet e nevojshme pr pjesmarrje n ankand Personat juridik, t cilt kan llogari pran Banks s Shqipris, mund t marrin pjes n ankand duke paraqitur personalisht vetm formularin Krkes. Subjektet, t cilve iu mundsohet pjesmarrja n ankand nprmjet krkess n form elektronike, nuk paraqesin n ankand formularin Krkes. Mnyra e dorzimit t krkesave n form elektronike rregullohet nprmjet udhzimeve t nxjerra nga Palt. Vetm bankat mund t paraqesin krkesat pr pjesmarrje n ankand jo vetem pr llogari t tyre, por edhe n emr t personave juridik ose fizik, vendas ose t huaj. Marrdhniet e bankave me personat juridik ose fizik rregullohen me marrveshje midis tyre. Komisioni i Ankandit pranon krkesat e paraqitura n emr t personave fizik ose juridik, vendas ose t huaj, vetm nga ato banka t cilat prmbushin krkesat pr kryerjen e aktivitetit n tregun e letrave me vler t Qeveris, si prcaktohen n Ligjin Pr letrat me Vler AMF, dhe rregulloret prkatse t nxjerra n zbatim t tij. Nj subjekt mund t paraqes n ankand, n emr t tij, jo m shum se 5 krkesakonkurruese. Pr do krkes paraqitet nj formular Krkes i veant. Krkesat duhett ndryshojn nga njra-tjetra vetm nga niveli i yield-it t krkuar. Krkesat e banks pr t marr pjes n ankand pr llogari t saj paraqiten n formular t veant nga krkesat pr t marr pjes n ankand n emr dhe pr llogari t personave juridik ose fizik, vendas ose t huaj. Formulari Krkes, n rastin e paraqitjes s krkess n emr t personave fizik osepersonave juridik, vendas ose t huaj, duhet t specifikoj:a) numrin total t personave fizik ose juridik vendas ose t huaj, t cilat kan pranuart paraqesin krkesn e tyre nprmjet banks;b) yield-in. N rastin e krkesave jokonkurruese kjo pjes nuk plotsohet.c) shumn totale t fondeve pr blerje t bonove t thesarit pr secilin nivel yield-i. Personat juridik vendas ose t huaj, si dhe personat fizik, vendas ose t huaj n do rast q paraqesin krkesa konkurruese personalisht n Bankn e Shqipris, duhet t dorzojn dokumentat e mposhtme :a) formularin Krkes i cili duhet t prmbaj detyrimisht sipas rastit, nnshkrimin epersonit fizik ose nnshkrimin prkats t prfaqsuesit dheb) nj dokument bankar i cili vrteton bllokimin e shums pr pjesmarrje n ankand.Bankat, t cilat lshojn dokumentin bankar pr bllokimin e shums pr pjesmarrjen ankand, marrin njkohsisht prsipr detyrimin pr t mbuluar kt shum n ditne emetimit t bonove t thesarit. Shuma e krkuar pr pjesmarrje n ankand n formularin Krkes nuk duhet t jet m e madhe se shuma e vrtetuar n dokumentin e lshuar nga bankat pr bllokimin eshums pr pjesmarrje n ankand. Nqoftse shumat e paraqitura n t dyja dokumentetnuk prputhen, Komisioni i Ankandit konsideron t vlefshme krkesn dhe regjistronshumn m t vogl. Shuma minimale e lejuar pr pjesmarrje n ankand sht 300,000.00 (treqind mij) Lek. Kjo shum mund t shtohet vetm me shumfisha t 10,000.00 (dhjet mij) Lek-ve. do krkes, vlera e s cils kaprcen shumn 30,000,000.00 (tridhjet milion) Lek, klasifikohet si krkes konkurruese pavarsisht subjektit pjesmarrs n ankand.

___________________________________

Ankandet e bonove t thesarit dhe pjesmarrja e individve Kalendari i ankandeve t emetimit t bonove t thesarit prcaktohet nga Qeveria e Republiks s Shqipris. Normalisht, ankandet pr emetimin e bonove t thesarit me afat maturimi 3 dhe 6-mujor, organizohen nj her n muaj, ndrsa ankandet pr emetimin e bonove me afat maturimi 12mujor organizohen do dy jav. Ankandet normalisht zhvillohen ditn e mart, ndrsa emtimi i letrs bhet dy dit m von, ditn e enjte. Zhvillimi i ankandit njoftohet paraprakisht nga Ministria e Financave dhe Banka e Shqipris nprmjet publikimit t informacionit n faqet respektive t internetit.Pjesmarrja direkte e individve luan nj rol shum t rndsishm, pasi ajn ata q blejn bono thesari. Individt mund t marrin pjes n ankandet e emetimit t bonove t thesarit me krkesa konkurruese ose jokonkurruese. Pjesmarrja me krkes konkurruese nnkupton vendosjen e nj interesi (yield-i) mbi bazn e t cilit do t llogaritet mimi q investitori preferon t paguaj pr blerjen e bonos s thesarit. Pjesmarrja me krkes jokonkurruese nnkupton pranimin e yield-it mesatar t ponderuar, i cili do t llogaritet si mesatare e ponderuar e yield-eve t krkesave konkurruese t shpallura fituese. N ankand, krkesat konkurruese renditen nga yield-i m i ult i krkuar deri tek yield-i m i lart deri sa shuma e shpallur nga qeveria pr emetimin e bonove, t plotsohet. Kjo do t thot q n rast se krkesa e pjesmarrsve pr blerjen e bonove sht m e lart se shuma e emetuar nga qeveria, krkesat konkurruese me yield-in m t lart, nuk do t pranohen nga qeveria dhe pr rrjedhoj investitort nuk do t mund t blejn bono thesari n ankandin prkats. Shuma e shpallur pr emtimin e bonove t thesarit nga qeveria pas plotsimit t pjesmarrjes s Banks s Shqipris, ka nj ndarje t barabart ku jo m shum se 50 pr qind emetohet pr krkesat jokonkurruese dhe pjesa e mbetur pr krkesat konkurruese. _________________________________________Kjo nnkupton q n rast se shuma totale e krkesave jokonkurruese sht m e lart se hapsira n dispozicion e shpjeguar m sipr, ather aplikohet prorata, n mnyr q t llogaritet pjesa e fondeve q do t pranohen pr investim n bonot e thesarit. Prorata sht raporti i shums n dispozicion pr krkesat jokonkurruese kundrejt shums totale t krkesave jokonkurruese t individve pjesmarrs, e shprehur n prqindje.Shuma minimale e nevojshme pr t marr pjes n blerjen e bonove t thesarit sht 300.000 lek. Kjo shum mund t rritet me shumfisha t 10.000 lekve. Shuma maksimale e lejuar pr t marr pjes n ankand me krkes jokonkurruese sht deri n 30 milion lek. Krkesa me nj shum m t madhe se 30 milion lek konsiderohet automatikisht si krkes konkurruese.Rezultatet pr ankandin e bonove t thesarit shpallen n t njjtn dit t organizimit t tij dhe publikohen n faqen e internetit t Banks s Shqipris. Pr fituesit n ankand jepet dokumenti Vrtetim pr shpalljen fitues, i cili prmban informacionin prkats pr rezultatin e investimit n bonon e thesarit.

Shembull:Shuma n dispozicion pr krkesat jokonkurruese sht 3 miliard lek. Shuma e krkuar nga individt me krkesa jokonkurruese sht 4.5 miliard lek. N kt rast, prorata sht 66 pr qind. Pra, individi do t investoj 66 pr qind t shums s krkuar, ndrsa pjesa tjetr do ti rikthehet.

____________________________________________

Pjesa 5

Pjesmarrja e individve n ankandet e bonove t thesarit .

Individt mund t marrin pjes n ankandet pr blerjen e Bonove t Thesarit nprmjet bankave tregtare t licencuara pr tregtimin e letrave me vler nga AMF, si dhe nprmjet sporteleve t Banks s Shqipris n Tiran, Shkodr, Elbasan, Kor, Lushnj dhe Gjirokastr. Pr t marr pjes n ankandin e bonove t thesarit nprmjet sporteleve t Banks s Shqipris, individi duhet q prpara organizimit t ankandit t ket prfunduar proedurn e mposhtme:a). T el nj llogari Eskrow pran Zyrs s Bonove t Thesarit. Kjo llogari sht personale (pra nuk mund t jet pr m shum se nj person).b). Nprmjet bankave tregtare, t urdhroj transfertn e fondeve q do t investoj, pr n llogarin Eskro n Bankn e Shqipris.c). T paraqitet me nj kopje t Urdhrtransferts pran Zyrs s Bonove t Thesarit, n Bankn e Shqipris, pr t plotsuar krkesn pr pjesmarrje n ankandin e bonove t thesarit. Komisioni pr pjesmarrjen n ankandet e bonove t thesarit nprmjet sporteleve t Banks s Shqipris sht 1,000 lek. N ditn e emtimit t bonos s thesarit ose n do koh pas saj, individi ka t drejt t trheq pran sporteleve t Banks s Shqipris, Vrtetimin mbi shpalljen fitues si dhe diferencn midis mimit t blerjes dhe vlers nominale (t llogaritur sipas prshkrimit n pikn 1) t paguar n cash. Nse, shuma e krkuar pr investim nuk sht pranuar e plot (kur aplikohet prorata), mbetja i paguhet n sportelet e Banks s Shqipris n cash. N momentin e maturimit t bonos s thesarit dhe n rastet kur krkesa konkurruese e individit nuk sht shpallur fituese, individi duhet t vendos se far do t bj me fondet. Nse do t krkoj ti trheq fondet, ato do ti paguhen nprmjet transferimit t tyre, n llogarin e tij n bankat tregtare. Pr kt transfert, Banka e Shqipris nuk aplikon komisione. N rast t riinvestimit t tyre duhet t plotsoj nj krkes pr pjesmarrjen n ankandin q dshiron t marr pjes. Pr t kryer veprimet pr bonon e maturuar, individi duhet t paraqes Vrtetimin mbi shpalljen fituesAktualisht trasaksionet e Tregut me pakic t letrave me vler shitje blerje grupohen n dy grupe:-Trasaksione t llojit B Blerje nga individ para afatit t maturimit gjat periudhs Janar-Mars ka patur nj rritje prej 1,011 million lek ose 40,17 pr qind krahasuar me vitin 2009, shoqruar me nj rritje 4,97 pr qind t numrit t trasaksioneve.-Trasaksione t llojit C Blerje nga individ para afatit t maturimit gjat periudhs Janar-Mars ka patur nj rritje prej 496 million lek ose 252,72 pr qind krahasuar me vitin 2009, shoqruar me nj rritje 166,67 pr qind t numrit t trasaksioneve. N tregues absolut dhe relativ sht si m posht

Lloji i Trasaksionit Vlera nominale Ndryshimi % Ll.Tr.EmrtimiVlera nominale 2009 n mij lekVlera nominale 2010 n mij lekNdryshim n prqindje 2010/2009

BNdrmjetsit finc.2,516,833,527,9240,17

-Individ2,379,212,329,37-2,09

Persona Juridik137,631198,55770,85

CIndiv.para af.matu196,26692,25252,72

-Individ194,36332,3470,99

Persona Juridik1,89359,9118942,7

Grafikisht treguesit e msiprm paraqiten si m posht

Duke u bazuar tek grafiku dhe t dhnat e mposhtme, veme re ndryshime prsa i prket vlers nominale dhe ndryshimit n prqindje. Krahasuar me vitin 2009 (e njjta periudh krahasuse) n vitin 2010 vihet re nj rritje e konsiderushme n vler absolute e vlers nominale nga njra an, dhe individve dhe personave juridik nga ana tjetr, kundrejt totalit t trasaksioneve t marra s bashku B dhe C me rreth 1,507 milion lek. Gjithashtu, edhe vlerat nominale n vitin 2010 jan m t larta se n vitin 2009. Kjo tregon se n vitin 2010 gjendja e pjesmarrjes s individve n ankandet e bonove t thesarit sht rritur. Kjo sht nj hap pozitiv pr ekonomin, pasi sa m shum krkohen bonot e thesarit, aq m pozitive rezilton ekonomia e vendit.

Interesat, llogaritja dhe niveli i fitimit.Bonot e thesarit emtohen dhe garantohen nga Qeveria e Republiks s Shqipris. Ato shiten nprmjet ankandeve t organizuara nga Banka e Shqipris. Bonot jan emtuar pr her t par n korrik t vitit 1994 dhe jan nj nga instrumentet e borxhit t brendshm t Qeveris. Bonot e thesarit emtohen n monedh kombtare (Lek) dhe kan afate maturimi 3, 6 dhe 12-mujore. Rnia e krkess pr kredi dhe rritja e rreziqeve n kredhnie ka br q vmendja e bankave t drejtohet n tregun e bonove, si nj investim i sigurt, n nj moment kur ekonomia po kalon nj faz delikate. Duke filluar n vitin 2010, n krahasim me vitin 2009, interesi i bonove te thesarit sht rritur me nj tendenc t dukshme. Kshtu pr bonot me afat maturimi 1 vjear norma e interesit n dy vitet e fundit sht rritur me gati 2 pr qind. Kjo pr shkak se, Banka e Shqipris gjat ktij harku kohor ka shtrnguar politikn monetare duke rritur mimin e monedhs vendase, ka reflekton menjhere n rritjen e interesave t letrave me vler t qeveris. Shuma e interesave t bonove t thesarit n vite:VitetNormat e

interesit

20056.7%

20064.6%

20077.90%

20088.24%

20097.79%

201010.25%

Si e shohim interesat e bonove t thesarit sa vjen dhe rriten n vite. Kjo luhatje e interesave vjen pr shkak t tregut t letrave me vler, pasi bonot e thesarit jan m t krkuara pasi e ndihmojn Qeverin pr nevoja monetare. Por, pr individt dhe institucionet bankare kjo rezulton jo e knaqeshme pr sa i prket normave t interesit t bonove t thesarit. Me afat maturimi kuptojm diferencn n koh midis dats s investimit dhe dats s kthimit t investimit. Pr bonot e thesarit me afat maturimi 3-mujor ankandet organizohen do jav ditn e mart, ndrsa me afat maturimi 6 dhe 12-mujore organizohen do dy jav po ditn e mart. Veprimet pr pjesmarrje t individve n blerjen e bonove t thesarit kryhen gjat do dit-pune. Individt mund t marrin pjes n blerjen e bonove t thesarit me paraqitjen e tyre nprmjet sporteleve t hapura nga Banka e Shqipris, si dhe nprmjet bankave t nivelit t dyt. Individt duhet t paraqiten me nj nga dokumentet identifikuese si letr njoftim, pasaport, ertefikat personale me fotografi, pr t kryer veprimet q lidhen me bonot e thesarit. Bonot e thesarit ofrojn m shum mundsi fitimi n krahasim me investimin n depozita bankare.Bonot e thesarit jan t tregtueshme, pasi mund t shiten para afatit t maturimit. Bankat tregtare mund t blejn bono thesari deri n 7 dit para dats s maturimit. Bonot e thesarit jan t riinvestueshme, n momentin e maturimit, para dats s ankandit bhet riinvestimi duke paraqitur nj krkes t re s bashku me dokumentin zotrues t saj.Llogaritja e mimit t interesit bhet si m posht ku:Llogaritja e interesit = ( Vlera nominale mimi i Blerjes)

Detyrimet tatimore

Pr vlern e fitimit nga blerja e boneve t thesarit do indivit paguan detyrime tatimore n mbshtetje t ligjit t proedurave tatimore pr tatimin mbi fitimin e cila sht n masn 10 pr qind, ky detyrim realizohet n momentin e llogaritjes s fitimit (interesave) nga bonot e thesarit. Sikurse theksuam m lart interesi sht diferenca ndrmjet mimit t blerjes me vlern nominale t bonove dhe kjo diferenc sht me 10 % tatim mbi te ardhurat personale. Kurse pr personat jorezident sht 15 pr qind. Ky tatim mbahet n maturim dhe aplikohet mbi interesin q prfiton blersi i bonos. Qeveria rrit taksat pr t rregulluar parat q nevojiten pr t shlyer blersit e bonove t thesarit n afate t prcaktuara.do individ q i nnshtrohet proedurs s blerjes s bonove t thesarit, sht i detyruar t paguaj detyrimet tatimore prkatse. Ky tatim sht i vendosur nga Qeveria Shqipatre n bashkpunim me Ministrin e Financs.

____________________________________________

Bonot e thesarit, ku dhe si investohen pr t fituarBonot e thesarit- jan elemente fitimprurse pr cilin do individ q mson ti prdor dhe investoj ato. Kshtu, do individ madhor mundet t bhet pronar i bonove t thesarit dhe m pas ti investoj ato. Individi, q krkon t marr pjes n ankand, pr t par leverdishmrin mjafton q vetm t krahasoj interesin e depozitave bankare me interesin e bonove t thesarit dhe t vendos se ku do t'i investoj parat e tij. Mundsit jan t ndryshme si p.sh. t'i lsh par n bank n formn e depozits dhe t fitosh nga prqindja bankare, apo t blesh bono thesari dhe ti qarkullosh n ankande. Investitort blejn bono thesari me nj mim blerjeje q sht m i vogl se vlera nominale. Diferenca midis vlers nominale dhe mimit t blerjes sht interesi i fituar. I gjith proesi i shitjes s bonove t thesarit sht i hapur dhe publiku informohet pr datn e zhvillimit t ankandeve, shumat pr t cilat ka nevoj qeveria, periudhat e maturimeve t bonove t thesarit nominale. Bonot e thesarit mund t mbahen deri n maturim, mund t riinvestohen, ose mund t shiten para dats s maturimit. Zotruesi i bonove t thesarit, bank apo individ, mund t'i riinvestoj ato duke paraqitur nj krkes, pa qen nevoja pr vrtetim bankar mbi bllokimin e shums, kur fondet pr financimin e riinvestimit mbulohen me bonot e thesarit q maturohen.N qoft se nj investitor do t rris investimin e tij, ather duhet t depozitoj nj shum shtes dhe t marr vrtetim nga banka tregtare. Interesi i fituar nga bonot e thesarit sht subjekt i mbajtjes s tatimit._________________________________________Investimi n bonot e thesarit, dhe matja e riskut q i shoqronSi pr efekt t emtuesve t ktyre bonove, ashtu edhe pr efekt t afatit t tyre t shkurtr, ato konsiderohen si instrumenta investimi pa rrezik prsa i prket shlyerjes s plot dhe n afat t vlers dhe t interesave t tyre. Rrezikshmria e investimit n bonot e thesarit nuk ekziston, prgjithsisht ato shihen si letra me vlere me nje nivel risku pothuajse zero. Bonot e thesarit kan risk zero por kan interesa m t larta, kjo sjell se bonot me risk zero kan fitim m t vogl. Kjo sjell tregtueshmrin e bonove t thesarit n vend. Kjo pr shkak se ato emtohen nga qeveria e cila nuk falimenton asnjher. Nga ana tjetr, edhe ant negative t inflacionit kan ndikuar n riskun e bonove t thesarit.Megjithat prsri bonot e thesarit paraqesin nj risk m t reduktuar. Rreziku m real pr investitort n Shqipri vjen nga ulja e vlers reale t fitimit nga rritja e inflacionit ose rnia e vlers s lekut kundrejt valutave t huaja. Bonot e thesarit jan nj metod e mir pr t mbuluar defiitin buxhetor t qeveris.

Bonot e thesarit dhe ndikimi n kostot e kreditimitNormat e larta t interesit nuk ndikojn vetm tek Qeveria, por edhe tek kredit n vend. Ajo q u intereson mijra shqiptarve, n kto kushte, sht sa mund t ndikoj bonot e thesari mbi kstet e kredive q paguajn, apo do t paguajn n rast se marrin kredi? N dukje, nuk ekziston nj lidhje midis bonove t thesarit dhe interesit t kredis. Por, specialistt e din shum mir se t gjitha bankat kan vendosur nj raport direkt midis norms s fitimit t bonove t thesarit dhe interesave t kredive. N fakt, t gjitha bankat e pranishme n vendin ton kan sanksionuar nj rritje t mimit t huas n lek, (n euro, rritja sht edhe m e ndjeshme), si pasoj e rritjes s "yield-it" t bonove t thesarit, por edhe si pasoj e rritjes s riskut pr shkak t shtrirjes s efekteve t krizs globale n disa sektor t ekonomis. Fillimi i vitit 2010 ka sjell rritje pr interesat e t gjitha kredive aktuale dhe atyre q do t jepen nga ana e bankave t nivelit t dyt. Kredit aktualisht rezultojn 1-2 pr qind m t shtrenjta se m par. Bonot e Thesarit kan nj ndikim t madh n interesat e lekut, duke qen se ato prbjn nj nga investimet kryesore n portofolin e bankave vendase. Interesi i bonove t thesarit me maturim 1-vjear kapi vlern maksimale prej 9.14 pr qindsh. N fund t marsit t vitit 2009, kjo shifr ishte 8,04 pr qind. Kshtu, rezulton se, si pasoj e krizs q prjetojn bankat, por edhe e rritjes s krkesave qeveritare, n pamundsi pr t arritur objektivat financuese, pr nj vit norma e interesit t bonove sht rritur 13.7 pr qind. Interesat rekord me t cilat qeveria vazhdon t marr borxh n tregun e brendshm valutor bjn presion n mnyr direkte, q kredit pr siprmarrjen dhe individt t mbeten tejet t shtrenjta. Nj situat e till, ku bankat shfrytzojn edhe faktort q lidhen me konkurrencn n kt treg, vazhdon q t jet e pranishme q prej fillimit t vitit 2010.Rritja e interesave t borxhit qeveritar ka qen nj fenomen i vazhdueshm gjat vitit 2009 duke mbrritur n rekorde q i afroheshin nj yeldi prej 10 prqindsh n shumicn e kohs. Duke pasur parasysh kt fakt, q nga njra an sht dyshemeja e fundit pr interesat e kredive dhe nga ana tjetr nivelin tepr t ult t norms baz t interesit pr euron dhe dollarin, t gjitha bankat e nivelit t dyt jan duke rinovuar kontratat me klienttRritja e interesave pr kredit nga ana tjetr, po shoqrohet edhe me vshtirsit e ardhura n shlyerjen e tyre pr shkaqe q lidhen ne lvizjet tashm t shpeshta t kursit t kmbimit, q n m t shumtn e rasteve jan n favor t valuts. Leku po zhvlersohet ndaj dollarit dhe euros, duke u br nj penges serioze pr t gjith klientt e bankave q kan kredi n valut dhe t ardhurat i kan n monedhn vendase, lek. Kjo situat e rritjes s interesave n mnyr t papritur ka qen prezente kryesisht pr kredit e dhna n monedhn vendase, t cilat jan t zakonshme n pjesn drrmuese t financimit pr konsum. Nga ana tjetr, mund t themi se kostoja tepr e ult pr euron dhe dollarin n tregjet ndrkombtare vazhdon t mos jap asnj efekt n tregun vendas t paras. Bankat e nivelit t dyt vazhdojn q t ndjekin nj politik krejtsisht t veuar, duke mbajtur interesa tepr t larta, t cilat sipas bankierve, reflektojn riskun q mbart tregu bankar. Por, rnia ndjeshm e kredis s dhn nga ana e sistemit bankar sht shoqruar edhe me rritjen e shpejt t interesave, duke mos prjashtuar nga politikat lehtsuese as ata klient, t cilt vlersohen si t sigurt. Kostoja e ult e depozitave nuk reflektohet n nj koh q sistemi bankar sht duke humbur shumicn e fitimeve, pr shkak t provigjoneve q vijn nga kredit e kqija. Viti 2009 sht mbyllur me nj norm t kredive t kqija, q kalon 10 pr qind t portofolit, duke mbarur edhe rrezikun kryesor pr financat e vendit. Duke par ecurin n vend, shohim se normat e larta t interesit t bonove t thesarit sjellin pasoaj negative dhe jo t mira. Kjo do t thot se shqiptart nuk do t jen m t prirur pr t marr kredi. Shkaku pr kt sht dhe Qeveria, pasi sa m shum q ajo t krkoj borxh, aq m shum rriten normat e interesit t bonove t thesarit.Pjesa 6Pse i prdor Qeveria bonot e thesarit Bonot e thesarit jan instrumente borxhi, nprmjet t cilave qeveria merr hua nga publiku dhe siguron t ardhurat e nevojshme pr t financuar shpenzimet q nuk i mbulon dot nga t ardhurat. Huamarrja nga publiku ndryshe do t kuptohej si shitja e letrave me vler t qeveris s publikut. Bonot e thesarit tregtohen pr periudha 3, 6 dhe 12-mujore. Duke qen se jan detyrim i drejtprdrejt i qeveris, ato njihen si letra me vler me rrezik zero. Nj treg aktiv i bonove t thesarit mund t luaj nj rol kritik n stabilizimin e financave t qeveris, n funksionimin e politikave monetare, si dhe n zhvillimin e tregjeve bashkkohore financiare t kapitaleve. Nprmjet bonove t thesarit qeveria merr borxh. Nj treg aktiv i bonove t thesarit mund t luaj nj rol kritik n stabilizimin e financave t qeveris, n funksionimin e politikave monetare, si dhe n zhvillimin e tregjeve bashkkohore financiare t kapitaleve. Hapsirat e prdorimit t tyre nuk mungojn. Qeveria mund i prdor bonot e thesarit pr t financuar nj pjes t nevojave t saj financiare. Tregu i bonove t thesarit sht nj nga tregjet e rndsishme t sektorit financiar, pr shkak t funksionit q kryen n plotsimin e krkesave t qeveris pr mbulimin e borxhit t brendshm afatshkurtr. Qeveria del n treg, duke krkuar borxhe me an t letrave me vler (bono), interesat e t cilave caktohen nga krkesa dhe oferta n treg (n kt pik ka shum dyshime). Sa m shum krkon qeveria para n treg, aq m tepr rritet presioni pr interesa t larta, pr pasoj bankat e zhvendosin vmendjen nga klienti, pasi fitimin m t madh e nxjerrin nga bonot.Qeveria nprmjet bonove t thesarit kryen shpenzime t caktuara pr shrbimet publike. N t shumtn e rasteve, shpenzimet jan m t mdha se t ardhurat e prfituara nga buxheti i shtetit. Rrjedhimisht, qeveria emeton letra me vler me afat t shkurtr q jan bonot e thesarit pr t mbuluar kt munges fondesh (defiit buxhetor). Bonot e thesarit emtohen (nxirren pr shitje) nga qeveria nprmjet ankandit.______________________________________________ Nevoja pr para ka detyruar qeverin shqiptare t zhvilloj nj superankand bonosh thesari. Bonot e thesarit kan mbetur e vetmja shpres e qeveris shqiptare pr t grumbulluar para kesh nga bankat dhe individt, pr investime t ndryshme. Mungesa e theksuar e likuiditetit, por edhe mosdhnia e kredive tregtare t pritura nga bankat private pr t cilat qeveria ka aplikuar, e kan detyruar qeverin q t prdor fondet dhe mjetet e Banks s Shqipris. Shuma e fundit sht e barabart me 145 milion dollar dhe prbn shifrn m t lart t trhequra nga qeveria n nj ankand t vetm. Qeveria po prballet me vshtirsi n financimin e shpenzimeve buxhetore t programuara, si pasoj e rnies s t ardhurave fiskale.Qeveria ka refuzuar nj pjes t krkess s bankave t nivelit t dyt pr t bler borxhin. N njoftimin e fundit t Banks s Shqipris n dhjetor 2009, e cila sht tregtuesja e bonove t thesarit, thuhet se nga krkesa e bankave t nivelit t dyt sht pranuar vetm 95.66 pr qind. Pra, mund t themi se krkesa pr borxhin e qeveris ka qen m e vogl se sa oferta e bankave. N ankandin e zhvlilluar ne vitin 2009, edhe krkesa e individve, t cilt marrin pjes n ankand, nuk u pranua 100 pr qind, por vetm 84 pr qind. N kt ankand, nga 40 krkesa konkurruese, pra t bankave, u pranuan vetm 26 krkesa. Nj situat e till sht par edhe n vitin 2008-2009, kur krkesa e qeveris pr borxh ka qen m e vogl se sa oferta e bankave dhe individve. N fakt, duhet theksuar se nj amendim i marrveshjes mes MF-s dhe BSH-s, ka ndryshuar prqindjen e oferts s bonove. Kshtu n ankand 50 pr qind e bonove i ofrohen individve dhe 50 pr qind bankave t nivelit t dyt. Prmendim individt pasi jan ata q blejn bono thesari.Nevoja pr para ka detyruar qeverin shqiptare t zhvilloj nj superankand t bonove t thesarit. Kan qen plot 14 miliard lek bono thesari q Banka e Shqipris n bashkpunim me Ministrin e Financave n kt vit, hodhn pr shitje n ankandin e kryer pr kt qllim. Kjo situat sht nj krkes e ngutshme nga ana e qeveris pr t mbledhur likuiditete, duke u futur kshtu n borxhe me qytetart. N krahasim me nj vit m par 2009, qeveria ka krkuar t mbledh plot 4 miliard lek m tepr me an t ktij ankandi. Bonot e thesarit kan mbetur e vetmja shpres e qeveris shqiptare pr t grumbulluar para kesh nga bankat dhe individt, pr investimet e ndryshme.

Krkesa e qeveris N Shqipri elementi ky q prcakton ecurin e interesave t bonove t thesarit sht krkesa e qeveris pr borxh. Pasi n vetevete bonot e thesarit jan instrumente prmes s cilave qeveria merr borxh nga publiku dhe bankat. Nse krkesa e qeveris pr hua do t jet e lart, ather edhe kostoja e huamarrjes shtetrore do t rritet. Por, kjo mund t rrezikoj q edhe interest e kredive n lek pr qytetart dhe bizneset t mbeten t larta, duke br q efekti i mass lehtsuese q mori banka e Shqipris t mos sjell prfitimet e pritshme pr ekonomin.

Borxhi i marr nga QeveriaInstrumenti kryesor i prdorur pr t financuar borxhin e brendshm jan bonot e thesarit me afate 3.6 dhe 12 mujore. Mesatarje e ponderuar e maturimit t portofolit t borxhit sht afrsisht 242 dit. Mbajtesit kryesor te borxhit te brendshem jane Banka e Shqiperise, roli i te ciles ka ardhur ne renie, bankat e nivelit te dyte, institucionet financiare, dhe individt. Sipas statistikave, mund t themi se borxhi i jashtm prfaqson 1/3 e stokut t borxhit t prgjithshm ndaj PBB. Pjesa kryesore e tij mbahet nga institucione multilaterale si Banka Botrore, BERZH, BEI etj dhe ka nj natyr koncisionare. Norma e interesit t borxhit ka qndruar pothuajse poshte nivelit 2 pr qind. Afati mesatar i maturimit sht 25 vjet. Kreditort bilaterale mbajn 40 pr qind t borxhit t jashtm, dhe me nj norm primare interesi t fiksuar.Ndonse mund t duket e uditshme, qeveria detyrohet t marr borxh edhe kur t ardhurat jan njsoj me shpenzimet. Kjo pr arsye se ajo vazhdimisht sht e detyruar t paguaj borxhet e mparshme, domethn edhe kur pr momentin nuk i nevojitet t marr borxh, ajo shpenzon pr borxhin q ka marr n periudhat m prpara dhe q e shlyen tani.Kshtu, qeveria nuk mund ti shlyej t gjitha huat e saj brenda nj viti, pasi momenti i shlyerjes s tyre prkon me periudha t ndryshme. Prandaj, ndryshe nga t ardhurat, shpenzimet dhe deficiti buxhetor, q maten n periudha nj vit fiskal, borxhi i qeveris prmbledh tr huat e papaguara ende nga qeveria n vite. Pr t mbuluar deficitin buxhetor, qeveria merr hua t brendshme dhe t jashtme ose ndryshe thuhet se financohet nga burime t brendshme dhe t jashtme. Huamarrja e brendshme sigurohet nga subjekte t prcaktuara paraprakisht q prfshijn banka, institucione financiare dhe jofinanciare dhe individ. Kredia q merr qeveria sht n formn e letrave me vler t qeveris ose si quhen ndryshe, bono thesari. Pra, qeveria emeton bono thesari me vlera t caktuara, t cilat blihen nga individ, nga banka apo nga institucione t tjera financiare pr nj koh t prcaktuar m par. Pas mbarimit t ksaj kohe (ose kur maturohen bonot e thesarit) qeveria i riblen letrat me vler dhe s bashku me mimin fillestar me t cilin i ka shitur, ajo I paguan edhe nj interes mbajtsit t tyre. Ky interes sht shpenzim pr qeverin dhe fitim pr at q i kishte blerbonot e thesarit. Pr qeverin, kjo lloj marrveshjeje sht nj form pr t marr hua pr nj periudh t caktuar (koha e maturitetit t bonove), ndrsa pr paln tjetr kjo sht nj form investimi, pasi pr shumn e parave me t cilat blihen bonot, blersi merr nj interes.______________________ Raporti vjetor i BSH 2009Qeveria paguan interesa pr 350 miliard lek borxh t brendshm, (rreth 3.5 miliard euro). Rritja e interesit t bonove t thesarit me 100 pik baz nnkupton rritje t kostos s financimit t borxhit me 35 milion dollar n vit. Gjat vitit 2010, 36 miliard lek (277.2 milion euro) shkuan pr t mbuluar interesat e borxheve me nj rritje prej 14 prqindsh n krahasim me vitin 2009.Ky ishte vetem nje parashikim optimist ne rast se interesat e bonove te thesaritdo te vijonin te mbeteshin ne nivele te tilla . N vitin 2009, Shqipria shpenzoi 2.9 pr qind t Prodhimit t Brendshm Bruto pr interesa pr borxhet, ndrsa ne vitin 2010, interesat do t mbulojn 3.1 pr qind t PBB-s. Ekspert t bankave t nivelit t dyt e shpjegojn kt me faktin e tkurrjes s likuiditeteve n bankat e nivelit t dyt dhe nga ana tjetr me krkesn n rritje t qeveris pr para cash, nprmjet emetimit t borxhit t brendshm. Ekspertt shpjegojn se: Se Qeveris i duhet t paguaj m shum interesa kundrejt bankave dhe individve pr parat q u merr hua. S dyti, bankat do t ofrojn interesa m t larta pr kredit, pr shkak se kredia n lek jepet duke pasur parasysh interesin 12-mujor t bonove t thesarit, duke i shtuar dhe nj prqindje shtes q varion n varsi t banksQeveria njoftoi se n vitin 2008 do t emtonte pr her t par bono thesari n valut, por kjo u shty pr n vitin 2009 pr shkak se buxheti i shtetit vitet e fundit ka rezultuar me sufiit. Nga ana tjetr, u rezultua se qeveria do t hedh n tregun ndrkombtar eurobonde me vler 150-300 milion euro. Tregu i bonove t thesarit sht nj nga tregjet m t sukseshme n krahasim me letrat e tjera me vler.Rritja e interesit t bonove t thesarit implikon edhe buxhetin e shtetit, pasi qeveria do t duhet t paguaj m shum para pr t kthyer borxhin. Por, pr fat t mir Shqipria mbetet nj vend komod sa i takon treguesve t borxhit.E meta e borxhit n Shqipri sht se pjesa drrmuese e tij sht i brendshm dhe afat shkurtr, ka bn q interesat t jen t larta. Tre vitet e fundit qeveria sht prpjekur ta orientoj huamarrjen n tregun ndrbankar si dhe t uli koston.

Strategjia e re e ndjekur nga Qeveria.

Duke par situatn e vshtir q ndodhet Qeveria n kt koh, mund t themi se nj element tjetr i rndsishm borxhi sht Eurobondi. Eurobondi sht nj titull borxhi shtetror, i cili emtohet n euro n tregjet financiare ndrkombtare dhe mundson listimin e Shqipris n kto tregje. Qeveria do t shes rreth 400 milion eurobonde me nj interes q nuk do ti kaloj 7 pr qind t parashikuar n ligj. Emtimi i eurobondit sht i domosdoshm pr dy arsye: S pari garanton financimin e kufirit ligjor t deficitit buxhetor dhe s dyti, ul koston e financimit t buxhetit t shtetit. Financimi garantohet pasi burimeve financiare ekzistuese brenda vendit u shtohet nj burim i ri nga jasht. Por emetimi i eurobondit ka edhe avantazhe t tjera. Ai sjell euro nga jasht dhe rrit likuiditetin n ekonomin dhe sistemin ton bankar, forcon lekun kundrejt euros dhe krijon hapsir dhe presion mbi bankat pr kreditimin e sektorit privat. S dyti, Eurobondi sht nj obligacion shtetror q emtohet n euro n tregjet financiare ndrkombtare dhe si i till mundson listimin e Shqipris n kto tregje. Ky listim ka avantazhe financiare, sepse shton instrumentet e financimit t tregtueshme n tregjet ndrkombtare dhe konkurrueshmria e instrumenteve dhe blersve n nj treg t madh ul koston e financimit. Nga ana tjetr, listimi n tregjet ndrkombtare sht nj presion pr mbajtjen dhe forcimin e stabilitetit makroekonomik, fiskal dhe politik. Dobsimi i tyre do t sillte uljen e tregtueshmris s eurobondit shqiptar dhe rritjen e kostos s financimit nga tregjet financiare. Mendoj se sht i nevojshm listimi ndrkombtar, pasi sht perspektiv e t ardhmes n kt fush t rndsishme pr zhvillimin e ekonomis n trsi. Nga ana tjetr eurobondet do t prfaqsojn nj alternativ m shum investimi pr t gjitha kursimet e brendshme dhe t jashtme n monedhn evropiane, prfshir dhe thithjen e kursimeve t emigrantve, t cilt do t gjejn n tregun shqiptar nj rentabilitet m t lart pr investimet e tyre, pr shkak t nj diferenciali pozitiv t interesave.Euribori, treguesi i mesatares s interesit t kredive q jepen nga bankat, ka shnuar nj norm prej 3.47 pr qind. Kredit e dhna n euro kan nj interes euribor +3 deri n 3.5 pr qind. Rnia e euribor-it ka ndikuar n rnien e interesit t kredive t dhna n monedhn euro n Shqipri. Por bankat e nivelit t dyt nuk kan reflektuar kt tendenc n rnie.Ka disa arsye pse kjo huamarrje sht e domosdoshme dhe sa m par huaja e shtrenjt q qeveria mori n vitet 2008 sht nj kosto e rnd pr buxhetin. Njkohsisht nga viti 2007 n 2010, shrbimi i borxhit publik sht rritur nga 29 miliard lek n 52 miliard ose rreth 23 miliard lek m shum. Ndoshta disa prfaqsues t mazhorancs duhen prgzuar pr kurajn e tyre profesionale, kur edhe publikisht pranojn se emtimi i eurobondit n aspektin afatshkurtr sht domosdoshmri pr ti shptuar barrs s rnd t kredis tregtare t dy viteve t fundit. _______________________________________________Nj fakt duhet pranuar, q kostoja e ksaj huamarrjeje vlersohet t jet m e ult se kredia tregtaro-elektorale e viteve 2008-2009, n kt kndvshtrim, kjo huamarrje sht e domosdoshme pr t reduktuar presionet e shrbimit t borxhit mbi defiitin buxhetor. N kndvshtrimin afatmesm dhe afatgjat, ristrukturimi i borxhit publik duhet t prfshij dy objektiva kryesore: S pari ndryshimin e strukturs nga borxh i brendshm n borxh i jashtm dhe S dyti kalimin nga borxh afatshkurtr n borxh afatmesm dhe afatgjat.Zvoglimi i huamarrjes s brendshme nga qeveria rrit mundsin q t kemi m shum likuiditete n ekonomi. Do t kemi m shum mundsi pr t mbshtetur me kosto m t lir sektorin privat. Ky ndryshim duhet t ndikoj edhe n cilsin e zhvillimit ekonomik t vendit, duke rritur produktivitetin e saj, pasi investimet private si rregull kan efikasitet m t lart se shpenzimet qeveritare.Prfitimi i objektivit t dyt do t duhet t jet nj skem financimi m uniforme dhe m efektive e investimeve publike. Duke par sfidat konkrete t financave publike nuk duhet nnvlersuar fakti q edhe sikur t arrihen kto dy objektiva, sht e rndsishme t kemi nj prgjegjshmri maksimale pr uljen e defiitit dhe t borxhit publik. N rast t kundrt, duke mbajtur parasysh defiitin e lart t llogaris korrente, nivelin e lart t kredive t individve dhe biznesit n monedh t huaj dhe rritjen e borxhit publik po n monedh t huaj, vendi jon mund t ndodhet n situata t vshtira pr t ruajtur stabilitetin e tij. Kriza e borxheve n monedh t huaj ka dmtuar rnd ekonomit e shum vendeve, jo vetm gjat krizs globale. Kriza globale gjithashtu vrtetoi se vendet e ekspozuara me nivele t larta t kredive n monedh t huaj u prekn m rnd se vendet e tjera.

shum para pr t kthyer borxhin. Ministria e Financs dhe Qeveria jan kryesort q vendosin se far do t bhet me bonot e thesarit. T dhnat tregojn se deri tani bonot e thesarit kan luajtur nj rol t rndsishm, pasi ato jan t vetme letra me vler q jan t tregtueshme dhe kthehen n para.S fundi, dua t theksoj shtjen e qeveris n futjen e Eurobondit n Shqipri. Eurobondi sht nj borxh i cili emtohet n euro. Emtimi i eurobondit sht i domosdoshm pr dy arsye: S pari garanton financimin e kufirit ligjor t deficitit buxhetor dhe s dyti, ul koston e financimit t buxhetit t shtetit. Qeveria thekson se rreth 80 pr qind e eurobondit do t jet pr ristrukturimin e kredis 2008-2009.

Perfundimet

Si perfundim mund te themi se tema qe zgjodhem per punimin e diplomes eshte shume interesante. Kemi trajtuar ceshtje te ndryshme per perdorimin e bonove te thesarit . Sic e kemi permendur me larte , bonot e thesarit jane letra me vlere qe emetohen dhe garantohen nga Qeveria e Republikes se Shqiperise. Bonot jane te tregtueshme pasi mund te shiten dhe blihen para afatit te maturimit . Emetohen ne monedhe kombetare (Leke) dhe kane afate maturimi 3 , 6 , 12 mujore . Interesat e bonove te thesarit ndryshojne . Ne vitin 2009 ato kane qene 8.3 % , kurse ne vitin 2010 9% . Blerja e bonove te thesarit , ne kushtet e rritjes se interesit te tyre , eshte e leverdisshme si per individet edhe per institucionet financiare, te cilat nuk kane nje alternative me te mire investimi . Kemi garanci te larte te bonove te thesarit , nuk kemi risk per faktin e vetem se ato emetohen dhe garantohen nga Qeveria e Republikes se Shqiperise , shiten nepermjet ankandeve te organizuara nga Banka e Shqiperise . Bonot e thesarit mund te tregetohen vetem te Banka e Shqiperise . Tregjet me te rendesishem te bonove te thesarit jane :1-Tregu primare 2- Tregu sekondare3-Tregu nderbankare Te tre keta tregje luajne nje rol te rendesishem per shitjen dhe blerjen e bonove te thesarit . Qellimi i perdorimit te bonove te thesarit eshte :nevoja per sigurimin e financimeve te mjaftueshme te bizneseve te shumta qe realizohet nepermjet emetimit te bonove te thesarit . Bonot e thesarit kane ndikim ne ekonomine e vendit tone . Ekonomia Shqipetare per momentin mund te funksionoje shume mire duke u mbeshtetur tek bankat per financim , per shkak te nivelit shume te larte te perdorimit te parase se gatshme , te likujditetit . Nje ceshtje tjeter e rendesishme e letrave me vlere eshte Bursa e Tiranes . Ajo u themelua per here te pare ne 2Maj 1996 . Aktualisht ajo nuk funksionon as si treg primar dhe as si treg sekondare .Bonot e thesarit nxirren ne ankand nga qeveria . Te gjithe individet qe blejne bono thesari duhet te jene paisur me dokumenta te vecanta . Si rregull ankandet per shitjen e bonove te thesarit zhvillohen cdo dite te marte ; per bonot e thesarit me maturim 3-mujor cdo jave ;per bonot e thesarit me maturim 6-mujore dhe 12-mujore cdo dy jave . Individet mund te marrin pjese ne ankandet per blerjen e bonove te thesarit nepermjet bankave tregtare te licensuara nga AMF gjithashtu edhe nepermjet sporteleve te Bankes se Shqiperise ne Tirane . Mund te themi se bonot e thesarit kane nje detyrim prej 10% mbi te ardhurat personale . Ato jane elemente fitimprures per cdo individ qe meson ti perdore dhe investoje ato . Por nga ana yjeter eshte qeveria ajo qe luan rolin kryesore per perdorimin e bonove te thesarit . Ajo i perdore bonot e thesarit per ti shitur dhe per te perfituar para . Nepermjet tyre qeveria merr hua nga publiku dhe siguron te ardhurat e nevojshme per te financuar shpenzimet qe nuk i mbulon dot nga te ardhurat . Bonot e thesarit emetohen ne monedhen vendase dhe shiten nepermjet ankandeve te organizuara nga Banka e Shqiperise . Kohet e fundit qeveria po perdore borxhin per te dale nga kjo situate e keqe ekonomike . Ajo po paguan interesa per 350 miliarde leke borxh te brendshem . Rritja e interesit te bonive implikon edhe buxhetin e shtetit , pasi qeverise do ti duhet te paguaje me shuem para per te shlyer borxhin . Ministria e Finances dhe Qeveria jane kryesoret ne vendosjen se cfare do te behet me bonot e thesarit . Te dhenat tregojne se deri tani bonot kane luajtur nje rol te rendesishem pasi jane te vetmet letra me vlere qe jane te tregtueshme dhe kthehen ne para . Permendim edhe Eurobondin i cili eshte nje borxh qe emetohet ne euro . Emetimi i tij eshte i rendesishem per dy arsye : a-garanton financimin e kufirit ligjore te deficitit buxhetore b-ul koston e financimit te buxhetit te shtetit . Por mund te themi se vendi yne nuk eshte shume i pershtatshem per zhvillimin e ketij tregu . Qeveria ne radhe te pare duhet te uli normat e interesit e me pas te minimizoje krizen ekonomike . Normat e interesit te bonove vijne nga kerkesa e larte e qeverise dhe nga kriza ekonomike boterore . Meqenese normat e interesit te bonove kane rezultuar te larta shume pak individe dhe institucione te ndryshme financiare kane mundesine ti blejne . Kjo gje sjell pasoja edhe ne kredi , te cilat jane ulur . Se fundi sistemi bankare mban informacione lidhur me bonot e thesarit te cilat mund ti marrim me poste elektronike .

Rekomandimet Me pare se te flasim per rekomandimet po japim disa nga karakteristikat e bonove te thesarit te cilat jane : -jane te tregetueshem -nuk kane riske (risku i tyre eshte zero ) pasi emetohen nga qeveria e cila nuk mund te falimentoje kurre -jane instrumenta me likuide se letrat e tjera me vlere -procedurat per blerjen dhe shitjen e bonove te thesarit nuk jane te veshtira . Rritja e bonove realizohet si rezultat i kerkeses se qeverise per borxh , para te cilat i investon ne ekonomine tone, gjithashtu duke pare se nder vite normat e interesit te bonove jane rritur , kjo sjell pasoja negative edh ne kredi . Ndaj do i rekomandonim qeverise te ule normat e interesit te bonove te thesarit , te cilat do te conin ne rritjen e kredive . Nje rekomandim tjeter do te ishte per Bursen e Tiranes ( vertete nuk eshte me ne treg , por mendojme se do te ishte e rendesishme qe te ekzistonte nje e tille ,pasi Bursa eshte vendi ku tregetohen letrat me vlere .) Nje tjeter verejtje do te ishte per kredi-dhenien e cila kohet e fundit eshte ulur shume si rezultat i rritjes se normave te interesit . Nese normat e interesit do te vazhdojne te rrijne ne kete nivel apo edhe nese rriten kjo do te sjelle pasoja negative ne ekonimine e vendit .

Referencat

Gazeta shqiptare.info/bonot e thesarit-qeveria-blen-900-min-euro-232.html-cached-Similar Banka e Shqiperise,ligji 8365,02.07.2009 Gazeta Koha jone Ekonomi 03.03.2010 Gazeta :Pro biznes , 16.02.2009, nr5 Investime , Edlira Luci , Dorina Kripa Ministria e finances nga Ridvan Bode Lajme.shqiperia.com/lajme/.../Bonot e thesarit sa perfitojne-individet Tregje financiare Pano Aristotel, Gjoni Elisabeta www.bankofalbania.org/web/pub/flete_pal_bono1_402_1.pdf-Similar www.financat.info/index.php?optior=com...task www.raifeissen.al/default.aspx?idd=331&id=202 Cached

25