O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`lim vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti «Iqtisodiyot va ijtimoiy menejment » kafedrasi

«Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslari wqiti sh metodikasi »

Fani buyicha

Ma`ruza matnlari

Lektor Xabibullaeva J.

Nukus – 2013

MA`RUZA MATNLARI MAZMUNI

Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslari ukitis h metodikasi fani predmeti

1-мавзу

1.Fanning rivojlanish tarixi, tadkikot usullari. 2.Davlot ta`lim standarti. 3.Iqtisodiy bilim asoslari fanadan (iqtisodiy fanlar) DTS asosida nashr etilgan darsliklar taxlili.

DTS asosida nashir etilgan darsliklar taxlili. 2-мавзу

1. DTS xakida tushuncha. 2. Akademik litsey va kasib – xunar kollejlari tizimida DTS 3. DTS va ukuv dasturlari asosida va boshka iqtisodiy fanlardan ukuv dasturlar tuzish

Iqtisodiy ta`lim metodlari. 3-мавзу

1. Iqtisodiy ta`lim metodlari tizimi. 2.Ogzaki bayon usuli, maruza usili va uning kuyiladigan asosiy talablar, maruza matnini tayyorlash. 3. Suxbat usuli.

4. Ogzaki bayon ta`lim metodlari tizimi

Iqtisodiy fanlarni ukitishda amaliy va seminar mashgulotlar olib borish metodikasi.

4-мавзу

1. Seminar va amaliy mashgulotlarining ukuv jarayonidav tutgan urni. 2. Ukuvchilarning iqtisodiy fanlardan mustakil ishlari va ularni

bajarish metodikasi. 3. Iqtisodiy fanlarni ukitishda ukuv kurollaridan foydalanish va

ularning axamiyati. Kurgazmali kurollar tayyorlash.

Iqtisodiy ta`limni tashkil etish. 5-мавзу

Iqtisodiyot darsi. Darsning tarkibi kismi. Dars tiplari. Darslarning tartibi sistemasi. Ekskursiya darsi. Iktisoliyot fani ukituvchisining rejalashtirish ishlari.

Kalendar reja. Mavzularni rejalashtirish.

Dars va uning turlari xamda tarkibiy kimilari , ama liy dars, kirish darsi, yakunlovchi dars.

6-мавзу

1. Ukuvchilar bilim va kunikmalarini tekshirish va boxolash. 2. Ogzaki va yozma tekshirish usullari. 3. Individual va yoppasiga tekshirish usullari.

Seminar va amaliy mashgulotlari xamda seminar va amaliy mashglotlarning ukuv jarayonida tutgan urni.

7-мавзу

1. Iqtisodiy darslarini ukitishda masala, mashk, testlardan foydalanish. 2. Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikasi darsida tarkatma materiallardan foydalanish.

1. MAVZU: Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslari ukitis h metodikasi fani

predmeti Reja 1.Fanning rivojlanish tarixi, tadkikot usullari. 2.Davlot ta`lim standarti. 3.Iqtisodiy bilim asoslari fanadan (iqtisodiy fanlar) DTS asosida nashr etilgan darsliklar taxlili. Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslari fani barcha iqtisodiy fanlarni jumladan, Iqtisodiet nazariyasi, Iqtisodiy ta`limotlar tarixi, Makroiqtisodiet, Mikroiqtisodiet, Menejment, Marketing fanlari bilan boglikdir. Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikasi fani predmeti fanning tarixi, tadkikot usullari. Iqtisodiyot fani eng kadimgi fanlardan biri bulib, insonning, kishilik jamiyatining vujudga kelishi va rivojlanishi bilan chambarchas boglikdir. Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslari - barcha iqtisodiy fanlarni jumladan, Iqtisodiet nazariyasi, Iqtisodiy ta`limotlar tarixi Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslari - kadimgi fanlardan biri bulib, insonning, kishilik jamiyatining vujudga kelishi va rivojlanishi bilan chambarchas boglikdir. Insoniyat uz xaetida kuzatishlar olib borishi natijasida ishlab chikarishning rivojlanishi va ¤ bilan bevosita boglik bulgan xalk farovonligining oshishi, xali ular bilib ulgurmagan iqtisodiy tarakkiyot konunlariga boglikligini anglagan . Bu esa ularni ushbu konunlarni urganishga va jamiyat tarakkiyoti iulida ulardan foydalanishga xarakat kitlishlariga sabab bulgan. Iqtisodiyot fani mustakil ilmiy fan sifatida 16-17 asrlarda shakllangan. Usha vaktda asossan savdo keng rivojlangan edi. Ana shu davrda iqtisodiyot nazariyasi rivojlanishining birinchi nazariy maktabi- merkantilizm vujudga kelgan. Farang Monkret`en inglizlardan U. Stafford, T. Men, A. Serra ushbu maktabga mansub iqtisodchi olimlardir. ¤larning ilmiy izlanishlarini muomala soxasi, savdo kapitali tashkil etgan Ular boylikning kupayish manbaini tashki savdoda kurganlar. Shuning uchun ularning protektsionizm siyosatini ilmiy asoslashlari tasodifiy xol emas edi. Undan tashkari ular fanning nomini iqtisodan siyosiy iqtisodga uzgartirganlar. Buni Antuan de Monkret`en 1615 yilda Siyosiy iqtisodning traktadi asarida amalga oshirgan. Xujalik ishlariga davlatni faol aralashishi tarafdori bulgan merkantelistlar fanning asosiy vazifasini davlat siyosatini asoslashda kurganlar. Shuning uchun Monkret`en «iqtisod» suziga «syosiy» suzini kushgan. Yunon tilida «davlatni boshkarish san`ati» degan ma`noni anglatadi. Shuni aloxida ta`kidlash kerakki, moddiy ne`matlarni ishlab chikarish soxasining rivojlanish konuniyatlarini urganish iqtisodiy nazariyani urganish ob`ektiga aylangan dpvrdan boshlab xakikiy ilmiy tasnifga ega bulgan. Birinchi marta buni fiziokratlar ( yunoncha suzdan olingan bulib tabiat xukmronligi ma`nosini anglatadi, xususan F. Kene ., A. Gyurgo., U. Petti. Kabi iktsodchi olimlar amalga oshirishga xarakat kilganlar.

Ular birinchi marta iqtisodiy tizimning elementlarini, ya`ni tovar pul. Ish xaki, foyda, yaxlit takror ishlab chikarishni taxlil kilish orkali, iqtisodiy tarakkiyot konuniyatlarini tadkik kilishga uringanlar. Xususan F. Kene birinchi marta takror ishlab chikarish sxemasini ishlagan, bu boradagi uning fikrlaridan V. Leont`ev ( AKSh iqtisodchisi Nobel` mukofotining sovrindori) uzi yaratgan tarmokaro balansida foydalangan. Fanning shakllantirishdagi yana bir maktab-klassik siyosiy iqtisoddir. Ushbu maktabning bosh yutugi-mexnat kiymat nazariyasiga asos solinishida bulgan. A. Smit, D. Rikardo tovaning kiymati uni ishlab chikarishga sarf etilgan mexnat sarflari bilan ulchanishini asosladi, undan tashkari birinchi marta ijtimoiy xujalikning murakkab tizim sifatida bozorning rolini ochib berdi. 19 asrning ikkinchi yarmida iqtisodiy nazariya fanining rivojlanishiga sezilarli darajada xissa kushgan iqtisodchi olimlar kup K. Marksdir. yaratgan nazariya asosini mexnat kiymat nazariyasi tashkil etgan. Iqtisodiy xayot ob`ektiv sharoitlari va sub`ektiv intilishlar uygunligidan iboratdir. Iqtisodiyot nazariyasi ob`ektiv va sub`ektiv yondashuvni xuddi shu yusinda urganishi zarur. sub`ektiv omillarni, xususan manfaatlarni, psixologiyani insonlarni kutishini va boshkalarni inkor etishga xakli emas, ikkinchi tarafdan ularni e`tiborga olmay turib davlatning iqtisodiyotni tartibga solish borasidagi urnini, tadbirkorlik faoliyatning maksadi va uziga xos taraflarini, bozorni xarakat kilish mexanizmini tushunib bulmaydi. DTS xakida tushuncha Uzliksiz ta`lim sistemasining xizmat kursatishni belgilauchi axamietli kursatkishlardan biri Davlot ta`lim standarti xisoblanadi. DTS urta, urta maxsus, kasib - xunar va Oliy ta`limning mazmunini va sifatina kuyiladigan talablarni belgilaidi. DTS larning maxsati, uning mazmuni va natijasi ta`lim tarbiyaning programmalik uzgashalik bilimlandiriu protsessiin dukzilish tarixi. Uning maxsadika erishish darajasii baskishma boskish amalga ashirish va yakuniy diagnostikasi baxasina moljallangan xajimda va uakti, va bilim maglumatlik darajasin belgilashdan iborat. Xarakatdagi DTS Uzbekiston Respublikasi Ministirlar Vazirligining 2004 yil 16- avgusta 343- sanli karorri bilan tadiklangan. Bu DTS Oliy talimning DTS. Oliy talim dasturlari va mutaxasislari klassifikatorinan iborat. Klassifikator- bu oliy magliumatli kadrlar tayarlash dasturi bakalavr va mutaxassislar magistrning sistemalastirilgan dizimi. U YuNESKO tarapinan 1997 yili mart ayinda kabil kilingan bulib ta`lim klassifikatsiyasining xalik aralik standarti printsipina asoslanadi. Klassifikator uz ishiga 8- bilim tarauin birlashtiradi. Ta`lim Gumanitar fanlar va saanat , Ijtimoiy fanlar , biznes va xukuk, fanlar injenerlik, ishlau berish va kurilish taraulari, kishlok xujalikgi, meditsina va sotsiallik tamiynat. DTS-larni vajarish Uzbekiston Respublikasining xamma ukuv urinlari uchun majburiy. Kadrlar tayarlashning milliy modeliga muapik DTS larin ishlab chikish kuiydagi printsiplarga asoslanadi.

1. Gumanitarlastigish 2. Ta`limni teoriyalastirish. 3. Uluma ilimiy va kasiplika tayarlash. 4. Ilimiy kasiplik dasturining aktualligi.

5. Fanlarning bulimlari va gruxlarin birlashtirish. 6. Mustakil ishdauam etirish imkaniyatlarin kenggaitirish. 7. Sifatini kub baskishli nazarod

Iqtisodiy bilim asoslari fanidan (iqtisodiy fanlar ) DTS asosida nashr etilgan darslar taxlili. Oliy ta`limda ikki darajaga ega 1. Bakalavriat. 2. Magistratura

Bakalavriat- mutaxasislari dastur buyicha fundamintal va amaliy bilim beradigan, urta maxsus, kasib xunar talim asosida ukuv mudati 4 yildan kam bulmagan tayanish oliy bilim. Bakalavriat dasturi in tamamlagannan sung pitirganlar davlot attestatsiya yakunlarina asoslanib mutaxasisi buyicha «bakalavr darajasi» beriladi. Va davlot tarapinan tadiklangan tipovoy mutaxasis xizmat bilan shugilanish va oliy ta`liming keyingi baskishida ukuvdi davom ettirish xukuklarin beradigan diplom beriladi. Magistratura anik mutaxasislik buyicha fundamental va amaliy bilim beradigan, bakalavriatdan keiyngi uning asosida ukuv mudati 2 yildan kam bulmagan oliy ta`lim. Tayanch iboralari: Klassifikator, Gumanitar, ta`lim nazariyasi, umumiy ta`lim ilmiy kasib dasturining aktualligi, mustakil ish,Davlat ta`lim standarti, Oliy ta`lim, bakalavr, magistratura, gumanitar fanlar sonaat, ijtimoiy fanlar, biznes va xukuk injenerlik , kurilish kishlok xujalik meditsina sotsiallik tamiynat, kadrlar tayarlashning Milliy dasturi.

Adabietlar 1. I. A. Karimov «Uzbekistoning uz istiklol va tarakkiet yuli» T. «Uzbekiston». 1992 yil. 2.I. A. Karimov «Uzbekiston iqtisodiy isloxatlarni chukurlashtirish yulida» T. «Uzbekiston». 1995 yil. 3 . D. Tojibaeva Iqtisodiet nazariyasi. T. Ukituvchi 2003 yil. 4. N. Beknazav Iqtisodiet nazariyasi. 2005 yil. 5. T. Juraev Iqtisodiet nazariyasi. 2005 yil.

2. MAVZU: DTS asosida nashir etilgan darsliklar taxlili. REJA: 1. DTS xakida tushuncha. 2. Akademik litsey va kasib – xunar kollejlari tizimida DTS 3. DTS va ukuv dasturlari asosida va boshka iqtisodiy fanlardan ukuv dasturlar tuzish

DTS xakida tushuncha Uzliksiz ta`lim sistemasining xizmat kursatishni belgilauchi axamietli kursatkishlardan biri Davlot ta`lim standarti xisoblanadi. DTS urta, urta maxsus, kasib - xunar va Oliy ta`limning mazmunini va sifatina kuyiladigan talablarni belgilaidi. DTS larning maxsati, uning mazmuni va natijasi ta`lim tarbiyaning programmalik uzgashalik bilimlandiriu protsessiin dukzilish tarixi. Uning maxsadika erishish darajasii baskishma boskish amalga ashirish va yakuniy diagnostikasi baxasina moljallangan xajimda va uakti, va bilim maglumatlik darajasin belgilashdan iborat. Xarakatdagi DTS Uzbekiston Respublikasi Ministirlar Vazirligining 2004 yil 16- avgusta 343- sanli karorri bilan tadiklangan. Bu DTS Oliy talimning DTS. Oliy talim dasturlari va mutaxasislari klassifikatorinan iborat. Klassifikator- bu oliy magliumatli kadrlar tayarlash dasturi bakalavr va mutaxassislar magistrning sistemalastirilgan dizimi. U YuNESKO tarapinan 1997 yili mart ayinda kabil kilingan bulib ta`lim klassifikatsiyasining xalik aralik standarti printsipina asoslanadi. Klassifikator uz ishiga 8- bilim tarauin birlashtiradi. Ta`lim Gumanitar fanlar va saanat , Ijtimoiy fanlar , biznes va xukuk, fanlar injenerlik, ishlau berish va kurilish taraulari, kishlok xujalikgi, meditsina va sotsiallik tamiynat. DTSlarni vajarish Uzbekiston Respublikasining xamma ukuv urinlari uchun majburiy. Kadrlar tayarlashning milliy modeliga muapik DTS larin ishlab chikish kuiydagi printsiplarga asoslanadi.

8. Gumanitarlastigish 9. Ta`limni teoriyalastirish. 10. Uluma ilimiy va kasiplika tayarlash. 11. Ilimiy kasiplik dasturining aktualligi. 12. Fanlarning bulimlari va gruxlarin birlashtirish. 13. Mustakil ishdauam etirish imkaniyatlarin kenggaitirish. 14. Sifatini kub baskishli nazarod

Iqtisodiy bilim asoslari fanidan (iqtisodiy fanlar ) DTS asosida nashr etilgan darslar taxlili. Oliy ta`limda ikki darajaga ega 3. Bakalavriat. 4. Magistratura

Bakalavriat- mutaxasislari dastur buyicha fundamintal va amaliy bilim beradigan, urta maxsus, kasib xunar talim asosida ukuv mudati 4 yildan kam bulmagan tayanish oliy bilim. Bakalavriat dasturi in tamamlagannan sung pitirganlar davlot attestatsiya yakunlarina asoslanib mutaxasisi buyicha «bakalavr darajasi» beriladi. Va davlot

tarapinan tadiklangan tipovoy mutaxasis xizmat bilan shugilanish va oliy ta`liming keyingi baskishida ukuvdi davom ettirish xukuklarin beradigan diplom beriladi. Magistratura anik mutaxasislik buyicha fundamental va amaliy bilim beradigan, bakalavriatdan keiyngi uning asosida ukuv mudati 2 yildan kam bulmagan oliy ta`lim. 2. Akademik litsey va kasib – xunar kollejlari tizimida DTS Iqtisodiy bilim asoslari fanidan (iqtisodiy fanlar) DTS asosida narsh etilgan darsliklar ijtimoiy gumanitar, texnikaviy, meditsina, va x.k. kabi fandarda darsliklar DTS asosida nashr etiladi. Bu fanlar DTS mas xalda duziladi. Iqtisodiy bilim asoslari va boshka iqtisodiy fanlar mazmuni va tuzilishi. DTS asosida buladi. Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini tarbiyaviy axamiyati katta iqtisod darslarida vatanparvarlik milliy iktiklol goyasi, iqtisodiy, axlokiy, ekologik, estetik tarbiya berish metodikasidan iborat. Akademik litsey va kasb – xunar kollejlaritizimida DTS. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi rakobatbordosh kadrlar tayyorlovchi zamonaviy pedaglgga kuyiladigan talablar majmuini belgilaydi. Bir-biriga boglik bulgan talablarning ushbu majmui. Pedagogning umumlashtirilgan modelini tashkil etadi. Umumlashgan modelga muvofik asosiy (fundamental) talablar kuyidagilardan iborat -ta`lim berish maxorati: - tarbiyalay olish maxarati: - ukuv – tarbiya jarayonida inson omilini ta`minlovchi shaxsi yat fazilatlari: - ta`lim oluvchilarning bilimlarini xolisona baxolay olish va nazarat kila olish

maxorati. Ta`lim berish maxorati pedagogga kuyiladigan talablar va ukuv-tarbiya jarayonini amalga oshirish shartlari bilan boglik bulgan kuyidagi bosh omillar bilan aniklanadi: - kullab – kuvvatlash va ukuv jarayoni muiti; - pedagogning psixologik – pedagogik tayyorgarligi; - fanni chukur bilishi, kasbiy omilkorlik va eruditsiya; - yangi pedagogik va kompbyuter texnologiyalarni bilish; - yangi uslub va bilim manbasi sifatida ilmiy-uslubiy va ilmiy – tadkikot ishlarini

olib borish; - uzluksiz ta`lim tizimining me`yoriy xujjatlarini bilish; - ukuv – tarbiya jarayonini amalga oshirishning moddiy texnika bazasi bilan boglik

bulgan axborot bazasi va resurslari. Tarbiyalay olish maxorati pedagogning yuksak madaniyat va ma`naviyat saviyasiga, shaxsiy axloki, vatanparvarlik va burch xislariga asoslanadi. Ta`lim oluvchilarda dunyo yaxlitligi yuksak madaniyat, ma`naviyat va dunyoviy tafakkurni shakllantirish uchun pedagogning uzi gumanitar va gumanistik ruxida tarbiyalangan xamda ukuv-tarbiya ishini tashkil etish maxoratiga ega bulishi shshart. Pedagogning ukuv-tarbiya jarayonida inson omilini ta`minlovchi shaxsiyat fazilatlariga kuyidagilar kiradi:

Talabchanlik va adolatlilik xalollik va xayrixoxlik, kirishimlilik va xazri mutoyiba xisi. Ushbu fazilatlar pedagogning ta`lim oluvchilar oldida obrusini belgilaydi. Pedagogning shaxsiy fazilatlari uning ta`lim berish va tarbiyalay olish maxoratiga ta`sir kursatadi. Ta`lim oluvchilarning bilimlarini xolisana baxolash va nazorat kilish maxorati psixologik-pedagogik jixatdan pedagogning ta`lim berish va tarbiyalay olish maxorati bilan uzbiy blglik. Pedagog ta`lim oluvchilarning bilimlarini ob`ektiv baxolash mexanizmlarini bilish va ularni mukammal ravishda reyting nazoratda kullay olish, xamda standart DTS testlarni ishlab chika olish va kullay olish maxoratiga ega bulishi lozim. Pedagogning umumlashtirilgan modeli xar bir pedagogning malaka oshirish orkali erishishga intiladigan bir-biriga boglik talablar majmui bilan tulib boradi. Malaka oshirish xajmi va mazmunini aniklash uchun pedagog Malaka oshirish nima? Ekanligini bilishi kerak. Pedagoga kuyiladigan malakaviy talablar, umumlashtirilgan model doirasidagi malakaviy talablar oliy ukuv yurti, akademik litsey va kasb –xunar koleji zamonaviy pedagogining kiyofa sini ifodalaydi. Ular Milliy dastur talablariga javob beradi va rakobatbordosh kadrlar tayyorlashga xizmat kiladi. Malakaiy talablar pedagogning umumlashtirilgan modelidan kelib chikadigan aloxida yunalishlar buyicha differentsiallangan. Ushbu talablar vatanimizdagi va xorijdagi tajribalarni xisobga olgan xolda ishlab chikilgan. Akademik litsey Uzbekiston Respublikasi konunlari, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, Uzbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari, Oliy Majlis va Vazirlar Maxkamasining ta`lim va yosh avlodni tarbiyalash soxasidagi karorlar bajarish. 3. DTS va ukuv dasturlari namunaviy dasturlari asosida tayanch yillik ukuv rejalari tuzish

Mazkur namunaviy dasturlarda oliy va urta maxsus, kasb – xunar ta`lim muassasalari raxbar xodimlari va pedagog kadrlari uchun muljallangan malaka oshirish kurslarida uzlashtiririlish shart bulgan mavzularning umumiy mazmuni bayon kilingan. Xar bir malaka oshiruvchi raxbar xodim umumiy mexnat yuklamasi 186 soatni tashkil etgan (shu jumladan124 soat auditoriya mashgulotlari) 19 ta dasturlardan uz istagiga binoan 36 auditoriya (umumiy yuklama-54) soatli, kamida 3 ta yunalishdan iborat kurslar majmuasini tanlab ular buyicha uz malakasini oshirish xukukiga egadir. Professor- pedagoglar esa-346 (umumiy yuklama 519) soatli dasturlardan 144 216 soatli dasturlar majmuasini tanlaydi. Malaka oshirish ta`lim muassasalari tinglovchilar tanlagan yunalishlar buyicha namunaviy dasturlar asosida ishchi ukuv rejasini tuzishi va mashgulotlarini tashkil kilishi lozim. Tayansh iboralari: Davlot ta`lim standartlari, Klassifikator, gumanitar, ta`limdi teoriyalashtirish, mustakil ish sifat. Ta`lim berish maxorati, tarbiyalay olish maxorati, ukuv –tarbiya jarayonida inson omilini ta`minlovchi shaxsiyat fazilatlari.

Adabiqyolar: 1. Islom Karimov «Uzbekistonning uz istiklol va tarakkiyot yuli» T: Uzbekiston ,

1992 yil. 2. I.A. Karimov «Uzbekiston iqtisodiy isloxatlarni chikurlashtirish yulida» T.

Uzbekiston 1995 yil 3. D. Tajibaeva Iqtisodiy nazariya fanini ukitish metodikasi. T. Moliya 2003 yil. 4. Z. Xudoyberdiev N. Xojidinov Iqtisodiy bilim asoslari. 5. Ulmasov A. Iqtisodiyot nazariyasi. 6. Bozor iqtisodiyot nazariyasi. Toshkent Universitet 2004 yil.

3. Mavzu: Iqtisodiy ta`lim metodlari. Reja: 1. Iqtisodiy ta`lim metodlari tizimi. 2.Ogzaki bayon usuli, maruza usili va uning kuyiladigan asosiy talablar, maruza matnini tayyorlash. 3. Suxbat usuli. 4. Ogzaki bayon ta`lim metodlari tizimi.

1. Iqtisodiy ta`lim metodlari tizimi. Iqtisodiyot bilim asoslari kursi ukuvchilarni ilmiy nazariy bilimlar bilan kurollantirib gina kolmasdan, balki shu bilimlarni kanday shakl va usulblar bilan berishni, zarur xollarda takomillashtirishni xam takoza kiladi. Kurs ukuvchilarni xayotiy iqtisodiy bilimlar bilan kurollantirish bilan birga ularni kelgusida ijtimoiy foydali mexnatga xam tayyorlashda katta rol` uynaydi. Shutufayli xam mashgulotlarni tashkil etish shakllari xamda ukitish uslublarini tanlash aloxida axamietga ega. Kursni ukitish jarayonida uslublarni tanlashda asosiy talab ushbu kurs oldiga kuyilgan maksad va vazifalardan kelib chikish kerak. Asosiy etibor ukuvchilarda mustakil bilim olishga bulgan kizikishni oshirish, kuprok izlanuvchan tadkikot uslublarini kullash va asosiy kurs bilim va kunikmalarni yanada aniklashtirishdan iboratdir. Darslarida kullaniladigan tushuntirish, xikoya , suxbat, amaliy va kursatmali uslublar bilan bir katorda ukuvchi mustakilligini kuprok talab kiladigan tadkikot izlanuvchan usulublar xamda materialni mukamol kilib utilishiga asosiy e`tibor berish kerak. Bu uslublar kullanmadagi materiallar bilan ishlashda. Iqtisodga oid ilmiy ommabop materiallar va statistik rakamli materiallarni taxlil kilishda juja urinlidir. Kachonki, ukuvchi bevosita uzi ishtirak kilayotgan ishlab chikarish xisobatlarni, mexnat kilayotgan tarmakdagi iqtisodiy faoliyatni taxlil kilabimasa ular mustakil bilim olish malakalarini shakllantirish mumkin emas. Bunda kursni urganish uchun aloxida uslublarni ishlab chikish va tavsiya kilish zarur ekan, degan xulosa kelib chikmasligi kerak. Balki yukorida tilga olingan uslublardan kompleks xolda foydalanish, kurs mazmunini ukuvchilar kizikishi va saviyasini e`tiborga olish lozim. Kurs dasturi murakkabligini va ukkuvchilarning anik iqtisod bilan dastlabki tanisha boshlaganini e`tiborga olib. Undagi iqtisodiy tushunchalarni shartli ravishda 3 ta gruxga ajratish mumkin. 1. Iqtisodiy fanlarga xos bulgan tushunchalar. 2. Asosiy iqtisodiy tushunchalar 3. Ishlab chikarish samaradarligiga. Bu tushunchalar ukuvchilar shakllantirish ilmiy

ommabop adabiyotlar, xujjatlar, karxana, fermer xisobatlari .bilan ishlashni takoza etadi.

Ogzaki gapirib berish uslubi kiska vakt ichida katta xajimdagi malumatlarni ukuvchilarga etkazish imkoniyatiga, ega . Ammo fakat bu uslubdan bir yoklama foydalanaverish ukuvchilarda malaka va kunikmalar xosil kilish sekinlashtirishi mumkin. YOki mashgulotlarda asosiy e`tiborni kursatmalilik uslubiga karatish dars samaradorligining oshishiga yordam beradi, ukuvchilar faolligini oshiradi. Ammo unda bir yoklama foydalanish esa ukuvchilar fikrlash doirasini rivojlantirmasligiga

olib keladi. Amaliy uslublar egalangan bilimlarni bevosita ishlab chikarish bilan boglik bulgan va boglab utishga katta axamiyatga ega. Ular ukuvchilarda mexnat malakalari va kunikmalarini tarkib toptirishga aloxida urin tutadi. Ammo bu uslubdan xam urinsiz foydalanish salbiy okibatlarga olib kelishi xisablangan. Bundan tashkari ukuvchilar nazariy bilimlarni sayoz uzlashtirishiga sabab bulishi xam mumkin. Ana shularni e`tiborga olgan xolda iqtisodiyot bilim asoslari fanini ukitish uslublarini tanlashda pedagogika fani erishgan yutuklarda ilgor ukuvchilar tajribalaridan keng foydalanish maksadga muvofik. 2.Ogzaki bayon usuli, maruza usili va uning kuyiladigan asosiy talablar, maruza matnini tayyolash. . Suxbat uslubida asosiy urinni ukituvchi va ukuvchining bir-birga savol berishi egallaydi. Uning ilmiy va tarbiyaviy axamiyati shundan iboratki, u ukuvchilarning fikrlash kobiliyatlarini ustiradi, uz fikirini dalillar asosida isbotlash xislatlarini tarbiyalaydi,eng muximi ularni maxalliy materiallar bilan ishlashga urgatadi. Suxbat ukuvchilar bilan yakka yakka ish olib borish imkoniyatlarni yaratadi va ularni mustakil ishlarni bajarishga tayyorlaydi. Suxbat uslubining xususiyatlari kurs mazmunidan kelib chikadi. Ya`ni tanlangan material maxaliy shoroitni, ukuvchilarning kasb tanlashi, rakami, materiallarni taxlil kila olishlari va ushbu kursni bilish lozim. Suxbat turli xildagi savollardan foydalanish mumkin. Masalan birinchi turdagi savollar ukuvchilarda mavzu buyicha kanday tayanch bilimlar mavjudligini aniklashni maksad kilib kuysa, ikkinchi turdagi savollar ukuvchilarni rakamli materiallardan zarur bilimlarni ajrata olish talab etadi. Suxbatlar katta tarbiyaviy axamiyatga ega bulib, mashgulotlar samaradorligini oshirishga imkoniyat yaratadi. Ukuvchilar xayot uchun zarur bulgan iqtisodiy bilim, kunikma va malakalarni shakillantirish ukuvchilar mustakil ishini tashkil etishnin muxum jarayonidir, ma`lumki ishlar orkali egallagan bilim kunikmalar uz axamiyati jixatidan ukuvchi va ukituvchi tomonidan berigan bilim va kunikmalardan kolishmaydi. Ayniksa rakamli materiallar bilagn ishlashda. Maruza. Maruza eng kup kulaniladigan uslublardan biridir. Aynikasa kishlok xujalik ishlab chikarishi iqtisodiyoti konuniyatlari magzini ochib beradigan materiallar bu usulbni kulashni talab etadi. Bu uslubning axamiyatli tomoni shundaki, ¤ ukuvchilar bir yula eshi tish va mustakil konspekt yoza olish kunikmalarini shakllantirishga erdam beradi. Yaxshi uyushtiriilgan ma`ruzalar ukuvchilarda ijodiy fikrlash xislatlarini xam tarbiyalabgina kolmay, balki ularning mashkulotlarga bulgan faolligini xam oshiradi. Ma`ruza ukuvchilarga berilgan materialdan asosiy va kushimcha bilimlarni bir-biridan ajrata olishni xam urgatadi. Ma`ruza uchun avvalo uzidan nazariy bilimlarni kuprok mujassamlashtirigan mavzular tanlanishi kerak. Amaliy tarzdagi mavzularni boshka uslublar bilan bayon lsa xam buladi. Ukuv yili boshadagi va yil oxiridagi ma`ruzalar mazmunan bir-biridan fark kiladi. Ukuv yili boshida ukuvchilarga bir muncha osonrok maruzalar tashkil etish zarur. Ular bunday ma`ruzalarni tinglashga kuprok moyilrok buladilar. Keyinchalik ularni murakkablashtirib borish mumkin. Ma`ruza rejasi mashgulot

boshlanishidan oldin sinf taxtasiga yozib kuyilishi zarur. Eng muxim tushunchalar rakamli materiallar yozib borilishi maksadga muvofik. Ma`rza oxirida ukuvchilarga savollar berib ularning ma`ruza materialini kanchalik uzlashtiriganliklarini xam aniklash lozim. Ukuv kullanmalarida chukur yoritilmagan masalalarni urganishda maxplliy korxona mutaxasisini taklif kilish orkaali xam ma`ruza uyutirish mumkin. Ilgor tajribalar shuni kursatyaptiki, mutaxassis ukigan lektsiyalari ukuvchilar kizikish bilan etitadilar, maruza jarayonida mavzudagi tushunchalar mantika bir-biri bilan boglangan bulishi kerak. Maruza uchun tanlangan fakt va rakamlar xayotiy va maxalliy materiallar misolida berilsa, ma`ruzaning axamiyati yanada oshadi. Ma`ruza materiallitning tushunnish kiyin bulgan muxim joylarini ukuvchilarga yozdirib borish kerak. Ma`ruza uslubini iqtisodiy bilim asoslarin kursining kuyidagi mavzularni utishda kullash maksadga muvofik. Ogizaki ukitish uslubi materialni ukituvchining ogizaki bayanlab berish gurring utkazish, kitab bilan ishlash. Tayanich iboralari: Ogizaki ukitish, Maruza, Suxbat, Iqtisodiy fanlarga tushincha, Iqtisodiy ta`lim metodlari tizimi. Ogzaki bayon usuli, ma`ruza usuli , ma`ruza matnini tayyorlash , Suxbat, Kuzatish usuli. Seminar va amaliy mashgulotlarining ukuv jarayonida tutgan urni. Kurgazmali kurollar tayyorlash

Adabiyotlar: 1. I.A. Karimov «Uzbekistonning uz istiklol va tarakkiyot yuli» T. «Uzbekiston», 1992 yil.

2. I.A. Karimov «Uzbekiston iktiodiy isloxotlarni chikurlashtirish yulida » T. «Uzbekiston»1995 yil.

3. Z. Xudoyberdiev, N. Xojidinov. Iqtisodiy bilim asoslari T. Ukituvchi 2000yil. 4. D. Tojiboeva Iqtisodiy nazariya fanining ukitish metodikasi. Toshkent . Moliya 2003

yil. 5. N. Beknazov Iqtisodiyot nazariyasi T. Ukituvchi 2005yil.

.

4. MAVZU. Iqtisodiy fanlarni ukitishda amaliy va seminar mashgulotlar olib borish metodikasi.

REJA: 4. Seminar va amaliy mashgulotlarining ukuv jarayonidav tutgan urni. 5. Ukuvchilarning iqtisodiy fanlardan mustakil ishlari va ularni bajarish metodikasi. 6. Iqtisodiy fanlarni ukitishda ukuv kurollaridan foydalanish va ularning axamiyati.

Kurgazmali kurollar tayyorlash. Adabiyotlar: 1. I.A. Karimov «Uzbekistonning uz istiklol va tarakiyot yuli» T. «Uzbekiston»,

1992 yil. 2. I.A. Karimov «Uzbekiston iqtisodiy isloxotlarni chukurlashtirish yulida» T.,

«Uzbekiston», 1995yil. 3. Z. Xuudoyberdiev, N. Xojidinov. Iqtisodiy bilim asoslari. T. Ukituvchi 2000yil. 4. D. Tojiboeva. Iqtisodiy nazariya fanini ukitish metodikasi Tosh. Moliya 2003

yil. 5. T. Juraev Iqtisodiyot nazariyasi T. 2005 yil. 6. N. Beknazov Iqtisodiyot nazariyasi. 2005 yil.

Tayanch iboralar

Amaliy dars, seminar, ma`ruza, kwrgazmali qurollar, adabiyotlardan foydalanish, elektron adabiyot, mul`timediya, videoproektor, kompyuter, interfaol uslub.

Seminar va amaliy mashgulotllari utkazish. Seminar ukuv mashgulotlarini tashkil etish shakli bulib, sinf dars tizimi jarayoning bir bulagidir. Tajribalar shuni kursatayaptiki, kupchilik xollarda dars seminar kuimcha ma`ruzaga, ba`zi xollarda esa ukuvchilarning mustakil ishlariga aylantirilladi.Seminarning asossiy vazifasi ukuv materialini aniklashtirish va egallangan bilimlarni amaliyotda kullashni tashkil etishdan iborat. Buning uchun ta`limning xar xil shakl va uslubidan foydalanmok kerak. Ukuvchilar iqtisodiy materiallardan, mashgulot uchun zarurlarini ajrata bilishlari lozim. Seminar mashgulotlari uchun mavzular tanlanganda ukuvchilarning shu mavzu buyicha bilimlari e`tiborga olinishi kerak. Seminarni tayyorlash ukuvchidan juda kup vakt talab kiladi. Shu tufayli xam ukuv yilida 3-4 tadan ortik seminar uyutirish maksadga muvofik emas. Seminar uchun tanlangan mavzu kuprok uzida nazariy bilimlarni mujassamlantirgan bulishi, ukuvchilarning oldingi mashgulotlarga egalash xamda iqtisodiyota da rslarida olgan bilimlari bilan xam boglangan bulishi kerak. Seminar savollari uzida 3-4 ta muammoni aks etirishi va ukuvchilar faolligini oshirishga undaydigan bulishi lozim. Ukuvchilar seminar savollari ni albatta musstakil echishlari uchun izlanishi zarur. Seminar savollariga javob izlashda materiallardan takkoslanadi umumlashtirish kabi xislatlarni tarbiyalashi zarur. Tajribalar shuni kursatayaptiki, seminar mavzulari ukuvchilarda kizikish va faollik uygatadi. Seminar ukuv mashgulotlarini tashkil etish

shakli sifatida ukuvchilar aloxida aloxida topshirishlar berish u materiallar bilan ishlash, jadval, chizmalar tay yorlash kabilarni xam uz ichiga oladi. Seminarni uyutirish 2 ta kismdan iborat 1. seminarni tayarlash . 2. seminarni utkazish.

Seminarni tayyorlash uktuvchidan seminar uchun mavzularni tanlash va unga kuyiladigan vazifalarni aniklab olishni talab kiladi. Keyinchalik seminarga zarur bulgan adabiyotlar va boshka manbalar aniklanadi. Ukituvchi seminar uchun zarur bulgan asosiy va kushimcha adabiyotlar ruixatini tuzib uni iqtisodiyot xonasining kuzga kurinadigan jayiga ilib kuyishi zarur. Xar bir ukuvchining tavsiya etilgan adabiyotlar ruyxati bilan yakindan tanishilari nazarot kilinadi. Tanlangan adabiyotlar ruyxatidan kuyilgan savollarga javob butslishi shart. Seminarning birinshi mashgulotida ukituvchi seminar mavzusini e`lon kiladi va uning kiskacha mazmunini kiziktirgan savolga javob beradi. 2.Ukuvchilarning iqtisodiy fanlardan mustakil ishlari va ularni bajarish metodikasi. Ukuvchilarda xayot uchun zarur bulgan iqtisodiy bilim, kunikma va malakalarni shakllantirish ukuvchilar mustakil ishini tashkil etishning muxum jarayonidir. Ma`lumki mustakil ishlar orkali egallangan bilim va kunikmalar uz axamiyati jixatidan ukituvchi tomonidan berilgan bilim va kunikmalardan kolishmaydi. Ayniksa iqtisodyotga oid ta`rif yozishda, rakamli materiallar bilan ishlashda, iktimsodiy xisob kitoblarni bajarishda ukuvchilar mustakil ishlarining axamiyati katta. Ukuvchilarmustakil ishlarini tashkil etishning uziga xos xususiyati shuki, mustakil ishlar mazmuni iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikasi bilan bevosita boglik bulib, eng muximi ukuvchilarda xar xil kasblarga kizikish uygotishdir. Ekskursiya jarayonida ukuvchilar kuyidagi bilimlarni egallashlari kerak. 1. Iqtisodiyot darsi. Darsning tarkibi kismi. Dars tiplari. Darslarning tartibi sistemasi. 2. Iqtisodiyot fani ukituvchisining rejalashtirish ishlari. 3. Kalendar reja Mavzularni rejalashtirish. 4. Ekskursiyaning eng muxim kismlaridan biri yigilgan materiallarni kayta ishlash va

uni ma`lum tizimga solishdir. Ekskursiya yakunida mavzuga oid bulgan statistik materiallar chizilmalar diagrammalar tarzida aks ettirilishi zarur. Ukuvchilar mustakil ishlarini tashkil etishdagi xususiyatlaridan biri, uni mutaxassislari tomonidan uyushtirilishi xam mumkinligidadir. Mustakil ishlar uchun kuyiladigan savollar muammoli yunalishga ega bulishi kerak. Bu ukuvchilarning faolligini oshiribgina kolmasdan balki ularni kuyilgan savol va topshiriklarni mustakil echishga xam urgatadi. Ukuvchilar mustakil ishlarni bajarish jarayonida ilmiy- ommobop adabiyotlarni urganadilar. Ular berilgan mustakil ishni bajarish rejasini xam tuza oladigan buladilar. Eng muximi ukuvchilarda nazariy bilimlarni amaliyoti bilan boglay olish ravishda nazorat kilish mustakil ishlarni tashkil etish samaradorligini oshiradi. Ukuvchilar mustakil ishlarini tashkil etishda ma`lum tizim bulish kerak. Buni kuyidagi jadval tarzida amalga oshirish mumkin.

Mustakil ishlarni bajarishda ukuvchilar aloxida xususiyatlarini xisobga olish, mustakil ishlarni bajarish samaradorligini oshiradi. Ularga beriladigan topshirik va masalalar albatta . Jadval. Ukuvchilar familiyasi. Kundalik materialni bilish , Ukuvchida ilgardan mavjud bulgan bilimlar, Iqtisodiyot bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikasi va boshka fandan olgan bilimlari, Statistik materiallarni mustakil fikrlay olish, xulosa chikara olishi. Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikasi darslaridagi uzlashtirish darajasiga karab 3 ta guruxga (guruxda 3-4 ukuvchidan) ajratiladi. 1 gurux –iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim metodikasi 5 baxoga ukiydigan ukuvchilar. 2 gurux 4 va 5 baxoga ukiydiganlar. Bu erda 5 baxo kuprok 3 gurux 4 va 3 ga ukiydigan ukuvchilar, buerda 4 baxolilar ku pchilikni tashkil kiladi. Xar gurux ukuvchilariga ularning bajara olish imkoniyatlariga karab savollar kuyiladi, 1 guruxga ancha murakkab sovallar beriladi, ularni bajarish esa ukuvchilardan nazariy bilimni talab kiladi. Masalan;

1. Siz yashayotgan jamoa xujaligida yoki maktab ukuvchilar ishlab chikarish birgadasida paxta tannarxni kamaytirish uchun kanday tadbirlarni amalga oshirish kerak? Fikringizni isbotlab bering.

2. Paxtachilik birgadasida mexnat unumdorligini oshishiga kanday omillar tuskinlik kilyapti?

2.gurux ukuvchilariga birmuncha engilrok savollar kuyiladi. 1. Nima sababdan kishlok xujaligi ishlab chikarishini intensivlashtirish etakchi

omil xisoblanadi. 2. Xozirgi kunda nima sababdan juda kup kishlok xujalik korxonalari xujalik

xisobiga utmokda? 3. Gurux ukuvchilariga xam uzida kisman tadkikot elementlari mavjud bulgan

savollar beriladi. Masalan: 1. Korxonaning yillik xisobotlari asosida maxalliy xujalikka kompleks

iqtisodiyotga oid ta`rif yozing. 2. Kolxoz yoki ukuvchilar brigadasida etishtirilga 1 ts. Paxta tannarxi

strukturasini tayyor materiallar asosida tuzing. Xar kanday mustakil ishda bilim oladigan asosiy manba bulishi kerak. Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikasi ukuvchilarning mustakil ishlarini bajarishda kuyidagilar bilim manbay bulib xizmat kiladi. 1. Kurska oid ukuv kullanmalari, xujalikning yillik xisobatlari. Ukuvchilar

uzining materiallari. 2. Tuman, viloyat – agrosanoat komplekssiga doir ilmiy – ommabop

adabiyotlar va ma`lumotnomalar. 3. Xar xil tarkatma materiallar va xokazo. Ukuvchilar mustakil ishlarini tashkil

kilish, kuyidagi iqtisodiy kunikmalarning shakllanishiga yordam beradi. 1. Tayyor reja asosida uzi yashab turgan joy kishlok xudjaligining bironta

tarmogiga ta`rif bera olish.

2. Berilgan ma`lumotlar asosida mexnat unumdorligini oshirish, maxsulot tannarxini kamaytirishga oid oddiy takliflar kirita olish.

3. Ukuv kullanmalari bilan mustakil ishlay olish, ukigan materiali buyicha oddiy reja tuza bilish.

4. Tayyor materiallar asosida berilgan jadvallarni tuldira bilish. 5.Maxalliy axolining xyjalik faoliyatini taxlil kila olish tegishli xulosalar chikarish. 6.Rakamli materiallar bilan ishlay olish va ular asosida sxema, diagrammalar tuzish, xulosalar chikara bilish. 7.Mustakil ravishda savollar, topshiriklar tuza bilish va xokazo. Demak, mustakil ishlarini tashkil kilishning asosiy maksadi ukuvchilar mustakilligini rivojlantirish, ularni mustakil bilim olishga, xamda ijodiy fikrlashga urgatishdan iborat. Ayni vaktda mustakil ishlarni bajarish jarayonida ular iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini uekitish metodikasinan tanishib boradilar. 3. Iqtisodiy fanlarni ukitishda ukuv kurollaridan f oydalanish va ularning axamiyati. Iqtisodiy bilimlar ukuvchilarni tarbiyalashda, ularning dunyo karashini shakllantirishda, xujalik yuritishning asosiy bilimlarni amalda kullash xayotda zarur bulgan kunikmalarni egallashga yordam beradi. Buesa ukuvchilarni uz mexnati natijalarini bilishga, kelajakda ishlab chikarishning biron saxasida katnashishga tayyorlaydi.

Ma`lumki, xozirgi kunda ¤ yoki ukuvchimi ishchimi yoki ziyolimi turmushda bulayotgan siyosiy iqtisodiy jarayonlarni uzicha baxalaytsd va miagzini chakishga intiladi. Chunki ular biz yashayotgan jamiyat tarakkiyotini takdirini belgilovchi kishilardir, Jamiyatning demokratlashvi, bozort iqtisodi munosabatlariga utishlishi ukuvchilarni xam xayotga dadil kuz bilan karashga, atrofda bulayotgan vokealarga nisbatag ularni «nima uchun nega bunday sababi degan savollarga ustida »uylab, javob izlashga majbur kilmokda.

Iqtisodiy bilimlar ukuvchilarning siyosiy ongini, dunyo karashini shakllantiradi. Iqtisodiy dunyokarash bu- xazirgi kundagi jamiyatimiz tarakkiyotining talab bulib, xayot ukuvchilarga ularning xoxish istaklaridan katiy nazar iqtisodiy bilimlarni singdirishni talab kiladi, maktablarda bu bilimlarning ukitilishini takozo etadi. Iqtisodiy fani buicha darsliklar xar kil bulib keladi, ularning birisi darsliklarni urganish ob`ekti natural predmetlar va plakatlar, sxemalar, tablitsalar, eskizlar, grafiklar bulib xisoblanadi, maktab ukuvchilari bularni urganadi, Plakatning mazmunina karay ¤ xar xil plokat larni tanlay oladi.

Tayanch iboralari: Seminar va amaliy mashgulotlarining ukuv jarayoni, Ukuv kurollaridan foydalanish Kurgazmali kurollar tayyorlash. Mustakil ishlari va ularni bajarish iqtisodiy fanlardan, Seminar mashgulotlarni olib barish Tekshirish uchun savollar: 1. Seminar va amaliy mashgulotlarining ukuv jarayonida tutgan urni nimada? 2. Iqtisodiy fanlarni ukitishda amaliy va seminar mashgulotlar olib borish

metodikasi . 3. Iqtisodiy fanlarni ukitishda ukuv kurollaridan foydalanish va ularning axamiyati. 4. Iqtisodiy ta`lim metodlari tizimi. 5. Darslik va kushimcha adabiyotlar bilan ishlash.

5. MAVZU : Iqtisodiy ta`limni tashkil etish. REJA: 1. Iqtisodiyot darsi. Darsning tarkibi kismi. Dars tiplari. Darslarning tartibi

sistemasi. 2. Ekskursiya darsi. Iktisoliyot fani ukituvchisining rejalashtirish ishlari. 3. Kalendar reja. Mavzularni rejalashtirish.

1. Mashgulotlarda amalga oshiriladigan ekskursiyalar ukuvchilarning fan va

texnika yutuklari, turli mutaxassisliklar va kasblar xakidagi bilimlarini kengaytiradi. Ukuvchilar anik sharoitlarda kishlok xujaligigi ishlab chikarishini tashkiletishning shakllari bilan tanishadilar. Ekskursiya jarayonida ukuvchilar amaliy ishlar uchun materiallar xam yigadilar va oddiy tadkikot ishlarini olib boradilar. Mashgulotlarda uyushtiriladigan ekskursiyalar iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikasi oid ekkursiyalardan birmuncha fark kiladi. Ekskursiya materiallari mashgulotlarda yangi bilimlar manbai xisoblanadi. Ekskursiya ob`ektlarini tanlash maktab joylashgan xudud va ushbu kurs dasturi manfaatlari nuktai nazaridan kelib chikishi kerak.

Kalendar reja Mavzularni rejalashtirish. Darisni utkazishdan oldin uning rejasini duzish zarur, rejalashtirish 3 boskishta omalga oshiriladi.

1. Kaledarlik tematikalik reja. 2. Naubatdagi mavzuni urganish rejasi. 3. Xar bir dars rejasi va konspekti.

Kalendarlik tematikali reja. Kalendarlik tematikalik rejani duzishga kirishtan oldin ukituvchi eng oldi bilin programma soatlar sanini kurib chikish lozim. Bunnan keiigi xar bir temani urganishdagi muddatini begilab oladi va ularni ukuv yilinng charaklari va yarim yilliklarini buiicha belgilab koyadi, ajratilgan muddatlarning belgilanishi ularning aniklanib olinadi. Xar bir sinfda ukitiladigan iqtisodiy bilim asoslari kurslari bir kancha mavzulardan iborat. Ular mazmunini va urganish tartibini ukuv dasturi belgilaydi. Ukuv ishlarini rejalashtirish mavzu va aloxida darslarni rejalashtirishdan iborat. Iqtisodiyot ta`limatmida rejalashtirishdagi ukituvchilarning vazifasi kuyidagilardan iborat:

1. Xar bir sinf ukuv dasturidagi mavzularni choraklarga yoki 2 ta yarim yilga taksimlash yillik ish rejasi.

2. Mavzularni darslarda bulib chikish va ularning utish muddatini aniklash. Mavzularni rejalashtirish.

3. Xar bir darsni utishning bajarish rejasini dars –reja konspekti tuzish. Yillik ish reja. Xar bir darsda ukitiladigan predmet uchun aloxida ish rejasi tuziladi. Buni bajarishdan oldin iqtisodiyot bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikasi ukituvchisini predmetning maxsadi va vazifalarini anik tasavvur kilish zarur. Dasturdagi mavzularni choraklarga taksimlashda ukituvchi ijodiy yondoshishi zarur. Dasturdagi mavzularni choraklarga taksimlashda ukituvchi ijodiy yondoshishi zarur. Dastur asosida yilitk ish rejasining kuyidagi taxminiy tizimini tavsiya kilish mumkin.

Mavzuli rejalar kup soatlik mavzularni sun`niy bulib tashlashni emas balki, ularni ma`lum tartib, mazmuni asosida ta`lim metolarini tanlashni etiborga olgan xolda taksimlashni takozo etadi: ukuvtuvchi dastur va darslik asosida xar bir darsning ta`lim tarbiyaviy maksadini, mazmunini, tayanch bilimlarini, amaliy va mustakil ishlarni, ta`lim vositalarni aniklaydi. Ukuvtuvchi ukuv ishlarini rejalashtirishning turli shakillarni kullash mumkin: Bunday rejalashtirishlar jurnallarda metodik adabiyotlarda keng yoritilgan. Kup yillar tajribasi shuni kursattiki ukuvchilarning dars rejasini tuzishda ijadiy yondashadilar.

Tayanch iboralari: Kalendarlik tematikalik reja, Naubatgi mavzkuning urganish rejasi., Xarbir dparska kundalikli reja, konspekt, Ekskursiya darsi. Takrorlash uchun savollar: 1. Iqtisodiyot darisi 2. Darsning tarkibi kismi. 3. Iqtisodiyot fani ukituvchisining rejalashtirish ishlari. 4. Kalendar reja. 5. Mavzularni rejalashtirish. 6. Dars rejasi. Dars taxlil kilishni urganish. 7. Ukuvchilar bilim va kunikmalarini tekshirish va boxolash.

Adabiyotlar: 1. I.A. Karimov «Uzbekistonning uz istiklol va tarakiyot yuli» T. «Uzbekiston»,

1992 yil. 2. I.A. Karimov «Uzbekiston iqtisodiy isloxotlarni chukurlashtirish yulida» T.,

«Uzbekiston», 1995yil. 3. Z. Xuudoyberdiev, N. Xojidinov. Iqtisodiy bilim asoslari. T. Ukituvchi 2000yil. 4. D. Tojiboeva. Iqtisodiy nazariya fanini ukitish metodikasi Tosh. Moliya 2003 yil. 5. T. Juraev Iqtisodiyot nazariyasi T. 2005 yil. 6. N. Beknazov Iqtisodiyot nazariyasi. 2005 yil.

7 MAVZU: Dars va uning turlari xamda tarkibiy kimi lari , amaliy dars, kirish darsi, yakunlovchi dars.

REJA: 1. Ukuvchilar bilim va kunikmalarini tekshirish va boxolash. 2. Ogzaki va yozma tekshirish usullari. 3. Individual va yoppasiga tekshirish usullari.

1. Iqtisodiyotni ukitishning ilimiylik printsipi ukuvc hilar uzlashtirishi uchun xazirgi zaman ilimida reja taklif kilinadi.

Iqtisodiy bilim asoslari bilish ilimiy bilimlarning egallashni taminlash uchun fakat asosiy ilimiy maglumatlarni maktap ukuchilarning bilish mumkinchiliklarini xisobka alish tanlib alish zarur. Ukuvchilarning bilish mumkinshiliklari uilashni va jismani kush salishlarni talab etadigan ukitish mavzulari bilan amaliy masalalarni ketma ketlik protsessin kengaitirish lozim. Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikasi kunikma va malakalarini shakllantirish metodikasi bilim egallash kunikma va malakani shakllannishlari bilan chambarchas boglik . Ukuv asos bulib xizmat kiladi. Ilgori iqtisodiyot bilim asoslari ukituvchilar va metodislar ukuvchilar amaliy tayyorgarligiga katta etibor beradilar. Maktab iqtisodiyotida shakillantiriladigan kunikmalar mazmuni jixatdan emas, balki bajarish murakkabligi buyicha xam fark kiladi. Kiyinchiliklar xarakterin tugri aniklash ukuvchilarining bilish mumkinshiliklarini kengaitirishga yordam beradigan optimal metodikalik variantlarni tanlab olish xam materiallarni ketma-ketligini taminlashga imkaniyot beradi. Bu ukuvchilarning uylanish fikirlash darajasni ishlashga ilimiy bilimlarni uzlashtirishga yardam beradi. Ukitish materialarini ilimilik va kulaylikni baglinishi lozim, bu uning ukuvsilarning uylosh fikirlash psixologiyalik rivojlanishini mosligi ularning tayarganlik darajasi. Arkali erishiladi. Xar bir iqtisodiyotni bilim asoslari kunikmani shakllantirish murakkab xarakat tizimlarini talab kiladi. Odatda kunikma va malakalar bir paytning uzida shakllantiradi. Chunki amaliy tapshiriklarni bajarishda ularning ayrimlarni ongli ravishda ba`zilarini bivasita, ammo ong nazarati ostida bajariladi. Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikasini urganish materiallarining mazmuni kulayliligi sinf ukuvchilarnda ukishga kizikini uigatadi, amaliy mashgulotlar ishlashga , praktikalik masalalarni echishga majburlaydi. Dars berishning ilimiligi va ta`limning xar kanday metod ukuv jarayoning konunniyatlari bilan belgilanadi. Ilimiy jixatdan kanchalik asoslangan bulsa, shunchalik ravshan va anik buladi. Tayanch iboralari: Iqtisodiy dars. Darsning tarkibi kismi. Dars tiplari. Darslarning tarkibi sistemasi. Dars rejasi Dars taxlili Ukuvchilar bilim kunikmalarini tekshirish va boxalash. Iqtisodiy bilimlarni tekshirish sistemasi.

Adabiyotlar:

1. I. A. Karimov «Uzbekiston iqtisodiy isloxatlarni chukurlashtirish yilida» T. Uzbekiston 1995 yil.

2. Xudoyberdiev, N. Xojidinov. Iqtisodiy bilim asoslari. T. Ukituvchi 2000yil. 3. D. Tojiboeva. Iqtisodiy nazariya fanini ukitish metodikasi Tosh. Moliya

2003 yil. 4. T. Juraev Iqtisodiyot nazariyasi T. 2005 yil.

5. N. Beknazov Iqtisodiyot nazariyasi. 2005 yil.

8. Mavzu : Seminar va amaliy mashgulotlari xamda seminar va amaliy mashglotlarning ukuv jarayonida tutgan urni.

REJA: 1. Iqtisodiy darslarini ukitishda masala, mashk, testlardan foydalanish. 2. Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikasi darsida tarkatma

materiallardan foydalanish.

Seminar ukuv mashgulotlarini tashkil etish shakli bulib, sinf dars tizimi jarayoning bir bulagidir. Tajribalar shuni kursatayaptiki, kupchilik xollarda dars seminar kuimcha ma`ruzaga, ba`zi xollarda esa ukuvchilarning mustakil ishlariga aylantirilladi.Seminarning asossiy vazifasi ukuv materialini aniklashtirish va egallangan bilimlarni amaliyotda kullashni tashkil etishdan iborat. Buning uchun ta`limning xar xil shakl va uslubidan foydalanmok kerak. Ukuvchilar iqtisodiy materiallardan, mashgulot uchun zarurlarini ajrata bilishlari lozim. Seminar mashgulotlari uchun mavzular tanlanganda ukuvchilarning shu mavzu buyicha bilimlari e`tiborga olinishi kerak. Seminarni tayyorlash ukuvchidan juda kup vakt talab kiladi. Shu tufayli xam ukuv yilida 3-4 tadan ortik seminar uyutirish maksadga muvofik emas. Seminar uchun tanlangan mavzu kuprok uzida nazariy bilimlarni mujassamlantirgan bulishi, ukuvchilarning oldingi mashgulotlarga egalash xamda iqtisodiyota da rslarida olgan bilimlari bilan xam boglangan bulishi kerak. Seminar savollari uzida 3-4 ta muammoni aks etirishi va ukuvchilar faolligini oshirishga undaydigan bulishi lozim. Ukuvchilar seminar savollari ni albatta musstakil echishlari uchun izlanishi zarur. Seminar savollariga javob izlashda materiallardan takkoslanadi umumlashtirish kabi xislatlarni tarbiyalashi zarur. Tajribalar shuni kursatayaptiki, seminar mavzulari ukuvchilarda kizikish va faollik uygatadi. Seminar ukuv mashgulotlarini tashkil etish shakli sifatida ukuvchilar aloxida aloxida topshirishlar berish u materiallar bilan ishlash, jadval, chizmalar tay yorlash kabilarni xam uz ichiga oladi. Seminarni uyutirish 2 ta kismdan iborat

1. seminarni tayarlash . 2. seminarni utkazish. Seminarni tayyorlash uktuvchidan seminar uchun mavzularni tanlash va unga kuyiladigan vazifalarni aniklab olishni talab kiladi. Keyinchalik seminarga zarur bulgan adabiyotlar va boshka manbalar aniklanadi. Ukituvchi seminar uchun zarur bulgan asosiy va kushimcha adabiyotla r ruixatini tuzib uni iqtisodiyot xonasining kuzga kurinadigan jayiga ilib kuyishi zarur. Xar bir ukuvchining tavsiya etilgan adabiyotlar ruyxati bilan yakindan tanishilari nazarot kilinadi. Tanlangan adabiyotlar ruyxatidan kuyilgan savollarga javob butslishi shart. Seminarning birinshi mashgulotida ukituvchi seminar mavzusini e`lon kiladi va uning kiskacha mazmunini kiziktirgan savolga javob beradi. Tayanch iboralari: Seminarni tayorlash, Iqtisodiy bilim va iqtisodiy ta`lim asoslarini ukitish metodikas ini ukitishda tarkatma materiallardan foydalanish. Iqtisodiyot darsida mashk, masalalar eshish. Takrarlash uchun savollar:

1. Seminar va amaliy mashgulotlarning ukuv jarayonida tutgan urni. 2. Iqtisodiy fanlarni ukitishda ukuv kurollaridan foydalanish va ularning axamiyati

nimada? 3. Kurgazmali kurollar tayyorlash. 4. Ukuvchilarning iqtisodiy fanlardan mustakil ishlari va ularni bajarish metodikasi. 5. Darslik va kushimcha adabiyotlar bilan ishlash.

Adabiyotlar:

1. I. A. Karimov «Uzbekiston iqtisodiy isloxatlarni chukurlashtirish yilida» T. Uzbekiston 1995 yil. 2. Z. Xudoyberdiev, N. Xojidinov. Iqtisodiy bilim asoslari. T. Ukituvchi 2000yil. 3. D. Tojiboeva. Iqtisodiy nazariya fanini ukitish metodikasi Tosh. Moliya 2003 yil. 4. T. Juraev Iqtisodiyot nazariyasi T. 2005 yil.

5. N. Beknazov Iqtisodiyot nazariyasi. 2005 yil.