İŞ SAĞLIĞINDA EPİDEMİYOLOJİ

İŞ SAĞLIĞINDA EPİDEMİYOLOJİ

Dr.Melikşah ErtemİZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

Amaç ve Öğrenim Hedefleri

• Bu dersin sonunda katılımcılar iş sağlığında epidemiyoloji kullanımı hakkında bilgi edineceklerdir.

• Öğrenim hedefleri– İş sağlığında epidemiyolojinin tanımını yapabilecek– İş sağlığında epidemiyolojinin kullanım alanlarını

açıklayacak– İş sağlığında epidemiyoloji ilkelerini sayabilecek– İş sağlığında kullanılan araştırma yöntemlerini ve

kullanılan ölçütleri sayabilecek ve açıklayabilecek.

İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ Çalışan Sağlığı Hizmetleri Şubesi

İş Sağlığında Epidemiyoloji

İş yerinde maruz kalınan etkenlerin etkilerinin, ve çalışanlarda meydana gelen hastalıkların ve yaralanmaların nedenlerini, dağılımını ve sıklığını inceleyen bilim dalıdır.


İş Sağlığında Epidemiyoloji

• Çalışanlarda hastalık nedenlerini, sağlık/hastalık belirleyicilerini saptamak

• Hastalıkları tanımak, ölçmek ve değerlendirmek için yeterli destek sağlamak ve

• Her türlü etkene karşı mesleki maruziyet sınırlarını saptamak


İş Sağlığında Epidemiyolojinin Amacı

• İş yerinde – risk altında bulunan kişileri saptamak, – hastaları saptamak, – hastalık etkenini belirlemek, – mevcut risk etmenlerinin yol açtığı sağlık

sorunlarını saptamak, – iş yerinde olası riskleri ve yol açabilecekleri

sorunları öngörmek, – alınan koruyucu önlemlerin etkinliğini ve iş yeri

sağlık biriminin etkinliğini değerlendirmeyi amaçlamaktadır.


Bireye Yönelik Hizmetlerle Epidemiyolojik Yaklaşım Arasındaki Farklar

Bireye yönelik• Bireylerle yapılan görüşme ve

muayeneler• Bireyin semptom ve şikayetlerinin

alınması• Bireylerin maruz kaldıkları dış

etkenleri sorgulama• Fizik muayene ve tanı testleri• Klinik karar verme• Teşhis • Hastalığın tedavisi• Prognoz• Yapılan işin sonucunda hastanın

durumunda iyileşme

Epidemiyolojik yaklaşım• Bir grup işçiyle yapılan

görüşmeler ve gözlemler• Bir anket yada form aracılığıyla

bilgi toplama• İşyeri ortam ölçümleri çevresel

etkenlerin saptanması• Sağlık kayıtları, sürveyans• Verilerin analizi• İşçilerin sağlık durumunun tanımı• Risklere müdahale• Risklerin tahmin edilmesi• Çalışanların sağlık durumlarının

yada hastalık sıklıklarında azalma


İş Sağlığında Kullanılan Bazı Araştırma Yöntemleri

• Tanımlayıcı çalışmalar– Bir fabrikada bir sağlık sorununun kayıt edilip “kişi

yer ve zaman” özelliklerine göre dağılımını gösteren çalışmalardır.

– Paydaya o işyerinde çalışan toplam işçi sayısı konarak yüzdeler hesaplanır. Buna göre karşılaştırmalar yapılabilir.

– Neden sonuç ilişkisi aranmaz, istatistiksel analiz yapılamaz.


Tanımlayıcı Epidemiyoloji

• Sorun nedir? • Sorunun sıklığı nedir?• Kimleri etkiler?• Nerede görülür?• Ne zaman görülür?


Epidemiyoloji İle Elde Edilen Bilgiler

• Ne? : Sağlık sorunu hastalık veya durum nedir? Bulguları veya belirtileri nelerdir?

• Kim?: Yaş, cinsiyet, sosyal durum, etnik grup, meslek, kalıtım ve kişisel alışkanlıklara göre kimler etkilenir?

• Nerede? : Yerleşim yerine, coğrafi dağılıma ve maruziyet bölgesine göre sorun nerede oluşmaktadır?

• Ne zaman? : Gün, ay, mevsim veya yıllara göre ne zaman olmaktadır?


Tarım İş Kolunda Kaza Etkenleri


Traktör Kaza Nedenleri:kaynak: Ahioğlu S. Tarımda iş sağlığı ve güvenliği. İSGÜM dergisi, 2009,

9(41): 11-15



• Vaka kontroller:– Bir grup hastanın maruz kalınan riskli durumla ilgili

olarak uygun şekilde eşleştirilmiş bir diğer grupla karşılaştırılması…

– Örneğin adenokarsinomlu bir grup hastanın parkecilik işlerinde çalışma durumunun aynı yaş ve cinsiyetteki bir başka grup hastayla karşılaştırılması


Erkek Meme Kanseriİş kolu Meme kanseri ölümü için TRR

yüksek fırınlar, çelik işleri ve haddehaneler 3.4; (95% CI= 1.1-10.1)

Motorlu araç üretimi 3.1; (95% CI= 1.2 -8.2)

178 meme kanseri olgusu sağlıklı 1041 kişiyle karşılaştırılmış. Sosyoekonomik durum, eğitim gibi faktörler kontrol değişkeni olarak alınmıştır.



• Kesitsel çalışmalar– Bir fabrikada yada çalışan grupta bir zaman dilimi

içinde bir hastalığın yada sağlık sorununun ne sıklıkta olduğunun saptanması

– Yapılan tarama sonucu saptanan hasta sayısının taramaya alınan toplam kişiye bölünmesi prevalans hızını verir.


Metal Boyacıları İle İnşaat Mühendislerinde Yapılan Çalışma

Çözücü C/T

Toluen 0,15

Xylene 0,06

Butyle acetate 0,05

Beyaz ruh 0,03

Diğer çözücüler 0,04

Toplam 0,33

C= çözücünün ortamdaki miktarıT= Kabul edilir sınır değere göre miktar

Araba boya sanayide çalışan 102 işçide prenarkoz, irritasyon, iştahsızlık ve unutkanlık sıklıkları mühendislerinki ile karşılaştırılmış. Ortamda ölçülen çözücü düzeyleri kabul edilebilir düzeyin altında olsa bile tüm semptomların sıklığı boya işi yapanlarda çok daha yüksek bulunmuştur.



• Kohort çalışmaları– Bir etkene maruz kalmış bir grup işçinin bir süre (10 yıl

gibi) izlenmesi ve etkene maruz kalmamış bir diğer benzer işçi grubuyla karşılaştırılması

– Etkene maruz kalmış işçilerde hastalık insidanslarının etkene maruz kalmamış işçilerdeki insidans hızıyla karşılaştırılması

– Bazı kohort çalışmalarında insidans değil mortalite ölçülür ve karşılaştırılır.

– Mortalite karşılaştırılmasında standardize mortalite hızları karşılaştırılmalıdır.


Asbest Ve Sigara Maruziyeti Kohort Çalışması

Gruplar Ölüm hızı Rölatif risk

A(-) S(-) 11 1,0

A(+) S(-) 58 5,2

A(-) S(+) 123 10,8

A(+) S(+) 602 53,2

Akciğer kanseri nedeniyle olan ölümler (100 bin kişi-yıl başına)

Bu çalışma Saracci-1981 yılında yapılmış ve bir grup işçi 20 yıl boyunca izlenmiştir. İşçiler 4 gruba ayrılmıştır. A(-) işçiler asbeste maruz kalmayanlar, A(+) işçiler asbeste maruz kalanlar, S(-) işçiler sigara içmeyenler, S(+) işçiler sigara içenlerdir. Sigara içmeyip asbeste maruz kalmayan işçilerde akciğer kanser riski 1 olarak alındığında sigara ile asbestin additiv etkisi gösterilmiştir. Risk 53,2 kat fazla olmuştur.


Emisyon kaynağı•Kirletici •Çıkan miktar

Emisyon kaynağı•Kirletici •Çıkan miktar Ekolojik ve

çevresel ölçümler•Yüzeyel sular•Derin sular•Su•Hava kirletici (tozlar)•Bitkiler•Hayvanlar•İnek sütü

Ekolojik ve çevresel ölçümler•Yüzeyel sular•Derin sular•Su•Hava kirletici (tozlar)•Bitkiler•Hayvanlar•İnek sütü

İnsan maruziyeti•İnsan davranışları•Numuneler

İnsan maruziyeti•İnsan davranışları•Numuneler

Sağlık etkileri•Erken etkiler•Orta sürede•Uzun sürede


Hastalıkların dağılımını, nedenlerini, kaynaklarını saptayabilmek için epidemiyolojik çalışmaya epidemiyolojik çalışma yapabilmek

için veriye ihtiyacımız bulunmaktadır

• Veri kaynaklarına ulaşmak• Verileri toplamak• Analiz etmek• Hastalık ve sağlık sorunlarının

– Dağılımını, nedenlerini saptamak


Veri Kaynakları

• Kayıtlar– İşe giriş muayeneleri– Periyodik muayeneler– Poliklinik kayıtları– Personel kayıtları– Denetim izleme kayıtları


Veri Kaynakları

• Bildirimler– İş kazası bildirimleri– Meslek hastalıkları bildirimleri– Diğer hastalıklar– Ölüm bildirimleri


Veri Kaynakları

• Araştırmalar– Olgu kontrol çalışmaları– Kesitsel çalışmalar– Kohort çalışmaları


Hız - Oran

• Hız : Paydada risk altındaki grup vardır.– Bebek ölüm hızı– Neonatal ölüm hızı– Anne ölüm hızı

• Oran : pay ve payda toplamı risk altındaki grubu verir.– Kadın / erkek oranı– Kırsal / kentsel oranı


Hız Ve Oranlara Neden Gereksinim Duyarız?

• Önemli sağlık sorunlarını fark etmek • İki toplumu karşılaştırmak• Kadın ve çocuk hastalıklarının eğilimini izlemek• Bir müdahaleyi izlemek• Bir hedef doğrultusunda gelişmeleri izleme• Program performansını izlemek• Sağlık sorunlarını önceden tahmin etmek• Hastalıkların gelecekteki etkilerini tahmin etmek


Hastalıklara İlişkin Değerlendirmeler

• Prevalans = belli bir zaman içinde görülen hastalık sayısı yada sağlık durumunun gözlendiği kişi sayısının aynı süre içindeki risk altında olan kişi sayısına bölünmesiyle elde edilen bir ölçüttür.


Hastalık Ölçütleri

• İnsidans hızı = belli bir işyerinde ortaya çıkan yeni olgu sayısının işyerindeki her işçinin risk altında olduğu sürenin toplamı


SAĞLIK ÇIKTI GÖSTERGELERİ

Birim Kaynak Yorum

İş kazaları 3 gün ve üzerinde işgücü kaybına yol açan İK

Yüzbinde

ulusal Yüksek öncelik(Ülkeler arası karşılaştırma yapılamaz)

Ölümcül iş kazaları Yüzbinde Ulusal Yüksek öncelik

Meslek hastalıkları Yüzbinde Ulusal (Ülkeler arası karşılaştırma yapılamaz)

Algılanan çalışabilirlik

Bireyin bildirdiği 1-10 ölçeğine göre çalışabilirliliği

İzlem WAI

W&H Country profiles, FIOH Reports No: 44

İş Sağlığı Göstergesi


Absenteizm (işe devamsızlık)

Absenteizm insidans hızı

Belirli bir sürede işe devam etmeyenlerin sayısı

Aynı süre içinde ortalama işçi sayısı

x 10n=


Belirli bir sürede devamsızlık sayısıDevamsızlık insidans hızı = -------------------------------------------------------------x1.000.000

O süre içinde ortalama işçi sayısı

İşe gelinmeyen toplam gün sayısıKaba devamsızlık hızı= ------------------------------------------------------------------- X 100

İşçi sayısı x 250

Hastalık sonucu işe gelinmeyen gün sayısıHastalık devamsızlık hızı= ------------------------------------------------------------- X 100

İşçi sayısı x 250

250=bir yılda çalışılan gün


Belirli bir yılda oluşan iş kazası sayısıİş kazası insidans hızı =--------------------------------------------------------------x 1,000,000

Aynı yılda çalışılan toplam iş saati (kişi-saat)

50-100 arasındadır. 100 ün üstünde ise iyi olmadığının göstergesidir.Toplam kişi iş saat: işçi sayısı x hafta sayısı(52) x haftalık çalışma saati

Belirli bir yılda iş kazası nedeniyle oluşan ölüm sayısıİş kazası ağırlık hızı = -------------------------------------------------------------------------x 10n

Aynı yılda toplam kaza sayısı

Belirli bir yılda iş kazası nedeniyle kaybedilen iş saati İş kazası ağırlık hızı = --------------------------------------------------------------------x 10n

Aynı yılda toplam kaza sayısı

İş Kazası İle İlgili Hızlar


A B

C

sigara Karaciğer kanseri

alkol

NEDENSELLİK


İlişkilerin (Asosyasyon) Gruplandırılması:

• Nedensel ilişkiler:– doğrudan (direkt)"

• Koch kuralları

– "dolaylı (indirekt)" • Koch kuralları her ilişkide gösterilemeyebilir. Bulaşıcı olmayan ve

multifaktöryel hastalıklarda "neden" kavramının daha geniş anlamı ile kullanma zorunluluğu vardır. Bu tür durumlarda dolaylı ilişkilerden bahsedilir.

• Dolaylı tipte bir ilişkide farklı faktörler bir hastalığın gelişiminde birbirinden bağımsız etkiler gösterebilir ve bunun sonucu hastalık ortaya çıkar veya hastalığa yol açan etkenlerin bir arada bulunması kümülatif etki yoluyla hastalığa neden olur.


İlişkilerin (Asosyasyon) Gruplandırılması:

• Nedensel olmayan ilişkiler: – Şansa bağlı (tesadüfi) – sekonder tipte bir ilişki olabilir (yorum hataları

veya ekolojik yanılgılar gibi)– veya sistematik bir hata (yan tutma- selektif

hatırlama, yanlış adlandırma vb.)– ya da karıştırıcı faktörler nedeniyle ortaya

çıkabilir.


Koch Kuralları

• bulaşıcı hastalıklarda bir biyolojik etkenin herhangi bir bulaşıcı hastalığın nedeni olarak gösterilebilmesi için, benzer klinik tablo gösteren vakaların hepsinde aynı biyolojik etkenin bulunması, biyolojik etkenin tüm hastalardan izole edilmesi ve kültürden üretilmesi ve kültürde üretilen ajan hassas hayvan veya insana verildiğinde aynı klinik tablonun meydana gelmesi gereklidir.


Nedensellik Kriterlerinin Çalışılması:

• Asosyasyonların "nedensel" olup olmadıklarını değerlendirmede beş ana kriter bulunmaktadır. Bu kriterler şunlardır– İlişkinin kuvveti (strength): Bağımlı ve bağımsız

değişkenler arasındaki ilişkinin gücü rölatif risk ya da tahmini rölatif risk ile ölçülür.

Eğer etkenin farklı dozlarında hastalık sıklığı da değişiyorsa, yükseliyorsa buna "doz-cevap ilişkisi" adı verilir.

– İlişkinin tutarlılığı (consistency): Çeşitli toplumlarda yaş, cinsiyet, meslek, ırk gibi özelliklerin toplum alt gruplarında etiyolojide rolü olduğu düşünülen etkenin gösterdiği dağılım saptanmalıdır.


Nedensellik Kriterlerinin Çalışılması:

– İlişkinin zamana uygunluğu (temporalite): Özellikle bulaşıcı olmayan kronik hastalıkların etiyoloji araştırılırken, kişilerin şüphe edilen etkenle hasta olmadan belirli/yeterli süre karşılaşmaları gerekir.

– İlişkinin biyolojik açıdan kabul edilebilirliği ve tüm bilgilere uygunluk göstermesi (biologic plausability ve coherence)

– İlişkinin özgüllüğü (specificity):


Epidemiyolojik çalışmalarda araştırmacılar, yaptıkları araştırmanın yarar ve kısıtlıklarını göz önünde bulundurarak, ilgili etki gücü ölçütlerini (rölatif risk veya tahmini rölatif risk) hesaplamakla kalmayıp, eğer "nedensel" bir asosyasyondan bahsedecekler ise bunun için uygun kriterlerin mevcut olup olmadığını dikkatle değerlendirmelidirler.


Özet

• İş sağlığında epidemiyoloji meslek hastalıkları ve iş kazalarını engellemede bir araçtır

• Tanımlayıcı, kesitsel, vaka-kontrol, kohort tipi çalışmalar bulunmaktadır.

• Veri kaynaklarının güvenilir, ulaşılabilir olması çok önemlidir.

• İş sağlığında absenteizm, iş kazası insidansı, meslek hastalığı sıklığı önemli göstergelerdir.


Documents

İŞ SAĞLIĞINDA EPİDEMİYOLOJİ