Hipertansiyon: Tanım, Hipertansiyon: Tanım, sınıflama, sınıflama, epidemiyoloji, epidemiyoloji, fizyopatoloji fizyopatoloji

Doç.Dr. Mehmet Birhan Doç.Dr. Mehmet Birhan YILMAZYILMAZ

CÜTF Kardiyoloji ADCÜTF Kardiyoloji AD

HİPERTANSİYONUN TANIMIHİPERTANSİYONUN TANIMI

““Yüksek kan basıncı için kesin bir sınır Yüksek kan basıncı için kesin bir sınır yoktur. Arter basıncı ve mortalite yoktur. Arter basıncı ve mortalite

arasındaki ilişki kantitatiftir, basınç arasındaki ilişki kantitatiftir, basınç yükseldikçe prognoz kötüleşir.”yükseldikçe prognoz kötüleşir.”

T Pickering, 1972T Pickering, 1972

Hipertansiyonun fiili tanımı, düşürmenin Hipertansiyonun fiili tanımı, düşürmenin yararlarının düşürmemenin yararlarının düşürmemenin yararlarından fazla olmaya başladığı yararlarından fazla olmaya başladığı seviyedir.”seviyedir.”

G Rose, 1980G Rose, 1980

Kan Basıncı Kan Basıncı SınıflamasıSınıflaması

Sistolik (mm Sistolik (mm Hg)Hg)

Diyastolik (mm Diyastolik (mm Hg)Hg)

Normal < 120 ve < 80

Prehipertansiyon 120-139 veya 80-89

Evre 1 hipertansiyon

140-159 veya 90-99

Evre 2 hipertansiyon

> 160 veya > 100

JNC 7 – Complete Version: Hypertension 42JNC 7 – Complete Version: Hypertension 42: : 12061206--12521252, , 20032003

KAN BASINCI DÜZEYLERİNE İLİŞKİNKAN BASINCI DÜZEYLERİNE İLİŞKİNTANIMLAR VE SINIFLANDIRMATANIMLAR VE SINIFLANDIRMA

JNC 7JNC 7

Sistolik Diyastolik

Optimal <120 ve <80

Normal <130 ve <85

Yüksek-normal

130-139 veya 85-89

Hipertansiyon

evre 1 140-159 veya 90-99

evre 2 160-179 veya 100-109

evre 3 >180 veya >110

İzole Sistolik >140 <90

ESC HT Sınıflandırması

Dünyada 1 milyar insan (4 yetişkinden 1’i) Dünyada 1 milyar insan (4 yetişkinden 1’i) hipertansiyon hastasıdır.hipertansiyon hastasıdır.

Her 8 ölümden 1’i hipertansiyon nedeniyle Her 8 ölümden 1’i hipertansiyon nedeniyle gerçekleşmektedir. gerçekleşmektedir.

Tüm dünyada 600 milyon ve Türkiye’de 11 Tüm dünyada 600 milyon ve Türkiye’de 11 milyon hipertansiyon hastası MI geçirme milyon hipertansiyon hastası MI geçirme riskiyle karşı karşıya bulunmaktadır.riskiyle karşı karşıya bulunmaktadır.

Hipertansiyon hastalarında inme riski 4, kalp Hipertansiyon hastalarında inme riski 4, kalp yetersizliği gelişme riski 3 kat daha fazladır.yetersizliği gelişme riski 3 kat daha fazladır.

Türk Hipertansiyon Prevalans Türk Hipertansiyon Prevalans ÇalışmasıÇalışması

Bu çalışmada 18 yaş üstü nüfusun Bu çalışmada 18 yaş üstü nüfusun % 31.8’inde hipertansiyon % 31.8’inde hipertansiyon saptanmıştır. (Erkek %27.5, Kadın saptanmıştır. (Erkek %27.5, Kadın %36.1)1%36.1)1

Bu prevalansa göre Türkiye’de Bu prevalansa göre Türkiye’de yaklaşık 15 milyon hipertansiyon yaklaşık 15 milyon hipertansiyon hastası bulunmaktadır.hastası bulunmaktadır.

Aynı çalışmada WHO/ISH ve ESC Aynı çalışmada WHO/ISH ve ESC sınıflamasına göre optimal kan basıncı sınıflamasına göre optimal kan basıncı (<120/80 mmHg) erişkinlerin (<120/80 mmHg) erişkinlerin %26’sında, normal kan basıncı %26’sında, normal kan basıncı kategorisi (120-129/80-84 mmHg) kategorisi (120-129/80-84 mmHg) %30’unda, yüksek normal kan basıncı %30’unda, yüksek normal kan basıncı (130-139/85-89 mmHg) %14.7’sinde, (130-139/85-89 mmHg) %14.7’sinde, evre 1 HT (140-159/90-99 mmHg) evre 1 HT (140-159/90-99 mmHg) %17’sinde saptanmıştır.%17’sinde saptanmıştır.

Erişkinlerin %7.5’inde evre II HT (160-Erişkinlerin %7.5’inde evre II HT (160-179/100-109 mmHg), %4.5’inde de 179/100-109 mmHg), %4.5’inde de evre III HT saptanmıştır.evre III HT saptanmıştır.

Çalışmaya katılan ve hipertansif olduğu Çalışmaya katılan ve hipertansif olduğu saptanan bireylerin %40’ı hipertansiyon saptanan bireylerin %40’ı hipertansiyon hastası olduğunun farkındaydı.hastası olduğunun farkındaydı.

Ülkemiz rakamlarıyla 15 milyon civarında Ülkemiz rakamlarıyla 15 milyon civarında hipertansif popülasyonun sadece 6 hipertansif popülasyonun sadece 6 milyonu hastalığından haberdardı.milyonu hastalığından haberdardı.

Hipertansif bireylerin %31’i Hipertansif bireylerin %31’i antihipertansif ilaç kullanmaktaydıantihipertansif ilaç kullanmaktaydı

Antihipertansif ilaç kullananların %20’si, Antihipertansif ilaç kullananların %20’si, tüm hipertansif popülasyonun %8’inde tüm hipertansif popülasyonun %8’inde hipertansiyon kontrol altındaydı.hipertansiyon kontrol altındaydı.

Kan basıncı <140/90 mmHg olan Kan basıncı <140/90 mmHg olan erişkin bireylerin %63’ünde kan erişkin bireylerin %63’ünde kan basıncı prehipertansif düzeydeydi.basıncı prehipertansif düzeydeydi.

• Kardiyovasküler hastalık riski Kardiyovasküler hastalık riski 115/75 mm Hg’den itibaren, kan 115/75 mm Hg’den itibaren, kan basıncındaki her 20/10 mm Hg basıncındaki her 20/10 mm Hg artış ile iki katına çıkar.artış ile iki katına çıkar.

• 55 yaşına kadar normotansif olan 55 yaşına kadar normotansif olan bireylerde yaşam boyu bireylerde yaşam boyu hipertansiyon gelişme riski hipertansiyon gelişme riski %90’dır. %90’dır.

Hipertansiyon, birincil (primer, Hipertansiyon, birincil (primer, idiyopatik, esansiyel) ve ikincil idiyopatik, esansiyel) ve ikincil (sekonder) olarak ikiye ayrılır. (sekonder) olarak ikiye ayrılır.

Birincil hipertansiyon, olguların Birincil hipertansiyon, olguların yaklaşık %95’ini oluşturmaktadır. yaklaşık %95’ini oluşturmaktadır. %5’lik bölümü ikincil %5’lik bölümü ikincil hipertansiyondur ve bunun büyük hipertansiyondur ve bunun büyük çoğunluğu böbrek sebeplidir çoğunluğu böbrek sebeplidir

Hipertansiyon (YKB) uzun yıllar belirtisiz Hipertansiyon (YKB) uzun yıllar belirtisiz veya komplikasyonsuz olarak veya komplikasyonsuz olarak seyredebilir. Bu sırada tek somut bulgu seyredebilir. Bu sırada tek somut bulgu arteriyel kan basıncının (AKB) yüksek arteriyel kan basıncının (AKB) yüksek saptanmasıdır.saptanmasıdır.

Ciddi komplikasyonlar uzun yıllar sonra Ciddi komplikasyonlar uzun yıllar sonra ortaya çıkabilir. ortaya çıkabilir.

Belirtisiz dönemde hastaya tedaviyi Belirtisiz dönemde hastaya tedaviyi benimsetmek güç olur. benimsetmek güç olur.

Bu nedenle yüksek kan basıncı Bu nedenle yüksek kan basıncı tedavisinde hasta uyumu büyük önem tedavisinde hasta uyumu büyük önem kazanmaktadır. kazanmaktadır.

HİPERTANSİYONUN ETİYOLOJİSİHİPERTANSİYONUN ETİYOLOJİSİ

Primer hipertansiyonun nedeni Primer hipertansiyonun nedeni bilinmemektedir; ancak katkıda bilinmemektedir; ancak katkıda bulunan mekanizmalar ve bulunan mekanizmalar ve etiyoloji hakkında çeşitli görüşler etiyoloji hakkında çeşitli görüşler mevcuttur mevcuttur

Arteriyel kan basıncını oluşturan faktörler, kalp Arteriyel kan basıncını oluşturan faktörler, kalp debisi (kardiyak output) ve sistemik damar debisi (kardiyak output) ve sistemik damar direncidir. direncidir.

HT’den sorumlu mekanizma ne olursa olsun, bu iki HT’den sorumlu mekanizma ne olursa olsun, bu iki faktörden biri ya da her ikisinde artış olmalıdır.faktörden biri ya da her ikisinde artış olmalıdır.

Kalp debisini, atım hacmi (stroke volüm) ile kalp Kalp debisini, atım hacmi (stroke volüm) ile kalp hızının çarpımı belirlerken, sistemik damar hızının çarpımı belirlerken, sistemik damar direncini, damar çapı, damar duvarının yapısı ve direncini, damar çapı, damar duvarının yapısı ve damar düz kaslarının tonüsü gibi faktörler belirler. damar düz kaslarının tonüsü gibi faktörler belirler.

Atım hacmini ön yük, art yük ve kalbin kasılma Atım hacmini ön yük, art yük ve kalbin kasılma gücü etkilerken, damar düz kaslarının tonüsünü gücü etkilerken, damar düz kaslarının tonüsünü nörojenik, humoral, miyojenik ve lokal damar nörojenik, humoral, miyojenik ve lokal damar faktörleri tayin eder.faktörleri tayin eder.

HT’nin etyolojisinde en önemli HT’nin etyolojisinde en önemli faktörlerden biri de genetiktir.faktörlerden biri de genetiktir.

HT, ailevi bir özellik gösterir. HT, ailevi bir özellik gösterir. Epidemiyolojik araştırmalar, genetik Epidemiyolojik araştırmalar, genetik faktörlerin HT’nin oluşumunda %30-60 faktörlerin HT’nin oluşumunda %30-60 gibi önemli derecede rol oynadığı gibi önemli derecede rol oynadığı göstermiştir. göstermiştir.

Bu konuda birden fazla genin ilgisi olduğu Bu konuda birden fazla genin ilgisi olduğu araştırmacılarca ileri sürülmektedir. araştırmacılarca ileri sürülmektedir.

GEN MUTASYONU ARA FENOTİP

Glukokortikoid reseptörü Glukokortikoidlerde artma

Angiotensinojen Angiotensinojende artma

SA geni Bilinmiyor

Lipoprotein lipaz İnsülin direnci

Nadir tek gen mutasyonları

Glukokortikoidle düzelen hiperaldosteronizm

18 hidroksillenmiş steroidlerde artma

Görünürde mineralokortikoid fazlalığı

Kortizon, kortizolde azalma

Doğumsal sürrenal hiperplazisi Kortizol öncüllerinde artma

Polikistik böbrek hastalığı Böbrekte kistler

Liddle sendromu Hipokalemi

Gitelman sendromu Hipokalemi

Hipertansiyondaki genetik mekanizmalar

Kalp Debisi:Kalp Debisi:

Genç, yüksek kan basıncı bulunan ve Genç, yüksek kan basıncı bulunan ve dolaşımı hiperkinetik olan bazı kişilerde dolaşımı hiperkinetik olan bazı kişilerde kalp debisinin artmış olduğu kalp debisinin artmış olduğu bulunmuştur. bulunmuştur.

Kalp debisindeki artış iki yoldan ortaya Kalp debisindeki artış iki yoldan ortaya çıkabilir; ya sıvı hacmi (ön yük) artacak, çıkabilir; ya sıvı hacmi (ön yük) artacak, ya da kalbin sinirsel uyarılmasıyla ya da kalbin sinirsel uyarılmasıyla kasılabilirliği artacaktır. kasılabilirliği artacaktır.

Ancak kalp debisindeki artış Ancak kalp debisindeki artış hipertansiyonun başlamasından sorumlu hipertansiyonun başlamasından sorumlu olsa bile, yerleşmiş hipertansiyonda olsa bile, yerleşmiş hipertansiyonda kalp debisinde artış olmamaktadır.kalp debisinde artış olmamaktadır.

Aşırı Sodyum Alımı:Aşırı Sodyum Alımı:

Tuz tüketimi yüksek olan toplumlarda HT sıklığının Tuz tüketimi yüksek olan toplumlarda HT sıklığının fazla olması, tuz kısıtlaması ile kan basıncı fazla olması, tuz kısıtlaması ile kan basıncı değerlerinde düşüş görülmesi ve tuzdan fakir diyetle değerlerinde düşüş görülmesi ve tuzdan fakir diyetle beslenen ilkel toplumların diyetlerindeki tuz beslenen ilkel toplumların diyetlerindeki tuz artırıldığında HT sıklığının artması, HT etiyolojisindeki artırıldığında HT sıklığının artması, HT etiyolojisindeki tuz faktörünü ortaya koyan bilgilerimizdir. tuz faktörünü ortaya koyan bilgilerimizdir.

Günlük 1.15 gr’dan daha az sodyum tüketen Günlük 1.15 gr’dan daha az sodyum tüketen topluluklarda hipertansiyon az veya yoktur. Dahası topluluklarda hipertansiyon az veya yoktur. Dahası yaşla artması beklenen kan basıncı artışı da yaşla artması beklenen kan basıncı artışı da görülmemektedir.görülmemektedir.

Geleneksel bilgilerimize göre, aşırı sodyum alınması Geleneksel bilgilerimize göre, aşırı sodyum alınması sıvı hacmini ve ön yükü artırıp bu yoldan kalp sıvı hacmini ve ön yükü artırıp bu yoldan kalp debisini yükseltir ve sonucunda yüksek kan basıncı debisini yükseltir ve sonucunda yüksek kan basıncı ortaya çıkar. Fakat sodyumun yüksek kan basıncı ortaya çıkar. Fakat sodyumun yüksek kan basıncı etiyolojisindeki rolü bu bilgi ile sınırlandırılamaz.etiyolojisindeki rolü bu bilgi ile sınırlandırılamaz.

Normal kişilerde kan basıncı yükseldiğinde Normal kişilerde kan basıncı yükseldiğinde böbreklerden sodyum ve su atılması artar, böbreklerden sodyum ve su atılması artar, sıvı hacmi azalır ve basınç normale döner sıvı hacmi azalır ve basınç normale döner (basınç natriürezi). (basınç natriürezi).

Bu mekanizmadaki bozukluğun yüksek kan Bu mekanizmadaki bozukluğun yüksek kan basıncına yol açabileceği düşünülmektedir. basıncına yol açabileceği düşünülmektedir. Sodyum fazlalığı kan basıncını, damarsal Sodyum fazlalığı kan basıncını, damarsal reaktiviteyi etkileyerek de yükseltebilir. reaktiviteyi etkileyerek de yükseltebilir.

Diyetle sodyum alınması primer Diyetle sodyum alınması primer hipertansiyon patogenezi ile yakından hipertansiyon patogenezi ile yakından ilişkilidir, ancak tek başına yeterli olmayan ilişkilidir, ancak tek başına yeterli olmayan bir faktördür.bir faktördür.

Diyetteki Klorür: Diyetteki Klorür: İnsanda NaCl ile kan basıncı, İnsanda NaCl ile kan basıncı, sodyumun klorür olmayan tuzlarına oranla daha sodyumun klorür olmayan tuzlarına oranla daha fazla yükselmektedir.fazla yükselmektedir.

Sodyum Duyarlılığı:Sodyum Duyarlılığı: Batı ülkelerinde hemen Batı ülkelerinde hemen herkes sodyum içeriği yüksek bir diyetle herkes sodyum içeriği yüksek bir diyetle beslendiğinden, bu kişilerin yalnızca yarısında beslendiğinden, bu kişilerin yalnızca yarısında hipertansiyon gelişmesi, kan basıncının hipertansiyon gelişmesi, kan basıncının sodyuma duyarlılığının değişken derecede sodyuma duyarlılığının değişken derecede olduğunu düşündürmektedir. Sodyum duyarlılığı olduğunu düşündürmektedir. Sodyum duyarlılığı için birçok mekanizma ileri sürülmüştür. için birçok mekanizma ileri sürülmüştür. Mekanizması ne olursa olsun sodyum duyarlılığı Mekanizması ne olursa olsun sodyum duyarlılığı olasılıkla kalıtsaldır ve sodyum kısıtlamasına kan olasılıkla kalıtsaldır ve sodyum kısıtlamasına kan basıncı yanıtı anne ve çocuklarda birbirine çok basıncı yanıtı anne ve çocuklarda birbirine çok benzemektedir.benzemektedir.

Böbrekte Sodyum Tutulumu: Böbrekte Sodyum Tutulumu: Beslenme yoluyla Beslenme yoluyla gerekenden daha fazla sodyum alınması ve gerekenden daha fazla sodyum alınması ve sodyuma duyarlılığın yanı sıra “esansiyel sodyuma duyarlılığın yanı sıra “esansiyel hipertansiyonda, böbreğin sodyum atımında hipertansiyonda, böbreğin sodyum atımında isteksizlik gösterdiği” görüşü de bulunmaktadır.isteksizlik gösterdiği” görüşü de bulunmaktadır.

Potasyum:Potasyum:

K oranının yüksek olduğu diyetle beslenen K oranının yüksek olduğu diyetle beslenen ilkel toplumlarda HT daha az ilkel toplumlarda HT daha az görülmekteydi.görülmekteydi.

Modern çağın getirdiği yüksek tuzlu Modern çağın getirdiği yüksek tuzlu (sodyumlu) diyet HT görülme sıklığını (sodyumlu) diyet HT görülme sıklığını artırmıştır. artırmıştır.

Potasyum alımındaki düşüklük de en az Potasyum alımındaki düşüklük de en az aşırı sodyum alımı kadar sorumlu olabilir, aşırı sodyum alımı kadar sorumlu olabilir, ancak kanıtların çoğu sodyum fazlalığının ancak kanıtların çoğu sodyum fazlalığının birinci rol oynadığı lehinedir. birinci rol oynadığı lehinedir.

Ancak yeterli potasyum alımı (90 Ancak yeterli potasyum alımı (90 mmol/gün) tavsiye edilmektedir.mmol/gün) tavsiye edilmektedir.

Nefron Sayısında Azalma:Nefron Sayısında Azalma: Bu hipotezde hipertansiyonun, Bu hipotezde hipertansiyonun,

nefron sayısında ya da glomerül nefron sayısında ya da glomerül başına filtrasyon yüzey alanındaki başına filtrasyon yüzey alanındaki doğumsal bir azalma sonucunda doğumsal bir azalma sonucunda ortaya çıkabileceği öne ortaya çıkabileceği öne sürülmektedir.sürülmektedir.

Renin-Anjiyotensin-Aldesteron Renin-Anjiyotensin-Aldesteron Sistemi (RAAS):Sistemi (RAAS):

Renin, juxtaglomerüler (JG) hücrelerden prorenin olarak Renin, juxtaglomerüler (JG) hücrelerden prorenin olarak salgılanır. Bu hücreler Henle’nin çıkan bacağında salgılanır. Bu hücreler Henle’nin çıkan bacağında macula densa hücrelerine ve glomerülün göbeğindeki macula densa hücrelerine ve glomerülün göbeğindeki mezangiyal hücrelere yakındırlar ve burada hep birlikte mezangiyal hücrelere yakındırlar ve burada hep birlikte JG aparatı oluştururlar. Böbrek, dolaşıma aktif renin JG aparatı oluştururlar. Böbrek, dolaşıma aktif renin salar. Prorenin böbrek ve böbrek dışı dokular tarafından salar. Prorenin böbrek ve böbrek dışı dokular tarafından salınırsa da çevre dolaşımda renine dönüştürülemez. salınırsa da çevre dolaşımda renine dönüştürülemez. Bundan dolayı plazma renin düzeyi böbrekler tarafından Bundan dolayı plazma renin düzeyi böbrekler tarafından belirlenir. belirlenir.

Renin karaciğerden salgılanan anjiyotensinojenin Renin karaciğerden salgılanan anjiyotensinojenin anjiyotensin I’e (AI) dönüşmesini sağlar. AI anjiyotensin I’e (AI) dönüşmesini sağlar. AI anjiyotensin dönüştürücü enzim (ADE) ile anjiyotensin anjiyotensin dönüştürücü enzim (ADE) ile anjiyotensin II’ye (AII) değiştirilir. ADE damar genişletici olan II’ye (AII) değiştirilir. ADE damar genişletici olan bradikinini ise inaktive eder. ADE bütün organların bradikinini ise inaktive eder. ADE bütün organların damar yataklarında ve özellikle akciğer damar damar yataklarında ve özellikle akciğer damar yatağında bol olarak bulunur. AII böbrek üstü bezi yatağında bol olarak bulunur. AII böbrek üstü bezi korteksinden aldesteron salgılatan ve çevresel damar korteksinden aldesteron salgılatan ve çevresel damar direncini artıran güçlü bir damar daraltıcıdır. Renin direncini artıran güçlü bir damar daraltıcıdır. Renin salgılanmasını sağlayan 3 faktör vardır:salgılanmasını sağlayan 3 faktör vardır:

1. Macula densaya gelen sodyum yoğunluğunun 1. Macula densaya gelen sodyum yoğunluğunun azalması,azalması,

2. Glomerul aferent arteriyollerindeki basıncın 2. Glomerul aferent arteriyollerindeki basıncın azalması,azalması,

3. 3. 1 sempatik aktivasyon.1 sempatik aktivasyon.

HT’de, yüksek-normal kan hacmi ve HT’de, yüksek-normal kan hacmi ve yüksek kan basıncının etkilerine uygun yüksek kan basıncının etkilerine uygun olarak renin salıverilmesinde baskılanma olarak renin salıverilmesinde baskılanma ve dolayısıyla düşük plazma renin ve dolayısıyla düşük plazma renin düzeyleri beklenir. düzeyleri beklenir.

Fakat hastaların çoğunda renin düzeyleri Fakat hastaların çoğunda renin düzeyleri normal ya da yüksek bulunur. normal ya da yüksek bulunur.

Bu düzeylerin uygunsuz olması, “nefron Bu düzeylerin uygunsuz olması, “nefron heterojenitesi” ile izah edilmektedir.heterojenitesi” ile izah edilmektedir.

Buna göre normal nefronlarla afferent Buna göre normal nefronlarla afferent arteriyollerde daralma nedeniyle iskemik arteriyollerde daralma nedeniyle iskemik hale gelmiş olan nefronlar birlikte hale gelmiş olan nefronlar birlikte bulunmaktadır.İskemik nefronlardan bulunmaktadır.İskemik nefronlardan salınan renin, toplam miktarı uygunsuz salınan renin, toplam miktarı uygunsuz biçimde arttırmaktadır.biçimde arttırmaktadır.

Stres ve Aşırı Sempatik Stres ve Aşırı Sempatik Etkinlik:Etkinlik:

Sempatik sinir sistemi aktivitesinde artış kan Sempatik sinir sistemi aktivitesinde artış kan basıncını birden bire ve belirgin derecede basıncını birden bire ve belirgin derecede yükseltir, ayrıca bir çok yüksek kan yükseltir, ayrıca bir çok yüksek kan basınçlıda görülen artmış kalp hızından da basınçlıda görülen artmış kalp hızından da sorumlu olabilir. sorumlu olabilir.

Aralıklarla yaşanan stresler sonucu adrenal Aralıklarla yaşanan stresler sonucu adrenal medulladan salgılanan katekolaminler; hem medulladan salgılanan katekolaminler; hem kan basıncında yükselmeyi başlatan presör kan basıncında yükselmeyi başlatan presör mekanizma olmaya, hem de kan basıncı mekanizma olmaya, hem de kan basıncı yüksekliğini damar hipertrofisi yoluyla yüksekliğini damar hipertrofisi yoluyla sürdüren trofik mekanizma olmaya en iyi sürdüren trofik mekanizma olmaya en iyi adaydır.adaydır.

Periferik Arter DirenciPeriferik Arter Direnci

Periferik dirençteki yükselme, çapı Periferik dirençteki yükselme, çapı 1mm’nin altında olan distal arteriyolleri 1mm’nin altında olan distal arteriyolleri ilgilendirir. ilgilendirir.

Yüksek kan basınçlı kişilerin, deri altı yağ Yüksek kan basınçlı kişilerin, deri altı yağ dokularındaki küçük direnç damarlarının, dokularındaki küçük direnç damarlarının, normal kan basınçlılarla karşılaştırılması normal kan basınçlılarla karşılaştırılması ile yapılan çalışmalarda, media ile yapılan çalışmalarda, media kalınlığı/iç çap oranında %26-62 kalınlığı/iç çap oranında %26-62 arasında değişen artışlar saptanmıştır.arasında değişen artışlar saptanmıştır.

Hücre Zarındaki Değişiklikler:Hücre Zarındaki Değişiklikler: Yüksek kan basınçlı hayvan ve insanlarda hücre Yüksek kan basınçlı hayvan ve insanlarda hücre

zarlarında birincil değişiklikler olmaktadır. Bu durum, zarlarında birincil değişiklikler olmaktadır. Bu durum, iyonların anormal hareketine olanak tanıyarak, hücre iyonların anormal hareketine olanak tanıyarak, hücre içi koşullarını kasılma ve büyüme lehinde içi koşullarını kasılma ve büyüme lehinde değiştirmektedir:değiştirmektedir:

1. Hücre içi sodyum ölçümlerinin çoğunda, yüksek 1. Hücre içi sodyum ölçümlerinin çoğunda, yüksek kan basınçlıların hücrelerindeki yoğunluk normal kan kan basınçlıların hücrelerindeki yoğunluk normal kan basınçlılardan daha yüksek bulunmuştur. Na-K ATPaz basınçlılardan daha yüksek bulunmuştur. Na-K ATPaz pompası etkinliğinde azalmaya bağlı hücre pompası etkinliğinde azalmaya bağlı hücre sodyumunda artış, buna yol açar.sodyumunda artış, buna yol açar.

2. Na-H değiştiricisinin güçlenmesi hem damar 2. Na-H değiştiricisinin güçlenmesi hem damar tonüsünü ve hücre büyümesini uyararak hem de tonüsünü ve hücre büyümesini uyararak hem de böbrek proksimal tubulus hücrelerinde sodyum geri böbrek proksimal tubulus hücrelerinde sodyum geri emilmesini artırarak HT patogenezinde önemli rol emilmesini artırarak HT patogenezinde önemli rol oynayabilir.oynayabilir.

3. Na-Li kotransportu da yüksek kan basınçlılarda 3. Na-Li kotransportu da yüksek kan basınçlılarda artmıştır.artmıştır.

4.Primer HT’si olan hastaların yaklaşık yarısında, 4.Primer HT’si olan hastaların yaklaşık yarısında, lenfositlerde hücre içi serbest sitozolik kalsiyum lenfositlerde hücre içi serbest sitozolik kalsiyum yoğunluğunda artma saptanmıştır.yoğunluğunda artma saptanmıştır.

Atriyal Natriüretik Hormon:Atriyal Natriüretik Hormon:

Damar genişletici etkisi vardır, dolayısı ile Damar genişletici etkisi vardır, dolayısı ile kan basıncını düşürür. kan basıncını düşürür.

Atriyumlarda hacim genişlemesine cevap Atriyumlarda hacim genişlemesine cevap olarak sentezlenir. olarak sentezlenir.

Sodyum attırıcı etkisi glomeruler filtrasyon Sodyum attırıcı etkisi glomeruler filtrasyon hızı (GFH)’ndaki artış sonucudur. Afferent hızı (GFH)’ndaki artış sonucudur. Afferent arteriyolü genişletir, efferent arteriyolü arteriyolü genişletir, efferent arteriyolü daraltır. daraltır.

Norepinefrin, AII, AVP gibi ajanlar tarafından Norepinefrin, AII, AVP gibi ajanlar tarafından daha önce daraltılmış damarlarda gevşeme daha önce daraltılmış damarlarda gevşeme yapar. Renin ve aldesteron salınımlarını yapar. Renin ve aldesteron salınımlarını baskılar.baskılar.

Vazopressin:Vazopressin: Plazma ozmolaritesinin Plazma ozmolaritesinin

yükselmesine yanıt olarak arka yükselmesine yanıt olarak arka hipofizden salgılanır. Bunun hipofizden salgılanır. Bunun sonucunda sodyum ve su sonucunda sodyum ve su tutulması uyarılır.tutulması uyarılır.

Endotel İşlev Bozukluğu:Endotel İşlev Bozukluğu:

Endotel, fonksiyonları hakkındaki Endotel, fonksiyonları hakkındaki bilgilerimiz arttıkça, önemi ve bilgilerimiz arttıkça, önemi ve üzerindeki araştırma sayısı çok üzerindeki araştırma sayısı çok fazla artan bir “organ” dır. fazla artan bir “organ” dır. Endotel tarafından salgılanan bir Endotel tarafından salgılanan bir çok madde içinde ikisi, kan çok madde içinde ikisi, kan basıncı için önemlidir.basıncı için önemlidir.

Nitrik OksitNitrik Oksit EndotelinEndotelin

Nitrik oksit: Nitrik oksit: Argininden nitrik oksit (NO) üretimi Argininden nitrik oksit (NO) üretimi pek çok değişken uyarıma bağlı olarak pek çok pek çok değişken uyarıma bağlı olarak pek çok hücre tipinde meydana gelir. NO endotelyal hücre tipinde meydana gelir. NO endotelyal hücreden, komşu damar düz kaslarına nüfuz hücreden, komşu damar düz kaslarına nüfuz eder ve burada cGMP oluşumunu uyararak kan eder ve burada cGMP oluşumunu uyararak kan damarlarını genişletir. Esansiyel HT bulunan damarlarını genişletir. Esansiyel HT bulunan hastalarda tüm vücut NO üretimi azalmıştır. hastalarda tüm vücut NO üretimi azalmıştır. Azlığında glomerül kapiller basınç artışı, böbrek Azlığında glomerül kapiller basınç artışı, böbrek kan akımının azalması, glomerüler kapiller kan akımının azalması, glomerüler kapiller geçirgenlikte azalma görülür. Sodyum geçirgenlikte azalma görülür. Sodyum atılımında belirgin düşüş ve sistemik kan atılımında belirgin düşüş ve sistemik kan basıncında yükselme oluşur.basıncında yükselme oluşur.

Endotelin: Endotelin: AII ve norepinefrinden daha güçlü bir AII ve norepinefrinden daha güçlü bir damar daraltıcıdır. Bilinen üç izoformu vardır. damar daraltıcıdır. Bilinen üç izoformu vardır. Endotelin I esas olarak endotelde sentezlenir, Endotelin I esas olarak endotelde sentezlenir, bilinen depo yeri yoktur. Endotelin etkilerini bilinen depo yeri yoktur. Endotelin etkilerini özgün reseptörleri yoluyla parakrin veya özgün reseptörleri yoluyla parakrin veya otokrin yolla ortaya koyar. Yüksek kan otokrin yolla ortaya koyar. Yüksek kan basınçlılarda katkısı kesin olarak bilinmemekle basınçlılarda katkısı kesin olarak bilinmemekle birlikte, plazma düzeylerinin yüksek olduğu birlikte, plazma düzeylerinin yüksek olduğu bildirilmiştir.bildirilmiştir.

Şişmanlık:Şişmanlık:

Kilo fazlalığında, sempatik sinir sistemi ve RAAS Kilo fazlalığında, sempatik sinir sistemi ve RAAS aktivasyonu, plazma hacminin artması, aktivasyonu, plazma hacminin artması, hiperinsülinemi gibi mekanizmalarla kan basıncı hiperinsülinemi gibi mekanizmalarla kan basıncı değerlerinde artma meydana gelir. Şişmanlığın, HT değerlerinde artma meydana gelir. Şişmanlığın, HT oluşumunda önemli risk faktörlerinden birisi olduğu oluşumunda önemli risk faktörlerinden birisi olduğu kabul edilmektedir. kabul edilmektedir.

Framingham çalışmasında erkeklerde yüksek kan Framingham çalışmasında erkeklerde yüksek kan basıncının %70’i ve kadınlarda da %61’i doğrudan yağ basıncının %70’i ve kadınlarda da %61’i doğrudan yağ dokusunun fazlalığına atfedilmiş ve vücut ağırlığında dokusunun fazlalığına atfedilmiş ve vücut ağırlığında her 5 kiloluk artışa karşılık ortalama sistolik kan her 5 kiloluk artışa karşılık ortalama sistolik kan basıncının 4-5 mmHg yükseldiği belirlenmiştir.basıncının 4-5 mmHg yükseldiği belirlenmiştir.

Özellikle merkezi şişmanlık HT ile beraber koroner Özellikle merkezi şişmanlık HT ile beraber koroner kalp hastalığı oluşmasını hızlandırmaktadır. Ayrıca, kalp hastalığı oluşmasını hızlandırmaktadır. Ayrıca, yüksek kan basıncı gelişeceğini gösteren en güçlü yüksek kan basıncı gelişeceğini gösteren en güçlü tahmin etmenlerinin ağırlık, yaş ve alkol tüketimi tahmin etmenlerinin ağırlık, yaş ve alkol tüketimi olduğu belirlenmiştir.olduğu belirlenmiştir.

İnsülin Direnci Ve İnsülin Direnci Ve Hiperinsülinemi:Hiperinsülinemi:

İnsülin normalde damar genişletici bir etkiye İnsülin normalde damar genişletici bir etkiye sahiptir, ancak yüksek kan basınçlılarda ve sahiptir, ancak yüksek kan basınçlılarda ve yaşlılarda bu etkisi kaybolmuştur. İnsülin aynı yaşlılarda bu etkisi kaybolmuştur. İnsülin aynı zamanda etkili bir trofik hormondur ve damar zamanda etkili bir trofik hormondur ve damar endotelinde hipertrofiye neden olur. İnsülinin endotelinde hipertrofiye neden olur. İnsülinin bir diğer etkisi böbreğe yaptığı etki ile sodyum bir diğer etkisi böbreğe yaptığı etki ile sodyum ve suyun geri emilmesini artırmaktır. Hücre içi ve suyun geri emilmesini artırmaktır. Hücre içi kalsiyumunu artırmak da insülinin kan kalsiyumunu artırmak da insülinin kan basıncını artırıcı etkilerindendir. Şişman ya da basıncını artırıcı etkilerindendir. Şişman ya da şişman olmayan yüksek kan basınçlılarda şişman olmayan yüksek kan basınçlılarda hiperinsülineminin en önemli nedeni, çevresel hiperinsülineminin en önemli nedeni, çevresel insülin direncidir. Bu direnç genetik bir insülin direncidir. Bu direnç genetik bir yatkınlıktan olabilir.yatkınlıktan olabilir.

Sigara:Sigara:

Nikotin, nikotinik reseptörlere etki ederek, adrenerjik Nikotin, nikotinik reseptörlere etki ederek, adrenerjik sinir uçlarında noradrenalin salınmasına neden sinir uçlarında noradrenalin salınmasına neden olmaktadır. Düşük nikotinli, düşük katranlı ya da filtreli olmaktadır. Düşük nikotinli, düşük katranlı ya da filtreli sigara içimi kalp damar sistemi hastalık riskini sigara içimi kalp damar sistemi hastalık riskini değiştirmez. Sigara dumanındaki nikotin, aşırı sigara değiştirmez. Sigara dumanındaki nikotin, aşırı sigara tiryakilerinin bile kan basıncını akut olarak tiryakilerinin bile kan basıncını akut olarak yükseltmektedir. Tolerans gelişmez ve bu yüzden yükseltmektedir. Tolerans gelişmez ve bu yüzden hasta sigara içmeyi sürdürdükçe kan basıncı yüksek hasta sigara içmeyi sürdürdükçe kan basıncı yüksek kalmaktadır. Ancak her sigaranın etkisi geçicidir ve 30 kalmaktadır. Ancak her sigaranın etkisi geçicidir ve 30 dk içinde etkisi kaybolmaktadır. Bu nedenle sigaranın dk içinde etkisi kaybolmaktadır. Bu nedenle sigaranın etkisini görmek için, içicilerde kan basıncı değerlerine, etkisini görmek için, içicilerde kan basıncı değerlerine, bu yarım saat içinde bakılmalıdır. Sigaranın etkisinden bu yarım saat içinde bakılmalıdır. Sigaranın etkisinden bağımsız kan basıncı değerleri için ise içimden yarım bağımsız kan basıncı değerleri için ise içimden yarım saat sonra kan basıncı ölçülmelidir. Sigara, insülin saat sonra kan basıncı ölçülmelidir. Sigara, insülin direnci, endotele bağımlı gevşemede zayıflama ve direnci, endotele bağımlı gevşemede zayıflama ve endotelin düzeylerinde bir yükselmeyle YKB’ye yol endotelin düzeylerinde bir yükselmeyle YKB’ye yol açar.açar.

Alkol:Alkol:

Makul ölçülerde alınan alkolün kan basıncı Makul ölçülerde alınan alkolün kan basıncı üzerine olumlu etkilerinin olduğunu savunan üzerine olumlu etkilerinin olduğunu savunan görüşlerin aksine, bir çok yazar, erken görüşlerin aksine, bir çok yazar, erken evredeki vazodepressör etkisine karşın makul evredeki vazodepressör etkisine karşın makul ölçülerde bile olsa süreğen alkol tüketiminin ölçülerde bile olsa süreğen alkol tüketiminin kan basıncını yükselttiğini savunmaktadır. kan basıncını yükselttiğini savunmaktadır.

Daha yüksek miktarlardaki alkol ise yüksek Daha yüksek miktarlardaki alkol ise yüksek kan basıncının önemli bir bölümünden kan basıncının önemli bir bölümünden sorumlu tutulabilir. Alkol sempatik sinir sorumlu tutulabilir. Alkol sempatik sinir sistemini ve RAAS’yi aktive ederek, plazma sistemini ve RAAS’yi aktive ederek, plazma kortizon düzeyini artırarak kan basıncı kortizon düzeyini artırarak kan basıncı değerlerini yükseltir.değerlerini yükseltir.

Fiziksel İnaktivite:Fiziksel İnaktivite:

Fiziksel açıdan aktif ve antrenmanlı Fiziksel açıdan aktif ve antrenmanlı kişilerde daha az yüksek kan basıncı kişilerde daha az yüksek kan basıncı gelişmektedir. Hipertansiflerde de gelişmektedir. Hipertansiflerde de düzenli izotonik egzersize başladıktan düzenli izotonik egzersize başladıktan sonra kan basıncında düşme sonra kan basıncında düşme görülmektedir. Egzersize yeni başlayan görülmektedir. Egzersize yeni başlayan hastalardaki görülebilecek kan basıncı hastalardaki görülebilecek kan basıncı artışları zamanla azalacaktır. Bu sorun artışları zamanla azalacaktır. Bu sorun egzersizin bırakılmasına yol egzersizin bırakılmasına yol açmamalıdır. Fakat egzersiz öncesi çok açmamalıdır. Fakat egzersiz öncesi çok yüksek kan basıncı değerleri kontrol yüksek kan basıncı değerleri kontrol altına alınmalıdır.altına alınmalıdır.

Öteki Olası Mekanizmalar:Öteki Olası Mekanizmalar:

Anormal steroid metabolizmasıAnormal steroid metabolizması: YKB’de kortikosteron : YKB’de kortikosteron düzeylerinde hafif bir yükselme ve glukokortikoidlere düzeylerinde hafif bir yükselme ve glukokortikoidlere vazokonstriktör duyarlılıkta artma bildirilmiştir.vazokonstriktör duyarlılıkta artma bildirilmiştir.

Vazoaktif peptidler:Vazoaktif peptidler: YKB’de natriüretik peptid, YKB’de natriüretik peptid, adrenomedullin, kallikrein, kinin, dopamin, seratonin, adrenomedullin, kallikrein, kinin, dopamin, seratonin, vazopressin, opioid peptidler, nöropeptid Y ve vazopressin, opioid peptidler, nöropeptid Y ve medullipinin rol oynayabileceği düşünülmektedir.medullipinin rol oynayabileceği düşünülmektedir.

Prostoglandinler: Prostoglandinler: Çeşitli prostoglandinler kan basıncı Çeşitli prostoglandinler kan basıncı değerlerine, yükseltici veya indirici etki ederler. Damar değerlerine, yükseltici veya indirici etki ederler. Damar kasılmasını sağlayan prostoglandinlerin artması veya kasılmasını sağlayan prostoglandinlerin artması veya damar gevşeticilerin düzeyinin azalması kan basıncı damar gevşeticilerin düzeyinin azalması kan basıncı değerlerinde yükselme yapacaktır.değerlerinde yükselme yapacaktır.

Katkıda Bulunan Etmenler:Katkıda Bulunan Etmenler:

1. Fötal koşullar: HT gelişimi inutero başlıyor 1. Fötal koşullar: HT gelişimi inutero başlıyor olabilir. İnutero büyüme yavaşlamasına bağlı olabilir. İnutero büyüme yavaşlamasına bağlı düşük doğum tartısı, yapılan tarama düşük doğum tartısı, yapılan tarama çalışmalarının çoğunda daha sonraki yıllarda çalışmalarının çoğunda daha sonraki yıllarda yüksek kan basıncı gelişmesiyle ilişkili yüksek kan basıncı gelişmesiyle ilişkili bulunmuştur.bulunmuştur.

2. Öteki mineraller (kurşun, Mg, vb)2. Öteki mineraller (kurşun, Mg, vb) 3. Kafein: Koyu bir bardak kahvede bulunan 3. Kafein: Koyu bir bardak kahvede bulunan

kafein diyastolik kan basıncını, kan basıncı kafein diyastolik kan basıncını, kan basıncı çok az yüksek erkeklerde 8 mmHg çok az yüksek erkeklerde 8 mmHg yükseltirken, normallerde yalnızca 3 mmHg yükseltirken, normallerde yalnızca 3 mmHg yükseltiyor.yükseltiyor.

4. Çevre ısısı ve yükseklik: Soğuk iklimlerde 4. Çevre ısısı ve yükseklik: Soğuk iklimlerde kan basıncı yüksek olma eğilimindedir. Ayrıca kan basıncı yüksek olma eğilimindedir. Ayrıca yüksek bölgelerde yaşayanlarda hipertansiyon yüksek bölgelerde yaşayanlarda hipertansiyon daha sık görülebilmektedir.daha sık görülebilmektedir.

5. Baroreseptörler: Kan basıncı yükseldiğinde 5. Baroreseptörler: Kan basıncı yükseldiğinde devreye giren bu reseptörler, sempatik devreye giren bu reseptörler, sempatik baskılama ile kalp hızını ve kan basıncını baskılama ile kalp hızını ve kan basıncını düşürürler. Bu mekanizmanın bozukluğu da HT düşürürler. Bu mekanizmanın bozukluğu da HT etyolojisinde rol oynayabilir.etyolojisinde rol oynayabilir.

6. Edinsel Natriüretik Hormon: Bu natriüretik 6. Edinsel Natriüretik Hormon: Bu natriüretik hormon, kısa bir süre önce belirlenen, beyin ve hormon, kısa bir süre önce belirlenen, beyin ve atriyumdaki natriüretik peptitlerden hem atriyumdaki natriüretik peptitlerden hem işlevsel hem de kimyasal açıdan tümüyle işlevsel hem de kimyasal açıdan tümüyle farklıdır.farklıdır.