13Temmuz-Ağustos-Eylül 2015

t ü r k t a b i p l e r i b i r l i ð i

m e s l e k i s a ð l ý k v e g ü v e n l i k d e r g i s i

ilk kadın Lilith’dir. Bu inanca göre Tanrı, Adem veLilith’i eş zamanda, birbirine eş olarak ve kendisuretinden yaratmıştır. Cennetin bahçesinde yaşa-yan Adem ve Lilith bir tartışma yaşarlar; bu tartış-manın sebebi Adem’in Lilith’e karşı üstün olduğu-nu ileri sürmesidir. Lilith, Adem’in bu iddiasınıkabul etmez ve Adem’e eşit yaratıldıklarını ve biri-nin diğerinden daha üstün olmadığını hatırlatarakAdem’i terk eder ve yeryüzüne iner. Lilith’in git-mesinin ardından yalnız kalan ve üzülen Adem,Tanrı’ya Lilith’i geri getirmesi için dua eder. Yinebu mite göre, Tanrı meleklerini görevlendirir vegörevlendirilen bu melekler Lilith’in yanına gide-rek Adem’in yanına dönmesini ve bunun Tanrı’nınbuyruğu olduğunu iletirler (1).

Ancak Lilith hala çok kızgındır ve Adem’inkendisini Lilith’den daha üstün görmesine boyuneğmez ve Tanrı’nın cennetin bahçesine yaniAdem’in yanına geri dönmesine yönelik emrineitaat etmez. Tanrı’nın emrine karşı gelmek pahası-na da olsa Adem’den daha alt bir statüde yer alma-yı kabul etmeyen Lilith lanetlenir. Daha sonra,Havva, yalnız kalan Adem’in karısı olması içinonun kaburga kemiğinden yaratılır (1). Söz konu-su mitte, cennetin bahçesindeyken Adem ve Hav-va’yı yasaklanmış meyveyi yemeleri için kandıranve dini öğretilerin tasvir edildiği resimlerde bazensadece yılan bazen de üst kısmı insan ve alt kısmıyılan olarak betimlenen (elindeki elmayı uzatan)canlının Lilith olduğu söylenmektedir. Bu tasvir,bilinen birçok resimde olduğu gibi katedral ve kili-se gibi dini olarak kutsal kabul edilen yapılarda dagörülmektedir. Örneğin, Lilith’i, Fransa’nın baş-kenti Paris’te yer alan ve Hristiyanlar için değerliyapılardan biri olan Notre Dame Katedrali’ninBatı cephesindeki üç büyük kapıdan birinde ben-zer bir betimleme ile görmek mümkündür.

Kadının toplumdaki yerini incelemek ve kadın-erkek eşitliği tartışmasına mercek tutmak içinçeşitli bakış açılarına ihtiyaç vardır. Bu bağlamda,söz konusu konuya ya da soruna psikoloji, antro-poloji, sosyoloji, siyaset bilimi gibi çeşitli disiplinle-rin yine çeşitli bakış açılarıyla yaklaştıkları görül-mektedir. Ancak, söz konusu tartışmanın varlığı-nın sebebi olan kaynakları değerlendirebilmek içinbelki de işe en baştan başlamak gerekir. Kadınıngünümüzde toplumdaki, daha özel anlamda kamu-sal alandaki yerine işaret eden geçmiş kaynaklardüşünüldüğünde ise ele alınabilecek en temel çıkışnoktasının insanın, dolayısıyla kadın ve erkeğin,yaratılışı olduğu söylenebilir. İnsanın (kadının veerkeğin) yaratılışına dair söz etmek gerektiğindeise yararlanılabilecek iki temel kaynak vardır. Bun-lardan ilki temel dini öğretiler iken, diğeri iseevrimsel yaklaşımlardır. Bu makalenin amacı,temel dini öğretilerden ve evrimsel yaklaşımlardanyola çıkarak, kadının özellikle endüstrileşmişmodern toplumlardaki dezavantajlı statüsünügenel olarak değerlendirmektir.

Dini Mitlerde Unutulan İlk Kadın LilithDini öğretiler temel alındığında, genel inanışa

göre Adem ilk insan (erkek) ve Havva da Adem’inkaburga kemiğinden onun karısı olarak Tanrı tara-fından yaratılmıştır. Bu temel inanç doğrultusundaAdem ilk erkek ve Havva da onun ilk eşidir veburadan yola çıkarak Adem’in ilk erkek, Hav-va’nın ise Adem’den yaratılan ilk kadın olduğusöylenebilir. Ancak, İncil’in İbranice versiyonlarıincelendiğinde, Havva’nın Adem’in ilk eşi olmadı-ğı ve Havva’dan önce yaratılan başka bir kadınolduğu belirtilmektedir (1). İbrani inancındakiBen Sira mitine göre Tanrı tarafından yaratılan bu

İŞ YAŞAMINDA CİNSİYETÇİLİĞİN KÖKENLERİ:

Zuhal YENİÇERİYrd. Doç. Dr. Başkent Üniversitesi, Psikoloji Bölümü LİLİTH, LUCY VE ARDİ

14Temmuz-Ağustos-Eylül 2015

t ü r k t a b i p l e r i b i r l i ð i

m e s l e k i s a ð l ý k v e g ü v e n l i k d e r g i s i

İncil’in İbranice versiyonunda, Tanrı hemkadın hem de erkek özellikleri ile anlatılırken;daha sonraki versiyonlarında bu androjen Tanrı-nın, erkek Tanrı ile değiştirildiği ileri sürülmektedir(1). Eski İbrani inancındaki bu mitte Tanrı’ya bircinsiyet atfedilmezken, daha sonraki dönemlerdeTanrı’nın hep erkek olarak tasvir edildiği görül-mektedir. Örneğin, Vatikan’da Sistina Şapel’inintavanında yer alan ve Michelangelo’nun ünlü eseri“Adem’in Yaradılışı”nda, parmağının ucuylaAdem’in parmağına dokunan Tanrı erkek olarakresmedilmiştir.

Ben Sira mitine göre ilk kadın olan ve Adem’leeş zamanda ve eşit olarak yaratılan Lilith, birçokfeminist akımın da sembollerinden biri olmuştur.Ancak yaygın olarak bilinen ve inanılan, Adem’inilk eşinin Havva olduğudur ve bu genel inanış,erkeğin kadın karşısındaki üstünlüğü görüşünübesleyen ve ataerkil sistemin her defasında kendi-sini sürdürmesine zemin sağlayan kaynaklardanbiri olmuştur. Tanrı’nın erkek olarak tanımlanmasıda, bu ataerkil yapının en büyük yapıtaşlarındanbiridir (2).

Kültürün önemli bir bileşeni olan dini öğretiler,en temel varoluşsal sorulara yanıt vermeleri vehayatta anlam arayışı sürecinde insana köklü vesağlam bir sistem önermeleri nedeniyle önemli veişlevseldir. Kültür aracılığı ile nesilden nesile akta-rılan bu dini öğretiler, toplumlardaki davranışsal,duygusal ve bilişsel sistemlerin kurulması ve sürdü-rülmesi üzerinde de oldukça etkilidir. Bu açıdanbakıldığında, kadının, erkeğin karşısındaki ikincilyerinin, özellikle en yaygın dini öğretiler olaraktanımlayabileceğimiz tektanrılı (semavi) dinlerdedoğal kabul edilmesi ve bu tektanrılı dinlerin gele-neklerinde bu kabulün günümüzde de sürdürülü-yor olması ile belirlendiği ve/veya köklendirildiğisöylenebilir (3).

Kadına yönelik olumsuz algıların köklendiğidini mitlerin ve dini öğretilerin yanı sıra, kültürüoluşturan geleneklerin, göreneklerin ve değerlerinyine gelecek nesillere aktarılmasını sağlayanönemli unsurlarından biri olan masalların da ilkbakışta masum göründüğünü ancak biraz dahadikkatle incelendiklerinde yine bu ataerkil yapıdanetkilendiklerini ileri sürmek de yanlış olmayacaktır(4).

Lucy ve Ardiİnsanın tarih sahnesine ilk çıkışı evrimsel bir

bakış açısı ile değerlendirildiğinde ise karşımızabilimin sunduğu bir takım veriler çıkmaktadır.Fransız paleoantropolog Michel Brunet ve ekibinin2001 yılında, Afrika’nın merkezinde yer alanÇad’ın kuzeyindeki Djurab Çölü’nde yaptıklarıkazı esnasında buldukları kafatası fosilinin, bugünekadar bilinen en eski hominidlerden biri olabilece-ği düşünülmektedir (5). Bilim dünyasında Sahe-lanthropus Tchadensis olarak bilinen bu fosile,çıkarıldığı bölgenin yerel dilinde “yaşam umudu”anlamına gelen Toumaï ismi verilmiştir. İnsantürünün evriminde bilinen en eski tür olan Tou-maï’nin yaşı, 6-7 milyon yıl olarak hesaplanmıştır.Etiyopya’nın Hadar bölgesinde yapılan kazıdaAmerikalı bir paleoantropolog Donald Carl Johan-son, 1974 yılında bulunan ve ünlü müzik grubuBeatles’ın “Lucy in the Sky with Diamonds” isimlişarkısından esinlenilerek Lucy adı verilen Austra-lopithecus Afarensis türüne ait yaklaşık üç milyonyaşındaki fosil kalıntıları ile başka bir antropologekibinin 2009 yılında Etiyopya’nın Aramis adıverilen çöl bölgesindeki kazıda buldukları ve Ardiismini verdikleri Ardipithecus Ramidus türüne ait4.4 milyon yaşındaki fosil kalıntılarının ise bugünekadar yeryüzüne çıkarılan en eski dişi homininleroldukları bilinmektedir (5). Toumaï, Lucy ve Ardiinsan fosilleri değildir; ancak, bilim insanları tara-fından, anatomik olarak modern insanın evrimsürecinde izlediği çizgide ait olduğu Homo Sapienstürü ile aynı ortak atadan evrildikleri ileri sürül-mektedir.

Altı milyon yıl öncesinden hızlı bir geçiş yapa-rak 40.000-50.000 yıl öncesine gelindiğinde ise,bilim insanlarının bu tarihlerde yaratıcı bir patla-ma yaşandığını ve davranışsal modernitenin ortayaçıktığını ileri sürdükleri görülmektedir (5). Dahada yakın tarihlere gelindiğinde, ilk küçük avcı-top-layıcı grupların ve ilk en ilkel barınakların 13.000yıl önce ortaya çıktıkları ve hemen ardından(12.500 yıl önce) yaşanan bir buz devri ile yaşambiçiminin değiştiği ve göçlerin olduğu düşünül-mektedir. İlk yerleşik köylerin belirmesi, ilk yapıla-rın inşa edilmesi ve insanların doğayı kontroletmeye başlaması ise 11.500 yıl önce oldu. Bundanbirkaç bin yıl sonra ise (9000 yıl önce), insanlarıntam olarak yerleşik hayata geçtiklerine, daha geniş

15Temmuz-Ağustos-Eylül 2015

t ü r k t a b i p l e r i b i r l i ð i

m e s l e k i s a ð l ý k v e g ü v e n l i k d e r g i s i

köylerin kurulduğuna, hayvancılığın yapıldığına(evcilleştirme ve hayvanların et, süt ve derilerin-den yararlanma), ateşin çok yönlü kullanılmayabaşlanmasıyla dövme çelik yapılması gibi yenibecerilerin ve teknolojilerin geliştiğine dair kanıt-lar bulunmaktadır (6).

Cinsel Dimorfizm ve Toplumsal Cinsiyet RolleriBütün bu yukarıda belirtilen evrimsel süreç

değerlendirildiğinde, kadın ve erkek cinsiyet rolle-rinin nasıl geliştiğini görmek ve kaynaklarını sap-tamak mümkün müdür?

Cinsel (seksüel) dimor-fizm, bir türün iki cinsinin(dişi ve erkek) dış görünüşve diğer özellikler açısın-dan farklılaşması anlamınagelmektedir (7). Dişiler veerkekler, boyut, renk,şekil, diş ve tüy gibi ikincilorganlar, koku ve ses gibiözellikleri açısından farklı-laşabilmektedirler. Bufarklılıklar, çeşitli hayvan-larda olduğu gibi insanlar-da da bulunmaktadır.Yukarıda adı geçen homo-nidlerde orta düzeyde cin-sel dimorfizmden bahset-mek mümkünken, özellik-le Homo türünden itiba-ren bu farklılıkların dahada belirginleşmeye başla-dığı ifade edilmektedir (8).Cinsel dimorfizmin, türle-rin dişi ve erkek üyelerinineş seçme stratejilerinde vesosyal davranışlarındaetkileri bulunmaktadır(7,9). Aynı etkilerden,insan türünün cinslerindede, yani kadın ve erkektede bahsetmek mümkün-dür (8,10).

İnsan evriminde cinseldimorfizmin ilk olarakdaha da belirginleştiği

Homo türüne bakıldığında, özellikle Homo Erec-tus’ta, yeni uyum stratejisi ile birlikte biyolojik vekültürel değişimlerin yaşandığı ileri sürülmektedir.Avcılığın geliştiği bu tür, ateşi ve en ilkel anlamdadili de kullanmasının yanı sıra nüfus artışı ve dağıl-ma yolu ile Afrika’nın ötesi Asya ve Avrupa’yageçmiştir. Beyin hacminin de kendinden daha azgelişmiş olan türden yaklaşık iki kat arttığı ve 1000cm3’e ulaştığı bilinmektedir. Daha bu dönemler-den başlayarak, kadınların ve erkeklerin biyolojiközellikleri doğrultusunda iş bölümü yaptıklarınısöylemek yanlış olmayacaktır (5). Örneğin, kadın-ların daha toplayıcı rolü üstlenirken, erkeklerin

16Temmuz-Ağustos-Eylül 2015

t ü r k t a b i p l e r i b i r l i ð i

m e s l e k i s a ð l ý k v e g ü v e n l i k d e r g i s i

daha çok avcılık ile uğraştıkları bilinmektedir. Buaçıdan bakıldığında, sosyal yaşamda kadın veerkek arasındaki farklılıkların, cinsel dimorfizm ilebirlikte köklendiğini söylemek çok da yanlış olmaz.

Toplumsal cinsiyet rolleri, kültürlerin cinsiyet-ler için belirledikleri görevler ve davranış örüntü-leridir (5). Evrimsel olarak çok adaptif bir şekildebelirginleşen farklılıklar, insanın soyut düşünmebecerisi geliştikçe, daha karmaşık toplum yapılarıortaya çıktıkça ve dolayısıyla kültürler oluşmayabaşladıkça insan zihninin ürünü olarak daha farklıbir boyuta taşınmıştır. Günümüzde varolan top-lumsal cinsiyet rollerinin köklerini kabaca cinseldimorfizmde aramak mümkün olsa bile, bu rollerköklerinden oldukça uzaklaşmış ve başkalaşmıştır.Diğer bir deyişle, Oakley’in ısrarla vurguladığı gibi,cinsiyet biyolojik olarak, toplumsal cinsiyet rolleriise toplumsal olarak belirlenmiştir (11). Evrimselaçıdan yaşamın devamı için çeşitlilik önemlidir vebenzer şekilde, sosyal davranışlardaki çeşitliliğinde yaşamsal anlamda önemli olduğu söylenebilir.Ancak, çeşitlilik ve farklılıklar, hiyerarşik bir yapıiçerisinde ele alınmaya başlandığından itibarensorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Busorunun adı “cinsiyetçilik”tir.

Modern Dünyada Kadına Yönelik Önyargılar ve AyrımcılıkÖnyargı, belirli bir gruba üye olan insanlara,

sadece o gruba üye olmaları nedeniyle yönlendiril-miş olumsuz tutumdur. Ayrımcılık ise, belirli birsosyal grubun üyeleri olmaları nedeniyle, o sosyalgrubun üyelerine karşı yapılan olumsuz faaliyettir.Cinsiyetçilik, erkek egemen toplumlarda, sadececinsiyetleri nedeniyle kadınlara yöneltilen olumsuztutum ve davranışlar bütünü olarak tanımlanabilir.Bununla birlikte, cinsiyetçilik, kadının sosyal, kül-türel, politik ve ekonomik alanlarda erkeğe göredüşük konumlarda tutulmasını içeren bir kavram-dır (12,13). Yukarıda da belirtildiği üzere, cinsiyet-çilik, diğer önyargılar ve ayrımcılık davranışlarındada olduğu gibi, insan zihninin ürünüdür ve kadınıerkekten farklı yapan özelliklerinin aşağılanmasınıve kadınların ya kötü ya da korunmaya muhtaçvarlıklar olarak tanımlanmasını içermektedir.

Cinsiyetçilik kavramına ilişkin örnekler sun-mak, örneklerin şaşkınlık yaratacak sayıda ve

çeşitlilikte olması nedeniyle, ne yazık ki hiç de zordeğildir. Örneğin, amacının kadınlara yönelik şid-det olaylarını azaltmak olduğu iddia edilen, kadın-lara özel otobüs ve/veya taksi önerilerini ve uygu-lamalarını, cinsiyetçilik çerçevesinde incelemekmümkündür. İlk olarak İstanbul Büyükşehir Bele-diyesi’nin eski başkanlarından biri tarafından dil-lendirilen ve daha sonra 2014 yılında siyasi bir par-tinin İstanbul il kadın kolları tarafından tekrargündeme getirilen “kadınlara özel otobüs projesi”uygulamaya koyul(a)mamış olsa da, geçtiğimizgünlerde Sivas ilinde özel bir girişimcinin kadınla-rın ve ailelerin hizmetine sunduğu “pembe taksi”ile konu tekrar gündeme taşınmıştır (14,15). Daharenginden başlayarak cinsiyetçi bir yaklaşımınürünü olarak değerlendirilebilecek olan bu uygula-ma, “korumacı cinsiyetçilik” kavramına çok yerin-de bir örnektir. Kadına yönelik şiddet eylemlerindeeylemin sahibi olan ve şiddeti uygulayan kişilereyönelik önlem ve yaptırımların tartışılması gerekir-ken, eylemin yöneltildiği ve şiddetin mağduru olankişilere yönelik önlem ve yaptırımların önerilmesi,şiddet eylemlerini azaltmayacağı gibi kadınlarıkorunması gereken varlıklar olarak konumlandır-ması nedeniyle de cinsiyetçiliği besleyecektir.

Toplumsal Cinsiyet Rolleri veİş Yaşamında KadınKadınlar, sosyal yaşamın her alanında olduğu

gibi, iş hayatında da cinsiyetçi tutum ve davranış-larla başetmek zorunda bırakılmaktadırlar. Top-lumsal cinsiyet rollerine ilişkin kalıpyargıların çokyaygın olması, toplumsal cinsiyetle ilişkili olmayandurumlarda bile insanların yargıları üzerinde etkiliolabilmektedir. Toplum içerisinde kadınlar dahaçok yumuşak, kolay ağlayan, daha çok sanat veedebiyatla ilgilenen, ince düşünceli, dindar, dışgörünümüne önem veren, konuşkan ve bağımlıolarak algılanmaktadırlar ve bu özellikler aynızamanda “feminen” özellikler olarak tanımlan-maktadır. Diğer yandan, erkekler ise, saldırgan,rasyonel, daha çok matematik ve doğa bilimleri ileilgilenen, hırslı, nesnel bakış açısına sahip, reka-betçi, lider ve bağımsız kişiler olarak algılanmakta-dırlar ve bu özellikler de aynı zamanda “maskulen”özellikler olarak ifade edilmektedir. Kısacası, işyaşamında liderlik pozisyonları için erkeklerindaha uygun ve işlevsel oldukları düşünülmektedir.

17Temmuz-Ağustos-Eylül 2015

t ü r k t a b i p l e r i b i r l i ð i

m e s l e k i s a ð l ý k v e g ü v e n l i k d e r g i s i

Diğer bir ifadeyle, lider pozisyonlarda görev alankadınların ve erkeklerin performanslarında genelbir fark bulunmamasına rağmen, başarılı bir liderya da yönetici dendiği zaman insanların zihinlerin-de canlanan imaj, kadından ziyade, daha çok erke-ğe atfedilen toplumsal cinsiyet rollerine ilişkinkalıpyargılarla örtüşmektedir (16,17). Ancak yapı-lan araştırmalar, az önce de belirtildiği gibi, liderlikkonusunda kadınların daha olumsuz özellikler ser-gilediklerini gösteren bir cinsiyet farklılığı olmadı-ğını (16-18) ve hatta kadınların liderlik konusun-da daha da avantajlı olduklarını göstermektedir(19,20).

Söz konusu kalıpyargılar, kadınların ve erkekle-rin iş yaşamındaki potansiyellerini değerlendirir-ken olduğu kadar, onların varolan başarılarının dayanlı bir şekilde değerlendirilmesine neden olmak-tadır. Erkek çalışanların başarılarının, onlarınolumlu kişisel özelliklerine atfedilirken (örneğin,yetenekli ya da işin ehli oldukları düşünülürken),aynı başarıyı kadın çalışanlar gösterdiğinde bubaşarının nedeni daha çok dışsal durumlara atfe-dilmektedir (örneğin, şanslarının yaver gittiği yada hile yaptıkları düşünülmektedir) (21).

Toplumda paylaşılan genel yargılardan biri de,kadın ve erkek çalışanların motivasyonel yöndenfarklılaştıklarıdır. Kadın ve erkekler, toplumsal cin-siyet rolleri gereği, farklı sosyal roller üstlenmekte-dirler. Bu rollerden belki de en önemlisi ve belirgi-ni, erkeğin çalışan ve eve ekmek getiren kişi vekadının ise ev işleriyle ilgilenen kişi olmasıdır.Kadın, çalışıyor olsa da, ev işleri de kendisinin rolüolarak görüldüğü için günlük yaşamındaki yoğun-luğu artmaktadır (21) ve kadının bu rollerin gere-ği olan “çifte mesai”si aynı zamanda onun sağlığınıda daha olumsuz etkileyen unsurlardan biri halinegelmektedir (22). Dolayısıyla da kadınların işlerineyönelik motivasyonlarının ve işleri için ayıracakla-rı zamanın, erkeklere kıyasla, daha az olacağınainanılmaktadır. Bu durum da, kadınların iş yaşa-mında en az erkekler kadar iyi olabilecekleri kanı-sını olumsuz etkilemektedir. Hatta çoğu zaman, budurum, kadınların kariyerleri ya da aile kurmalarıarasında bir seçim yapmak zorunda oldukları inan-cını beslemektedir (21) ve toplumsal olarak yükle-nen bu roller nedeniyle daha en başından iş yaşa-mından dışlanmalarına neden olmaktadır (23).

Kadınların iş yaşamlarında karşılaştıklarıayrımcı davranışlardan biri de kazandıkları ücret-lerdir. Amerika Birleşik Devletleri’nde 1881 yılın-da kurulan Amerikan Üniversite Kadınlar Birli-ği’nin (The American of University Women -AAUW) yaptıkları araştırma, Amerika’da tamzamanlı olarak çalışan kadınların erkeklerin aldığıücretin yalnızca %79’unu alabildiklerini göstermiş-tir. Birliğin yayınladığı raporda, bu ücret eşitsizliği-nin, sadece Amerika’da değil, tüm coğrafyalardave tüm yaş grupları ve eğitim seviyeleri için geçer-li olduğunun altını çizmektedirler (24). Kısacasıkadınlar, aynı işi yaptıkları ve aynı pozisyonlardaçalıştıkları erkek meslektaşlarına göre, emekleri-nin karşılığında daha düşük ücretler almaktadırlar.

Kadınların iş hayatında sıkça karşılarına çıkanve yukarıda örneklendirilen cinsiyetçi tutum vedavranışlar, bireylerin çalıştıkları örgütte karşılaşa-bilecekleri işyeri stres unsurları olarak tanımlanan“örgütsel stres etmenleri”nin en önemlilerindenbiridir (25). İş yerindeki cinsiyet ayrımcılığı ve cin-siyet önyargıları, kadınların sadece iş performans-larını ve kariyerlerini olumsuz etkilemekle kalma-yıp, aynı zamanda yaşadıkları stres nedeniyle sağ-lıklarının da tehlikeye girmesine sebep olmaktadır.Diğer bir ifadeyle, maruz kalınan cinsiyetçilik,kadınların sosyal statülerinden çok daha fazlasınıyani sağlıklarını tehlikeye atmaktadır.

Sonuçİş yaşamında kadınlara yönelik önyargılara ve

kadınların karşı karşıya kaldıkları ayrımcı davra-nışlara yönelik yukarıda değinilen noktalar, resminbütününün sadece çok küçük birer parçasıdır.Gerek iş yaşamında gerekse yaşamın diğer bütünalanlarında kadının dezavantajlı yerinin kaynağı-nın, insanın nasıl yaratıldığı sorusuna dini öğretile-rin ve bilimsel verilerin sundukları yanıtlar değer-lendirildiğinde, yine insan eliyle yaratılmış ataerkilyapıda olduğu görülmektedir. Adem karşısındaeşitliğini savunan Lilith, Tanrı tarafından cezalan-dırılmış ve Lilith’in nezdinde tüm kadınlar erkeğinkaburgasından yeniden yaratılmıştır. Ardi veLucy’den bu yana süregelen evrim çizgimizde,çeşitliliğin zenginlik olduğu biyolojik düzende,insanın dişisinin erkeğinden “farklı” özellikleri aşa-ğılanmıştır. Evrim sürecinde doğayı kontrol edebil-meyi başarmış, dili, sanatı ve teknolojiyi yaratmış

18Temmuz-Ağustos-Eylül 2015

t ü r k t a b i p l e r i b i r l i ð i

m e s l e k i s a ð l ý k v e g ü v e n l i k d e r g i s i

13. Sakallı Uğurlu N. “Erkeklere İlişkin Çelişik Duygular Ölçeği’nin Türkçe’ye uyarlanması” Türk Psikoloji Yazıları 2008;11(21):1-11.

14. Aksu F. “Kadınlardan ‘pembe metrobüs’ eylemi” http://www.hurriyet.com.tr/kadinlardan-pembe-metrobus-eylemi-27221463 (17/9/2014)

15. Ceylan G. “Sivas caddelerinde kadınlara özel ‘pembe taksi’ dolaşıyor” http://www.milliyet.com.tr/sivas-caddelerinde-kadinlara-ozel-gundem-2192911/ (11/2/2016)

16. Eagly AH, Makhijani MG, Klonski BG. “Gender and the evaluations of leaders: A meta-analysis” Psychological Bulletin 1992;111:3-22.

17. Koenig AM, Mitchell AA, Eagly AH, Ristikari T. “Areleader stereotypes masculine? A meta-analysis of three research paradigms” Psychological Bulletin 2011;137(4):616-642.

18. Eagly AH, Johnson BT. “Gender and leadership style: A meta-analysis” Psychological Bulletin 1990;108(2):233-256.

19. Eagly AH, Carli LL. “ The female leadership advantage: An evaluation of the evidence” The Leadership Quarterly 2003;14:807-834.

20. Paustian-Underdahl SC, Walker LS, Woehr DJ. “Gender and perceptions of leadership effectiveness: Ameta-analysis of contextual moderators” Journal of Applied Psychology 2014;99(6);1129-1145.

21. Ellemers N, van den Heuvel H, de Gilder D, Maass A,Bonvini A. “The underrepresentation of women in science: Differential commitment or the gueen bee syndrome” British Journal of Social Psychology 2004;43:1-24.

22. Etiler N. “Kadın çalışanların sağlığına nereden bakmalı?” Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi 2015;56:2-5.

23. Urhan B. “Toplumsal cinsiyete dayalı işbölümü ve işçi sendikalarında izdüşümleri” Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi 2015;56:22-29.

24. AAUW. “The Simple Truth about the Gender Pay Gap” http://www.aauw.org/files/ 2016/02/SimpleTruth_Spring2016.pdf

25. Hisli Şahin N. “Stres ve Stres Yönetimi” İçinde: Ü.Sığrı, S.Gürbüz (Der). Örgütsel Davranış, 218-282. Beta Yayınları, İstanbul, 2013.!

insan türü; yine bu ürünleri sayesinde birçok zor-luğu aşmış ama bir tek kadının önündeki “görün-mez” engellerin üstesinden gelememiştir.

Kaynaklar1. Vogelsang EW. “The confrontation between Lilith and

Adam: The fifth round” Journal of Analytical Psychology 1985;30(2):149-163.

2. Yeniçeri Z, Korkmaz L, Kökdemir, D. “An existential alliance of Byronic and ‘Lilithian’ heroes” International Conference on Knowledge and Politics in Gender and Women’s Studies, 9-11 Ekim 2015, Ankara-Türkiye.

3. Berktay F. “Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın: Hıristiyanlık'ta ve İslamiyet'te Kadının Statüsüne Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım” Metis Yayıncılık, İstanbul,2014.

4.Aktari Sevgi S. “Reviving the feminine motifs in the oral tradition of ‘Little Red Riding Hood’: Angela Carter’s ‘The Werewolf’ and Tanith Lee’s ‘Wolfland’ SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 2015;34:153-172.

5. Kottak CP. “Early Hominins” İçinde: Anthropology: Appreciating Human Diversity (14. Ed). Mc-Graw Hill, New York, 2011.

6. Diamond J. “Guns, Germs and Steel: A History of Everybody for the Last 13.000 Years” Vintage, London,2005.

7. Rals K, Mesnick S. “Sexual Demorphism” İçinde: W.F.Perrin, B.G.Würsig, J.G.M.Thewissen (Der). Encyclopedia of Marine Mammals, 1005-1011. Academic Press, San Diego, 2002.

8. Frayer DW, Wolpoff MH. “Sexual dimorphism” Ann. Rev. Anthropol. 1985;14:429-473.

9. Hedrick AV, Temeles EJ. “The evolution of sexual dimorphism in animals: Hypothesis and tests” Tree 1989;4(5):136-138.

10. Larsen CS. “Equality for the sexes in human evolution? Early hominid sexual dimorphism and implications for mating systems and social behavior” PNAS 2003;100:9103-9104.

11. Oakley A. “Sex, Gender and Society” Maurice Temple Smith, London, 1972.

12. Sakallı Uğurlu N. “Çelişik Duygulu Cinsiyetçilik Ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması” Türk Psikoloji Dergisi 2002;17:47-58.