Áiseanna Léitheoireacht Scéalta molta breise molta bhreise … · 2019. 6. 26. · Harry and the Wrinklies (Scholastic: 2003) Danziger, P. Everyone Else’s Parents Said Yes (Macmillan

Mo Shon Féin Is é príomhthéama an aonaid seo, leanúint ar aghaidh le feasacht a fhorbairt ar an tionchar a imríonn an chaint agus an gníomh (nó an easpa cainte nó gnímh) ar ár gcaidrimh lena chéile sa seomra ranga, scoil, inár mbailte agus sa mhórphobal.

Forbairt Phearsanta agus Comhthuiscint: Eochairchéim 2, Bliain 6 Snáithe 2: Comhthuiscint sa Phobal Áitiúil agus sa Mhórphobal Aonad 5: Caint ar Mo Shon Féin Aonaid Chomhlántacha: Comhobair á Cothú Déan Cinnte de ar dTús! Cinntí! Cinntí!

Ag Caint ar

Wilson, J. Lizzie Zipmouth (Corgi Childrens: 2000) 0 55254653 4

Munson, D. Enemy Pie Binding Edition (Chronicle Books Library: 2000) 0 81182778 X

McKee, D. Tusk Tusk (Red Fox: 1983) 0 09930650 6

Ross, T. Oscar Got the Blame (Andersen Press Ltd.: 2004) 1 84270359 5

McKee, D. Two Monsters (Red Fox: 1997) 0 09922012 1

Bluthenthal, D. C. I’m Not Invited (Simon & Schuster Children’s Books: 2003) 0 74346813 9

Edwards, P. D. Rude Mule (Macmillan Children’s Books: 2003) 0 33396018 1

Stower, A. Slam (Templar Publishing: 2005)1 84011176 3

Burningham, J. Would You Rather (Red Fox: 1994) 0 099220041 3

Temperley, A. Harry and the Wrinklies (Scholastic: 2003)

Danziger, P. Everyone Else’s Parents Said Yes (Macmillan Children’s Books: 1990) 0 33031476 9

Tomlinson, T. Beneath Burning Mountain (Red Fox: 2001) 0 09940912 7

CCEA, Primary Values (CCEA: 2005) 1 85885337 0

Mosley, J. & Sonnet H. Helping Children Deal with Conflict (LDA: 2007) 978 1855034129

The Lift Off Initiative. Me, You, Everyone: Human Rights: Human Rights Education in the Primary School. Le bheith ar fáil roimh i bhfad i nGaeilge(Amnesty International, INTO, UTU)www.liftoffschools.com

Lynagh, N. and Potter, M. Joined Up: Developing Good Relationships in the School Community (NICIE and the Corrymeela Community: 2005) 1 87373930 3

For Every Child (Red Fox: 2002) 0 09940865 1

Foghlaim Ghníomhach agus Modhanna Gníomhacha Teagaisc www.nicurriculum.org.uk

Chun focail a lorg i dteangacha eilewww.yourdictionary.com

Áiseanna Am Corcailwww.circle-time.co.uk

The United Nations Convention on the Rights of the Child www.unicef.org.uk

Naylor, Y. Stepping Out (Ó Transforming Sectarianism SEED Project, Irish School of Ecumenics, Trinity College Dublin)www.creni.org

Comhairlí Scoilewww.schoolscouncil.co.uk

Áis úsáideach don FP&Cwww.incentiveplus.co.uk

Sábháilteacht dóiteánNorthern Ireland Fire and Rescue Servicewww.nifrs.org

Áiseanna breise molta

Cur chuige teagaisc

A gCuid Ceisteanna Spreag na páistí le ceisteanna a chur trí dheiseanna a chruthú dóibh le fadhbanna a réiteach. Mar shampla, iarr ar na páistí Róta an Ranga a chruthú. Tabharfaidh seo fadhb le réiteach dóibh: Cad iad na tascanna atá le déanamh? Cé a dhéanfaidh iad? Cad é mar a dhéanfaidh siad iad? Cá huair? Cá háit? Cad é mar a bheidh a fhios againn go bhfuil an róta ag obair? Beidh seo ina chuidiú leat chomh maith leis na rudaí a mheasann na páistí a bhfuil tábhacht leo i do sheomra a fheiceáil!

Bainistiú Coimhlinte Caithfidh seo a bheith ina chur chuige comhroinnte a bhfuil na daoine fásta mar eiseamlár air. Is cinnte nach ionnan na straitéisí a úsaidfear agus na cinn a úsáidfear sa bhaile. Mínigh na straitéisí a úsáidtear sa scoil do thuismitheoirí agus tabhair cúiseanna dóibh cad chuige a n-úsáidtear iad. Ligfidh seo dóibh tacú leis an scoil trí straitéisí den chineál chéanna a úsáid sa bhaile.

Spreagann ceisteanna den chineál sin páistí le freagairtí tomhaiste a thabhairt agus is féidir leis sin cuidiú leo le cinntí freagracha eolasacha a dhéanamh.

Do Cheisteanna Cuir ceisteanna amhail: An dtig leat sin a rá ar dhóigh eile? Cad é a bhí tú a mhaíomh/ag smaoineamh nuair a dúirt tú...? An dtig leat níos mó a insint dom faoi...? An dtig leat fáth a thabhairt dom ar...? An dtig leat tacú leis an rud a dúirt tú ansin le fianaise? An mbíonn sin fíor i gcónaí? An dtig leat smaoineamh ar shampla nuair nach dtarlaíonn sin? An dtig leat insint dom cad é a dúirt daoine go dtí seo? Cad iad do smaointe faoin díospóireacht go dtí seo? Cad é mar a mhothaíonn tú faoin mhéid atá ráite?

Roghanna Tapaigh deiseanna agus glac am le roghanna a phlé. Cuidíonn seo leis na páistí roghanna a aimsiú ina saol féin. An féidir leis na páistí an chuid is mó de na roghanna a aimsiú i gcás ar leith? Labhair faoi bhuntáistí agus faoi mhíbhuntáistí; meas iad. Cad é an rogha is fearr? Cad chuige? Cad é a tharlódh dá nglacfaí/mura nglacfaí leis an rogha? Cad é a dhéanfadh siad ansin?

Scéalta molta Léitheoireacht bhreise mholta

yr6_unit5_cvr.indd 124/03/2010 14:26



Ag Caint ar



























Cur chuige teagaisc







yr6_unit5_cvr.indd 1 24/03/2010 14:26



Ag Caint ar



























Cur chuige teagaisc







yr6_unit5_cvr.indd 1 24/03/2010 14:26

Cuspoirí Foghlama: Tuiscint go bhfuil gá le bealaí aontaithe le hidirghníomhú. Eolas ar réimse straitéisí le coimhlint a bhainistiú agus iad a úsáid

Eochairchéim 2, Bliain 6 Snáithe 2: Comhthuiscint sa Phobal Áitiúil agus sa Mhórphobal Ag Caint ar Mo Shon Féin

2

Pleanáil le chéile I ndiaidh do pháistí am a chaitheamh ag déanamh plé ar an ghá le Chomhaontú Ranga agus a fhiosraíonn siad dóigheanna le bheith ag obair agus ag súgradh le chéile atá cóir agus freagrach, dar leo, is dócha go mbeidh dearcadh níos dearfaí acu i leith cloí le cinneadh an ranga.

Seo mar a tháinig rang amháin ar bhealaí le bheith ag obair agus ag sugradh le chéile: - I dtús báire, cuireadh na páistí i bpéirí ag úsáid cártaí mata Áis B de chuid Aonad 4. - Ansin, thug gach péire dhá mholadh a shíl siad a bhí tábhachtach do sheomra ranga sábháilte agus éifeachtach. - Faoi dheireadh, mar rang, rinneadh machnamh ar gach moladh, rinneadh iad a rangú agus a chlárú le gach ionchur a chur san áireamh agus priontáladh iad mar na rialacha a leanas.

Croí-eispéiris

Ag tógáil ar Eochairchéim 1 Freagrachtaí agus meas, ionracas agus cothroime chomh maith le cur chuige cuiditheach maidir le coimhlint: - ag ainmniú bealaí ina dtiocfadh le coimhlint tosú sa bhaile, agus bealaí ar féidir í a mhaolú, a sheachaint nó a réiteach a fhiosrú; - ag ainmniú bealaí ina dtiocfadh le coimhlint tosú ar scoil agus bealaí lena laghdú, a sheachaint nó a réiteach a fhiosrú; - ag plé cúiseanna coimhlinte ina bpobal agus cad é mar a mhothaíonn siad fúithi; - ag ainmniú bhaill a bpobal scoile agus na róil agus freagrachtaí atá acu; - ag tosú ar cad chuige a ndéantar rialacha a thuiscint agus cad é mar a dhéantar iad sa rang, sa chlós súgartha agus ar scoil; - ag tuiscint go bhfuil gá le rialacha i bpobal orduithe; - ag aimsiú na ndaoine, jabanna agus na n-áiteanna oibre sa phobal; agus - ag aithint gur féidir earraí agus seirbhísí a cheannach le hairgead agus go saothraítear é trí obair.

cearta daonna agus freagracht shóisialta a fhiosrú na cúiseanna le coimhlint agus freagairtí cuí

Ag dul i dtreo Eochairchéim 3

Croí-choincheap, Forbairt Phearsanta: Féinfheasacht Croí-choincheap, Forbairt Phearsanta: Caidrimh Croí-choincheap, Saoránacht: Cearta Daonna agus Freagracht ShóisialtaCroí-choincheap, Saoránacht: Daonlathas agus Rannpháirtíocht Ghníomhach Croí-choincheap, Saoránacht: Comhionnas agus Ceartas Sóisialta Croí-choincheap, Saoránacht: Ilchineálacht agus Cuimsiú

Dul chun cinn san fhoghlaim Tuigim cad chuige a mbíonn orainn uilig a bheith ag obair ar bhealach aontaithe. Tuigim na rialacha inár scoil. Thig liom a mhíniú an dóigh a bhfuil ár gcomhaontú ranga ceangailte lenár rialacha scoile. Thig liom ár gcomhaontú ranga a mhíniú agus cad é a dhéanaim chun cloí leis. Thig liom a mhíniú cad é mar a chuidigh mé leis an chomhaontú ranga agus leis na hiarmhairtí a bhí leis. Thig liom a mhíniú cad é mar a thiocfadh le rud éigin a tharla dul i bhfeidhm ar dhuine. Thig liom a mhíniú cad é mar a thiocfadh le rud éigin dul i bhfeidhm ar dhuine níos sine nó níos óige. Thig liom a mhíniú cad é mar a chuaigh rud éigin i bhfeidhm orm. Mothaím i mo bhall fiúntach de mo rangsa. Mura gcloím le comhaontú, thig liom an fáth a mhíniú dóibh siúd atá páirteach ann. Mura gcloím le comhaontú, thig liom a mhíniú cad é mar a chuaigh seo i bhfeidhm ar dhaoine eile. Thig liom mo bharúil ar choimhlint a mhíniú chomh maith lena láidreachtaí agus laigí. Thig liom ráitis a bhaineann liom féin a úsáid le mo mhothúcháin

agus riachtanais a mhíniú gan locht a chur ar dhaoine eile. Tuigim go bhfuil riachtanais níos tábhachtaí ag daoine eile b’fhéidir.Oibrím leis na riachtanais is tábhachtaí a chomhlánú.

- ag fiosrú dóigheanna ar féidir le coimhlint tosú trí fhocail, ghothaí, shiombail nó trí ghníomhartha; - ag tuiscint go bhfuil gá le rialacha agus go bhfuil gá leo le haghaidh comhoibrlithe sa bhaile agus ar scoil; - ag fiosrú agus ag scrúdú na rialacha taobh istigh dá dteaghlach, dá ngrúpaí cairdis, agus ar scoil; - ag ainmniú éagsúlacht grúpaí, a róil agus a bhfreagrachtaí a bhíonn ann taobh istigh den phobal; - ag machnamh ar chearta agus ar fhreagrachtaí bhaill an phobail; - ag tuiscint go bhfuil gá le rialacha i bpobal ordaithe agus go bhfuil gá le rialacha éagsúla i gcomhthéacsanna éagsúla; - ag scrúdú iarmhairtí iompraíocht fhrithshóisialta (mar shampla bulaíocht/tromaíocht agus ciníochas); agus - ag léirthuiscint cad é mar agus cad chuige a gcruthaítear agus a gcuirtear i bhfeidhm rialacha agus dlíthe.

Ag obair ag Eochairchéim 2

Cearta daonna agus freagracht shóisialta; cúiseanna coimhlinte agus freagairtí cuí:

yr6_unit5_cvr.indd 2 24/03/2010 14:26



2



Croí-eispéiris










yr6_unit5_cvr.indd 2 24/03/2010 14:26



2



Croí-eispéiris










yr6_unit5_cvr.indd 2 24/03/2010 14:26

Scileanna Smaointeoireachta agus Cumais Phearsanta faoi dheireadh Eochairchéim 2

3

Bainistiú eolaisBheith in ann ceisteanna níos doimhne agus níos fairsinge a chur le tasc a shoiléiriú agus le spriocanna a phleanáil agus a leagan amach;

Tosú ar dhúshlán gnásanna agus réamhthuairimí a thabhairt;

Bheith in ann faisnéis a rangú, a chur i gcomparáid agus a luacháil, agus na modhanna is fóirsteanaí a roghnú le haghaidh taisc;

Modhanna a fhorbairt le faisnéis a bhailiú agus a thaifeadadh agus le monatóireacht a dhéanamh ar dhul chun cinn taisc; agus

Tuiscint a léiriú ar spriocghrúpa agus ar chuspóir.

Smaointeoireacht, fadhbréiteach agus cinnteoireachtA léiriú go bhfuil siad ábalta straitéisí cuimhne a úsáid le tuiscint is doimhne a fhorbairt;

Patrúin agus gaolta a shainaithint agus a chur in ord trí úsáid a bhaint as réimse straitéisí amhail grúpáil, rangú agus athrangú, agus cur i gcomparáid agus i gcodarsnacht;

Tuartha a dhéanamh agus a thástáil, fianaise a scrúdú agus naisc a dhéanamh idir cúiseanna agus iarmhairtí féideartha;

Idirdhealú a dhéanamh idir fíricí agus tuairimí agus iontaofacht fianaise a cheistiú;

Níos mó ná dearcadh amháin a thuiscint;

Roghanna a fhiosrú agus buntáistí agus míbhuntáistí a mheas;

Réitigh mhalartacha agus cineálacha malartacha cur chuige a thriail; agus

Cineálacha éagsúla ceisteanna a úsáid go córasach agus ar dhóigh a mbeadh cuspóir leo.

Bheith cruthaitheachCeisteanna a chur nach mbeadh freagraí díreacha orthu, fadhbanna a chuardach lena réiteach, agus dúshlán an mhodha ghnáthaimh a thabhairt;

Na céadfaí uile a úsáid le smaointe a spreagadh agus le cur leo;

Modhanna éagsúla smaointeoireachta a thriail;

Na deiseanna a éiríonn as meancóg nó teip a thapú;

Foghlaim ó agus tógáil ar a gcuid smaointe agus taithí féin agus smaointe agus taithí daoine eile;

Meas a bheith acu ar smaointe daoine eile;

Réada agus smaointe a thriail ar dhóigh shúgrach;

Smaointe a fhíorú trí smaointe, gníomhaíochtaí agus torthaí éagsúla a thriail; agus

Tosú ar a gcuid breithiúnas fiúntais féin a fhorbairt ar fhiúntas a gcuid oibre.

Ag obair le daoine eileBheith níos neamhspleáiche ó thaobh scileanna sóisialta agus scileanna idirphearsanta de;

A léiriú go bhfuil siad in ann feidhmiú i róil éagsúla i ngrúpa agus a bheith freagrach as tascanna cuí;

Bheith toilteanach cuidiú le daoine eile lena gcuid foghlama;

Aiseolas a thuiscint agus a bheith in ann freagairt dó; agus

Bheith ag obair le comhpháirtithe chun comhaontuithe a bhaint amach agus ag tosú ar easaontuithe a bhainistiú.

FéinbhainistiúMeasúnú a dhéanamh ar a bhfuil foghlamtha acu agus a gcur chuige a chur i gcomparáid le cur chuige daoine eile;

Naisc a dhéanamh idir a gcuid foghlama i gcomhthéacsanna éagsúla;

Bheith féin-stiúrtha trí bheith ag obair leo féin nó i ngrúpa;

Dóigheanna a fhoghlaim lena gcuid ama a bhainistiú;

Cuidiú a lorg ó fhoinsí éagsúla;

Bheith ag obair i dtreo spriocanna pearsanta a bhaint amach, spriocanna a shainaithin siad féin agus spriocanna a sainaithníodh i gcomhar le múinteoirí; agus

Muinín níos mó a bheith acu as an eolas atá acu ar a gcuid láidreachtaí agus laigí.

yr6_unit5 text.indd 3 25/03/2010 11:46

Trasna an Churaclaim: An fhoghlaim á nascadh

Ag forbairt féinmhuiníne agus freagrachta

Rólghlacadh a úsáid le ceisteanna i mbainistiú coimhlinte a fhiosrú

Ag comhroinnt, ag freagairt agus ag meas smaointe

lonbhá Cumarsáid Cinneadh

Comharthaíocht choirp

Conradh

Scileanna Smaointeoireachta agus Ábaltachtaí Pearsanta Teanga agus Litearthacht Drámaíocht

4

DlítheFocail agus abairtí a chluinf idh agus a úsáidf idh mé

yr6_unit5 text.indd 4 25/03/2010 11:46

Gníomhaíocht 1 Inár rang déanaimid... Cinneann an rang le chéile cad é mar ba chóir do bhaill idirghníomhú.

Gníomhaíocht 2 Méabh Úsáidtear scéal le hionbhá a fhiosrú.

Gníomhaíocht 3 CoimhlintDéanann páistí machnamh ar cé chomh cuiditheach agus atá rólghlacadh agus díospóireacht mar uirlisí le coimhlint a bhainistiú.

Gníomhaíocht 4Cad é mar a bhainistím coimhlint? Úsáideann páistí rólghlacadh leis na scileanna sin a fhorbairt atá de dhíth le coimhlint a bhainistiú go cuiditheach.

Gníomhaíocht 5 Cumarsáid dhíreachFiosraíonn páistí cad é mar a thig linn meas a bheith againn ar ár riachtanais féin agus coimhlint a bhainistiú go cuiditheach.

Gníomhaíocht foghlama

Gealltanas Comhaontú

Cuiditheachldirspleáchas

5

yr6_unit5 text.indd 5 25/03/2010 11:46

Gníomhaíocht foghlama 1: lnár rang ....

CRITÉIR RATHA MHOLTA

Cuirfimid conradh oibrithe dár seomra ranga le chéile. Leanfaimid orainn ag cuidiú le timpeallacht dhearfach foghlama a chruthú agus a choinneáil agus beimid freagrach as seo uilig.

CROÍ-CHOINCHEAP

Trí chonradh ranga chomhoibriú agus idirghníomhú a chumadh i ngach scoilbhliain nua, is féidir timpeallacht ranga atá sábháilte do chách a chruthú, agus féinmheas agus comhoibriú dearfach a chur chun cinn. Ba chóir go gcuirfeadh an conradh atmaisféar chun cinn sa dóigh is go mothaíonn gach duine sábháilte, go bhfuil meas orthu agus go bhfuil fiúntas leo.

GNÉITHE LE SONRÚ Déan tagairt d’Aonad Gorm Bhliain 5 Maireachtáil.Foghlaim.Le Chéile. Má chríochnaigh na páistí gníomhaíocht 1 agus má chum siad conradh ag tús Bhliain 5, déan tagairt dó seo agus meas mar a cuireadh le chéile é agus meas a fhiúntas chomh maith. Níl de chuspóir aige an bhliain roimhe a cháineadh ach díospóireacht oscailte a reáchtáil.

Ní gníomhaíocht seo is féidir a dhéanamh ar an chéad lá den scoilbhliain nua. Tá am de dhíth ar na páistí le haithne a chur ort agus ar do chuid treithe sula dtig leo labhairt gan srian. B’fhéidir go mbeadh sé níos fearr é a fhágáil go dtí níos moille sa mhí nuair a bheidh a fhios acu gnáthaimh agus reáchtáil phraiticiúil an tseomra ranga.

Nuair a mhothaíonn páistí gur éisteadh lena dtuairimí i ndáiríre, is amhlaidh is dócha go leanfadh siad an conradh (Airteagal 12, Na Náisiúin Aontaithe Coinbhinsiún um Chearta an Pháiste). Fiosraíonn ábhar ó Me, You, Everyone (arna tháirgeadh ag The Lift Off Initiative lch 34 - 40 le bheith ar fáil i nGaeilge) Cairt iomlán scoile ó pheirspictíocht na gceart agus na bhfreagrachtaí (féach rannán Léitheoireacht Bhreise Molta den Aonad seo).

DE DHÍTH - Rialacha an ranga ó Bhliain 5

LE DÉANAMH- Cur Chuige na gCeart - Pléigh é - Ransú Smaointe - Obair Ghrúpa- Mana - Athbhreithniú

Conradh ranga

6

yr6_unit5 text.indd 6 25/03/2010 11:46

Cur Chuige na gCeart

Pléigh é

Ransú Smaointe

Ag úsáid leagan páistechairdiúil de Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe um Chearta an Pháiste (CNACP) (mar shampla Primary Values lch 232 nó ceann íoslódáilte ó UNICEF), iarr ar na páistí pleanáil a dhéanamh ar cad é mar a roghnóidh siad na hairteagail a mbeidh baint acu leis an seomra ranga agus cad iad na hairteagail a bhainfidh leis an dóigh a ndéanann siad idirghníomhú agus iad ar scoil. Díobh siúd a bhaineann leo, cad iad na hairteagail is tábhachtaí don seomra ranga; an féidir na roghanna a fheabhsú go dtí go bhfuil cúig cinn ann? Mar shampla, thiocfadh leis an rang a chinneadh gurb iad airteagail 2, 8, 12, 16, 24 agus 31 na cinn is fóirsteanaí. An féidir iad a ghrúpáil leis an rogha dheiridh a laghdú? Cad é a chiallaíonn na hairteagail a roghnaíodh maidir leis na dóigheanna praiticiúla a mbímid ag idirghníomhú?

Mar shampla, ciallaíonn Airteagal 8 go gcaithfimid cúram breise a ghlacadh le fuaimniú agus litriú ceart a fhoghlaim ar ainmneacha na bpáistí ó thíortha eile a tháinig chuig ár rang; cad é eile a chiallaíonn sé? Thiocfadh le hAirteagal 30 a mhaíomh go gcaithfimid roinnt comharthaí a chur in airde thart

Pleanáil leis na páistí cad é mar a chinnfidh an rang ar ainm an chonartha: conradh; rialacha; comhaontú nó téarma éigin eile. Ansin, pleanáil cad é mar a chinnfidh siad ar ábhar na formáide roghnaithe - an oibreoidh na páistí i bpéirí? Grúpaí? Má oibríonn, cá mhéad a bheidh i ngach grúpa? Cad é mar a gheofar aiseolas?

Déan plé ar rialacha don seomraranga agus liostaigh na moltaí.Murar cuireadh na nithe aleanas san áireamh fiafraigh archóir iad a chur san áireamh: - Éistfimid le daoine eile; - Labhróimid go dearfach le daoine

eile; agus - Beidh meas againn ar thuairimí

daoine eile - go fiú murar linne iad.

Taispeáin na rialacha ó bhí anuraidh ann. Iarr ar na páistíléamh síos trí na rialacha agussmaoineamh ar an tionchar -má bhí ceann ar bith ann - a bhíacu ar an dóigh ar oibrigh agus ar fhoghlaim siad. Úsáid naceisteanna a leanas ledíospóireacht a thosú:

- Ar oibrigh na rialacha? - Má d’oibrigh, cad é mar a

d’oibrigh siad? Murar oibrigh, cad chuige nár oibrigh siad?

- An dtig leat smaoineamh ar athrú ar bith sa dóigh go dtig leis na rialacha oibriú níos fearr?

- Cad iad na rialacha a raibh tábhacht ar leith leo?

- An bhfuil orainn riail ar bith eile a chumadh?

- An dtiocfadh linn/ar chóir dúinn ceann ar bith a bhaint amach?

- Ar chóir dúinn focail a athrú? - Cá mhéad atá de dhíth orainn?

ar an scoil i dteanga na bpáistí a fhreastalaíonn uirthi; an gciallaíonn sé rud ar bith eile do do sheomra nó do do scoil? Cuir d’fhiosrú ar chearta na bpáistí tríd an CNACP sa mheá trí iarraidh ar na páistí:

- na freagrachtaí a bheadh ag gach duine a mholadh maidir leis na hairteagail; agus - cad é mar is féidir iad a chur i bhfeidhm go praiticiúil taobh istigh den seomra ranga.

D’fhéadfaí gurbh é an toradh a bheadh ar na hairteagail a fhiosrú agus iad a úsáid mar spreagadh díospóireachta ná bealach eile a aimsiú le comhaontú ranga a chur le chéile. Mar rogha air sin, thiocfadh leat an cur chuige mar atá breactha thíos a úsáid.

Tosaigh a iarraidh ar an rang smaoineamh faoi na rialacha a chaithfidh gach duine a choinneáil: luasteorainn, cosc ar chaitheamh tobac in áiteanna poiblí, cluichí, srl. Fiafraigh faoi rialacha chomh maith in eagraíochtaí a bhfuil baint ag baill ranga leo. Cad chuige a bhfuil gá leis na rialacha seo? Pléigh na samplaí a thugann na páistí. Pléigh buntáistí agus míbhuntáistí rialacha iomlán na scoile a bheith acu. Pléigh an dóigh a mbaineann na rialacha leis na hábhair níos leithne amhail sláinte, sábháilteacht, cothroime, meas, caoinfhulaingt, gealltanas agus mar sin de. Pléigh buntáistí agus míbhuntáistí maidir le comhaontú ar mhodh oibre i do sheomra ranga.

Ansin, mínigh gur mhaith leat go mbeadh seans ag gach duine le foghlaim agus le mothú go bhfuil fiúntas leo agus go bhfuil meas ag daoine orthu. Má táimid uilig le labhairt fúinn féin agus na rudaí atá tábhachtach dúinn, caithfimid smaoineamh faoi cad é mar is féidir linn sin a chur i gcrích.

7

yr6_unit5 text.indd 7 25/03/2010 11:46

Conradh Seomra Ranga

Gníomhaíocht foghlama 1: lnár rang... (ar lean)

Obair Ghrúpa

Soiléirigh moladh ar bith ó na ceisteanna thuasluaite ar féidir leo bheith doiléir duitse nó do na páistí. Déan cinneadh ar na catagóirí a bhfuil gá le comhaontú leo, mar shampla gluaiseacht thart ar an seomra, sábháilteacht do dhaoine lena dtuairimí srl a thabhairt. Pléigh na moltaí, dírigh aird ar rud ar bith coitianta iontu agus pléigh leis na paistí cad é mar is féidir na moltaí a chur le chéile nó a chealú de réir mar a fhóireann sin. Aontaigh ar cá mhéad riail a bheidh ag an rang, agus ansin iarr ar na páistí go haonarach líon aontaithe na rialacha is tábhachtaí dar leo a liostú. Nuair atá siad críochnaithe, iarr orthu grúpaí de chúigear nó de sheisear a dhéanamh. Ag úsáid a liostaí aonaracha mar phointe tosaigh, iarr orthu liosta deiridh de ráitis aontaithe a shíleann an grúpa atá tábhachtach a chur le chéile. Cuir i gcuimhne dóibh fáthanna a thabhairt ar a roghanna, mar shampla: Labhraímid go ciúin i bpéirí agus in obair ghrúpa sa dóigh is nach gcuirimid isteach ar dhaoine eile. Iarr ar gach grúpa a mholtaí de cheathrar nó de chúigear a chur i láthair na bpáistí eile agus an fáth ar roghnaíodh iad a mhíniú. Spreag iad le fíricí nó fianaise a úsáid le tacú lena rogha gan duine ar bith a ainmniú nó gan tagairt a dhéanamh do chás ar bith. Úsáid na frásaí - In amanna tharla _____ nó Déanann roinnt daoine _________ .

Déan iarracht conradh ar chomhoibriú sa seomra ranga a chomhaontú. Mol tréimhse thrialach, agus ina dhiaidh thig le gach duine na rialacha a mheas agus a leasú. Ina theannta sin, pléigh cad é mar ba chóir plé le sárú na rialacha. Cuir an comhaontú ar taispeáint go soiléir agus tabhair deis do na páistí an rogha aontaithe a thaispeáint dá dtuismitheoirí agus plé leo cad é mar a d’aontaigh an rang dul i ngleic le sárú na rialacha. Cuir na hiarmhairtí ar taispeáint, cóngarach don chomhaontú. Ar an dóigh seo, beidh a fhios ag daoine eile a oibríonn leis na páistí cad é mar a oibríonn do rang le chéile agus cad é atá le déanamh nuair nach gcloíonn baill leis an chomhaontú. Cinntíonn seo cothroime, comhsheasmhacht agus comhionannas agus beidh sé úsáideach go háirithe do chúntóirí ranga, do mhaoirseoirí lóin, do mhúinteoirí eile sa scoil agus do mhúinteoirí sealadacha.

8

yr6_unit5 text.indd 8 25/03/2010 11:46

lnár rang d’aontaigh muid: Go labhróimid go ciúin i bpéirí agus in obair ghrúpa sa dóigh nach gcuirimid isteach ar dhaoine eile; Bogaimid go cúramach thart ar an seomra ranga sa dóigh...

Mana

Cuir na páistí i ngrúpaí, agus iarr ar gach grúpa mana ranga a dhearadh agus a rogha a chur i láthair an chuid eile den rang. Iarr ar gach duine, aosaigh san áireamh, vóta a chaitheamh ar mhana amháin don seomra ranga. Le chéile, déan cinneadh ar cad é mar ba chóir don vótáil tarlú. Mar shampla, smaoinigh ar mhodh Bailiú Poistíní mar a shonraítear in Foghlaim Ghníomhach agus Modhanna Gníomhacha Teagaisc, lch 58. Thiocfadh leis an ghrúpa roghnaithe a mana a ullmhú agus é a chur isteach mar chuid de dhearadh le taispeáint taobh leis an chonradh ranga. Thiocfadh leis an rang vóta a chaitheamh ar an dearadh chomh maith.

Athbhreithniú

Is smaoineamh maith é athbhreithniú a dhéanamh ar an chonradh ó am go chéile, nó de réir mar a éiríonn ceisteanna, agus é a leasú de réir mar is gá. Smaoinigh ar ghrúpa atá ar chomhairle an ranga a cheapadh le monatóireacht a dhéanamh ar a n-éifeachtúlacht agus athraigh grúpaí ó am go chéile le linn na scoilbhliana go dtí go mbeidh gach duine sa rang bainteach leis. Is féidir Am Ciorcail a úsáid chomh maith le múinteoirí, cúntóirí ranga, cuiditheoirí tuismitheoirí, ábhair mhúinteoirí nó maoirseoirí a dhéanamh páirteach chun meastóireacht a dhéanamh ar chomhaontú an ranga agus/nó ar a iarmhairtí bainteacha.

9

yr6_unit5 text.indd 9 25/03/2010 11:46

Gníomhaíocht foghlama 2: Méabh

CRITÉAR RATHA MOLTA

Tuigfimid agus labhróimid faoin tábhacht a shiúlann le hionbhá.

CROÍ-CHOINCHEAP

Caithfimid aire a thabhairt don rud a tharlaíonn do dhaoine eile agus smaoineamh faoi na hiarmhairtí mar gheall ar ár ngníomhartha.

GNÉITHE LE SONRÚ Athraigh gné ar bith den teanga sa scéal lena bhfuil tú míchompordach. Nó, mar rogha air sin, mínigh don rang go gcluinfidh siad teanga sa scéal nach n-úsáideann siad de ghnáth. Seo teanga an charachtair sa scéal, Seán Ó Coileáin, agus léiríonn sé an dóigh a bhfuil sé cráite.

Dearadh an scéal agus na ceisteanna le plé a spreagadh agus le hionbhá a fhorbairt. Níl siad deartha do fhreagraí scríofa.

Tugann an scéal seo deis le cearta daonna agus freagrachtaí sóisialta

Méabh

Léigh an scéal faoi Mhéabh leis na páistí. Is dócha go mbeidh ort é a léamh an dara huair sa dóigh go dtig leis na paistí na sonraí faoin rud a tharla a thabhairt chun suntais. I ngrúpaí, iarr ar na páistí an scéal a athinsint agus cuidiú lena chéile na príomhimeachtaí a ainmniú. Iarr orthu aird a dhíriú ar chuid ar bith de nár thuig siad nó nach raibh siad cinnte faoi.

a phlé agus le foinsí cuidithe agus tacaíochta a fhiosrú do dhaoine aonaracha agus do theaghlaigh taobh istigh den phobal áitiúil. Is ceisteanna tábhachtacha iad do gach páiste agus tabharfaidh sé léargas duit ar cheisteanna an phobail áitiúil taobh istigh de do rang.

DE DHÍTH - Méabh (Áis A)

LE DÉANAMH - Méabh - Labhair le Chéile

10

yr6_unit5 text.indd 10 25/03/2010 11:46

Pléigh gach cuid nár tuigeadh trí cheist a chur ar dhaoine eile sa rang an féidir leo é a mhíniú. Mar shampla, b’fhéidir nach mbeadh eolas ar bith ag roinnt páistí faoi Naomh Antaine, ach b’fhéidir go mbeadh daoine eile ábalta a mhíniú cé a bhí ann. Nó, iarr ar na páistí taighde a dhéanamh ar ghné ar bith nár tuigeadh.

Úsáid na ceisteanna a leanas le díospóireacht a fhorbairt. Spreag na páistí fáthanna a thabhairt ón scéal nó óna dtaithí féin do gach freagra.

- Cá huair a shíleann tú a tharla an scéal? - Cá háit ar tharla sé? - Cé hiad na príomhcharachtair atá bainteach leis? - An féidir leat fáth a thabhairt ar cad chuige a raibh boladh toite i dteach Sheáin? - Cad chuige a raibh doras tosaigh nua ag Seán? - Cén aois, a shíleann tú, atá ag Seán Ó Coileáin? - Cad é a thig leat a insint faoi Mhéabh? - Dá gcuirfeá ceist ar Sheán faoin dóigh ar mhothaigh sé agus é ag siúl ón séipéal, cad é a shíleann tú a bheadh le rá aige?

Labhair le Chéile

Iarr ar ghrúpa amháin tús an scéil a athinsint ina bhfocail féin. Ansin, lig do gach grúpa cur leis an athinsint go dtí go mbíonn athinsint iomlán déanta ar an scéal i bhfocail na bpáistí. Nó, tabhair cead do gach grúpa clárscéal a chruthú agus gach cuid a léiriú.

- Nuair a thosaigh Seán a lasadh na tine, cad chuige ar thosaigh sé a chrith? - [Léigh an sliocht aibhsithe sa scéal arís] - Nuair a chuala tú an chuid seo sa chéad dul síos, cad é mar a mhothaigh tú? - Dá mba tusa Seán, cad é a dhéanfá? - Dá mbuailfeadh Seán leis an choirloisceoir, cad é a déarfadh siad lena chéile? - Cad iad na ceisteanna ba mhaith leat a chur ar Sheán? - Cén dóigh a léiríonn teanga Eilíse agus Chaitlín a mothúcháin do Sheán? - Cad iad na Cearta Daonna a sháraítear nuair a chuireann duine teach duine eile trí thine? - Cad iad na heagraíochtaí a chuireann cúram ar fáil do dhaoine ar scriosadh a dtithe i do phobal?

Forbair an scéal ar dhóigh ar bith atá fóirsteanach duit, mar shampla: - Cad é a tharlódh dá … - Cad é a shíleann tú a tharlóidh anois …

Is féidir leat an ghníomhaíocht agus na hábhair a éiríonn as seo a shíneadh trí iarraidh ar na páistí: - tuarascáil nuachtáin a scríobh ón eolas atá agat sa scéal faoin tine; - rólghlacadh a dhéanamh ar na carachtair sa scéal; - agallaimh charachtar a scríobh bunaithe ar an scéal, a dtaithí féin agus an t-ionbhá atá acu leis na carachtair; - an scéal a athscríobh bunaithe ar dhearcadh an choirloisceora, dar leo; - na ceisteanna a bheadh orthu a chur ar an choirloisceoir lena chinntiú go raibh siad den tuairim cheart; - obair i bpéirí nó grúpaí beaga leis an scéal a athinsint mar dhráma, stiallchartúin ghrinn, leabhar pictiúr, léarscáil, srl; - tuairisc phóilíneachta a chur le chéile ar gach coirloisceoir, ag socrú cad iad na gnéithe riachtanacha a bheadh ann agus taighde a dhéanamh air seo lena n-oifigeach áitiúil póilíneachta; - labhairt lena chéile faoi iarmhairtí na ngníomhartha féin; - an t-eolas ón scéal a úsáid le pictiúr de Sheán Ó Coileáin a tharraingt; nó - ceisteanna ceart daonna a bhaineann le Méabh a fhiosrú níos doimhne trí ábhair ó Me, You, Everyone a úsáid, arna tháirgeadh ag Tionscnamh Éirigh Leat (The Lift Off Initiative) agus a bhfuil tagairt déanta dó i Rannán Léitheoireachta Breise Molta den Aonad seo.

Síneadh

11

yr6_unit5 text.indd 11 25/03/2010 11:46

Gníomhaíocht foghlama 3: Coimhlint CROÍ-CHOINCHEAP

Is minic a bhíonn páistí i gcásanna coimhlinte. Déanann an ceacht seo machnamh ar chásanna coimhlinte agus measann sé dóigheanna ar féidir coimhlint a bhainistiú.

Labhair le Chéile

Scríobh an ráiteas seo a leanas ar an chlár: Labhair muid le chéile faoi choimhlintí, agus seo ceann a roghnaigh muid machnamh a dhéanamh air. Cuir na páistí ina bpéirí cothroma agus iarr ar gach péire an ráiteas a scríobh ar leathanach smeach-chairte agus ansin cás coimhlinte a tharraingt agus nó a scríobh ar an leathanach. Iarr ar gach péire a gcás a chur i láthair i bhfoirm scríofa agus/nó mar ealaín don chuid eile den rang. Is féidir leis na páistí an choimhlint a léiriú ar bhealach teibí ag úsáid réimse meán, uirlisí agus próiseas. An mbaineann an choimhlint leis an rang iomlán nó le duine amháin nó beirt? Nuair atá na cásanna coimhlintí uilig curtha, an féidir cuid ar bith díobh a ghrúpáil le chéile? Seo deis le do dhearcadh féin ar chineálacha coimhlintí a bhaineann le do rang nó le do scoil a fháil amach!

GNÉITHE LE SONRÚ Tá nasc láidir idir na gníomhaíochtaí seo agus scileanna éisteachta san Aonad Glas agus leanann sé ar aghaidh uathu siúd a rinneadh i nGníomhaíocht Foghlama 4 san Aonad Gorm i mBliain 5. Ba chóir go mbeadh ár bhfreagairtí i gcásanna coimhlinte tuisceanach agus bunaithe ar an mhéid a chluinimid, an mhéid a thuigimid faoi mhothúcháin an chainteora, agus ár riachtanais agus ár mothúcháin féin sa chás sin. Caithfimid teagmháil a dhéanamh go soiléir le meas agus le hionbhá. Tá na gníomhaíochtaí seo nasctha go dlúth leo siúd sna hAonaid Dhearga

CRITÉIR RATHA MHOLTA

Aimseoimid cásanna ina dtarlaíonn coimhlint. Pléifimid cásanna coimhlinte agus déanfaimid machnamh ar bhealaí cuiditheacha le dul i ngleic leo.

agus Oráiste mar dá mhéad aithne atá againn orainn féin agus dá airde ár bhféinmheas, is amhlaidh is fusa a bheidh sé againn coimhlint a bhainistiú.

DE DHÍTH - Leathanaigh smeach-chairte bhána - Cásanna Rólghlactha (Áis B)

LE DÉANAMH- Labhair le Chéile - Cásanna Coimhlinte - Cásanna Rólghlactha - Machnamh

12

yr6_unit5 text.indd 12 25/03/2010 11:46

Cásanna Coimhlintí Cásanna Rólghlactha

Iarr ar na páistí cásanna ina dtarlaíonn coimhlintí a aithint (mar shampla teaghlaigh, cairde, rang, clós súgartha, sráid, comharsanacht, grúpaí creidimh nó/agus grúpaí polaitiúla, tíortha, srl.). Úsáid na ceisteanna a leanas mar threoir do dhíospóireacht ar choimhlintí: - Cad é a tharlaíonn? - Cad é mar a chríochnaíonn coimhlintí de ghnáth? Cad chuige? - An mbíonn buaiteoirí agus cailliúnaithe i gcónaí ann (faigheann duine amháin an rud ba mhaith leis nó léi nó an rud atá de dhíth air nó uirthi)? - Cad é mar is féidir linn idirdhealú a dhéanamh idir riachtanais agus mianta?

Anois, cuir an choimhlint idir Aindriú agus Gearóidín i láthair an ranga. Is deartháir agus deirfiúr iad Aindriú agus Gearóidín. Éiríonn Gearóidín ar dtús i gcónaí, caitheann sí 20 bomaite sa seomra folctha, agus ní fhágann sí mórán ama ag Aindriú le cithfholcadh a bheith aige ach amháin má éiríonn sé go han-luath le dul isteach roimpi. B’fhéidir gur mhaith le Gearóidín 20 bomaite a chaitheamh sa seomra folctha, ach caithfidh go leor ama a bheith ag an bheirt acu le hiad féin a ní. Ansin, mínigh gur fearr do na páistí na coimhlintí seo a bhainistiú iad féin.

Roghnaigh an cás is oiriúnaí ó Cásanna Rólghlactha (Áis B) nó cum cásanna eile le chéile atá oiriúnach do do rang. Iarr ar roinnt páistí cuid de na cásanna rólghlactha, nó iad uilig, a dhéanamh. I ndiaidh gach rólghlacadh a bheith déanta, úsáid na ceisteanna a leanas le haghaidh machnaimh agus díospóireachta: - Cad é a tharla? - Cad é mar a mhothaigh na daoine sa rólghlacadh? - Cad é mar a mhothaigh tú nuair a bhí tú ag éisteacht leis an chainteoir? - Ar thug tú aird ar a m(h)othúcháin? - An raibh tú ábalta do mhothúcháin féin a aithint agus a mhíniú? - An raibh tú ábalta an rud ba mhaith leat tarlú a iarraidh go hurramach agus gan locht a chur ar dhuine eile? - Cad é mar a mhothaigh an chuid eile den rang? - Cad é mar a chríochnaigh an choimhlint? - An mar seo a chríochnaíonn coimhlintí den chineál seo de ghnáth? - An raibh daoine sásta go leor go raibh gach duine ábalta bogadh ar aghaidh? - Cad é mar a thiocfadh le rudaí bheith éagsuil?

Is féidir iarraidh ar na páistí a rinne rólghlacadh triail a bhaint as cuid de na moltaí ranga. Nuair atá an rólghlacadh críochnaithe, tabhair am do na páistí labhairt faoin rólghlacadh agus éirí as an ról acu.

Ansin, fiafraigh díobh an féidir leo smaoineamh ar réitigh ar fhadhb Aindriú agus Ghearóidin. Ar na freagraí is féidir a bheith ann: an t-am sa seomra folctha a theorannú nó róta a bheith ann don chéad duine istigh. Faoi dheireadh, cuir na ceisteanna a leanas ar na páistí leis an díospóireacht a spreagadh: - An féidir leat smaoineamh ar chásanna nach bhfuil i gceist iontu ach: - cailliúnaithe agus cailliúnaithe (níor thaitin an toradh le duine ar bith bainteach leis); nó - buaiteoirí agus buaiteoirí (thaitin an toradh le gach duine bainteach leis)? - Cad é mar a dhéanaimid cinnte de go bhfuil gach duine sásta go leor sa deireadh le bogadh ar aghaidh i gcás coimhlinte? - Cad é a tharlaíonn sa choimhlint má shiúlann daoine ar shiúl nó mura lábhraíonn siad le chéile? - Cad iad na conclúidí is féidir linn a fháil ónár ndíospóireacht?

Machnamh

- Cad é a d’fhoghlaim na haisteoirí? - Cad é a d’fhoghlaim gach duine eile?

Iarr ar na páistí an méid a d’fhoghlaim siad óna gcuid oibre sa cheacht seo a chur in iúl. Cuir i gcuimhne dóibh machnamh a dhéanamh ar na roghanna an chéad uair eile atá siad i gcás coimhlinte. Tá an t-aonad seo nasctha go dlúth le straitéisí cinnteoireachta fiosraithe i nGníomhaíocht Foghlama 2 san Aonad Vialait. Spreag iad le machnamh a dhéanamh ar na straitéisí seo le cinntí a dhéanamh. Cuideoidh seo leo cinneadh a dhéanamh i gcásanna coimhlinte.

13

Róta Seomra Folctha

yr6_unit5 text.indd 13 25/03/2010 11:46

Gníomhaíocht foghlama 4: Cad é mar a bhainistím coimhlint?CROÍ-CHOINCHEAP

Má thuigimid ár ndearcadh féin i leith coimhlinte, is féidir go mbeidh sé ina chuidiú againn.

GNÉITHE LE SONRÚIs iomaí dearcadh éagsúil atá ann faoi choimhlint, agus b’fhéidir go mbeadh dearcadh éagsúil againn i gcásanna éagsúla. Cuidíonn na rudaí a leanas linn coimhlint a bhainistiú níos éifeachtaí: ag smaoineamh ar dhearcaí éagsúla, ár ndearcaí féin a aithint, agus machnamh a dhéanamh ar a mbuanna agus laigí.

DE DHÍTH - Cártaí Ainmhithe (Áis C) - Cur Síos ar Ainmhithe (Áis D) - Ábhair Theagaisc (Áis E) - Mo Liosta Treoirlínte le Dul i nGleic Coimhlint (Áis F)

LE DÉANAMH - Cé Mé? - Bainistiú Coimhlinte- Páistí ag Bainistiú Coimhlinte

I mBliain 5, iarradh ar gach duine a ndearcadh faoi choimhlint a aithint. B’fhéidir gur mhaith leat súil siar a chaitheamh ar an ulchabhán, leon, bhéirín, choinín, asal, mhoncaí, fhéileacán agus ar an phearóid.

Sa ghníomhaíocht seo, amharcfaimid ar na hainmhithe seo a leanas: an colm, an chaora, an seilide, an eilifint, an chráin dhubh, an dobhareach, an t-iora, agus an frog. Amharc ar thacar Bhliain 6 leis féin, nó, amharc air i gcomhair le tacar Bhliain 5. Is é is sprioc dó ná gach duine sa rang a chumasú leis an dóigh a mbainistíonn siad coimhlint ina saol de ghnáth a aithint.

Cé Mé?

CRITÉAR RATHA MOLTA

Léireoimid an dóigh le coimhlint a bhainistiú go cuiditheach.

14

Mo bhealach féin le dul i ngleic le coimhlint

yr6_unit5 text.indd 14 25/03/2010 11:46

Nuair a tharlaíonn cásanna coimhlinte taobh amuigh den seomra ranga, thiocfadh leis a bheith úsáideach machnamh a dhéanamh orthu siúd de réir mar a tharlaíonn siad lena chur i gcuimhne do na páistí na straitéisí a d’fhoghlaim siad le dul i ngleic leo. Tá dearcadh láidir ag na páistí go gcaithfear teacht ar réiteach cothrom nuair a tharlaíonn cásanna coimhlinte. Is doiligh seo a bhaint amach in amanna. Is minic a bhíonn coimhlint scriosach, bagrach agus lán lochta, a bhfuil mímhuinín agus mí-aithint mar thoradh air. Bíodh sin mar atá, le bainistíocht chúramach is féidir plé le cásanna coimhlinte go hurramach, go cuiditheach agus go cruthaitheach, agus fás agus tús nua mar thoradh air.

Mar mhúinteoir, is dócha gur minic tú i ról bainistiú coimhlinte. Leagann Áis E roghanna amach do mhúinteoirí le cásanna deacra a láimhseáil sa chlós súgartha. Is ionann, i gcuid mhór dóigheanna, ról bainistiú coimhlinte agus an ról a ghlacann na haosaigh ar bord in obair chiorcail. Cuirtear breithiúnas ar fionraí agus ní gá réiteach a sholáthar. Thiocfadh é a dhéanamh mar chuid d’obair chiorcail, má tá sé fóirsteanach. Bíodh sin mar atá, ní mholtar an cur chuige seo a úsáid le grúpa páistí nár ghlac páirt ina leithéid d’obair den chineál seo roimhe. Má bhíonn grúpaí páistí páirteach i gcoimhlint, tabhair cead do gach grúpa ionadaí a roghnú le feidhmiú mar urlabhraí.

Bainistiú Coimhlinte Le tús a chur leis, cuir na páistí i ngrúpaí agus tabhair Cártaí Ainmhithe (Áis C) do gach grúpa. Iarr ar na grúpaí na cártaí a leagan amach sa dóigh go bhfuil sé furasta ag gach duine sa ghrúpa iad a fheiceáil. Iarr ar gach duine a aithint ina n-intinn, gan focal a rá, an cárta is fearr a léiríonn iad féin. Ní gá dóibh an cárta a roghnaigh siad a chur in iúl do na páistí eile. (Thiocfadh leat, áfach, cinneadh a dhéanamh iarraidh ar na páistí an cárta a roghnaigh siad a roinnt agus a mhíniú dá ngrúpa cad chuige ar roghnaigh siad é; ná déan seo murab fhéidir é a dhéanamh go híogair. Mar rang, pléigh na buntáistí agus míbhuntáistí féideartha a bhaineann le gach dearcadh ainmhí agus na scileanna a bheadh le forbairt ag gach ceann acu le bheith níos éifeachtaí agus iad ag bainistiú coimhlinte.

Tabhair amach an cur síos a théann le gach ainmhí (Áis D), agus fiafraigh de na páistí an n-aontaíonn siad gur léiriú fíor é an cur síos ar an ainmhí a roghnaigh siad ar a ndearcadh féin ar choimhlint. Má tá na páistí i do rang breá cleachta le bheith ag caint go tuisceanach agus go híogair lena chéile, iarr orthu an t-ainmhí a roinnt lena ngrúpa. Iarr ar na grúpaí plé a dhéanamh ar cé acu a aontaíonn siad leis an rogha nó nach n-aontaíonn. Ina dtuairim féin, an léiríonn sé dearcadh an phaiste? Cad chuige? Cad chuige nach léiríonn sé?

Más rud é gur úsáid tú cártaí Bhliain 5 chomh maith, an féidir cur síos níos fearr a dhéanamh ar dhuine le dearcadh ainmhí ón tsraith sin? Ar athraigh duine ar bith a ndearcadh ó bhí anuraidh ann? Má d’athraigh, cad chuige? Cén dóigh?

Is féidir gur eispéireas foghlama an-úsáideach é do pháistí iad a dhéanamh páirteach i mbainistiú coimhlinte. Caithfidh muinín a bheith ag na páistí eile as an pháiste roghnaithe, agus is iad na páistí eile ba chóir é/í a ainmniú. Is onóir é a bheith roghnaithe, ach caithfidh an páiste a bheith ullmhaithe go maith. Is féidir leat iad a ullmhú trí ligean dóibh cásanna rólghlactha a dhéanamh. Cuireann Áis F roinnt treoirlínte úsáideacha i láthair na bpáistí, ar féidir leo iad a chur i bhfeidhm sa rólghlacadh. Nuair atá na páistí i mbun bainistiú coimhlinte, caithfidh tú monatóireacht a dhéanamh orthu go grinn. Tá cuid mhór scoileanna páirteach i scéimeanna cairde sa chlós súgartha nó i scéimeanna idirghabhála piaraí le coimhlint a bhainistiú agus faigheann siad oiliúint speisialta leis seo a dhéanamh.

Páistí ag Bainistiú Coimhlinte

Ag Dul i nGleic le Coimhlint

15

yr6_unit5 text.indd 15 25/03/2010 11:46

Gníomhaíocht foghlama 5: Cumarsáid Dhíreach CROÍ-CHOINCHEAP

Sa ghníomhaíocht roimhe, d’fhoghlaim na páistí faoi chásanna coimhlinte. Díríonn an ghníomhaíocht seo ar an dóigh a dtig linn meas a bheith againn ar ár riachtanais féin agus ar riachtanais daoine eile le coimhlint a bhainistiú ar bhealach ceannasach agus múinte nach ngortaíonn daoine eile d’aon turas.

GNÉITHE LE SONRÚ Tarlaíonn coimhlint gach áit - sa bhaile, ar scoil, taobh amuigh de scoil agus sa phobal áitiúil agus sa mhórphobal. Tá sé nádúrtha, ach ag brath ar an dóigh a bpléitear le coimhlint d’fhéadfadh an t-eispéireas a bheith dearfach nó diúltach. Tá cuid mhór cleachtaidh de dhíth le heispéireas dearfach a dhéanamh de. Caithfidh an dóigh a mbainistítear coimhlint sa seomra ranga a bheith ag teacht le polasaí coimhlinte na scoile agus caithfidh pobal iomlán na scoile é a chleachtadh go seasta agus go cóir má tá páistí le dearcaí dearfacha agus cuiditheacha a fhoghlaim maidir lena bhainistiú.

DE DHÍTH - Irisí agus nuachtáin le pictiúir - Siosúir - Gliú - Leathanaigh mhóra pháipéir - Á Rá ar Bhealach Níos Fearr (Áis G)

LE DÉANAMH - Colláis - Labhair Faoi- Cumarsáid a Dhéanamh - Á Rá ar Bhealach Níos Fearr - Do Riachtanais a Chur in Iúl- Má Bhíonn an tAm Ann

Iarr ar na páistí grúpaí a dhéanamh. Tabhair réimse irisí agus nuachtán dóibh ar a bhfuil cuid mhór pictiúr. Iarr orthu na pictiúir a fháil a léiríonn daoine ag déanamh cumarsáide lena chéile. Nuair atá cuid mhór pictiúr acu, iarr orthu dhá chineál a dhéanamh díobh: cairdiúil agus míchairdiúil. Iarr ar gach grúpa dhá cholláis a dhéanamh, ceann don dá chineál. Iarr orthu na pictiúir chairdiúla a ghreamú de leathanach amháin agus na cinn mhíchairdiúla de leathanach eile. Nó, iarr orthu bolgáin chainte nó focail a chur leis na pictiúir a roghnaigh siad ag úsáid teanga chuí atá cairdiúil agus míchairdiúil. Cuir na colláisí ar an bhalla.

CRITÉAR MOLTA RATHA

Léireoimid bealaí ina dtig linn ár riachtanais a chur in iúl go hurramach.

Colláis

16

yr6_unit5 text.indd 16 25/03/2010 11:46

Pléigh leis na páistí an dóigh a n-úsáidimid focail. Iarr orthu: Tabhair dom an peann luaidhe a rá le guth cairdiúil agus ansin iarracht a dhéanamh é a rá le guth míchairdiúil. Pléigh an difear. Iarr orthu smaoineamh ar shamplaí eile, agus spreag iad le smaoineamh faoi na cialla difriúla a chuirtear in iúl nuair a athraítear tuin na teanga, mar shampla: ag rá Gabh Mo Leithscéil go ciontach, go hamhrasach, go ceisteach, go héilitheach, go leithscéalach nó go hurramach (mar shampla nuair atá an duine eile páirteach i ngníomhaíocht eile).

Mínigh do na páistí go ndéanaimid cumarsáid ar bhealaí neamhbhriathartha. Bogaimid ár gcorp ar bhealaí a chuireann in iúl cad é mar a smaoinímid agus cad é a mhothaímid. Cuir i gcuimhne dóibh go dtugaimid comharthaíocht choirp air seo. Déanaimid níos mó cumarsáide gan focail ná a dhéanaimid le focail. Déan machnamh air seo leis na páistí. Pléigh leis na páistí na bealaí uilig a ndéanaimid cumarsáid go neamhbhriathartha (mar shampla gothaí gnúise, teagmháil súl, gothaí, tadhall agus comharthaíocht choirp).

Mínigh go bhfuil sé tábhachtach go mbíonn na focail a úsáidimid ag teacht le tuin ár ngutha agus lenár gcomharthaíocht choirp. Cuir na páistí ag obair le chéile le samplaí a thabhairt de rudaí a deirimid agus nach mbíonn ár gcomharthaíocht choirp ag teacht le tuin ár ngutha. Mar shampla, dá ndéarfadh duine An dtig peann luaidhe a bheith agam le fiacla druidte agus é a sciobadh ag an am céanna, ní bheadh na focail ná na leideanna neamhbhriathartha ag teacht le chéile.

Ansin, iarr ar na páistí: Nuair a bhuailimid le duine don chéad uair, cad é a chuidíonn linn a oibriú amach an bhfuil an duine sin cairdiúil? (Má bhíonn siad ag gáire, is dócha go mbeimid compordach agus cairdiúil leo.) Iarr orthu smaoineamh faoi cad é mar a chinneann siad má bhíonn spion mhaith ar chairde/pháirtnéir/mhúinteoirí/thuismitheoirí?

Anois, iarr ar na páistí rólghlacadh a dhéanamh faoin dóigh a bhfaca siad duine i mbun cumarsáide ar bhealach míchairdiúil. Mínigh dóibh go dtugar cumarsáid ionsaitheach air seo. Ansin, iarr na rudaí a leanas:

Cumarsáid a Dhéanamh

17

Bailigh na páistí le chéile. Pléigh a gcolláisí. Iarr ar gach grúpa tuairisc a thabhairt agus cur síos a dhéanamh ar a gcolláisí. Úsáid na ceisteanna a leanas le díospóireacht a spreagadh:

- Cad iad na mothúcháin atá á gcur in iúl? - Déan cur síos ar staidiúir na ndaoine sna pictiúir? - Cén bealach a bhfuil siad ag cur a gcorp? - An bhfuil an chumarsáid á déanamh le focail amháin? - Cad iad na éagsúlachtaí idir na pictiúir atá cairdiúil agus na cinn atá míchairdiúil? Déan iarracht fíricí a úsáid in áit dobhriathra agus aidiachtaí. In áit ‘Tá cuma shásta uirthi’ a rá smaoinigh faoin rud a shíleann tusa a dhéanann í sásta: tá a beola oscailte, tá a fiacla le feiceáil, tá cuma uirthi go bhfuil sí ag gáire, tá línte gáire lena súile, níl a clár éadain eitrithe.

Le ransú smaointe pléigh focail leis na páistí a chuireann síos ar chumarsáid chairdiúil agus mhíchairdiúil. Déan liostaí de na focail seo agus tabhair samplaí d’abairtí a úsáideann páistí sna cásanna seo.

Labhair Faoi

yr6_unit5 text.indd 17 25/03/2010 11:46

Gníomhaíocht foghlama 5: Cumarsáid dhíreach (ar lean) 18

- Nuair a dhéanann duine cumarsáid ionsaitheach leat cad é mar a mhothaíonn tú? (Is féidir le daoine difriúla mothúcháin dhifriúla a bheith acu, agus thiocfadh leis an rang réimse na mothúchán seo a léiriú.)

- Cén dóigh a bhfreagraíonn tú?

Léigh an cás a leanas leis na páistí:

Maidin amháin bhí Réamann ag siúl síos an dorchla ag glacadh leabhar ón seomra ranga chuig an leabharlann. Bhí Sorcha mall don scoil agus bhí sí ag rith síos an dorchla. Bhuail sí in éadan Réamann agus d’imigh na leabhair uilig thart ar an urlár. “Is bómán ciotach tú!” a scairt Réamann. “Amharc ar an rud a thug tú orm a dhéanamh.”

Fiafraigh de na páistí cad é a shíleann siad faoin dóigh ar láimhseáil Réamann an cás. Cad é a thiocfadh leis a rá a bheadh ceannasach in áit ionsaitheach? Pléigh.

Iarr ar na páistí smaoineamh faoi chásanna nuair nach ndúirt siad/duine eile an rud ba mhaith leo a rá - nuair nárbh iad na focail a tháinig amach na cinn ba chóir dóibh a rá. Iarr orthu sampla a thabhairt. Ansin, roghnaigh cuid de na cásanna seo. Iarr ar na páistí grúpaí de phéirí nó de thriúr a dhéanamh le haithris a dhéanamh ar na cásanna seo agus le cumarsáid a dhéanamh ar bhealach nach bhfuil ionsaitheach ach a thugann faoi riachtanais an cháis (ceannasach).

Á Rá ar Bhealach Níos Fearr

Le chéile, pléigh na dóigheanna a dtig le páistí cumarsáid ionsaitheach a dhéanamh le cairde ar scoil. Féach Áis G, ina bhfuil samplaí de thagairtí ionsaitheacha agus bealaí comhroghnacha le cumarsáid a dhéanamh taobh leo. Pléigh na samplaí seo leis na páistí.

Ansin, déan péirí de na páistí agus iarr orthu a samplaí féin a scríobh. Is féidir gur rudaí iad a dúradh go hionsaitheach leo roimhe nó rudaí a chum siad féin. Iarr samplaí orthu faoin dóigh a dtiocfadh leo an teachtaireacht chéanna a chur in iúl ar bhealach ceannasach ach gan é a bheith ionsaitheach. Lig dóibh labhairt faoina samplaí agus iad a roinnt leis rang.

yr6_unit5 text.indd 18 25/03/2010 11:46

Má Bhíonn an tAm Ann

Iarr ar na páistí breathnú ar chúigear daoine ag déanamh cumarsáide le linn na seachtaine. Iarr orthu na cásanna a liostú agus a rá cé acu a bhí an chumarsáid cairdiúil nó míchairdiúil. Fiafraigh díobh cad é mar a d’éirigh leis na daoine coimhlint a bhainistiú. Ná luadh siad ainm duine. Thiocfadh leo cásanna ar an teilifís nó sa nuachtán áitiúil a úsáid. Pléigh a liostaí leo ag deireadh na seachtaine.

19

agus caithf idh mé iarraidh ortsa a insint dom má tá tú ag dul a bheith mall.

Mothaím feargach nuair a fhágtar mé i mo sheasamh

Do Riachtanais a Chur in Iúl

Má úsáidimid ainm duine nó an focal ‘tusa’ agus ionsaí a dhéanamh ar an dóigh a ndearna siad rud éigin, is féidir go dtuigfear go bhfuil sé ionsaitheach. Bealach amháin é lenár riachtanais a chur in iúl le go gcomhlíonfar iad, is ea ráitis ‘Mise’ a úsáid, mar shampla: Mhothaigh mise _______ nuair nach bhfuair mise _____ . Bíodh sin mar atá, d’fhéadfadh na ráitis seo a bheith ionsaitheach nuair a chuireann tú an focal ‘tusa’ isteach, mar shampla: Mothaím feargach nuair atá tusa mall. Bealach eile nach bhfuil chomh hionsaitheach sin ná a aithint gurb iad do mhothúcháin féin iad agus abair: Mothaím feargach nuair a fhágtar mé i mo sheasamh níos faide ná deich mbomaite. Ní maith liom éirí fuar mar tagann fearg orm. De réir mar a fhorbraíonn scileanna ionbhá na bpáistí, tosóidh siad a aithint cad é mar a théann a ngníomhartha i bhfeidhm ar dhaoine eile.

Le chéile, scrúdaigh an dóigh a n-úsáidtear ‘tusa’ sna samplaí ó ghníomhaíocht Á Rá ar Bhealach Níos Fearr. Iarr ar gach duine a mothúcháin agus riachtanais féin a aithint nuair a bhíonn siad ina leithéid de chás. I ndiaidh seachtaine, pléigh cad é mar a d’éirigh leo uilig a riachtanais a chur in iúl ina leithéid de chásanna. Tá sé an-deacair athsmaoineamh a dhéanamh ar an dóigh a ndeirimid rudaí agus bíonn cuid mhór cleachtaidh de dhíth!

yr6_unit5 text.indd 19 25/03/2010 11:46

Áis AGníomhaíocht foghlama 2: MéabhForbairt Phearsanta agus Comhthuiscint Aonad Gorm

Aistrithe ó scéal le Jack Scoltock, 26 Bealtaine 2000

MéabhLá fuar, fliuch, gaofar i bhFeabhra a bhí ann agus bhí sean-Johnny Ó Coileáin ag deifriú leis ó theach an phobail. B’éigean dó stopadh ag barr na sráide lena anáil a fháil ar ais nó bhí pian ina scamhóga ón toit a d’ionanálaigh sé nuair a rinne na daoine óga sin iarracht é a dhó amach as a theach. Is beag nár thit sé mar bhí an ghaoth fhuar chomh láidir sin ach tharraing sé anáil mhór agus fuair sé greim ar a chaipín Domhnaigh le ceann dá lámha a raibh bindealán thart uirthi, agus ar aghaidh leis. Bhain sé an teach amach dhá bhomaite ina dhiaidh sin. Tharraing sé anáil dhomhain agus rinne sé cúpla casacht lena scamhóga a réiteach agus é ag útamáil leis an lámh nár dódh chomh dona sin ag iarraidh teacht ar eochair an dorais i bpóca a veiste salaí. Nuair a d’oscail sé a dhoras tosaigh agus shiúil sé isteach sa halla, bhuail an boladh toite, a bhí sin áit go fóill, é. Cé go ndearnadh an halla a mhaisiú ar na mallaibh, bhí sé ansin go fóill: an boladh samhnasach sin a dhéanfadh duine tinn. Agus é ag cur glais ar a dhoras tosaigh scairt sé amach, ‘Tá mé ar ais, a Mhéabh!’ agus soicindí ina dhiaidh sin bhí sé ag oscailt doras an tseomra suite. ‘Cuirfidh mé síos braon tae, ansin an tine. Ní bheidh mé i bhfad.’

Amuigh sa chúlchistin, leathlíon sé an citeal dubh agus chuir sé ar an ghásfháinne é. Chuir muinchille a léine isteach air nuair a chuimil sí leis na baill dhóite ar a sciathán. D’fhill Johnny ar an seomra suite. Rinne sé a chaipín a fhilleadh ina dhá chuid, chuir sé isteach i mála páipéir donn é agus chuir sé isteach sa tarraiceán uachtarach é. Thóg sé a shúile agus stán sé ar a aghaidh sa scáthán smúrach.

Ag síneadh a láimhe a fhad lena cheann, bhrúigh sé go mín a raibh fágtha dá ghruaig liath ón chraiceann dóite os cionn na gcluas. Ansin, agus é ar crith nuair a chuimhnigh sé ar an bhronntanas Nollag a thug na daoine óga sin dó, thosaigh sé a bhaint an charbhait de, a chuir isteach air arís agus greim aige air le leathlámh agus á scaoileadh leis an lámh eile. Agus é ag baint an charbhait de, dúirt sé, ‘Bhí scaifte mór i dteach an phobail inniu, a Mhéabh. An cuimhin leat Bean Mhic Thomáis? An bhean sin a phós an Poncánach? Is í, ise. Bhuel, bhí a mac agus a bhean agus na páistí uilig ina suí sna suíocháin tosaigh, taobh le dealbh Naomh Antaine. Bíonn Clann Mhic Giolla Riabhaigh i gcónaí ina suí sna suíochán tosaigh agus dá bhfeicfeá an aghaidh a bhí ar Bhean Mhic Giolla Riabhaigh nuair a chonaic sí muintir Thomáis ina suí ann.’

Leis sin thosaigh an citeal a fheadaíl agus chuaigh Johnny ar ais chuig an chúlchistin agus é ag seitgháire leis. I ndiaidh dó spúnóg amháin tae a chur isteach sa taephota scairt sé amach, ‘Is é an trua nach raibh tú féin ann! Thug an sagart úr, an tAthair Ó Cearúlláin, seanmóir réasúnta maith inniu. Tá an chuma air gur shocraigh sé isteach go maith. Tá dúil mhór ag an aos óg ann.’

Chuimhnigh sé ar an tine nuair a mhúch sé an gás. ‘Cuirfidh mé síos tine anois, a Mhéabh. Á, a Mhéabh, ba mhór ba mhian liom tú a bheith ar an Aifreann liom. Tá gach rud athraithe anois, mar sin féin – na daoine óga ag ceol, giotáir, pianó agus uile. Is é, d’athraigh rudaí go mór ó bhí mé féin óg ceart go leor. Ina

20

yr6_unit5 text.indd 20 25/03/2010 11:47

dhiaidh sin, tá an amhránaíocht an-mhaith.’ Chlaon sé an taephota go cúramach leis an lámh ab fhearr a bhí aige agus d’imigh a anáil le díoscán trína liobair thirime chraptha agus an tae ag stealladh isteach sa seanmhuga bán. Soicindí ina dhiaidh sin agus an tae ag sileadh thar bhéal an mhuga agus é ag iarraidh breith air go socair, shiúil sé go fadálach isteach sa seomra suí. Bhí pian ina lámha dóite nuair a chuir sé an muga te ar an drisiúr, ag cur fáinne nua leis na cinn eile ar an dromchla dorcha vearnaiseáilte. Ansin ag cur a láimhe isteach i bpóca a veiste ag cuardach a bhosca cipíní, chuaigh sé anonn chuig an tinteán. Agus é ar leathghlúin, lig sé gnúsacht le pian agus a veist ag sleamhnú suas ar na baill dhóite ar a dhroim. Ag an am céanna, lig a ghlúin cnagadh mór aisti. Bomaite ina dhiaidh sin bhí sé ag brú cipín lasta isteach i lastóir tine. Thosaigh an tine go gasta, stán sé isteach sna bladhairí agus go tobann tháinig crith air, ‘Ó, a Dhia!’ ar seisean le cnead, ag cuimhneamh ar an oíche uafásach sin, oíche na tine. ‘Ó, a Dhia!’ Bhí sé níos mó ná bomaite sular éirigh sé ina sheasamh arís. Nuair a d’éirigh sé, stán sé isteach sa tine ar feadh cúpla soicind agus ansin, agus é ar crith go fóill, chuaigh sé ar ais chuig an drisiúr agus ghlac sé a mhuga chuig a chathaoir uillinne. Shuigh sé isteach inti agus bhain sé braon beag gasta as a dheoch the. Shocraigh sé é féin sa chathaoir. ‘Anois, a Mhéabh,’ ar seisean, ‘Cad é faoin tráthnóna? Cad é a dhéanfaimid? Siúlóid?’ Stán sé ar an chathaoir uillinne fholamh a bhí os a chomhair amach. Bhí an t-adhmad ag cnagarnach sa tine agus rinne Johnny mar a bheadh cupán dá lámha gortaithe agus chuir thart ar an mhuga iad agus bhain sé braon beag eile as.

‘An rachaimid ar siúlóid?’ Go tobann lig sé osna agus thiontaigh ar shiúl ón chathaoir uillinne agus d’amharc isteach sa tine. Bhí an gual ag tosú a dhó, ach ní dhearna an teas rud ar bith leis an ghruaim a thógáil de. ‘Á, a Mhéabh,’ a dúirt sé, ‘Cronaím go mór thú. Cad chuige ar dhóigh siad thú? Caithfidh go raibh a fhios acu nach raibh aon duine eile agam.’

Agus a lámha ar crith, d’fhéach sé le braon beag eile tae a ól ach, thosaigh sé a chaoineadh go tobann. Agus é ag cromadh chun tosaigh thit an tae ar a lámha a raibh bindealán orthu ach níor mhothaigh sé aon phian. Thiocfadh sin ar ball. Agus é ag éagaoineadh, chuir sé an muga ar an urlár ag taobh na cathaoireach agus lig scread ghlórach, ‘Caithfidh go raibh a fhios acu nach raibh aon duine eile agam. Cad chuige ar ghlac siad thú uaim? Cad chuige? Cad chuige?’ Agus a lámha ar a aghaidh, luasc sé anonn is anall agus é ag éagaoineadh leis, agus rinne na deora a mbealach trína mhéara isteach sna bindealáin a bhí ar maos le tae.

Stad sé den chaoineadh cúpla bomaite ina dhiaidh sin agus chuaigh sé ar a ghlúine agus a lámha anonn chuig an chathaoir uillinne. Agus é ag smúradh, scuab sé roinnt ribí bána go bog isteach go lár an chúisín mhín ag rá go ciúin, ‘Rachaimid ar siúlóid chuig an pháirc. Taitneoidh sé sin leat. Imeoimid i ndiaidh an dinnéir.’

Ar a cúig i ndiaidh a dó, bhí Johnny cóngarach do Chaitlín Uí Mórdha agus le Lizzie Uí Mhuireagáin a bhí ina seasamh ag coirnéal na sráide agus iad ag caint. Bhí an fhearthainn i ndiaidh stad agus bhí solas na gréine i ndiaidh an teocht a ardú rud beag. Chlaon an bheirt bhan a gceann go feasach ar a chéile agus Johnny ag dul tharstu agus é ag caint leis féin.

‘An créatúr bocht,’ arsa Caitlín trí chogarnach. ‘Tá sé ar shiúl sa chloigeann anois ceart go leor.’‘D’fhulaing sean-Johnny go leor. Cad é a raibh na rógairí sin ag smaoineamh air nuair a rinne siad iarracht an teach a dhó air? Agus an Nollaig ann fosta. An bhfuil a fhios agat cad é a dúirt duine acu nuair a rugadh air?‘Níl a fhios. Cad é?‘Go raibh sé dubh dóite. Dubh dóite! Smaoinigh féin! A Lizzie, nuair a bhí mise óg ní raibh mé in am ar bith dubh dóite, an raibh tú féin? Ach a Lizzie, smaoinigh féin ar an uafás a bhain leis – peitreal a dhoirteadh trína bhosca litreach ar a sheanmhadadh fosta. Is maith an rud go bhfaca duine de na comharsana é ag screadach agus go bhfaca sé na bladhairí. Bhí an bhriogáid dóiteáin an-ghasta ag teacht. Ach ab é na fir dóiteáin, bheadh sean-Johnny dóite fosta. Agus go díreach ar an ábhar gurbh eisean an t-aon Chaitliceach san eastát. Ach bhí na comharsana Protastúnacha ar dóigh! Samhlaigh, iadsan ag cruinniú le bail a chur ar an teach? Ní raibh mórán a thiocfadh leo a dhéanamh don seanmhadadh.’ Chlaon sí a ceann i ndiaidh an tseanduine. ‘Cronóidh sé é’.

‘Ní thiocfadh leat iad a scaradh óna chéile an bheirt acu,’ arsa Lizzie. ‘Ach amháin nuair a chuaigh seisean ar Aifreann ar ndóigh. An raibh a fhios agat go ndearna sé iarracht é a thabhairt isteach i dteach an phobail Dé Domhnaigh ach go ndúirt an sagart leis é a thabhairt abhaile? A Chaitlín, caithfidh go raibh aois mhór ag an mhadadh sin, nach gcaithfidh? Nuair a bhí mise i mo ghirseach bheag is cuimhin liom go raibh sé i gcónaí leis.’‘Cén sórt madaidh a bhí ann?‘Níl a fhios agam.’‘An créatúr beag bocht.’‘Is ea go díreach.’ 21

yr6_unit5 text.indd 21 25/03/2010 11:47

Áis BGníomhaíocht foghlama 3: Coimhlint Forbairt Phearsanta agus Comhthuiscint Aonad Gorm

Cásanna Rólghlactha

22

yr6_unit5 text.indd 22 25/03/2010 11:47

A haon A dó A trí

Bhí Sinéad agus a cairde Lynn, Ciara, Helen agus Ruby ag scipeáil i ngairdín Ruby. Bhí Sinéad agus Ruby ag luascadh an rópa. Go tobann, thosaigh Ciara ag tabhairt amach do Shinéad, ‘Níl greim mar is ceart agat ar an rópa!’

Tá seomra leapa ag Chris agus Páid eatarthu. Is maith le Chris, atá 10, an áit a choinneáil glan néata. Níl Páid, atá 8, buartha go mbeadh an áit glan néata.

Tagann a dtuismitheoirí isteach anois agus arís agus déanann siad gearán leis an bheirt acu faoin droch-chuma a bhíonn ar a seomra. Síleann Chris go bhfuil seo míchothrom ach cuidíonn sé i gcónaí le cuma néata a chur ar rudaí Pháid. Tá Chris i ndiaidh cinneadh a dhéanamh go bhfuil go leor déanta aige. Shílfeá gur bhuail buama an seomra s’acu agus tá na tuismitheoirí i ndiaidh siúl isteach.

D’fhág an múinteoir an seomra ar feadh cúpla bomaite i ndiaidh obair a thabhairt do na páistí le déanamh. Bhris Séamas a scriosán agus thosaigh sé á chaitheamh le Marcas, gasúr a mbíonn gach duine ag piocadh air. Tháinig an múinteoir ar ais agus fuair sé píosaí an scriosáin ar an urlár. Chuir sé ceist cé a rinne é. Níor labhair aon duine. Chuir sé ceist arís.

An t-am seo, sheas Marcas agus dúirt, ‘Séamas a rinne é.’ Bhí Séamas ar buile agus ar ball sa scuaine dúirt sé, ‘Gheobhaidh mise thusa, a chladhaire.’

An lá ina dhiaidh, bhuail Marcas agus Séamas le chéile taobh amuigh…

A ceathair A cúig A sé

Suíonn Suba, Kirstin, Padmina ag tábla le Tony agus Máirtín. Is maith leis na cailíní na deasca a choinneáil glan néata agus iadsan i gcónaí a chuireann pinn luaidhe, pinn, scriosáin agus rialóirí sa bhosca agus a chruinníonn na leabhair roimh am sosa nó am dinnéir. Cad é mar a thig leis na cailíní tabhairt le tuiscint go gcaithfidh na gasúir an rud céanna a dhéanamh?

Nuair nach raibh an múinteoir ag amharc, tharraing Máirín gruaig Nuala. Nuair a thiontaigh Nuala thart go bhfeiceadh sí cé a rinne é, scairt Máirín amach, ‘Ní mise a rinne é ach Síle!’

Bhí Róis Mháire ag dúil leis an sos mar go raibh píosaí d’oráiste úr léi chun na scoile. Bhí siad súmhar agus milis agus phléascadh an sú amach as gach píosa nuair a bhaineadh sí greim astu. Ansin bhuail Liam isteach inti agus é ag deifriú amach chun an chlóis, thit an bosca go talamh agus thit na píosaí oráiste a bhí istigh ann ar an urlár.

23

yr6_unit5 text.indd 23 25/03/2010 11:47

Áis CGníomhaíocht foghlama 4: Cad é mar is féidir liom dul i ngleic le coimhlint?Forbairt Phearsanta agus Comhthuiscint Aonad Gorm

Cártaí AinmhitheFoinse: Who We Are - Dealing with Difference arna scríobh ag Yvonne Naylor mar chuid de Transforming Sectarianism – Tionscadal de chuid Scoil Éacúiméinice na hÉireann (Ollscoil na Tríonóide, Baile Átha Cliath) ó na torthaí taighde de Moving Beyond Sectarianism

24

yr6_unit5 text.indd 24 25/03/2010 11:47

Ar fáil le híoslódáil ó www.ccea.org.uk 25

yr6_unit5 text.indd 25 25/03/2010 11:47

Áis DGníomhaíocht foghlama 4: Cad é mar is féidir liom dul i ngleic le coimhlint?Forbairt Phearsanta agus Comhthuiscint Aonad Gorm

Foinse: Who We Are - Dealing with Difference arna scríobh ag Yvonne Naylor mar chuid de Transforming Sectarianism – Tionscadal de chuid Scoil Éacúiméinice na hÉireann (Ollscoil na Tríonóide, Baile Átha Cliath) ó na torthaí taighde de Moving Beyond Sectarianism

Cur Síos ar Ainmhithe

ColmBíonn an colm i gcónaí ag iarraidh síocháin a dhéanamh, go fiú nuair nach bhfuil daoine réidh faoina coinne.

CaoraÉisteoir foighneach atá sa chaora a leanann an slua in áit a bheith ag smaoineamh ar a s(h)on féin.

26

yr6_unit5 text.indd 26 25/03/2010 11:47

Ar fáil le híoslódáil ó www.ccea.org.uk

EilifintTá an eilifint láidir agus suaimhneach ach thig leis an cosán a bhlocáil ar bhealach éalaithe fosta.

SeilideTarraingíonn an seilide é féin isteach agus é faoi bhrú agus diúltaíonn sé a smaointe agus a bharúlacha a roinnt.

GramparIs maith leis an ghrampar a bheith ag súgradh agus bíonn sé borb fosta nuair is mian leis baint.

DobhareachTá an dobhareach réchúiseach agus suíonn sé thart agus cuma dhubh dóite air i gcónaí agus é ag méanfach i gcónaí.

IoraStórálann an t-iora an fhearg agus an gortú uilig ar an taobh istigh.

FrogLéimeann an frog thart agus deir sé an rud céanna arís agus arís eile.

27

yr6_unit5 text.indd 27 25/03/2010 11:47

Áis EGníomhaíocht foghlama 4: Cad é mar a bhainistím coimhlint?Forbairt Phearsanta agus Comhthuiscint Aonad Gorm

Ábhar don Mhúinteoir Bainistíocht CoimhlinteBíonn na rudaí seo a leanas de dhíth ar mhúinteoir ina ról le cásanna coimhlinte a bhainistiú: - comhsheasmhacht cleachtais sa scoil ar fad;

- a bheith neamhchlaonta go huile is go hiomlán;

- a bheith ag éisteacht le scéalta na bpáistí;

- gan breithiúnas a thabhairt; - a bheith muiníneach go ndéanfaidh páistí moltaí agus go dtiocfaidh siad ar chinntí; agus

- a bheith ag obair leis na páistí le teacht ar réiteach cothrom inoibrithe.

Sula dtosaíonn tú ar phróiseas bainistíocht coimhlinte, socraigh conradh. Déan cinnte de go socraítear bunrialacha a gcuirfidh na páistí i bhfeidhm iad le linn an phróisis (mar shampla, ráitis faoi éisteacht, meas ar an pháiste eile, gan ach duine amháin ag labhairt san am, srl.) Iarr ar na páistí rudaí is cóir a sheachaint a mholadh, mar shampla: - lochtú; - ag dul siar ar rud a tharla roimhe; - ag tabhairt leasainm ar dhaoine; - droim a thabhairt ar rud; agus - gan freagracht a ghlacadh.

Chomh maith leis sin, ní mór dóibh uile seasamh leis an toradh.

Nuair is eol do pháistí go dtabharfar éisteacht chothrom dóibh, nach ndéarfar rudaí géara leo agus nach mbeifear ag béicíl orthu, is fearr is féidir leo a gcuid fadhbanna féin a réiteach de réir bunrialacha comhaontaithe. Ní mór duit féin agus don chuid eile den rang tosú ar ghnáthghnó an tseomra ranga a luaithe agus is féidir le linn dóibh siúd atá i mbun coimhlinte a bheith ina suí go ciúin agus iad ag dul

Documents

Áiseanna Léitheoireacht Scéalta molta breise molta bhreise … · 2019. 6. 26. · Harry and the Wrinklies (Scholastic: 2003) Danziger, P. Everyone Else’s Parents Said Yes (Macmillan