Upload
duongduong
View
237
Download
3
Embed Size (px)
Citation preview
T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Esra YILMAZ
Çevre Mühendisi
ANKARA, 23 ARALIK 2015
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ BAŞKANLIĞI
ÇALIŞANLARIN TOZ MARUZİYET
TESPİTİNE YÖNELİK ÇALIŞMALARDA
DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
SUNUM PLANI
•İşyerindeki Kirleticiler
•Toz Tanımı ve Sınıflandırılması
•Toz Türlerine Göre Vücuttaki Etki
Bölgeleri
•Toz Maruziyet Riski Yüksek
İşkolları ve İşlemler
•Toz Maruziyet Tespiti Neden
Önemli
•Yasal Dayanak
•Genel Toz Numune Alma İşlem
Aşamaları
•NIOSH 500, NIOSH 600, ASTM D
4532, MDHS 1473 Metotlarının
Gereklilikleri
•Genel Hatlarıyla Ölçüm
Belirsizliği Bileşenleri
•Genel Hatlarıyla Verifikasyon
Çalışmaları
•Metot Gerekliliklerine Özet
Bakış
3
İŞYERİNDEKİ KİRLETİCİLER
İŞYERİNDEKİ KİRLETİCİLER
İşyeri ortam havasına yayılan veya yayılma
potansiyeli olan parçacıklar toz olarak
tanımlanır.*
*Tozla Mücadele Yönetmeliği (R.G. Tarih:5 kKasım 2013, Sayı:28812)
TOZUN TANIMI
Toplu iğne başı
üzerindeki mikron
boyuttaki toz partikülü
Tozların Partikül Boyutuna Göre Sınıflandırılması
Aerodinamik Çap:
Hakim olan sıcaklık, basınç ve bağıl nem şartları altındaki partikülle, durgun havada yerçekimi etkisiyle aynı çökme hızına sahip olan 1 g/cm3 yoğunluklu kürenin çapıdır.
Partikül geometrisi ve atmosferik şartlar!
Daha Detaylı Bilgi: TS EN 481 standardı
1-Solunabilir (Inhalable): Ölçülebilir
2-Ekstra Torakal: Hesaplanabilir
3-Torakal: Ölçülebilir
4-Torakibronşiyal: Hesaplanabilir
5-Alveole Ulaşan (Respirable): Ölçülebilir
TOZLARIN SINIFLANDIRILMASI (AERODİNAMİK ÇAPA GÖRE) (TS EN 481)
Tozların Partikül Boyutuna Göre Sınıflandırılması (ortalama atmosferik şartlar esas alınmıştır)
Partikül Boyutuna Göre Tozların
Vücutta Etki Bölgeleri
Tozlar Solunduğunda?
Toplam Toz
Torakal
Solunabilir Toz
Hazard Prevention and Control in the Work
Environment: Airborne Dust
WHO/SDE/OEH/99.
Maden
Döküm ve diğer metalurjik
faaliyetler
Gemi İnşa
Cam, seramik ve taş obje
üretimi,
Kimya ve ilaç endüstrisi
Tarım
Gıda endüstrisi
Ağaç endüstrisi
TOZA MARUZİYET TEHLİKESİ YÜKSEK İŞKOLLARI
Kesme, zımparalama-
taşlama, işleme, parlatma,
kumlama vb mekanik
işlemler
https://www.osha.gov/SLTC/semicondu
ctors/solutions/nuisance_dust.html
POTANSİYEL TEHLİKE: TOZ MARUZİYETİ
Ortamda yoğun toz varlığı:
Sağlık Etkilerine ve Endüstride Bazı İstenmeyen Durumlara
Yol Açar.
Çalışma Ortamında Toz Kontrolü Neden Önemlidir?
https://www.osha.gov/dsg/topics/silicacrystalline/dust/chapter_1.htm
l
05.11.2013 tarihli ve 28812 sayılı resmi gazetede yayımlanan tozla
mücadele yönetmeliği Madde 8’e göre işveren,
a)Risk değerlendirmesi sonucuna göre belirlenen periyodik aralıklarla
toz ölçümlerinin yapılmasını, b) İşyerinde çalışanların toz maruziyetinin
bulunduğu koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bu ölçümlerin
tekrarlanmasını, c) Ölçüm sonuçlarının, Ek-1’de belirtilen mesleki
maruziyet sınır değerleri dikkate alınarak değerlendirilmesini, ç)
İşyerinde yapılacak denetimler için toz ölçümlerinin Genel Müdürlükçe
ön yeterlik veya yeterlik belgesi verilen laboratuvarlarca yapılmasını
sağlar.
YASAL DAYANAK
•Örneklenecek Toz Türünün Belirlenmesi
ve Uygun Metot Seçimi
•Uygun Ekipman Seçimi
•Filtre Hazırlama , Tartım
•Doğrulama
•Numune Alma Çalışmaları
•Ölçüm öncesi formlar ,saha kayıt formları
ve raporlama
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI
•HSE / MDHS 14/3 General Methods For Sampling And Gravimetric
Analysis Of Respirable And Inhalable Dust Ortam Ölçümü & Kişisel
Maruziyet Solunabilir/Toplam Toz Ölçümü
•NIOSH NMAM 0500 Particulates Not Other wıse Regulated, Total
Kişisel Maruziyet Toplam Toz Ölçümü
•
•NIOSH NMAM 0600 Particulates Not Otherwise Regulated,
Respirable, Kişisel Maruziyet Solanbilir toz Ölçümü
•ASTM D 4532 Standard Test Method For Respirable Dust In
WorkplaceAtmospheres Using Cyclone Samplers: Kişisel Maruziyet
Solunabilir Toz Ölçümü
Ve iş hijyeni alanında kabul edilen benzer toz analiz metotları
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI: METOT SEÇİMİ
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI
EKİPMAN TEMİNİ
Pompa, numune alma başlığı, akış hızı doğrulama cihazları, filtre gibi.
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI: EKİPMAN TEMİNİ
YAYGIN KULLANILAN FİLTRE TÜRLERİ
Yaygın kullanılan filtre türleri: pvc, teflon, selüloz, cam fiber, polikarbonat vb.
Gümüş Filtre Polikarbonat filtre
Numune Alma Sonrası Filtre Görüntüleri
Solunabilir toz (PVC
filtre) SEM görüntüsü,
İSGÜM 2006
Polikarbonat filtre üzerine örneklenmiş
partiküllerin görüntüsü
Filtrelerin Hazırlanması
Numune Alma Düzeneğinin Hazırlanması ve Doğrulanması
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI-Devam
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM
BASAMAKLARI NUMUNE ALMA
Pompa
Örnekleme
Başlığı
30 cm çaplı
yarımküre
Tüm Maruziyet Sınır Değerleri şahsi
örnekleme esasına dayalıdır.
Şahsi Örnekleme Solunum
Bölgesinden yapılır.
•Numunelerin Laboratuvara Taşınması
•Tartım Öncesi Hazırlık
•Tartım
•Hesaplama
•Raporlama
GRAVİMETRİK TOZ ÖLÇÜMÜ İÇİN TEMEL İŞLEM BASAMAKLARI-Devam
2. BÖLÜM
METOTLARIN
GEREKLİLİKLERİ
METOTLARIN GEREKLİLİKLERİ
•NIOSH 500 VE NIOSH 600 METOTLARININ GEREKLİLİKLERİ
•ASTM D 4532 METODUNUN GEREKLİLİKLERİ (NIOSH 600’E
KIYASLA VURGULANAN FARKLI DETAYLAR
•MDHS 14/3 DİĞER METOTLARDA BAHSEDİLENLERE KIYASLA
VURGULANAN FARKLI DETAYLAR
NIOSH 500 –NIOSH 600
Gerekli Ekipmanlar
1. Numune Alma Başlığı:
NIOSH 500 NIOSH 600
37-mm PVC, 2-5 μm gözenek çaplı memran veya eşdeğer hidrofobik filtre (destek pad kullanılarak 37-mm kaset filtre tutacağı içersinde).
Filter: 5.0-μm gözenek çaplı PVC filtre veya eşdeğer hidrofobik memran filtre-filtre tutucu kasetle birlikte (tercihen iletken). b. Siklon: 10-mm nylon (Higgins-Dewell aluminum cyclone, veya eşdeğer
NIOSH 500 –NIOSH 600
Gerekli Ekipmanlar
2. Kişisel Numune Alma Pompası
NIOSH 500 NIOSH 600
1-2 L/min,.
1.7 L/min ± 5% : naylon siklon 2.2 L/min ± 5%: HD siklon 2.5 L/min ± 5% :Al siklon
Esnek bağlantı hortumu ile
NIOSH 500 –NIOSH 600
Gerekli Ekipmanlar
3. Terazi, 0.001 mg tartım yapabilecek hassasiyette
4. Statik Nötralizör: üretim tarihinden dokuz ay sonra yenilenmesi gerekir.
5. Pens (Tercihen naylon).
6. Tartım odası (Çevre şartları: 20 °C ± 1 C ve 50% ± 5% RH).
Numune Alma Öncesi Filtrelerin Hazırlanması.
1. En az 2 saat şartlandırılır.
2. Destek dolgu numaralandırılarak kaset içerisine yerleşrilir.
3. Filtreler tartılır. Ağırlık kayıt edilir, (mg).a. Her tartım öncesi terazi
sıfırlanır.
b. Filtreler penslerle tutulur. Filtreler antistatik radyasyon
kaynağından geçirilir. Statik elektrik!!!
4. Filtre kaset içerisine yerleştirilerek kaset sıkıca sabitlenir.
Tıpaçlar yerleştirilir. Sızdırmazlık için bantlanır.
NIOSH 500 –NIOSH 600
Numune Alma
• Numune alma düzeneğinin doğrulaması yapılır.
Dikkat: Esnek bağlantı hortumu seçimi
• Numune ve kör numune alınır (bir set için en az iki) alınır.
Solunabilir toz örneklemede başlığın konumu, pompa üzerinde akış hızı göstergesindeki oynamalar!
(İlk ve son doğrulama farkı % 5’i aşıyor mu?).
NIOSH 500 –NIOSH 600
Numune Hazırlama:
• Kasetin dış yüzeyini nemli bir bezle silinir.
• Kasetin tıpaçları çıkartılır ve tartım odasında en az 2 saat şartlandır.
• Kaset etrafındaki bant açılır.
• Filtre toz kaybı olmamasına dikkat ederek çıkarılır.
NIOSH 500 –NIOSH 600
Kalibrasyon ve Kalite Kontrol
• Bütün tartımlar öncesi terazi sıfırlanır.
• Numune alma öncesi ve sonrası tartımlarda aynı mikroağırlığı kullanılır.
• (National Institute of Standards and Technology Class S-1.1 or ASTM Class 1 ağırlık kullan)
• Kör numunelerin tartımı sonrası rsd hesapla ve kayıt altına alarak kalite kontrol grafiği oluştur.
NIOSH 500 –NIOSH 600
Tartım: Saha körleri de dahil olmak üzere tüm filtreler tartılır.
Filtre ile ilgili herhangi bir beklenmedik durum varsa kayıt altına alınır.
Konsantrasyonu Hesapla:
(mg/m³),
Filtre üzerinde toplanan toz miktarı 2 mg’ı aştı mı?
NIOSH 500 –NIOSH 600
ASTM D 4532-10
Çalışma ortamındaki 0.5-10mg/m3 konsantrasyondaki kişisel solunabilir toz örneklemesi
ASTM D 4532-10
Aerodinamik Çap
Toplama
verimliliği
(%)
Başlık-filtre seçimi:
• Örnekleme siklon başlıkla sınırlı.
• Filtre (Toplama verimliliği %95’den büyük olan, nem tutmayan filtre, destek dolgu ile)
Nominal gözenek çapı 5 mikron olan cam fiber membran filtreler-PVC uygun.
ASTM D 4532-10
• Tartım odası koşulları
(20 °C ± 2 °C and 50% ± 5% RH).
• Terazi Hassasiyeti en az 0,01 mg ve üstü
• Statik eliminatör kullanımı varsa 9 ay sonra yenilenme süreci
• Kullanılan akış hızı aralığında % 2 veya daha iyi doğrulukta akış ölçer
ASTM D 4532-10
Siklon başlığı kullanım öncesi gözle kontrol et. Partikül varlığı?
On numune ve daha azı için kör sayısı 1 adet
ASTM D 4532-10
Tartım ve sonuç hesaplama prosedürü
NIOSH 600 METODLARI ile benzer
ASTM D 4532-10
Raporlama Gerekli Bilgilere Vurgu:
Numune alma tarihi
Sıcaklık, basınç, rüzgar yönü gibi çevre koşulları
Laboratuvara ulaşma tarihi
Numuneyi alan kişi
Çalışanın adı-iletişim bilgileri
Kullanılan KKD türleri Detaylar için bknz referans metot
ASTM D 4532-10
MDHS 14/3
Toplam ve/veya solunabilir toz maruziyet tespiti
Kişisel ve arkaplan örneklemesi mümkün
Solunabilir Tozlar İçin:
a.Higgins-Dewell (2.2 ±0.1 lt/dk)
b.10mm Dorr-Oliver (1.7 ±0.1 lt/dk)
c. GK. 69 siklon (4.2±0.1 lt/dk)
MDHS 14/3
Toplam tozlar için:
a. Çok delikli başlık (2.0 ±0.1 lt/dk)
b. IOM başlık (2.0 ±0.1 lt/dk)
c. Konik başlık (3.5 0 ±0.1 lt/dk)
MDHS 14/3
MDHS 14/3
Akış hızı doğrulamada IOM
başlık için adaptör:
Bazı siklon Türleri İçin
Kavanoz:
• PVC kullanılırken statik elektriğe, selüloz nitrat kullanılırken neme dikkat edilmelidir. MCE?.
• Solunabilir tozlar için genellikle cam yünü filtlerler kullanılır. Düşük konsantrasyonlarda uygun mu?
MDHS 14/3
Filtre Seçimi Hakkında Detaylı Bilgi
• Terazi hassasiyeti en az 0,01 mg
• Pompanın zaman göstergesi ile diğer süre arasındaki fark % 5’i aşarsa numune geçersiz sayılır (Referans metod madde 44)
• IOM başlıkla örnekleme filtre ve kaset birlikte tartılır çünkü iç duvarlarda da toz birikir (Referans metot madde 51)
MDHS 14/3
Tartım öncesi ve sonrası şartlandırmada önerilen süre 1 gece
MDHS 14/3
Dikkat Edilecek Hususlar-Özet
• Debi ve hacim metoda göre seçilen numune alma başlığı ile uyumlu şekilde seçilmiş mi?
• Ölçüm öncesi ve sonrası doğrulama sonuçları arasındaki fark?
• Doğrulamada ve numune almada ortam koşulları kayıt altında mı?
• Gerekli sayıda kör numune alınmış mı?
• Terazi odası için çevre koşulları kriteri?
• Numune kabul kriterleri?
• Tartımda matrikse uygun mikroağırlık kullanılıyor mu? Not: Yukarıda sayılan hususlar en çok hata yapıldığı görülenlerden seçilmiştir. Metodun
gerektirdiği diğer hususlara da yerine getirilecektir.
•Terazi hassasiyeti metoda uygun mu?
•Terazi bakım ve kalibrasyonu?
•Etalon seti kalibrasyonu?
•Pompa bakımları periyodik olarak yapılıyor mu?
•Pompalar patlayıcı ortamlarda kullanılacaksa uygun
özellikte mi?
•Akış hızı ölçer kalibrasyonları?Dijital olmayan
göstergeler okuma için prosedür?
•Elde edilen sonuçlar metodun çalışma aralığı içinde
mi? Not: Yukarıda sayılan hususlar en çok hata yapıldığı görülenlerden seçilmiştir. Metodun
gerektirdiği diğer hususlara da yerine getirilecektir.
Dikkat Edilecek Hususlar-Özet
Ölçüm Belirsizliği Bileşenleri
•Metottan gelen
•Cihazdan gelen
•Akış hızı ölçerden gelen
•Teraziden gelen
•Meteorolojik şartların ölçüm
cihazından gelen
•Numune almadan gelen vb.
Metot Teyit-Verifikasyon Çalışmaları
Metot Teyit-Verifikasyon Çalışmaları